Wkład Maxa Webera w myśl socjologiczną.
Obiektywność wiedzy.
Nauki społeczne zajmują się ludzkimi sądami wartościującymi, ale same ich nie wydają, pozostawiając wolne od wszelkiej stronności. Uczony musi liczyć się wyłącznie z faktami i regułami określającymi poprawność rozumowania badawczego. Nauka pomaga ludziom uzyskać świadomość tego, co robią i do czego dążą, ale nie poucza ich co powinni robić i jakie powinny być ich cele.
Typy idealne.
Typ idealny według Maxa Webera jest to pewien abstrakcyjny model składający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci nie występujący w rzeczywistości. Koncepcja typu idealnego miała pozwalać na porównywanie ze sobą różnych zjawisk społecznych względem owych abstrakcyjnych form, np. konkretnej formy władzy do typu panowania. Weber wprowadził pojęcie typu idealnego m.in. przy analizie biurokracji, czy rozpatrując typy przywództwa.
Typu idealnego nie odkrywa się w empirycznej rzeczywistości, typ idealny się tworzy. Typ idealny pokazuje jaka rzeczywistość mogłaby być, ale nie jaka jest. Typ idealny uzyskuje się przez jednostronne spotęgowanie jednego lub kilku punktów widzenia oraz poprzez złączenie zjawisk, które pasują do tych punktów widzenia.
Koncepcje rozumienia działań ludzkich.
Głównym przedmiotem zainteresowania Webera były działania jednostek.. Słowo "działania" oznacza, że Weberowi nie chodzi o wszystko co robi jednostka lecz tylko o kategorię zachowań, którą w socjologii nazywa się działaniami. Weber był wrogiem socjologii, w której w celu wyjaśnienia faktów społecznych przywołuje się jakieś byty zbiorowe w rodzaju społeczeństwa, klas itd. Uważał, że wszystkie socjologiczne wyjaśnienia są wyjaśnieniami pozornymi tak długo, jak długo nie potrafimy powiedzieć dlaczego jednostki działają tak jak działają. Działanie społeczne jednostki jest zdeterminowane nie tylko przez jej cechy indywidualne (wrodzoną naturę) lecz przede wszystkim przez obecność innych, których reakcje ma wywołać lub na których jest odpowiedzią.
Rozumienie bezpośrednie - chodzi o sytuacje, w których jesteśmy w stanie pojąć znaczenie działań innych ludzi na mocy swojego rodzaju oczywistości: po prostu obserwując czyjeś działanie, wiemy co ono znaczy, bez podejmowania skomplikowanych operacji intelektualnych (np. mimika ludzka gesty, operacje matematyczne) Wymaga ono pewnej wiedzy ale jest stosunkowo proste. Posługuje się nim każdy człowiek
Rozumienie wyjaśniające - jest ważnym szczeblem poznania działań ludzkich, umożliwiającym odpowiedź na pytania co i dlaczego. Pozwala na poznanie nie tylko znaczenia ludzkiego działania ale także jego przyczyn, motywów.
Koncepcja struktury społecznej.
Weber uznawał podział społeczeństwa na warstwy w zależności od wysokości dochodu, zajmowanej pozycji społecznej, prestiżu, uznania, czy udziału w sprawowaniu władzy.
Klasa - pojęcie klasy odnosi się do sytuacji ekonomicznej jednostek. Zdaniem Webera. o sytuacji klasowej jednostki decyduje teraz nie tylko stan posiadania, ile szanse, jakie ma na rynku, sprzedając swe talenty i kwalifikacje. Wg niego pojęcie klasy jest narzędziem klasyfikacji, a nie określeniem realnych bytów społecznych
Stan - odnosi się do zróżnicowania społeczeństwa pod względem konsumpcji, gustów, stylu życia i posiadanego prestiżu.
Partia - odnosi się do zróżnicowania pod względem udziału ze władzy politycznej i wpływu na polityczne działania innych obywateli.
Cechy biurokracji.
Biurokracja to racjonalna organizacja działalności ludzkiej, zastępująca rządy osób rządami bezosobowych zasad.
zasadą są trwałe, ogólnie uporządkowane kompetencje poszczególnych organów (stały podział czynności polegający na rozgraniczeniu sfery uprawnień obowiązków, ściśle określony zakres prawa wydawania poleceń, rozkazów i przymusu oraz warunków prawomocności użycia przymusu, wymienione uprawnienia i obowiązki muszą posiadać te osoby, które posiadają odpowiednie kwalifikacje)
zasada hierarchii urzędowej i toku instancji (organy nadrzędne nadzorują podrzędne, odpowiedzialność niższych wobec wyższych)
nowoczesne urzędowanie opiera się na pisanych dokumentach (aktach - zasada dokumentacji)
znaczne wyszkolenie fachowe urzędników (określone wykształcenie i kwalifikacje)
działalność urzędowa ma pochłaniać wszelkie siły urzędnika (praca urzędnicza jest zajęciem podstawowymi stałym a nie dodatkowym)
czynności urzędowe przebiegają wedle reguł, których można się wyuczyć (utrwalone na piśmie formalne przepisy, regulacje)
oddzielenie sztabu urzędniczego od środków własności (urzędnicy nie są właścicielami środków i narzędzi pracy)
stanowisko służbowe jest oddzielone od zajmujących je osób (nie można korzystać ze stanowiska w celach osobistych)
biurokracja jest nienaruszalną formą stosunków panowania -pojedynczy urzędnik nie może działać wbrew aparatowi
Społeczność lokalna w socjologii amerykańskiej.
Przedstawiciele socjologii opisowej podjęli temat społeczności lokalnej i uczynili go ośrodkowym tematem socjologii; uczynili ową wspólnotę najwłaściwszym kontekstem badania wszelkich procesów społecznych, wychodząc z założenia, że społeczność lokalna jest w pewnym sensie miejscem, gdzie jednostka spotyka się z szerszym społeczeństwem i kulturą (community). Społeczność lokalną traktowano jako swego rodzaju laboratorium, a procesy w nim zachodzące mają charakter uniwersalny. Zakładano, że rozwojem skupisk ludzkich żądzą określone prawidłowości i osadnictwo odbywa się wg powtarzalnych wzorów zdeterminowanych przez warunki środowiskowe. Wyróżniali dwa rodzaje interakcji pomiędzy ludźmi: ekologiczną (charakter spontaniczny, żywiołowy) i społeczną (charakter moralny).
Koncepcja Parka
Są złożone z jednostek, które działają niezależnie od siebie, współzawodniczą i walczą o zapewnienie sobie środków egzystencji oraz traktują się wzajemnie jako narzędzia zaspokajania własnych potrzeb.
Jednocześnie ludzie są ze sobą związani przez uczucia i wspólne cele, pielęgnują tradycje i ideały, które należą nie tylko do nich. Wbrew naturalnym impulsom utrzymują dyscyplinę i ład moralny, umożliwiające im wykroczenie poza naturę. Takie działanie ma prowadzić do przekształcenia świata zgodnie ze zbiorową wolą i ambicją.
Mimo dużego wpływu nauk przyrodniczych na koncepcję Parka nie dążył on wcale do wyjaśniania zjawisk socjologicznych za pomocą tej części nauki. Można raczej przyjąć, że starał się wyodrębnić taki rodzaj zachowań, do wyjaśniania, których wiedza przyrodnicza miałaby wystarczające zastosowanie. Czysta zbiorowość terytorialna w świecie ludzkim nie istnieje, każda natomiast społeczność ma pewne jej atrybuty.
Zbiorowość terytorialna - składa się z jednostek dążących do zaspokojenia swoich egoistycznych potrzeb. Nie istnieje kontakt społeczny, toczy się natomiast nieustanna walka o byt .
Jeśli dochodzi do współpracy między jednostkami to ma ona charakter konkurencyjny, przejściowy, a co ważniejsze kształtuje się żywiołowo, tak samo jak symbioza w świecie roślinnym
Społeczeństwo w rozumieniu Parka jest niemal pod każdym względem przeciwieństwem zbiorowości terytorialnej, chociaż dalej cechuje się ono zasadniczymi procesami ekologicznymi, choć zachodzą one w załagodzonych formach. Ze społeczeństwem mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie zachodzi consensus, jakiś cel wspólny. Tym, co powołuje do życia społeczeństwo są dwa procesy. Komunikowanie się i działanie zbiorowe.
Szkoła chicagowska.
Jest to nurt w socjologii empirycznej związany z Uniwersytetem w Chicago rozwijający się od lat 20-tych XX wieku. Przedstawiciele tej szkoły koncentrowali się na badaniach empirycznych, rezygnując z budowania systemów teoretycznych. Badania te dotyczyły w szczególności miasta jako obszaru działania społecznego i przyczyniły się do rozwoju socjologii miasta. Chicago potraktowane zostało przez badaczy jako naturalne laboratorium, w którym obserwowali oni różne przejawy miejskiego życia społecznego. Duży wpływ na podejście badawcze w tej szkole miał ewolucjonizm, a także metody badawcze opracowane w ekologii, w szczególności w ekologii roślin. Przedstawiciele tej szkoły nie tylko tworzyli modele miast, ale przede wszystkim angażowali się w diagnozowanie i rozwiązywanie zachodzących na obszarze miast problemów społecznych, przede wszystkim związanych z różnymi przejawami patologii społecznej. M.in. w obrębie tej szkoły zaczęto tworzyć tzw. mapy przestępczości i mapy problemów społecznych dla różnych instytucji zwalczających problemy patologii społecznej: policji, ośrodków pomocy społecznej.
Middletown - zbiorcza nazwa dwóch studiów nad światem społecznym małego miasteczka, autorstwa amerykańskich socjologów Roberta i Helen Lyndów. Lyndowie przeprowadzili badania terenowe w mieście Muncie w Indianie w latach dwudziestych i trzydziestych, dokumentując przemiany jakim podlegała lokalna społeczność w czasie wielkiego kryzysu. Prace te weszły do kanonu amerykańskiej socjologii. Robert Staughton Lynd (1892-1970) wraz ze swoim najważniejszym współpracownikiem, jakim była jego żona Helen, przyjął odmienną perspektywę niż ówczesna szkoła chicagowska. Wynikało to z faktu, że na początku swoich badań Lynd niewiele wiedział o socjologii i planował je po swojemu opierając się na pracach antropologów społecznych. Punktem wyjścia Lynda był zasięg i determinanty praktyk religijnych w przeciętnym mieście amerykańskim. Pod wpływem antropologii społecznej zdecydował się rozpatrywać religijność w kontekście całokształtu życia społeczności lokalnej, w wyniku czego powstała jedna z najbardziej wszechstronnych monografii takiej społeczności. Lyndowie przyjęli sześciopunktowy schemat klasyfikacji czynności ludzkich: zdobywanie środków do życia, wychowanie dzieci, życie rodzinne, spędzanie czasu wolnego, praktyki religijne. Przedmiotem badań stało się miasto Muncie w stanie Indiana. Lyndowie prowadzili w nim studia terenowe przez 18 miesięcy 1924 i 1925 roku, a więc w okresie poprzedzającym ukazanie się większości prac szkoły chicagowskiej. Miasto Muncie zostało wybrane z dwóch przyczyn: spełniało założone przez Lyndów wymogi reprezentatywności, było dostatecznie nieduże i homogeniczne, aby mogło zostać opisane jako całość. W trakcie badań objawił się główny temat monografii: wpływ industrializacji na życie tradycyjnego miasta amerykańskiego.
Funkcjonalizm - reprezentanci i założenia.
Funkcjonalizm to w socjologii i antropologii jedna z ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona paradygmatu (i za takowy uważana w typologii paradygmatów socjologicznych Burrella i Morgana), zapoczątkowana w badaniach antropologicznych Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radcliffe-Browna w latach dwudziestych XX wieku. W ujęciu funkcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości. W nowszych koncepcjach teoretycznych. W opinii funkcjonalistów społeczeństwo tworzy pewną całość, które trzeba rozpatrywać jako ,,funkcjonalną jedność". Wszystkie systemy w ramach społeczeństwa są ze sobą powiązane - zmiana któregokolwiek z elementów może prowadzić do dezintegracji. Mimo to każdy system posiada wiele podsystemów, które są wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji.
Teoria funkcjonalna usuwa z pola widzenia jednostkę jako indywidualność.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu według B. Malinowskiego i R. Browna:
istniejące wewnątrz systemu napięcia mogą się utrzymywać nawet przez dłuższy czas, ale są one rozwiązywane
cechą charakterystyczną tego systemu jest występowanie zróżnicowanych ról i pozycji społecznych, związanych ze zróżnicowanymi prawami i obowiązkami, oraz istnienie wspólnych norm i wartości. Aby system ten mógł trwać, muszą być spełnione następujące warunki: musi być zdolny do adaptacji, osiągnięcia celów, integracji i utrzymywania wzorców działania
traktowanie kultury w aspekcie zaspokojenia ludzkich potrzeb
Warto też wspomnieć o uczniu Malinowskiego i Browna - Evansie-Pritchardzie, który kwestionował praktykę Malinowskiego.
- podjął problem abstrakcji - antropolog musi zdecydować się na badanie pojedynczych problemów, analizy systemu społecznego na wyższym szczeblu abstrakcji. W innym przypadku zajmując się badaniem wszystkiego na raz pozbawia się możliwości wyjaśnienia czegokolwiek.
- postulował metodę zwaną eksperymentalną, polegającą na sprawdzeniu wniosków wyciągniętych z obserwacji jednego społeczeństwa w badaniach nad innymi społeczeństwami
- zorientował swój funkcjonalizm na problematyce kultury subiektywnej. Ludzkie idee i wartości nabierają wg niego samoistne wartości, ludzie działają świadomie i nie są automatami.
- wyciągał wnioski teoretyczne ze swoich doświadczeń badawczych, uznając antropologię społeczną za naukę humanistyczną
Kulturalizm Znanieckiego.
Jest to pogląd zbudowany na podstawie założeń związanych z refleksją nad zjawiskami kultury, jak również przy okazji "konfliktu" dwóch światopoglądów realistycznego i idealistycznego. Zjawiska kulturowe były opisywane w różnym świetle w obu nurtach, jednakże Znaniecki uważał, że powinny być one traktowane w odrębnych kategoriach. Znaniecki uważał, iż kultura odgrywa w życiu człowieka ogromną rolę, ma znaczący wpływ na poglądy, sposób postrzegania świata czy hierarchię wartości, którą posługują się ludzie. Znaniecki ukazał, że możemy mieć wartościowy światopogląd - wartościowy empirycznie, a zarazem spójny logicznie, określił go właśnie mianem kulturalizmu. W nurcie tym wszelkie wartości są względne. Wszystko się zmienia, przekształca wraz z upływem czasu. Tworzony obraz świata jest wartością historyczną i ma charakter cykliczny- zmienia się, jest w ruchu, jeden pogląd zostaje zastąpiony nowszym. Zmiany te mogą występować w różnym nasileniu, jedne szybciej, drugie wolniej. Niemniej jednak ewolucja kulturalna będzie się posuwać nieustannie naprzód z coraz większym natężeniem. Dotyczy to również teorii naukowych, także tych dotyczących świata. Tym samym przyrodę możemy oceniać już tylko przez pryzmat tych teorii, czyli poprzez kulturę, ponieważ to ona właśnie wytworzyła całą naszą wiedzę. Nie możemy od kultury odejść, możemy za to badać ją i obserwować, jak się zmienia- ewoluuje. Mamy predyspozycje do analizowania relacji pomiędzy człowiekiem i kulturą dziejących się na przestrzeni wieków- jak jednostka wpływa na nią i vice versa. Kultura staje się światem wartości, wiedza zostaje zatopiona w niej oraz jest źródłem wszystkiego, czego doświadczamy.
Przedmiot uzyskuje pełną realność dopiero poprzez swe powiązanie z innymi przedmiotami. Poza tymi powiązaniami nie może być przedmiotem badania naukowego. Systemy kulturowe pozostają w stałych związkach ze środowiskiem, a także powiększają się w czasie swego trwania o nowe elementy - nie są systemami zamkniętymi a jedynie ograniczonymi. System - wszelki swoisty układ poszczególnych współzależnych części składowych, który ma swój własny ład wewnętrzny.
Współczynnik humanistyczny Znanieckiego - właściwością świata kultury jest to, iż jest ona zawsze czyjaś, że jest taka obiektywnie, jak jest w doświadczeniu i działaniu ludzi. Rzeczywistość społeczna jako część rzeczywistości kultury jest tworzona przez ludzi i każde zjawisko społeczne musi być ujmowane w znaczeniach, jakie nadają im ludzie i jak ich doświadczają w swych działaniach. Koncepcja ta jest antysubiektywistyczna - fakty kulturowe nie są sprowadzalne ani do obiektywnej rzeczywistości przyrodniczej, ani do subiektywnych zjawisk psychologicznych. Systemy kulturowe istnieją realnie nawet wówczas, gdy aktualnie nikt ich sobie nie uświadamia.
Znaniecki uważał socjologię za naukę historyczną, naukę o kulturze, ale nie za naukę podstawową. Poszczególne systemy kulturowe (technika, religia, nauka, prawo itd.) nie zawdzięczają swych cech zasadniczych i swego wewnętrznego układu temu, że zostały wytworzone w pewnych społeczeństwach i że są nadal przez te społeczeństwa utrzymywane, lecz temu, że składające je elementy są powiązane w pewien względnie stały sposób. Zadanie socjologa: pokazać, że istnienie systemów kulturowych zależy od uporządkowanej interakcji społecznej, związki miedzy nimi są powiązaniami poprzez stosunki społeczne a integracja kulturowa zależy od społecznej organizacji.