STOSUNKI LITEWSKO - RADZIECKIE W LATACH 1939 - 1940

10 października 1939 r. Związek radziecki podpisał z Litwą traktat o przekazaniu Litwie Wilna i części ziemi wileńskiej. Ponadto w traktacie tym Związek Radziecki i Litwa przyrzekały udzielić sobie wzajemnej pomocy, w tym również wojskowej, na wypadek agresji któregoś z państw europejskich. Związek Radziecki zobowiązał się do obrony granic Litwy i w tym celu za zgodą rządu litewskiego wprowadził swoje wojska na terytorium Litwy. Był to początek okupacji Litwy, która stała się radziecką strefą wpływów.

Po zawarciu traktatu litewsko - radzieckiego i pod obecność wojsk radzieckich na ziemiach litewskich sytuacja polityczna Litwy zaczęła się zmieniać. Wzmógł się terror policyjny skierowany przeciwko komunistom i lewicy. Na przełomie 1939 i 1940 r. aresztowano ok. 660 komunistów i antyfaszystów. Prezydent Smetona czując się coraz bardziej niepewnie usiłował porozumieć się z Niemcami. Jednak Niemcy związane paktem o nieagresji ze Związkiem radzieckim z 23 sierpnia 1939 r. wolały nie narażać swoich stosunków z ZSRR z powodu Litwy. Rząd litewski zabiegając o względy Hitlera zawarł 17 kwietnia 1940 r. układ handlowy z Niemcami i prawie cały eksport krajowy skierował do Niemiec.

Wiosną 1940 r. stosunki litewsko - radzieckie weszły w stadium kryzysu. Rząd radziecki oskarżył rząd litewski o prowokacyjne działania wobec ZSRR (wg. nich trzech żołnierzy radzieckich zostało uprowadzonych przez władasz litewskie a jeden z nich zabity). ZSRR wystosował ultimatum do Litwy (14 kwietnia 1940 r.). W swoim ultimatum ZSRR zażądał od Litwy aby do dnia 15 czerwca do godz. 10.00 rano wyraziła zgodę na:

1. oddanie pod sad ministra spraw wewnętrznych K. Skucasa oraz A. Povilaitisa jako winnych antyradzieckich prowokacji;

2. aby na Litwie niezwłocznie został utworzony rząd zdolny do przestrzegania traktatu o wzajemnej pomocy z 10 października 1939 r.;

3. aby natychmiast zapewniono swobodne wkroczenie na tereny Litwy oddziałom dodatkowym Armii Czerwonej, które będą rozmieszczone w ważniejszych ośrodkach Litwy i będą na tyle liczne aby zapobiec dalszym prowokacjom antyradzieckim i zapewnić możliwość urzeczywistnienia traktatu litewsko - radzieckiego z 1939 r.

Ulitamtum to Litwa przyjęła, ustąpił rząd A. Merkysa, ponadto Semeton powierzył urząd prezydenta ustępującemu premierowi Merkysowi zbiegł najpierw do Niemiec a potem do USA, gdzie zmarł w 1944 r. aresztowani zostali Skucasa i Povilaitisa.

Utworzenie Litwy radzieckiej

Komunistyczna partia Litwy, która od jesieni 1939 r. zaczęła wychodzić z podziemia i rozwijać szeroką propagandę na rzecz ZSRR,

• 15 czerwca 1940 r. KP Litwy ogłosiła odezwę do narodu i władz.

• Od 25 czerwca 1940 r. KP Litwy działała oficjalnie i opowiadała się bliską współpracą z ZSRR.

• 17 czerwca utworzono nowy rząd litewski na czele jego stał komunista J. Paleckis. Rząd ten otrzymali miano Rządu Ludowego.

• 14 - 15 lipca przeprowadzono ,,głosowanie”, które wyłoniło Sejm Ludowy.

• 21 lipca sejm zebrany w Kowie, przyjął ,,Deklarację o władzy państwowej”, która mówiła m.in. o tym, że Litwa ogłasza się za Socjalistyczną Republikę Radziecką. Ponadto Sejm Ludowy zwrócił się do Rady Najwyższej ZSRR z prośbą o przyjęcie Litwy radzieckiej w skład ZSRR.

• 3 sierpnia Rada ta przyjęła uchwał o przyjęciu Litwy do ZSRR. Zaczął się tworzyć nowa Litwa, ludowa i socjalistyczna.

• 11 - 12 lipca nastąpiły masowe deportacje ludności litewskiej do ZSRR.

• 22 - 23 lipca - nacjonalizm przemysłu i banków, nacjonalizacja ziemi i ogłoszenie reformy rolnej.

• 25 sierpnia uchwalenie konstytucji Litwy radzieckiej.

---