L JANICKI RFN WOBEC TERYTORIALNO-POLITYCZNYCH NASTĘPSTW KLĘSKI I UPADKU RZESZY

•To pojęcie z kolei, aczkolwiek w tym brzmieniu w konstytu­cji nie użyte, stało się jedną z podstawowych przesłanek polityki RFN w dotychczasowym ponad trzydziestoletnim okresie jej ist­nienia i to mimo, że musiało ono wywoływać i wywoływało naj­gorsze skojarzenia nie tylko z polityką zjednoczeniową Bismarc-ka, lecz także z unifikacyjnymi i aneksjonistycznymi koncepcja­mi i poczynaniami Hitlera. Stwierdził to zresztą w swoim czasie Willy Brandt w jednym ze swych wywiadów prasowych¹⁹. W wystąpieniach czołowych działaczy chadeckiej opozycji parlamen­tarnej w RFN wysuwana była po 1969 t. — w okresie negocjo­wania tzw. układów wschodnich — teza, że uznanie przez to pań­stwo realiów politycznych i terytorialnych w Europie po II woj­nie światowej godziłoby w „postulat ponownego zjednoczenia Niemiec", a tym samym byłoby pozbawione konstytucyjnej legal­ności. Według tego poglądu, popieranego także przez niektórych przedstawicieli zachodmoniemieckiej doktryny i lansowanego przez prasę prawicową, nie tylko ostateczna decyzja o uznaniu tych realiów, lecz nawet sama działalność rządu, prowadzącego

¹⁸ „Ich muB zugeben; dass ich aufgehort habe, iiber Wiedervereinigung zu sprechen. Dieses «Wieder» war vielleicht nie eine weise Formulierung, weil się vielen Menschen die Vorstellung yermitteHe, damit sei eine Riickkehr zu einem bestimmten Punkt in der Vergangenhert verbunden: entweder zum Reich Bismarcks oder zu einem anderen, weniger er-freulichen Abschnitt unserer Geschichte". Tę wypowiedź, zawartą w wy­wiadzie W. Brandta dla „U.S. News and World Report", przytoczył poten­tat prasowy RFN Axel Springer w liście do ówczesnego sekretarza stanu Egona Bahra (SPD), opubliJcowanym w „Der Spiegel" nr 5/1&70, s. 52. ⁱ

⁹⁹

politykę zmierzającą w tym kierunku mogłaby być skutecznie zaskarżona przed Federalnym Trybunałem Konstytucyjnym^M. Poglądy te miały duży ładunek emocjonalno-polityczny, nie znajdują jednak właściwego uzasadnienia z prawnego punktu wi­dzenia.

100

wyzwalało się z wielopokoleniowej tradycji wybujałego nacjona­lizmu i imperialistycznego ekspansjonizmu. Stanowiła ona także-wyraz nieprzezwyciężonego balastu przeszłości, ugruntowanego w psychice Niemców dodatkowo w okresie hitlerowskim.

SPD podkreślała też w pierwszych latach istnienia RFN sil­niej „prowizoryczny status" tego państwa i otwarty charakter tzw. problemu niemieckiego, silniej opowiadała się za przywró­ceniem Niemcom ziem na wschodzie, aniżeli zorientowane ku za­chodowi partie CDU i CSU ⁶¹. Zmieniła ona zresztą gruntownie swe oblicze ideologiczne i wyrzekła się — zwłaszcza na zjeździe godesberskim w 1959 r. — tradycji rewolucyjnych⁶². Stalą się ugodowym ugrupowaniem burżuazyjnej bazy systemu partyjnego RFN ⁶³, pretendującym do roli tzw. ogólnonarodowej partii środ­ka. Jej IX zwyczajny zjazd obradował w dniach od 23'do 27 września 1964 r. w Karlsruhe pod wymownym hasłem „Dzie­dzictwo i zadanie" (Erbe und Aujtrag). Hasło to zamieszczono przy tym na tle górujących nad prezydium zjazdu konturów Rzeszy Niemieckiej według stanu terytorialnego z 1937 r., po­dzielonej na trzy części: RFN, NRD oraz polskie ziemie zachod­nie i północne; czyli według ówczesnej nomenklatury rewizjoni­stycznej na: RFN, ,,Niemcy Środkowe" i „Niemcy Wschodnie" ^M. Organ prasowy SPD ,,Vorwarts" popierając już w 1956 r. na­wiązanie stosunków dyplomatycznych z Polską zastrzegał się jednak równocześnie przeciwko jakiemukolwiek, nawet dorozu-mianemu uznaniu polskiej zachodniej granicy państwowej na Odrze i Nysie Łużyckiej ⁶⁵.

^B1 I tak np. jeszcze w 1905 r. czołowy przywódca SPD Herbert Wehner miał określać granicę na Odrze i Nysie i związaną z nią „aneks jq ob­szarów niemieckich" za pozbawioną podstaw prawnych. Tak tygodnik .,Der Spieger nr 19/1970, s. 31. Zob. też H. R ; d d e r, Kritik der Grund-lagen ..., op. cit., s. 5.

⁶² Por. np. L. Janie k i. .Przemiany u- Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. ..Przegląd Zachodni''" nr 6/1960, s. 343 i nast.

^S3 Zob. też L. J a n i c k i, Die politisch-rechtlichen Elemente der Eni-wicklung de_r politischen Pdrteien in den kapitalistischen Landem, dar-gesiellt ara Beispiel der BRD, „Beitrage fur das marxistisch-leninistische Gr und l agen studium fur Hoch- und Facłischuliehrer". Franz-Mehring-In-stitut der Karl-Marx-Universitat Leipzig, 3, 1976, s. 18 i nast., zwi. s. 29.

⁶⁴ Zob. ,.Archiv der Gegenwart" 1964. s. 11556-11560 oraz „WTK. Ty­godnik Katolików" 50 z 13 XII 1964, s. 4.

⁶⁵ „Vorvvarts^:: z 22 VI 1956.

174

Nie od rzeczy będzie przytoczyć tu również wypowiedzi dwóch działaczy SPD i posłów tej partii do Bundestagu. I tak np. Otto Heinrich Greve oświadczył w 1956 r., że podziela on stanowisko swej partii, iż „żądanie powrotu Szczecina, Wrocławia i Królewca do Niemiec" jest prawnie uzasadnione, oraz że Niemcy win­ny być odrestaurowane w granicach z 1937 r. Uznał jednak, że nie widzi politycznych możliwości realizacji tego żądania w dającej się przewidzieć przyszłości, i że istnieją jakoby ,,o wie­le bardziej pilne i rokujące większe szansę zadania polityczne" na odcinku tzw. ponownego zjednoczenia Niemiec ⁶⁶. Greve dał innymi słowy wyraz tezie, charakterystycznej dla wszystkich tych polityków RFN, którzy zdawali lub zdają sobie sprawę z realiów terytorialnych w Europie po II wojnie światowej i z konieczności pogodzenia się z nimi, ale jedynie w aspekcie poli­tycznym, a nie prawnym.

To samo odnieść można do oświadczenia Carlo Schmida, wielo­letniego wiceprezydenta Bundestagu z ramienia SPD. Powiedział on 5 i 7 października 1956 r., że nie można uznać za zgodne z prawem oderwania ziem od ,, dawnego niemieckiego obszaru państwowego" (altes deutsches Reichsgebiet) czyli od „macierzy'* (Mutterland) i „wypędzenia" z nich około 8 milionów ludzi. Nie zaprzeczył jednak, że powstał w ten sposób nowy stan faktycz­ny, z którym Niemcy muszą się uporać, a nie uporają się, jeśli będą zaistniałe realia tak traktować, jak gdyby miały one same w zaczarowany sposób zniknąć. Jedyne wyjście widział w nego­cjacjach, którym przyznawał zarazem sens tylko w razie goto­wości do ustępstw⁸⁷. Zapoznawał przy tym, że konstytutywne de­cyzje terytorialne Umowy Poczdamskiej mogły być przedmio­tem rokowań jedynie w sensie ich deklaratoryjnej akceptacji przez państwa powstałe na gruzach hitlerowskiej Rzeszy Nie-

Zmiana stanowiska SPD w sprawie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej nastąpiła dopiero później, zwłaszcza po objęciu przez tę partię w koalicji z FDP w 1969 r. rządów, aczkolwiek i wów-

⁸* Paleń, Deutschland und die Oder-Neijte-Grenze. op cit 687 -*'• Tamże, s. 889-fiM.

175

---