Finanse publiczne a finanse prywatne

Finanse publiczne - obejmują zasoby pieniężne związków publicznoprawnych tzn. państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji, związków wyznaniowych. Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów (w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Finanse prywatne obejmują zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność gospodarczą i spółek oraz zasoby pieniężne gospodarstw domowych. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej)Gospodarstwa domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezpieczeń w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezpieczeń społecznych.

Różnice pomiędzy finansami publicznymi a finansami prywatnymi

Finanse publiczne Finanse prywatne
- przymusowy charakter gromadzenia środków publicznych
- wykorzystanie finansów publicznych jako realizacja określonych funkcji państwa
- poddanie finansów publicznych społecznej kontroli
- nie traktowanie gromadzenia środków publicznych jako osiąganie zysku - brak przymusu osiągania dochodów

- zaspokajanie potrzeb jednostek

- dobrowolne gospodarowanie środków prywatnych

- traktowanie gromadzenia środków prywatnych jako osiąganie zysku

1.Publiczne zasoby finansowe opierają się na władztwie finansowym podmiotu publicznego i powstają przymusowo, podczas gdy finanse prywatne tworzone są na podstawie czynności cywilnoprawnych.
2. Finanse prywatne zorientowane są na korzyści indywidualne i realizację zysku, finanse publiczne powinny być narzędziem realizacji interesów ogółu społeczeństwa. W praktyce zorientowane są na realizację interesów politycznych.
3. Rozmiary publicznych zasobów pieniężnych i operacje za ich pośrednictwem przeprowadzane są na znacznie większe aniżeli zasoby pieniężne podmiotów prywatnych.
4. Ocena działalności prywatnej następuje w sposób zindiwidualizowany. Podmioty prywatne samodzielnie i bezpośrednio odczuwają oraz mierzą rezultaty swego działania gospodarczego. Ocena działalności państwa i innych podmiotów finansów publicznych następuje przy użyciu kryteriów politycznych.
5.Podmioty prywatne gospodarują dostosowując swe działania do stale zmieniających się warunków rynkowych. Podmioty publiczne funkcjonują wg planów sporządzonych na przyszłość.
6.Państwo jako suweren ma prawo decydowania o kształcie polityki pieniężnej. Suwerenność państwa wyraża się w nie podleganiu żadnym innym władzom zewnętrznym i wewnętrznym co czyni zeń w sposób naturalny podmiot finansów publicznych o charakterze samoistnym i pierwotnym. Wszystkie inne podmioty finansów publicznych uzyskują taki status tylko z nadania państwa.

Zakres, sektory i funkcje finansów publicznych

Rodzaje funkcji:

Pomiędzy instytucją państwa, a finansami publicznymi istnieje silny związek, gdyż finanse publiczne są instrumentem i atrybutem państwa (władz publicznych). Charakteryzując związki między państwem a finansami trzeba z całym naciskiem podkreślić specyficzność tych związków. Celem działalności państwa, czy szerzej władz publicznych, nie jest zysk. Fundamentalnym motywem aktywności państwa jest działanie na rzecz obywateli i społeczeństwa. To kryterium bardzo wyraźnie odróżnia gospodarkę publiczną od gospodarki prywatnej.
Wychodząc zatem z oczywistego założenia, że finanse pełnią służebną rolę w stosunku do państwa, logiczne będzie rozpoczęcie analizy funkcji finansów publicznych od funkcji państwa we współczesnej gospodarce rynkowej w warunkach systemu demokratycznego. Funkcje państwa można uznać za jeden z kanonów teorii ekonomii, chociaż zakres poszczególnych funkcji państwa, sposób ich realizacji, stosowane przez państwo narzędzia itp. Niekiedy różnią się istotnie, ze względu na preferowaną doktrynę ekonomiczną i społeczną. Nie wdając się jednak w tym miejscu w szczegółowe rozważania, poprzestanę na omówieniu standardowych funkcji państwa.
P.A. Samuelson oraz W.D. Nordhaus wyróżniają trzy funkcje państwa; jego zadaniem jest zapewnienie:
1)efektywności całej gospodarki przy niesprawności rynkowego mechanizmu alokacji zasobów,
2)sprawiedliwości, równości przy nadmiernej dysproporcji dochodów,
3)stabilności gospodarki rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu.
Wymienione funkcje państwa niekiedy są wręcz utożsamiane z funkcjami finansów publicznych, jednak w literaturze z zakresu finansów publicznych tym funkcjom nadaje się - gdy chodzi o treść - specyficzny pieniężny charakter. Jest zrozumiałe, gdyż państwo oprócz narzędzi finansowych może stosować wiele innych instrumentów np. instrumenty prawne czy instrumenty polityczne.
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:
-funkcję alokacyjną ,
-funkcję redystrybucyjną ,
-funkcję stabilizacyjną.



Funkcja alokacyjna

Istota funkcji lokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem:
-zadaniami publicznymi,
-zadaniami społecznymi,
Realizacja przez państwo wymienionych zadań jest konieczna, gdy nie mogą one być wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.
W przypadku zadań publicznych państwa wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wchodzi w rachubę z powodu specyficznych, naturalnych cech, potrzeb i dóbr publicznych. Trudna byłoby bowiem na zasadach rynkowych organizować np. obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową.
Realizacja zadań społecznych państwa to zaspokajanie indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie, ze względu na ich cechy fizyczne, mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to jednak wiele niebezpieczeństw, wywołanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego. Chodzi zwłaszcza o trzy rodzaje niesprawności.
1.Nadmierno zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek (obywateli), co ograniczałoby dostęp pewnej ich liczby do dóbr, gdyby były alokowane na zasadach rynkowych (np. oświata, ochrona zdrowia)
2.Pełna swoboda wyboru obywatela, którą gwarantuje mechanizm rynkowy, mogłaby wyrządzić szkodę i obywatelowi, i społeczeństwu. Gdyby wszystkie dobra były alokowane przez rynek, nie byłoby gwarancji ,że dany obywatel będzie skłonny kupować określony rodzaj dóbr, np. kupować usługi oświatowe czy usługi zdrowotne, gromadzić oszczędności na starość. Prawdopodobnie gupy społeczne o niższych dochodach zrezygnowałyby z niektórych dóbr, gdyż swoje dochody przeznaczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb. W takich sytuacjach państwo i samorządy wymuszają pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatne lub za częściową odpłatnością dobra i usługi ważne dla normalnej egzystencji i rozwoju człowieka.
3.Dla przedsiębiorstw prywatnych, dominujących w gospodarce rynkowej, podstawowym kryterium działania jest zysk, tymczasem ich działalność wywołuje tzw. efekty uboczne (np.. skażenie środowiska naturalnego, obciążanie sieci komunikacyjnej). Państwo wprawdzie próbuje obciążać poszczególne przedsiębiorstwa kosztami tych ubocznych efektów , ale w procesie tym napotyka istotne trudności. Niejednokrotnie ustalenie stopnia odpowiedzialności za skażenie środowiska jest trudne. Zmusza to państwo do alokacji pewnej części zasobów publicznych na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.
Wypada zauważyć, że mechanizm rynkowy jest prawie idealnym sposobem zaspokajania potrzeb prywatnych (indywidualnych). Konsument chętnie będzie płacił za dane dobro, jeżeli z tego zakupu osiągnie indywidualne korzyści, natomiast jeżeli korzyści płynące z takiego dobra dotyczą wielu obywateli czy całego społeczeństwa, to konsument nie będzie zainteresowany przeznaczeniem swoich dóbr na ten zakup. Oznacza to, że mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych; w takich szczególnych sytuacjach mechanizm rynkowy zawodzi albo jest nieefektywny. Do tego celu wykorzystuje się więc administracyjny mechanizm zaspokajania potrzeb zbiorowych, a podstawowym elementem tego mechanizmu są finanse publiczne.
Skoro wiele osób korzysta z danego dobra publicznego, np. oświetlenia ulic, to najczęściej w niejednakowym stopniu. Stąd też próba urynkowienia tego rodzaju dóbr jest niemal niewykonalna, gdyż pojawia się bariera czysto techniczna: w jaki sposób ustalić cenę za korzystanie przez daną osobę z dóbr wspólnych. Ponadto istnieje naturalna skłonność ludzi do korzystania z dóbr publicznych bez płacenia za nie lub przy minimalizowaniu kosztów „pozyskiwania” dóbr publicznych (minimalne obciążenie swoich prywatnych funduszy); osoby takie określane są mianem „wolnych jeźdźców” („free riders”). A więc także z tych ostatnich wzgledów mechanizm administracyjny musi być zastosowany w odniesieniu do wytwarzania i „przymusowej” konsumpcji niektórych dóbr publicznych.



Funkcja redystrybucyjna

Rozważając istotę alokacyjnej funkcji finansów publicznych główny akcent położyłam na wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych obywatelom, społecznościom lokalnym, społeczeństwu jako całości. Procesy te wymagały zasobów ziemi, zasobów pracy, kapitału trwałego i obrotowego. Wytwarzanie i dostarczanie określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga - w warunkach gospodarki pieniężnej - posiadania dochodów. Spełniając konstytucyjne funkcje (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja itp.) państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Jednocześnie państwo bezpośrednio nie wytwarza żadnego dochodu. Dlatego z konieczności sięga do dochodów innych podmiotów, wykorzystując atrybut władzy. Źródłem finansowania wydatków publicznych mogą być też pożyczki.
Specyficzna sytuacja dochodowa państwa wymusza redystrybucję dochodów społeczeństwa. Dokonuje się ona w różnych przekrojach, tzn. między rożnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami itp.
Redystrybucja dochodów jest realizowana a formie pieniężnej. Dokonuje się - w najszerszym ujęciu - przez system transferów dochodów. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi). Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że - w zasadzie - przepływ pieniądza ma charakter jednostronny, ściślej jednokierunkowy. Tak dzieje się z podatkami definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników. Z kolei władze publiczne dokonują - albo bezpośrednio, albo pośrednio - transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itp. System transferów do i od władz publicznych jest skomplikowanym układem o różnorodnym charakterze. W jego ramach występują transfery, które nie są związane z żadnym kontrświadczeniem; jest tak w przypadku podatków, emerytur, rent. Są jednak również transfery związane z kontrświadczeniami, np. praca lekarza, nauczyciela, policjanta itp. Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego; np. transfery z budżetu państwa do budżetów samorządowych, transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, transfery miedzy różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków publicznych a podmiotami sektora publicznego wytwarzającymi dobra i usługi. Niezależnie od wymienionych wyżej transferów występują transfery o charakterze zwrotnym, a więc transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo (samorządy) pożyczek. Ten rodzaj transferów nie jest jednak typowy dla władz publicznych. Ze względu na wysoki stopień skomplikowania systemu transferów jednym z ważnych kryteriów ich systematyki, ułatwiającej ich rozpoznanie i prowadzenie analizy, jest ich „stosunek” do wykorzystania produktu krajowego brutto (dochodu narodowego). Na podstawie tego kryterium rozróżnia się transfery, których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane, oraz transfery nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem produktu krajowego brutto (dochodu narodowego).



Funkcja stabilizacyjna

Trudności i negatywne skutki, jakie powstają w związku z wykorzystywaniem funkcji lokacyjnej i funkcji redystrbucyjnej finansów publicznych mogą być częściowo złagodzone przez wykorzystywanie finansów publicznych do stabilizowania gospodarki rynkowej. Innymi słowy, celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.
Charakteryzując sens i znaczenie funkcji stabilizacyjnej finansów publicznych musimy pamiętać, że:
1) instrumenty polityki fiskalnej nie są jedynymi, które państwo może stosować do stabilizowania gospodarki, można stosować także instrumenty polityki monetarnej,
2) w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zaobserwowano nieskuteczność instrumentów polityki fiskalnej w stabilizowaniu gospodarki,
3) między fiskalistami i monetarystami toczy się ostry spór naukowy i ideologiczny o zakres oraz kształt polityki fiskalnej państwa.

Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej jednak wykorzystuje się dwie grupy instrumentów:
a) podatki,
b) wydatki.
Podatki, które umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych, są narzędziem redystrybucji dochodów. Ta funkcja podatków może być wykorzystywana także do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Cel ten może być osiągany przez odpowiednie skonstruowanie podatków. Stabilizacyjne działanie podatków, zwłaszcza dochodowych, polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego (ekspansji), którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego.
Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na:
- skłonność do oszczędzania,
- skłonność do inwestowania,
- poziom stopy procentowej,
- poziom bezrobocia.
Państwo może stabilizująco wpływać na rynek pracy. Polega to na tym, że zatrudnienie w sektorze publicznym podlega znacznie mniejszym wahaniom niż w sektorze prywatnym. W zakresie możliwości państwa leży też organizowanie na szerszą skalę programów robót publicznych. Pociąga to za sobą najczęściej zwiększenie wydatków publicznych i pojawienie się deficytu budżetowego ze wszystkimi jego konsekwencjami.



Problem sprzeczności między funkcjami finansów publicznych

Scharakteryzowane wyżej trzy podstawowe funkcje finansów publicznych powinny skłaniać do sformułowania pytania, czy cele wyznaczone w ramach poszczególnych funkcji są możliwe do zrealizowania. Pytanie takie jest w pełni uzasadnione. Jeżeli np. państwo będzie nadmiernie rozbudowywać redystrybucję dochodów, to trudno będzie jednocześnie wykorzystywać finanse do pełnienia ich funkcji stabilizacyjnej. Z kolei funkcja stabilizacyjna może pozostawać w sprzeczności z funkcją lokacyjną. Sytuacja taka wystąpi wówczas, gdy cele stabilizacji gospodarki będą uniemożliwiać zgromadzenie odpowiednich dochodów do alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych.
Przykłady te w pełni potwierdzają podniesiona wątpliwość. Należy pamiętać, że wiele instrumentów stosowanych w ramach realizowanych funkcji finansów publicznych wywołuje różnorakie skutki - pozytywne i negatywne. Państwo (rząd) zawsze stoi więc wobec wielu dylematów. Nietrudno zauważyć, że dylematów tych nie można rozstrzygnąć abstrahując od rzeczywistości. Są one przedmiotem wyboru państwa (rządu) w konkretnym kraju, w danym czasie, w określonej sytuacji politycznej, społecznej, gospodarczej.
Konkludując można stwierdzić, że pewne sprzeczności między funkcjami finansów publicznych SA nieuniknione. Zadaniem państwa jest łagodzenie tych sprzeczności oraz eksponowanie tych funkcji i instrumentów finansowych, które skutecznie realizują konkretne cele społeczne i gospodarcze- takie jak np. ograniczenie bezrobocia, walka z inflacją, równowaga wewnętrzna gospodarki itd.-według określonej w konkretnych warunkach hierarchii.


Sektor finansów publicznych

Sektor finansów publicznych, według ustawy o finansach publicznych, dzieli się na:
- rządowy
- samorządowy
i jednostki tego sektora mogą być tworzone tylko w formach (postaciach) przewidzianych w ustawie czyli w postaci:
- jednostki budżetowej
- zakładu budżetowego
- gospodarstwa pomocniczego
- środka specjalnego
- funduszu celowego (państwowego lub wojewódzkiego)

Zakres finansów publicznych

Zakres finansów publicznych w przepisach ustawy o Finansach publicznych z 1998 roku:
- pobieranie i gromadzenie dochodów
- finansowanie deficytu
- wydatkowanie środków publicznych
- zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
- zarządzanie długiem publicznym
- zarządzanie środkami publicznymi


Pojęcie budżetu państwa.

Państwo wypełniając swoje funkcje wynikające z konstytucji posiada określone środki finansowe. Środki finansowe, którymi dysponuje państwo to finanse publiczne. Dąży się do tego, aby finanse te były zawarte w ramach budżetu.
Budżet to:
planowanie gromadzenia i¬ wydatkowania środków pieniężnych przez państwo, uchwalany w formie ustawy budżetowej na wniosek Rady Ministrów przez Parlament na okres jednego roku (w Polsce kalendarzowego).
proces gromadzenia dochodów¬
wydatkowanie¬ środków budżetowych
analiza i kontrola procesów wydatkowania i gromadzenia¬ środków budżetowych
ewidencja procesów gromadzenia i wydatkowania zasobów¬ publicznych
Budżet państwa definiowany bywa różnie, istniej bowiem szereg definicji oddających jego istotę. My skupimy się na jednej:

Budżet państwa jest planem finansowym zawierającym zestawienie dochodów i wydatków rządowych związanych z realizacją przyjętej polityki gospodarczej i społecznej - w budżecie państwa zawarty jest program rządzenia państwem.

Budżet stanowi obowiązujący dokument dla rządu, który musi go zrealizować i z jego wykonania jest rozliczany. Budżet państwa jest przygotowywany z góry na określony czas. W Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Budżet państwa i budżety samorządowe nie obejmują wszystkich dochodów i wydatków publicznych. Poza ich zasięgiem pozostają m.in. dochody i wydatki funduszy celowych, agencji rządowych, szkół wyższych, instytucji kultury i wielu innych podmiotów sektora publicznego
Budżetowanie jest procesem, który obejmuje trzy podstawowe fazy:
Tworzenie budżetu jako sformalizowanego opisu¬ zadania,
Realizowanie budżetu jako wykonania zadań na podstawie planu¬ budżetowego i przyjętej procedury,
Kontrolę budżetową jako formę oceny¬ bieżących wyników w stosunku do przyjętych zadań
Wśród wielu procesów gospodarczych, będących przedmiotem budżetowania w przedsiębiorstwie, jednym z najważniejszych jest niewątpliwie proces ponoszenia kosztów.
Pojęcie budżetu
Budżet państwa
POLITYKA BUDŻETOWA- jest to dążenie do realizacji określonych celów społecznych, gospodarczych i politycznych przy wykorzystaniu instrumentów budżetowych, poprzez określenie źródeł dochodów budżetowych i kierunków wydatkowania środków
SYSTEM BUDŻETOWY - to zespół norm prawnych , które regulują organizację finansowych organów państwa oraz innych instytucji objętych gospodarką budżetową, a także zasady pobierania dochodów na rzecz budżetu oraz zasady ich wydatkowania. Odpowiada na pytania kto i w jaki sposób realizuje gospodarkę budżetową państwa?
KLASYFIKACJA BUDŻETOWA to sposób grupowania dochodów i wydatków budżetowych stosowanych w planowaniu i ewidencji wykonywania budżetu.

Stosuje się podział klasyfikacji budżetowej według trzech kryteriów:

Podmiotowe (części) przy pomocy tego kryterium wyodrębniamy części budżetu, jest to podział resortowy, który odpowiada aktualnej resortowej administracji.
Przedmiotowe (działy, rozdziały, tytuły) część budżetu dzielimy według kryterium przedmiotowego wyodrębniamy źródła pochodzenia środków i kierunków dysponowania (np. przemysł, budownictwo, rolnictwo).
Rodzajowe (paragrafy, pozycje) jest uszczegółowieniem podziału przedmiotowego, wyodrębnia paragrafy, a w ramach paragrafów pozycje
Procedura budżetowa
Wyodrębniamy cztery etapy:
1.przygotowanie projektu budżetu
2.utrwalanie budżetu
3.wykonanie budżetu
4.kontrola budżetu


Poprawnie skonstruowany budżet powinien kierować się określonymi ZASADAMI BUDŻETOWYMI :
• zasada jawności - budżet jest powszechnie znany i każdy może się z nim zapoznać, w pewnym stopniu zapobiega to nadużyciom, gdyż społeczeństwo kontroluje wydatki i dochody budżetowe,
• zasada powszechności - budżet powinien obejmować całą działalność państwa (w przeszłości zdarzały się duże odstępstwa od tej zasady poprzez rozrost funduszy celowych),
• zasada jawności - nie powinien występować związek między osiągniętymi dochodami a wydatkami w ramach określonego działu gospodarki,
• zasada szczegółowości - dochody i wydatki powinny zostać określone w sposób szczegółowy, uniezależnia to decyzje rządu od wytycznych Parlamentu,
• zasada równości - zasada raczej teoretyczna, mówi o tym, że wydatki winny równać się dochodom.

Funkcje budżetu:
1. fiskalna,
2. redystrybucyjna
3. stymulacyjna
1. Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów (pochodzących głównie z podatków i opłat) umożliwiających realizację określonych zadań i utrzymanie aparatu państwowego.
TEORIA KORZYŚCI:
Źródeł dochodów budżetowych należy szukać u tych podmiotów, które w największym stopniu z tych środków korzystają. Realizacji tej teorii służy opodatkowanie równe, które najłatwiej realizuje się dzięki podatkom pośrednim wliczanym w ceny towarów. Teoria ta jest dosyć kontrowersyjna.
TEORIA ZDOLNOŚCI DO PONOSZENIA CIĘŻARÓW PODATKOWYCH:
Podmioty o większych możliwościach, mające większe dochody, majątek powinny w większym stopniu partycypować we wpływach podatkowych (podatki progresywne).

2. Funkcja redystrybucyjna - oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez:
• bezpośrednią redystrybucję dochodów pieniężnych (podatki i transfery socjalne);
• bezpłatne (lub płatne częściowo) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia);
• oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. szkolenia zawodowe);

3. Funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Przy pomocy odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można wpływać na elementy życia gospodarczego i społecznego:
Poziom i tempo wzrostu gospodarczego,−
Poziom i kierunki− konsumpcji,
Ograniczenie lub łagodzenie społecznych skutków− bezrobocia,
Zwiększanie poziomu aktywności zawodowej, itp.

Środki publiczne i sposoby ich wydatkowania.

Z pojęciem budżetu wiąże się kilka ważnych kategorii, które należy rozróżniać, czyli:
1. środki publiczne gromadzone przez finanse publiczne:
a) dochody publiczne,
b) przychody publiczne.
2. podstawowe przeznaczenie środków publicznych:
a) wydatki publiczne,
b) rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Do przychodów pieniężnych należą:
1. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, głównie o charakterze pożyczkowym,
2. przychody z prywatyzacji oraz prywatyzacji Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego,
3. przychody innych jednostek,
4. środki ze zwrotu pożyczek udzielanych poprzednio przez podmioty sektora publicznego.
Wydatkowanie dochodów publicznych dokonywane jest w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych i indywidualnych.
Ekonomiczny sens wydatków publicznych polega na tym, że w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części produktu krajowego brutto.

Rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego powiązane są głównie z przychodami i obejmują:
1. spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
2. wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,
3. udzielone pożyczki.

Do dochodów budżetowych dokonujących wpłat na rzecz budżetu zalicza się:
- przedsiębiorstwa,
- ludność,
- podmioty zagraniczne.

Ze względu na kryterium źródeł finansowania działalności publicznej, wyróżnia się:

1. daniny publiczne - podatki i opłaty pobierane w sposób przymusowy i bezzwrotny,
2. działalność gospodarcza państwa - mandaty, grzywny sądowe, opłaty,
3. wpłaty dywidendy od kapitału firm sektora publicznego,
4. przychody zwrotne, a nim:
a. udzielanie pożyczek wewnętrznych,
b. przyjmowanie lokat budżetowych instytucji bankowych, ubezpieczeniowych, osób fizycznych,
c. przyjmowanie pożyczek zagranicznych.
Podział rodzajowy czyli bezzwrotna część środków publicznych, w których wyróżnia się następujące segmenty:
1. dochody podatkowe:
a. akcyza - podatek selektywny np. paliwa, papierosy, alkohole,
b. podatek od towarów i usług VAT,
c. podatek dochodowy od osób fizycznych,
d. podatek dochodowy od osób prawnych,
2. dochody niepodatkowe:
a. cła
b. grzywny i kary pieniężne nakładane m.in. przez sądy,
c. opłaty skarbowe,
d. opłaty za użytkowanie środowiska i kary za jego zanieczyszczenie.
e. Opłaty za koncesje,
f. Wpłaty z zysku NBP Itd..
3. dochody zagraniczne

Podatki jako podstawowe źródło zasileń budżetowych.

Podstawą grupę dochodów budżetowych stanowią podatki i opłaty, zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym.

Podatek to nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne i pieniężne świadczenie o charakterze ogólnym, nakładane jednostronnie przez państwo na podstawie przepisów prawa określających sposób wymiaru oraz warunki i terminy płatności tego świadczenia.

Podatki mogą być klasyfikowane ze względu na przedmiot opodatkowania, wyróżnia się:
1. dochodowe
2. konsumpcyjne
3. majątkowe


Podatki dochodowe pobierane są od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych. Podatek od dochodów osobistych - płac, dochodów z indywidualnej działalności gospodarczej, z gospodarstw rolnych, z prac dorywczych, rent i emerytur i dochodów z kapitału.
Opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody podatnika, a dochód podlegający opodatkowaniu ustala się, odejmując od łącznej sumy przychodów wydatki związane z uzyskaniem dochodów.
Osoby prawne to drugi płatnik podatku dochodowego (przedsiębiorstwa i instytucje).

Podatki dochodowe naliczanie są w różny sposób i istnieją trzy skale podatkowe:
1. proporcjonalna,
2. progresywna
3. degresywna.
Ad 1
Metoda ta przewiduje istnienie jednolitej stopy podatkowej dla wszystkich podmiotów objętych danym podatkiem. Np. podatek dochodowy od osób prawnych, w którym stopa podatkowa wynosi 27%. Podatek ten nosi nazwę liniowy i jego naliczenie następuje przez pomnożenie stopy podatkowej przez podstawę opodatkowania.
Ad 2
Podatek ten jest zróżnicowany pod względem dochodów. Im bowiem wyższe dochody, tym wyższa stopa podatkowa. Np. podatek dochodowy od osób indywidualnych. Obecne stopy podatkowe wynoszą: 19%, 30%, 40% i stosowane są po przekroczeniu przez podatnika określonego kwotowo progu zarobków.
Ad 3
Metoda ta występuje wtedy, gdy wzrostowi osiągniętego dochodu towarzyszy malejąca skala podatkowa.. Oznacza to, że przedmiot zarabiający więcej płaci relatywnie mniejszy podatek.

Podatki konsumpcyjne tzw. podatkami od wydatków. Są to obciążenia nakładane na produkty i usługi - przedmiot obrotu towarowego. Przykład p.k. podatek od wartości dodanej (VAT), jak również akcyza i cło.
ad 3
Podatki majątkowe płacone są od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).
Dochody osobiste ludności opodatkowane są według skali progresywnej.
Ulgi podatkowe ustalane są w oparciu prowadzonej polityki gospodarczej wobec określonych sektorów gospodarczych. Ulgi podatkowe skłaniają podmioty do inwestowania na przykład w działalność budowlano-remontową. Ponadto uli podatkowe mają zachęcać do rozwijania określonej działalności np. rolnictwo, czy działalność intelektualna.

Podatek VAT to sposób kreowania dochodów państwa. Podatek ten spełnia jednocześnie funkcję fiskalną i redystrybucyjną. Ma on na celu ochronę określonych sfer działalności czy wytwórczości - dotyczy książek, gazet, odzieży, wybranych lekarstw, itp. Towary eksportowane także nie są obciążone tym podatkiem. Pozostałe artykuły i usługi opodatkowane są według stawki jednolitej lub zróżnicowanej dla poszczególnych kategorii dóbr. W Polsce stawki podatku VAT wynoszą 22% (podstawowa) i 7% (stawka obniżona)
I 0% (stawka na towary eksportowane).

Podatki dzieli się również na:
1. podatki pośrednie - nakładane na wydatki. Są one zawarte w cenie produktu lub usługi. Są nimi: VAT i akcyza.
2. podatki bezpośrednie - nakładane na dochody i majątek. Dlatego bezpośrednie gdyż podmiot ponosi ciężar podatku i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa. Są nimi podatki dochodowe i majątkowe.

19. Wydatki budżetowe.
Strona wydatkowa jest drugą stroną budżetu. Skala, zakres i kierunki wydatków ujęte są w ustawie budżetowej uchwalonej prze parlament.
Można wyróżnić podstawowe kierunki wydatków publicznych:
Wydatki publiczne mogą być przeznaczone na realizację następujących celów:
1. finansowania rozwoju społeczno-gospodarczego,
2. pokrywania strat i dofinansowania,
3. subwencjonowania gospodarstw domowych,
4. pokrywania kosztów świadczenia usług społecznych,
5. zapewnienia bezpieczeństwa,
6. utrzymania aparatu państwowego
7. obsługi długu.

---