Urodził się w Londynie jako syn lorda strażnika wielkiej pieczęci . Studiował w Cambridge , gdzie podobno zraził się do filozofii Arystotelesa , którą w obliczu współczesnych potrzeb gospodarczych i przemysłowych uważał za niepraktyczną i bezużyteczną . Po powrocie z podróży do Paryża zajmował się adwokaturą , był adwokatem generalnym , prokuratorem naczelnym , prywatnym doradcą królewskim , lordem strażnikiem pieczęci, lordem kanclerzem , miał tytuł wicehrabiego . Oskarżony o przekupstwo , został skazany na dużą grzywnę i uwięziony w Tower , zaś zwolniony po kilku dniach musiał usunąć się z życia publicznego . Całkowicie ułaskawiony przez króla resztę życia spędził w odosobnieniu , prowadząc badania i pisząc .
Filozofia Bacona została zapłodniona współczesnymi mu wynalazkami technicznymi , które zasadniczo zmieniały postawę człowieka w stosunku do świata i własnego życia . Wynalazki umożliwiały mu korzystanie z sił przyrody , a tym samym zmuszały go do jej poznawania . Bacon rozumiał , że poznawanie to , jeśli ma być skuteczne i służyć człowiekowi , musi być systematyczne i oparte na empirycznych badaniach przyrody .
Bacon podzielił poszczególne nauki na trzy grupy , zgodnie z trzema władzami duszy :
– pamięci odpowiadała historia ludzi i zwierząt ;
– wyobraźni - poezja i dydaktyka ;
– rozumowi zaś filozofia .
Filozofię podzielił z kolei na :
– filozofię pierwszą - nauka uniwersalna ;
– filozofię drugą - jej przedmiotem jest Bóg , człowiek i przyroda .
Zadanie nauki i filozofii polegało na odkrywaniu i poznawaniu praw rządzących rzeczywistością i stosowaniu ich do celów praktycznych . Przez wiedzę Bacon chciał osiągnąć panowanie nad światem przyrody . Służyć miały do tego nowe wynalazki i środki , które przez poznanie przyrody miały poprawić materialne warunki ludzkiego życia i zapewnić człowiekowi konkretne szczęście . W ten sposób Bacon zwrócił uwagę na społeczną wartość nauki i przeciwstawił ją formalizmowi wiedzy scholastycznej .
Filozofia przyrody jest wg Bacona najważniejszą częścią filozofii i podstawą wszystkich nauk . Zapewnione przez nią poznanie musi być zgodne z rzeczywistością i wolne od wszystkich osobistych nastawień i uprzedzeń , oparte tylko na obserwacji i doświadczeniu . Dla osiągnięcia tego celu Bacon opracował nową metodę filozofowania :
– negatywna - odnajduje i usuwa wszystkie źródła błędów , polega na przygotowaniu materiału ;
– pozytywna - wskazuje środki wiodące do zdobycia systematycznej wiedzy o świecie przyrody , polega na eksperymencie i indukcji (dochodzenie do uogólnień i odnajdywanie prawidłowości) .
Opracował dla nauk przyrodniczych zestaw problemów , które należało rozwiązać za pomocą szczegółowych badań popartych doświadczeniami . Zaliczył do nich :
– opracowanie sposobów przedłużenia życia ludzkiego ;
– przywracanie młodości ;
– leczenie chorób ;
– pobudzanie wesołości u ludzi ;
– wytworzenie nawozów sztucznych , uzyskiwanie nowych środków żywnościowych ;
–kierowanie zjawiskami atmosferycznymi .
Bacon domagał się uniezależnienia nauki od wszelkich dogmatów i przyznania jej prawa do rzeczowych argumentów . Najbardziej niebezpiecznym przeciwnikiem nauki jest wg niego fanatyzm religijny . Wiedzę starożytną należało wg niego zastąpić wiedzą o przyrodzie , a przedmiotem teologii uczynić sprawy pozaziemskie . Uważał , że aby nauka mogła realizować program badań , a ludzie żyć i pracować uczciwie dla siebie i innych , należy oprzeć stosunki międzyludzkie na moralności świeckiej . Świecka nauka moralna, oparta na zasadzie społecznej aktywności każdej jednostki i jej użyteczności , powinna być wprowadzona do szkoły obok nauk przyrodniczych .
Przygotowując nową metodę i metodologię dla badań naukowych , Bacon chciał jednocześnie zapewnić im organizacyjną bazę materialną . Pragnieniom tym dał wyraz w Nowej Atlantydzie , utworze opisującym utopijne społeczeństwo na fikcyjnej wyspie Bensalem . Zwrócił tu uwagę na potrzebę zbiorowej organizacji pracy naukowej , od której uzależnia postęp nauki . Nowa Atlantyda w znacznej mierze przyczyniła się do zorganizowania Królewskiego Towarzystwa w Londynie , które otworzyło nowe możliwości dla badań naukowych w Anglii i stało się poniekąd wzorcem nowożytnej organizacji nauki .
Urodził się we francuskiej rodzinie szlacheckiej o tradycjach lekarskich . Ukończył kolegium jezuickie , gdzie wyróżnił się wynalezioną przez siebie matematyczną metodą dyskutowania oraz nabrał krytycznego przekonania o uprawianej dotąd filozofii . Studiował medycynę , prawo , matematykę i fizykę , napisał takie dzieła jak : Świat, czyli traktat o świetle (zarys kosmologii) , traktaty fizyczno – matematyczne : Dioptryka , Meteory , Geometria , różne publikacje filozoficzne .
Kartezjusz był nie tylko filozofem – teoretykiem , ale również badaczem , któremu nauka zawdzięcza niemało w zakresie przyrodniczych dyscyplin naukowych . Odznaczył się przede wszystkim w dziedzinie geometrii analitycznej i algebry . Od niego pochodzą teoretyczne podstawy nowożytnej optyki i teorii zjawisk meteorologicznych . Opracował maszynę do szlifowania szkieł przeznaczonych do teleskopów , zajmował się badaniem fizjologii oka , sposobami instrumentalnego doskonalenia wzroku , wykrył i sformułował prawo załamania się promieni świetlnych , analizował naturę zjawisk meteorologicznych i kosmosu , próbował wyjaśnić ruchy i procesy zachodzące w organizmach żywych .
Dla Kartezjusza wiedza była tożsama z umysłem i rozumem , który dzięki poznaniu wzbogaca się i nabiera mocy . Kartezjusz wiąże umysł ludzki jak najściślej z doświadczeniem i ze światem spostrzeżeń zmysłowych jako bazą , na której może się kształtować i rozwijać poznanie teoretyczne , wiedza i nauka . Matematyka i logika w jego rozumieniu nie mogą ograniczać się do dedukcji , bez uprzedniego wykorzystania danych indukcyjnych . Za pewnik można uznać tylko to , co człowiek potrafi sam zbadać rozumem i doświadczeniem . Metody badawcze stosowane w matematyce i fizyce można było , jego zdaniem , zastosować w naukach przyrodniczych oraz innych dziedzinach wiedzy . Droga badawcza powinna wieść od rzeczy prostych i jasnych do trudnych i złożonych . Problemy trudne należy poznawać częściami , by następnie , łącząc je , tworzyć pojęcia ogólne czyli syntezy . Etap poznawczy powinien kończyć się sprawdzeniem w praktyce .
Kartezjusz wysuwał na pierwszy plan dobrą metodę , tj. taką , która gwarantuje pozytywne rezultaty pracy szkolnej , pamiętając jednak o dostosowaniu odpowiedniej metody do etapu rozwoju , potrzeb i zainteresowań każdego ucznia z osobna. Obowiązkiem szkoły wg niego jest przede wszystkim rozwijanie samodzielnego myślenia uczniów . Zdolności umysłowe oraz inteligencja są dane przez naturę każdemu człowiekowi , każde więc dziecko nadaje się do kształcenia , a wyniki pracy nauczyciela zależą od metod , których szkoła używa .
Tomasz Morus
ur . 7 lutego 1478 w bogatej mieszczańskiej rodzinie na prośbę ojca przerwał studia humanistyczne by poświecić się nauce prawa, która w przyszłości zaowocowała uczestnictwem Izbie Lordów. Angielski myśliciel, pisarz i polityk, mąż stanu wybitna postać humanizmu angielskiego.
Idee Morusa opierają się o rozwój powszechnego nauczania w języku ojczystym, jednakowego dla obu płci, oraz ideę wychowawczą przez pracę. Ideę tę łączy z harmonijnym rozwojem fizycznym i umysłowym. Poglądy pedagogiczne Morusa podkreślają związek wychowania i nauczania z życiem oraz znaczenie nauki dla życia praktycznego.
Uczony rozwinął także idee oświaty pozaszkolnej dla dorosłych. Dorośli spędzają czas wolny od pracy na zajmowaniu się naukami, sztukami, część czasu wolnego poświęcają ćwiczeniom gimnastycznym i zabawom.
Idee te należą do najbardziej postępowych w tamtych czasach i znacznie wyprzedzają epokę, w której przyszło żyć św., co więcej wpłynęły na rozwój myśli pedagogicznej wieków późniejszych.
UTOPIA– trudny, często niemożliwy urzeczywistnienia pomysł lub pogląd; istniejące w wyobraźni przekonanie, że można stworzyć idealne społeczeństwo oraz państwo; idea funkcjonowania idealnego społeczeństwa, systemu ekonomicznego i prawa
Był najwybitniejszym przedstawicielem dążeń i marzeń pedagogicznych okresu Oświecenia . Urodził się na Morawach w rodzinie należącej do sekty braci czeskich , którzy rozpoczęli swoją działalność od walki o realizację zasad pierwotnego chrześcijaństwa , głoszącego m.in. idee bezwzględnej równości ludzi . W miarę upływu czasu wyrzekli się wielu radykalnych haseł , pozostali im jednak wierni w dziedzinie oświaty , domagając się udostępnienia nauki przynajmniej w zakresie elementarnym wszystkim dzieciom , bez względu na ich pochodzenie i majątek . Ażeby ułatwić kształcenie się ogółowi młodzieży , bracia czescy usunęli całkowicie ze szkoły elementarnej łacinę i oparli nauczanie wyłącznie na języku ojczystym .
W takiej szkole elementarnej kształcił się Komeński , ucząc się czytania i pisania w języku czeskim , rachunków, katechizmu swojego wyznania oraz śpiewu . Do szkoły średniej zaczął uczęszczać dopiero w wieku 16 lat , dlatego też trafnie i ostro dostrzegał wszystkie braki ówczesnego nauczania :
sianie strachu wśród chłopców , bicie ich ;
wywoływanie nienawiści do literatury starożytnej i do wszystkich książek ;
stosowanie nieodpowiednich metod nauczania , przez co uczniowie marnowali dużo czasu na naukę ;
niejasne i zagadkowe przedstawianie problemów , stosowanie pustych i niepotrzebnych słów .
Te spostrzeżenia stały się jednym z powodów podjęcia przez Komeńskiego prac reformatorskich w dziedzinie wychowania.
Organizacja i program wychowania wg Komeńskiego :
Młodość człowieka podzielił na cztery okresy 6-letnie :
szkoła macierzyńska ;
szkoła elementarna - obowiązkowa ;
szkoła średnia czyli łacińska , przeznaczona dla wszystkich zdolnych i chętnych do nauki chłopców ;
studia uniwersyteckie .
Kształcenie umysłu w jego systemie trwało 24 lata .
Campanella
Tommaso
(1568-1639), filozof włoski.
Dominikanin (od 1583). 1592-1599 czterokrotnie oskarżany o herezję.
Od 1599 jako przywódca spisku przeciw Hiszpanom więziony w Neapolu
(napisał tu większość swych dzieł). Uwolniony ostatecznie 1629,
wyjechał 1634 do Francji, gdzie był doradcą kardynała A.J.
de Richelieu.
Przedstawiciel
renesansowej
filozofii przyrody tworzący głównie pod
wpływem B.
Telesia i jego sensualizmu - przeciwnik
arystotelizmu chrześcijańskiego. Opowiadał się za rozdzieleniem
filozofii i teologii. Twierdził, że natura jest zapisaną przez
Boga księgą, którą odczytywać winna filozofia. Wszelkie rzeczy
traktował jako złożenie materii i formy, zarazem zaś mieszaninę
bytu i niebytu, za czysty byt uznając tylko Boga.
Zwolennik religii naturalnej, od której wywodził wszystkie
istniejące wyznania.
Charles Fourier
Uważał, że zadaniem filozofii społecznej jest odkrywanie praw rządzących rozwojem społeczeństwa ludzkiego. Podobnie jak światem materialnym rządzi prawo ciążenia, tak rozwojem społecznym rządzi prawo namiętności i instynktów. Nie ma namiętności i instynktów do końca złych. Tylko niewłaściwe warunki, zły ustrój, mogą spowodować działania destrukcyjne szkodzące jednostkom, jak i całemu społeczeństwu. Fourier ostro krytykował system kapitalistyczny. Mimo wspaniałego rozwoju nauki i techniki poważna część społeczeństwa żyje w skrajnej nędzy Na każdym kroku można zaobserwować marnotrawstwo a gospodarką wstrząsają kryzysy. Niezwykle negatywnym zjawiskiem jest walka konkurencyjna. Odosobnieni producenci koncentrują się na walce między sobą, zużywając na to wiele sił i środków, zamiast współpracować. Wolna konkurencja prowadzi w długich okresach do swego zaprzeczenia powstają monopole 5 Dodatkowo, system kapitalistyczny podporządkowuje robotnika kapitaliście, nie pozwalając na rozwój jego osobowości.
Krytyka kapitalizmu prowadzi Fouriera do opracowania koncepcji nowego ustroju. Nastąpi w nim likwidacja monopoli. W ich miejsce powstaną korporacje, których głównym celem działania będzie interes społeczny. Będą one miały charakter spółdzielczy. Produkcja zostanie dostosowana do potrzeb konsumpcyjnych społeczeństwa.
Podstawową jednostką produkcyjną będzie falanga. Jest to gmina spółdzielcza będąca lokalną organizacją produkcji i konsumpcji. Falangi będą opierać się przede wszystkim na gospodarce rolnej, ponieważ rolnictwo jest najbliższe naturze człowieka. Praca powinna odbywać się zgodnie z zamiłowaniami, w odpowiednio dobranych zespołach, w dobrych i zdrowych warunkach. Powinna ona sprawiać przyjemność, na przykład dzieci, lubiące bawić się w błocie przeznaczył Fourier do wywozu nieczystości i śmieci.
Robert Owen
Wychodził on od tezy, że charakter człowieka jest pochodną warunków jego wychowania. Uważał dotychczasowy ustrój za niezgodny z naturą ludzką, a także z interesem społecznym. Ustrój ten przynosi korzyści jedynie klasom uprzywilejowanym. To, że utrzymuje się on jeszcze i niepodzielnie panuje jest związany z niedostatecznym rozwojem nauk społecznych. Jednakże rozwój techniki doprowadzi ostatecznie do zmiany istniejącego ustroju.
Akceptując teorię wartości opartą na pracy, głosi pogląd, że rozwój wymiany doprowadził do powstania sztucznego miernika wartości, jakim jest pieniądz. Co prawda ułatwia on proces samej wymiany, jednakże umożliwia także łamanie zasady ekwiwalentności. Ułatwia on wyzysk, gdyż posługując się pieniądzem, przedsiębiorca może łatwiej zapłacić robotnikowi mniej, niż wynosi wartość jego pracy.
Problem ten mogłoby rozwiązać wprowadzenie pieniądza pracy. Pieniądza kruszcowego jest, zdaniem Owena, obecnie za mało w stosunku do istniejącej sumy bogactw. Pieniądz pracy pozwoli na wyeliminowanie pośredników. Spółdzielnie zorganizują składy towarowe, gdzie producenci będą mogli wymieniać produkty pracy. Jednostką rozrachunkową będą bony pracy, które będzie można realizować w sklepach spółdzielczych. Wymusi to na osobach nieprodukcyjnych, na przykład kupcach, przejście do sfery produkcji. Dodatkowo stworzy się organizacje obrotu hurtowego. Będą one pobierały niewielkie prowizje, tworząc kapitał do rozwoju produkcji społecznej.
W nowym systemie dominować będą spółdzielcze zrzeszenia bezpośrednich wytwórców. Postęp techniczny doprowadzi do takiego wzrostu wydajności pracy, że społeczeństwo będzie wytwarzać więcej, niż może skonsumować. Podstawową jednostką organizacyjną będą kolonie robotnicze. Pożywienie będzie wspólne i dla wszystkich jednakowe. Kolonie będą wyposażone w pełną infrastrukturę społeczną, taką jak szkoły, biblioteki, pomieszczenia na odczyty i modlitwy. Wszystkich mężczyzn będzie obejmował obowiązek pracy. Kobiety zajmą się opieką nad dzieci i pracami domowymi.
Oprócz koncepcji teoretycznych Owen realizował także działania praktyczne. W szkockiej miejscowości New Lamark zmienił radykalnie warunki pracy w miejscowych zakładach włókienniczych. Skrócił dzień pracy, zakazał zatrudniania dzieci poniżej 10 lat. Wybudował szkołę, wielki dom kultury i bibliotekę. W miejscowym sklepie robotnicy z jego zakładów mogli kupować towary po cenie kosztu, co zwiększyło płace realne o około 25%. Wbrew wielu przepowiedniom, zakłady przynosiły pokaźny zysk, co umożliwiło Owenowi powiększenie także swojego majątku. Niestety, rozwiązanie było zbyt nowatorskie jak na ówczesne czasy i wspólnicy odsunęli Owena od zarządzania firmą.
Przyczyny reformacji
Genezę reformacji wg francuskiego historyka Emila Leonarda dotychczasowe dzieła naukowe wyjaśniają za pomocą kryteriów: moralnych, politycznych, ekonomicznych, socjalnych, geograficznych i psychologicznych. Okolicznościami sprzyjającymi zaistnieniu reformacji były:
-powszechny antyklerykalizm przy zachowaniu pobożności i zmysłu religijnego,
-przekłady Biblii na języki narodowe,
-upowszechniające się czytelnictwo ksiąg drukowanych,
-humanizm pozwalający na krytyczne podejście do Biblii,
-bogacenie się duchowieństwa,
-demoralizacja w Kościele
Początki ruchu reformacyjnego
Początkowo reformacja ograniczała się do krytyki stosunków panujących w Kościele katolickim i propagowania jego odnowy i naprawy. Ostatecznie doprowadziła do trwałego rozłamu w zachodnim chrześcijaństwie i powstania protestantyzmu. Początki reformacji wiąże się z husytyzmem-ruchem religijnym, społecznym i narodowym zainicjowanym przez Jana Husa w Czechach a postulującym: prawo głoszenia kazań przez kaznodziejów bez uzyskiwania zgody miejscowych władz kościelnych, przyjmowanie przez ogół wierzących komunii pod dwiema postaciami, konfiskatę dóbr kościelnych oraz karania grzechów ciężkich przez państwo. Dopiero jednak od 1517 roku, tj. od wystąpienia Marcina Lutra, reformacja stała się ruchem ogólnoeuropejskim. Objęła bowiem: Niemcy, kraje skandynawskie, Czechy, Węgry, Polskę, Szwajcarię, Francję i Wielką Brytanię. Próby zahamowania postępu reformacji podejmowane zarówno przez władze świeckie jak i kościelne doprowadziły do wybuchu długoletnich wojen religijnych pustoszących Europę-niemożliwe bowiem było pogodzenie reformatorów z ortodoksją.
Reformacja w Niemczech
Ruch reformacyjny w Niemczech wiąże z osobą Marcina Lutra, który 31 października 1517 roku ogłosił 95 tez skierowanych przeciwko odpustom (pogląd, że przybił te tezy na drzwiach kościoła w Wittenberdze jest obecnie w nauce poważnie kwestionowany).Wyłożył w nich podstawowe zasady swych przekonań, które dojrzewały w nim od lat, przede wszystkim zaatakował odpusty, uznając je za niesłuszne i bezcelowe. Potępił „sprzedaż ‘’ odpustów, możliwość kupienia łaski Bożej oraz odrzucił katolicką koncepcję czyśca. Kluczowa dla doktryny Lutra była koncepcja zbawienia. Powołując się na słowa św. Pawła, twierdził, że najważniejsza jest wiara w Boga i Jego słowa wyrażone w Ewangelii. Tylko dzięki łasce, wierze i pokucie można osiągnąć zbawienie. Luter odrzucał koncepcję wolnej woli, podkreślał wagę grzechu pierworodnego, utożsamiając grzech z pokuszeniem. Kładł nacisk na wiarę w Ojca a nie Syna. Odrzucał Kościół hierarchiczny, celibat, liturgię, łacinę jako język, w którym sprawowano mszę. Uznawał tylko dwa sakramenty: chrzest i komunię pod dwiema postaciami. Negował przeistoczenie, uważając, że kapłan nie odnawia każdorazowo podczas mszy ofiary Krzyża, lecz ją przypomina. Krew i Ciało Chrystusa uważał za stale obecne w chlebie i winie. Nie uznawał kultu Marii i świętych, czyśca, spowiedzi za pośrednictwem kapłana (pozostawiał spowiedź cichą, powszechną) oraz pielgrzymek. Wypowiadał się też za likwidacją zakonów jak również sekularyzacją majątków kościelnych. Najważniejsze pisma Lutra, w których głosił swoje poglądy to : O wolności chrześcijanina, O niewoli babilońskiej Kościoła, List do szlachty chrześcijańskiej narodu niemieckiego, Wielki i Mały katechizm. Wystąpienie i poglądy Lutra wywołały prawdziwą burzę. Papież Leon X potępił reformatora z Wittenbergii w bulli Exurge Domine. Żądał, aby Luter w ciągu 60 dni odwołał swe poglądy, a pisma jego rozkazał spalić. Luter jednak nie chciał ustąpić, zwłaszcza że posiadał duże grono zwolenników. Sytuacja w Niemczech stawała się w związku z tym coraz bardziej napięta. Kuria Rzymska naciskała na cesarza Karola V, by uwięził Lutra. Cesarz nie mógł tego uczynić bez zgody stanów. Zwołany na początku 1521 do Wormacji sejm Rzeszy, na który przybył opatrzony listem żelaznym Luter, miał się zająć sprawą, potępić go i wydać nakaz aresztowania. Reformator nie ugiął się. Jego protektor, elektor saski-Fryderyk Mądry kazał go „porwać’’ i ukryć na zamku w Wartburgu (4 V 1521). Cesarz Karol V podpisał 25 maja 1521 r. Edykt, na mocy którego Luter uznany został za heretyka i skazany na banicję. To tylko zaostrzyło całą sprawę. Szczególnie radykalne poglądy zaczęły się szerzyć w mieście Zwickau w Saksonii ( tzw. prorocy zwikawscy). Patronował im Karlstad. Jego stronnicy w Wittenbergii rozpoczęli rozruchy o podłożu społecznym, co zmusiło Lutra do wyjścia z ukrycia i ostrego potępienia ,, proroków’’. Jednym z ich głównych przywódców był Tomasz Munzer, obok niego działał Nikolaus Storch. W 1522 doszło do wystąpienia szwabskiego i reńskiego rycerstwa pod wodzą Franza von Sickingena przeciw arcybiskupowi Trewiru. W 1524 r. Wybuchło wielkie powstanie chłopskie pod wodzą Munzera zakończone represjami chłopów. Obydwa te wystąpienia zostały krwawo stłumione. Cesarz Karol V toczący wojnę z Turcją i Francją zajmował wobec zwolenników reformacji stanowisko ugodowe. Po zawarciu traktatów pokojowych w 1529 r. Na sejmie w Spirze pod groźbą banicji zakazał naruszania praw biskupów , a zwłaszcza zagarniania ich posiadłości. W odpowiedzi na to siedmiu książąt i 13 wolnych miast założyło uroczysty protest - ,,protestację’’. Odtąd zwolenników Lutra zaczęto nazywać protestantami. Również następny sejm w 1530 r. W Augsburgu nie doprowadził do zgody. Przygotowanych przez teologa protestanckiego Filipa Melanchtona 28 artykułów wiary (tzw. confessio augustiana) zostało odrzuconych. Cesarz Karol V potwierdził edykt wormacki żądając, aby protestanci zwrócili Kościołowi wszystko, czego go pozbawili. Protestanci zawiązali w 1531 r. Związek szmalkaldzki, przeciw któremu wystąpił w 1546 Karol V. Ostatecznie wojny religijne w Niemczech zakończyły się dopiero w 1555 r. pokojem w Augsburgu. Na mocy tego porozumienia wyznanie protestanckie zostało prawnie uznane, zapewniona została wolność kultu. Biskupi katoliccy nie mieli prawa jurysdykcji w odniesieniu do protestantów. Ustalono zasadę cuius regio, eius religio (łac. czyja władza, tego religia) wykluczającą w Niemczech wolność religijną. Zakazano protestantom przejmowania majątków kościelnych, nawet gdyby administrujący nimi biskup przechodził na nową wiarę.
Ruch reformacyjny w Polsce
Reformacja w Polsce miała odmienny przebieg i charakter niż na zachodzie Europy, jednak podłoże, na którym rozwinął się ten ruch, było bardzo podobne. W okresie największego rozpowszechniania się reformacji nowe wyznania obejmowały 1\3 polskiej szlachty. W Polsce często powierzchownie przyjmowano nową wiarę, traktując to bardziej jako modę niż głębokie przeżycie religijne. Nikłe było zainteresowanie dla kwestii teologicznych, natomiast skupiano się na zagadnieniach organizacyjnych, prawnych i liturgicznych nowych wyznań. Wpływy poszczególnych wyznań docierały do Rzeczypospolitej w różnym czasie. Najwcześniej ( ok. 1520) napłynęły nowinki luterańskie, które zdobyły sobie powodzenie dzięki ,, taniemu” i bliższemu wiernym Kościołowi oraz Pismu Św. przekazywanemu w zrozumiałym języku. Luteranizm miał gł. zwolenników wśród mieszczan. W poł. XVI wieku wśród szlachty zaczął się szerzyć kalwinizm, z którego w 1562-65 wydzielił się Kościół braci polskich, zwanych arianami lub antytrynitarzami, odrzucający dogmat Trójcy Świętej. Bracia polscy potępiali służbę wojskową, pańszczyznę, poddaństwo chłopów, karę śmierci. Zakazywali wiernym obejmowania urzędów, zwłaszcza sędziowskich. Arianie to część zamożnej szlachty małopolskiej oraz magnateria litewska. W Wielkopolsce i na Pomorzu działali bracia czescy ( głosili kult pracy fizycznej, byli przeciwni posiadaniu dóbr, odrzucali większość sakramentów, mieli duchownych z wyboru). Szczytowy okres rozwoju reformacji przypadł na rządy Zygmunta II Augusta. Swobodny rozwój reformacja zawdzięczała polskiej tolerancji, której wyrazem była konfederacja warszawska ( 1573). Reformacja przyczyniła się do rozwoju literatury narodowej: wprowadziła język polski do dyskusji na tematy religijne, wzbogaciła słownictwo, ożywiła ruch wydawniczy. Wielką zasługą reformacji był rozwój szkolnictwa średniego w ośrodkach prowincjonalnych
Kontrreformacja (reforma katolicka)
Po kilku papieżach, którzy nie dostrzegali niebezpieczeństwa, albo nie umieli mu się przeciwstawić, dopiero za pontyfikatu Pawła III (1534-1549) doszło do zwołania SOBORU W TRYDENCIE (1545-1563), do którego postanowień należało :
uznanie roli tradycji przy objaśnianiu Pisma Świętego,
podtrzymanie koncepcji wolnej woli i odpowiedzialności człowieka za swoje czyny,
potępienie doktryny o predestynacji,
wiara warunkiem koniecznym lecz nie wystarczającym do zbawienia, potrzeba dobrych uczynków,
podkreślenie znaczenia i mocy wszystkich sakramentów,
potwierdzenie doktryny o przeistoczeniu,
potwierdzenie doktryny o istnieniu czyśca,
zakaz łączenia diecezji w jednym ręku,
wymogi dotyczące wykształcenia, prawomyślności dla kandydatów na księży,
obowiązek przebywania biskupa w diecezji a proboszcza w parafii,
obowiązek okresowej wizytacji parafii należących do diecezji ,
określenie minimalnej granicy wieku przy święceniach kapłańskich,
utworzenie seminariów duchownych,
wprowadzenie rejestracji wiernych w parafiach,
zaostrzenie przepisów dyscyplinarnych i organizacyjnych w odniesieniu do zakonów.
w 1542 roku został utworzony najwyższy trybunał inkwizycyjny (6 kardynałów). Za pontyfikatu Pawła IV ogłoszono po raz pierwszy INDEX LIBRORUM PROHIBITORUM –Indeks ksiąg zakazanych (1559), który stał się synonimem dławienia wolności myśli i druku.
Janseniści – zajmowali się wychowaniem i nauczaniem. Nauczanie należy zacząć od tego co jest dziecku znane i bliskie. Upowszechnili metodę uczenia się czytania i pisania jednocześnie. Należy wyrabiać w uczniach bystrość, samodzielność sądu. Uważali, że człowiek jest z natury zły, wiec należy zabronić dzieciom bliższych przyjaźni. Stosować kary cielesne.
Jan Jakub Rousseau (1712-1778)
- Szwajcar z Genewy, rozwijający swą działalność we Francji
- nie posiadał edukacji szkolnej, żył w nędzy
- przedstawienie teorii pedagogicznych w dziele „Emil czyli o wychowaniu”
+ przedstawia dzieje edukacyjne fikcyjnego bohatera, Emila, i jego narzeczonej Zofii.
+ wg Rousseau wszystko co pochodzi od Boga jest dobre, tylko człowiek może coś zniweczyć
- pracował jako kleryk, pomocnik rzemieślnika, lokaj, guwerner
- mimo ciężkiego życia wyrobił w sobie bogatą duszę
- 1750 – pierwsze publiczne wystąpienie, zakończone sukcesem
- nauki i sztuki jako przyczyna zepsucia moralnego, twierdził że wypływają one z nieczystych źródeł, służą celą szkodliwym, wywołują złe skutki
- niewiedza, prostota mogą uszczęśliwić człowieka
Wychowanie naturalne
- wychowywać należy zgodnie z wrodzonymi skłonnościami dziecka, zgodnie z jego naturą
- dwie zasady pedagogiczne
+ wychowanie negatywne – nie zważać na istniejące tradycje, ma pozwolić na swobodne rozwijanie się natury ludzkiej w dziecku, oddalać wszystkie wpływy wewnętrzne, głównym celem jest umiejętność życia
+ wychowanie progresywne – każdy okres w życiu ma odrębne cechy i wymaga odrębnego traktowania
Okresy w życiu Emila
a) okres niemowlęctwa (do mówienia)
- pierwszymi nauczycielami są rodzice
- pozostawienie swobody ruchu, nie krępować
- karmienie dzieci przez matki, a nie mamki (wzgląd moralny)
b) okres dzieciństwa (do 12 rż)
- nie zwracać uwagi na płacz dziecka
- wychowywanie na łonie przyrody
- hartowanie jak środek zapobiegawczy przed chorobami
- rozwijanie sił fizycznych i zmysłów
- zabezpieczenie dziecka od złych wpływów środowiska zewnętrznego
- zakazy, kary, groźby są niepotrzebne
- brak regularnej nauki
- Emil nie wie co to książka, nie umie czytać
- ćwiczenie zmysłów, dotyku i czucie przez ruchliwość
- uczy się geometrii przez pomiary w polu
- mówi czysto, wyraźnie, logicznie, rysuje
- nauczyciel ma naprowadzać delikatnie, a nie uczyć
c) okres chłopięctwa (12-15 rż)
- przystępowanie do nauki poprzez pokazywanie przedmiotów
- nauka astronomii (pokazanie wschodu i zachodu słońca), geografii (oprowadzanie po okolicy, potem Emil rysuje mapy), fizyki (doświadczenia, do których Emil sam przygotowuje przyrządy)
- jedyną książka jest Robinson Krouze, ponieważ przedstawia wychowanie naturalne człowieka w samotności
- zwiedzanie warsztatów, przypatrywanie pracy rzemieślników, wyuczanie się rzemiosła
d) okres młodzieńczy (15-20 rż)
- wychowanie moralne
- rozwijanie miłości samego siebie, ale nie wywyższać się
- nauka uczyć wobec innych osób
- budzi w sobie pojęcie dobra i zła pod wpływem sympatii i życzliwości innych ludzi
- poznanie istnienia Boga, które ma być środkiem utrzymania czystości moralnej
- nabywanie wiadomości historycznych, literackich, językowych
Wychowanie kobiet
- kobieta jest równa mężczyźnie
- zadaniem kobiety jest bycie matką i żoną
- musi być chowana w taki sposób, by podobała się Emilowi i umiała spełniać obowiązki domowe
- chowana na łonie rodziny
- od młodości wychowywana w duchu religijności
- kształcona praktycznie, poznać życie światowe, bale, itp.
- biegła w zajęciach kobiecych (szycie, gotowanie)
- ma być przystosowana do życia rodzinnego i społecznego, a nie do życia klasztornego
Wpływ i wartość Emila
- ukazał się w 1762 roku
- książka skazana na spalenie przez kata, a autora uwięzienie ( przez to Rousseau musiał uciekać z Francji)
- uznanie w oczach filozofów
- obok genialnych prawd o wychowaniu znajdują się rażące błędy dla epoki (np. uczenie religijności dopiero w wieku 15 lat, pozostawienie wyboru religii, przewaga zasady negatywności traci się najlepsze lata na naukę)
- skrajny kosmopolityzm i antyspołeczność w wychowaniu
- Emil ma charakter ogólny, filozoficzny, ogólnoświatowy
- mimo swoim teorią w Emilu, Rousseau kazał szkolić polską młodzież w szkole publicznej, bezpłatnej, jednakowej dla wszystkich,
- na czele edukacji Emila ma stać grono wybitnych nauczycieli zarządzający szkołą, ustalać ich kierowników
- Emil jest napisany w sposób przekorny do ówczesnego społeczeństwa, mimo to wiele rodziców wychowywało swoje dzieci w opisany sposób
- prawdy płynące z Emila:
+ dziecko ma swoje prawa, które muszą być szanowane przez starszych,
+ pierwszeństwo w wychowaniu ma zdrowie
+ wychowywać należy od wczesnych lat
+dziecko ma prawo do swobody
+ wychowawca musi znać naturę dziecka
Dzięki Emilowi zmieniła się na stałe cała myśl pedagogiczna, której podstawą stało się rozwijanie dziecka, a nie tylko jego kształtowanie.
Pestalozzi Johann Heinrich (1746-1827), szwajcarski pedagog i pisarz, zwany ojcem szkoły ludowej, współtwórca nowożytnej pedagogiki (szczególnie nauczanie początkowe). Założył nowoczesne szkoły i zakłady wychowawcze (1774-1825) w Neuhof, Stans, Burgdorf, Yverdon.
Propagował spontaniczny rozwój człowieka, zgodny z jego charakterem i predyspozycjami, prowadzący od stanu naturalnego (egoizmu) do stanu społecznego. Najwyższym szczeblem kształcenia było poznanie moralne, połączone z umiejętnością samodzielnego myślenia i poznawania. Pestalozzi kładł także nacisk na związek procesu wychowawczego z otaczającą rzeczywistością.
Opublikował m.in.: Abendstunde eines Einsiedlers (1780), Lienhard und Gertrud tom 1-4 (1781-1787), Jak Gertruda uczy swoje dzieci (1801, wydanie polskie 1955), Łabędzi śpiew (1826, wydanie polskie 1973). W polskim wyborze Pisma pedagogiczne (1972).
Przez długi czas nie udawało się zastosować w odniesieniu do osób „innych” tej dobrze znanej idei Johna Locke’a (1632 – 1704), wyrażanej łacińskim terminem tabula rasa. Według niej, człowiek staje się tym, czym wychowanie go uczyni. Johannn Heinrich Pestalozzi (1746 – 1827) jest pierwszym pedagogiem, który w sposób celowy oraz świadomy zajął się (lepiej byłoby może powiedzieć: poświęcił się, myślę jednak, że J.F. Pestalozzi traktował swoją działalność w sposób raczej zadaniowy i widział w niej obowiązek, swoją powinność na rzecz ludzkiej wspólnoty) przygotowaniem osób niepełnosprawnych do aktywnego oraz samodzielnego uczestnictwa w życiu społecznym. Jego działalność wzbudziła nie tylko zainteresowanie w bardzo szerokich kręgach (np. J.F. Herbart, albo T. Kościuszko), ale też przyciągnęła uwagę i znalazła naśladowców (rzadziej „kontynuatorów”) wśród „specjalistów” (głównie lekarzy i pedagogów).