ćw. 11

PATOMORFOLOGIA

Naczyniak prosty (angioma simplex)
Czerniak złośliwy (melanoma malignum s. melanoblastoma)
Włókniak mięsakowy (fibrosarcoma)
Tłuszczakomięsak (liposarcoma)
Białaczka (leucaemia s. leucosis)

I. NACZYNIAK PROSTY (ANGIOMA SIMPLEX)____________________________________________________

- naczyniaki są nowotworami należącymi do grupy nowotworów mezodermalnych i mezenchymalnych,
wywodzącymi się z naczyń krwionośnych (haemangioma) lub naczyń limfatycznych (lymphangioma)
- naczyniaki wywodzą się z pączkujących komórek śródbłonka, tworzących zbite ogniska komórkowe i
pierwsze prymitywne światło naczynia
- te szybko rozwijające się naczynia, zbudowane z jednorzędowej warstwy śródbłonka, stanowią miąższ
nowotworu

- naczyniaki (angiomata) mogą być pojedyncze lub mnogie (tzw. naczyniakowatość - haemangiomatosis) i
często są wrodzoną zmianą rozwojową (wówczas są prawdopodobnie guzami nienowotworowymi typu
hamartoma)

- ze względu na budowę naczyń naczyniaki krwionośne dzieli się na naczyniaki proste (haemangioma
simplex s. capillare) i na naczyniaki jamiste (h. cavernosum)
- taka budowa naczyniaków uzależniona jest od oporu, na jaki natrafiają, rosnąc w podścielisku
łącznotkankowym, a mianowicie w tkance zbitej przybierają kręty, nieregularny przebieg, a w tkance
wiotkiej rozszerzają się jamiście

- naczyniaki nie zawsze mają torebkę łącznotkankową, rosną często naciekowo, ale nie niszczą tkanek
sąsiadujących

obraz makroskopowy: - naczyniak prosty jest małym guzem, barwy czerwonej lub sinej i najczęściej
lokalizuje się w skórze lub narządach wewnętrznych (wątroba, płuca, śledziona,
mózg)
- naczyniaki skóry są u zwierząt słabo widoczne z powodu silnego owłosienia i
pigmentacji powłok

- złośliwą formą nowotworu jest naczyniak mięsakowy (angiosarcoma)

- obraz mikroskopowy modelowany jest pod wpływem prądu krwi, tj. szerokość światła naczynia zależy od
szybkości prądu, grubość ściany - od ciśnienia krwi, a rozrost na długość uwarunkowany jest napięciem
tkankowym, występującym wzdłuż ściany naczyniowej
- neoangiogeneza naczyń włosowatych zależy od różnicy między ciśnieniem śródtkankowym a ciśnieniem
wewnątrzwłośniczkowym



obraz mikroskopowy: - nowotwór składa się z gęstej sieci naczyń włosowatych przeplatających się
wzajemnie
- kapilary mają wyraźny śródbłonek, a w ich świetle znajdują się erytrocyty
- pomiędzy naczyniami włosowatymi są obecne lite, nieskanalizowane listewki
śródbłonka, jak również skupiska komórek śródbłonkowych, prekursorów
przyszłych naczyń kapilarnych
- naczyniak prosty jest z reguły otoczony torebką łącznotkankową (nie zawsze)


Naczyniaki niezłośliwe:

a. naczyniak krwionośny włośniczkowy (haemangioma capillare)
- zbudowany z licznych kanalików wyścielonych jedną warstwą śródbłonka, różnicujących się w mniej lub
bardziej dojrzałe naczynia włosowate, naczynia tętnicze, lub, rzadko, w żylne
- najczęściej nowotwór ten spotyka się w tkance podskórnej, błonach śluzowych i mózgu

b. naczyniak krwionośny jamisty (haemangioma cavernosum)
- zbudowany z licznych jam i zatok wypełnionych krwią, o ścianach łącznotkankowych różnej grubości
- często w świetle nowotworu spotyka się płynną krew oraz skrzepy krwi
- występuje on przede wszystkim w wątrobie, a w dalszej kolejności w skórze i kościach

c. kłębczak (glomangioma) - wywodzi się z komórek mioepitelialnych zespoleń tętniczo-żylnych
przypominających nabłonek
- komórki te otaczają cienkościenne, małe przestrzenie naczyniowe
- nowotwór rozwija się podskórnie i jest bogato unerwiony

d. obłoniak (haemangiopericytoma) - zbudowany z mnożących się perycytów, tj. komórek przydanki
drobnych naczyń i naczyń włosowatych
- przybierają one układ gwiaździsty wokół młodych proliferujących
naczyń, tworząc mankiet komórkowy
- na obwodzie znajdują się dojrzałe włókna kolagenowe
- nowotwór najczęściej występuje w skórze

e. naczyniak żylny (haemangioma venosum) - składa się z żył wypełnionych krwią

Naczyniaki krwionośne złośliwe:

a. śródbłoniak krwionośny złośliwy (haemangioendothelioma malignum s. haemangiosarcoma)
- często występuje w wątrobie i śledzionie, szybko daje przerzuty i ma postać ciemnoczerwonego ,
miękkiego guza
- mikroskopowo obserwuje się liczne, nieregularne szczeliny wysłane atypowymi, różnokształtnymi
komórkami śródbłonka, ułożonymi jedno- lub dwuwarstwowo
- śródbłoniaki wykazują dużą tendencję do pękania ścian, co czasem prowadzi do wewnętrznego krwotoku
i śmierci zwierzęcia

b. obłoniak złośliwy (haemangiopericytoma malignum)
- jest słabo zróżnicowanym nowotworem, często bez okołonaczyniowego układu perycytów, wykazującym
pełną atypię oraz liczne figury podziału komórkowego

II. CZERNIAK ZŁOŚLIWY (MELANOMA MALIGNUM s. MELANOBLASTOMA)___________________________

- czerniak należy do nowotworów melanoblastycznych o bardzo dużym stopniu złośliwości
- na ogół stanowi patologiczną ewolucję zmian barwnikowych - znamienia barwnikowego (naevus
pigmentosus)

- czerniak złośliwy jest nowotworem bardzo agresywnym, gdyż wykazuje typowy wzrost naciekowy, szybko
daje przerzuty poprzez naczynia krwionośne i limfatyczne, drogą synaps nerwowych (płuca, mięsień
sercowy, mózg, mięśnie szkieletowe), a także jest promieniooporny
- punktem wyjścia tego nowotworu są najczęściej fizjologiczne skupiska komórek barwnikotwórczych skóry,
warstwy barwnikowej siatkówki, błony śluzowej odbytu i nadnercza
- co jest bardzo ciekawe - czasem zanika samoistnie
- jego wzrost pobudzają hormony płciowe (estrogeny, testosteron), dlatego rzadko pojawia się przed
okresem dojrzewania płciowego

obraz makroskopowy: - czerniaki są nowotworami miękkimi, na przekroju podobne do czarno-szarego
marmuru
- często ulegają centralnej martwicy oraz krwawieniu

obraz mikroskopowy: - nowotwór zbudowany jest z melanoblastów (komórek barwnikotwórczych)
rozmaicie wypełnionych melaniną, polimorficznych (okrągłych, bryłowatych -
przypominających raka lub gwiaździstych i wydłużonych - przypominających
mięsaka) o zróżnicowanej wielkości (małe lub duże)
- melanoblasty tworzą małe lub większe gniazda porozdzielane rozmaicie obfitą
tkanką łączną, bogatą w liczne, cienkościenne naczynia krwionośne o wyraźnej
tendencji do pękania
- bardzo obfite nagromadzenie się melaniny w komórkach może spowodować albo
zupełne przesłonięcie jądra komórkowego, powodując złudzenie, że brak go, albo
pęknięcie komórki i wydostanie się barwnika do podścieliska

- w takiej sytuacji nowotwór jest prawie zupełnie czarny

- istnieją także czerniaki pozbawione melaniny, wykazujące szczególną złośliwość, tzw. czerniaki
bezbarwnikowe (melanoma amelanoticum)
- stwarzają one duże trudności diagnostyczne i wówczas konieczne jest badanie za pomocą mikroskopu
elektronowego, które może ujawnić w cytoplazmie melanoblastów melanosomy lub premelanosomy albo
badanie immunohistochemiczne, np. na białko S100

- u psów są częstymi nowotworami złośliwymi jamy ustnej
- lokalizują się we wszystkich częściach błony śluzowej jamy ustnej, często obejmują podniebienie, wykazują
tendencję do naciekania okolicznych tkanek i dawania przerzutów
- czerniaki złośliwe opisano także w przewodzie pokarmowym

III. WŁÓKNIAK MIĘSAKOWY (FIBROSARCOMA)____________________________ _______

- włókniak mięsakowy jest złośliwą postacią włókniaka, bogatą w fibroblasty i fibrocyty oraz włókna
siateczkowe, ale ubogą we włókna kolagenowe
- ze względu na dużą liczbę małych komórek owalnych, wrzecionowatych lub różnokształtnych, nowotwór
ten nazywano dawniej mięsakiem - odpowiednio drobno-/wielkoowalnokomórkowym,
wrzcionowatokomórkowym lub różnokomórkowym (sarcoma micro- vel macroglobocellulare,
fusocellulare s. sarcoma polymorphocellulare)

- komórki mięsaka różnią się od prawidłowych, embrionalnych fibroblastów brakiem zdolności różnicowania
się, tj. zatrzymują się z reguły na wczesnym etapie dojrzewania (maturation arrest), nie produkują włókien
łącznotkankowych, dzielą się za to bardzo szybko, często wykazują atypowe formy kariokinetyczne

- mięsaki rozwijają się ze wszystkich rodzajów tkanki łącznej, ale najczęściej powstają z tkanki włóknistej

spotyka się je w: - podskórzu
- tkance łącznej międzymięśniowej
- powięziach
- kościach
- rzadziej w błonach śluzowych i narządach wewnętrznych (węzły chłonne, śledziona,
nerki)

obraz makroskopowy: - mięsaki są guzami miękkimi, na przekroju barwy białej, przypominają mięso rybie,
często z ogniskami martwicy i wylewami krwi

- nowotwór rośnie szybko i naciekowo, ale stosunkowo późno daje przerzuty, głównie drogą naczyń
krwionośnych, zwłaszcza do płuc

obraz mikroskopowy: - obserwuje się małe, wrzecionowate komórki, gęsto ułożone obok siebie, tworzące
chaotyczne pasma, zawirowania lub wiązki, co miejscami przypomina szkielet ryby
- taki układ komórek powoduje, że mają one na przekroju różne kształty (koło, elipsa)
- komórki mięsaka mają ubogą cytoplazmę i duże jądro o różnej zawartości
chromatyny
- podścielisko jest skąpe i zbudowane z delikatnej siateczki włókien srebrnochłonnych
- naczynia krwionośne są nieliczne, cienkościenne, często rozszerzone i łatwo ulegają
pękaniu, co prowadzi do wylewów krwi wewnątrz guza nowotworowego

- mięsaki o niskim stopniu zróżnicowania obfitują w komórki o znacznym polimorfizmie, tj. oprócz
wrzecionowatych zawierają także komórki różnokształtne o wyraźnej kariotypii

- stwierdzany u psów w jamie ustnej (szczególnie u młodych)
- mogą też się zdarzać u psów w przełyku

IV. TŁUSZCZAKOMIĘSAK (LIPOSARCOMA)______________________________________________________

- występują często u kotów
- mogą być wywołane przez wirusa mięsaka kotów (feline sarcoma virus), jako wynik rekombinacji wirusa
białaczki kotów (FLV) z sekwencjami onc komórkowego DNA

Tłuszczakomięsaki dzieli się na:

1. Tłuszczakomięsaki dobrze zróżnicowane (well-differentiated liposarcomata)
- owalne lub nieforemne komórki
- obfita cytoplazma wypełniona licznymi kroplami lipidów
- duże, pleomorficzne jądro o wyraźnym jąderku

2. Tłuszczakomięsaki śluzowate (myxoid liposarcomata)
- małe, wrzecionowate komórki ułożone chaotycznie lub w wiązki
- zbudowany także z lipocytów i lipoblastów o różnym stopniu zróżnicowania
- zrąb zawiera mukopolisacharydy i nikłą ilość delikatnych włókien kolagenowych

3. Tłuszczakomięsaki pleomorficzne (pleomorphic liposarcomata)
- utworzone z komórek o różnym kształcie i wielkości, często z udziałem wielojądrzastych komórek
olbrzymich
- komórki te są pleomorficzne z licznymi figurami mitotycznymi, natomiast mało jest komórek z kroplami
tłuszczu

V. BIAŁACZKA (LEUCAEMIA s. LEUCOSIS)_______________________________________________________

- białaczka jest schorzeniem systemowym, nieodwracalnym i progresywnym o charakterze proliferacyjnym
i akumulacyjnym, a zarazem następuje w niej nieograniczony rozplem komórek podobnych do mniej lub
bardziej zróżnicowanych limfocytów, granulocytów lub erytrocytów

- w związku z tym wyróżnia się: a. białaczkę limfatyczną (leucaemia lymphatica s. lymphogenes)
b. białaczkę szpikową (l. myelogenes s. myelosis)
c. białaczkę czerwonokrwinkową, czyli erytrogenną (l. erythrogenes s.
erythrosis)

- białaczka może mieć dwie formy rozrostowe - guzowatą (miejscową) lub naciekową (rozlaną)
- w postaci miejscowej komórki białaczkowe naciekają narząd w formie słoninowatych guzów, a w postaci rozlanej powstają rozległe, zlewające się nacieki

- najczęściej spotyka się białaczkę limfatyczną, określaną czasem mianem chłoniakomięsaka lub chłoniaka złośliwego (lymphoma malignum s. lymphosarcoma)
- są one monoklonalnym rozrostem komórek układu limfoidalnego i mogą wywodzić się zarówno z komórek linii B, jak i T
- wiele chłoniaków złośliwych przebiega z białaczkowym obrazem krwi, a częstość zmian hematologicznych zależy w dużym stopniu od cytologicznej postaci tego nowotworu
- chłoniaki przebiegające z objawami przewlekłej limfocytozy określa się zwykle mianem chłoniako-białaczek (chłoniaki leukemiczne), zaś chłoniaki bez zmian we krwi obwodowej - jako chłoniaki aleukemiczne

obraz mikroskopowy: - w nerce obserwuje się obfity naciek komórek limfoidalnych (limfoblastów, centroblastów, centrocytów) rozsuwających kłębuszki i kanaliki, a przy znacznym zaawansowaniu procesu nowotworowego - powodujących częściowy ich zanik
- w nefronach nieobjętych tym procesem dochodzi do zwyrodnienia miąższowego i szklistego

- w wątrobie psotyka się nieregularny, zlewający się w ogniska naciek komórek limfoidalnych, wnikający pomiędzy beleczki i do poszerzonych wówczas kapilarów naczyniowych
- czasem widać tylko fragmenty zniszczonego przez naciek nowotworowy gronka wątrobowego
- podobny obraz morfologiczny obserwuje się z sercu, z zachowaniem resztek włókien mięśniowych, tkanki tłuszczowej lub tylko małych skupisk kardiomiocytów

ogólna:
białaczka szpikowa czyli mieloblastyczna (leucaemia myelocytica s. myelogenes)
- polega na niepohamowanym rozroście granulocytów, z przewagą jednego typu, przeważnie obojętnochłonnych
- we krwi mogą się one pojawić w liczbie do kilkuset tysięcy w 1 mm3
- na tę liczbę składają się zarówno postacie dojrzałe, jak i niedojrzałe na różnym etapie rozwoju
- jeżeli wzrośnie liczba komórek dojrzałych z niewielkim odsetkiem komórek niedojrzałych (5-10%), to taki stan nazywa się odczynem białaczkowym (reactio leucaemoidea)
- granulocyty białaczkowe nie mają wcale lub mają zmniejszoną aktywność fosfatazy zasadowej, a u ludzi 80% z nich zawiera chromosom Philadelphia

- białaczka szpikowa może być ostra lub przewlekła
- w postaci ostrej, oprócz bardzo młodych postaci granulocytów, pojawiają się także postacie niedojrzałe, natomiast nie spotyka się form pośrednich (tzw. przerwa białaczkowa - hiatus leucaemicus)
- obserwuje się także mieloblasty, tj. komórki z dużym jądrem o delikatnej chromatynie i kilku jąderkach, z ziarnistościami azurofilnymi w cytoplazmie
- ta ostatnia ma aktywność mieloperoksydazy
- naciek białaczkowy obejmuje głównie szpik, nadając mu kolor szary, ale może występować także w innych narządach
- naciek przechodzi również na okostną, której nadaje zielony kolor - zieleniak (chloroma)

- w białaczce szpikowej przewlekłej szpik jest szaroczerwony o metalicznym połysku
- naciek nowotworowy powoduje niszczanie kości, odwarstwienie okostnej, a także osteoporozę niemetaboliczną
- jeżeli w rozroście dominują inne komórki niż granulocyty i ich prekursory, to mamy następujące typy białaczek:
a. bazocytową, do której można zaliczyć nowotwór wywodzący się z komórek tucznych, czyli mastocytów (matocytoma)
b. eozynocytową
c. monocytową
d. megakariocytową

- granulocyty białaczkowe mnożą się w podobnym tempie jak komórki prawidłowe, ale pozostają we krwi 5-10 razy dłużej i nie spełniają wych funkcji, np. fagocytozy, co naraża organizm na zakażenia drobnoustrojami oportunistycznymi
- naciek nowotworowy powoduje niedokrwistość, spadek liczby megakariocytów, i w konsekwencji trombocytów (skaza krwotoczna), oraz rozpad erytrocytów, a następstwie wytwarzanie z puryn dużej ilości kwasu moczowego

szczegółowa:

- białaczka jest rozrostem układu tworzenia jednego rodzaju krwinek białych (limfocytów, granulocytów) w miejscu typowego ich powstawania (szpik, węzły), w narządach krwiotworzenia z okresu płodowego (wątroba, śledziona), a w końcu w innych narządach i tkankach
- komórki te mogą pojawić się we krwi (białaczka leukemiczna - leucaemia leucaemica) lub też nie wpływają do koryta naczyniowego (białaczka aleukemiczna - leucaemia aleucaemica)

białaczka szpikowa, czyli mieloblstyczna (leucaemia myelocytica s. myelogenes s. myelosis)
- polega na nipohamowanym rozroście granulocytów, z przewagą jednego typu, przeważnie granulocytów obojętnochłonnych
- we krwi mogą się one pojawić w liczbie do kilkuset tysięcy w 1 mm3!
- na liczbę tę składają się zarówno postacie dojrzałe, jak i niedojrzałe będące na różnym etapie rozwoju
- jeżeli wzrośnie liczba komórek dojrzałych z niewielkim odsetkiem komórek niedojrzałych (5-10%) to stan taki nazywa się odczynem białaczkowym (reactio leucaemoidea)
- granulocyty białaczkowe nie mają wcale lub mają zmniejszoną aktywność fosfatazy zasadowej, a 80% z nich u ludzi zawiera chromosom Philadelphia

- białaczka szpikowa może być ostra lub przewlekła
- w postaci ostrej, oprócz bardzo młodych postaci granulocytów, pojawiają się także postacie niedojrzałe, nie spotyka się natomiast form pośrednich (tzw. przerwa białaczkowa - hiatus leucaemicus)
- obserwuje się także mieloblasty, tj. komórki z dużym jądrem o delikatnej chromatynie i kilku jąderkach, z ziarnistościami azurofilnymi w cytoplazmie
- ta ostatnia ma aktywność mieloperoksydazy
- naciek białaczkowy obejmuje głównie szpik, nadając mu kolor szary, ale może występować także w innych narządach
- naciek przechodzi również na okostną, której nadaje kolor zielony - zieleniak (chloroma)

…

- rozrost układu czerwonokrwinkowego nazywa się białaczką erytropohodną, czyli erytrozą (erythrosis s. erythromlastosis)
- spotyka się ją u drobiu
- morfologicznie charakteryzuje się ona obecnością komórek niedojrzałych (erytrogonii), pozbawionych jeszcze hemoglobiny
- naciek nowotworowy gromadzi się w świetle naczyń kapilarnych szpiku, a także narządów miąższowych (wątroba, nerki, śledziona), nadając im ciemnowiśniową barwę

- u bydła obserwuje się białaczkę limfatyczną (leucaemia lymphatica), obejmującą oponę twardą czaszki i rdzenia kręgowego, w postaci płaskich, okrągłych, szarobiałych zgrubień lub szarych, słoninowatych guzów nowotworowych umieszczonych w przestrzeni nadoponowej, które mogą naciekać nerwy aż do okolicy lędźwiowej