Rynek i jego formy

zorganizowania

dr D. Rusiecka Wykład 2 05.10.2011

Współczesne systemy społeczno-gospodarcze

Gospodarka rynkowa –

•

wyłączność własności prywatnej

•

wyłączny wpływ na alokację zasobów mają indywidualne decyzje
konsumentów i firm, a nie decyzje administracyjne, czy wynikające z
tradycji

Gospodarka centralnie planowana –

•

dominacja ( a nie wyłączność) państwowej własności czynników produkcji

•

nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych

Gospodarka mieszana –

•

dominacja (a nie wyłączność) własności prywatnej

•

decydujący wpływ na alokację zasobów mają indywidualne decyzje
konsumentów i firm, a nie decyzje administracyjne, czy wynikające z
tradycji

Współczesne systemy społeczno-gospodarcze

Warunki istnienia rynkowego mechanizmu

regulowania gospodarki

:

własność prywatna i swoboda z zakresie transferu prywatnych
praw własności

swoboda prowadzenia działalności gospodarczej (minimalizacja
administracyjnych

ograniczeń, regulacji i reglamentacji

w zakresie produkcji i obrotu)

istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek
(KPW, giełdy, banki, instytucje powiernicze, ubezpieczeniowe,
doradcze itp.)
integralność rynku, czyli wzajemne uzależnienie się od siebie
poszczególnych segmentów rynku (np. rynku dóbr fizycznych,
usług, rynku finansowego, pieniężnego, walutowego)

Rynek jako podstawowy,

ale nie jedyny

mechanizm rozwiązywania

trzech kluczowych problemów każdej gospodarki

Co produkować – istotne znaczenie mają zachowania
konsumentów. „Głosują” oni pieniędzmi, jaka produkcja
ma być zwiększona, a jaka zmniejszona - w ramach
możliwości produkcyjnych gospodarki
Jak produkować, biorąc pod uwagę ograniczenia
gospodarki i istnienie efektywnej konkurencji między
producentami (produkować dużo, sprzedawać tanio –
eliminacja drogich metod produkcji)

Dla kogo produkować – problem rozwiązywany dzięki
kształtowaniu się relacji popytu i podaży na rynkach

Rynek

ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi

do zawierania transakcji wymiennych między sprzedawcami

oferującymi towary i usługi, a nabywcami reprezentującymi
potrzeby poparte określonymi funduszami

proces, w którym nabywcy i sprzedawcy określają przedmiot

obrotu i warunki tego obrotu, a więc decydują o cenach i ilościach
oraz o pozostałych warunkach (np. sposób i termin dostawy,

sposób i termin płatności, rodzaj opakowania itd.)

całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich

one przebiegają

Rynek nie musi być fizycznym miejscem transakcji !!!

Funkcje rynku:

dokonuje wyceny różnych dóbr
jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów
gospodarczych
jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania
zasobów gospodarczych
umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce
weryfikuje społeczną przydatność produkcji
jest mechanizmem dostosowania produkcji do potrzeb

Rynek ropy naftowej

1852 – pierwsza destylacja ropy naftowej - Ignacy Łukasiewicz

1859 – pierwszy szyb naftowy (w stanie Pensylwania)
Produkcja światowa - początkowo kilka tysięcy ton rocznie

- w 1900 - ok. 20 mln ton rocznie

- przed II wojną światową - ponad 300 mln ton rocznie

- 1960 - ok. 20 mln baryłek (159 l) dziennie

- obecnie – ok. 73 mln baryłek dziennie , w tym ponad 30 mln w

krajach OPEC
Gł. producenci – do połowy XX w. – Stany Zjednoczone

(ponad 60%)

obecnie – rej. Zatoki Perskiej, USA, Morze Północne, Zat.Meksyk.

Ceny – do pocz. lat 70-tych XX w. – ok.. 3 $ /baryłkę

- 1973 – gwałtowny wzrost cen do 12 $ /baryłkę

- 1979-1980 – wzrost cen do 35 $ /baryłkę

- lata 80-te – ropa tanieje do ok. 15 $ /baryłkę

- ponowny wzrost cen od 1999 rok – (02.07.2008 r. 146,14 $ /baryłkę)

- obecnie ok. 101 $ /baryłkę

Źródło: www.bankier.pl

Cena ropy Brent w Londynie (

USD/baryłkę)

03.07.08 – max

146,14

26.12.08 – min

38,55

Zmiany na rynku w wyniku

szoku naftowego w 1973 roku

Co produkować

– zastąpienie ropy innymi surowcami,

rozbudowa energetyki jądrowej

Jak produkować – wzrost zainteresowania technologiami
energooszczędnymi (np. wzrost popularności samochodów
małolitrażowych)
Dla kogo produkować – wzrost dochodów uzyskiwanych
z handlu ropą przez kraje OPEC i szybkie ich bogacenie -
nowy rynek zbytu

RYNEK

- kryteria podziału

według przedmiotu obrotu (rynek produktów i usług, rynek
czynników produkcji – pracy, ziemi, kapitału)
według zasięgu geograficznego (lokalny, regionalny,
krajowy, międzynarodowy, światowy)

w zależności od sytuacji rynkowej (rynek sprzedawcy,
rynek nabywcy)

w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu
transakcji (rynek homogeniczny, heterogeniczny)

w zależności od struktury rynku (rynek konkurencji
doskonałej i niedoskonałej)

Warunki istnienia rynku

Warunek konieczny- wymiana

- najczęściej w formie towarowo-pieniężnej
- rzadziej wymiana naturalna – towar za towar lub usługę

lub wymiana usług
konkurencja – proces za pomocą którego uczestnicy rynku,

dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić
oferty korzystniejsze od innych pod względem ceny, jakości
lub innych cech wpływających na decyzje zawarcia transakcji

- zarówno między nabywcami jak i sprzedawcami
- w formie cenowej i pozacenowej

infrastruktura rynkowa -miejsca wyznaczone i przystosowane
do prowadzenia różnego rodzaju transakcji rynkowych

Rynek

ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi

do zawierania transakcji wymiennych między sprzedawcami

oferującymi towary i usługi, a nabywcami reprezentującymi
potrzeby poparte określonymi funduszami

proces, w którym nabywcy i sprzedawcy określają przedmiot

obrotu i warunki tego obrotu, a więc decydują o cenach i ilościach
oraz o pozostałych warunkach (np. sposób i termin dostawy,

sposób i termin płatności, rodzaj opakowania itd.)

całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich

one przebiegają

Rynek nie musi być fizycznym miejscem transakcji !!!

Struktury rynku(modele konkurencji)

Cecha:

Konkurencja

doskonała

Konkurencja

monopolistyczna

Oligopol

Monopol

pełny

Liczba

producentów

bardzo dużo

wiele

kilka lub kilkanaście

jedna

Rodzaj produktu

jednorodny

(standardowy)

zróżnicowany

standardowy lub

zróżnicowany

unikatowy

(brak bliskich

substytutów)

Kontrola nad ceną

żadna

w wąskim zakresie

znaczna (zmowa) lub

ograniczona (wzajemna
współzależność)

znaczna

Warunki wejścia

na rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe

poważne przeszkody

bardzo trudne

Konkurencja

pozacenowa

żadna

znaczny nacisk na

reklamę, nazwę,

znak firmowy

znaczna, związana ze

zróżnicowaniem produktu

reklama

Public

relations

rolnictwo

giełdy

handel detaliczny

prod. samochodów,

operatorzy telefonii

Sieć

wodociągowa

energetyczna

Struktury rynku(modele konkurencji)

Cecha:

Konkurencja

doskonała

Konkurencja

monopolistyczna

Oligopol

Monopol

pełny

Liczba

producentów

bardzo dużo

wiele

kilka lub kilkanaście

jedna

Rodzaj produktu

jednorodny

(standardowy)

zróżnicowany

standardowy lub

zróżnicowany

unikatowy

(brak bliskich

substytutów)

Kontrola nad ceną

żadna

w wąskim zakresie

znaczna (zmowa) lub

ograniczona (wzajemna
współzależność)

znaczna

Warunki wejścia

na rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe

poważne przeszkody

bardzo trudne

Konkurencja

pozacenowa

żadna

znaczny nacisk na

reklamę, nazwę,

znak firmowy

znaczna, związana ze

zróżnicowaniem produktu

reklama

Public

relations

Przykład

rolnictwo

giełdy

handel detaliczny

prod. samochodów,

operatorzy telefonii

Sieć

wodociągowa

energetyczna

Struktury rynku(modele konkurencji)

Cecha:

Konkurencja

doskonała

Konkurencja

monopolistyczna

Oligopol

Monopol

pełny

Liczba

producentów

bardzo dużo

wiele

kilka lub kilkanaście

jedna

Rodzaj produktu

jednorodny

(standardowy)

zróżnicowany

standardowy lub

zróżnicowany

unikatowy

(brak bliskich

substytutów)

Kontrola nad ceną

żadna

w wąskim zakresie

znaczna (zmowa) lub

ograniczona (wzajemna
współzależność)

znaczna

Warunki wejścia

na rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe

poważne przeszkody

bardzo trudne

Konkurencja

pozacenowa

żadna

znaczny nacisk na

reklamę, nazwę,

znak firmowy

znaczna, związana ze

zróżnicowaniem produktu

reklama

Public

relations

Przykład

rolnictwo

giełdy

handel detaliczny

prod. samochodów,

operatorzy telefonii

Sieć

wodociągowa

energetyczna

Struktury rynku(modele konkurencji)

Cecha:

Konkurencja

doskonała

Konkurencja

monopolistyczna

Oligopol

Monopol

pełny

Liczba

producentów

bardzo dużo

wiele

kilka lub kilkanaście

jedna

Rodzaj produktu

jednorodny

(standardowy)

zróżnicowany

standardowy lub

zróżnicowany

unikatowy

(brak bliskich

substytutów)

Kontrola nad ceną

żadna

w wąskim zakresie

znaczna (zmowa) lub

ograniczona (wzajemna
współzależność)

znaczna

Warunki wejścia

na rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe

poważne przeszkody

bardzo trudne

Konkurencja

pozacenowa

żadna

znaczny nacisk na

reklamę, nazwę,

znak firmowy

znaczna, związana ze

zróżnicowaniem produktu

reklama

Public

relations

Przykład

rolnictwo

giełdy

handel detaliczny

prod. samochodów,

operatorzy telefonii

Sieć

wodociągowa

energetyczna

Struktury rynku(modele konkurencji)

Cecha:

Konkurencja

doskonała

Konkurencja

monopolistyczna

Oligopol

Monopol

pełny

Liczba

producentów

bardzo dużo

wiele

kilka lub kilkanaście

jedna

Rodzaj produktu

jednorodny

(standardowy)

zróżnicowany

standardowy lub

zróżnicowany

unikatowy

(brak bliskich

substytutów)

Kontrola nad ceną

żadna

w wąskim zakresie

znaczna (zmowa) lub

ograniczona (wzajemna
współzależność)

znaczna

Warunki wejścia

na rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe

poważne przeszkody

bardzo trudne

Konkurencja

pozacenowa

żadna

znaczny nacisk na

reklamę, nazwę,

znak firmowy

znaczna, związana ze

zróżnicowaniem produktu

reklama

Public

relations

Przykład

rolnictwo

giełdy

handel detaliczny

prod. samochodów,

operatorzy telefonii

Sieć

wodociągowa

energetyczna