WYKŁAD VII
26.11.2009
Temat: Handel międzynarodowy - główne cechy i zależności. Ceny i terms of trade w handlu międzynarodowym.
Jednolitość cen w handlu międzynarodowym:
Ze względu na sposób kształtowania się cen towarów na rynku światowym wyodrębniamy dwie kategorie towarów:
dobra wystandaryzowane - jednorodne, doskonale substytucyjne względem siebie, niezależnie od kraju pochodzenia. Zaliczamy tu surowce, część żywności i półfabrykatów przemysłowych. (np. ropa naftowa)
dobra zindywidualizowane - zróżnicowane, (co do jakości, trwałości, technologii produkcji, opakowania), a więc niedoskonale substytucyjne względem siebie. Zaliczamy tu dobra przemysłowe (inwestycyjne lub konsumpcyjne)
Ceny światowe są jednolite tylko w przypadku pierwszej kategorii dóbr. Natomiast w drugim przypadku można mówić o istnieniu cen głównych producentów (eksporterów).
Stabilność cen w handlu międzynarodowym
Dobra przemysłowe i surowcowo-rolnicze różnią się pod względem stopnia stabilności cenowej tj. podatności cen na wahania. Te pierwsze są względnie stabilne, te drugie - względnie niestabilne.
Dobra wystandaryzowane - względnie stabilne
Dobra zindywidualizowane - względnie niestabilne.
Przyczyną tego stanu rzeczy jest kształtowanie się cenowych elastyczności podaży i popytu
Podaż towarów surowcowo-rolniczych charakteryzują się niską elastycznością cenową (podaż słabo reaguje na zmiany cen na rynku).
W przypadku surowców rolniczych składa się na to:
stosunkowo długi i uzależniony od warunków klimatycznych cykl produkcyjny
wysokie koszty magazynowania
znaczny stopień rozdrobnienia produkcji
polityka eksporterów (często kontrolowanych przez państwo), zmierzająca do sprzedaży nadwyżek rolnych za granicą bez względu na aktualny poziom cen światowych..
W przypadku surowców mineralnych rozproszenie produkcji jest mniejsze, a możliwości magazynowania są większe. Jednak produkcja jest wysoce kapitałochłonna a inwestycje kapitałochłonne i czasochłonne, co osłabia i opóźnia reakcję na popyt.
Podobnie jak podaż, popyt na towary surowcowo-rolnicze charakteryzuje się niską elastycznością cenową, ponieważ:
surowce rolnicze są niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb konsumentów, przy czym import uzupełnia na ogół produkcję krajową; w efekcie ceny na rynku światowym nie mają istotnego wpływu na popyt.
Przemysł jest uzależniony od systematycznych dostaw surowców, niezależnie od ich ceny światowej.
Przy mało elastycznej podaży i mało elastycznym popycie każda znacząca zmiana wielkości podaży lub popytu musi powodować zmiany cen na rynku światowym.
Towary przemysłowe charakteryzują się relatywnie wysoką elastycznością podaży cenowej, zaś popyt (zwłaszcza na dobra wysoce zindywidualizowane) bywa mało elastyczny względem ceny.
Względnie wysoka elastyczność cenowa podaży wynika z:
mniejszej zależności produkcji od warunków naturalnych
większych możliwości dostosowania poziomu zapasów do zmian popytu
większej na ogół koncentracji produkcji
Popyt (chociaż bywa mało elastyczny) jest w miarę stabilny (na ogół stabilnie rosnący), do czego elastyczna podaż jest w stanie dostosować się. W efekcie ceny dóbr przemysłowych są w krótkich okresach wyraźnie bardziej stabilne od cen dóbr surowcowo - rolniczych.
Terms of trade - pojęcie.
Terms of trade - (TOT) są miernikiem, który pozwala uchwycić ogólny wpływ długookresowych zmian cen światowych na poszczególne kraje. Wpływ ten zależy od struktury towarowej handlu zagranicznego raz od udziału tego handlu w PKB.
Cenowe (nominalne) TOT jest to relacja względnych zmian cen towarów eksportowych do względnych zmian cen towarów eksportowanych do względnych zmian cen towarów importowanych przez dany kraj w określonym czasie.
Względna zmiana cen wynika z porównania przeciętnego poziomu w roku badanym do przeciętnego poziomu cen w roku bazowym. Względne zmiany cen pokazują tzw. indeksy cenowe, wyliczane dla eksportu (indeksy cen eksportowych) i importu (indeksy cen importowych).
Ogólna formuła cenowych TOT
TOT = (wskaźnik cen eksportu / wskaźnik cen importu) * 100
Interpretacja:
Pokazują jak zmienia się w czasie siła nabywcza eksportu danego kraju, tzn. czy za jednostkę swojego eksportu kraj może nabyć w kolejnym okresie tyle samo, więcej czy mniej jednostek importu niż w okresie bazowym.
Wzrost siły nabywczej eksportu na ogół oznacza wzrost dochodu realnego, ponieważ ten sam wolumen eksportu umożliwia nabycie większego wolumenu importu. I odwrotnie - spadek siły nabywczej eksportu oznacza zmniejszenie dochodu realnego.
Powyższa zależność między TOT a dochodem realnym występuje zawsze wtedy, kiedy zmiana TOT danego kraju została spowodowana okolicznościami występującymi za granicą. Jeżeli natomiast zmiana TOT danego kraj została spowodowana przyczynami wewnętrznymi (zwłaszcza zakłóceniami w funkcjonowaniu rynku krajowego), wzrost lub spadek TOT nie musi oznaczać wzrostu lub spadku dochodu realnego.
Terms of trade a dystrybucja dochodów w skali międzynarodowej:
Zmiany TOT oznaczają redystrybucją dochodu między poszczególnymi krajami, z których jedne zyskują a inne tracą. Czy wspomniana redystrybucja odbywa się według trwałego wzorca?
Wzorzec taki został sformułowany w połowie XX wieku jako tzw. hipoteza Prebischa-Singera, zgodnie z którą państwa rozwijające się (eksportujące surowce i importując dobra przemysłowe) były długoterminowo dotknięte systematycznie pogorszającymi się TOT.
Współczesne badania wskazują na nieciągłość w pogarszaniu się TOT w tych krajach, które utrzymały strukturę handlu „surowca za dobra przemysłowe”. Do większości krajów rozwijających się, w których zaszły zmiany strukturalne zarówno po stronie popytowej jak i podażowej hipoteza ta nie ma już zastosowania
2