PRACA ORYGINALNA ISSN 1643 0956
Monika Talarowska-Bogusz, Antoni Florkowski, Krzysztof Zboralski,
Agata Orzechowska, Piotr Gałecki
Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
Funkcjonowanie poznawcze u chorych na
cukrzycę typu 1 oraz typu 2  doniesienia
wstępne
Cognitive functioning in patients with type 1 and type 2 diabetes
 preliminary report
STRESZCZENIE efektywności uczenia się. Osoby z cukrzycą typu 2
osiągają wyższe wyniki niż chorzy na cukrzycę typu 1
WST
P. Cukrzyca jest schorzeniem metabolicznym
w zakresie fluencji słownej, koncentracji i podziel-
o różnorodnej etiologii, charakteryzującym się prze-
ności uwagi. Stężenie HbA1C ujemnie koreluje z szyb-
wlekłą hiperglikemią z zaburzeniami metabolizmu
kością psychomotoryczną, koncentracją i podzielno-
węglowodanów, tłuszczów i białek wskutek defek-
ścią uwagi, funkcjami wykonawczymi, pamięcią ope-
tu wydzielania i/lub działania insuliny. Jako funkcje
racyjną. Czas trwania cukrzycy ujemnie koreluje
poznawcze określa się te czynności psychiczne, któ-
z szybkością i sprawnością psychomotoryczną oraz
re służą człowiekowi w uzyskaniu orientacji w oto-
koncentracją uwagi.
czeniu, w zdobywaniu informacji o sobie samym oraz
o swoim organizmie, w analizowaniu sytuacji, for-
słowa kluczowe: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2,
mułowaniu wniosków, podejmowaniu właściwych
funkcje poznawcze
decyzji oraz działań. Autorzy niniejszej pracy starali
się określić charakter wpływu cukrzycy na funkcjo-
nowanie poznawcze osób dotkniętych tą chorobą.
ABSTRACT
MATERIAA
I METODY. W badaniach uczestniczyło
47 osób, pacjentów poradni diabetologicznej (17) oraz
BACKGROUND. Diabetes is a metabolic condition of
zdrowych ochotników (30). Wśród zmiennych pod- a various etiology. It is distinguished by chronic hi-
danych badaniu ujęto procesy poznawcze: spostrze- perglycemia with the disorder of metabolism of car-
ganie, uwagę, pamięć, uczenie się, funkcje wykonaw- bohydrates, fat and proteins as a result of giving
cze, koordynację wzrokowo-ruchową.
off defects and/or working insulin. Cognitive func-
WYNIKI. Zaobserwowano istotne statystycznie róż- tions are these psychological functions which the
nice między pacjentami z badanych grup w zakresie
human needs in order to be knowledgeable about
mierzonych funkcji.
surroundings, to get the information about oneself
WNIOSKI. Chorzy na cukrzycę osiągają istotnie niż- and one s body, to analyse the situations, to formu-
sze wyniki niż osoby zdrowe w zakresie: funkcji wy- late conclusions, to take a right decisions or to func-
konawczych, wzrokowo-przestrzennej pamięci ope- tion. The aim of the study was to find the answer to
racyjnej, analizy i syntezy myślowej, szybkości psy- the question connected with the character of dia-
chomotorycznej, koncentracji i podzielności uwagi,
betes influence on cognitive functions of patients.
MATERIAL AND METHODS. The group of 47 people
was examined, the group consisted from diabetic
Adres do korespondencji: mgr Monika Talarowska-Bogusz
patients (17) and healthy volunteers (30). Among
Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
examined variables were the following cognitive func-
ul. Aleksandrowska 159, Pawilon XI B, 91 229 A
ódz

tions: perception, attention, memory, learning, actu-
tel.: [phone], tel./faks: (042) 640 50 58
ators functions and visual-movement coordination.
e-mail: [e-mail]
RESULTS. Relevant statistical differences among ex-
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007; 7 (2): 51 59
Copyright � 2007 Via Medica amined group were observed.
www.psychiatria.med.pl 51
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 2
CONCLUSIONS. Patients suffering from diabetes
nę (insulinooporność) lub istnieje niezależnie od niej.
achieve worse results than healthy people in: actua-
Przypuszczalnie jest wynikiem defektu (lub defektów)
tors functions, visual-spatial operating memory,
wydzielania wymienionego hormonu, co z kolei powo-
mental analysis and synthesis, visual-movement
duje wzrost stężenia glukozy we krwi pacjentów [5].
speed, concentration and divisibility of attention, ef-
Jako funkcje poznawcze określa się te czyn-
fectiveness of studying. Patients suffer from type 2
ności psychiczne, które służą człowiekowi w uzyska-
diabetes reach higher effects than people suffer from
niu orientacji w otoczeniu, w zdobyciu informacji
type 1 diabetes in: verbal fluency, concentration and
o sobie samym oraz o swoim organizmie, w analizo-
divisibility of attention. There is a negative depend-
waniu sytuacji, formułowaniu wniosków, podejmo-
ency is between the level of HbA1C and visual-move-
waniu właściwych decyzji oraz działań. Obejmują one
ment speed, concentration and divisibility of atten-
następujące umiejętności: procesy percepcyjne (wy-
tion, actuators functions, operating memory. There
is also a negative dependency between time period rażanie, spostrzeżenia, wyobrażenia), procesy uwa-
of disease and visual-movement efficiency and
gi, uczenie się, procesy pamięciowe (zapamiętywa-
speed, attention concentration.
nie, przechowywanie i odtwarzanie informacji), pro-
cesy myślowe oraz językowe (mowa i język) [6].
key words: diabetes type 1, diabetes type 2,
Celem przeprowadzonych badań było pozna-
cognitive functions
nie sposobu funkcjonowania poznawczego chorych,
u których zdiagnozowano cukrzycę typu 1 oraz typu
2, jak również sprawdzenie, czy typ choroby (1 i 2),
Wstęp
czas jej trwania oraz przebieg (oceniany na podsta-
Cukrzyca jest metabolicznym schorzeniem cha- wie stężenia hemoglobiny glikowanej  HbA1C)
rakteryzującym się przewlekłą hiperglikemią z zabu- wpływają na procesy poznawcze pacjentów.
rzeniami metabolizmu węglowodanów, tłuszczów
i białek wskutek defektu wydzielania i/lub działania
insuliny [1]. Jej rozpowszechnienie zarówno w Pol- Materiał i metody
sce, jak i na świecie jest znaczne (1/5 mieszkańców W badaniach uczestniczyło łącznie 47 osób,
Stanów Zjednoczonych po 65. rż. zapada na tę cho- pacjentów poradni diabetologicznej (17 osób, 10
robę, a częstość występowania objawów klinicznych chorych na cukrzycę typu 1 i 7 na cukrzycę typu 2)
cukrzycy w całej populacji osób w wieku powyżej oraz zdrowych ochotników (30 osób). Do grupy tej
65 lat wynosi 10%) [2]. W ostatnich latach wykaza- nie włączono osób ze współwystępującymi zaburze-
no, że typowo somatyczna choroba, jaką jest cukrzy- niami neurologicznymi lub psychiatrycznymi.
ca, znacząco wpływa na sprawności kognitywne czło- Oceny funkcjonowania poznawczego dokonano
wieka. Dokładne poznanie tego zagadnienia wydaje za pomocą następujących metod psychologicznych:
się istotne nie tylko z punktu widzenia medycyny czy  Test Sortowania Kart z Wisconsin (WCST, Wi-
psychologii, ale ma ogromne znaczenie w poprawie sconsin Card Sort Test)  mierzący sprawność
jakości życia chorych na cukrzycę. pamięci operacyjnej, funkcji wykonawczych (funk-
Uwzględniając czynniki etiologiczne, przebieg cje nadzorcze, kontrolujące i kierujące poznawczą
oraz podatności na leczenie, wyróżnia się kilka ro- aktywnością człowieka) oraz zdolność rozwiązy-
dzajów cukrzycy. Najczęściej występują dwa rodzaje wania problemów; test WCST jest szczególnie
tej choroby: tak zwana cukrzyca typu 1 (insulinoza- wrażliwy na uszkodzenia płatów czołowych. Oce-
leżna) oraz typu 2 (insulinoniezależna) [3]. Pierwszy niano 10 następujących wskaz
ników:
z wymienionych typów może się ujawnić w każdym 1) Liczba Przeprowadzonych Prób (LPP)  liczba
wieku, najczęściej jednak pojawia się w dzieciństwie prób w toku całego badania,
i okresie dojrzewania (Ł 30. rż.). W tym przypadku 2) Liczba Poprawnych Ogółem (LPO)  liczba
trzustka produkuje małe ilości insuliny lub nie wy- wszystkich poprawnych odpowiedzi,
twarza jej wcale. Choroba jest spowodowana selek- 3) Liczba Błędów Ogółem (LBO)  liczba
tywnym zniszczeniem przez proces autoimmunolo- odpowiedzi, które nie pasują do aktualnego
giczny ponad 90% komórek b wydzielających insuli- kryterium sortowania,
nę. Zmiany te prowadzą do bezwzględnego niedo- 4) Procent Błędów (PB)  obliczany poprzez
boru insuliny, wymagającego stałej substytucji tego dzielenie LBO przez LPP,
hormonu [4]. Natomiast cukrzyca 2 typu występuje 5) Odpowiedzi Pojęciowe (OP)  kolejno wy-
zazwyczaj u dorosłych osób po 30. roku życia. Cha- stępujące poprawne odpowiedzi w seriach
rakteryzuje się hiperglikemią i opornością na insuli- po 3 lub więcej z kolei,
52 www.psychiatria.med.pl
Monika Talarowska-Bogusz i wsp., Funkcje poznawcze u chorych na cukrzycę
6) Procent Odpowiedzi Pojęciowych (PODP)  Test Stroopa (Color World Interference Test)
 odpowiedzi poprawne, które występują  mierzy koncentrację i podzielność uwagi. Obej-
w serii liczącej co najmniej 3 próby; liczbę ta- muje dwie wersje; w pierwszej badany odczytuje
kich odpowiedzi należy podzielić przez LPP, na głos przedstawione mu nazwy kolorów
7) Liczba Zaliczonych Kategorii (LZK)  liczba (wszystkie zapisane czarnym drukiem), a w dru-
sekwencji 10 kolejnych poprawnych wyborów giej nazywa kolor druku tych samych co poprzed-
pasujących do aktualnego kryterium sortowa- nio słów (każde słowo napisane jest inną barwą,
nia, które badany wykonał w trakcie badania która nie odpowiada znaczeniu semantycznemu
testem, prezentowanego słowa). Ocenia się czas wyko-
8) Próby Przeprowadzone do Momentu Zali- nania każdej z wersji (szybkość) oraz poprawność
czenia Pierwszej Kategorii (PPMZPK)  licz- (liczbę błędów) [12];
ba prób przeprowadzenia do momentu zali-  Test Matryc Ravena, Wersja Standard (TMS)
czenia pierwszej kategorii, czyli dokonania  ocenia efektywność procesów myślowych (se-
10 poprawnych sortowań z rzędu, ria A  ciągłość wzoru; seria B  analogia mię-
9) Porażka w Utrzymaniu Nastawienia (PUN) dzy parami figur; seria C  progresywna zmiana
 gdy badany dokonuje po kolei 5 lub więcej wzoru; seria D  przekształcania figur; seria E
poprawnych sortowań, ale przed zaliczeniem  rozkładania figur na elementy) [13];
kategorii popełnia błąd,  Próba Fluencji Werbalnej według A
uckiego
10) Uczenie się Uczenia (UU)  odzwierciedla  pozwala zmierzyć sprawność badanego w za-
skuteczność, z jaką badany tworzy pojęcia kresie fluencji słownej i pamięci semantyczno-lek-
(umysłowe reprezentacje kryteriów sortowa- sykalnej. Badany wymienia elementy danej kate-
nia), zaliczając kolejne kategorie [7]; gorii: semantycznej (zwierzęta i przedmioty ostre)
 Test A
ączenia Punktów Reitana (Trail Making oraz literowej (słowa zaczynające się literą  k ).
Test)  pozwala ocenić wzrokowo- przestrzenną Analizowano łączną liczbę poprawnie wypowie-
pamięć operacyjną, szybkość psychomotoryczną dzianych słów [14].
i sprawność uwagi (głównie funkcjonowanie mię- Autorzy wykorzystali także skonstruowaną dla
dzypółkulowe). Test składa się z dwóch wersji: potrzeb badania ankietę personalną, zawierającą pyta-
A i B. W wersji A badany łączy ze sobą kolejne cyfry nia dotyczące zmiennych demograficznych (płeć, wiek,
(1 25), natomiast wersji B  kolejne cyfry z ko- wykształcenie, miejsce zamieszkania) oraz przebiegu
lejnymi literami alfabetu. Oceniano czas wyko- choroby (typ cukrzycy, czas trwania, stężenie HbA1C).
nania każdej wersji (szybkość liczona w sekun- Pacjenci wyrazili pisemną zgodę na udział
dach) oraz poprawność wykonania (liczba błę- w badaniu, zgodnie z protokołem zatwierdzonym przez
dów) [8]; Komisję Bioetyki Uniwersytetu Medycznego w A
odzi,
 Krzywa Uczenia się A
urii  przeznaczona do nr RNN/356/06/KB z dnia 24 paz
dziernika 2006 roku.
pomiaru efektywności uczenia się, pamięci słu- W analizie statystycznej wyników wykorzysta-
chowej krótkotrwałej i długotrwałej. Test skła- no program statystyczny STATISTICA.
da się z 10 prób, podczas których badający od-
czytuje na głos nazwy 10 rzeczowników. Zada-
niem badanego jest powtórzenie po każdej pró- Wyniki
bie tych słów, które pamięta (pamięć krótko- W tabeli 1 zawarto rozkład badanej grupy ze
trwała). Po półgodzinnej przerwie badany jesz- względu na płeć i wiek, natomiast w tabeli 2  po-
cze raz odtwarza pamiętane słowa (pamięć dłu- dział pacjentów ze względu na wykształcenie.
gotrwała). Oceniano liczbę odtworzonych słów Jak wynika z prezentowanych danych, wśród
w każdej kolejnej próbie oraz po 30 minutach badanych przeważali mężczyz
ni ze średnim wykształ-
[9, 10]; ceniem. Średni wiek w badanej grupie wynosił
 Symbole Cyfr [próba skali bezsłownej Skali Inte- (33 lata ą 9).
ligencji Wechslera WAIS-R (PL)]  wykorzystywa- Chorzy na cukrzycę uzyskali istotnie statystycz-
ny w ocenie zdolności uczenia się nowych umie- nie niższe wyniki niż osoby zdrowe w testach przed-
jętności, pamięci wzrokowej oraz koordynacji stawionych w tabeli 3. W odniesieniu do pozosta-
wzrokowo-ruchowej. Wykonanie tego testu po- łych badanych zmiennych nie odnotowano takich
lega na ustalaniu przez badanego związku mię- różnic. W celu określenia istotności różnic między
dzy symbolami a kolejnymi cyframi (1 9). Ocenia wymienionymi grupami zastosowano test t-Studenta
się szybkość i dokładność wykonania [11]; dla różnic między średnimi dla prób niezależnych.
www.psychiatria.med.pl 53
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 2
Tabela 1. Rozkład badanej grupy z podziałem na płeć i wiek
Table 1. The population distribution of examined patients in reference to age and sex
Osoby zdrowe Liczba badanych (n) Odsetek badanych (%) Średni wiek (SD)
Kobiety 12 40,00 27,54 (7,90)
Mężczyz
ni 18 60,00 31,23 (5,25)
Razem 30 100,00 29,35 (4,28)
Chorzy na cukrzycę typu 1 Liczba badanych (n) Odsetek badanych (%) Średni wiek (SD)
Kobiety 6 60,00 35,71 (10,09)
Mężczyz
ni 4 40,00 37,64 (11,41)
Razem 10 100,00 36,66 (11,90)
Chorzy na cukrzycę typu 2 Liczba badanych (N) Odsetek badanych (%) Średni wiek (SD)
Kobiety 3 42,86 32,46 (6,52)
Mężczyz
ni 4 57,14 35,83 (3,45)
Razem 7 100,00 34,12 (4,33)
SD (standard deviation)  odchylenie standardowe
Tabela 2. Rozkład badanej grupy z podziałem na wykształcenie
Table 2. The population distribution of examined patients in reference to education level
Osoby zdrowe
Wykształcenie Liczba badanych (n) Odsetek badanych (%)
Podstawowe  
Zasadnicze zawodowe  
Średnie 22 73,33
Wyższe 8 26,66
Razem 30 100,00
Chorzy na cukrzycę typu 1
Wykształcenie Liczba badanych (n) Odsetek badanych (%)
Podstawowe  
Zasadnicze zawodowe  
Średnie 6 60,00
Wyższe 4 40,00
Razem 10 100,00
Chorzy na cukrzycę typu 2
Wykształcenie Liczba badanych (n) Odsetek badanych (%)
Podstawowe  
Zasadnicze zawodowe  
Średnie 3 42,85
Wyższe 4 57,14
Razem 7 100,00
Chorzy na cukrzycę typu 1 osiągnęli istotnie W celu określenia istotności różnic między wymie-
lepsze wyniki jedynie w części B Testu Stroopa, na- nionymi grupami zastosowano test t-Studenta dla
tomiast pacjenci z cukrzycą insulinoniezależną uzy- różnic między średnimi dla prób niezależnych.
skali wyższe wyniki tylko w Teście Fluencji Słownej W tabeli 5 zawarto te spośród badanych zmien-
(kategoria: przedmioty ostre). Omawiane zależności nych, które istotnie (przynajmniej na poziomie p < 0,05)
przedstawiono w tabeli 4 oraz na rycinach 1 i 2. korelowały ze stężeniem HbA1C. Dodatnie korelacje
54 www.psychiatria.med.pl
Monika Talarowska-Bogusz i wsp., Funkcje poznawcze u chorych na cukrzycę
Tabela 3. Wartości średnie (Xśr) wyników testów zastosowanych w badaniach  osoby zdrowe i chorzy na cukrzycę
Table 3. The mean values of used tests for patients suffering from diabetes and healthy people
Zmienna Osoby zdrowe Chorzy na cukrzycę t p
TMS, seria E  rozkładanie figur na elementy 7,43 4,42 2,06 0,04
TMS  procent błędów 12,10 21,28  2,37 0,02
TMT  część A (czas) 68,56 87,85  2,87 0,006
WCST  Liczba Błędów Ogółem (LBO) 20,68 40,28  2,14 9,03
WCST  Liczba Zaliczonych Kategorii (LZK) 5,48 3,71 2,91 0,06
WCST  Próby Przeprowadzone do Momentu 12,82 19,42  2,29 0,02
Zaliczenia Pierwszej Kategorii (PPMZPK)
WCST  Uczenie się Uczenia (UU)  1,38  8,32 2,26 0,03
TMS  Test Matryc Ravena Wersja Standard; TMT (Trail Making Test)  Test A
ączenia Punktów Reitana; WCST (Wisconsin Card Sort Test)
 Test Sortowania Kart z Wisconsin
Tabela 4. Wartości średnie (Xśr) wyników testów zastosowanych w badaniach  chorzy na cukrzycę typu 1 oraz
typu 2
Table 4. The mean values of used tests for patients suffering from diabetes type 1 and diabetes type 2
Zmienna Średnia, Średnia, t p
cukrzyca typu 1 cukrzyca typu 2
Fluencja słowna,  przedmioty ostre 10,401 18,001  3,164 0,02
Test Stroopa, część B (czas) 44,401 59,001  2,999 0,03
Rycina 1. Wartości średnie Testu Fluencji Słownej, katego- Rycina 2. Wartości średnie części B Testu Stroopa (czas)
ria: przedmioty ostre  chorzy na cukrzycę typu 1 i typu 2  chorzy na cukrzycę typu 1 oraz cukrzycę typu 2
Figure 1. The mean values of Verbal Fluency, category: Figure 2. The mean values of Stroop Test part B (time)
sharp objects for patients suffering from diabetes type 1 for patients suffering from diabetes type 1 and diabetes
and diabetes type 2 type 2
www.psychiatria.med.pl 55
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 2
Tabela 5. Współczynniki korelacji r-Pearsona dla kolej- Tabela 6. Współczynniki korelacji r-Pearsona dla kolej-
nych badanych zmiennych oraz stężenia hemoglobiny nych badanych zmiennych oraz czasu trwania choroby
glikowanej (HbA1C) u chorych na cukrzycę typu 1 oraz (w latach) u chorych na cukrzycę typu 1 oraz typu 2
typu 2 (p < 0,05)
Table 5. Dependency between the level of examined Table 6. Dependency between the level of examined
variables and the level of HbA1C for patients suffering variables and the time period of disease (years) for
from diabetes type 1 and diabetes type 2 patients suffering from diabetes type 1 and diabetes
type 2
Zmienna Korelacja p
r-Pearsona
Zmienna Korelacja
r-Pearsona p
TMS, seria C, 0,59 0,03
progresywna zmiana wzoru
TMS, seria A, 0,66 0,004
ciągłość wzoru
TMS, seria D, 0,82 0,001
przekształcanie figur
TMS, seria B, 0,61 0,01
analogia między parami figur
TMS, seria E, 0,95 0,001
rozkładanie figur na elementy
TMS, seria C, 0,67 0,003
progresywna zmiana wzoru
TMS, liczba błędów  0,81 0,001
TMS, całość 0,51 0,036
TMT, część A (czas)  0,92 0,001
TMS, liczba błędów  0,51 0,036
Symbole Cyfr, 0,92 0,001
liczba reprodukcji
TMT, część B (czas)  0,89 0,001
Fluencja słowna,  0,84 0,001
TMT, część B (liczba błędów)  0,55 0,021
przedmioty ostre
Test Stroopa, część B (czas) 0,62 0,007
Fluencja słowna, litera  k  0,98 0,001
WCST, Liczba Przeprowadzonych  0,96 0,001
Krzywa Uczenia się A
urii, 0,59 0,03
Prób (LPP)
pierwsza próba
WCST, Liczba Błędów  0,89 0,001
Krzywa Uczenia się A
urii, 0,99 0,001
Ogółem (LBO)
po 30 minutach
WCST, Liczba Zaliczonych 0,91 0,001
Test Stroopa, część A (czas)  0,98 0,001
Kategorii (LZK)
Test Stroopa, część B (czas)  0,98 0,001
WCST, Odpowiedzi 0,48 0,04
Pojęciowe (OP)
WCST, Liczba Zaliczonych  0,59 0,03
Kategorii (LZK)
WCST, Porażka w Utrzymaniu  0,55 0,021
Nastawienia (PUN)
WCST, Próby Przeprowadzone  0,59 0,03
do Momentu Zaliczenia Pierwszej
WCST, Uczenie się Uczenia (UU) 0,89 0,001
Kategorii (PPMZPK)
TMS  Test Matryc Ravena Wersja Standard; TMT (Trail Ma-
WCST, Porażka w Utrzymaniu 0,59 0,033
king Test)  Test A
ączenia Punktów Reitana; WCST (Wiscon-
Nastawienia (PUN)
sin Card Sort Test)  Test Sortowania Kart z Wisconsin
TMS  Test Matryc Ravena, Wersja Standard; TMT (Trail Making Test)
 Test A
ączenia Punktów Reitana; WCST (Wisconsin Card Sort Test)
 Test Sortowania Kart z Wisconsin
między parami figur; seria C  progresywna zmiana
wzoru), częścią B Testu Stroopa (czas wykonania) oraz
testem WCST (Liczba Zaliczonych Kategorii, Odpowie-
wystąpiły w przypadku testu TMS (seria C  progre- dzi Pojęciowe, Uczenie się Uczenia). Ujemne zależno-
sywna zmiana wzoru; seria D  przekształcanie ści dotyczą czasu i poprawności wykonania testu TMT,
figur; seria E  rozkładanie figur na elementy, po- część B, czasu wykonania części B testu WCTS (Liczba
prawność wykonania całego testu), Testu Symbole Przeprowadzonych Prób, Liczba Błędów Ogółem, Po-
Cyfr (liczba reprodukcji), Krzywej Uczenia się A
urii rażka w Utrzymaniu Nastawienia) (tab. 6).
(pierwsza próba oraz reprodukcja po 30 min) oraz
testu WCST (Porażka w Utrzymaniu Nastawienia).
Ujemne zależności zaobserwowano między Dyskusja
stężeniem HBA1C a czasem wykonania części A Testu W badaniach prowadzonych przez Kurzawę
Kreślenia Drogi (TMT), czasem wykonania obu części i wsp. [15] (259 losowo dobranych chorych na cu-
Testu Stroopa, testem TMS (liczba błędów, procent krzycę w wieku > 50 lat) otępienie rozpoznano
błędów), liczbą słów z kategorii  przedmioty ostre u 5,4 % badanych, a wyniki wskazujące na zaburze-
i litera  k w Teście Fluencji Słownej oraz testem WCTS nia funkcjonowania poznawczego uzyskało 100 cho-
(Liczba Zaliczonych Kategorii, Próby Przeprowadzo- rych (38,6%). Podobne rezultaty osiągnięto w pró-
ne do Momentu Zaliczenia Pierwszej Kategorii). bach prowadzonych przez Kwiatkowską i wsp. [16]
Czas trwania choroby koreluje natomiast dodat- (zespół badał chorych na cukrzycę typu 2).
nio (przynajmniej na poziomie p < 0,05) z testem TMS W nielicznych polskich badaniach nad związkiem
(seria A  ciągłość wzoru; seria B  analogia między cukrzycą a funkcjonowaniem poznawczym
56 www.psychiatria.med.pl
Monika Talarowska-Bogusz i wsp., Funkcje poznawcze u chorych na cukrzycę
osób z tym schorzeniem wykazano istotne obniże- omawianego zaburzenia wymienia się również czę-
nie pamięci operacyjnej, selektywności uwagi, szyb- ste wśród chorych na cukrzycę schorzenia układu ser-
kości psychoruchowej oraz analizy złożonych infor- cowo-naczyniowego, przede wszystkim nadciśnienie
macji u chorych na cukrzycę w porównaniu z grupą tętnicze (zwłaszcza w cukrzycy typu 2). Zarówno hi-
kontrolną zdrowych osób [17]. perinsulinemia, jak i dyslipidemia mogą doprowa-
Wpływ cukrzycy typu 1 na ośrodkowy układ dzić do miażdżycy tętnic, a w konsekwencji  do
nerwowy jest widoczny już u dzieci cierpiących na licznych chorób naczyniowych [24, 25].
to schorzenie. W ich przypadku częste są specyficzne W badaniach przeprowadzonych przez auto-
trudności w nauce (zmniejszona zdolność koncentra- rów niniejszej pracy dowiedziono, że wzrostowi stę-
cji uwagi, osłabienie zapamiętywania, upośledzenie żenia HbA1C towarzyszyła większa efektywność pro-
koordynacji motorycznej) oraz trwałe ogniskowe cesów myślowych, głównie w zakresie progresyw-
zaburzenia neurologiczne [18]. nej zmiany wzoru, przekształcania figur i rozkłada-
Wstępne wyniki badań przeprowadzonych nia ich na elementy. Podobne zależności dotyczyły
przez autorów niniejszej pracy ujawniły zależności także pamięci słuchowej (krótkotrwałej i długotrwa-
zbliżone do przedstawionych powyżej (tab. 3). Cho- łej) oraz sprawności psychomotorycznej. Niższe stę-
rzy na cukrzycę osiągnęli istotnie statystycznie niż- żenie HbA1C sprzyja natomiast większej szybkości
sze wyniki niż zdrowe osoby w zakresie funkcji wy- psychomotorycznej, lepszej koncentracji i podzielno-
konawczych, wzrokowo-przestrzennej pamięci ści uwagi oraz większej efektywności w zakresie funk-
operacyjnej, analizy i syntezy myślowej, szybkości cji wykonawczych i pamięci operacyjnej (tab. 5).
psychomotorycznej, koncentracji oraz podzielności Wyniki uzyskane przez autorów niniejszej pra-
uwagi, a także efektywności uczenia się. cy są niejednoznaczne, lecz znajdują odzwierciedle-
Cukrzyca typu 2 prawdopodobnie powoduje nie w piśmiennictwie. Okazuje się, że w przypadku
zaburzenia w sferze pamięci słownej i przestrzen- hiperglikemii (stężenie glukozy w surowicy na czczo
nej, fluencji słownej, funkcji zależnych od płata czo- e" 110,0 mg/dl) dochodzi do upośledzenia transpor-
łowego (funkcje kojarzeniowe) oraz sprawności psy- tu czynnego przez barierę krew mózg oraz błonę
chomotorycznych. Natomiast cukrzyca insulinozależ- komórkową neuronów i gleju [17, 20]. Co ciekawe,
na wiąże się z ogólnym obniżeniem zdolności po- zdaniem niektórych autorów [19] w przypadku chro-
znawczych [19, 20]. Niektórzy autorzy podkreślają nicznej hiperglikemii może się pojawić poprawa zdol-
też, że różnice między chorymi na cukrzycę typu 1 i 2 ności pamięciowych (glukoza jest jednym z substra-
w zakresie badanych funkcji są bardzo słabo zazna- tów koniecznych do wytwarzania acetylocholiny oraz
czone [21]. innych neurotransmiterów zaangażowanych w pro-
Jak wykazano w tabeli 4, przebadani przez au- cesy pamięciowe).
torów niniejszej pracy chorzy na cukrzycę typu 1 Równie częsta u chorych na cukrzycę typu 1
wypadli lepiej od pacjentów z cukrzycą insulinonie- hipoglikemia oddziałuje na funkcje poznawcze po-
zależną jedynie w zakresie koncentracji i podzielno- przez wywoływanie w ośrodkowym układzie nerwo-
ści uwagi. Druga z wymienionych grup osiągnęła wym zmian podobnych do powodowanych przez
istotnie wyższe wyniki tylko w przypadku fluencji hipoksję. Hipoglikemia wywołuje różne objawy kli-
słownej i pamięci semantyczno-leksykalnej (co jest niczne, takie jak zmiany w funkcjonowaniu autono-
sprzeczne z cytowanymi powyżej doniesieniami). micznego układu nerwowego oraz dysfunkcje mó-
Stężenie Hb1AC, odzwierciedlające stan wyrów- zgu w wyniku bezpośredniej reakcji ośrodkowego
nania cukrzycy u chorych w okresie ostatnich 120 dni układu nerwowego na niedobór glukozy (neurogli-
przed badaniem, ma ogromne znaczenie w zapo- kopenia). Przedłużające się i częste hipoglikemie
bieganiu chorobom układu sercowo-naczyniowego mogą doprowadzić do uszkodzenia ośrodkowego
u tych pacjentów. Zwiększenie stężenie tego wskaz
- układu nerwowego [18, 26]. Zdaniem Kumari i wsp.
nika z 6% do 7% zwiększa ryzyko zawału serca o 40%, [19] zarówno ostra, jak i przewlekła hipoglikemia
a jego wartość równa 8% zwiększa to prawdopodo- w cukrzycy typu 1 wiążą się z obniżeniem zdolności
bieństwo do niemal 80% [22]. Według Zaleceń Pol- intelektualnych i czasu reakcji pacjentów. W przy-
skiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) na padku chorych na cukrzycę typu 1 w wyniku przeby-
2006 rok [23] docelowym kryterium w leczeniu cukrzycy tej hipoglikemii szczególnie obniżają się (w porów-
jest osiągnięcie stężenia Hb1AC od wartości mniejszej naniu ze zdrowymi osobami z grupy kontrolnej) zdol-
lub równej 6,1% do najwyżej 6,5%. Zagadnienie ność przypominania, rozpoznawanie wzorów, efek-
to wydaje się istotne, ponieważ wśród przyczyn tywność procesów uwagi oraz sprawność procesów
pogorszenia sprawności poznawczej w przypadku motorycznych [21, 27].
www.psychiatria.med.pl 57
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 2
McAulay i wsp. [28] próbowali ocenić wpływ fluencji słownej oraz koncentracji i podzielności
indukowanej ostrej hipoglikemii na procesy uwagi uwagi.
oraz inteligencję osób bez cukrzycy (20 ochotników). 3. Stężenie HbA1C u osób z badanej grupy istotnie
Okazało się, że również w przypadku tych badanych koreluje dodatnio z efektywnością procesów
nastąpiło obniżenie selektywności uwagi (wzroko- myślowych, pamięcią słuchową (krótkotrwałą
wej i słuchowej), jej przerzutności, jak również szyb- i długotrwałą) oraz sprawnością psychomoto-
kości przetwarzania informacji. Natomiast zarówno ryczną. Natomiast stężenie HBA1C ujemnie kore-
trwałość koncentracji uwagi, jak i ogólny poziom luje z szybkością psychomotoryczną, koncentracją
inteligencji płynnej (mierzony testem TMS) się nie i podzielnością uwagi oraz efektywnością w zakre-
zmieniły. sie funkcji wykonawczych i pamięci operacyjnej.
Nie bez znaczenia wydaje się również wiek cho- 4. Czas trwania cukrzycy koreluje istotnie ujemnie
rych na cukrzycę. Ponieważ prawdopodobieństwo z szybkością i sprawnością psychomotoryczną
wystąpienia cukrzycy insulinoniezależnej wzrasta oraz koncentracją uwagi. Dodatnio koreluje ze
z wiekiem, fakt ten sam w sobie może być przyczyną zdolnością uczenia się nowego materiału, pamię-
pogorszenia sprawności poznawczych u pacjentów cią operacyjną, funkcjami wykonawczymi oraz
z cukrzycą [24]. Derkacz i wsp. [17] podają, że oma- efektywnością procesów myślowych.
wiane zależności są silniejsze u osób powyżej
50. roku życia, a zdaniem innych naukowców [29]
 nawet w wieku powyżej 60 lat. Podkreśla się rów-
PIŚMIENNICTWO
nież ich związek nie tylko z zaburzeniami metabo-
1. Górczyńska-Kosiorz S., Grzeszczak W., Mazur B. Klasyfikacja
licznymi wywołanymi przez cukrzycę, ale również
cukrzycy z uwzględnieniem podłoża genetycznego a badania
z procesami starzenia się ośrodkowego układu ner-
laboratoryjne przydatne do rozpoznawania zaburzeń przemia-
wowego [30]. Ponadto zauważono zależność mię-
ny węglowodanów. Diabetol. Dośw. Klin. 2005; 5: 260 272.
dzy pogorszeniem sprawności poznawczych a wczes- 2. Jack L., Airhihenbuwa C., Namageyo-Funa A. i wsp. The psy-
chosocial aspects of diabetes care. Using collaborative care to
nym momentem pojawienia się choroby i czasem
manage older adults with diabetes. Geriatrics 2004; 59: 26 34.
jej trwania [15].
3. Awad N., Gagnon M., Messier C. The relationship between
Wyniki badań przedstawionych przez autorów impaired glucose tolerance, type 2 diabetes and cognitive func-
tions. J. Clin. Exp. Neuropsychol. 2004; 26: 1044 1080.
wskazują, że czas trwania cukrzycy niekorzystnie
4. Tuomi T. Type 1 and type 2 diabetes: what do they have in
wpływa na szybkość i sprawność psychomotoryczną
common? Diabetes 2005; 54: 40 45.
oraz na koncentrację uwagi chorych, natomiast do- 5. Dickerson F., Goldberg R., Brown C. i wsp. Diabetes knowledge
among persons with serious mental illness and type 2 diabetes.
datnio koreluje ze zdolnością uczenia się nowego
Psychosomatics 2005; 465: 418 425.
materiału, pamięcią operacyjną, funkcjami wykonaw-
6. Sternberg J. Cognitive psychology. Wadsworth Publishing Bo-
czymi i efektywnością procesów myślowych (ciągłość
ston 2005; 21 25.
7. Jaworska A. Test Sortowania Kart z Wisconsin. Podręcznik. Pra-
wzoru, analogia między parami figur, progresywna
cownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 2002; 13 14.
zmiana wzoru) (tab. 6).
8. Borkowska A. Współczesne metody badań neuropsychologicz-
Prezentowane wyniki są wstępnymi rezultata-
nych w zaburzeniach psychicznych. Post. Psych. Neurol. 1999;
mi badań nad sprawnością funkcji poznawczych 8: 153 164.
9. Chojnacka-Szałowska G. Neuropsychologia. Uniwersytet
wśród chorych na cukrzycę typu 1 i 2. Mimo że nie
Gdański, Gdańsk 1993; 54 55.
wyczerpują one w pełni omawianego tematu, po-
10. Wolfram H., Neumann J., Wieczorek V. Psychologische
twierdzają rezultaty badań przeprowadzonych przez
Leistungstests in der Neurologie und Psychiatrie. VEB Georg
Thieme, Leipzig 1986; 123 124.
polskich i zagranicznych autorów, dotyczących oma-
11. Brzeziński J., Hornowska E. Skala Inteligencji Wechslera WAIS-R.
wianego zagadnienia.
PWN, Warszawa 1993; 234 236.
12. Golden C.J., Freshwater S.M. The Stroop Color and Word Test.
Stoelting Wood Dale, Chicago 2002; 111 113.
13. Jaworska A., Szustrowa T. Podręcznik do Testu Matryc Rave-
Wnioski
na. Wersja Standard. Pracownia Testów Psychologicznych PTP,
1. Chorzy na cukrzycę osiągają istotnie niższe wyni-
Warszawa 1991; 20 24.
ki niż zdrowe osoby w zakresie funkcji wykonaw- 14. Galińska B., Szulc A., Czernikiewicz A. Czas nieleczonej psy-
chozy a objawy kliniczne i funkcje poznawcze w grupie pa-
czych, wzrokowo-przestrzennej pamięci operacyj-
cjentów z pierwszym epizodem schizofrenii. Psychiatr. Pol.
nej, analizy i syntezy myślowej, szybkości psycho-
2005; 39: 859 868.
motorycznej, koncentracji i podzielności uwagi
15. Kurzawa J., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B. Ocena występo-
wania zaburzeń funkcji poznawczych u chorych na cukrzycę.
oraz efektywności uczenia się.
Diabetol. Prakt. 2004; 5: 255 260.
2. Chorzy na cukrzycę typu 2 osiągają istotnie wyż-
16. Kwiatkowska W., Szczepańska J., Woz
niewski M. i wsp. Influ-
sze wyniki niż badani z cukrzycą typu 1 w zakresie
ence of metabolic risk factors of cardiovascular diseases on
58 www.psychiatria.med.pl
Monika Talarowska-Bogusz i wsp., Funkcje poznawcze u chorych na cukrzycę
cognitive impairment in elderly patients. Acta Angiol. 2005; 25. Hsu-Ko K., Jones R., Milberg W. i wsp. Efect of blood pressure
11: 37 49. and diabetic mellitus and cognitive and physical functions in
17. Derkacz M., Sawicka A., Marczewski K. A
agodne zaburzenia older adults: a longitudinal analysis of the advanced cognitive
funkcji poznawczych u chorych na cukrzycę  obserwacje training for independent and vital elderly cohort. J. Am. Ge-
ośrodka terenowego. Diabetol. Dośw. Klin. 2005; 5: 273 278. riatr. Soc. 2005; 53: 1154 1161.
18. Pańkowska E., Szypowska A., Zduńczyk B. i wsp. Cukrzyca 26. Salem M., Matta L., Tantawy A. i wsp. Single photon emission
 hipoglikemia  padaczka. Nowa Pediatria 2002; 29: 81 84. tomography (SPECT) study of regional cerebral blood flow in
19. Kumari M., Brunner E., Fuhrer R. Minireview: mechanisms by normoalbuminuric children and adolescents with type 1 dia-
which the metabolic syndrome and diabetes impair memory. betes. Ped. Diabetes 2002; 3: 155 162.
J. Gerontol. Biol. Sci. Med. Sci. 2000; 55: 228 233. 27. Fanelli C., Paramore D., Hershey T. i wsp. Impact on nocturnal
20. Pierzchała K., Kozub-Doros I. Funkcje poznawcze u chorych hypoglycemia on hypoglycemic cognitive dysfunction in type 1
na cukrzycę. Diabetol. Dośw. Klin. 2005; 5: 93 96. diabetes. Diabetes 1998; 47: 1920 1928.
21. Lobnig B., Kr�meke O., Optenhostert-Porstt C. i wsp. Hippo- 28. McAulay V., Deary I., Ferguson S. i wsp. Acute hypoglyce-
campal volume and cognitive performance in long-standing mia in humans causes attentional dysfunction while nonver-
type 1 diabetic patients without macrovascular complications. bal intelligence is preserved. Diabetes Care 2001; 24: 1745
Diabet. Med. 2005; 23: 32 39.  1751.
22. Sieradzki J. Kryteria wyrównania cukrzycy w prewencji chorób 29. Fontbonne A., Berr C., Ducimetiere P. i wsp. Changes in
naczyniowych. Terapia 2006; 5: 7 11. cognitive abilities over a 4-year period are unfavorably af-
23. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne do- fected in elderly diabetic subjects: results of the epidemio-
tyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2006. Diabetol. logy of vascular aging study. Diabetes Care 2001; 24: 366
Prakt. 2006; 7 (supl. A): 1 44.  370.
24. Cosway R., Strachan M., Dougall A. i wsp. Cognitive function 30. Ryan C. M., Geckie M. Why is learning and memory dysfunc-
and information processing in type 2 diabetes. Diabet. Med. tion in type 2 diabetes limited to older adults? Diabetes Me-
2001; 18: 803 810. tab. Res. Rev. 2000; 16: 308 315.
www.psychiatria.med.pl 59