WRAŻENIA

W odbieraniu bodźców płynących z otoczenia u dziecka w wieku przedszkolnym zaczyna dominować narząd wzroku. Dziecko trafnie rozpoznaje podstawowe barwy widma, nabywa zdolności rozróżniania odcieni barwnych. Polepsza się także ostrość wzroku, która umożliwia rozróżnianie bogatych 
w szczegóły przedmiotów, obrazów.

Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchu werbalnego, tj. zwiększona wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego, co wyraża się w coraz lepszej umiejętności rozróżniania tonów pod względem ich wysokości, siły i barwy oraz w zdolności do rozpoznawania różnych szmerów. Dzieci w tym wieku interesują się muzyką: lubią jej słuchać i potrafią śpiewać proste w układzie piosenki.

SPOSTRZEŻENIA

Spostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadal synkretyzm. Dzieciom sprawia trudność wyodrębnienie elementów spostrzeganego obrazu, rozczłonkowanie go na części oraz wiązanie tych części w spójną całość. Percepcję dzieci w wieku przedszkolnym, w tym również dziecka 6-letniego, cechuje słaba wybiórczość: wyróżniają one pewne szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z innymi składnikami obrazu, w sposób mało uporządkowany i zorganizowany. Kierują się przy tym silnymi cechami bodźców: ich łatwo uchwytnymi własnościami, które przyciągają od razu uwagę dziecka, jak jaskrawa barwa, wyrazisty kształt, głośny lub powtarzający się motyw muzyczny Inną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związek 
z działaniem. U dzieci 6-letnich obraz przedmiotów i jego części kształtuje się na podstawie spostrzeżeń, a działanie praktyczne weryfikuje tylko adekwatność obrazu. Spostrzeżenie zostaje zatem wyodrębnione z działania przedmiotowego

Wiele informacji o rozwoju percepcji wzrokowej oraz orientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jego rysunki dowolne, jak i odtwarzanie rozmaitych figur wg wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych. 
W wieku 6-lat dzieci reprodukują poprawnie kwadrat, prostokąt, koło, trójkąt oraz niektóre figury złożone (np. przecinające się koła, koło wpisane w trójkąt), trudności sprawia im romb, gdyż muszą w tym wypadku przezwyciężyć dynamiczne wyobrażenie rozchodzących się lub zbiegających linii kątów

Analiza swobodnych rysunków dzieci, jak również sposobów odtwarzania przez nie wytworów rysunkowych, wykazuje, że nie ujmują one jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów ani ich części składowych.

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko ocenia zazwyczaj dobrze wielkość przedmiotów niezbyt od siebie oddalonych, natomiast ocena wielkości przy zmieniającej się odległości przedmiotów, wymagająca ujęcia skrótu perspektywicznego napotyka duże trudności m.in. dlatego, że dzieci nie potrafią równocześnie ujmować wszystkich trzech wymiarów przedmiotów. Mieszają często wysokość z długością, szerokość z wysokością itp. Nie potrafią także określić słowami własności przestrzennych przedmiotów, trafnie wskazanych na obrazkach np. góra i dół.

UWAGA

Sposób percepcji świata przez dziecko wiąże się 
z charakterystycznymi cechami jego uwagi. Uwaga dzieci w wieku przedszkolnym nie jest ani zbyt trwała, ani też przerzutna i podzielna. Dziecko zmienia często przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności lub zabawy, aby przejść do następnej. Przerywa rozpoczętą czynność, gdy zaczyna się nią nudzić. Jego uwaga jest przede wszystkim mimowolna (tamże, s.446).

U starszych przedszkolaków można obserwować przejawy kształtującej się uwagi dowolnej. Potrafią one słuchać uważnie nauczycielki, zachowują się spokojnie na popisie lub przedstawieniu, mimo że dobrze znają jego treść i nie są nim specjalnie zaciekawione, albo też mogą dotrwać do końca na dłuższym spacerze lub na wycieczce, chociaż czują się zmęczone marszem 
i nadmiarem wrażeń

Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia  uwagi dowolnej zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od typu ich temperamentu, a nie tylko od wieku. Dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które natomiast mają uwagę bardziej przerzutną i

WYOBRAŹNIA

W literaturze psychologicznej podkreśla się często, że dzieci w wieku przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią one nawet zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują się czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni

Dziecko zachowuje się niekiedy jakby żyło w innym świecie, ożywia martwe przedmioty (animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta na podobieństwo człowieka (antropomorfizm dziecięcy).

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecka pod wpływem wykonywania różnego rodzaju zadań uczy się hamować swoją wyobraźnię, stąd mówimy o przejściu wyobraźni mimowolnej w sterowany proces – wyobraźnię dowolną. Cechy wyobraźni dziecka w starszym wieku przedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla się często, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Z drugiej strony, pojmują dobrze przede wszystkim, to co uchwytne i konkretne, z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu

PAMIĘĆ

Pamięć umożliwia zdobywanie doświadczenia indywidualnego. Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia lub uwaga.

Pod koniec wieku przedszkolnego pojawiają się u dzieci zaczątki pamięci dowolnej. Sprzyjają jej sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je nakazy i zakazy. Ćwiczenia pamięci dowolnej odbywają się też w toku zabaw dydaktycznych i gier z regułami, podczas przygotowania wierszyków czy piosenek na jakąś uroczystość w przedszkolu

Właściwości procesów emocjonalnych dzieci w wieku przedszkolnym, kontakty społeczne dzieci w wieku przedszkolnym

ROZWÓJ  EMOCJONALNO-SPOŁECZNY

W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natomiast w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach.

Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Dziecko, do końca okresu przedszkolnego, uzewnętrznia radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach, ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżycia emocjonalnego odpowiednią informację.

Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak i przyjemne stany emocjonalne. Emocje mają charakter przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy

Dopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywa umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje się w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu lat dzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczej cieszy je końcowy etap działania – wynik.

Zdaniem wielu psychologów podstawowymi czynnikami wpływającymi na jakość rozwoju uczuciowego jest spokój, czułość oraz poczucie bezpieczeństwa, które wpływają na powstanie odpowiedniego „klimatu wychowawczego”. Klimat taki jest nieodzowny zarówno w domu rodzinnym, jak i w instytucjach wychowania przedszkolnego, gdyż atmosfera spokoju, życzliwości i poczucie pełnego bezpieczeństwa sprzyjają stopniowemu poszerzaniu się kontaktów społecznych dziecka

Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji dziecka jest rodzina. Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiem a rodzicami zależą od wielu czynników, takich jak: postawy rodzicielskie, wiek i wykształcenie rodziców, cechy ich osobowości oraz normy wychowawcze charakterystyczne dla danej kultury. W zakresie kontaktów społecznych między dzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje się zależności związane z kolejnością urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa. Trudności w przystosowaniu mogą pojawić się u dziecka dotąd pierwszego w rodzinie, któremu matka poświęca coraz mniej czasu na korzyść nowo urodzonego brata lub siostry. W takiej sytuacji budzi się uczucie zazdrości, a nawet zachowania agresywne.

U sześciolatków widać wyraźny postęp w zakresie zabaw zespołowych jakkolwiek grupy organizowane dla wspólnej zabawy tematycznej są zmienne: dziecko może porzucić grupę, w której się bawiło, i przyłączyć się do innego zespołu, a nikt nie zwróci na to specjalnej uwagi. Dziecko w tym wieku jest jeszcze bardzo egocentryczne i nie troszczy się w zabawie o wspólne dobro. Nie potrafi zabawy dobrze zorganizować i zdaje się chętnie na starsze dzieci lub wychowawczynię. Początki prawdziwe zespołowych zabaw przypadają dopiero na 7 r. życia, jakkolwiek i w tym wieku dziecko realizuje w zabawie przede wszystkim cechy indywidualne

Rozwój fizyczny i motoryczny dzieci w wieku przedszkolnym

W wieku od 3 do 7 lat następuje dalszy rozrost organizmu dziecka, polegający na zwiększeniu się wymiarów i masy ciała. W porównaniu z poprzednimi  okresami rozwojowymi dziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze (2-3 kg rocznie), natomiast dość szybko rośnie -przyrost wysokości 5-7 cm rocznie.

Wiek od 5 do 6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i krzepnięciu organizmu. Kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji. Okres ten zapoczątkowuje wyrzynanie się zębów stałych.

W fazie III ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa i lędźwiowa. Ruchy mięśni są całkiem swobodne, lecz proces różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony.

Budowa ciała staje się coraz bardziej smukła (zanika tkanka tłuszczowa), bardziej proporcjonalne wymiary poszczególnych odcinków czynią sylwetkę 6-latka: smukłą,chłopięcą. Przyczynia się do tego wydłużenie kończyn 
i szyi; wielkość głowy pozostaje niemal taka sama.

W okresie między 3 a 6 rokiem życia ruchy lokomocyjne dziecka ulegają dalszemu doskonaleniu. Dziecko 6-letnie biegnąc unosi wysoko kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe, ruchy harmonijne.

Wiek między 5 a 7 rokiem to okres równowagi przedszkolnej i dlatego nazywany jest „złotym wiekiem przedszkolnym”. Szczególnie widoczne zmiany w motoryczności dziecka występują w tym okresie w rzutach, chwytach, skokach i wspinaniu. W czynnościach tych, zaliczanych do typowych form motoryczności sportowej, występuje coraz lepsza sprawność, płynność ruchów, a także wyraźnie zaczyna się fazowa struktura ruchu. Natomiast brak jeszcze elastyczności i zdolności przewidywania skutków działalności ruchowej
W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno i oddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca trzylatka wykonują przeciętnie ok. 30 oddechów na minutę, płuca sześciolatka – ok.23 oddechów (u dorosłego 16). Serce w spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę (u dorosłego 60-80).

Tętno jest u dzieci nieregularne, często arytmiczne. Przybiera ono bardziej rytmiczny charakter dopiero około 7-8 r. życia.

Około 5 roku życia wskutek rozrostu masy i siły dużych grup mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy. Niewielki jest natomiast nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej. Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają dość często na choroby dróg oddechowych. Przyczyną tych schorzeń bywa m.in. przerost układu limfatycznego. Z drugiej strony węzły limfatyczne odgrywają ważną rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie posiada jeszcze dostatecznej ilości ciał odpornościowych, które pozwalałyby zwalczać skutecznie choroby zakaźne, na jakie narażony jest organizm dziecka.

Układ nerwowy działa sprawniej. Rozwój struktury kory mózgowej polega na zmianach wielkości powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz na komplikowaniu się budowy komórek nerwowych. Zewnętrznym przejawem zmian struktury jest wzrost wagi mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do 90% wagi mózgu dorosłego u sześciolatka (tj. ok. 1200 g) (tamże, s.422).

2. Zabawa dziecka w wieku przedszkolnym

"Zabawa jest czymś uniwersalnym i przynależnym zdrowiu; Bawienie się służy zdrowiu, gdyż sprzyja rozwojowi; Bawienie się skłania dzieci do nawiązywania relacji grupowych i kontaktów; Bawienie się może być dostępną każdemu dziecku formą komunikowania się..."

Donald W. Winnicott

Zabawa - w najogólniejszym tego słowa znaczeniu - to działalność wykonywania dla przyjemności. Obok pracy i uczenia się jest ona główną formą aktywności dzieci. Zdaniem wielu znawców zagadnienia zabawa pełni szereg funkcji, z których najważniejszą jest zaspokojenie indywidualnych i społecznych potrzeb dziecka, a także poznawanie rzeczywistości i dostosowywanie jej do własnych potrzeb. Zabawy przygotowują dziecko do dalszego życia. Zaspokajają potrzeby aktywności i poznawania rzeczywistości. Kształtują i rozwijają zmysły dziecka, wzbogacają jego wyobraźnię i życie uczuciowe, wpływają na rozwój społeczny. Zabawy rozwijają myślenie, spostrzegawczość, pamięć, uwagę, orientację, wyobraźnię i inteligencję twórczą. Uczą wytrwałości. Rozwijają poczucie koleżeństwa i przyjaźni. W zabawach i grach zespołowych dziecko dostrzega konieczność podporządkowania się regułom. Uczy się nie tylko wygrywać, ale i przegrywać. Zabawy rozwijają także sprawność fizyczną dziecka. Ćwiczą mięśnie, usprawniają działanie systemu nerwowego. Przez aktywność zabawową dziecko rozwija swój umysł, rozszerza swoje doświadczenia, doskonali sprawności i umiejętności psychiczne i fizyczne, rozwija się intelektualnie i emocjonalnie.

Zabawa jest wtedy dobra - atrakcyjna, gdy jej treść wzbudza w dzieciach zainteresowanie, przykuwa uwagę budzi chęć wzięcia w niej udziału, dostarcza radości i emocji. Zabawa musi być swobodna (może mieć reguły, ale może też ich nie mieć, w odróżnieniu od gry). Do zabawy nie wolno dzieci zmuszać. Z chwilą, gdy dziecku coś nakazujemy przestaje to być zabawą.

Wyróżnia się następujące rodzaje zabaw:

1. Zabawy manipulacyjne (nazywane też funkcjonalnymi lub czynnościowymi) polegają na wykonywaniu przez dziecko prostych czynności nie prowadzących do żadnych, wytworów, np. manipulowanie różnymi przedmiotami gaworzenie, przenoszenie różnych przedmiotów z miejsca na miejsce. 
2. Zabawy konstrukcyjne polegają na budowaniu czy wytwarzaniu pewnych przedmiotów, zaspokajają one potrzebę wytwarzania. 
3. Zabawy tematyczne nazywane także zabawami twórczymi, zabawami fikcyjnymi, iluzyjnymi i imaginacyjnymi, zabawami w role oraz zabawami symbolicznymi. Cechą charakterystyczną tego rodzaju zabaw jest fakt używania przez dziecko przedmiotów w specjalnej funkcji oraz przybierania przez dziecko pewnych ról - odzwierciedlających przeważnie normalne życie, pracę ludzi. 
4. Zabawy badawcze - ten rodzaj zabaw polega na dokonywaniu na różnorodnym materiale najrozmaitszych doświadczeń. Zabawy te zaspokajają potrzeby poznawcze, a zwłaszcza ciekawość dziecka. 
5. Zabawy ruchowe - polegają na wykonywaniu przez dziecko dużej ilości ruchów wymagających pewnego wysiłku, zręczności, siły, szybkości. Zaspokajają one potrzebę ruchu, nabywania zręczności. 
6. Zabawy dydaktyczne - zasadniczo różnią się od poprzednio wymienionych. Różnica sprowadza się do tego, że nie są one wynikiem swobodnej twórczości dzieci, lecz są przygotowane, inicjowane i organizowane przez opiekuna dziecka powinny mieć zawsze wartości kształcące.

Ze względu na formalne kryteria wyróżnia się jeszcze takie rodzaje zabaw jak: swobodne, kierowane, samotne - indywidualne, grupowe, równoległe, wspólne, zespołowe. Wszystkie rodzaje zabaw są ze sobą bardzo powiązane, istnieje wiele zabaw mieszanych.

Pod pojęciem gra będziemy rozumieli odmianę zabawy polegającą na ścisłym respektowaniu ustalonych przepisów. Wśród gier wyróżniamy gry dydaktyczne, gry ruchowe i sportowe, gry terenowe. Gry mają duże wartości wychowawcze: uczą poszanowania przyjętych norm, sprzyjają uspołecznianiu, uczą umiejętności wygrywania i przegrywania.

Gry i zabawy terapeutyczne należą do szczególnych form i środków stosowanych w pracy z dziećmi wykazującymi mikrozaburzenia rozwojowe. Są one nastawione na odmienność nie tylko w organizacji pracy dzieci, ale także w realizacji samego materiału ćwiczeniowego. A zatem gry i zabawy terapeutyczne poprzez różnorodność zadań, urozmaiconą treść i zastosowanie reguły postępowania angażują równocześnie wiele różnych funkcji psychofizycznych w powiązaniu z dotychczasowym i nabywanym doświadczeniem osobistym dziecka, z jego wiedzą oraz umiejętnościami, nawykami, zdolnościami i zainteresowaniami. Można więc założyć, że gry i zabawy terapeutyczne pełnią funkcję integrująco - synchronizującą wobec całokształtu zdolności przystosowawczych organizmu dziecka, umożliwiających mu sprawne działanie. Pobudzanie i aktywizowanie jednych funkcji, czy nawet całych sfer, bodźcuje i wzmacnia inne, prowadząc do tworzenia się coraz bardziej skomplikowanych układów, gwarantujących pogłębione, precyzyjne, wyspecjalizowane działanie. W następstwie tak przebiegającego integrowania i synchronizowania dzieci poznają sposoby operatywnego stosowania własnej wiedzy i posiadanych umiejętności w różnych sytuacjach. Dzieci opanowują zgeneralizowaną zdolność przenoszenia utrwalonych umiejętności, doświadczeń czy wiadomości z jednych sytuacji na inne.

W rezultacie stosowania gier i zabaw synchronizująco - integrujących funkcje i procesy psychofizyczne można:

1. Dążyć do poprawy ogólnej sprawności i wydolności ruchowej 
2. Usprawniać percepcję wzrokową 
3. Uaktywniać i korygować percepcję słuchową 
4. Tworzyć skojarzenia pozwalające współdziałać układom funkcji percepcyjno - motorycznych.

Aktywność twórcza przejawiająca się w zabawach dziecka, niezależnie od poziomu jego rozwoju psychofizycznego, wypływa z naturalnej potrzeby"bycia aktywnym". Zabawa jest formą ekspresji, przejawem potrzeby działania na rzecz swego rozwoju i doskonalenia (Elkonin 1984; Cieślikowski 1985; Dyner 1983 ; Minczakiewicz 1994, 1995). Aktywny udział dziecka w zabawie pozwala mu być wolnym od wszystkiego, co ogranicza, burzy, niepokoi czy wyzwala lęk. Zabawa pozwala zapomnieć o kalectwie, nieszczęściu, lęku, bólu i cierpieniu. Twórcza postawa bawiącego się dziecka jest wynikiem jego potrzeby poszukiwania, doznawania radości bawienia się, przeżywania osobistego sukcesu, który czasami jedynie za sprawą zabawy wydaje się możliwy.