Grzegorz Kasprzyk Legnica, 27.02.03 r.
Pojęcie „Postawy” w socjologii.
Zastanówmy się na początku, co przyjmuje się za „postawę” z socjologicznego punktu widzenia.
Milion Rokeacha uważa:
„Postawa jest względnie trwałą organizacją przekonań odnoszących się do określonego przedmiotu lub sytuacji, predysponującą daną osobę do reagowania na nie w określony sposób.”
Jeszcze jedna definicja zasługuje na szczególna uwagę, szczególnie, iż może stanowić rozbudowanie poprzedniej uzupełniając ją. Stefan Nowak pisze:
„Postawa pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszącym tym emocjonalno - oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu.”
Na organizację podstawy składają się zazwyczaj trzy komponenty:
- poznawczy
- emocjonalny
- behawioralny.
Krótka charakterystyka poszczególnych komponentów:
Przedmiotem postawy mogą być osoby, grupy społeczne, wartości materialne i duchowe, wszelkie przedmioty. Nie istnieją postawy do jakiegoś przedmiotu, o którym jednostka nic nie wie, który jest dla niej całkowicie obcy. Oczywiście owa wiedza o przedmiocie postawy może mieć charakter stereotypu, może być nieprawdziwa, może także dotyczyć przedmiotu fikcyjnego, ale nie może być postawy bez komponentu poznawczego.
Komponent poznawczy obejmuje wiedzę dotyczącą danego przedmiotu, jest ona jednak zabarwiona sądami o danym przedmiocie, gdyż są to poglądy własne lub przejęte od innych. A wiec surowa wiedza o danym przedmiocie jest już przesiąknięta ocenami.
Postawa również zawiera Komponent emocjonalny (afektywny), czyli względnie trwałe uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne lub pozytywne w stosunku do przedmiotu postawy, oparte na jakiś doświadczeniach jednostki lub doświadczeniach innych. Komponent afektywny jest oceniający, ponieważ zabarwienie uczuciowe może być negatywne lub pozytywne a jednocześnie nie zawiera sądów poznawczych o danym przedmiocie. Z tegoż samego powodu ten komponent jest bardzo często uznawany za decydujący o postawie: nadaje on kierunek postawie, tzn. określa, czy ma ona charakter postawy negatywnej czy też postawy o charakterze pozytywnym w stosunku do danego przedmiotu. Nadto komponent afektywny musi posiadać tzw. walencję, czyli być uczuciem o określonym zabarwieniu, gdyż postawy o zerowym ładunku emocjonalnym są niemożliwe.
Postawa zawiera także Komponent behawioralny. Bowiem poglądy jednostki oraz uczuciowe nastawienia skłaniające jednostkę do określonego reagowania, względem danego przedmiotu wyrażanego w formie werbalnej lub w formie czynnej. One prowadzą do jakiejś aktywności.
Należy zaznaczyć, iż wyróżnione trzy komponenty mogą występować w różnych proporcjach i różnym zestawieniu.
Postawy można podzielić wedle pewnych kryteriów:
Wyróżniamy postawy pozytywne i postawy negatywne w zależności o wartości walencji, ten podział dotyczy, więc charakteru komponentu emocjonalnego wchodzącego w skład danej postawy.
Zdarza się również, iż jednostka pod pewnym względem i w pewnym zakresie żywi w stosunku do przedmiotu postawy o zabarwieniu pozytywnym a pod innym względem do tegoż samego przedmiotu uczucia negatywne. Wówczas mówimy o tak zwanej postawie ambiwalentnej („i tak, i nie”).
Postawy mogą być spójne lub niespójne. O spójności postawy mówimy wówczas gdy wszystkie jej komponenty mają taki sam kierunek walencji. Natomiast w innym przypadku mamy doczynienia z postawą niespójną, którą np. ostro możemy ukazać na przykładzie „uzależnień jednostki”.
Zdarza się, że jednostka postanawia zmienić swoją postawę, wówczas walencja jest jeszcze bardziej niespójna co do kierunku komponentów. Możemy nawet stwierdzić ogólną prawidłowość, iż w procesie zmiany postawy musi wystąpić niezgodność walencji poszczególnych komponentów postawy.
Zjawisko niespójności i ścierania się komponentów postawy jest dość powszechne i zwykłe. Zharmonizowanie postawy polega na zgodności kierunku walencji wszystkich trzech komponentów.
Postawy mogą być pełne lub niepełne. Postawę pełną stwierdzimy wówczas, gdy występują wszystkie komponenty postawy.
W końcu postawy w zależności od ich genezy mogą być względnie trwałe lub zmienne.
Bardzo często postawy mają względnie trwały charakter, ale na ogół postawy są zmienne, nietrwałe zarówno ze względu na swe wewnętrzne niespójności, jak też z uwagi na zmienne warunki sytuacyjne i podleganie wpływom zmieniającego się otoczenia społecznego.
W związku z tym w biografii jednostki wyróżnia się dwa rodzaje postaw: postawy należące do podstawowej struktury osobowości, obejmujące postawy uwarunkowane przez biogenne czynniki osobowości i ukształtowane w okresie dzieciństwa. Są to postawy względnie trwałe, szczególnie u ludzi dorosłych bardzo trudno zmienialne, zmiana ich wymaga oddziaływania medycznego lub psychoanalizy.
Druga grupa postaw to postawy drugorzędne (wtórne), ukształtowane głównie pod wpływem czynników psycho- i socjogennych, które mają charakter plastyczny, dynamiczny, zmienny.
Ponadto wyróżnia się tzw. postawy centralne w strukturze osobowości, zwane też nadrzędnymi, związane z systemem wartości podstawowych, autotelicznych czy egzystencjalnych, do których można zaliczyć postawy światopoglądowe, religijne zawodowe. Są one trudniej zmienialne. Stosunkowo łatwo zmienialne są natomiast postawy spoza centralnego trzonu postaw. Dotyczą one bowiem wartości instrumentalnych.
Zwraca się również uwagę na rozróżnianie całych systemów postaw oraz postaw pojedynczych (nie związanych z innymi), które mogą być względnie łatwiej zmienialne.
W ramach konkluzji należy wspomnieć o działaniach podejmowanych w celu zmiany postaw, wyróżnia się tutaj: informację, dialog,, dyskusję, przekonywanie, perswazję, propagandę, angażowanie jednostki w określone działania.
Bibliografia:
1. Turowski Jan „Socjologia - małe struktury społeczne”, Towarzystwo Naukowe K U L, Lublin 2001.