Socjalizm utopijny
Przeobrażenia gospodarcze i ekonomiczne, a co za tym idzie - społeczne z przełomu XVIII / XIX i pocz. XIX w. narodziły nowe problemy, które dostrzegli filozofowie, przedsiębiorcy, ludzie nauki itd. Aby przeciwdziałać spadkowi poziomu życia, pogłębiającym się nierównościom itd. , narodziły się teorie - ze względu na odwoływanie się do dobrej woli społeczeństwa i ewolucyjnego charakteru przebudowy świata, chęci zastąpienia tradycyjnego układu pracodawca - robotnik wymyślonymi przez siebie dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi - socjalizmem utopijnym.
Najważniejsi socjaliści utopijni:
HENRI DE SAINT-SIMON (1760 - 1825)
francuski historyk, filozof, wolnomularz, socjalista
należy dążyć do stworzenia nowego społeczeństwa rządzonego przez ludzi pracy, bankierów i techników
władza dyktatorska miała spoczywać w rękach fachowców
tępieniu podlegać miało próżniactwo, dzięki czemu rozwijać mogłoby się tzw. bogactwo ogólne, czyli poprawa sytuacji konkretnych ludzi (np. nie byłoby biedaków
żądał zniesienia dziedziczenia dóbr
społeczeństwo w wizji Saint-Simona było bezkonfliktowe. Dzieliło się na 3 klasy:
- naukowców (odpowiedzialnych za rozwój nauki, pracowali na rzecz pozostałych klas)
- posiadających (mieli się zajmować finansowaniem naukowców, pełnili też rolę regulacyjną w społeczeństwie)
- pozostałych (ich zadaniem była praca, mieli też respektować władzę)
kolejnym klasom odpowiadały różne rodzaje władzy:
- władza duchowa znajdowała się w rękach uczonych
- władza świecka - w rękach posiadaczy
- władza wybierania (mianowania) - w rękach wszystkich ludzi
powinna zostać stworzona Rada Newtona, w której skład wchodziliby naukowcy. Ich zadaniem miałaby być władza zwierzchnia nad światem. Owi naukowcy mieliby być otoczeni kultem niemal boskim - na ich cześć w każdym mieście świata powinny być budowane świątynie-mauzolea
CHARLES FOURIER (1772 - 1832)
Fourier twierdził, iż troska i współpraca to droga do doprowadzenia do społecznego sukcesu. Wierzył, iż społeczność kooperująca osiągnie w krótkim czasie ogromny wzrost produkcji. Pracownicy byliby nagradzani za ich pracę odnośnie ich wkładu.
Stworzył koncepcję idealnej organizacji społeczeństwa opartego na wspólnotach tzw. falansterach. Podział pracy w takich falansterach miał być zgodny z naturalnymi skłonnościami ludzi i w ten sposób praca miała zarazem przynosić radość (na przykład dzieci, lubiące bawić się w błocie przeznaczył do wywozu nieczystości i śmieci). Fourier twierdził, iż istnieje dwanaście "namiętności", które tworzą 810 typów charakteru. Na tej podstawie obliczył, iż idealny falanster ma składać się z 1620 osób. Planował, iż pewnego dnia na ziemi będzie 6 milionów takich wspólnot, rządzonych przez światową omniarchię lub (później) przez Światowy Kongres Falansterów
Wierzył, że przez dobrą organizację wspólnego życia można zlikwidować sprzeczność między naturą ludzką a przymusem, wynikającym z życia w zbiorowości i wyzwolić to, co najlepsze w człowieku. Ta wspólnota między ludźmi, brak zła w ich wzajemnych stosunkach miały oddziaływać również na przyrodę, która w efekcie stanie się przyjazna człowiekowi, drapieżne zwierzęta zmienią swą naturę. Krytykował istniejące stosunki społeczno-ekonomiczne.
LOUIS AUGUSTE BLANQUI (1805 - 1881)
Rozwinął własną teorię socjalizmu. Jego doktryna zwana blankizmem głosiła, że do zmiany ustroju w drodze walki zbrojnej powinna doprowadzić działalność spiskowa (bez konieczności angażowania mas). Sformułował teorię "dyktatury proletariatu", użytą później przez Karola Marksa. Jego zwolennicy, blankiści, odegrali znaczącą rolę podczas Komuny Paryskiej w 1871 roku.
Louis Jean Joseph Charles Blanc (1811 - 1882)
Uważał wolną konkurencję za zło. które spycha uboższych w coraz większą biedę. Domagał się zrównania płac oraz podporządkowania interesów indywidualnych wspólnemu dobru, zgodnie ze stworzonym przez siebie hasłem Od każdego według jego możliwości, każdemu według jego potrzeb. Cel ten miał być osiągnięty poprzez tworzenie "warsztatów spółdzielczych", będących swoistym połączeniem spółdzielni i związku zawodowego, w których pracownicy różnych profesji mieli jednoczyć wysiłki dla wspólnego dobra.
Pierre-Joseph Proudhon (1809 - 1865)
Uważany za ojca anarchizmu, jako pierwszy proponowany przez siebie system nazwał anarchią a siebie samego anarchistą (Je suis anarchiste
Stworzył podwaliny pod anarchistyczny indywidualizm, gwałtownie atakował państwo, Kościół oraz system kapitalistyczny.
Postulował zmiany społeczne za pomocą reform, nie poprzez rewolucję, Miałyby one stopniowo prowadzić do społeczeństwa bezklasowego i bezpaństwowego. Proudhon zwalczał własność, którą utożsamiał z kradzieżą, co wyraził w eseju Co to jest własność? (Qu'est-ce que c'est la propriété ?) - "Własność to kradzież". W książce Wyznania rewolucjonisty (Les confessions d'un révolutionnaire), ogłasza, między innymi: "Anarchia to porządek".
Proudhon podjął próbę stworzenia banku o zerowym oprocentowaniu. Zbudował podstawy systemu pomocy wzajemnej, którego zasady są do dziś stosowane w zakładach ubezpieczeń wzajemnych.
2