ŻYWIENIE DROBIU

Dawki pokarmowe dla drobiu z uwzględnieniem czynników stymulujących i limitujących konwersję składników na produkty zwierzęce.

Mieszanka paszowa a bezpieczne zdrowotnie produkty drobiarskie – stosować pasze o bardzo wysokiej jakości, czyli pasze bezpieczne.

M.pasz. prawidłowo zbilansowana zawierająca optymalny poziom składników pokarmowych:

• pokrywa zapotrzebowanie pokarmowe ptaków, dzięki czemu produkcja jaj czy mięsa odbywa się zgodnie z potencjałem genetycznym dając jedno-cześnie produkty wysokiej jakości,

• daje najlepszy efekt produkcyjny = dobry produkt, czyli tuszki ptaków rzeź-nych charakteryzują się bardzo niskim otłuszczeniem a jaja dobrą jakością skorupy i barwą żółtka, - wpływa na ochronę środowiska naturalnego, bo-wiem przez prawidłowe zbilansowanie paszy zwiększa się stopień jej wy-korzystania (lepsza strawność) i dzięki temu mniejsza ilość substancji nie-przyjaznych dla środowiska wydalana jest w kale (np. azot, fosfor)

M.pasz. wolna od substancji trujących lub szkodliwych odkładających się w produktach drobiarskich:

• kokcydiostatyki podawane w paszach a następnie odłożone w mięsie czy ja-jach szkodzą zdrowiu konsumentów, dlatego w żywieniu niosek nie wolno stosować tych preparatów, a w żywieniu ptaków rzeźnych należy stosować okres karencji ( nie podawać na 3-5 dni przed ubojem)

• aflatoksyna B1, będąca toksyną grzybową jest szczególnie niebezpieczna bo-wiem może być odkładana w produktach drobiarskich, a następnie jako sub-stancja rakotwórcza szkodzić zdrowiu konsumentów

• leki a zwłaszcza antybiotyki drobnocząsteczkowe (wchłaniane w p. pok.) mogą być odkładane w produktach drobiarskich, a następnie powodować powstawanie odporność na medyczne antybiotyki lecznicze

• metale ciężkie (np. ołów, rtęć) mogą z paszy dostawać się do mięsa lub jaj – dioksyny obecne np. w odpadowych tłuszczach są substancjami rakotwór-czymi

M.pasz. wolna od substancji „psujących” produkty drobiarskie:

• synapina, metabolizowana do trójmetyloaminy, substancji nadającej jajom o brązowej skorupie nieprzyjemny rybi lub krabi zapach,

• tłuszcz rybi obecny w paszy może nadawać produktom drobiarskim rybi zapach,

• zjełczałe tłuszcze (aldehydy, ketony) w sposób bardzo znaczny obniżają walory smakowe i zapachowe zarówno mięsa jak i jaj.

M.pasz. wzbogacająca produkty drobiarskie w substancje korzystne dla zdrowia konsumentów:

• kwasy n-3 i n-6 których źródłem są oleje roślinne i tłuszcz rybi podane w paszy powodują zwiększenie ich udziału w jajach, a w konsekwencji wpły-wają na zdrowie konsumentów

M.pasz. wzbogacająca produkty drobiarskie w substancje korzystne dla zdro-wia konsumentów:

• witamina E i selen, ich udział w produktach drobiarskich a szczególnie ja-jach może być zwiększony poprzez odpowiednie żywienie drobiu. Zyskiem konsumentów jest wartościowszy zdrowotnie produkt np. opóźniający pro-cesy starzenia,

• karoten obecny w paszy poprawia zabarwienie żółtek jaj i tuszek, lecz także jako prowitamina witaminy A zwiększa podaż tego niezbędnego dla ludzi związku.

M.pasz. wzbogacona w nowoczesne dodatki paszowe:

• probiotyki i zakwaszacze dodane z paszą powodują wzrost przyjaznej mikroflory w p. pok. i w ten sposób mogą wpływać na jakość produktu

• „dezodoranty” paszowe, będące wyciągami z jucci zmniejszają w pomiesz-czeniach inwentarskich emisję amoniaku i siarkowodoru

• przeciwutleniacze dodane do mieszanki paszowej zapobiegają utlenianiu się tłuszczu (jełczeniu), a zepsute tłuszcze paszowe to znaczne pogorszenie jakości produktów drobiarskich

M.pasz. wzbogacona w nowoczesne dodatki paszowe:

• enzymy paszowe wpływają na poprawę strawności pasz, a także zmniej-szają wilgotność ściółki w kurnikach,

• preparaty zastępujące antybiotyki paszowe mają coraz większą rolę, bo-wiem większość antybiotyków paszowych została wycofana i obecnie trwa-ją poszukiwania ich substytutów.

Związki antyżywieniowe są to substancje wywierające negatywny wpływ głów-nie na procesy: trawienia wchłaniania wykorzystania składników pokarmo-wych, a przez to na zdrowie i wydajność (produkcyjność) zwierząt.

Układanie receptur mieszanek paszowych

Pokrycie zapotrzebowania pokarmowego określonego gatunku zwierząt.

Metoda programowania liniowego

• surowce – M1, M2.....Mi......Mn

• poziom w mieszance – x1, x2,…..xi …..xn

Uwzględnienie określonej ilości warunków, zwanych wymogami albo ograni-czeniami recepturowymi, wynikających z zasad żywieniowych, technolo-gicznych lub handlowych.

Opłacalność ceny i zakres jej zmienności

Programy komputerowe ustalające najbardziej opłacalną cenę m. pasz. Poz-walają określić taki poziom ceny danego surowca, poniżej której włączanie tego surowca do m.pasz. jest opłacalne ekonomicznie – warunek, stałość cen pozos-tałych komponentów.

Stabilność receptur - określenie zakresów cen poszczególnych surowców w ob-rębie których nie jest konieczne dokonywanie zmian receptury.

Wybór poziomu energii:

• Koncentracja energii w mieszance nie wpływa na produkcyjność drobiu, ani w odniesieniu do nieśności ani w tuczu.

• Zawartość energii w mieszance paszowej wpływa istotnie na jej spożycie i wykorzystanie i to powinno być brane pod uwagę przy układaniu receptur m.pasz. w zakresie składników nieenergetycznych.

• Ustalenie takiego poziomu energii w m.pasz. przy którym cena

• 1 kcal jest najmniejsza a m.pasz. jest zrównoważona w zakresie składu aa i mineralnego.

DKM dla kurcząt

• DKM 1 - dla kurcząt od 0 do 8 tyg. życia

• DKM 2 - od 9 do 15 tyg.

DJ dla kur niosek,

• DJ-1 dla niosek w 1 okresie nieśności

• DJ-2 dla niosek w II okresie nieśności

DJR kury stada reprodukcjne

DKA to pasza dla brojlerów

• DKA-starter dla brojlerów od 0 do 3 tyg. życia

• DKA-grower 4-5 tydz.

• DKA-finiszer od 5 tyg. do końca tuczu

• DKA-S kokcydiostatyk chemiczny

• DKA-G kokcydiostatyk jonoforowy

• DKA-F nie zawiera kokcydiostatyku

Charakterystyka materiałów paszowych stosowanych w mieszankach paszo-wych dla drobiu.

ZBOŻA

• Pszenica miękka

  • Zawartość białka 12 – 15 % (11.9% NŻD)

  • 70% fosfor w formie związków fitynowych (50%)

  • Biotyna pszenicy nie jest przyswajalna

  • Brak ksantofilów

  • Świeżo zebrana pszenica – nieżyt, biegunki u młodego drobiu do 40% w mieszankach dla ptaków rosnących

• Kukurydza

  • Zawartość białka - 9.4%; 13.75 MJ EM

  • Niezbilansowany skład aa – Lys, Trp, nadmiar Leu

  • Strawność skrobi 92%

  • im więcej BO to zmniejsza się względna zawartość Lys, aa siarkowych, Arg a wzrasta Glu i Leu – wzrost zawartości glutelin

  • Fosfor praktycznie nieprzyswajalny

  • Brak sodu i potasu

  • Bogata w ksantofile – szczególnie dobrze przyswajalne

• Sorgo

  • Duża wartość energetyczna 13.45 MJ EM – dużo skrobi i sporo tłuszczu.

  • Białko niezbilansowane podobnie jak kukurydzy.

  • Główny problem – zmienna zawartość tannin

  • Zależność między wartością energetyczną a zawartością tannin EMN = 3870 – 397 x zawartość tannin (%)

  • Zwiększenie zawartości tannin o 1% obniża wartość energetyczną o 10%

  • Zawartości tannin waha się od 0.2 do 2%

• NAGI OWIES – odmiana nieoplewiona owsa

  • AKT – wpisany do rejestru w 1997r

  • Plonowanie – 24% gorzej od oplewionego

  • W żywieniu brojlerów wartość energetyczna nagiego owsa jest po-równywalna do kukurydzy, natomiast wartość biologiczna białka jest znacznie wyższa.

  • Mieszanki paszowe na bazie nagiego owsa nie wymagają dodat-kowego natłuszczania a jego udział w mieszankach pełnopor-cjowych może dochodzić do 40%.

  • Większa zawartość glukanów (obniżenie poziomu cholesterolu cał-kowitego u ludzi).

  • Bogaty w egzogenne kwasy tłuszczowe:

    • linolowy,

    • linolenowy,

  • dużo witaminy E.

  • Bardzo dobre właściwości dietetyczne.

AMARANTUS - szarłat

• Surowiec paszowy alternatywny - ?

• Roślina „prehistoryczna” – znany i uprawiany już 4000 lat p.n.e. w Ameryce Południowej

• Rodzaj Amarantus obejmuje około 60 gatunków, przeważającą ich część stanowią chwasty, są to w większości rośliny jednoroczne – niektóre z nich są formami wieloletnimi.

• Najczęściej uprawiane gatunki to:

  • Amarantus caudatus

  • Amarantus leucocarpus

  • Amarantus cruentus

  • Amarantus edulis

  • Amarantus hypohondriacus

  • Amarantus tricolor

• Roślina niewybredna glebowo, odporna na suszę, chłody, przymrozki, dos-tosowana do naszego klimatu, łatwa w uprawie, wymaga jednak precyzyj-nego zbioru, szybkiego po nim przetworzenia według specyficznej tech-nologii.

• Plonowanie – 5 – 10 ton/ha (3.0-3.5 w Polsce)

• wydajność nawet 20 –30 ton/ha

• Właściwości nasion Amarantusa:

  • Duża zawartość białka (13.2-18.9%), bogatego w lizynę 0.7-0.9 g/100g nasion metionina+cystyna+cysteina 0.59-0.75 g/100g aa ograniczający – leucyna

  • Wartość biologiczna białka Amarantusa w odniesieniu do standardu FAO – białko jaja kurzego, w 100 punktowej skali kształtuje się na poziomie 75 – 80,

  • Brak glutenu – żywienie dzieci wymagających diety bezglutenowej.

  • Obecność tokotrienoli – przypisuje się im rolę inhibitorów choles-terolu, szczególnie związanego z LDL.

  • Obecność tzw. skwalenów – stanowią 5 do 8% masy oleju, są re-gulatorami syntezy cholesterolu.

  • Skwaleny rzadko występują w przyrodzie, ale są wszechstronnie wykorzystywane we współczesnych technologiach:

    • przemysł kosmetyczny

    • przemysł farmaceutyczny – leki geriatryczne i przeciwmiaż-dżycowe

    • przemysł elektroniczny

    • Skawleny dotychczas pozyskiwano z wątrób wielorybów i rekinów.

  • Duża zawartość tłuszczów 4.8-8.1% w zależności od gatunku.

  • Tłuszcz bogaty w NNKT:

    • linolowy 62%

    • linolenowy 1.1%

    • arachidonowy 0.7%

    • oleinowy 20.4%

  • Nasycone kwasy tłuszczowe to głównie:

    • palmitynowy 13.4%

    • stearynowy 2.6%

    • mirystynowy 0.1%

  • Wyjątkowo mały rozmiar ziaren skrobi, 90 razy mniejsza niż skrobi ziemniaczanej, stanowiącej 45-65% suchej masy Amarantusa. Ta skrobia może być wykorzystywana jako nośnik w przemyśle spo-żywczym, farmaceutycznym, kosmetycznym, do produkcji opa-kowań w tym folii ulegających biodegradacji.

  • Związki antyżywieniowe:

    • w liściach – głównie szczawiany, azotany

    • nasiona – saponiny, polifenole, inhibitory trypsyny i chymo-trypsyny.

  • Działania prozdrowotne Amarantusa:

    • Profilaktyka nowotworów jelit,

    • Zwalczanie zaparć,

    • Zapobieganie miażdżycy,

    • Dieta bezglutenowa.

PASZA JAKO PRZYCZYNA

• Wielkość jaja – zbyt lekkie jaja na początku nieśności wskutek zbyt dużych ograniczeń żywieniowych, później niedobór metioniny, cystyny, lizyny, E, kwasu linolowego lub wody;

• Skorupka jaja – niedobór Ca i wit. D3.

• Wzrost ilości stłuczek przy Ca35g, od 75% nieśności do końca przy Ca37g/kg paszy.

  • Nadmiar Cl 2g/kg paszy.

  • Niedobór Mn – wady przy 6-7 mg Mn/kg paszy

  • Nikarbazyna – odbarwia brązową skorupkę

• Nieodpowiednia konsystencja białka – bobik powyżej 10% w dawce, wanad 20mg/kg, metale ciężkie jak np. rtęć metylowa 1 mg/kg

• Barwa białka – gossypol powoduje zaróżowienie

• Barwa żółtka – gossypol powoduje zielone zabarwienie przy zawartości 50mg, blade żółtka – niedobór karotenoidów, nikarbazyna odbarwia także żółtka, piperazyna – żółtko oliwkowo-brązowe

• Plamistość żółtka – niedobór ksantofilu 8 mg/kg, tanniny powyżej 10 g/kg

• Zapach/smak – synapina, goitryna podobnie jak mączka rybna częściowo u hybryd o brązowych skorupkach, zapach trójmetyloaminowy, mączka rybna – 1% tłuszczu rybnego w dawce, Robenidyna – anyżowy lub waniliowy

SKŁADNIKI POKARMOWE A ODPORNOŚĆ DROBIU

• metionina – 0.41% max. Wzrost, 0.60 – 0.65% max. odproność komórkowa, produkcja p.ciał

• arginina – 1% max. Wzrost 1.5% korzystny wpływ na komórkowe i humo-ralne mech. Odporności

• Witamina E 0.40 mg/kg 0.80 mg/kg większa produkcja p.ciał i względna masa grasicy

• Cynk – postać organiczna, dodatek 30-40 mg/kg – zwiększenie namnażania limfocytów T, aktywności fagocytarnej makrofagów

• Selen – postać organiczna, dodatek 0.7 mg/kg wzrost koncentracji Lim. T w treści jelit, torbie Fabrycjusza i śledzionie

ŻYWIENIE KRÓW MLECZNYCH

Podstawę stanowią pasze objętościowe – o wysokiej jakości i wartości pokar-mowej; pasze treściwe spełniają rolę paszy bilansującej dawkę pokarmową.

BIAŁKO/ENERGIA - mikrobiologiczna synteza biomasy w żwaczu oraz pro-dukty przemian składników pokarmowych nie są wystarczające dla pokrycia potrzeb pokarmowych wysokoprodukcyjnych zwierząt (intensywna produkcja mleka/wysokie przyrosty masy ciała) – konieczne jest zachowanie określonej puli składników w dawce, nieulegających procesom rozkładu w żwaczu (białko, aa, skrobiai) .

ENERGIA - możliwość pokrycia zapotrzebowania bydła w E jest uzależniona od:

• pobrania suchej masy paszy;

• koncentracji energii w paszach objętościowych.

Optymalny stosunek SM paszy treściwej do paszy objętościowej wynosi 40:60; Zwiększenie podaży w dawce paszy treściwej może prowadzić do wystąpienia zaburzeń w przemianach w żwaczu, ograniczeniu pobrania suchej masy pasz objętościowych oraz chorób metabolicznych;

STRUKTURA FIZYCZNA DAWKI

POBRANIE SUCHEJ MASY

• przy dużej wydajności – dawka uzupełniona paszami treściwymi;

• oprócz białka właściwego pasza zawiera NPN;

• NPN wykorzystywane są przez mikroflorę żwacza → białko mikrobiolo-giczne, które wraz z białkiem niestrawionym w żwaczu trafia do jelita cienkiego;

• w zależności od komponentów zawartych w paszy treściwej, trawienie biał-ka odbywa się w różnych częściach przewodu pokarmowego;

• z ogólnej ilości białka dostarczanego zwierzętom w postaci poekstrakcyjnej śruty rzepakowej >70% ulega rozkładowi w żwaczu, natomiast śruta sojo-wa trawiona jest w tej części p. pok. tylko w około 50%;

• poekstrakcyjna śruta sojowa (białko zawiera duże ilości lizyny, co sprzyja ↑ zawartości białka w mleku, ↑wydajność mleczną krów).

• przy niskiej wydajności mleka - pasza objętościowa;

Pasze objętościowe soczyste – zielonki

ZIELONKA nadziemne części roślin pastewnych, które jeszcze nie ukończyły wzrostu lub rozwoju:

• części wegetatywne (łodygi, liście),

• części generatywne (kwiaty, nasiona).

Wartość pokarmowa zielonek zależy od:

• składu botanicznego;

• gatunku dominujacego;

• stadium wegetacji;

• warunków klimatyczno-glebowych;

• intensywności nawożenia;

• czas/intensywność użytkowania

• zróżnicowana zawartość składników pokarmowych;

• zróżnicowana strawność składników pokarmowych

• zielonka z lucerny zawiera 3x więcej białka niż zielonka ze słonecznika

• Postać: świeża (lato)

• Postać zakonserwowana: siano, susze, kiszonki (zima)

• Zielonki mogą pochodzić z:

  • trwałych użytków zielonych (łąki, pastwiska);

  • z upraw polowych, zielonki z: kukurydzy; zbóż (żyto, owies); bobo-watych drobnonasiennych (lucerna mieszańcowa, nerkowata; spar-ceta siewna, koniczyna łakowa, biała, perska, białoróżowa);

  • bobowatych grubonasiennych (łubiny, grochy, bobik, seradela, wy-ki); kapustowatych (kapusta pastewna, kapusta właściwa polna, rzepak jary, rzepak ozimy, rzodkiew oleista); liści z roślin korzenio-wych (burak cukrowy, burak pastewny, brukiew, marchew)

• wysoka zawartość wody 65 – 85% → łatwo ulegają psuciu;

• wysoka zawartość cukrów strukturalnych → rozkład przez enzymy mikro-biologiczne;

• wczesne stadia wegetacji

  • wysoka zawartość substancji mineralnych, prowitamin, witamin;

  • kumulacja azotu - kolejne stadia rozwoju – pobranie azotu ↓ - ↑ za-wartości cukrów strukturalnych (WS) liście zawierają więcej białka i składników mineralnych niż pozostałe części rośliny - udział lisci maleje w miarę wzrostu rośliny;

• pobieranie zwiazków azotowych przez młode rośliny zależy od zasobności gleby – intensywne nawożenie gleby – rosliny zawieraja więcej białka ogól-nego, N, P, K itp. rośliny pobierają N w formie azotanów, które gromadzą się w treści komórkowej – przy intensywnym nawozeniu N, przekraczajacym zdolność syntezy – w roslionie będą występowały znaczne ilości azotanów.

• we wczesnych stadiach rozwojowych BO roslin składa się w 65-75% z biał-ka właściwego – w końcowych fazach wegetacji jego udział ulega ↑

• rośliny przy dużej podaży składników pokarmowych we wczesnym stad-ium rozwoju – pobierają je intensywniej – więcej niż mogą ich zuzyć → im późniejszy zbiór tym różnice w zawartości tych składników będą mniejsze.

• brak wody, światła, zbyt niska temperatura – ograniczają syntezę skład-ników pokarmowych

• Skład botaniczny decyduje o zawartości poszczególnych składników i war-tości energetycznej zielonki.

• Udział poszczególnych roslin jest wazny w mieszankach traw (na pastwis-kach, łakach):

  • W runi łakowej dominują rośliny wyższe, na pastwiskach - dobrze zadarniające ziemię, odporne na przygryzanie i przydeptywanie

  • Przy kosno-pastwiskowym użytkowaniu trwałych użytków zielo-nych: rosliny „przemieszane”

• Trawy:

  • dobra wartość pastewna: życica trwała, życica wielokwiatowa, kost-rzewa łąkowa, wyczyniec łąkowy, kupkówka pospolita, rajgras wy-niosły,

  • średnia wartość pastewna: kostrzewa czerwona, wiechlina zwyczaj-na, stokłosa, perz;

  • niska wartość pastewna: kostrzewa owcza, tomka wonna, turzyce, sity, smiałek darniowy

• Motylkowate: lucerna siewna i mieszańcowa, koniczyna czerwona, biała, białoróżowa (białko, wapń)

• Zioła w niewielkich ilościach poprawiają walory smakowe i dietetyczne (witaminy, składniki mineralne, substancje biologicznie czynne) zielonek (mniszek lekarski, babka lancetowata, kminek zwyczajny, pięciornik gęsi). Duży udział ziół zmniejsza plony – jako chwasty

• Chwasty

  • obojetne: nie zawierajace substancji szkodliwych, szybko drewnie-jace o małej wartosci pokarmowej (np. barszcz zwyczajny, ostrożeń błotny);

  • trujące i szkodliwe np.: szalej jadowity, jaskier ostry i jadowity, na-parstnica, skrzyp błotny (< 1% chwastów szkodliwych)

• Wartość pokarmowa/odżywcza zielonek

  • EB(MJ): 1,6 (zielonka ze słonecznika) – 4,0 (zielonka z lucerny);

  • SM: 10-30%;

  • BO: białko właściwe (65-75%) oraz NPN;

  • Zawartość białka w swieżej masie 1,5 - 4,0%;

  • Aminokwasy ograniczające: metionina, lizyna;

  • Najwięcej białka - rosliny motylkowate (koniczyna, lucerna) naj-mniej - zielonki ze zbóż i kukurydzy;

  • PS: 1,5-2,2% - K (zielonki z roślin motylkowatych), Ca, niewiele Na

  • Witaminy: karoteny (prowitamina wit. A), witaminy z grupy B, E, C, niewiele wit. D – zawartość w miarę starzenia się rośliny, przecho-wywania czy konserwacji ulegają zmniejszeniu, w przyp. Β-karo-tenu nawet o 100%

• UWAGA: nawożenie może zwiększyć wartość pokarmową zielonek - zbyt intensywne nawożenie azotem:

  • wyginiecie roślin motylkowych z trwałych użytków zielonych i in-nych traw → trawy azotolubne (kupkówka)

  • ↑ zawartosci azotanów w roslinach

  • azotany w żwaczu przechodzą w azotyny → hb w met-hb

  • zawartość N-NO3 równa/większa 0,07% w SM (gdy zielonka jest je-dyną paszą w dawce szkodliwa dla przeżuwaczy)

• Węglowodany: WS + BAW; Ilość BAW decyduje o:

  • wartości energetycznej zielonek;

  • przydatnosci zielonek do zakiszania

• Cukrowce stanowią 60-80% SM zielonek;

• Zaleznie od lokalizacji (sciana komórkowa, treść komórki) wpływ na war-tość odżywczą;

• Główne produkty fotosyntezy (glukoza, fruktoza) w miarę wzrostu roslin w większym stopniu wykorzystywane są do budowy ścian komórkowych → ↑ WS głównie celulozy;

• Zawartość cukrów rozpuszczalnych w wodzie zależy od:

  • intensywnosci nasłonecznienia roslin podczas wzrostu,

  • zawartosci N;

  • zawartości wody w glebie (przy niedoborach zawartość cukrów ↓)

• Stadium rozwojowe roślin: zbiór w momencie dobrej strawności, wysokiej wartosci pastewnej, duzego plonu zielonej masy

• Szybkość drewnienia roślin:

  • szybko drewniejace np. żyto – stadium strzelania w źdźbło, naj-później na początku kłoszenia;

  • lucerna, słonecznik – początek kwitnienia;

  • poźno drewniejące np. kukurydza - w dojrzałości mleczno-wos-kowej ziarn w kolbie, łubin – od początku kwitnienia do zawiązy-wania strąków

• Fazę wegetacji zielonki ocenia się w oparciu o obecność:

  • kłosów/pąków

  • kwiatów

  • nasion

  • stopnia zdrewnienia łodyg

• strzelanie w źdźbło i kłoszenie → trawy;

• początek pączkowania (motylkowate) → dużo białka, mało włókna, niska wartość wypełnieniowa (pobieranie paszy w dużych ilosciach).

• sposób użytkowania rośliń – zgromadzenie wystarczającej ilości skład-ników do kolejnego odrostu

• rośliny przeznaczone do zakiszania → koszenie może odbywac się w póź-niejszych fazach

• Ocena organoleptyczna zielonki:

  • Skład botaniczny;

  • Stadium rozwojowe roslin;

  • Czystość (grzyby < 10%, zanieczyszczenie ziemią, piaskiem);

  • Swieżość (przewiędniete, mokre, oszronione, przemarznięte, zagr-zane – 3x NIE !!!)

• Substancje biologicznie czynne:

  • fitoestrogeny (lucerna, koniczyna czerwona) – umiarkowane ilości + wpływ na wzrost, mleczność krów, wyższe przyrosty u jagniat – duże ilości obniżaja płodność, wywołują zapalenie wymion

  • saponiny (koniczyna, lucerna) – zmniejszaja napięcie powierzch-niowe, mogą przyczyniać się do pienienia treści żwacza, uniemoz-liwia to odbijanie gazów → wzdęcia (nie dawać zielonek w zbyt wczesnej fazie wegetacji i wilgotnych)

KISZENIE: metoda konserwowania pasz objętosciowych soczystych;

• Zakwaszanie materiału zakiszanego kwasem mlekowym wytwarzanym w wyniku bakteryjnej fermentacji cukrów;

• W materiale zakiszanym rozwijają się rózne szczepy dbn.: pożądane, nie-pożądane;

• Pożądane: homofermentatywne bakterie kwasu mlekowego – tworzace z cukrów łatwo strawnych kwas mlekowy + ślady innych produktów;

• Niepożądane: bakterie pałeczki okrężnicy, bakterie kwasu masłowego, bak-terie gnilne, drożdże, drożdżaki, pleśnie

• Jednoczesne oddziaływanie dwóch czynników:

  • Odcięcia dostępu powietrza – brak wolnego tlenu w masie kiszon-kowej sprzyja szybkiemu namnożeniu bakterii kwasu mlekowego co utrudnia rozwój niepożądanych drobnoustrojów – odpowiednie środki techniczne;

  • ↓ wartości pH do granicy aktywności biologicznej wystepujacych w kiszonce mikroorganizmów – zależne od zawartości rozpuszczal-nych w wodzie cukrów, pojemności buforowej materiału.

Czynniki wpływające na prawidłowy przebieg fermentacji:

• SKŁAD PASZY:

  • Obecność cukrów łatwostrawnych (g/kg s.m.) – minimum cukrowe;

  • Minimum cukrowe – taka zawartośc cukru w roslinach zakiszanych, która zapewnia powstanie kwasu mlekowego w takiej ilości aby pH mogło obniżyć się do 4,2;

  • Przy pH 4,2 giną:

    • bakterie pałeczki okrężnicy (przekształcanie cukrów do ga-zów, rozpad białka),

    • bakterie kwasu masłowego (cukry proste do kwasu masło-wego, rozkładają kwas mlekowy),

    • bakterie gnilne (białko w amoniak i toksyczne aminy).

  • Zawartość łatwostrawnych cukrów zależy od:

    • Gatunku rośliny: kukurydza - ok 4x więcej niż lucerna, 3x więcej niż koniczyna, ok 2x więcej niż trawa łąkowa;

    • Fazy wegetacji – im późniejsza tym poziom cukrów w ros-linach niższy;

    • Pory dnia – wyższa zawartosć cukrów w zielonkach w go-dzinach popołudniowych (o 100%)

  • Optymalny poziom włókna surowego 20-25% - wraz ze ↑zawartości włókna surowego ↓zawartość cukrów, gorsza jakość kiszonek, ten-dencja do plesnienia;

  • Rośliny wysokobiałkowe trudno się zakiszają bo:

    • Ubogie w cukry;

    • Białko zwieksza pojemność buforową kiszonki (w zakresie 10 - 20%);

    • Produkty rozpadu białka podwyższają pH.

  • Sole mineralne o charakterze zasadowym - niewielki wpływ na po-jemność buforową;

  • Sucha masa – zbyt duża zawartość wody (>80%) - rozcieńczone cukry utrudniają rozwój bakterii kwasu mlekowego; straty związa-ne z wypływającym sokiem (rozpuszczone składniki)

• Warunki beztlenowe – pocięcie i dokładne ugniecenie zielonki - szybkie stworzenie warunków beztlenowych

  • Obecność tlenu:

    • rozwój niepożądanych tlenowców w kiszonce – bakterii kwasu octowego, drożdży, drożdżaków, plesni → procesy fermentacyjne niepożadane → psucie się kiszonki;

    • utlenianie związków organicznych w zakiszanym materiale → straty energii, białka, części karotenów

• Temperatura – optymalna dla rozwoju bakterii kwasu mlekowego 25-35ºC

• Czystość zakiszanego materiału – ryzyko wprowadzenia do zakiszanego materiału niepożadanych dbn.

POJEMNOŚĆ BUFOROWA ROŚLIN

• Zawartość kwasów organicznych i ich soli, wolnych aa i białek;

• Im większa pojemność buforowa tym roslina trudniejsza do zakiszania;

• Najwiekszą pojemność buforową ma lucerna, najmniejszą: kukurydza, zboża;

• Mała pojemność buforowa, duża zawartość cukrów = łatwo zakiszające się rośliny: kukurydza, słonecznik, zielonki z owsa i jęczmienia;

• Średnio kiszące się: większość traw, żyto, jęczmień, owies, seradela, łubin;

• Trudno kiszące się: lucerna, koniczyna, groch,wyka, zielonka z pszenicy;

• Zawartość cukrów: kukurydza: 250g/kg sm, lucerna 50g/kg sm.;

• Minimum cukrowe: zawartość cukrów w roslinie niezbędna do wytworzenia kwasu mlekowego w ilości pozwalającej na uzyskanie pH 4,2 – 4,5

• Pojemność buforowa ulega zwiększeniu, zawartość cukrów spada ze wzros-tem dawki nawozów azotowych.

WILGOTNOŚĆ SUROWCA

• Optymalnie zawartość s.m. 30-35%;

• Rośliny o większej wilgotności: mniejsza koncentracja cukrów, większe i-lości kwasu octowego (podczas zakiszania);

• Znaczny odpływ soku kiszonkowego – straty składników pokarmowych oraz zasysanie powietrza do kiszonki – rozwój bakterii tlenowych;

• Mniej chętnie pobierane przez zwierzęta (niższe pH).

WARUNKI BEZTLENOWE

• Fermentacja mlekowa – proces beztlenowy;

• Rosliny rozdrobnic na sieczkę (0,5 – 2,0 cm) → łatwiej ugnieść;

• Napełnianie silosu max. 3 dni

Clostridia odpowiedzialne za powstawanie kwasu masłowego – są tym mniej aktywne w kwasnym środowisku im mniejsza jest zawartość wody.

Zakiszanie surowca o zawartosci SM poniżej 30% nieekonomiczne! - czas pod-suszania zielonki przy słonecznej pogodzie (przetrzasanie) – 1,5 dnia.

Zbyt duża zawartość SM (optimum max. 50%) utrudnia dobre ugniecenie.

Stopień rozdrobnienia zależy od przeznaczenia żywieniowego: konie ok 5cm, bydło 0,5-1 cm.

W celu ułatwienia kiszenia stosuje się dodatki:

• Bogate w cukry proste: melasa, susz buraczany;

• Bogate w skrobię – ziemniaki;

• Kwasy organiczne (lub ich sole) -szybkie obniżenie pH: mlekowy, propio-nowy, mrówkowy;

• Inokulanty: szczepy bakterii kwasu mlekowego;

• Inokulanty z dodatkami enzymów rozkładających trudno strawne ww;

W zalezności od zawartości suchej masy zielonki umozliwiają wyprodukowanie kiszonek:

• Swieże – do 29% s.m.;

• Przewiednięte: 30-39% s.m.;

• Podsuszone (sianokiszonki): 40-60% s.m. (gł. w balotach foliowych).

Odczyn – pH dobrej kiszonki zmienia się wraz ze wzrostem zawartości SM:

do 30	3,9 - 4,2
30 - 39	4,4 - 4,7
40 - 60	4,6 - 5,2

Ocena kiszonki:

• Struktura: zblizona do materiału wyjsciowego, mazista, pakowata;

• Zapach: kwasu chlebowego, kiszonej kapusty/octowy, alkoholowy/odra-zający (kwasu masłowego, amoniaku, obornika);

• Barwa: zblizona do materiału wyjsciowego, odbiegająca, brunatna, czarna;

• Odczyn (kwasowość)

• ANALIZA CHEMICZNA: + zawartośc kwasów tłuszczowych (mlekowy, octo-wy, masłowy) oraz azot amoniakalny

Kiszonka dobrej jakości pod wzgledem wartosci pokarmowej jest porów-nywalna do siana (w przeliczeniu na zawartość s.m.)

KISZONKA Z KUKURYDZY

• Zbierana w fazie dojrzałości ciastowatej ziarna (27 – 32% s.m.);

• Zasobna w skrobię (100 g/kg s.m.);

• Niewiele białka,

• Niestabilna zawartość witamin i składników mineralnych;

• Bogata w energię, tłuszcz (8 g/kg s.m.);

OKOPOWE - PASZA OBJĘTOŚCIOWA SOCZYSTA:

WSPÓLNE CECHY ROŚLIN BULWIASTYCH

• Rosliny bulwiaste: ziemniak, maniok (tapioka, kassawa), batat (kartofel słodki), topinambur

• SM: 20-30% (gł. składnik skrobia)

• BO: niewiele, wysoka wartość biologiczna

• WS: mało ligniny

• TS: niewiele

• Witaminy: niewiele, wit. C

• Ograniczona zdolność do przechowywania

WSPÓLNE CECHY ROSLIN KORZENIOWYCH:

• Rośliny korzeniowe: buraki cukrowe, buraki pastewne, rzepa ścierniskowa, kapusta polna, marchew

• Organ spichrzowy – cukry – gł. Sacharoza

• Woda 75 – 90%

• SM: gł. cukrowce (sacharoza)

• BO: niska zawartość + dużo NPN

• WS: niewielka lignifikacja, wysoka strawność (zboża, zielonki)

• TS: niewiele

• PS: niewiele

• Witaminy: niewiele (beta-karoten – marchew)

• Ograniczona trwałość podczas przechowywania

ZIEMNIAKI

• SM: odmiany wczesno- i późnodojrzewające;

• skrobia ziemniaczana: 21% amylozy + 79% amylopektyny, większa gęstość → konieczność zniszczenia struktury ziaren skrobii (obróbka termiczna);

• surowa skrobia ziemniaczana: 20-40% - trawione w j. cienkim;

• skrobia po obróbce hydrotermicznej (62-72ºC) - trawione w j. cienkim

• niestrawiona skrobia → j. grube (fermentacja – mikroflora jelitowa) → LKT

• SUROWE ZIEMNIAKI: 11,7 MJ EM∙kg-1 SM - PAROWANE ZIEMNIAKI: 15 MJ EM∙kg-1 SM

• Cukry (glukoza, fruktoza, sacharoza): 10-30g∙kg-1 SM

• BO: nawozenie azotowe, 50% NPN (gł. wolne aminokwasy);

• TS (+), WS (+), (pektyny 45-55 g∙kg-1 SM);

• P:Ca – 2,5:0,5 g· kg-1 SM;

• Na:K – 0,5:22 g ∙kg-1 SM;

• Witaminy: wit. C

• Składniki przeciwodzywcze: inhibitory hydrolaz (90-100ºC), solanina (wyższe temperatury)

• WS SO: 92% (przeżuwacze)

• Wartość energetyczna > 13 MJ EM kg-1 SM

PRODUKTY UBOCZNE W PRODUKCJI SPIRYTUSU:

• wywar + pasze strukturalne (siano, sloma);

• kaszel wywarowy (alkohol, kw octowy - draznienie błony śluzowej krtani);

• gruda wywarowa – wysypka zapalna na dolnej części kończyn, podbrzuszu

• czyszczenie i mycie ziorników: procesy fermentacyjne, rozwój bakterii → biegunki = Przechowywać max. 24 godz.;

• Rozwój drożdży w procesie fermentacji → wzrost BO + wit. B;

• WS SO: ok. 73% (przeżuwacze)

• 5,9 MJ ENL ∙ kg-1 SM (przeżuwacze),

BURAKI CUKROWE PASTEWNE:

• s.m.: 25%;

• sacharoza: 650 g/kg s.m.;

• BO: 6 – 10% s.m. - ponad 50% NPN (betaina, glutamina, kw glutaminowy);

• Wysoka zawartość N azotanowego 20g/kg - ryzyko redukcji do azotynów;

• TS: 6g/kg s.m.;

• WS: 5-8% s.m.; 20% związków strukturalnych głównie ligniny (2%), pek-tyny i pentozany (15%);

• Krowa mleczna: 3 kg SM, całkowita ilość produktów z buraków korzenie, kiszonki, liscie) – 4,5 kg SM;

• Kiszenie problematyczne – b. gwałtowny przebieg procesu - wysoka zawar-tośc hydrolizujących w wodzie cukrów – wysoka zawartość CO2 i piany – powstaje dużo kw octowego i mlekowego;

• Kiszonka: buraki + śruta rzepakowa poekstrakcyjna (9:1) – tyreostatyczne działanie glukozynolanów zawartych w śrucie rzepakowej;

• Susz z buraków = pasza tresciwa

WYSŁODKI BURACZANE

• pozostałość po wysłodzeniu krajanki korzenia

• pasza energetyczna, o umiarkowanej zawartości białka;

• źródłem E są polisacharydy strukturalne, celuloza, hemiceluloza i pektyny;

• trawione są przez mikroflorę żwacza zwierząt przeżuwających;

• Wysłodki buraczane zawierają:

  • ściany błon komórkowych korzeni buraków w tym celuloza, hemi-celuloza i pektyna (80%MO)

  • białko, w tym 40% związki azotowe niebiałkowe, (9% MO)

  • śladowe ilości ekstraktu eterowego (tłuszczu surowego)

  • popiół surowy i zanieczyszczenia popiołem glebowym w tym Ca i P

• Wartość pokarmowa wysłodków suszonych:

  • SM 889 g/kg

  • BO g/kg SM 98

  • WS 206

  • Ca 13

  • P 1

RODZAJE WYSŁODKÓW BURACZANYCH

• Wilgotne 9-12% SM (90-120g SM/kg)

• Prasowane 18-22% SM (180-220g SM/kg)

• Suszone 88-90% SM (880-900g SM/kg)

• Nieamoniakowane i moniakowane

• Niemelasowane i melasowane

WYMAGANIA JAKOŚCIOWE - (obowiązek deklaracji) Wysłodki buraczane:

• popiół nierozpuszczalny w HCL, jeśli powyżej 3,5% SM

• cukier całkowity wyrażony jako sacharoza, jeśli > 10,5%

• Wysłodki buraczane melasowane

  • popiół nierozpuszczalny w HCL, jeśli powyżej 3,5% SM

  • cukier całkowity wyrażony jako sacharoza

WYSŁODKI - KOMPONENT DAWKI POKARMOWEJ

• kiszone lub suche mogą być częścią składową dawki pokarmowej – trady-cyjnej lub TMR

• Ilość wysłodków zależy od: gatunek, stan fizjologiczny, system żywienia

• Krowy 4-5 ton wysłodków prasowanych/220 dni (zima)

• 1-1,5 tony wysłodków suchych/140 dni (lato)

• Krowy mleczne: 5-7 kg SM (25-35 kg prasowanych) zima

• 1-3 kg SM (5-15 kg prasowanych) lato

• kiszone prasowane wysłodki buraczane (20 - 22% SM) charakteryzują się wysoką opornością na zagrzewanie w okresie wiosenno-letnim oraz wyso-kim udziałem składników odpornych na degradację w żwaczu;

• mogą stanowić substytut innych pasz objętościowych (np. kiszonki z ku-kurydzy) w dietach krów mlecznych;

• są dobrym komponentem do sporządzania kiszonek kombinowanych;

• dawki pokarmowe z udziałem wysłodków uzupełnione powinny być obję-tościowymi paszami szorstkimi (“strukturalnymi”) – nie rozdrobnionymi lub pociętymi na klasyczną sieczkę;

• diety z udziałem wysłodków korzystnie wpływają na obniżenie poziomu mocznika w mleku.

MELASA BURACZANA

• produkt uboczny składający się z pozostałości syropu z produkcji lub rafi-nacji cukru z buraków.

• dodatek energetyczny do kiszenia zielonek roślin pastewnych (trawy, lucer-na, koniczyna), do lizawek solnych oraz bezpośrednio do żywienia bydła.

• Melasa z buraków cukrowych (obowiązek deklaracji)

• cukier całkowity wyrażony jako sacharoza

• wilgotność tylko, jeśli powyżej 28%

Składniki pogarszające smak mleka rozkładane są przez około 6 godz. po skar-mianiu – dlatego skarmiać bezposrednio po dojeniu;

• brukiew

• rzepa

• marchew: 15-20kgdz./szt pozytywny wpływ na zawartość tłuszczu mleka);

PASZE OBJĘTOŚCIOWE SUCHE:

• wysoka zawartość WS,

• silne zdrewnienie komórek,

• niska strawność składników pokarmowych,

• małe wykorzystanie energii z tych pasz

• Dostarczają niewielką ilość składników pokarmowych, korzystnie wpływa-ją na trawienie:

  • bodżcowe działanie WS

  • wzrost intensywności przeżuwania,

  • wzrost dynamiki procesów zachodzących w żwaczu,

  • dodatnie oddziaływanie na perystaltykę jelit,

  • wzrost wydzielania soków trawiennych

Słoma: dojrzałe wegetatywne części różnych roslin uprawnych (zbóż, bobo-watych, oleistych, traw) pozbawione ziaren lub nasion. Słomę uzyskujemy po wymłóceniu ziarna ze zbóż, nasion z roślin strączkowych, z traw, z roslin oleistych.

Wartość pastewna zależy od gatunku rośliny i stopnia dojrzałości ziarna.

Słomy:

• pastewne – zbóż jarych, traw, kukurydzy, motylkowatych drobno-nasiennych (seradela, koniczyna, lucerna), grubonasiennych (groch, bobik);

• ściółkowe (twarde, mniejsza strawność, niższa wartość energetyczna) – zboża ozime, łubin, rzepak, gorczyca, gryka

• BO 3,1 – 3,8%, TS 1,7 – 2,1%; WS 35 – 40%, duży udział ligniny 30%;

• wysoka zawartość PS gł. krzemionka i potas;

• strawność SO: przeżuwacze: zboża jare 45-55%, zboża ozime 35-40%

• Słoma z roslin motylkowatych:

• BO np. seradela 13,5%, groch 7,8%

• wyższa zawartość wapnia, mniejsza zawartość krzemionki

• strawność SO (45-55%)

• słomy z koniczyny, lucerny, seradeli wartość pokarmowa zblizona do siana

Słoma – polepszenie wartości pokarmowej

• Metody fizyczne, chemiczne, biologiczne (lub ich kombinacja):

  • zwiększenie koncentracji E dostepnej dla zwierząt (rozluźnienie kompleksów celulozowo-ligninowych, hemicelulozowo-lignino-wych) → wzrost podatności cukrów strukturalnych w ścianie ko-mórkowej na hydrolizę enzymatyczną przez mikroflorę żwacza;

  • zwiększone pobranie → zmiana struktury fizycznej słomy (granulo-wanie sieczki, mączki słomiastej) w efekcie zmniejszenie objętości

• Amoniakowanie słomy (słoma prasowana, 2-5 kg bezwodnego NH3/100 kg słomy → 6-8 tyg. → przewietrzyć i podawać zwierzetom – N może być wy-korzystany w żwaczu jako źródło azotu);

• Ługowanie (1.2% roztwór NaOH: sieczka 4-5 kg/100 kg słomy, mączka ze słomy zgranulowana lub zbrykietowana2kg/100 kg → wzrost temp. słomy → po ok. 5 dniach można skarmiać;

• Mocznikowanie: 4-6 kg mocznika/100 kg słomy (60-70% SM) → bakterie urolityczne rozkładają mocznik do amoniaku: konserwowanie, rozluźnienie kompleksów celulozowo-ligninowych w slomie.

• Poprawa strawności masy organicznej o 10-15%;

• Wzrost wartosci energetycznej słomy dla przeżuwaczy o 1/3

SŁOMA – ZALECENIA ŻYWIENIOWE

• na początku sezonu pastwiskowego uzupełnia niedobór składników struk-turalnych w młodej zielonce a także w przyp. żywienia: młótem, wywarem,

• nie zawiera karotenu

• Jęczmienna: miękka, działanie zatwardzające – podawać bydłu przy prze-chodzeniu z żywienia zimowego na letnie np. z młodymi zielonkami, pod-czas zywienia kiszonkami, liścmi buraczanymi;

• Owsiana: właściwości rozwalniajace, twardsza od jeczmiennej, trochę lepiej trawiona od jęczmiennej, polecana w żywieniu koni;

• Żytnia i pszenna: twarde, niższa wartość E i białkowa, zastosowanie głównie jako ściółka, sieczka ze słomy żytniej w żywieniu koni;

• Z roslin motylkowatych: wyższa wartość pastewna niż slomy ze zbóż, właś-ciwości zatwardzające, stosować z paszami o działaniu rozwalniającym

Plewy: pozostałość po wymłóceniu z roslin ziarna i nasion = części okrywy na-siennej ziarna, łusek, łodyg i lisci

• W przypadku roslin motylkowatych: mieszanina straczyn i lisci

• W przypadku kukurydzy: kaczany

• W zywieniu głównie: owsiane, plewy z pszenicy bezostnej, kaczany z ku-kurydzy

Plewy i strączyny:

• wyższa wartość pokarmowa niż słomy;

• 15,3 – 16,9 MJ EB, 50 – 180 g BO;

• Dodawane do pasz zakiszanych (zatrzymanie soków, polepszenie straw-ności);

• Przed skarmianiem zaparzyć goracym wywarem gorzelniczym/wodą;

• Największa wartość: plewy owsiane;

• Plewy jęczmienne i żytnie: twarde, ostre ości → kaleczą p. pok. - stany zap.

• Występują zanieczyszczenia: ziemia (do 1%), toksyczne nasiona chwastów (do 1%), zarodniki grzybów toksynotwórczych (do 0,1%)

• Plewy z koniczyny i seradeli wysoka wartość pastewna

Siano – wysuszona zielonka łąkowa lub pastwiskowa, wiele gatunków traw przemieszanych motylkowatymi, ziołami.

• „potraw” - siano z drugiego lub trzeciego pokosu

• W zależności od miejsca suszenia zielonki i techniki zbioru:

• Siano suszone na pokosach, rusztowaniach

• Siano: długie, cięte lub prasowane

• Czynniki prowadzące do zmniejszania udziału siana w dawkach pokarmo-wych: duże ryzyko; pracochłonność suszenia; wysoki koszt produkcji

• Pasza wartościowa: pozytywnie wpływa na trawienie i zdolność pobrania paszy, bogate źródło białka, karotenów, ksantofili, tokoferoli, bogate źródło witamin D i z grupy B; źródło składników mineralnych

• Metody suszenia siana: suszenie naturalne (na ziemi, na przyrządach – rusztowaniach); dosuszanie zimnym lub ogrzanym powietrzem; suszenie mechaniczne goracymi gazami.

• Czynniki decydujące o wielkości strat podczas suszenia:

  • sposób suszenia,

  • warunki pogodowe,

  • sposób przechowywania

SUSZENIE NATURALNE SIANA

• Etap I: od skoszenia do obumarcia roslin (utrata wody poniżej 40%) straty składników pokarmowych głównie weglowodanów spowodowane są „prze-mianami głodowymi” - straty tym większe im dłużej trwa ten etap;

• Etap II czyli dosuszanie: do uzyskania zawartości wody poniżej 18% - straty składników pokarmowych związane z obłamywaniem się liści, kwiato-stanów, łodyg (roztrzasanie, odwracania, grabienia, składania);

• Straty związane z:

  • Wypłukaniem (długotrwałe opady, rosa)

  • Długotrwałym działaniem promieni słonecznych: straty karotenów

  • Przechowywaniem, zwłaszcza gdy siano zbyt wilgotne (powyżej 20% wody) - zbyt intensywny i szybki przebieg procesu pocenia się siana → ↑ temperatury prowadzi do brunatnienia i czernienia siana- zmniejsza się zawartość i strawność składników pokarmowych – zwiększone ryzyko samozapłonu

• W warunkach korzystnych straty E i białka sięgają 30% w niekorzystnych 50% i więcej

Ocena organoleptyczna siana:

• Stadium rozwoju roslin; Barwa; Zapach; Wilgotność

• Stadium wegetacji roslin ocenia się na podstawie stopni wykształcenia kwiatostanów:

  • Pączkowanie (rosliny motylkowate) lub przed wykłoszeniem (tra-wy) – brak kwiatostanów;

  • Kwitnienie – wykształcone kwaitostany bez nasion;

  • Zawiazywanie nasion – w kwiatostanach występują nasiona

• Jakość siana:

  • Zanieczyszczenia nieorganiczne (ziemia, piasek) - do 2%;

  • Zanieczyszczenia organiczne (liście, obornik) – do 3%;

  • Rosliny szkodliwe – do 2%;

  • Rośliny trujace – do 0,2%;

  • Obce zanieczyszczenia (metal, drewno, środki chemiczne) – niedo-puszczalne

• Dobrze wysuszone siano (do 15% wody) – szeleści, kruszy się podczas skrecania;

• Siano wilgotne (>18% wody) – słabo szelesci, wiązka nie rozkreca się lub wolno podczas skrecania

• Wartość pokarmowa siana

  • Wapń 3 -10 g/kg

  • Sód 0,2 g/kg

  • Zawartość pierwiastków śladowych: gleba, nawożenie

  • Karoteny: 10% zawartosci wyjściowej

  • Zawartośc wit D (siano suszone na pokosach)

• Najlepsze siana z lucerny, koniczyny czerwonej (początek kwitnienia)

• Do czasu zakończenia procesów fermentacyjnych w sianie NIE WOLNO PO-DAWAĆ ZWIERZĘTOM – aktywność bakterii – zaburzenia strawności

• Gdy wilgotność siana >15%: rozwój bakterii, roztoczy, grzybów plesniowych

• Siano sztucznie dosuszane – mniejsza smakowitość – bo mniejsza zawartość produktów fermentacji bakteryjnej

SUSZ:

• Suszenie mechaniczne zielonek;

• Szybkie odwodnienie suszonej masy za pośrednictwem goracych gazów (suszarnie); Ocena suszu – zawartość: białka, włókna, karotenów;

• Jakość i wartość pokarmowa zależy od: gatunku, fazy wegetacji w czasie zbioru, technologii produkcji, T suszenia, warunków przechowywania;

• Trawy przed wykłoszeniem, motylkowate przed kwitnieniem (wysoka zawartość białka, karotenów, związków mineralnych, niska włókna)

Kierunki wykorzystania kukurydzy:

Przemysłowy	Spożywczy	Pastewny
spirytus i piwo	warzywo	ziarno
skrobia	krochmal	kiszonka
papier	kasza	CCM
płyty izolacyjne	płatki	susz
alkohol butylowy	syrop	zielonka
farby	mąka	słoma
kauczuk	olej

Podstawą podziału Zea mays na podgatunki są cechy budowy ziarniaka. Na tej podstawie wyodrębnia się 8 podgatunków, które poza budową anatomiczną i kształtem ziarniaków mogą różnić się innymi cechami morfologicznymi. Dłu-gość dojrzałej kolby wynosi od 8 do 42 cm. Liczba rzędów ziarniaków jest zaw-sze parzysta i wynosi najmniej 4, a najwięcej 48. Uprawiane u nas odmiany posiadają kolby o 8 do 24 rzędów ziarniaków. Od zewnątrz ziarniak otacza ok-rywa owocowo-nasienna, pod którą znajduje się warstwa komórek aleurono-wych otaczających bielmo oraz skośnie ułożony u podstawy ziarniaka zarodek. Miejsce, w którym znajduje się zarodek widoczne jest z zewnątrz: białe zabar-wienie okrywy - spowodowane przestworami powietrznymi dookoła zarodka. W bielmie kukurydzy wyróżnia się dwie jego warstwy — rogową i mączystą. Rozmieszczenie bielma rogowego jest różne u poszczególnych podgatunków. W bielmie rogowym in. twardym, komórki są szczelnie wypełnione kanciastymi ziarnami skrobi, a wśród nich znajduje się dużo ciał białkowych wpływających na jego spoistość i nadających mu wygląd półprzeźroczysty. Bielmo mączyste (miękkie), zbudowane jest z większych komórek zawierających liczne, okrągłe ziarna skrobi. Przestrzeń między nimi wypełnia powietrze, które nadaje tej części bielma wygląd biały, mączysty. Zarodek kukurydzy jest duży. Masa sta-nowi natomiast tylko 11,5 do 13,8% masy całego owocu. Zarodek zawiera 64 do 74% tłuszczu. Masa 1000 ziaren odmian uprawianych w Polsce waha się od 250 do 350 g. Ziarniaki mogą mieć kształt kulisty, owalny, klinowaty lub kan-ciasty, o gładkiej lub pomarszczonej powierzchni i barwie białej, żółtej, czerwonej względnie brunatnej. W Polsce uprawiane są obecnie odmiany mie-szańcowe powstałe ze skrzyżowania dobranych linii wsobnych wyprowadzo-nych z kukurydzy zwyczajnej i końskiego zebu. Odznaczają się one cechami fiz-jologicznymi, morfologicznymi i anatomicznymi, pośrednimi pomiędzy tymi podgatunkami (semident lub semiflint), bądź w typie kukurydzy zwyczajnej (flint) lub końskiego zebu (dent).

Pasze treściwe

• Ziarna zbóż: skrobia oraz białko dobrze rozkładane w żwaczu;

• Mieszanina 2-3 rodzajów zbóż (1 kg równoważy zapotrzebowanie na 2,5 kg mleka);

• Śruty poekstrakcyjne: sojowa (1 – 4,5 kg mleka), rzepakowa (1 na 3 kg);

• Makuch rzepakowy: 2kg/szt/dz.

• Młóto browarniane: ok. 30% białka w SM (50% rozkładane w żwaczu), młó-to kiszone: 5-8 kg/szt/dz.;

• Kiełki słodowe: ok. 25% BO, 15% WS, wwdany rozpuszczalne w wodzie;

• Wywar zbożowy: ok. 25% BO (50% rozkładane w żwaczu),

• Więcej BTJE: ziarna zbóż, wysłodki suche, melasa

• Więcej BTJN: kiełki słodowe, otreby pszenne, młóto browarniane, śruty po-ekstrakcyjne

• Pasze treściwe: bogatsze w P, uboższe w Ca (wyjątek wysłodki)

• Mieszanki pasz treściwych (pasze uzupełniające w żywieniu bydła): śruty zbożowe (65-75%) + Śruty poekstrakcyjne + inne komponenty białkowe (25-35%)

• Dodatek witaminowo-mineralny (2-3%)

• Śruty zbożowe (70-75%) + koncentrat białkowy wraz z dodatkiem mine-ralno-witaminowym (25-30%)

• Stopień rozkładu białka paszy w żwaczu: wywar zbożowy suchy, młóto bro-warniane (50%)> sruta sojowa (30-35%)> śruta rzepakowa (35-30%)

DODATKI PASZOWE

Decyzja o ewentualnym wprowadzeniu dodatku paszowego powinna uwzględ-niać przede wszystkim: skład dawki pokarmowej, zdrowotność stada, kondycję krowy w okresie zasuszenia czynniki decydujące o cenie mleka. Po wprowa-dzeniu wybranego dodatku niezbędna jest analiza ekonomiczna po około 6 tyg okresie skarmiania obejmującym co najmniej dwie comiesięczne standardowe kontrole wydajności. W żywieniu krów szczególnie wysokowydajnych zastoso-wanie znajdują dodatki funkcjonalne, korzystnie oddziaływujące na:

• metabolizm żwacza,

• poprawę zaopatrzenia organizmu w E i absorbowane aminokwasy z BTJ,

• metabolizm pozażwaczowy: zwiększając pulę aminogennych, glukogennych i lipogennych prekursorów biosyntezy składników mleka

W efekcie ich stosowania można uzyskać:

• wzrost pobierania SM,

• stymulację mikrobiologicznej syntezy białka oraz LKT,

• stabilizację pH środowiska żwacza i jego ekosystemu,

• minimalizację strat masy ciała w początkowym okresie laktacji,

• ↑ zawartości białka w mleku i poprawę jakości mleka do przetwórstwa,

• ↑ wydajności mlecznej; poprawę wykorzystania paszy,

• poprawę stanu zdrowotnego,

• ↑ odporności na stres cieplny

Dodatki paszowe w żywieniu bydła można podzielić na grupy funkcyjne:

• wzbogacające dawkę w E i regulujące procesy przemian w organizmie do-datki tłuszczu, jego pochodne; glikol propylenowy; propionian Na lub Ca; niacyna (B3); chroniona cholina; enzymy fibrolityczne;

• ułatwiające bilansowanie potrzeb białkowych, chronione aa lub białko.

• wpływające na ekosystem żwacza i funkcje całego p. pok. kultury drożdży np. Saccharomyces cerevisiae, bufory, Aspergillus oryzae sole anionowe

Związki azotowe niebiałkowe (NPN)

• aminokwasy, amidy, aminy, azotany,

• NPN podlegają w żwaczu natychmiastowemu rozkładowi bakteryjnemu do amoniaku, powstający amoniak może być wbudowany w białko mikroor-ganizmów, które po przepływie do jelita cienkiego jest trawione;

• aby te przemiany mogły zachodzić prawidłowo konieczna jest synchro-nizacja uwalnianego amoniaku i energii dla bakterii żwacza,

• syntetyczne NPN stosuje się wtedy, gdy dawki pokarmowe są niedoborowe w białko ulegające rozkładowi w żwaczu,

• mocznik czyli amid kwasu węglowego jest rozkładany w żwaczu przez florę bakteryjną lub endogenną ureazę do CO2 i amoniaku,

• optymalne pH dla działania ureazy 6,4 - wolniejszy jest rozkład mocznika w żwaczu i mniejsze jest wchłanianie amoniaku do krwiobiegu gdy krowa jest żywiona dawkami z dużym udziałem pasz treściwych skrobiowych, obniżających pH do 6,0-6,2,

• gdy dawki zawierają duży udział pasz objetościowych, to zwiększone wy-dzielanie śliny (intensywne przeżuwanie) zwiększa pH płynu żwacza i aktywność ureazy.

Mocznik

• jest tańszym dodatkiem, niż inne pasze białkowe;

• dostarcza krowie tylko BTJN - stosowany wtedy, kiedy istnieje w dawce niedobór BTJN w stosunku do BTJE;

• dzienna dawka mocznika wynosząca np. 150 g dostarcza krowie około 220 g BTJN = ok. 600 g poekstrakcyjnej śruty sojowej;

• zaleca się stosowanie 120-150 g mocznika/600 kg m.c/dzień;

• większe dawki nie zapewniają efektywnego wykorzystania amoniaku uwol-nionego z mocznika w żwaczu przez jego mikroflorę, a ponadto mogą być toksyczne;

• podawanie mocznika (0,5%) wraz z kiszonką z kukurydzy;

• udział mocznika w mieszankach treściwych dla krów mlecznych nie powi-nien przekraczać 1-2%.

• UWAGA: Dzienna dawka mocznika dla krowy mlecznej powinna zależeć od składu dawki pokarmowej. Należy przestrzegać następujących zasad:

  • dawki pokarmowe powinny zawierać dużo skrobii

  • pełne zaopatrzenie krowy w: P, S, Co, Cu, Mn

  • głównie w okresie żywienia zimowego

  • okres przyzwyczajenia 10-14 dniowy

  • najlepiej gdy jest wymieszany z paszą treściwą

  • zabronione jest stosowanie mocznika w postaci płynnej.

  • przy nadmiernej ilości mocznika w dawce i niedostatecznej podaży E w dawce, może dojść do nadmiernej produkcji amoniaku w żwa-czu, przekraczającej możliwości wątroby przetwarzania go w mocz-nik i wydalania z moczem z organizmu, co prowadzi do zatruć a na-wet śmierci zwierzęcia.

Rozpad mocznika na amoniak jest przyspieszany przez:	Rozpad mocznika na amoniak jest opóźniany przez:
wysoka aktywność ureazy przy pH po-wyżej 6,4 lub ureazę zawartą w pasz-ach	mała aktywność ureazy wywołana spadkiem pH
dawki pokarmowe zawierające dużo włókna	dawki pokarmowe zawierające dużo skrobi
skarmianie mocznika bez przyzwy-czajenia zwierząt lub podawanie go w roztworze	przyzwyczajenie zwierząt do mocznika
-	stałe skarmianie mocznika

Wykorzystanie amoniaku do syn-tezy białka bakteryjnego jest zmniejszane przez:	Wykorzystanie amoniaku do syn-tezy białka bakteryjnego jest zwiększane przez:
nagłą zmianę dawki pokarmowej	stopniowe przyzwyczajanie zwierząt
niedostatek E i brak szkieletu węglo-wego do syntezy aminokwasów	stałe stosowanie mocznika
niedobory minerałów	wystarczającą ilość skrobi w paszy
nadmiar białka w paszy	pełne zaopatrzenie w związki mine-ralne

Białko i aminokwasy chronione

• w początkowym okresie laktacji zapotrzebowanie na białko w: 17,5-19%;

• białko mikrobiologiczne syntetyzowane w żwaczu, nie pokrywa zapotrze-bowania;

• jak najmniejszy rozkład w żwaczu, doskonale trawione w jelitach cienkich;

• dodatek białka chronionego zwiększa wydajność i zawartość białka w mleku;

• aminokwasy limitujące syntezę białka w mleku: lizyna i metionina (kiszonka z kukurydzy !!!);

• ↑ podaży lizyny i metioniny trawionej w jelitach pozytywnie wpływa na ↑ za-wartości kazeiny w białku ogólnym mleka, ↑ wydajności sera, skrócenie pow-stawania skrzepu i ułatwianie tworzenia się skrzepu;

• mączka rybna: białko słabo rozkładane w żwaczu, zawiera dużo liz i met;

• stosowanie aa chronionych zaleca się w okresie wczesnej laktacji (1-sze 3 m-ce laktacji) dla krów produkujących ponad 30 kg mleka na dzień

UWAGA: aby prawidłowo funkcjonował żwacz potrzebny jest rozkład w nim białka paszowego. Białko większości pasz stosowanych w żywieniu jest podat-ne na rozkład w żwaczu (do 70-90%). Tylko 10-30% białka paszowego przep-ływa do jelita cienkiego. W rezultacie większość białka docierającego do dwu-nastnicy jest to białko mikrobiologiczne - ilość aa egzogennych (zwłaszcza liz i met) dostarczanych w takim białku może być niewystarczająca dla wydajnej krowy zwłaszcza w szczycie laktacji. Białko chronione nie podlega procesowi rozkładu w żwaczu lub tylko w ograniczonym stopniu, ponadto takie białko po dotarciu do jelita cienkiego musi być w nim dobrze trawione. Stosowane meto-dy ochrony białka paszowego to m.in.: ekstruzja, prażenie, otoczkowanie białka (mydła wapniowe kwasów tłuszczowych).

• niedobory białka w dawce łatwo można sprawdzić u hodowców objętych kontrolą użytkowości mlecznej – niższe poziomy mocznika w mleku;

• optymalny poziom mocznika w mleku: 220-230 mg/l;

• pod koniec laktacji obok niższej produkcji mleka krowy odkładają nadmiar E → zapasanie krów;

• u takich krów białko w mleku: >j 4% , mocznik w mleku < 150mg/l;

• następna laktacjia – ryzyko podklinicznej i klinicznej ketozy;

Tłuszcz

• umożliwia pokrycie dużych potrzeb energetycznych;

• ujemne oddziaływanie na fermentacje w żwaczu - ↓ aktywności dbn. Celulo-litycznych;

• dodatek tłuszczu niechronionego (oleje roślinne, makuchy) może powodo-wać zakwaszanie żwacza - tłuszcz nie jest źródłem E dla dbn.;

• może być czynnikiem ograniczającym zawartość białka i tłuszczu w mleku;

• tłuszcze chronione - neutralne dla mikroflory żwacza;

• sole Ca kw tłuszczowych (mydła), nasiona roślin oleistych poddane pro-cesowi ekstruzji, tłuszcze otoczkowane lub amidy kw tłuszczowych;

• wady tł chronionego: wysoka cena, ujemny wpływ na spożycie SM dawki;

• u krów o wydajności dziennej >50 kg, po prawidłowym zbilansowaniu daw-ki, dodatek tłuszczu chronionego może być jedynym sposobem ogranicze-nia deficytu energetycznego udział w dawce pokarmowej 4-4,5% SM (400-800 g/szt./dz.).

Glikol propylenowy

• prekursor glukozy

• deficyt E powszechnie występujący w pierwszych dniach po wycieleniu - jedna z przyczyn ketozy metabolicznej u krów;

• niski poziom glukozy we krwi oraz nadmierne uruchomienie rezerw tłusz-czowych - ↑ syntezy związków ketonowych;

• glikol propylenowy lub propionian Ca: stosowane około 2 tygodnie przed wycieleniem w dawce od 100 do 150 g/dz. oraz w 1-2 tyg. po wycieleniu w ilości do 250-300 g/szt/dz.

• wzrost koncentracji glukozy;

• stymuluje wydzielanie insuliny we krwi;

• redukuje mobilizację kwasów tłuszczowych w organizmie przeżuwacza;

• zmniejsza ogólny poziom lipidów w wątrobie i niezestryfikowanych wol-nych kw tłuszczowych we krwi.

EFEKT ZATUCZENIA KROWY W OKRESIE ZASUSZENIA

• uruchomienie E z tłuszczu własnej tkanki - przemieszczenie WKT z tk. Tłuszczowej do wątroby;

• w wątrobie – estryfikacja WKT do TG (lipoproteiny- forma transportowa tł do tkanek) lub utlenieniu w celu bezpośredniego pozyskania E;

• powstające w wątrobie TG wolniej przechodzą jako lipoproteiny do krwi;

• w sytuacji mobilizacji rezerw tłuszczu tkankowego - w wątrobie gromadzi się coraz więcej TG → stłuszczenie;

• występujący jednocześnie spadek glukozy we krwi (laktoza mleka, procesy kataboliczne ustroju) – brak możliwości całkowitego utleniania WKT w wątrobie → ciała ketonowe → ketoza pierwotna

NIACYNA (amid kwasu nikotynowego, B3) w prewencji ketozy u bydła;

• sprzyja redukcji nadmiernych ubytków tł w organizmie krowy po porodzie,

• modyfikuje przemiany energetyczne i metabolizm glukozy;

• korzystny wpływ na syntezę białka mikrobiologicznego w żwaczu;

• wpływa pośrednio na wzrost poziomu lipidów w wątrobie,

• ogranicza oddawanie lipidów z wątroby w okresie okołoporodowym;

• 6-12 g/szt./dz. (2 tyg. przed wycieleniem oraz 80-120 dni w początkowym okresie laktacji)

Chroniona cholina

• ↑ wydajności mlecznej;

• ↑ zawartości tłuszczu w mleku,

• głównie w okresie przejściowym (gospodarka lipoproteinowa w wątrobie).

• 10-30 g/szt./dz.

Substancje buforujące pH żwacza

• optymalne pH - maksymalną syntezę białka mikrobiologicznego oraz dużą aktywność celulolityczną: pH 6,3 - 6,7;

• ↓ kwasowości płynu żwacza ma miejsce najczęściej u krów otrzymujących w dawce pokarmowej dużą ilość węglowodanów niestrukturalnych (NFC);

• efekt → powstawanie znacznych ilości kw mlekowego: ↓pobranie SM, ↓ syn-tezy białka mikrobiologicznego, ↓produkcyjność oraz ↓ poziom tł w mleku.

• ↑ ryzyka pojawienia się chorób metabolicznych: kwasica, przemieszczenie trawieńca oraz ketoza.

• stosowane substancje buforujące: kwaśny węglan sodu (soda) 1,0-1,5%.

• właściwości buforujące ma tlenek magnezu, kreda pastewna i bentonit.

• substancje buforujące mają zastosowanie: w upalne lata - wspomagają niż-szą sekrecję śliny, gdy składniki TMR-u są nadmiernie rozdrobnione.

• nie powinny być stosowane, gdy używane są w żywieniu sole anionowe;

• zawartość NaHCO3 w przeliczeniu na suchą masę dawki nie powinna prze-kraczać 0,75%;

• stosuje się je głównie w początkowym okresie laktacji (120 dni) w przy-padku dużego udziału w żywieniu krów kiszonki z kukurydzy, pasz zbożo-wych, przy małych ilościach siana i nadmiernym rozdrobnieniu pasz obję-tościowych (obniżenie sekrecji śliny), przy niskiej zawartości włókna ADF (ponizej 19% w SM dawki).

Żywe kultury drożdży

• liofilizowane drożdże Sacharomyces cerevisae;

• uaktywniają się w środowisku żwacza;

• podawane w ilości 6-20 g/sztukę - ↑ poziom białka mikrobiologicznego;

• ↑ wykorzystanie wwdanów strukturalnych oraz stymulują produkcję LKT;

• Efekt:

  • ↑ koncentracji tłuszczu w mleku.

  • zapobiegają zaburzeniom metabolicznym w żwaczu np. kwasicom.

  • w okresie przejściowym (ostatnie 2-3 tygodnie zasuszenia oraz pierwszy miesiąc laktacji) - wpływ stymulujący na pobranie SM;

  • ułatwiają adaptacje środowiska żwacza do nowych warunków pa-nujących podczas skarmiania w tym okresie znacznych ilości pasz treściwych.

• Stosowanie: 10-120g/szt./dz. ( w zależności od koncentracji kultur drożdży w preparacie), 2 tyg. przed planowanym terminem wycielenia i w okresie 10-12 tyg. po wycieleniu.

SKLADNIKI MINERALNE I WITAMINY

Wykorzystanie E i białka zawartego w dawce żywieniowej możliwe jest tylko poprzez odpowiednie zbilansowanie potrzeb mineralno-witaminowych, specy-ficznych dla każdego systemu żywienia. Witaminy, makro i mikroelementy są o-bok E i białka czynnikami, które są niezbędne do życia i decydują o wzroście, kondycji, rozrodzie zwierząt oraz ich produkcyjności, tj. wyższej mleczności i zwiększonych przyrostach masy ciała. Wybierając preparat, należy brać pod uwagę dla jakiej grupy krów w okresie laktacji ma być zastosowany:

• zasuszonych;

• w okresie okołoporodowym

SKLADNIKI MINERALNE

• dostępne są różne formy mikroelementów (premiksów).

• mikro- i makropierwiastki występują jako: tlenki, sole, organiczne połą-czenia metali (chelaty – biopleksy);

• biopleksy - kompleksy organiczne zawierające chelatowo związane jony metali - łatwo pobierane, transportowane i wchłaniane w p. pok., większa trwałość, zabezpieczone przed niekorzystnym działaniem ze strony innych składników pokarmowych (mogących redukować ich wchłanianie);

• większa biologiczna dostępność, większa bioaktywność;

• związanie organiczne minerału z aa (forma chelatu) jest bardziej stabilna w p. pok., nawet przy różnych pH (trawieniec, jelito cienkie);

• mniej jest wolnych jonów metali - mniej nierozpuszczalnych kompleksów,

• które nie są wchłaniane (fityniany, szczawiany i inne);

• mniejsza ilość wolnych jonów metali podczas procesów trawienia – mniej-sze niebezpieczeństwo występowania procesów antagonistycznych pomię-dzy pierwiastkami (np. żelazo-miedź lub mangan-wapń) - ↑ biodostępności.

• do najczęściej stosowanych należą chelaty: Zn, Mn, Cu, Fe, oraz Co;

• chelat Zn: ↓liczbę kom somatycznych w mleku oraz zapobiega schorzeniom skóry i racic;

• chelat Mn: polepsza wskaźnik zacieleń, zmniejsza ryzyko poronień;

• chelat Cu: polepsza owulację, ↑ wskaźnik zacieleń, redukuje ciche ruje i za-pobiega zatrzymaniom łożyska;

• chelaty Zn, Cu, Fe i Co wspomagają układ odpornościowy krowy w walce z infekcjami typu mastitis;

• lizawki - naturalna i bezpieczna forma pobierania składników mineralnych, obok soli kamiennej mogą zawierać różnorodny dodatek mikroelementów np. Cu, Co, Zn, Mg, Mn, Se oraz I.

Witaminy:

• bydło, dzięki mikroflorze w żwaczu, jest w stanie w pełni pokryć swoje za-potrzebowanie na witaminy z grupy B oraz witaminę K;

• konieczność suplementowania dawek pokarmowych dla bydła w niektóre witaminy z grupy B, szczególnie w biotynę (witamina B8);

• objawami niedoboru biotyny: zaburzenia w tworzeniu się rogu racic;

• zapotrzebowanie na kwas foliowy (witamina B9) ↑ w okresie ciąży, rozwoju gruczołu mlekowego, a także w okresie wczesnej laktacji;

• witaminę PP (niacyna) - podawanie krowom niacyny ↑ syntezę białka przez mikroflorę żwacza - ↑ wydajności mleka we wczesnym okresie laktacji;

• zmienność zawartości karotenu w paszach + straty w trakcie suszenia lub zakiszania zielonek (zagrzewanie w silosie) - dodatek wit. A oraz karotenu;

• dodatek wit. E oraz Se - wpływ na zdrowotność gruczołu mlekowego.

Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki

• probiotyki - mieszanina żywych lub martwych mikroorganizmów, włą-czając ich metabolity - wpływają na poprawę równowagi mikrobiologicznej i enzymatycznej w p. pok. zwierzęcia.

• w skład ich wchodzą głównie bakterie z rodzaju: Lactobacillus, Bifido-bacter, Streptococcus, Bacillus, Clostridium;

• podane doustnie zasiedlają p. pok., uniemożliwiając tym samym nadmierny rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych, zapewniając lepsze trawienie i optymalne wykorzystanie paszy;

• probiotyki dla bydła podawane są zwierzętom w postaci zawiesiny, tab-letek, proszku, granulek lub w formie premiksu.

• prebiotyki nie zwierają w swoim składzie mikroorganizmów, ale substancje odżywcze, korzystnie oddziałujące na wzrost i rozwój pożytecznej mikro-flory jelitowej;

• oligosachrydy (np. Bio-Mos) i wyciągi roślinne;

• dodawanie lub zwiększanie poziomu prebiotyków w dawce pokarmowej – zmienia liczebność i rodzaj bakterii w jelitach;

• synbiotyk - połączenie w jednym preparacie mieszaniny pro i prebiotyków;

• probiotyki, prebiotyki, synbiotyki - szczególne znaczenie w żywieniu cieląt.

Detoksykanty

• skarmianie spleśniałą paszą ↓ pobranie SM - ↓ o 5-10% poziomu produkcji.

• brak uniwersalnego dodatku skutecznie eliminującego toksyczne efekty za-nieczyszczonej paszy.

• potencjalne możliwości detoksykacji pasz zagrzybionych i skażonych miko-toksynami

• możliwe głównie w przypadku pasz treściwych - dla pasz objętościowych metody są nadal mało skuteczne.

• zadaniem detoksykantów jest odłączenie od cząstek paszy szkodliwych tok-syn i zatrzymanie ich na swojej powierzchni.

• po związaniu z detoksykantem toksyna grzybowa przechodzi przez p. pok. i jest wydalana z kałem.

• naturalnym dodatkiem paszowym wiążącym toksyny jest Mycosorb – doda-wany do pasz w ilości od 0,5 do 1 kg na tonę paszy

Konserwanty

• krótkołańcuchowe kwasy organiczne lub ich sole dodawane pojedynczo lub jako mieszaniny do surowców lub pasz (kw mlekowy, mrówkowy, propio-nowy, sorbowy, cytrynowy i fumarowy);

• preparaty stałe i płynne;

• ciekłe preparaty zawierają pojedyncze kwasy lub ich sole.

• ograniczają lub zapobiegają rozwojowi szkodliwej mikroflory bakteryjnej lub grzybów w paszach wyprodukowanych lub przechowywanych w nieko-rzystnych warunkach.

• konserwanty oraz inokulanty stosowane podczas sporządzania kiszonek.

• inokulanty bakteryjno-chemiczne zawierają oprócz szczepów bakterii kw mlekowego, sole Ca lub Na kw organicznych, głównie propionowego, mrówkowego, sorbowego lub benzoesowego.

• Sole tych kw ograniczają rozwój niepożądanych bakterii, a także grzybów pleśniowych, (brak wpływu na bakterie kw mlekowego);

• inokulanty bakteryjno-chemiczne bardziej proekologiczne (oddziaływanie na organizm zwierząt i środowisko) niż konserwanty chemiczne (same kw organiczne);

• konserwanty pobrane wraz z paszą wpływają na procesy zachodzące w or-ganizmie – stabilizują mikroflorę żwacza, poprawiają gospodarkę mine-ralną oraz przyczyniają się do polepszenia wchłaniania białek i tł;

• ograniczeniu ulega produkcja amin biogennych.

Enzymy celulolityczne w premiksach dla krów mlecznych:

• celulazy oraz ksylanazy;

• enzymy paszowe produkowane są na drodze fermentacji przez mikro-organizmy typu pleśnie, grzyby oraz bakterie;

• poprawa przyrostów oraz wykorzystania paszy, ↑ strawności białka i E, ↓ biegunek, poprawa warunków zoohigienicznych.

• preparaty enzymatyczne zawierające celulazę, hemicelulazę , ksylanazę;

• wykorzystywane do produkcji kiszonek (↑ strawność włókna surowego - ↑ wartości energetycznej paszy) - ↑ pobrania SM dawki

Aspergillus oryzae

• preparat otrzymany z grzybni pleśni A. oryzae;

• stymuluje namnażanie bakterii celulolitycznych w żwaczu;

• stabilizuje pH płynnej treści żwacza 3 g/szt./dz.

• przy stosowaniu w żywieniu dużego udziału wysokozbożowych pasz treś-ciwych, przy obniżonym pH treści żwacza.

Zioła, substancje aromatyczno-smakowe i inne

• zapobiegają stresom cieplnym; ↑sekrecji soków trawiennych - pobudza ape-tyt - zwierzęta pobierają zbliżone ilości paszy jak w chłodnych porach roku;

• stymulują ↑ mleczności; stabilizują somatykę gruczołu mlekowego;

• poprawiają cechy sensoryczne mleka;

• korzystny wplyw na kondycję zwierząt oraz na układ immunologiczny;

• dodawane do dawek pokarmowych dla bydła w ilości 0,25-0,5 kg/t paszy;

• aromaty o zapachu owoców - ↑pobierania paszy i lepsze jej wykorzystanie;

• saponiny w wyciągu z juki - zmieniają skład lotnych substancji kałowych.

BILANS KATIONOWO-ANIONOWY DCAD – dietary cation-anion difference

• Pokrycie potrzeb pokarmowych krów mlecznych w zakresie składników E i białka oraz dostarczenie odpowiedniej ilości składników mineralnych.

• Deficyt składników mineralnych lub niewłaściwe proporcje między poszczególnymi pierwiastkami powodują:

  • zmniejszenie ilości produkowanego mleka,

  • niską zawartość w nim biopierwiastków, występowanie schorzeń: łomikost, zaburzenia w rozrodzie, porażenie poporodowe, tężyczka pastwiskowa itp.

• Wzajemny stosunek pierwiastków chemicznych obdarzonych ujemnym ła-dunkiem (anionów) do pierwiastków naładowanych dodatnio (kationów).

• W zależności od przewagi w dawce pokarmowej anionów lub kationów, ogólny bilans składników mineralnych może być ujemny lub dodatni.

• Obliczanie bilansu kationowo-anionowego: od sumy milirównoważników (mEq) kationów (Na i K) odejmuje się sumę milirównoważników chloru i siarki (Cl i S).

• Krążący we krwi wapń pochodzi z dwóch źródeł:

  • absorbowany z przewodu pokarmowego z pasz

  • mobilizowany z kośca

• zaleganie poporodowe - gwałtowny ↓poziomu Ca po rozpoczęciu laktacji -

  • przechodzenie tego kationu do mleka w gruczole mlekowym;

  • nagły wzrost zapotrzebowania na Ca w momencie rozpoczęcia lak-tacji, nie pozwala na wystarczające pozyskanie Ca z w/w źródeł;

  • utrzymywać metabolizm Ca przed wycieleniem na  poziomie;

  • niższe poziomy wapnia (40-60 g/szt./dz.) u krów zasuszonych stymulują mechanizmy jego pozyskiwania z kośca i z pasz.

  • na 2-4 dni przed wycieleniem należy stopniowo zwiększać stężenie Ca do osiągnięcia dawki stosowanej po ocieleniu.

  • gdy wchłonięte z pasz kationy (Na, K, Ca, Mg) przeważają nad an-ionami - zalkalizowanie krwi- ↓ aktywność PTH (uruchomienie Ca z kości i ↑ wchłaniania z p. pok.);

  • w bilansie kationowo-anionowym uwzględnia się Na i K - ulegaja całkowitemu wchłonięciu z pasz (Ca i Ma są absorbowane w mniej-szym stopniu).

SOLE ANIONOWE

• chlorek i siarczan amonu, chlorek i siarczan wapnia, siarczan magnezu;

• w okresie okołoporodowym dla  ryzyka porażenia poporodowego,

• odgrywają ważną rolę w zapewnieniu bilansu kationowo-anionowego w or-ganizmie krów (DCAD)

• podaje się je w niewielkich ilościach (gorzkie, niesmaczne) – ryzyko ↓ pob-rania SM;

• skuteczność działania ocenia się badając pH moczu (prawidłowe 6,0-6,5);

• nie podaje się ich krowom po wycieleniu;

• podając sole aninowe należy zbilansowac zawartość Ca (1-1,2% SM) i Mg (0,4%SM) w dawce pokarmowej

Stosowanie dodatku soli anionowych do diet dla krów zasuszonych może przy-nieść określone korzyści pod warunkiem właściwego ich dawkowania:

• informacja dotycząca zawartości pierwiastków, na podstawie których oblicza się bilans DCAD, tj. sodu, potasu, siarki i chloru;

• kontrolować pH moczu krów;

• zapewnić w dawce pokarmowej udział białka nierozkładającego się w żwa-czu na poziomie co najmniej 30%;

• w przypadku stosowania soli anionowych należy je bardzo dokładnie mie-szać z całą dawką pokarmową, aby zmniejszyć do minimum niekorzystny wpływ na smakowitość dawki pokarmowej.

Zastosowanie określonych dodatków paszowych w żywieniu wysokowydaj-nych krów jest jedną z metod ułatwiającą bilansowanie dawki oraz pokrycie potrzeb pokarmowych. Dodatki paszowe nie stanowią jednak czynnika decydu-jącego o uzyskanych efektach produkcyjnych. Decydujące znaczenie ma war-tość odżywcza pasz objętościowych stanowiących podstawę żywienia bydła!

ŻYWIENIE ŚWIŃ

Wpływ różnych czynników na wyniki produkcyjne:

• czynniki genetyczne

• czynniki zoohigieniczne

• czynniki żywieniowe

Prawidłowa dawka pokarmowa powinna:

• odpowiadać potrzebom zwierząt pod względem zawartości składników po-karmowych (energii, białka, składników mineralnych, witamin i innych),

• być urozmaicona,

• mieć właściwą wartość wypełnieniową oraz strukturę (wrzody),

• uwzględniać preferencje smakowe zwierząt,

• uwzględniać działanie dietetyczne paszy i dopuszczalną zawartość skład-ników antyżywieniowych,

• uwzględniać wpływ komponentów na jakość produktu zwierzęcego,

• mieć na uwadze względy ekonomiczne i dostępność pasz

Składniki pokarmowe bilansowane w mieszankach i dawkach:

• Energia (w MJ energii metabolicznej)

Zawartość EM na 1kg dawki pokarmowej oblicza się jako sumę wartości ener-getycznej pasz wchodzących w skład zestawu (wartość energetyczna paszy x u-dział paszy w dawce), jeżeli jednak mieszanka zawiera skrobię w ilości mniej-szej niż 38% lub włókno surowe w ilości większej niż jest to dopuszczalne to wartość energetyczna rzeczywista może być mniejsza od obliczonej.

• Białko ogólne (BO) lub strawne (BS)

BS jest to BO (N ogólny x 6,25) pobranej paszy pomniejszone o ilość BO wyda-lonego w kale. Strawność (tzw. pozorna) białka dawek dla prosiąt i warchlaków powinna wynosić ponad 80%, dla pozostałych świń nie mniej niż 76%.

• 10 aa egzogennych

• zwartość lizyny jest przyjmowana, jako podstawa wzajemnych pro-porcji pozostałych aa – liz : met z cys : tre : trp (100 : 60 : 62 : 18)

• pasza oparta na zbożach – niedobór liz, met, trp lub tre – niedobór jednego ogranicza wykorzystanie pozostałych

• zapotrzebowanie na aa siarkowe wyrażane jest jako suma Met i Cys, ale Cys nie może stanowić więcej niż 50%

• zapotrzebowanie prosiąt i warchlaków na liz (6,0 i 5,0-5,5% BO)

• Skrobia i laktoza

  • świnie dobrze wykorzystują skrobię (z wyj. prosiąt ok. 3 tyg.)

  • najlepiej trawiona jest skrobia zbożowa, nieco gorzej nasion r. strączkowych, źle ziemniaczana

  • 38% - minimalny poziom – poniżej tego wartość rzeczywista ener-getyczna dawki może być mniejsza od obliczonej

  • laktoza – dobrze wykorzystywana przez prosięta i starsze przy zachowaniu ciągłości podawania produktów mlecznych (serwatka)

• Tłuszcz

  • bogate źródło E

  • 10% tłuszczu powoduje zaburzenia trawienne (optimum 4%)

  • kukurydza (pow. 60% w dawce) – wpływ na konsystencję słony i trwałość wyrobów

  • kwas linolowy do 12 – 15%

  • tłuszcz mieszanek powinien być zabezpieczony przed jełczeniem

  • przy żywieniu natłuszczanymi paszami zwiększa się zapotrze-bowanie na Ca, witaminę E (mało w tł zwierzęcych) i cholinę

• Włókno

  • niejednorodny skład – celuloza, hemiceluloza, lignina

  • rozkład w jelicie grubym przez enzymy bakteryjne – LKT.

  • LKT mogą stanowić źródło E wystarczającej do pokrycia od. ok. 5 do 28% potrzeb bytowych w zal. od składu dawki

  • stymuluje motorykę jelit (minimalna ilość 2-5% w zal. od wieku w dawkach pokarmowych wyższy)

  • pow. 6% obniża spożycie paszy, zmniejsza strawność pozostałych składników pokarmowych dawki i jej wartość energetyczną

  • rzeczywista wartość energetyczna mieszanki zawierającej więcej włókna niż to jest zalecane bywa zwykle mniejsza od wartości obli-czonej jako suma E składników mieszanki, dlatego normy określają dopuszczalny poziom włókna surowego w paszy

Mieszanki pełnodawkowe:

• Pasze pokrywające w pełni zapotrzebowanie na składniki pokarmowe (energię, białko, aa), makro i mikroelementy oraz witaminy.

• Głównie pasze (mieszanki) dla drobiu i trzody chlewnej, produkowane w formie sypkiej lub granulowanej.

• Podstawowymi komponentami są śruty zbożowe oraz materiały białkowe (śruty ze strączkowych, śruty poekstrakcyjne) uzupełniane dodatkami mi-neralnymi i mineralno-witaminowymi. Do produkcji mieszanek pełnodaw-kowych jako materiały białkowe mogą być również użyte koncentraty wy-sokobiałkowe oraz superkoncentraty.

• Zaletą mieszanek pełnodawkowych jest utrzymanie jednolitego żywienia przez cały okres odchowu. Pokrycie zapotrzebowania na wszystkie skład-niki pokarmowe w mieszankach eliminuje stosowanie dodatkowych prepa-ratów mineralnych i witaminowych.

Mieszanki uzupełniające – mieszanki treściwe podawane najczęściej z pasza-mi objętościowymi, np. w przypadku świń z serwatką czy ziemniakami

• Stanowią uzupełnienie pasz gospodarskich w dawkach pokarmowych.

• Pasze gospodarskie są najczęściej podstawowymi składnikami dawek dla przeżuwaczy (bydła, owiec, kóz) oraz koni, rzadziej trzody chlewnej.

• Ze względu na różnorodność pasz gospodarskich mieszanki uzupełniające są najczęściej dostosowane do określonych grup pasz czy okresów żywienia (żywienie letnie i zimowe krów oraz opasów).

• Zasady sporządzania mieszanek uzupełniających są takie same jak pełno-dawkowych.

• Mieszanki te sporządzane są często w gospodarstwie na bazie zbóż włas-nych przy zakupie koncentratu lub superkoncentratu.

Koncentraty białkowe – najczęściej służą do wymieszania ze śrutami zbożo-wymi aby uzyskać mieszankę pełnoporcjową dla trzody czy drobiu

• Są paszami treściwymi o wysokiej zawartości białka oraz składników mine-ralnych, witamin i substancji biologicznie czynnych.

• Poziom białka waha się od 30 do 45 %. Wyższą zawartością białka cha-rakteryzują się superkoncentraty – 45-60 % białka.

• Składniki: materiały białkowe pochodzenia roślinnego (śruty poekstrakcyj-ne, nasiona roślin strączkowych: groch, bobik, łubiny), materiały pochodze-nia zwierzęcego (mleko odtłuszczone w proszku, mączki rybne), niekiedy niewielka ilość śrut zbożowych lub otrąb, dodatki witaminowo-mineralne.

• Udział dodatków witaminowo-mineralnych w koncentratach białkowych powinien uzupełnić zapotrzebowanie danej grupy żywieniowej zwierząt na składniki mineralne i witaminy.

• Udział koncentratów białkowych w mieszankach pełnodawkowych i uzu-pełniających zależy od materiałów zbożowych, którymi rozcieńcza się kon-centraty. Z reguły udział koncentratów białkowych w mieszankach waha się w granicach 20-30%.

Mieszanki mineralno-witaminowe – premiksy i mieszanki uzupełniające

• Mają najszersze zastosowanie w produkcji mieszanek i koncentratów pa-szowych, jak również jako dodatki do dawek pokarmowych dla poszczegól-nych gatunków zwierząt (bezpośrednio u rolnika).

• Występuje duża specyfika rodzaju mieszanek odnośnie do gatunku i wieku zwierząt.

• Udział mieszanek mineralno-witaminowych w koncentratach białkowych waha się w granicach 2,5-4,0%, a w mieszankach treściwych 0,5-3%.

• W skład premiksów, oprócz składników mineralnych i witamin wchodzą najczęściej: kokcydiostatyki (dla drobiu i królików), aa, enzymy, probiotyki, przeciwutleniacze, substancje smakowo zapachowe, dla bydła mogą być również substancje buforujące.

Potrzeby pokarmowe świń

• bytowe

Zapotrzebowanie bytowe na E oznacza najmniejszą ilość E, jaką zwierzę potrze-buje do utrzymania się przy życiu, w sprawności fizycznej, gotowości do pro-dukcji oraz w stanie równowagi energetycznej (bilans E jest wtedy zerowy). Dodatkowo zapotrzebowanie to obejmuje energię potrzebną na umiarkowany ruch, pobieranie i trawienie pokarmu oraz utrzymanie stałej temperatury ciała. Bytowe zapotrzebowanie E jest proporcjonalne do ciężaru metabolicznego zwierzęcia (masa ciała w kg podniesiona do potęgi 0,75). W złych warunkach mikroklimatycznych zwiększa się o 60 – 70%.

• produkcyjne

Potrzeby pokarmowe świń zależą od:

• wieku,

• masy ciała,

• stanu fizjologicznego,

• kierunku użytkowania

• wysokość produkcji (wysokości przyrostów) i jakości produktu

Potrzeby pokarmowe świń zmieniają się pod wpływem pracy hodowlanej:

• zwiększenie tempa wzrostu,

• poprawa wykorzystania paszy,

• zwiększenie udziału mięsa w tuszy

Oprócz znajomości zapotrzebowania zwierząt:

• niezbędna jest prawidłowa ocena wartości pokarmowej paszy,

• podana w tabelach zawartość E i składników odżywczych w paszy po-winna odpowiadać ilości, jaką zwierzę może z danej paszy wykorzystać.

• wyraża się je w formie E i składników przyswajalnych (strawnych lub metabolizowanych)

Potrzeby pokarmowe tuczników, loch i prosiąt - Zapotrzebowanie świń na E i inne składniki pokarmowe jest wyrażone sumą potrzeb bytowych i produkcyj-nych. Średnie dzienne zapotrzebowanie świń na E i białko strawne – pozwala ustalić dawkę pasz dla danej grupy produkcyjnej lub dawkę mieszanki pełno-porcjowej jeśli żywienie jest dawkowane.

Systemy żywienia świń:

• Ze względu na sposób zadawania paszy:

  • do woli,

  • dawkowane,

  • częściowo dawkowane.

• Ze względu na technikę żywienia:

  • indywidualne,

  • grupowe.

• Kryterium: Pasza

  • gospodarski (tradycyjny), fermowy

  • na sucho: pasze sypkie, kruszonka, granulowane

  • pasze uwilgocane, zraszane

  • pasze płynne mieszane z wodą

  • uboczne produkty przemysłu spożywczego

  • pasze płynne fermentowane

• Kryterium: Zwierzę

  • do woli (ad libitum) i dawkowany (restr.)

  • żywienie fazowe

  • split sex – oddzielenie płci

  • skip day – żywienie z przerwami

  • stacje komputerowe

  • żywienie ekologiczne

Żywienie fazowe:

• Dostosowane do potrzeb zwierząt (lochy, tuczniki)

• Ogranicza straty składników biogennych

• Ogranicza zużycie cennych komponentów pasz (ekstrudowanych, ekspan-dowanych, zwierzęcych; mleko czy serwatka suszona)

• Racjonalizacja dawkowania dodatków paszowych: enzymów, zakwaszaczy.

Wielofazowy system żywienia tuczników

• Poszczególne grupy tuczników żywione są na podstawie krzywej żywienia wyznaczonej według masy ciała i wymaganego poziomu energii w paszy.

• Punkty załamania krzywej wyznaczają wprowadzenie kolejnej mieszanki o zmienionej zawartości składników pokarmowych (w systemie "Multifast" można ustalić 20 takich punktów, co pozwala na zmianę paszy praktycznie po pięciokilogramowym przyroście masy ciała).

• Na starcie krzywej wpisuje się masę początkową wstawionych prosiąt i us-tala się, jakie receptury mieszanek mają być robione przez system w kolej-nych okresach mieszczących się między wyznaczonymi punktami.

• Przygotowana krzywa żywienia jest wyznacznikiem pracy całego systemu.

• Jest możliwość przypisania każdemu z osobna tubomatowi inną recepturę, czyli inny punkt na krzywej żywienia. Można również wprowadzić tzw. ży-wienie restrykcyjne z podziałem na ilości odpasów w ciągu doby.

Żywienie na mokro:

• System płynnego żywienia paszą fermentowaną musi przede wszystkim u-możliwiać kontrolowaną fermentację paszy.

• Aby proces fermentacji przebiegał właściwie musi być zachowany odstęp czasowy między przygotowaniem a zadaniem paszy - konieczne jest zada-wanie paszy na „długie koryto”.

• wszystkie świnie jedzą jednocześnie, między karmieniami w chlewni pa-nuje spokój

• w czasie karmienia wszystkie zdrowe sztuki soją przy korycie i pobierają paszę (kontrola stanu zdrowia)

• świnie każdorazowo wyjadają paszę do końca - ma problemów z czysz-czeniem

• niewyjedzona pasza jest objawem zmian w statusie zdrowotnym

• jednoczesne karmienie całych grup zawsze o tej samej porze sprawia, że dobowe pobranie jest większe niż przy karmieniu „do woli”.

Żywieniowe zalety karmienia świń na mokro

• ścisłe dawkowanie pasz

• lepsze wykorzystanie paszy (1,9-12,7%)

• wyższe przyrosty masy ciała (2,6 – 15,2%)

• zwiększone pobranie paszy przez lochy i warchlaki

• w wyniku fermentacji powstają: witaminy, enzymy i kwasy organiczne

Praktyczne zalety karmienia świń na mokro

• eliminacja kurzu: straty paszy, choroby płuc,

• ograniczenie wysypywania i brudzenia karmy

• wykorzystanie surowców odpadowych i ubocznych,

• łagodna zmiana diety u prosiąt (mleko-płynna pasza,

• temperatura pobieranej paszy,

• lepsze efekty produkcyjne

Zalety żywienia na sucho:

• łatwość adaptacji różnych pomieszczeń zastępczych i nietypowych (na przykład stodół) do całorocznego lub sezonowego tuczu świń żywionych z automatów paszowych.

• możliwość stosowania dużych kojców, na przykład w technologii tuczu na ściółce głębokiej bez konieczności montażu przegród i koryt,

• łatwa manipulacja paszami zbożowymi i mieszankami pełnoporcjowymi.

• stały dostęp do paszy umożliwiający utrzymywanie w kojcu lżejszych i cięż-szych tuczników bez ryzyka charłaczenia tych lżejszych z powodu braku dostępu do paszy w korycie.

Zasady prawidłowego żywienia świń:

• Zbilansowanie składników pokarmowych mieszanki: E: zboża, okopowe, tłuszcze, białko i aa, dodatki biologicznie czynne.

• Swobodny dostęp do wody.

Dodatki biologicznie czynne:

• Składniki mineralne: makroelementy: Ca, P, Mg, Na - mikroelementy: Fe, Cu, Zn, Mn, J, Se, Co

• Witaminy: lipofilne: A, D, E, K - hydrofilne: grupa B, cholina, C

• Promotory wzrostu: probiotyki - prebiotyki - kwasy organiczne

• nne, takie jak enzymy, antyutleniacze, detoksykanty, konserwanty, itd.

Nieprawidłowości w chowie świń mogą dotyczyć pasz i żywienia:

• niedostateczna higiena (podwyższona zawartość drobnoustrojów i sub-stancji toksycznych)

• zbyt drobne zmielenie komponentów mieszanki

• nierównomierne i niewystarczające rozdrobnienie (całe ziarno kukurydzy)

• nieodpowiednia pasza podana w zbyt dużej ilości, zbyt mała strawność (serwatka, surowe ziemniaki), zawartość szkodliwych substancji (kw prus-ki, olejek gorczyczny, gossypol)

• skażenie (mikotoksyny) podczas przechowywania, w silosie zewnętrznym (kondensacja wody) lub w wilgotnym i nieprzewiewnym magazynie

• zbyt długie przechowywanie paszy wilgotnej lub jej zmieszanie z paszą su-chą przy płynnym systemie żywienia

• brudne koryta

Przyczyny źywieniowe wrzodów żołądka u świń:

• dieta nisko białkowa

• niski poziom włókna w paszy (wprowadzenie słomy wyraźnie obniża wys-tępowanie wrzodów)

• dieta zawierająca wysoki poziom E

• wysoki udział pszenicy w paszy (przekraczający 55%)

• niedobór w paszy witaminy E oraz selenu

• nadmiar w paszy Fe, Cu i Ca

• niski poziom Zn

• dieta bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe

• dieta z udziałem serwatki oraz mleka odtłuszczonego

• wielkość drobin paszy – czym mniejsza średnica cząsteczki ziarna po zmie-leniu tym większa szansa na wystąpienie wrzodów żołądka (optymalna wielkość to 600-700 mikrometrów).

• proces granulacji pasz sam w sobie stanowi ryzyko wystąpienia wrzodów.

Żywienie loch zależy od:

• uwarunkowań dziedzicznych,

• wieku, związanej z nim masy ciała,

• cech indywidualnych,

• stanu fizjologicznego

• okresu ciąży

• liczby prosiąt - lochy karmiące

• kształtowanie się cech reprodukcyjnych lochy - 30-35 kg

• prawidłowe żywienie wybranych do reprodukcji loszek ma na celu uzys-kanie wysokiej użytkowości rozpłodowej

• od 30 do 130 kg średnie dzienne zapotrzebowanie na białko i E jest nieco odmienne niż tuczników

• przyrosty dobowe powinny być znacznie niższe niż u tuczników – tj. od 30 do 70kg ok. 600g, od 71 do 90 kg - 700g i od 91 do 120 kg ok. 500g

• okres odchowu loszek powinien pozwolić na dobre wykształcenie silnego kośćca i rozwój układu rozrodczego

• w tym okresie należy zadbać o mniejsze tempo przyrostu masy beztłusz-czowej (mięsa), a nieco większy przyrost słoniny, aby przy kryciu jej gru-bość w punkcie P2 wynosiła 16-20 mm

• Ekstensywne (skąpe) żywienie loch do 90 dnia ciąży – lochy niskoprośne (mniejsza ilość mieszanki treściwej z wyższą zawartością włókna, lub wprowadzenie do dawki pasz objętościowych)

• Umiarkowane (dobre) żywienie po 90 dniu ciąży – lochy wysokoprośne ( ilość mieszanki treściwej w dawkach)

• Intensywne (bardzo dobre) żywienie podczas laktacji - stosownie do liczby prosiąt, dawka (mieszanka treściwa pełnoporcjowa) wysokoenergetyczna, dobrze zbilansowana.

• Ograniczenie dawki przed odsadzeniem i głodówka w dniu odsadzenia

• Zwiększona dawka dzienna na 10-14 dni przed kryciem – większa owulacja komórek jajowych

Żywienie bodźcowe przed pokryciem

• flushing - zwiększenie ilości energii w dawce pokarmowej przez okres o-koło 10 dni przed rują - zwiększenie ilości owulujących pęcherzyków

• selekcja przedowulacyjnej puli pęcherzyków jajnikowych następuje pomię-dzy 14 a 16 dniem cyklu rujowego u świni

• flushing - korzystnym oddziaływaniem insuliny, czynników wzrostu i praw-dopodobnie innych hormonów metabolicznych, nie tylko wydzielanie hor-monów gonadotropowych, ale i na bezpośredni rozwój pęcherzyków

Okres prośności – anabolizm ciążowy

• potrzeby pokarmowe lochy – byt, rozwój płodów, łożyska, wymienia,  masy ciała (pierwiastki)

• ilość energii i innych składników w macicy intensywnie ok. 6 tyg. Ciąży

• niedobór białka w dawce podczas ciąży skutkuje obniżeniem produk-cyjności w czasie laktacji

• retencja wody, Ca, P mikroelementów – Zn, Cu, Mn, Ni

• locha powinna przybrać 40 kg (25 kg płody i łożysko, 15 kg rezerwy)

• niski poziom rezerw – rodzenie się mniejszych prosiąt i mało wyrównanych w miocie

• zmiany masy ciała w trakcie cyklu produkcyjnego powinny wykazywać jak najmniejsze wahania

• im bardziej intensywne żywienie podczas ciąży, tym dłuższy ujemny bilans E podczas laktacji

• lochy intensywnie żywione w okresie prośności odkładają więcej rezerw głównie w postaci tł, zużywając go na produkcję mleka – nie pobierają wys-tarczającej ilości pasz

• ubytki masy ciała nawet do 70 kg!

• duże wahania masy ciała podczas ciąży i laktacji - komplikacje ze skutecz-nym kryciem, kondycją i możliwością niedoboru składników pokarmowych

• optymalna grubość słoniny 15 – 20 mm

• nie zatuczanie lochy podczas ciąży to szybsze zachodzenie w ciążę, lepsza zdrowotność i bardziej wyrównane mioty

Skutki złego żywienia loch

• wyższy koszt produkcji

• zatuczenie loch

• mniej wyraźne objawy rui

• mniej urodzonych prosiąt

• więcej przygnieceń

• krótsze użytkowanie lochy

NORMOWANIE DAWKI POKARMOWEJ DLA LOCH PROŚNYCH:

• Stosunek lizyny do metioniny cystyną, treoniny i tryptofanu 100:65:68:19

• BO (g) = 25,88 x 11,0 = 284,6 g

• LIZ (g) = 25,88 x 0,45 = 11,6 g

• Należy uwzględnić !

  • W paszach objętościowych można dostarczyć tylko część energii:

    • w ziemniakach, CCM-ie i serwatce max 30 %

    • w burakach max 20 %

    • w zielonkach max 5 %

  • W SM dawki skrobia – min 38%, a włókno max 6 – 7%

Laktacja:

• ilości paszy zjedzonej przez lochy w trakcie laktacji decyduje:

  • Locha - jej masa i kondycja, wielkość miotu i genotyp

  • Środowisko - temperatura pomieszczeń i jakość powietrza, długość laktacji, zagęszczenie, choroby,

  • Dieta - czynniki wpływające na ilość pobranej w laktacji paszy, strawność, receptura, energetyczność paszy, zawartość białka, aa, dystrybucja wodą, częstotliwość karmień

• katabolizm laktacyjny – proces zużywania rezerw nagromadzonych pod-czas ciąży (tłuszcz, białka, sole mineralne)

• nowe systemy żywienia loch karmiących zakładają, że zgromadzone rezer-wy są niewielkie i większość składników mleka jest pokrywana z paszy

• kluczową rolę odgrywa apetyt

• lochom, które zbyt mało pobierają paszy w czasie laktacji należy zwiększyć zawartość składników pokarmowych w mieszance

• W paszach objętościowych można dostarczyć tylko część energii.

Zapotrzebowanie tuczników na składniki pokarmowe i energię:

• to suma potrzeb bytowych i produkcyjnych

• niedostateczny bilans składników pokarmowych to obniżenie przyrostów dziennych, zwiększenie zużycia paszy, pogorszenie umięśnienia

• nadmiar białka w paszy nie powoduje zwiększonego odkładania mięsa (ce-cha genetyczna)

• składniki pobrane ponad miarę są odkładane jak tłuszcz

• ilość białka musi być skorelowana z E

• główna zasada sporządzania mieszanek to optymalizacja zawartości aa

• stosunek aa egzogennych do endogennych – 45:55

• idealny skład aa musi być dostosowany do wieku i masy ciała zwierząt

• wzrostowi zwierząt towarzyszy zwiększający się udział metioniny i cys-tyny, treoniny i tryptofanu w stosunku do lizyny

• redukcja w paszy zawartości białka o 2-4% redukuje ilość N w odchodach o 40% - trzeba jednak precyzyjnie bilansować aa i stosować syntetyczne

• w tuczu fermowym zmiany dawek stosuje się co 7, 10 lub 14 dni

• pasza dla tuczników powinna zawierać nie więcej niż 5-6% włókna w dawce – zboża zawierają 3-4% poza ziarnem owsa; więcej włókna mają otręby, nasiona strączkowych i susze z roślin zielonych

• część E (poza zbożem) można dostarczać w postaci tłuszczu lub w paszach objętościowych soczystych – do 30% E dawki w ziemniakach, kiszonce CCM lub serwatce, do 20% w burakach, do 5% w zielonce z młodych roślin

DAWKI DLA TUCZNIKÓW

• przed ułożeniem dawki najpierw należy ustalić właściwe zapotrzebowanie

• zapotrzebowanie zależy od masy ciała, tempa wzrostu i rodzaju tuczu

• Tucz intensywny

  • duże dzienne przyrosty i dobre wykorzystanie paszy

  • prowadzony z zastosowaniem mieszanek pełnoporcjowych ( kon-centracja E)

  • tucz wielofazowy – 2-3 mieszanki lub zestawy pasz

  • jedna średniobiałkowa mieszanka

  • żywienie do woli

• Tucz ekstensywny

  • w gospodarstwach, w których duże zastosowanie w żywieniu mają pasze gospodarskie: ziemniaki parowane świeże lub parowane ki-szone, otręby lub zielonki

  • pasze z wyjątkiem ziemniaków charakteryzują się niższą koncen-tracja E