Działalność pomocnicza w księgach rachunkowych
1. Istota działalności pomocniczej
Przez działalność pomocniczą rozumie się świadczenie usług lub świadczeń przez wyodrębnione w tym celu komórki organizacyjne na rzecz innych
komórek jednostki gospodarczej (wydziałów), jak równie\
na potrzeby socjalno-bytowe oraz czasami dla odbiorców zewnętrznych.
Za działalność pomocniczą uznaje się m.in.:
" świadczenie usług transportowo-spedycyjnych, sprzętowych, remontowych i konserwacyjnych,
" wytwarzanie na własne potrzeby jednostki energii, materiałów i narzędzi,
" roboty budowlane wykonywane przede wszystkim na rzecz własnych budów i remontów,
" przerób handlowy i paczkowanie towarów, sortowanie artykułów itp., je\
eli są wykonywane na rzecz działalności podstawowej przez
wyodrębnione w tym celu placówki,
" koszty robót i usług na rzecz środków trwałych w budowie, prac badawczo-rozwojowych,
" stacje obsługi w przedsiębiorstwach transportu samochodowego, których celem jest świadczenie usług na rzecz własnych środków
transportu w zakresie obsługi technicznej i napraw bie\
ących pojazdów,
" zaspokojenie potrzeb bytowych załogi, prowadzenie stołówek, hoteli, domów pracowniczych (wypoczynkowych, wczasowych), obiektów
socjalnych, rehabilitacyjnych itp.
2. Ewidencja działalności pomocniczej w księgach rachunkowych
Ewidencję kosztów działalności pomocniczej prowadzi się na przeznaczonym do tego celu koncie 53 "Koszty działalności pomocniczej",
wydzielając w ewidencji analitycznej do tego konta koszty utrzymania obiektów działalności socjalnej i rehabilitacyjnej. Ma to na celu zapewnienie
wglądu w koszty utrzymania obiektów socjalnych i rehabilitacyjnych osób niepełnosprawnych obcią\
ających jednostkę i ułatwić ewentualne
dofinansowanie ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych lub Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Ponadto ewidencja szczegółowa, prowadzona do konta 53 "Koszty działalności pomocniczej", powinna zapewnić wyodrębnienie kosztów
działalności pomocniczej i socjalnej według ich rodzajów i miejsc prowadzenia.
Koszty działalności pomocniczej księguje się na podstawie dokumentów z
ródłowych na koncie 40 "Koszty według rodzajów", zapisem:
- Wn konto 40 "Koszty według rodzajów",
- Ma konto 30 "Rozliczenie zakupu"
oraz równocześnie
- Wn konto 53 "Koszty działalności pomocniczej",
- Ma konto 49 "Rozliczenie kosztów".
W jednostkach, które ewidencjonują i rozliczają koszty tylko na kontach zespołu 5, koszty działalności pomocniczej księgowane są bezpośrednio na
koncie 53.
Na koncie 53 księguje się koszty dotyczące bie\
ącego okresu sprawozdawczego, w tym tak\
e aktywowane - w części przypadającej na bie\
ący okres
sprawozdawczy (miesiąc), np. koszty remontów niekwalifikujące się do kosztów ulepszenia w znaczeniu art. 31 ustawy o rachunkowości. Nie
zalicza się do kosztów działalności pomocniczej i nie księguje na koncie 53 narzutu kosztów zarządu. W przypadku jednak świadczenia przez
działalność pomocniczą usług na zewnątrz jednostki, koszty zarządu uwzględnia się w kalkulacji ceny za wykonaną usługę.
Na koncie 53 nie księguje się kosztów działalności pomocniczej, w tym tak\
e własnego transportu gospodarczego, je\
eli dany rodzaj działalności
pomocniczej nie jest wyodrębniony organizacyjnie, tzn. gdy działalność pomocnicza świadczy usługi wyłącznie na rzecz jednego typu, odmiany,
rodzaju lub zakładu działalności podstawowej. W takim przypadku koszty te ujmuje się wraz z kosztami działalności podstawowej, w ramach której
prowadzona jest niewyodrębniona organizacyjnie działalność pomocnicza.
3. Rozliczanie kosztów działalności pomocniczej
Koszty działalności pomocniczej na koniec okresu sprawozdawczego podlegają rozliczeniu na odbiorców proporcjonalnie do ilości otrzymanych
przez nich świadczeń działalności pomocniczej, w następujący sposób:
1) koszty działalności pomocniczej, która świadczy usługi wyłącznie na rzecz własnej działalności
podstawowej (handlowej, przemysłowej, budowlanej, usługowej) rozlicza się w cię\
ar odpowiedniego
konta kosztów działalności podstawowej, zapisem:
- Wn konto 50 "Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej" lub 52
"Koszty działalności podstawowej - handlowej",
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej".
Zapisu tego dokonuje się według rzeczywistego kosztu wytworzenia świadczeń, obcią\
ając działalność
podstawową, na rzecz której zostały wykonane świadczenia działalności pomocniczej. Za podstawę
rozliczenia przyjmuje się mierniki określone przez jednostkę we własnym zakresie w dokumentacji
wymaganej art. 10 ust. 1 ustawy o rachunkowości, określającej przyjęte przez jednostkę zasady
(politykę) rachunkowości, np.:
" czas pracy w godzinach (transport, usługi remontowo-budowlane),
" ilość towarów lub produktów gotowych (sztuki lub kilogramy) w paczkarniach lub pralniach
odzie\
y, rozlewniach napojów, sortowniach,
2) koszty działalności pomocniczej, która świadczy usługi na rzecz podmiotów zewnętrznych, rozlicza
się poprzez ustalenie kosztu jednostki kalkulacyjnej (naturalnej), dzieląc sumę kosztów danej placówki
działalności pomocniczej przez ilość wytworzonych (wykonanych) jednostek kalkulacyjnych
(naturalnych). Następnie koszt wytworzenia jednostki kalkulacyjnej mno\
y się przez ilość wykonaną
i przekazaną danemu odbiorcy. Tak ustalony koszt wytworzenia świadczeń zewnętrznych traktuje się
jako koszt usług sprzedanych odbiorcom zewnętrznym i księguje się w cię\
ar konta 70-1 "Koszt
sprzedanych usług", zapisem:
- Wn konto 70-1 "Koszt sprzedanych usług",
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej".
Pozostałe na koncie 53 koszty podlegają rozliczeniu na zwiększenie kosztów działalności podstawowej
jednostki (analogicznie jak w pkt 1),
3) świadczenie wewnętrzne usług między rodzajami działalności pomocniczej powoduje jedynie
przeniesienie kosztów poniesionych na wykonanie usług z tej działalności, która usługę wykonała na
obcią\
enie tej działalności, na rzecz której usługa została wykonana. Rozliczenie kosztów z tego tytułu
następuje po koszcie wytworzenia (koszty rzeczywiście poniesione na wykonanie danej usługi),
zapisem:
- Wn konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Koszty działalności, na rzecz której usługa została wykonana),
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Koszty działalności pomocniczej, która wykonała usługę),
4) je\
eli działalność pomocnicza świadczy w części usługi na rzecz środków trwałych w budowie,
wówczas koszty z tego tytułu faktycznie poniesione przenosi się - po zakończeniu ka\
dego miesiąca -
w cię\
ar kosztów środków trwałych w budowie, zapisem:
- Wn konto 08 "Środki trwałe w budowie",
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej",
5) koszty utrzymania obiektów działalności socjalnej i słu\
ących rehabilitacji osób niepełnosprawnych,
zgromadzone na koncie 53, zarachowuje się okresowo (po zakończeniu ka\
dego okresu
sprawozdawczego) w cię\
ar pozostałych kosztów operacyjnych, zapisem:
- Wn konto 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne",
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej".
Przy czym, w jednostkach sporządzających rachunek zysków i strat w postaci porównawczej,
rozliczenia kosztów utrzymania obiektów działalności socjalnej i słu\
ących rehabilitacji osób
niepełnosprawnych dokonuje się z zastosowaniem kont 79-0 i 79-1, w następujący sposób:
a) zarachowanie kosztów
- Wn konto 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne",
- Ma konto 79-0 "Obroty wewnętrzne",
b) rozliczenie kosztów
- Wn konto 79-1 "Koszty obrotów wewnętrznych",
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej".
Podobnie przebiegać będą księgowania w przypadku rozliczania kosztów działalności pomocniczej
świadczonej na rzecz budowy lub wytworzenia środków trwałych bądz
materiałów, je\
eli oczywiście
jednostka sporządza porównawczy rachunek zysków i strat. Jednak zarachowanie tych kosztów (pkt a)
odbywać się wówczas będzie na odpowiednie konto księgowe (konto 08, 01 lub 31).
Po rozliczeniu kosztów działalności pomocniczej i socjalnej konto 53 nie powinno wykazywać salda. Ewentualne saldo debetowe, wykazywane
przez to konto na koniec okresu sprawozdawczego i na dzień bilansowy, oznacza wartość produkcji niezakończonej działalności pomocniczej
i socjalnej.
Ewidencja i rozliczanie kosztów działalności pomocniczej mo\
e przebiegać w sposób zaprezentowany na przykładzie liczbowym.
Przykład 6
I. Zało\
enia:
1. Jednostka prowadząca działalność wytwórczą (produkcja "A" i "B") posiada wydzielone organizacyjnie wydziały pomocnicze w zakresie
remontów i transportu.
2. W księgach rachunkowych jednostka wyodrębnia koszty działalności podstawowej na produkcję "A" i "B", koszty ogólnego zarządu oraz koszty
działalności pomocniczej - odrębnie koszty wydziału remontowego i odrębnie wydziału transportowego.
3. Ewidencja i rozliczanie kosztów prowadzone są na kontach zespołu 4 i 5. Jednostka sporządza kalkulacyjny rachunek zysków i strat.
4. Poniesione koszty oraz wartość świadczeń na rzecz poszczególnych wydziałów przedstawia poni\
sza tabela. Obok świadczeń wyra\
onych
w godzinach pracy (h) podano tak\
e procentowy udział świadczeń wydziału remontowego i transportowego na rzecz poszczególnych odbiorców.
Tabela 1
Wydziały pomocnicze
Wyszczególnienie
Wydział Wydział
remontowy transportowy
Poniesione koszty 50.000 zł 40.000 zł
Wielkość świadczeń ogółem, w tym: 2.000 h 100% 250 h 100%
- usługi wydziału remontowego na rzecz wydziału 200 h 10% - -
transportowego
- świadczenia na rzecz wydziału podstawowego "A" 700 h 35% 140 h 56%
- świadczenia na rzecz wydziału podstawowego "B" 1.000 h 50% 90 h 36%
- świadczenia na rzecz działalności administracyjno- 100 h 5% 20 h 8%
gospodarczej
II. Rozliczenie kosztów działalności pomocniczej:
1. Rozliczenie kosztów wydziału remontowego:
a) koszt 1 godziny pracy: (50.000 zł : 2.000 h) = 25 zł,
b) koszty przypadające na poszczególne rodzaje działalności:
- świadczenia wzajemne na rzecz wydziału transportowego:
(200 h x 25 zł) = 5.000 zł,
- produkcja podstawowa "A": (700 h x 25 zł) = 17.500 zł,
- produkcja podstawowa "B": (1.000 h x 25 zł) = 25.000 zł,
- działalność administracyjno-gospodarcza: (100 h x 25 zł) = 2.500 zł.
2. Rozliczenie kosztów wydziału transportowego:
a) do kosztów poniesionych przez ten wydział nale\
y doliczyć
wartość usług, świadczonych przez wydział remontowy,
w wysokości: 5.000 zł. Koszty poniesione przez wydział
transportowy, po uwzględnieniu świadczeń wzajemnych,
wyniosą zatem: (40.000 zł + 5.000 zł) = 45.000 zł,
b) koszt 1 godziny pracy: (45.000 zł : 250 h) = 180 zł,
c) koszty przypadające na poszczególne rodzaje działalności:
- produkcja podstawowa "A": (140 h x 180 zł) = 25.200 zł,
- produkcja podstawowa "B": (90 h x 180 zł) = 16.200 zł,
- działalność administracyjno-gospodarcza:
(20 h x 180 zł) = 3.600 zł.
W tym przypadku zarówno koszty wydziału remontowego, jak i wydziału transportowego, mo\
na rozliczyć tak\
e procentowym wskaz
nikiem
struktury godzin pracy.
III. Dekretacja:
1. Świadczenia wzajemne - usługi wydziału remontowego na rzecz wydziału
transportowego: 5.000 zł
- Wn konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział transportowy),
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział remontowy).
2. Rozliczenie działalności pomocniczej wydziału remontowego w części przypadającej
na poszczególne rodzaje działalności podstawowej:
a) w części przypadającej na produkcję "A": 17.500 zł
- Wn konto 50 "Koszty działalności podstawowej -
produkcyjnej" (w analityce: Produkcja podstawowa "A"),
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział remontowy),
b) w części przypadającej na produkcję "B": 25.000 zł
- Wn konto 50 "Koszty działalności podstawowej -
produkcyjnej" (w analityce: Produkcja podstawowa "B"),
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział remontowy).
3. Rozliczenie kosztów wydziału remontowego przypadających na działalność
administracyjno-gospodarczą jednostki: 2.500 zł
- Wn konto 55 "Koszty zarządu",
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział remontowy).
4. Rozliczenie działalności pomocniczej wydziału transportowego w części przypadającej
na poszczególne rodzaje działalności podstawowej:
a) w części przypadającej na produkcję "A": 25.200 zł
- Wn konto 50 "Koszty działalności podstawowej -
produkcyjnej" (w analityce: Produkcja podstawowa "A"),
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział transportowy),
b) w części przypadającej na produkcję "B": 16.200 zł
- Wn konto 50 "Koszty działalności podstawowej -
produkcyjnej" (w analityce: Produkcja podstawowa "B"),
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział transportowy).
5. Rozliczenie kosztów wydziału transportowego przypadających na działalność
administracyjno-gospodarczą jednostki: 3.600 zł
- Wn konto 55 "Koszty zarządu",
- Ma konto 53 "Koszty działalności pomocniczej"
(w analityce: Wydział transportowy).
IV. Księgowania: