Frid Ingulstad

Saga wiatr nadziei

Tom 1

Złota broszka

(Sønnavind)

Przełożyła

Lucyna Chomicz-Dąbrowska

Osoby

Elise Lovlien, ma osiemnaście lat, mieszka na ulicy Sandakerveien na osiedlu

robotniczym Sagene, pracuje jako prządka w przędzalni Nedre Voien, opiekuje się

młodszym rodzeństwem.

Hilda, szesnastoletnia siostra Elise, pracuje jako pomocnica w przędzalni.

Peder, najmłodszy spośród rodzeństwa, wychudzony, drobny i wrażliwy

ośmiolatek.

Kristian, młodszy brat, ma dziewięć lat. Twardy i zamknięty w sobie, w

niczym nie przypomina Pedera.

Jensine Lovlien, około czterdziestoletnia, dotknięta chorobą (suchoty) matka

rodzeństwa. Pochodzi z rodziny robotniczej z Ulefoss. Prawa i religijna.

Mathias Lovlien, ich ojciec, były marynarz, alkoholik. W jego żyłach płynie

cygańska krew.

Johan Thoresen, narzeczony Elise, mieszka piętro niżej w tej samej

czynszówce Andersengarden.

Anna Thoresen, siostra Johana, sparaliżowana po polio, leży w domu.

Pani Thoresen (Aslaug), matka Johana i Anny, pracuje w tkalni Hjula.

Ojciec Johana jest marynarzem, rodzina dawno nie miała od niego żadnych

wieści.

Evert, ośmiolatek, sierota, mieszka u alkoholika Hermansena, a na jego

utrzymanie łoży gmina.

Emanuel Ringstad, oficer w Armii Zbawienia, dwudziestosiedmioletni

jedynak i dziedzic dworu Ringstad. Wynajmuje pokój na poddaszu u Oscara

Carlsena:

Pan Paulsen, majster w przędzalni Nedre Voien, podstarzały, otyły wdowiec,

z którym Hilda zachodzi w ciążę. Mieszka na wzgórzu Aker.

Agnes Zakariassen, przyjaciółka Elise, tkaczka, mieszka z rodzicami na ulicy

Maridalsveien.

Pani Evertsen, jedna z okolicznych plotkarek, mieszka na parterze w

Andersengarden.

Pani Albertsen, mieszka w sąsiednim domu czynszowym.

Pani Berg, miła i dobroduszna, zaopiekowała się Pederem.

Lort-Anders, przyjaciel Johana z czasów, gdy razem pływali na statku,

podejrzany typ, przestępca.

Maren Sorby, samarytanka z Armii Zbawienia w stopniu kapitana.

Magda, właścicielka sklepu kolonialnego na rogu.

Otto, nocny stróż w przędzalni Nedre Voien.

Othilie, prostytutka z Vaterlandu.

Oline, wdowa, matka czworga dzieci, traci pracę w przędzalni.

Przedmowa

Nie ma chyba drugiej takiej stolicy na całym świecie, przez którą

przepływałaby rzeka z malowniczymi kaskadami, progami skalnymi i wodospadami.

Maridalen i Aker, poprzecinane urokliwymi ścieżkami spacerowymi, to obecnie teren

chroniony jako dziedzictwo kultury. Ciekawe jednak, jak wyglądało to miejsce nad

rzeką przed stu laty.

Spróbujmy sobie wyobrazić życie prządki z przędzalni Graaha w 1905 roku,

robotnicy pracującej po dwanaście, czternaście godzin w fabrycznej hali w kłębach

kurzu i w ogłuszającym huku maszyn. Dziesięcio-, a nawet dwunastoosobowe

rodziny gnieździły się w mieszkaniach składających się z jednej izby i kuchni. Co

czuła matka, która szła do pracy i zostawiała w domu gromadkę dzieci bez opieki, w

czasach gdy palono w piecu, a pomieszczenia oświetlano lampami naftowymi i

świecami?

W serii Wiatr nadziei Czytelnicy śledzić będą losy osiemnastoletniej Elise, na

której barkach spoczywa odpowiedzialność za młodsze rodzeństwo. Towarzyszyć jej

będą w kłopotach i radościach, w chwilach, gdy przeżywa miłość, a także gdy zmaga

się z przeciwnościami losu i walczy o przetrwanie. Bohaterowie powieści są

postaciami fikcyjnymi, ale akcja została oparta na autentycznych zdarzeniach.

Opisałam środowisko i miejsca, które sama odwiedziłam. Wykorzystałam informacje

zasłyszane w rozmowach ze starszymi ludźmi, którzy w młodości pracowali w

fabrykach i mieszkali na osiedlach robotniczych, gdzie w tamtych czasach stały

przyfabryczne czynszówki.

Ich życie było ciężką harówką, ale miało także swoje uroki. Ci ludzie potrafili

się cieszyć drobiazgami, a miłość... no cóż, ta się właściwie nie zmieniła.

Frid Ingulstad

1

Kristiania, początek stycznia 1905 roku

- Nie ma mowy! Co mnie obchodzi, że wszystkie twoje dzieciaki leżą chore na

odrę? To nie moja sprawa! - ryknął nadzorca tak głośno, że słychać go było z daleka.

Elise zatrzymała się gwałtownie i przestraszona skierowała wzrok w stronę

oszklonej budki. Kto tym razem dostawał reprymendę? Ciarki przeszły jej po plecach.

Przystanęła na moment i nasłuchiwała, zastanawiając się, kim jest ta biedaczka, której

gromadka dzieci zachorowała na odrę. Elise-słyszała, że choroba szerzy się na osiedlu

robotniczym Sagene niczym zaraza, a umiera na nią co drugi chory.

- Możesz iść do kantoru i odebrać swoją zapłatę! - wykrzykiwał wciąż ze

złością nadzorca, a jego głos zabrzmiał falsetem. - I nie wyobrażaj sobie, że pozwolę

ci tu nadal pracować. Co by się stało z przędzalnią, gdyby prządki przychodziły,

kiedy im się podoba?

Elise z całego serca współczuła biedaczce, na której skupiła się wściekłość

nadzorcy, choć nadal nie widziała, kim ona jest. Zawahała się. Może odważyć się

podejść kilka kroków bliżej i zajrzeć do środka? - pomyślała i podkradłszy się

bezgłośnie, wyciągnęła szyję. Zależało jej, by sprawdzić, o kogo chodzi. Nadzorca

stał na środku czerwony jak burak i trzęsąc podwójnym podbródkiem, ciskał z oczu

gromy. Naprzeciwko niego, plecami do Elise stała wychudzona Oline. Skuliła się i

skrzyżowawszy ręce na piersi, zwiesiła głowę i wbiła wzrok w podłogę. Ramiona jej

drżały od tłumionego płaczu.

- Już drugi raz w tym tygodniu przychodzisz spóźniona. Dość tego! Wynoś

się! Nie życzę tu sobie takich leni!

Elise obserwowała tę scenę z rosnącym przerażeniem. Oline była wdową i

miała na utrzymaniu czworo małych dzieci. Jeśli straci pracę, nie będą mieli z czego

żyć.

Wstrzymała oddech, gdy ujrzała, że Oline pada nadzorcy do nóg i uczepiwszy

się nogawek jego spodni, błaga z płaczem:

- Proszę się nade mną ulitować! Przyrzekam, że to się nigdy więcej nie

powtórzy. Spóźniłam się, bo mój najmłodszy synek majaczył w gorączce, a potem

nagle zaczął mi się przelewać przez ręce i już myślałam, że umrze.

Nadzorca odsunął ją poirytowany.

- Wynoś się, mówię. Nie moja wina, że rodzicie tyle bachorów!

Oline z trudem wzięła się w garść. Odwróciła się i pochlipując, chwiejnym

krokiem skierowała się w stronę drzwi.

Elise pośpiesznie oddaliła się od budki, a gdy Oline wyszła, udawała, że otula

się szalem. Wprost rozsadzała ją wściekłość i z trudem łapała oddech.

Jakie to niesprawiedliwe, pomstowała w duchu, czując, jak narasta w niej

sprzeciw. Pewnego dnia... - pomyślała gniewnie i zacisnęła pięści w niemym buncie...

Pewnego dnia dostaną za swoje...

Oline nawet na nią nie spojrzała, być może wcale jej nie zauważyła. Szła,

potykając się o własne nogi, i pochlipywała.

Elise, otulona szorstkim szalem zrobionym na drutach, otworzyła ciężkie

drzwi fabryczne. Nie mogła przestać myśleć o nieszczęściu, jakie spadło na Oline. Co

teraz zrobi? Nie pozostaje jej chyba nic innego, jak szukać wsparcia w gminie, ale jak

zdoła przeżyć wraz z czworgiem dzieci z marnego zasiłku?

Czy to takie dziwne, że nie mogła odejść od rozpalonego gorączką dziecka?

Przecież nie ma nikogo, kto zaopiekowałby się maluchami podczas jej nieobecności,

a teraz gdy wszystkie są chore, jest jej jeszcze ciężej.

Uderzył w nią lodowaty podmuch śnieżnej zamieci, w powietrzu wirowały

płatki śniegu. Elise pochyliła się i brnęła pod wiatr, trzęsąc się z zimna. Gdy ktoś jest

wychudzony, zimowy chłód dokucza szczególnie mocno. Wysłużone buty,

poprzecierane i popękane między zelówką a cholewką, przemokły w śniegowej brei

już po paru krokach. Elise czuła, jak marzną jej palce u nóg, i wiedziała, że nim zdąży

dojść do domu, całkiem straci w nich czucie, tak jak wczoraj.

Przywołała w myślach obraz córki dyrektora, która tanecznym krokiem

przechodziła przez halę przędzalni ubrana w ciepły zimowy płaszcz obszyty

futerkiem. Na głowie miała czapkę z tego samego futra, na szyi zawieszoną mufkę, a

na nogach ciepłe sznurowane trzewiki. Na pewno nie marzła, bo na twarzy nie znać

było śladów odmrożeń, a nos jej nie siniał. Śmiała się i żartowała z nadzorcą i

wyglądała tak, jakby nie miała żadnych trosk.

Ale też nie musi pracować w fabryce do końca swych dni, zrastając się niemal

w jedno z maszyną, pomyślała Elise i westchnęła. Nie haruje od godziny szóstej rano

do szóstej lub ósmej wieczorem w ogłuszającym huku maszyn, w hali, gdzie wirują w

szalonym tempie umieszczone na suficie kołowroty, a wrzeciona przyprawiają o

zawrót głowy, gdzie unoszący się kurz wdziera się robotnicom do ust i do nosa, a one

nie mogą ani na moment spuścić wzroku z nitek, pilnując, by się nie zerwały. Nie

potrzebuje się śpieszyć do domu do chorej matki, dwóch hałaśliwych młodszych braci

i młodszej siostry, która też wraca wykończona po długim dniu pracy jako pomocnica

w przędzalni. I do ojca, który pieniądze przeznacza nie na to bynajmniej, co trzeba.

Nie, córka dyrektora wygrzewa się w ciepłym salonie obsługiwana przez pokojówkę.

Ma suche stopy, piękne ubrania, najada się do syta i kładzie się spać, gdy ma na to

ochotę. Żyje się jej jak w niebie.

Ukradkiem razem z Agnes podśmiechiwały się z dyrektora, niewysokiego

mężczyzny z wystającym brzuchem. Wygląda komicznie, gdy kołysząc się jak

kaczka, przemierza każdego przedpołudnia fabryczną halę, cmokając z dezaprobatą

wyblakłymi wargami.

Elise przeszła pośpiesznie przez most Beierbrua, zginając się niemal wpół, by

osłonić się przed silnymi podmuchami wiatru. Rzadko tak strasznie wiało o tej porze

roku. Przecież dopiero co minęły święta Bożego Narodzenia i Nowego Roku.

Przemoknięte liche pończochy ocierały się wewnątrz butów i Elise czuła, że

na pięcie zrobiła jej się dziura. Znów je będzie musiała cerować dziś wieczorem.

Biedna Oline! Co się z nią stanie? I tak nie było jej lekko, ale teraz, bez pracy

i zarobku, czeka ją ciężki los.

Zarówno w przędzalni, jak i w tkalni od godziny dwunastej do pierwszej

przysługiwała robotnicom godzinna przerwa na obiad. Elise śpieszyła się, by zdążyć

kupić w sklepie na rogu mleko, szare mydło, kawę, węgiel na opał i naftę. Ulicę

Sandakerveien oświetlały wciąż jeszcze latarnie gazowe, ale po drugiej stronie rzeki

ustawiono latarnie elektryczne. Także w willi dyrektora na ulicy Oscarsgate we

wszystkich pomieszczeniach paliły się lampy elektryczne, tak przynajmniej mówiła

Agnes. Elise wyobrażała sobie, że gdyby znalazła się w takim domu, poczułaby się

jak w królewskim pałacu z baśni. Pomyśleć, że wystarczy nacisnąć guzik i całe

pomieszczenie wypełnia się jasnym światłem!

Na szczęście ugotowała wczoraj wieczorem ziemniaki, wystarczy je więc

teraz tylko podgrzać. Rano przed wyjściem do przędzalni przyniosła wody z pompy.

Jeśli się pośpieszy, zdąży ze wszystkim, nim będzie musiała wracać na popołudniową

zmianę.

Skręciła za róg i już miała wejść do sklepu, ciesząc się, że choć na chwilę

schroni się przed lodowatym chłodem, gdy nagle zauważyła Everta. Chłopiec

przyjaźnił się z Pederem, jej najmłodszym bratem. Potykając się, ciągnął wózek na

dwóch kółkach wypełniony po brzegi towarami.

Zatrzymała się i patrząc na niego zdziwiona, zapytała:

- Nie jesteś w szkole, Evert?

Chłopiec pokręcił głową i pośpieszył dalej.

Dlaczego?

Nie pozwolili mi - odrzekł Evert z niechęcią w głosie, jak zawsze, gdy nie

chciał o czymś mówić. - Gmina się nie zgodziła! - zawołał i zniknął za rogiem.

Elise stała przez chwilę nieruchomo, myśląc Z oburzeniem o tym, że Evertowi

nie pozwolono kontynuować nauki, chociaż należał do najzdolniejszych uczniów w

klasie. Straszna niesprawiedliwość! Evert był sierotą. Opiekę nad nim powierzono

Hermansenowi, który dostawał na chłopca zasiłek z kasy zapomogowej. Jednak

Hermansen przepijał wszystko, zarówno swoją wypłatę, jak i pieniądze z gminy.

Dlatego Evert wciąż chodził głodny. Peder przyznał się parę razy siostrze, że dzielił

się swoimi kanapkami z Evertem. Kładł kanapkę pod pulpit ławki, tak by nikt inny

nie zauważył. Czasem Evert zasypiał na lekcjach, gdy całą noc spędził w fabryce.

Wtedy nauczyciel złościł się i ciągnął go za ucho, omal mu go nie urywając, tak że

chłopcu leciała krew. Tak opowiadał Peder.

Wszystko się w niej burzyło ze złości i gniewnie wkroczyła do sklepu.
A kiedy parę chwil później wbiegła na podwórze czynszówki, uderzył ją w

nozdrza smród z wychodków. Obok przepełnionych, niedomykających się kubłów na

śmieci leżała sterta odpadków, spod której wyskoczył szczur i przemknął pod płotem

jak strzała do sąsiedniej posesji. Pewnie wróci, gdy tylko na podwórzu zrobi się

spokojniej. Pośpieszyła w stronę drzwi wejściowych na klatkę i weszła na drugie

piętro.

W kuchni było zimno, zanim więc zajrzała do izby, w której leżała chora

mama, rozpaliła w piecu. Zastanawiała się, czemu Hilda jeszcze nie przyszła. Nim

opuściła halę fabryczną, siostra mignęła jej w tłumie robotnic, nie miała jednak czasu

na nią zaczekać. Nalała wody do garnka i starając się nie hałasować fajerkami,

nastawiła do zagotowania. Następnie uchyliła drzwi do izby.

Mama leżała w łóżku blada i cicha, z zamkniętymi oczami. Złożone dłonie

położyła na kocu. Tak zazwyczaj spędzała całe dnie.

- Mamo? - odezwała się półgłosem Elise, nie chcąc budzić chorej. Pragnęła się

jedynie upewnić, czy nadal tli się w niej życie.

Mama podniosła powieki i zmusiła usta do uśmiechu.
- A, to ty - odezwała się słabym głosem i znów zamknęła oczy.
Elise po cichu wróciła do kuchni. Mieszkanie składało się tylko z tych dwóch

pomieszczeń, ale na szczęście nie musieli dzielić kuchni z inną rodziną, jak wielu

ludzi w czynszówkach przyfabrycznych.

Sięgnęła po szmatkę i wytarła blat stołu, po czym postawiła na nim blaszane

talerze i kubki, położyła noże. Miała nadzieję, że lada chwila zjawi się Hilda.

Elise uznawała godzinną przerwę obiadową za najlepszą porę w ciągu całego

dnia. Błogosławieństwem było wyrwać się z hałasu i kurzu w przędzalni i

rozprostować bolące od trzymania wciąż w tej samej pozycji plecy. O tej porze

chłopcy byli w szkole, a mama leżała w izbie, kuchnię więc siostry miały dla siebie.

Hilda skończyła szesnaście lat i była młodsza od Elise o dwa lata. Miała jasne

włosy, piegi, zadarty nos i głębokie dołeczki w policzkach, gdy się uśmiechała.

Właściwie były do siebie podobne, tyle że włosy Elise miały odcień brązowy. Mimo

różnicy wieku śmiały się i chichotały z tego samego, dzieliły się sekretami i

plotkowały o koleżankach z przędzalni.

Oczywiście brakowało im towarzystwa mamy, która nim zachorowała, także

przychodziła do domu na przerwę obiadową, a wtedy posilały się we trójkę. Kiedyś,

gdy ojciec jeszcze miał pracę, zdarzało się, że i on jadał razem z nimi, ale to było tak

dawno. Teraz większość czasu spędzał ze swoimi kompanami od kieliszka. Elise

wzdrygnęła się i pośpiesznie odsunęła na bok tę przykrą myśl. Na schodach rozległy

się kroki i po chwili w drzwiach pojawiła się Hilda.

Siostra w ostatnim czasie bardzo wychudła i pobladła. Żeby tylko nie zapadła

na suchoty tak jak mama, pomyślała Elise przerażona, obrzuciwszy siostrę uważnym

spojrzeniem. Ale czy to dziwne, że chorują, skoro muszą od rana do nocy pracować w

kurzu i hałasie? Przypomniało jej się, jak mama powiedziała kiedyś, że nie dojdzie do

rozprawy z niesprawiedliwością, póki Norwegia nie stanie się samodzielnym

państwem. Teraz krążyły pogłoski, że zmierza do rozwiązania unii ze Szwecją. Ojciec

Agnes, najlepszej przyjaciółki Elise, wiedział o wielu sprawach, a ponieważ Agnes

była jedynaczką, dzielił się z nią swymi przemyśleniami. Tym sposobem Elise także

dowiadywała się o tym, co się działo i nad czym debatowali ludzie decydujący o

losach kraju. Zastanawiała się, czy odzyskanie przez Norwegię niepodległości zmieni

coś na lepsze. Trudno jej było w to uwierzyć, .skoro ludzie u władzy bardziej dbali o

interesy tych, którzy posiadali dużo, aniżeli tych, którzy nic nie mieli.

- Chyba nie jesteś chora, Hildo? - zapytała, patrząc na pobladłą twarz siostry.
Hilda pokręciła głową i odparła:

 Nie, ale strasznie marznę. Poza tym w głowie mi szumi od tego okropnego

huku. Agnes mówi, że w końcu wszystkie, które tam pracujemy, stracimy słuch.

Zresztą podobno niektóre robotnice już to dotknęło.

 Spotkałaś Agnes?

 Szłyśmy kawałek razem. Ona też mi powiedziała, że marnie wyglądam.

 Rozgrzej się trochę przy piecu, a ja szybko dokończę szykować obiad.

Nie wiem, jak sobie poradzę, jeśli Hilda zachoruje, uświadomiła sobie w tej

samej chwili. Mój zarobek nie starczy na obłożnie chorą mamę, ojca, który

przesiaduje w knajpach, i młodszych braci chodzących do szkoły. Elise zarabiała

siedem koron tygodniowo i wszystko szło na jedzenie, czynsz i opał. Osiemdziesiąt

ore na chleb, syrop i kawę na śniadanie, pięćdziesiąt siedem ore na rybę, ziemniaki i

marchew na obiad i pięćdziesiąt ore na mleko, chleb, masło i kawę na podwieczorek

w sobotę i niedzielę, dwadzieścia pięć ore na owsiankę na kolację. Trzy korony i

pięćdziesiąt ore musieli zapłacić za czynsz, a koronę i pięćdziesiąt ore za opał i naftę.

By starczyło pieniędzy na ubrania, buty, mydło i na gazetę oraz inne potrzebne

rzeczy, Hilda musiała oddawać swój zarobek, co czyniła bez większych protestów.

Mimo to im się nie przelewało.

W zeszłym tygodniu Elise musiała zwrócić się o pomoc do Johana i pożyczyć

ponad połowę opłaty za czynsz. Skąd on wziął pieniądze, nie miała pojęcia. Johan był

miły i nigdy z jego ust nie usłyszała odmowy, gdy go o coś poprosiła. Unikała tego

jednak, bo Johanowi też nie było lekko. Jego ojciec wypłynął na morze, a mama

pracowała w tkalni. Siostra zaś była przykuta do łóżka po chorobie przebytej w

dzieciństwie. Gdy Johan mówił, że jej stan nigdy się nie poprawi, na jego twarzy

pojawiał się smutek.

Zarówno Johan, jak i Elise od dzieciństwa mieszkali w tej samej czynszówce

Andersengarden. Gdy byli mali, bawili się zawsze razem, a kiedy inne dzieci

wyśmiewały się z piegów Elise i jej zadartego nosa, Johan zawsze stawał w jej

obronie i groził, że zbije każdego, kto jeszcze raz ośmieli się z niej wyśmiewać. Był

największy i najsilniejszy ze wszystkich chłopców na osiedlu robotniczym Sagene, a

poza tym miał w sobie coś takiego, co sprawiało, że inni czuli przed nim respekt.

Nawet nauczyciel traktował go inaczej niż pozostałych uczniów. Może dlatego, że

Johan wypowiadał się ładniej niż inne dzieciaki z ulicy. Mama Elise zawsze

powtarzała, że Johan urodził się dorosły. Już jako cztero-, pięcioletni brzdąc otwierał

bramę matkom z podwórka, kłaniał się uprzejmie i pytał, czy może w czymś pomóc.

Na myśl o Johanie zrobiło jej się cieplej na sercu. Zeszłego lata zaczęli się ze

sobą spotykać. Choć od dzieciństwa traktowała go jak brata, nagle coś między nimi

zaiskrzyło. Zdarzyło się to pewnej niedzieli, gdy wracali z nabożeństwa. Ich matki

chodziły do domu modlitewnego zwanego Świątynią, w którym odbywały się

spotkania i nabożeństwa Armii Zbawienia, i zazwyczaj zabierały dzieci ze sobą.

Teraz nie mieli zbyt wiele wolnego czasu, by chodzić na takie nabożeństwa, a zresztą,

szczerze mówiąc, woleli inne rozrywki... Uśmiechnęła się pod nosem,

przypomniawszy sobie tamten dzień. Po deszczu pewnie poślizgnęłaby się i upadła na

mokrym bruku, gdyby Johan jej nie przytrzymał. Zamiast jednak ją puścić, gdy już

złapała równowagę, zatrzymał się i objął ją mocniej. Zanim się zorientowała, poczuła

na swych ustach jego gorące i delikatne wargi. To był jej pierwszy pocałunek.

Zawsze ze wstrętem myślała o całowaniu, zwłaszcza po opowieściach jednej z

koleżanek, która wciąż się przechwalała, że wszystkie chłopaki chcą ją całować i

obmacywać. Tymczasem ku swemu zdumieniu przeżyła coś przyjemnego,

niesłychanie przyjemnego.

Potem całowali się wielokrotnie...
Dziewczyny z przędzalni zazdrościły jej, domyślała się tego. Niektóre

pozwalały sobie na złośliwe przytyki pod jej adresem, zastanawiając się na głos, co

Johan widzi w takiej piegusce z zadartym nosem. Przeglądając się w lusterku

zawieszonym w izbie na ścianie, w pełni podzielała ich opinię. Miała nieciekawą

twarz, w każdym razie gdy zachowywała powagę. Gdy się jednak uśmiechnęła, w

policzkach pojawiały się dołeczki, które dodawały jej uroku.

Zauważyła, że wieczorami kręcą się pod ich domem różne dziewczyny.

Chichocząc się i wybuchając głośnym śmiechem, zerkały co rusz w okno Johana.

Johan dobrze wiedział, że go wypatrują, ale gdy Elise zapytała go kiedyś, czy go to

nie krępuje, on tylko wzruszył obojętnie ramionami, jakby inne dziewczyny w ogóle

go nie interesowały. Uradowało ją to i odzyskała pewność siebie, a jej ciało

przeniknął dreszcz.

- Spotkałam na podwórzu Johana - odezwała się nagle Hilda, jakby czytając w

jej myślach. - Wydawało mi się, że czeka na ciebie.

Mam nadzieję, że nie potrzebuje pilnie zwrotu pieniędzy, które mi pożyczył,

pomyślała Elise zatrwożona. Zarządca domu narzekał z najbłahszych powodów, a już

gdy czynsz nie został zapłacony w terminie, nie było zmiłuj się.

Elise postawiła na stole samą rybę i ziemniaki, bo na kupno marchwi nie było

jej dziś stać, i zwróciła się do Hildy:

- Oline została wyrzucona z pracy, widziałam na własne oczy.
Hilda podniosła głowę i popatrzyła na nią z przerażeniem.

Wyrzucili ją? - zapytała.

Spóźniła się do pracy drugi raz w tym tygodniu - wyjaśniła Elise, zaciskając

gniewnie usta.

Przecież jej dzieci zachorowały na odrę. Wszystkie czworo!

Wiem. Najmłodsze jest w tak ciężkim stanie, że obawiała się, iż wybiła jego

ostatnia godzina.

Hilda nałożyła sobie mały kawałek ryby i pół ziemniaka.
- To podłe ze strony Ropuchy! - oświadczyła, mając na myśli nadzorcę,

którego tak nazywały między sobą, bo gdy się zdenerwował, skrzeczał jak żaba. A

denerwował się często.

Elise przytaknęła i przyglądając się siostrze z rosnącym niepokojem, zapytała

w końcu:

- Coś ci dolega?
Hilda pokręciła głową i odpowiedziała:

Nie, ale jakoś mi dziwnie.

Jak?

- Szumi mi w uszach i mam zawroty głowy.
Elise nie odzywała się przez chwilę.
- Spróbuj jednak trochę zjeść. Na pewno poczujesz się lepiej. Hilda wmusiła w

siebie jeszcze jeden kęs, ale potem zrezygnowała i odłożyła widelec.

- Zjedz za mnie! - powiedziała do siostry.
Elise łapczywie sięgnęła po jedzenie i zjadła wszystko, nie zostawiając nawet

okruszka. Nic nie mogło się zmarnować.

- Idź do mamy i powiedz, jak się czujesz - poprosiła Hildę. - Może ona będzie

wiedziała, co ci jest. Przy okazji zapytaj, czy nie zjadłaby trochę obiadu.

Hilda posłuchała siostry, ale gdy wróciła z izby, wyglądała na jeszcze bardziej

wycieńczoną. Trzęsąc się i szczękając zębami z zimna, rzekła:

Mama jest zmęczona i niewiele się odzywa, ale wymamrotała coś o

przeziębieniu. Nie chce nic jeść.

Jeśli nie masz siły wracać do przędzalni, powiadomię nadzorcę.

Hilda zdecydowanie potrząsnęła głową.
- Myślisz, że Ropucha przyjmie ze spokojem wiadomość, że leżę chora w

łóżku? On, który zwolnił Oline tylko dlatego, że dwa razy się spóźniła?

Elise nie odezwała się, w duchu przyznając Hildzie rację. Nadzorca nie

tolerował usprawiedliwień, że któraś z robotnic została w domu z powodu kaszlu czy

gorączki, a wyrzucał ludzi z pracy nawet z bardziej błahych powodów.

Gdy Hilda zamknęła za sobą drzwi, Elise pośpiesznie nalała do miski ciepłej

wody z czajnika i pozmywała blaszane talerze i kubki, noże i widelce. W kominie

słychać było gwizdanie wiatru. Pewnie teraz wieje jeszcze mocniej, pomyślała,

niechętnie zbierając się do wyjścia. Po zmyciu naczyń zostawiła wodę w misce, bo

szkoda jej było wylewać mydlin. Wieczorem po powrocie do domu wykorzysta je do

mycia podłogi. /

Wyszła na dwór. Wiatr uderzył w nią z taką siłą, że aż zaparło jej dech. Chłód

przeniknął przez ubranie, twarz ją szczypała, paliły uszy. Ruszyła naprzód pochylona,

skrzyżowawszy ramiona na piersi.

Nagle w śniegu pomiędzy połamanymi gałęziami i uschniętym, podrywanym

przez podmuchy wiatru listowiem zauważyła, że coś błyszczy. Może to jakaś

moneta? - pomyślała zaintrygowana i schyliwszy się, podniosła z ziemi błyszczący

przedmiot. Stała przez chwilę jak oniemiała, wpatrując się w to, co leżało na jej dłoni.

Nie była to jednokoronówka ani tym bardziej pięć ore. Czegoś takiego jeszcze nigdy

nie oglądała z bliska! Była to błyszcząca złota broszka z drobnymi połyskującymi

kamykami szlachetnymi.

Elise wstrzymała oddech. Kto tu mógł zgubić taki kosztowny drobiazg?

Podniosła głowę i rozejrzała się dookoła, ale nikogo w pobliżu nie zauważyła. Zresztą

nikt z sąsiadów zamieszkujących Andersengarden nie posiadał takiej cennej rzeczy.

Ba, na całym osiedlu Sagene i na innych osiedlach robotniczych wzdłuż rzeki Aker

trudno by kogoś takiego znaleźć.

Jedyną osobą, która przychodziła Elise na myśl, osobą, która mogłaby okazać

się właścicielką tak cennej broszki, była córka dyrektora fabryki, tyle że ona nigdy

nie bywała w tej okolicy. Co najwyżej podjeżdżała powozem lub saniami do

przędzalni, kiedy miała ochotę odwiedzić ojca. Albo automobilem, bo dyrektor kupił

sobie taki pojazd, który mógł się poruszać bez koni. Johan opowiadał, że strasznie to

rozgniewało woźniców. Za dostateczne zło uważali tramwaje elektryczne, które przed

piętnastu laty zastąpiły w mieście tramwaje konne. Konie zaprzężone do powozów

płoszyły się, gdy te hałaśliwe potwory mknęły przez ulice. Proponowano nawet, by z

przodu wagonu umieścić wypchanego konia, by uspokoić przerażone zwierzęta.

Elise rozejrzała się jeszcze raz dookoła i pośpiesznie schowała broszkę do

kieszeni fartucha.

Miała wrażenie, że ją parzy, że ciąży jej w kieszeni jak ołowiany odważnik i

przyprawia o przyśpieszone bicie serca. Tak się musi czuć złodziej, pomyślała nagle.

Jeśli ktoś znajdzie przy mnie broszkę, może mnie posądzić, że ją ukradłam, a wtedy

wsadzą mnie do aresztu i ukarzą. Nikt nie uwierzy, że ją znalazłam, ta historia brzmi

zbyt niewiarygodnie. Nie mogę nawet opowiedzieć o tym mamie, pomyślała z żalem.

Jest zbyt chora, by jeszcze dokładać jej zmartwień. Nie zwrócę się z tym też do ojca.

Wyłudziłby jeszcze ode mnie broszkę, sprzedał ją i wszystkie pieniądze przepił, bo

dla niego liczy się tylko wódka.

Elise nie miała też odwagi poprosić o radę Agnes, swojej najlepszej

przyjaciółki, której powierzała wszystkie tajemnice. Obawiała się, że Agnes powie

swojemu ojcu, a ten także gotów jest uznać, iż Elise jest złodziejką.

Nie, jedyną osobą, której mogę się zwierzyć, jest Johan, tylko że z nim

spotkam się nie wcześniej niż późnym wieczorem, przyszło jej na myśl. On będzie

wiedział, co zrobić.

Strach ścisnął ją za gardło. Dlaczego akurat ja miałam to nieszczęście znaleźć

broszkę? - rozpaczała w duchu. Jak mogłam być tak głupia, by ją podnieść? Trzeba

było zostawić tam, gdzie leżała!



2

Zdawało się, że ten dzień nigdy się nie skończy. Godziny mijały w ślimaczym

tempie.

Elise rozejrzała się po hali fabrycznej i zorientowała się, że wszystkie

robotnice są głęboko wstrząśnięte tym, co się stało z Oline. Na szarych, zmęczonych

twarzach znać było większe niż zwykle przygnębienie. Elise starała się skupić na

pracy, ale pomimo hałasu panującego w hali wciąż wracała myślami do ciężkiego

losu Oline i wszelkiej niesprawiedliwości, by po chwili znów przypomnieć sobie o

cennym przedmiocie, jaki ukryła w kieszeni fartucha.

Ropucha był wyjątkowo nieznośny tego popołudnia. Jego skrzekliwy głos

zagłuszał zarówno szum wodospadu, przy którym mieściła się hala, jak i stukot

maszyn. Wyzywał i pohukiwał na robotnice, wciąż z czegoś niezadowolony.

Pomocnice biegały co sił w nogach, by jak najszybciej donieść kolejne nawoje z

niedoprzędem, jak nazywano przędzę w postaci wąskiej i lekko skręconej tasiemki

włókien. Kołowroty wirowały, prządki pokrzykiwały, domagając się kolejnych

nawojów, a pomocnice uwijały się jak w ukropie. Prządki pracowały na akord i

narzekały, jeśli pomocnice były zbyt powolne.

Elise martwiła się o Hildę i co rusz zerkała na drugi koniec ogromnej hali.

Niełatwo pracować w takim tempie, gdy ktoś się źle czuje. Wiedziała o tym, bo sama

nieraz przychodziła do pracy przeziębiona, kaszląc tak, że wstrząsało całym jej

ciałem. A teraz zaniemogła Hilda.

Gdy tylko któraś z pomocnic zatrzymała się na chwilę, by złapać oddech,

Ropucha już był przy niej i oznajmiał zły jak szewc:

- Dziesięć ore kary za marnowanie czasu!
Dziesięć ore, myślała wzburzona Elise, to więcej, niż wynosi stawka

godzinowa.

Jedynie gdyby prządce zerwały się nitki i trzeba było zatrzymać maszynę,

Hilda mogłaby trochę odpocząć.

Elise wróciła myślami do cudzej własności, którą miała w fartuchu.

Mogłabym przerwać pracę i pójść do kantoru, żeby pokazać broszkę dyrektorowi i

opowiedzieć, gdzie ją znalazłam, myślała po raz nie wiadomo który. Ale za każdym

razem, gdy już bliska była podjęcia takiego postanowienia, ulatywała z niej odwaga.

Bo co się stanie, jeśli dyrektor nie uwierzy, że broszka leżała na ulicy, na której jego

córka ani inne kobiety posiadające piękną biżuterię nigdy nie bywały? Zresztą może

broszka wcale nie należy do jego córki, a wówczas stanie się jeszcze bardziej

podejrzliwy? Na samą myśl zrobiło jej się niedobrze.

Zmuszała się więc, by odsunąć to od siebie. Przypomniała sobie znów Oline,

matkę czworga małych dzieci. Zastanawiała się, jak się czuje najmłodszy synek, który

majaczył w gorączce i nagle zaczął się matce przelewać przez ręce. Znów wszystko

się w niej zagotowało. Jaka to niesprawiedliwość, by wyrzucać robotnicę z pracy za

to, że się spóźniła z powodu ciężko chorego dziecka! Miała nadzieję, że Ropuchę

prędzej czy później spotka za to kara.

Potem zastanawiała się, jak to będzie, gdy Norwegia odzyska niepodległość i

będzie samodzielnym krajem rządzonym przez Norwegów. Niezależnym od innego

państwa, z własnym królem. Bo że w Norwegii będzie król, tego była pewna.

Wszyscy tak mówili. Przypomniała sobie patriotyczne pieśni, których uczyła się w

szkole, opowiadające o tym, że Norwegia jest wyjątkowym krajem, innym niż

wszystkie. Na przykład taka pieśń Te stare góry... albo Jest taki kraj pośród śniegów.

Na zakończenie szkoły uczyła się na pamięć Terje Vigena, napisanego przez Henryka

Ibsena poematu, który zrobił na niej wielkie wrażenie. Ojciec Agnes opowiadał, że

przed pięciu laty norweska flaga, prawdziwa norweska flaga, a nie „sałatka

śledziowa”, jak nazywano tę ze szwedzkimi barwami w rogu, załopotała po raz

pierwszy na budynku parlamentu.

Elise mimowolnie wsunęła dłoń do kieszeni. A może broszka wcale nie jest

zrobiona ze złota? - pomyślała z nadzieją. Może to tylko tania podróbka z drobnymi

szkiełkami zamiast szlachetnych kamieni? Jeśli tak, to nikt jej nie posądzi o kradzież.

Wiele osób kupowało ozdoby, które tylko wyglądały na kosztowną biżuterię i dla

niewprawnego oka były trudne do odróżnienia.

Johan na pewno mi pomoże! Jest mądry i rozsądny i zawsze potrafi znaleźć

radę. A może będzie tak miły i zaofiaruje się, że sam odniesie dyrektorowi broszkę?

Albo odda ją na posterunku policji? Myśl ta przyniosła jej ulgę. Kiedy następnym

razem pani Berg poczęstuje ją karmelkiem, zachowa go dla Johana, by mu się jakoś

odwdzięczyć.

Mama nieraz powtarzała, że Johan zajdzie w życiu daleko, ponieważ potrafi

zachowywać się uprzejmie, pięknie się wypowiada, a w szkole osiągał zawsze

świetne wyniki i nigdy nie broił. Właściwie powinien kontynuować naukę, ale

ponieważ od długiego czasu jego ojciec nie dawał znaku życia i nie przysyłał też

pieniędzy, nie daliby rady utrzymać się wyłącznie z tego, co jego mama zarabiała w

tkalni. Zwłaszcza że sparaliżowana siostra potrzebowała lekarstw i opieki. Z tego

powodu Johan uznał, że musi popracować w fabryce przez pewien czas. Żartował

jednak, że kiedyś wymyśli coś takiego jak Rotte-Anders, który nie potrafił czytać ani

pisać, ale był cwany. W żelaznej klatce umieścił dużego szczura i ustawił w swoim

kramie. Chłopi przychodzili tłumnie popatrzeć na szczura i przy okazji robili jakieś

zakupy. I tym sposobem Rotte-Anders się wzbogacił.

Johan był mądrzejszy od innych i Elise nie miała wątpliwości, że z czasem

dostanie jakąś dobrze płatną pracę, ale nie z tego powodu go kochała i podziwiała.

Wydawał jej się taki dorosły i pewny siebie, a poza tym był bardzo przystojny i miał

piękne oczy. Podobało jej się także, że jest bardzo dobry dla swojej matki i siostry.

Nie, nie mogła trafić na lepszego mężczyznę, choć jeszcze za wcześnie myśleć

o ślubie. Najpierw muszą zaoszczędzić trochę pieniędzy. Na razie nawet nie mieliby

gdzie zamieszkać, bo u niej w domu jest za ciasno. Johan wierzył jednak, że znajdzie

się jakieś rozwiązanie. Elise nie bardzo wiedziała jakie, ale ufała Johanowi. Na

pewno coś wymyśli! Może udało mu się nawet odłożyć już trochę grosza?

Zeszłej zimy mama Elise zdradziła się, że chciałaby, żeby Johan i Elise się

kiedyś pobrali, wtedy jednak córka tylko się roześmiała.

 Mam wyjść za mąż za Johana? Przecież to tak jakbym poślubiła swojego

brata.

 A co to za bzdura! - zareagowała mama surowo.

Elise wyjaśniła jej więc pośpiesznie, że traktuje Johana jak starszego brata, bo

znają się właściwie od zawsze.

Ale na wiosnę nagle wszystko się zmieniło i ujrzała go w całkiem nowym

świetle. Najpierw zauważyła, że podczas rozmowy z nim czuje się zawstydzona, a i

on zachowuje się w jej towarzystwie jakoś inaczej. Nie potrafiła tego wyjaśnić, ale

napełniło ją to smutkiem. Coś jej mówiło, że Johan wyrósł z przyjaźni z nią. Bo gdy

ona wciąż była podlotkiem, on stał się mężczyzną.

No a potem, latem, pocałował ją. Uśmiechnęła się do tego wspomnienia i

poczuła, że ogarnia ją błogie ciepło.

Zerknęła na duże okna hali, za którymi już dawno pociemniało. Kiedy

wreszcie skończy się ten dzień?

Zauważyła, że wścibska Valborg spogląda na nią z ciekawością, i uznała, że

musi się wziąć w garść. Jeśli broszkę zgubiła córka dyrektora, wtedy zostaną

przesłuchane wszystkie robotnice w przędzalni. Valborg może wówczas zeznać, że

Elise wyglądała tego dnia na przestraszoną i zachowywała się nerwowo, jakby

dokuczały jej wyrzuty sumienia. I jej zeznania okażą się brzemienne w skutki.

Znów pomyślała o siostrze, a jej serce napełniło się dziwnym niepokojem. W

ostatnim czasie Hilda nie była sobą. Nie dość, że wyglądała na chorą i wycieńczoną,

to i zachowywała się jakoś inaczej. Ucichła i spoważniała, była bardziej skupiona na

sobie, jakby dręczyło ją coś, o czym nie chciała nikomu powiedzieć. Kiedyś w nocy

Elise słyszała nawet popłakiwanie siostry, ale gdy ją o to zapytała następnego ranka,

Hilda uciekła spojrzeniem. Elise uświadomiła sobie wówczas zdumiona, że siostra nie

płakała przez sen, ale nie mogła spać, bo miała jakiś kłopot.

Dlaczego cierpiała w samotności i nie chciała nic powiedzieć? W ich

codziennym życiu nie nastąpiły ostatnio jakieś drastyczne zmiany. Ojciec upijał się

już od dwóch lat, a mama chorowała od roku. W fabryce życie płynęło monotonnie. I

chociaż wieczorami, gdy kładły się do łóżka, padały ze zmęczenia, to przecież tak

samo było i w ubiegłym roku. Właściwie teraz, gdy Hilda jest starsza i przywykła już

do pracy, powinno być jej lżej.

Może ma jakieś problemy sercowe? Elise widziała ją kiedyś na ulicy

Seilduksgata razem z Lorangiem, gońcem. Śmiali się i wygłupiali. A kiedy potem

wróciła do domu, była radosna i zadowolona. Lorang wydawał się równie zajęty nią

jak ona nim, więc chyba nie zawód miłosny był powodem łez Hildy.

Elise nagle ogarnął strach i ciarki przeszły jej po plecach. Gdzieś głęboko

nosiła go w sobie od dawna, ale nie chciała do siebie dopuścić. Ilekroć niejasne

podejrzenie przemknęło jej przez myśl, szybko odsuwała je na bok, nie mając odwagi

się z nim zmierzyć. Teraz jednak, gdy starała się przestać myśleć o broszce, znów

pojawił się ten niepokój o Hildę.

Coś musiało się jej stać... i to coś strasznego, skoro jest to dla niej takie

bolesne, że siostra nie potrafi podzielić się tym nawet z Elise, której zwykle mówiła o

wszystkim.

Już jakiś czas temu zauważyła po raz pierwszy coś, co ją zaniepokoiło. Hilda

wracała z podwórka, a kiedy weszła po schodach na górę, całe czoło pokryte miała

kroplami potu, mimo że na dworze panował ziąb, z jej dużych oczu zaś wyzierało

przerażenie.

- Co z tobą? - zapytała ją Elise, ale wtedy Hilda zrobiła się jeszcze bardziej

niespokojna. Odwróciła się gwałtownie i trzaskając fajerkami na piecu, chciała

wstawić wodę na kawę, choć kawa dopiero co się zagotowała i była gorąca.

Było coś jeszcze, co niepokoiło Elise. Hilda miesiączkowała zazwyczaj

niemal w tym samym czasie co starsza siostra. Obie prały wówczas wstrętne

wydziergane na szydełku podpaski. Ale ostatnio już dawno nie wkładała do

cynkowego wiadra żadnych podpasek do odmoczenia...

Hilda ma dopiero szesnaście lat... Mamę ta wiadomość zabije, a ojciec

dostanie zapewne napadu szału i będzie się awanturował jeszcze bardziej niż zwykle.

Może nawet nam wszystkim się dostaną baty, jeśli ojciec będzie miał zły humor. Jak

zdołamy utrzymać jeszcze jedną osobę, jeśli pozostanie tylko moja wypłata? -

martwiła się Elise.

Zerwała jej się nitka, zatrzymała więc maszynę i związała nić, po czym

usiadła na skrzyni, czekając, aż kołowrotki znów zaczną się kręcić.

Czy Hilda naprawdę okazała się taka głupia? Co prawda nie ona pierwsza ani

nie ostatnia. Gdzie się nie odwrócić, wszędzie słychać było dziecięcy płacz. Dzieci

rodziły często niezamężne prządki. Zanim o poranku zawyły syreny fabryczne,

robotnice zanosiły swe pociechy do żłobka, a odbierały je wieczorem po skończonej

pracy. Elise nie miała pojęcia, ile trzeba zapłacić za całodzienny pobyt dziecka w

żłobku, ale młodym matkom na pewno nie zostawało wiele z zarobku, gdy opłaciły

czynsz, jedzenie i opał. Nocami budził ich płacz dzieci, a o godzinie szóstej znów ryk

syren oznajmiał początek harówki, obojętnie czy były wyspane, czy nie. Takie życie

wymagało wielkiego hartu i delikatne dziewczęta nie były w stanie mu podołać.

Elise potrząsnęła głową i westchnęła ciężko. Jej i Johanowi też nie było łatwo

zapanować nad uczuciami, zwłaszcza latem, gdy kusiła ziemia rozgrzana od słońca, a

niedziela obdarzała bogactwem czasu. Przypomniała sobie ich spacer pośród pól i

drzew w górę do Nydalen. Zatrzymali się na zacienionej polance pomiędzy zaroślami,

położyli się na mchu, a potem oddali pieszczotom, beztroscy i rozochoceni. Gdzieś

uleciał rozsądek, pozostały rozpalone gorączką i nienasycone pieszczotami ciała.

Całowali się niemal do utraty tchu.

Ale gdy Johan stał się nazbyt śmiały, zdołała go jakoś powstrzymać...
Hilda jednak pewnie się zapomniała. I to z Lorangiem, który zarabia zbyt

mało, by starczyło choćby na dodatkową kromkę chleba. Dobry Boże, co za

nieszczęście!

Skończył się niedoprzęd, Elise więc wprawnym ruchem założyła nowy nawój.

I dopiero wtedy rozległ się ryk fabrycznej syreny. Elise westchnęła ciężko, po czym

ruszyła pośpiesznie razem z innymi prządkami do wyjścia.

Wiatr ucichł, ale wciąż padał gęsty śnieg. Elise włożyła rękę do kieszeni, by

sprawdzić, czy nadal ma tam broszkę. Miała cichą nadzieję, że może gdzieś jej

wypadła i przestanie być jej kłopotem.

Równocześnie nie mogła uwolnić się od myśli, że ta cenna ozdoba, o ile jest

ze szczerego złota, mogłaby ich wszystkich uratować, mamę, Hildę, chłopców i ją

samą. Czy stanie się jej własnością, jeśli nie uda jej się znaleźć właściciela?

Zaniosłaby ją wówczas do lombardu i może dostałaby za nią sto koron, co

starczyłoby na jedzenie i czynsz na wiele miesięcy. Aż jej się zakręciło w głowie od

takiej możliwości.

Czy Bóg potępiłby ją, gdyby zatrzymała dla siebie cenną broszkę? Przecież jej

nie ukradła, podniosła jedynie z ziemi, gdzie leżała i jakby na nią czekała. Może

Bożym zamysłem było właśnie to, by ona ją znalazła?

Oczywiście zapyta Johana, już wcześniej to postanowiła. On na pewno uzna,

że trzeba najpierw się rozejrzeć i spróbować odszukać właściciela.

A jeśli nie?
Johan jest dorosły, mądry i rozsądny. Poza tym mama zawsze powtarzała, że

jest dobrym i szlachetnym człowiekiem. Nie zrobi niczego, co byłoby niezgodne z

prawem. Nie, Johan z pewnością uczyni wszystko, co w jego mocy, by znaleźć

właściciela. Najpierw zwróci się zapewne do Ropuchy i bladych kancelistów z

kantoru, a potem zdobędzie się na odwagę i uda się do samego dyrektora albo na

policję.

A jeśli nikt nie będzie wiedział, do kogo należy broszka? Co wówczas zrobi

nadzorca czy kanceliści? Wezmą od Johana broszkę i schowają w szufladzie, na

wypadek gdyby zgłosił się właściciel? A może osoba, która zgubiła ozdobę, ma sporo

biżuterii i nawet nie zauważyła straty? Bóg chyba zrozumiałby, że w takiej sytuacji

lepiej by było, gdyby to Elise ją zachowała, by pomóc mamie, Hildzie i chłopcom,

niżby miała dostać się komuś, kto opływa w dostatki. Jeśli jest na tym świecie

sprawiedliwość...

Johan śmiał się z niej, gdy mówiła o sprawiedliwości. Sam w nią nie wierzył.

Sprawiedliwości nie ma, mawiał, przynajmniej tu na ziemi. A nie wiadomo, czy i

tam, w górze, istnieje. Bo niby czemu Bóg nie zadbał o to, by od razu wszystko

naprawić? Po co czekać z tym, aż człowiek porzuci ziemskie życie?

Elise mimo to miała niejasne przeczucie, że sprawiedliwość jednak istnieje,

choć sama nie stykała się z nią często. To, co spotkało dziś Oline, nie napawało

szczególną nadzieją. Kiedy była mała, wierzyła, że kto w dzieciństwie zazna

krzywdy, na starość doświadczy dobra. A ci, którzy mają za dobrze, gdy są mali, w

dorosłym życiu poznają smak cierpienia.

Teraz jednak nie była już tego taka pewna. Wśród robotnic w tkalni i w

przędzalni Elise spotkała wiele takich, które spędziły przy maszynie całe życie.

Zaczynały jako młode dziewczęta, a teraz postarzały i przygarbiły się, twarze ich

pokryły się zmarszczkami, włosy posiwiały. Nie oglądały innych miejsc poza własną

ciasną izbą i halą fabryczną, zanim karawan nie wywiózł ich ciał w trumnie na

cmentarz Nordre Gravlund. Mimo to Elise nie dopuszczała nawet do siebie myśli, że

czeka ją podobny los i spędzi przy maszynie w przędzalni całe swoje życie. Jeśli

poślubi Johana, na pewno się tak nie stanie.

- Co z tobą, Elise?
Odwróciła się gwałtownie, słysząc za plecami głos Valborg.

- Co ze mną? A co ma być? - odpowiedziała. - To samo co zawsze.
Valborg zaśmiała się swoim wstrętnym śmiechem, którego Elise nie znosiła.
- Mnie nie oszukasz. Od powrotu z przerwy obiadowej wydajesz się

kompletnie wytrącona z równowagi. Nie musisz być taka chytra i skrywać

wszystkiego dla siebie.

Elise wzdrygnęła się. O co tak naprawdę chodzi tej Valborg? Czemu mówi jej,

że jest chytra? Czy ona coś wie? Widziała może, jak Elise podnosiła coś z ziemi?

Nie rozumiem, o co ci chodzi - odparła. - Zachowuję się tak samo jak

zwykle, poza tym że zdenerwowałam się na Ropuchę za to, że wyrzucił z pracy Oline.

Hmm. Nie o to mi chodziło - odpowiedziała Valborg i zadarłszy dumnie

głowę, wyminęła Elise.

Odprowadziła ją wzrokiem, póki nie zniknęła jej z oczu w gęstej śnieżycy.

Strach ją niemal sparaliżował. Przekonywała się w duchu, że Valborg zauważyła jej

nerwowość, i dlatego próbowała z niej coś wyciągnąć, jednak nie dawało jej to

spokoju. Obawiała się, że Valborg ją widziała, mimo że Elise rozejrzała się uważnie

dookoła, gdy uświadomiła sobie, co znalazła. Ale może nie dość dokładnie popatrzyła

na wszystkie strony. Może Valborg wyłoniła się zza rogu w chwili, gdy Elise

wkładała broszkę do kieszeni i skierowała się w stronę fabryki. Może zauważyła

błysk złota?

Elise poszukała wzrokiem Hildy, zanim przeszła przez most, ale nigdzie jej

nie zauważyła. Zresztą w zamieci nie było łatwo odróżnić postacie poruszające się

pośpiesznie w kierunku dużych czynszowych domów. Otulone szalami wychudzone

dziewczęta szły pochylone w chustkach naciągniętych na czoła. Przypominają czarne

mrówki, pomyślała Elise. Wciąż w ruchu, wciąż się śpieszą w drodze między jednym

miejscem a drugim, zaś mroczna fabryka, w której się zbierają, to wielkie mrowisko.

Jedno z wielu mrowisk z wysokimi kominami rozbrzmiewające rykiem syren, gdy

robotnice jeszcze przecierają oczy, odpędzając sen, a potem na ich wycie czekają

długo, mimo że zmęczenie przenika każdy skrawek ich ciała.

I tak właśnie wygląda nasze życie, pomyślała Elise z ciężkim westchnieniem.

Spanie, kawa, kromka chleba, a potem zdający się nie mieć końca dzień w fabrycznej

hali pośród huku maszyn, znowu kawa, kromka chleba i na końcu łóżko. Z przerwą

na obiad, jedynym jasnym punktem szarej beznadziejnej egzystencji. Nie, buntowała

się w duchu Elise. Nie chcę tak żyć! Nie chodziła co sobotę i niedzielę do knajpy jak

większość robotnic, by wydać marne grosze, które udało jej się zaoszczędzić.

„Przecież to nasza jedyna radość”, usprawiedliwiały się, zapominając, że ta

jedyna radość okrada ich z szansy na lepsze życie.

A jednak czy miała prawo je osądzać? W końcu jakkolwiek by się starać,

możliwości wyrwania się z tego nędznego życia były praktycznie znikome. Nie

wszystkie dziewczyny miały to szczęście, by trafić na kogoś takiego jak Johan,

pomocnego, silnego i mądrego mężczyznę, który dąży z determinacją do tego, by coś

w życiu osiągnąć.

Patrzyła, jak ciemne sylwetki przed nią znikają w bramach kamienic jedna po

drugiej. Cieszyła się, że żadna nie zatrzymała się i nie obejrzała za siebie. Elise nie

miała dziś siły z nikim gawędzić. Nie mogła się skupić, zdenerwowana z powodu

znalezionej broszki, którą schowała do kieszeni, i biedy, jakiej nabawiła się Hilda.

Zanim jeszcze doszła do drugiego piętra, już na schodach słyszała

hałasujących w kuchni braci. Że też nie mogą się nauczyć tego, by spożytkować

swoją energię na podwórzu, zamiast urządzać awantury w domu! - pomyślała z

gniewem. Przyśpieszyła i wpadła do mieszkania jak burza.

- Spokój, dzieciaki! Ile razy wam mówiłam, że macie być cicho. Mama

potrzebuje spokoju!

Peder i Kristian ucichli momentalnie i popatrzyli na siostrę skruszeni. Kristian

od razu siadł przy stole i wyciągnął podręczniki, natomiast Peder, wrażliwszy z braci,

podszedł do niej i przeprosił:

- Nie złość się, Elise, bawiliśmy się tylko.
A gdy popatrzył na nią błagalnie swymi dużymi niebieskimi oczami, w jednej

chwili stopniała w niej wszelka złość. Pogłaskała go po sterczącej grzywce i zapytała:

- Widzieliście Hildę?
Peder pokręcił głową i uśmiechnął się znacząco.
- Za to widziałem kogoś innego. Kiedy wracaliśmy z bramy, wychodził Johan.
Elise poczuła, że się rumieni, i wściekła na samą siebie odwróciła się plecami

do brata i zapytała:

Zaglądaliście do mamy?

Tak.

I jak ona się czuje?

Tak jak zwykle.

Elise podeszła do wiadra z wodą i napełniła filiżankę, po czym skierowała się

w stronę izby i otworzyła drzwi na oścież. Na komodzie paliła się lampa naftowa i

rozświetlała wnętrze. Dobrze, że chociaż pamiętali o lampie, skoro nie napalili w

piecu, pomyślała i westchnęła. Bo choć w przerwie obiadowej rozpaliła porządnie,

dawno już pogasło i w mieszkaniu zrobiło się zimno, zupełnie jakby ciepło uleciało

przez cienkie ściany.

Elise podeszła bezgłośnie do łóżka. Mama leżała odwrócona do niej plecami,

oczy miała wpółprzymknięte, jakby wpatrzone już w całkiem inne krajobrazy, w inny

świat.

- Mamo? Jesteś spragniona? Napijesz się trochę?
Chora odwróciła twarz. Cienka skóra ciasno opinała wystające kości

policzkowe, odgarnięte z czoła brązowe włosy, posklejane od potu, przylepiły się do

czaszki. Boże święty, ona prawie nie ma włosów, przeraziła się Elise i poczuła, jak ją

dusi w gardle. Podkrążone oczy mamy wpatrywały się w nią jak ciemne kratery. Ona

jest naznaczona śmiercią, pomyślała Elise, przypominając sobie słowa pani Evertsen

z parteru, która któregoś dnia zaszła odwiedzić mamę.

Elise trzymała filiżankę, podczas gdy mama daremnie usiłowała unieść głowę

nad poduszkę. Dziewczyna odstawiła więc na chwilę wodę i ostrożnie pomogła

mamie siąść. Podłożyła jej poduszki pod plecy i podtrzymywała ją ramieniem, by się

nie osunęła. Mama tak wychudła, że jej żebra wbijały się Elise w ramię. Przyłożyła

filiżankę do spierzchniętych ust i usiłowała się napić. Jęknęła jednak żałośnie, bo

wargi przywarły do krawędzi filiżanki.

- Ostrożnie, mamo, pomogę ci.
Oparła chorą o poduszki i namoczywszy palec, zwilżyła nim najpierw usta

mamy, tak że się odkleiły, a następnie sięgnęła po łyżeczkę i po kropelce wlewała

wodę do zaschniętego gardła mamy. Patrzyła, z jakim trudem przełyka, jakby to był

wysiłek powyżej możliwości osłabionego chorobą ciała, głęboko w piersi zaś coś jej

świszczało. Pewnie zaraz dostanie ataku kaszlu i wszystko zwymiotuje, pomyślała

Elise i wytarła szorstkim rękawem czoło, czując w sercu głęboką rozpacz.

 Gdzie jest Hilda? - odezwała się z trudem mama, a jej głos zabrzmiał jak

szept.

 Jeszcze nie wróciła z fabryki. Pewnie się zagadała po drodze z koleżankami

- dodała pośpiesznie, choć w głębi serca czuła strach. Spodziewała się, że Hilda wróci

prosto do domu. Przecież w przerwie źle się czuła.

 A Peder i Kristian? - Mama zakasłała, a z kącików jej ust spłynęły

błyszczące niczym szare perły krople wody. Elise otarła ją szmatką, która leżała na

komodzie.

 Są w kuchni. Odrabiają lekcje - odpowiedziała. - Zaglądali do ciebie, gdy

spałaś, i zapalili lampę.

Mama wyciągnęła dłoń i po omacku odszukała ramię córki. Jej ręka niczym

żółtawy szpon zacisnęła się na szorstkim rękawie Elise. Muszę obciąć jej paznokcie,

pomyślała, wzdrygając się.

Duże oczy mamy spoczęły na jej twarzy i patrzyły badawczo, zupełnie jakby

chciała coś powiedzieć, ale nie mogła.

- Chcesz jeszcze wody, mamo?
Pokręciła słabo głową, powieki jej opadły i mama na powrót zapadła w

dziwny sen, w którym w ostatnim czasie szukała schronienia.

Elise zabrała ostrożnie jedną poduszkę, tak by mama leżała wygodniej.

Wyprostowała obolałe plecy, zabrała filiżankę i szmatkę, po czym wyszła z izby,

zastanawiając się, czy jeszcze kiedyś zobaczy mamę krzątającą się po mieszkaniu.

Gdy weszła do kuchni, Peder posłał jej zatrwożone spojrzenie, ale się nie

odezwał. Ona też milczała. Nie potrafiła przed nim kłamać, bo choć brat miał dopiero

osiem lat, rozumiał powagę sytuacji i domyślał się, że ciąży nad nimi nieszczęście.

Gdzie jest Hilda? - zapytał Kristian, nie podnosząc wzroku znad książki.

Zaraz przyjdzie - odpowiedziała Elise, wyciągając z butów kawałki złożonej

gazety, którymi starała się ochronić nogi przed zmarznięciem. Zgniotła je i włożyła

do pieca, dorzuciła parę drew i podpaliła.

 Evert mówi, że Hilda wciąż lata na drugą stronę rzeki.

Elise odwróciła się do brata zdumiona.

 Lata na drugą stronę rzeki? O co mu właściwie chodzi?

Kristian wzruszył ramionami, nie patrząc na siostrę.

 Nie wiem dokładnie, ale zdaje się, że ona ma tam kogoś.

Elise poderwała się gwałtownie.

A co ty opowiadasz za głupoty? - zawołała, sama dokładnie nie wiedząc,

dlaczego tak ją rozgniewało to, co powiedział Kristian. - Przestań rozpowiadać takie

bzdury. A któż to niby miałby być?

Nie wiem, przecież mówię. Ale Evert opowiada dużo różnych dziwnych

rzeczy.

- Ma może na myśli gońca Loranga?

Kristian roześmiał się.

A co on by tam robił? Dobrze wiesz, jacy ludzie trzymają się zachodniego

brzegu rzeki Aker.

Zupełnie nie pojmuję, co ty bredzisz. Nawet jeśli Hilda szła tam z kimś

porozmawiać, to jedynie w związku z pracą. Może uda jej się przejść ze stanowiska

pomocnicy na stanowisko prządki? - dodała z nadzieją w głosie.

Kristian nie odezwał się więcej, a gdy Elise gotowała kawę i smarowała dla

braci kromki chleba, usiłowała przekonać samą siebie, że takie jest właśnie

wyjaśnienie.

Równocześnie dała się ponieść wyobraźni. Może siostra spotyka się nie z

gońcem Lorangiem, ale z którymś z kancelistów? Gdyby okazało się to prawdą,

nieszczęście nie byłoby znów takie duże. Bo choć kanceliści w porównaniu z

dyrektorem uchodzili za biedaków, zarabiali jednak znacznie więcej niż robotnicy. W

takiej sytuacji mama może nie rozpaczałaby aż tak bardzo, mimo że Hilda ma dopiero

szesnaście lat.

Daj spokój, upomniała się w duchu surowo. Zbyt łatwo dawała ponieść się

fantazji. Przecież zarówno Hildzie, jak i jej zdarzało się miesiączkować nieregularnie,

zwłaszcza gdy były przemęczone i przez dłuższy czas nie dojadały.

Wspomniałeś, Peder, że Johan gdzieś wychodził? - odezwała się po chwili. -

Dokąd szedł?

A skąd Peder ma to wiedzieć? - wtrącił się Kristian naburmuszony.

Peder zerknął na nią z błyskiem w oku i zapytał:

A o co chodzi?

O nic, chciałam tylko z nim o czymś porozmawiać.

Elise i Johan, zakochana para! Elise i Johan, zakochana para! - wydarł się

Peder na cały głos, aż siostra musiała go uciszyć.

Przestań wrzeszczeć! Mama śpi. Tu jest dla was kolacja. Pilnujcie, żeby nie

zgasło w piecu, bo ja muszę coś załatwić. Wrócę za chwilę.

Założyła chustkę i zarzuciła na ramiona szal, po czym skierowała się do drzwi

i zeszła po schodach. Zbliżając się do pierwszego piętra, zwolniła nieco. A jeśli Johan

każe jej iść do fabryki jeszcze dziś i oddać broszkę? Może będzie na nią zły, że nie

zrobiła tego od razu, i będzie się dopytywał, po co nosiła broszkę przez cały dzień w

kieszeni fartucha? Johan jest taki pewny siebie, zawsze wie, jak należy się zachować i

co robić.

Zapukała i uchyliła drzwi. Pani Thoresen stała przy piecu odwrócona do niej

plecami.

Wejdź, Elise - odezwała się, nie odwracając głowy. W kuchni unosił się

swąd przypalonego mleka.

Jest może Johan?

Nie, wyszedł, nim zdążyłam chwilę odetchnąć po pracy. Wejdź i usiądź, bo

jestem ciekawa, jak się czuje twoja mama.

Elise usiadła na stołku kuchennym i rozejrzała się dokoła. Pomieszczenie,

choć skromne i ubogie, lśniło czystością. Kuchnia była jeszcze mniejsza niż ich na

drugim piętrze i bardziej zagracona, ale wydawała się ciepła i przytulna. Nad piecem

na sznurku suszyło się pranie. W narożniku obok stał stołek z dwoma wiadrami wody,

a na jednym z nich wisiała z boku chochla. Pod spodem stało wiadro i szczotka do

szorowania podłogi oraz drewniany pojemnik na szare mydło. Leżały też szmaty. W

kącie za drzwiami wisiała szufelka, miotła i fartuch. Pani Thoresen myła podłogę

codziennie. Na kolanach szorowała szczotką i wodą z mydłem zniszczone deski.

W drugim kącie stał ręcznej roboty taboret z błyszczącą miską i dzbankiem na

wodę, pod którym schowany był nocnik. O taboret opierała się tara do prania. Na

gwoździu wbitym w ścianę wisiał szmaciany worek z klamerkami i wieszak na

pokrywki, na drugim zaś gwoździu szal i chustka mamy Johana. Stół był przykryty

świeżo uprasowaną serwetą z bawełny, a stojąca na nim lampa naftowa miała

starannie wyczyszczone szkło.

Pani Thoresen pochodziła ze wsi, jak większość robotników mieszkających

wzdłuż Aker. Wszyscy oni wraz z upływem lat przejęli dialekt, jakim posługiwano

się we wschodniej części stolicy, ale nadal używali wielu słów, do których przywykli

w rodzinnych stronach. Zarówno Johan, jak i jego siostra Anna wypowiadali się

jednak bardzo starannie, wyszukanym i pięknym językiem. Johan uważał, że dzięki

temu będzie miał większe możliwości uzyskania lepiej płatnej pracy. Mama Elise

twierdziła to samo i wbijała bez przerwy córkom do głowy, by zwracały uwagę na to,

jak mówią, i pozbyły się złych nawyków językowych.

Pani Thoresen zauważyła, że Elise rozgląda się wokół zamyślona, bo

zagadnęła, jakby się tłumacząc:

- Staram się przynajmniej, by było tu czysto. Chcesz kawy?
Elise wiedziała, że powinna wrócić szybko na górę do chłopców, ale tak

liczyła na to, że uda się jej porozmawiać jeszcze tego wieczoru z Johanem i załatwić

sprawę broszki.

- Dziękuję, odrobinę, bo muszę zaraz wracać.

 Co z mamą?

 Źle - odparła Elise, unikając wzroku sąsiadki. Pomyślała, że pani Thoresen

nie wygląda wcale lepiej, wychudzona i blada. Pod cienką bluzką widoczne były

wystające łopatki przypominające zaciśnięte pięści. Posiwiałe włosy wiązała w ciasny

węzeł na karku. Szyję miała chudą jak u oskubanego ptaka. - Pani Evertsen

powiedziała, że mama jest naznaczona śmiercią.

Wypowiedziawszy na głos te słowa, poczuła, jak ścisnęło ją w gardle. Głos jej

zadrżał i zamrugała pośpiesznie powiekami, by się nie rozpłakać.

- Może to będzie dla niej najlepsze, Elise? Przecież ona już prawie rok nie

wstaje z łóżka.

Elise pokiwała głową.
- Całe szczęście, że rodzeństwo ma ciebie.
Elise znów przytaknęła, z trudem powstrzymując się od łez.
- Oline straciła dziś pracę - zmieniła pośpiesznie temat, by nie mówić o

swoich kłopotach, choć i ta sprawa bardzo ją bolała.

Na twarzy matki Johana pojawił się ponury wyraz.
- Najchętniej bym... - urwała, zaciskając usta i pięści.
Elise wiedziała, co kobieta chciała powiedzieć. Wszystkie prządki myślały o

nadzorcy dokładnie to samo.

W tej samej chwili na schodach rozległy się ciężkie kroki i otworzyły się

drzwi. Do kuchni wpadł Johan.

- Elise? - zdziwił się.
Poczuła, jak się rumieni, i uśmiechnęła się zakłopotana.
- Muszę z tobą o czymś porozmawiać, Johan – wyjaśniła z rozbieganym

wzrokiem i dodała: - To ważne.

Na szczęście pani Thoresen była domyślna, więc rzuciła pośpiesznie:
- To ja zajrzę tymczasem do Anny Pozdrów mamę!
Gdy tylko zamknęła za sobą drzwi, Elise odwróciła się do Johana. Przeszedł ją

słodki dreszcz. Wydał jej się taki przystojny i męski, a przy tym czuła się przy nim

bezpieczna.

- Znalazłam dziś coś - odezwała się szeptem. -1 nie wiem, co mam z tym

zrobić.

Co znalazłaś? - Johan popatrzył na nią zdziwiony.

Elise zanurzyła dłoń w kieszeni fartucha i wyjęła błyszczącą broszkę.
- To - wyszeptała. - Leżała na chodniku wśród połamanych gałęzi i śniegu.

Sądziłam, że to moneta jednokoronowa, ale gdy zobaczyłam z bliska, oniemiałam.

Johan wyjął broszkę z jej dłoni i przyglądał się jej przez chwilę, a potem

spojrzał na Elise i zapytał:

Gdzie ją znalazłaś?

Tuż przy Andersengarden. Tak się boję, że posądzą mnie o kradzież. Jak

myślisz, co powinnam zrobić? Mam pójść na policję? A może prosto do dyrektora, bo

to pewnie broszka jego córki?

Johan zamyślił się przez chwilę, po czym schował broszkę do swojej kieszeni

i oświadczył:

- Zajmę się tym, Elise. Przestań o tym myśleć i się zamartwiać. Znajdę

właściciela tej broszki.

Elise poderwała się ze stołka i zarzuciła Johanowi ręce na szyję.
- Bardzo ci dziękuję. Tak się bałam, że będę musiała sama iść do dyrektora, i z

nerwów nie mogłam ustać dziś spokojnie przy maszynie.

Przytulił ją mocniej i pocałował. Chłonąc jego przyjemny zapach, poczuła się

bezpiecznie. Niechętnie uwolniła się z jego ciepłych ramion i powędrowała z

powrotem do siebie. Teraz został jej tylko jeden kłopot: Hilda.



3

Kiedy Elise znalazła się na korytarzu i chciała pobiec po schodach na drugie

piętro, usłyszała jakiś dźwięk. Przystanęła i wytężyła słuch, ale nic nie zagłuszało

kompletnej ciszy. Skierowała się więc na schody, ale wówczas znów usłyszała coś

jakby popiskiwanie psa. Musiała się chyba jednak pomylić, bo przecież w kamienicy

nikt nie trzymał psa.

Ale wtedy wyłowiła znów ten dźwięk. Nie, to nie pies, uświadomiła sobie.

Ktoś płacze... Zamarła w bezruchu i wstrzymała oddech. Coś jej mówiło, że to Hilda,

ale czemu Hilda miałaby się chować gdzieś pod schodami i płakać w ukryciu, zamiast

wrócić do domu i opowiedzieć siostrze o swoim zmartwieniu? Po cichu skierowała

się w stronę schodów prowadzących w dół i zeszła na parter. Nie zauważywszy tam

nikogo, zeszła jeszcze niżej, do piwnicy.

- Hilda? To ty? - odezwała się.
Zapadła cisza.
- Słyszałam cię, Hilda, więc równie dobrze mażesz wyjść od razu.
W ciemnościach coś się poruszyło i po chwili Elise usłyszała ostrożne kroki.

Odwróciła się i stawiając stopy po omacku, zaczęła wchodzić po schodach.

- Domyślam się, Hildo, że masz jakiś kłopot, nie rozumiem jednak, dlaczego

nie przyszłaś z tym wprost do mnie – rzekła z wyrzutem.

Po drodze na górę nie odzywały się do siebie, ale gdy znalazły się w kuchni i

Elise przyjrzała się siostrze uważnie, zauważyła na jej twarzy ślady łez.

- Peder i Kristian, idźcie do mamy! Muszę porozmawiać z Hildą na osobności.
Chłopcy posłuchali jej niechętnie. Nie lubili przebywać sami z chorą mamą,

która leżała w łóżku blada i wcale się nie odzywała.

 No, mów, Hildo! - nakazała głosem nieuznającym sprzeciwu, ale w głębi

serca nabierała bolesnej pewności, że jej niejasne przypuszczenia są prawdziwe.

 Mówiłam ci już, że źle się czuję - w głosie Hildy zabrzmiała przekora.

Najwyraźniej nie miała ochoty poddać się od razu i opowiedzieć całej prawdy.

Usiadła na stołku i oparłszy się łokciami o szorstki blat stołu, ukryła twarz w

dłoniach. - Strasznie marznę i tak mi jakoś dziwnie szumi w uszach.

Elise usiadła na stołku naprzeciwko i popatrzyła na siostrę badawczo.

 Nie o to mi chodzi - odezwała się cicho. - Jest coś jeszcze. Zauważyłam to

już jakiś czas temu, więc równie dobrze możesz mi wreszcie powiedzieć.

 A co takiego? - Hilda umknęła spojrzeniem, ale zaraz dodała hardo: -

Zresztą nie muszę ci się ze wszystkiego tłumaczyć. Mam chyba prawo do własnych

tajemnic.

 Oczywiście, że tak. Tylko że niektóre z nich ciężko udźwignąć samemu.

Teraz, kiedy mama leży chora, ja ją zastępuję. Dlatego to, co kiedyś opowiedziałabyś

jej, musisz teraz opowiedzieć mnie, trudno.

 Nie ma o czym mówić.

Elise milczała przez chwilę, wreszcie zebrała się na odwagę i zapytała:
- Z jakiego powodu od dłuższego czasu nie wkładasz do cynkowego wiadra

podpasek do odmoczenia?

Reakcja była taka, jakby piorun uderzył w sam środek kuchni. Hilda zadrżała,

podniosła gwałtownie głowę i posłała siostrze spłoszone spojrzenie, a potem włożyła

do ust zaciśniętą dłoń i wy-buchnęła płaczem. Jej szczupłym ciałem wstrząsało

gwałtownie.

Elise pozwoliła jej się wypłakać. Zakłopotana głaskała ją nieporadnie po

kościstych plecach. Ona jest niemal tak samo chuda jak mama, pomyślała i przeszły

ją ciarki.

Kiedy wreszcie płacz ucichł, Hilda zwróciła mokrą od łez twarz do siostry i

wyszeptała błagalnie:

- Proszę cię, Elise - chlipała. - Nic nie mów nikomu. Bo zrobię to, co Signe... -

zamilkła i ponownie zagryzła kłykcie.

Elise posłała jej przerażone spojrzenie.
- Nie zrobisz tego! - rzuciła wzburzona.
Przypomniała sobie oszalałą z rozpaczy Signe, która słaniając się na nogach,

wędruje wzdłuż brzegu rzeki z długim kijem i szuka czegoś w spienionym nurcie,

skazana na wieczną pogoń za czymś, co tam wrzuciła.

 Chyba rozumiesz, że wcześniej wszyscy zauważą twój brzuch - ciągnęła ze

złością. - Nie będzie ci ani gorzej, ani lepiej niż innym, jeśli jest tak, jak myślę, a ten,

który ci to zrobił, nie zechce ci pomóc, będziesz tak jak inne niezamężne matki

zanosić o świcie dziecko do żłobka i odbierać je późnym wieczorem. To nic

strasznego. .

 Nic strasznego - wtrąciła się Hilda. - Czy ty w ogóle wiesz, co mówisz? A

jeśli nie pozwolą mi pracować w fabryce? Z czego będę żyć? Co ze sobą pocznę?

 On ci chyba trochę pomoże, skoro już wpędził cię w takie nieszczęście.

Hilda poderwała się od stołu tak gwałtownie, że przewróciła stołek. Podbiegła

do wiadra i zwymiotowała. Gdy minęły jej mdłości, znów wybuchła płaczem.

- Nie masz o niczym pojęcia, Elise - zaszlochała i wybiegła z kuchni na

schody.

Elise siedziała nieporuszona, wpatrując się tępo przed siebie. Była przerażona.

Czy ktoś wziął Hildę gwałtem?

Hilda wróciła dopiero, gdy Elise zdążyła umyć mamę i ułożyć ją do snu, a

chłopców zapędziła do łóżka. Ojciec nie przychodził do domu już od wielu dni i Elise

miała cichą nadzieję, że także tego wieczoru się nie pojawi. Była śmiertelnie

zmęczona, nie miała jednak odwagi położyć się, zanim Hilda nie pójdzie spać.

Umierała ze strachu, przypominając sobie Signe.

Wreszcie usłyszała na schodach kroki siostry, a po chwili Hilda stanęła w

drzwiach. Unikała wzroku Elise, nie chciała zdradzić, gdzie była, i dała do

zrozumienia, że nie ma ochoty dzielić się z kimkolwiek swoim zmartwieniem.

Powiedziała tylko „dobranoc”, po czym po cichu wślizgnęła się do izby, gdzie

spała mama i młodsi bracia.

Elise była zbyt wzburzona, by zasnąć, dlatego usiadła w kuchni na stołku i

zastanawiała się nad nieszczęściem Hildy, cerując skarpetki chłopców. Zastanawiała

się, czy kiedykolwiek się dowie, kim jest ów mężczyzna, który wpędził jej siostrę w

kłopoty.

Gdy wreszcie postanowiła się położyć, na schodach rozległy się kroki. Po

chwili usłyszała ciche pukanie do drzwi i w uchylonej szparze zobaczyła głowę

Johana.

- Elise, mogę wejść?
Poczuła, jak oblewa się gorącem, rumieńce zaróżowiły jej policzki.
- Oczywiście, wejdź! - odparła szeptem i wstała uradowana. - Wszyscy już

śpią.

Wszedł do środka i objąwszy ją ramionami, przycisnął mocno do siebie. Stali

tak przez długą chwilę, ciasno objęci. Potem Johan pocałował ją, a ona poczuła, jak

topnieje w jego ramionach i traci własną wolę. Niechętnie odsunął się i wyciągnął coś

z kieszeni.

- Czekolada? - wyszeptała, wpatrując się w rzadki w ich domach przysmak. -

Ależ Johanie, przecież nie powinieneś wydawać pieniędzy na takie rzeczy - dodała w

słabym proteście, ale serce zabiło jej mocniej, a w głosie zabrzmiała radość.

Roześmiał się cicho.
- Czyżbym nie mógł przynieść czegoś dobrego mojej ukochanej?

Najpiękniejszej dziewczynie na całym osiedlu Sagene?

Zarzuciła mu ręce na szyję i poczuła na policzkach ukłucie zarostu.
Znów się pocałowali, wreszcie Johan pociągnął ją za sobą do stołu i posadził

sobie na kolanach.

- Teraz możesz podzielić. Jeden kawałek dla ciebie, jeden dla mnie.
Ostrożnie podzieliła czekoladę na małe kawałeczki i wsunęła najpierw jeden

do ust Johanowi, a potem sama się poczęstowała. Smakowała niebiańsko. Gdy

czekolada już rozpuściła się w gardle, Elise aż się oblizała.

Gryzło ją trochę sumienie, gdy pomyślała o śpiącym w izbie rodzeństwie i

chorej mamie. O Hildzie, której opóźniała się miesiączka i czuła się fatalnie, nie

mówiąc już o chłopcach, którzy z pewnością jeszcze nigdy nie mieli w ustach takiego

rarytasu. Nie chciała jednak psuć radości Johanowi, wsunęła więc mu do ust kolejny

kawałek czekolady, po czym pogładziła jego wargi palcem.

Uśmiechał się do niej swym ciepłym, przyjaznym uśmiechem.
- Wiem, o czym myślisz - odezwał się. - Zostaw ostatnie kawałki dla

chłopców. Zjedzą sobie jutro rano.

Wtuliła się twarzą w jego szyję i wyszeptała:

 Tak cię kocham, Johanie!

 Ja też cię kocham.

Długą chwilę siedzieli w milczeniu, pewni swych uczuć i szczęśliwi, że mają

chwilę tylko dla siebie.

- Przemyślałem sobie wszystko, Elise - zaczął niepewnie. - Jeśli uda mi się

zaoszczędzić jedną koronę tygodniowo, czyli ponad cztery na miesiąc, to przez rok

uzbieram pięćdziesiąt cztery. Mama powiedziała, że moglibyśmy spać na ławie w

kuchni, póki nie wynajmiemy sobie jakiejś izby. Ona bardzo cię lubi.

Elise poczuła, że robi jej się gorąco.
- Chcesz powiedzieć, Johanie, że mielibyśmy się pobrać?
- A dlaczego nie? Po co czekać, jeśli oboje tego pragniemy. Elise milczała. Na

samą myśl o tym, że mogłaby dzielić z Johanem łoże, mieć go przy sobie na co dzień,

jeść z nim posiłki, słuchać jego głosu, rozkoszować się widokiem jego dobrodusznej

twarzy i przyjaznego spojrzenia, obudziła się w niej dzika tęsknota. Radość zapierała

jej niemal dech w piersiach, wywołując gwałtowny rumieniec.

Dopiero po chwili zastanowienia pojawiło się wahanie.
Mama... Peder i Kristian. Hilda.
- Hilda jest już wystarczająco dorosła, by zaopiekować się chłopcami - wtrącił

Johan pośpiesznie, jakby wyczuwając, z czym zmaga się Elise.

Nie odpowiedziała od razu.

Ona ma szesnaście lat, Elise - dodał Johan z wyrzutem, a w jego głosie

usłyszała zdziwienie i lekkie poirytowanie.

Wiem. Tyle tylko, że... Rozumiesz, stało się coś... Hilda nie jest całkiem

zdrowa.

- Jak to? Źle się czuje? Ale przecież wyzdrowieje.
Johan patrzył na nią zatroskany, marszcząc czoło.
- Nie wiem. Boję się, Johanie - dodała z lękiem w głosie. - Hilda marznie i

czuje się niedobrze, zupełnie jak mama z początku. Jeśli i ona zachoruje na suchoty,

to nie wiem, co zrobię. Nie zdołam utrzymać wszystkich z jednej pensji.

Johan westchnął głęboko, po czym przytulił ją mocniej.
- Pewnie wszystko przez te mrozy. Jak tylko słońce mocniej przygrzeje na

wiosnę, ona też poczuje się lepiej. Spotkałem ją dziś przed południem i jak na moje

oko nie wyglądała tak źle. Nie martw się na zapas, Elise. Może twój ojciec wróci do

domu, kiedy będzie wiedział, że ty się wyprowadziłaś.

Elise prychnęła.

On się nie martwi o to, jak sobie radzimy.

Poza tym przeniesiesz się tylko piętro niżej - ciągnął, jakby nie słyszał tego,

co powiedziała. - Możesz zaglądać do swojej mamy co wieczór i sprawdzać, czy

chłopcy odrobili lekcje.

Ale pomyśl tylko... - urwała, gryząc się w język. Czuła, że się czerwieni, ale

dokończyła: - Pomyśl, jeśli zajdę w ciążę...

A czyż nie pragniemy tego oboje? - Johan zaśmiał się cicho, wsunął dłoń

pod jej szorstki sweter i położył ją na piersi.

Poczuła przyjemne łaskotanie w podbrzuszu. Pochylił się i pocałował ją,

gładząc na przemian to jedną, to drugą pierś.

 Elise - wyszeptał. - Tak bardzo cię pragnę. Czuła, jak brodawki kulą się i

twardnieją.

 ja także cię pragnę - odparła zawstydzona.

 Powiedz, że wyjdziesz za mnie - dodał błagalnie.

- Tak, wyjdę za ciebie, Johan. Nikogo innego bardziej nie pragnę.
Podniósł jej sweter, rozchylił koszulę i popatrzył płomiennym wzrokiem na jej

nagie ciało, po czym pochylił się i językiem musnął jej brodawki.

Elise, kołysząc się, wypinała piersi, których on nie przestawał pieścić i

całować. Zadrżała z pożądania.

Podniósł ku niej twarz i napotkał jej spojrzenie. Migotliwy płomyk i poświata

z lampy naftowej nadały jego twarzy złocisty odcień. Gorące uczucia do niego

napełniły żarem całe jej ciało.

- Tak dobrze nam będzie, Elise. Każdego wieczoru – dodał z lekkim

uśmiechem, a jego głos zabrzmiał chrapliwie.

Rozpromieniła się, zapomniawszy już, że przez chwilę się wahała.
- Mogę tu zajrzeć zawsze rano, zanim pójdę do pracy - wymamrotała

stęskniona i nachyliła się nad nim.

Nagle z sąsiedniej izby doleciał jęk. Elise drgnęła i poderwała się z kolan

Johana. Obciągnęła koszulę i sweter, pośpiesznie podeszła do drzwi i je uchyliła.

Smuga światła z kuchni oświetliła jej drogę do łóżka mamy. Hilda i chłopcy spali.

 Coś się stało, mamo? - wyszeptała.

 Pić...

Elise sięgnęła po kubek stojący na komodzie i podparłszy mamę ramieniem,

podała jej picie. Tym razem usta nie przylepiły się do blaszanego kubka.

 Dziękuję - wyszeptała mama i opadła na poduszkę. - Ktoś jest u ciebie?

 To tylko Johan, zaraz wychodzi.

Mama nic nie powiedziała, zdawało się, że od razu zapadła w sen.
Kiedy Elise wróciła, Johan zdążył wstać i czekał na nią na środku kuchni.

 Lepiej będzie, jeśli już pójdę - rzucił niechętnie. Elise pokiwała głową i

powiedziała:

 Dziękuję za czekoladę.

Odwrócił się do drzwi i naciskając klamkę, pożegnał się:

 Dobranoc, Elise.

 Dobranoc, Johan.

Wyszedł, a ona długo jeszcze wpatrywała się w zamknięte drzwi.



4

Następnego ranka Hilda wydawała się zdrowsza i Elise pomyślała Z nadzieją,

że Johan być może miał rację. Kiedy nadejdzie wiosna i słońce mocniej przygrzeje,

Hilda na pewno wróci do zdrowia. Siostra zjadła na śniadanie całą kromkę chleba,

wypiła filiżankę kawy i opuściła kuchnię bez oznak mdłości czy zawrotów głowy.

Może z tą drugą sprawą też nie będzie tak źle.
Elise odetchnęła z ulgą i postanowiła póki co odsunąć na bok niepokój o

Hildę. Dość miała prawdziwych zmartwień, by brać sobie do serca coś, co być może

tylko sobie uroiła.

Wróciła myślami do Johana. Rozpierała ją wprost radość, że Johan chce się z

nią ożenić. I to jak najszybciej. Nie zamierza dłużej czekać. Powiedział nawet, że

zdoła odłożyć jedną koronę tygodniowo. Mało komu się to udaje.

Elise odstawiła czajnik i położyła na miejsce fajerki. Potem nalała kawy do

filiżanki, sięgnęła po talerz z posmarowaną kromką chleba i weszła do izby.

Chłopcy zapalili lampę naftową, bo za oknem wciąż było ciemno, i złożyli

łóżko, na którym spali. Wąskie łóżko Hildy było starannie nakryte narzutą zrobioną

na szydełku. Elise poczuła dumę z rodzeństwa, bo mimo porannego zmęczenia

zawsze zostawiali po sobie porządek w izbie.

Postawiła na komodzie jedzenie dla mamy, zniszczone zasłony odsunęła

ostrożnie, by ich bardziej nie podrzeć, i popatrzyła w mrok. Wysoko na niebie

błyszczała gwiazda. Wkrótce rozlegnie się ryk syreny fabrycznej. Ten przeciągły

dźwięk przenikał ją zawsze na wskroś niczym najgorsza tortura.

Mama leżała z otwartymi oczami.

Lepiej się dziś czujesz, mamo? Przytaknęła i uśmiechnęła się blado.

Tu stoi śniadanie dla ciebie. Pomóc ci?

Nie, dziękuję, zjem trochę później. Mogłabyś wylać z nocnika? Elise poszła

do kuchni opróżnić nocnik w zlewie i zastała braci

siedzących przy stole. Kończyli odrabiać lekcje.
- Jesteście naprawdę dzielni - pochwaliła ich. - Nie wszyscy potrafią tak

pięknie złożyć łóżko i poskładać pościel.

Peder rozpromienił się nad książką i uśmiechnął do niej zakłopotany,

natomiast Kristian udawał, że nie słyszy. W tej samej chwili rozległa się fabryczna

syrena.

- Muszę iść. Dziś wasza kolej, by kupić mleko i rybę. - Zawiązała chustkę pod

brodą i narzuciła na ramiona gruby szal, poczym dodała: - Na skrzynce na drewno

leży dla was niespodzianka zawinięta w gazetę.

Obaj odwrócili się jak na komendę, a Peder pobiegł zaciekawiony zobaczyć,

co to jest. Gdy odpakował, oniemiał z wrażenia.

- Czekolada? - wyrwało mu się. - Skąd ją masz?

Dostałam od Johana. Powiedział, żebym się z wami podzieliła. Kristian

popatrzył na nią podejrzliwie i zapytał:

A skąd Johan ją wziął?

Kupił, głuptasie.

Evert mówi, że Johan wciąż gdzieś biega.

- Evert to, Evert tamto - przerwała mu Elise ze złością. - Ostatnio podobno

Hilda wciąż gdzieś latała, a teraz znów Johan. Czy ten Evert nie ma nic innego do

roboty tylko rozsiewać plotki? Jeśli nie chcesz tego kawałka czekolady, to go wezmę.

Zdaje się, że nań nie zasłużyłeś.

Kristian wstał szybko i wyrwał czekoladę z rąk Pedera.

Nie powiedziałem, że nie chcę, powiedziałem tylko, co mówi Evert.

Lepiej przestań go słuchać. Nie lubię, jak ktoś plotkuje i wszędzie węszy.

To powiedziawszy, odwróciła się i zamknęła za sobą drzwi.
W bramie wpadła wprost na Johana, który właśnie wchodził.

 Johan? - zawołała zdumiona. - Zapomniałeś czegoś?

 Tak, zapomniałem manierki. A też ostatnio polubiłem kawę.

W słabym świetle latarni ulicznej zauważyła, że się uśmiecha.

 Czas najwyższy! Pośpiesz się, żebym nie musiała za długo czekać - droczyła

się z nim rozbawiona.

 Nie czekaj, bo się spóźnisz. Muszę jeszcze zajrzeć na chwilę do Anny.

 Twoja mama już poszła?

 Tak.

 Ale w takim razie się spóźnisz!

 Wiem, ale nadzorca zna moją sytuację.

Elise spojrzała na niego ze zdziwieniem, bo jeszcze nie słyszała o

wyrozumiałym nadzorcy, ale nic na to nie powiedziała.

- Dobrze, to ja już biegnę. Pozdrów ode mnie Annę. Powiedz, że wpadnę do

niej wieczorem.

Kiwnął głową, nachylił się pośpiesznie i pocałował ją w policzek. Elise

ruszyła szybkim krokiem do pracy.

Johan przez krótką chwilę odprowadzał ją wzrokiem. Kochał tę dziewczynę

do szaleństwa. Gdyby tylko wiedział, jak jej pomóc. Bo kto jak kto, ale ona na tę

pomoc zasługiwała. Opiekowała się chorą matką i dwoma młodszymi braćmi.

Wszystkiego sobie odmawiała. To, co zarobiła, wydawała w całości na utrzymanie

rodziny. Tymczasem jej ojciec, na którego barkach spoczywać powinna troska o

najbliższych, włóczył się po Vaterlandzie razem z innymi lumpami i pił na umór.

Skąd brał na to pieniądze, było dla wszystkich zagadką.

Westchnął ciężko i odwracając się, pomyślał: Elise zasługuje na lepsze życie.

I ja jej takie zapewnię.

Elise dotrzymała obietnicy. Wieczorem zajrzała do mieszkania Johana, gdy

tylko przygotowała kolację dla braci, pomogła mamie i pozmywała naczynia. Hilda

się do tej pory nie pojawiła.

Johan i pani Thoresen siedzieli w kuchni przy posiłku. Kiedy mama Johana

ujrzała Elise, jej twarz się rozpromieniła.

 O, Elise! Anna pytała o ciebie.

 A jak ona się czuje?

 Lepiej. Dzięki Johanowi. To złoty chłopak - dodała, posyłając synowi pełne

miłości spojrzenie.

Johan mrugnął do Elise.

 Znasz bajkę o ptaku biegusie?

 O tym, który uważał, że jego własne pisklęta są najpiękniejsze? - zaśmiała

się Elise. - Znam. Ale wszystkie matki są takie same, Johan. Zresztą tak powinno być.

 Ty też taka będziesz - rzuciła lekko pani Thoresen.

Elise poczuła, że się rumieni po cebulki włosów, i zerknęła na Johana, który

uśmiechał się od ucha do ucha.

- Mogę iść już do Anny?
- Weź dla niej kawałek ciasta - powiedziała pani Thoresen i podała Elise mały

półmisek.

Elise zerknęła na ciasto kupione w sklepie. Pociekła jej ślinka, więc

pośpiesznie odwróciła wzrok.

Anna, blada i chuda, siedziała w łóżku. W blasku lampy błyszczały jej duże

oczy. Uśmiechnęła się ciepło, ujrzawszy Elise, i powitała ją podekscytowana:

- Czekałam na ciebie. Johan zdradził mi waszą tajemnicę. Lepszej bratowej

nie mogłabym sobie wymarzyć. Cieszę się, że się do nas wprowadzisz.

Elise uśmiechnęła się zakłopotana.

 No, nie nastąpi to tak szybko. Nie wiadomo, czy będę mogła tak od razu

zostawić rodzinę. Wiesz, mama jest chora, a chłopcy mnie potrzebują.

 Przecież oni już mają osiem i dziewięć lat, Elise. Czy ty ich za bardzo nie

rozpieszczasz? A do mamy będziesz mogła zaglądać, kiedy tylko zechcesz. Dla nich

to nawet lepiej, że w izbie spać będzie o jedna osoba mniej. Przecież macie tam

ciasno.

Elise pokiwała głową i pomyślała, że Anna ma trochę racji.

 A jak ty się czujesz? - zapytała, by zmienić temat.

 Wspaniale - odparła, wpatrując się w nią błyszczącymi oczami. - Mam

cudowną mamę i najlepszego brata pod słońcem. Wiesz, że on za swoją wypłatę

kupuje mi drogie lekarstwa? Czuję się po nich o wiele lepiej.

Elise stała bez ruchu i patrzyła na rozpromienioną twarz dziewczyny. To

niezwykłe, że ktoś, kto leży przykuty do łóżka, może być taki radosny i zadowolony.

Ale że Johan zdołał odłożyć pieniądze na drogie lekarstwa dla siostry? Nic dziwnego,

że obie z matką są z niego takie dumne.

- Odwiedziły mnie przed chwilą dwie przyjaciółki - ciągnęła Anna. - Kiedy

tak ich słuchałam, pomyślałam, że Bóg pewnie miał w tym jakiś cel, że uczynił ze

mnie kalekę. Jedna z moich przyjaciółek mieszka w Vaterlandzie, a tam panuje

jeszcze większa nędza niż tu. Wiele dziewcząt ciężko choruje – uśmiechnęła się

zakłopotana. - Z pewnością słyszałaś o tej chorobie, na którą zapadają ci, którzy żyją

w grzechu.

Elise przysłuchiwała się z zaciekawieniem i zapytała:

 A co to za choroba?

 Zaczyna się od tego, że puchną, nogi. Towarzyszy temu straszny ból. Z

czasem opuchlizna i bóle ustępują, za to na ramionach i na szyi pojawia się zrazu

wysypka, a potem pryszcze i wrzody, z których powstają otwarte rany. W końcu

chorym odbiera rozum.

Hilda na szczęście nie ma żadnych czerwonych kropek ani nic jej nie boli -

pomyślała Elise i trochę się odprężyła, ale mimo to w jej głosie zabrzmiał lęk, gdy

pytała:

 Twoja przyjaciółka też jest chora?

 Ona nie, ale inne dziewczęta, które zna. - Anna zniżyła głos: - One

właściwie niewiele wiedzą o tej chorobie, poza tym, że jest straszna. Idąc przez rynek

Youngstorvet i dalej Brogaten w stronę Lilletorvet i Kutorvet, mija się podobno po

drodze wiele pijanych i wyniszczonych przez chorobę kobiet, które wyglądają po

prostu okropnie! One mają gorzej niż my, Elise! My marzniemy i bywamy głodne, ale

nie cierpimy z powodu bolesnych wrzodów. Poza tym mamy własny dom, nawet jeśli

składa się tylko z izby i ciasnej kuchni. No i ktoś nas kocha. Co wieczór dziękuję

Bogu, że mam mamę i starszego brata. A może też i tatę, choć tego nie jestem pewna.

Mama myśli, że tata zszedł na ląd w jakimś porcie i nie ma jak wrócić do domu.

Modlę się, żeby przypłynął tam jakiś norweski statek i go stamtąd zabrał. Pomyśl,

jakie to musi być straszne, spóźnić się na pokład i zobaczyć tylko, jak twój statek

znika w oddali. Może tata nie miał przy sobie zegarka albo ktoś mu źle powiedział,

kiedy statek wypływa z portu? Może teraz tata kręci się gdzieś po obcym mieście i

nie wie, co ze sobą począć?

Elise pokiwała głową, choć nie przypuszczała, by to była prawda, bo wówczas

ojciec Anny i Johana już dawno by dał znak życia, nie chciała jednak sprawiać

przykrości chorej dziewczynie.

Ta tymczasem mówiła dalej rozpromieniona.

Śniło mi się, że tata zjawił się w domu w sobotę przed Wielkanocą, gdy

Chrystus powstał z martwych. Zdarzało mi się już wyśnić różne zdarzenia, więc

jestem pewna, że tata wróci.

Chcesz, bym ci w czymś pomogła, Anno? - zapytała Elise.

Nie poczytałabyś mi trochę? Mama nie ma siły, Johan jest zbyt zajęty,

pewnie w związku z waszym ślubem.

Co mam ci poczytać?

Pożyczyłam powieść Amalii Skram.

Amalii Skram? Tej, której książki wywołały takie oburzenie? Czemu chcesz

je czytać?

Bo uważam, że jest odważna, pisząc o kobietach, które nie potrafią kochać.

A poza tym ma wiele współczucia dla ludzi.

Elise sięgnęła po książkę, która leżała na stołku obok łóżka, gruby tom

opatrzony tytułem Sjur Gabriel.

A o czym jest ta książka? - zapytała, sadowiąc się na krawędzi łóżka i

przerzucając kartki.

O biedzie, chorobie i niszczącym działaniu wódki. Akcję tej powieści

autorka mogłaby równie dobrze umieścić w Vaterlandzie, na osiedlu Sagene, co w

Bergen - dodała Anna z zapałem. - Wszędzie jest podobnie.

Elise zaczęła czytać, a Anna oparła się o poduszki i słuchała żywo

zainteresowana. Tekst powieści tak zaciekawił Elise, że czytała, nie odrywając

wzroku od książki. Dopiero po dłuższym czasie zorientowała się, że Anna zasnęła.

Była słabowita i choć tak bardzo się starała, nie miała sił wytrzymać długo bez snu.

Elise odłożyła książkę z powrotem na stołek obok nietkniętego w ogóle przez

chorą ciasta. Wstała i po cichu wymknęła się z izby.

Johan siedział nadal ze swoją mamą przy chwiejącym się stole przykrytym

świeżo uprasowaną serwetą. Właśnie wyciągnął z kieszeni dużą glinianą fajkę, nabił

ją i zapalił. Niewielka kuchnia napełniła się gęstym dymem i przyjemnym zapachem.

- Co u niej? - zapytała pani Thoresen, patrząc z zaciekawieniem na Elise.
- Śpi. Przeczytałam jej kawałek z Sjur Gabriel, no i zasnęła.
Johan zaśmiał się.

 Może powinnaś jej raczej poczytać Wesołego chłopca Bjornsona?

 Usiądź, Elise. Napij się z nami kawy.

Pani Thoresen postawiła filiżankę bez ucha i nalała kawy, po czym poczłapała

do pieca odstawić czajnik.

Elise zerknęła na Johana poprzez obłok tytoniowego dymu. Miał na sobie

luźną bluzę, w której zawsze chodził. Popatrzyła na jego silne dłonie i mimowolnie

poczuła dreszcze przenikające jej ciało.

Spojrzał na nią znad fajki, a gdy ich spojrzenia się spotkały, znów przeszły ją

ciarki. Uśmiechnął się do niej, a ona odwzajemniła jego uśmiech.

Pani Thoresen zasiadła przy stole i patrząc na nich to na jedno, to na drugie,

zapytała:

- Rozmawialiście z pastorem?
Johan zaśmiał się.
- Strasznie ci spieszno, mamo. Ledwo co ci powiedziałem, że zaręczyłem się z

Elise, a ty już pytasz o pastora.

Pani Thoresen skuliła się w sobie, jakby zawstydzona swą niecierpliwością.

Może ona liczy na pomoc młodej i silnej kobiety w domu, pomyślała Elise. Mama

Johana nie była już młoda, nie było jej lekko. Stała po dwanaście, czternaście godzin

przy maszynie, potem robiła zakupy, przygotowywała jedzenie, prała ubrania,

szorowała podłogi i jeszcze opiekowała się kaleką córką.

 Muszę najpierw porozmawiać z mamą - wtrąciła pośpiesznie Elise. - Może

mama będzie chciała, żebym wstrzymała się trochę z zamążpójściem, dopóki Peder i

Kristian nie poradzą sobie beze mnie.

 Peder i Kristian? - prychnęła pani Thoresen. - Przecież jeden ma już osiem,

a drugi dziewięć lat! Ja w ich wieku zaraz po szkole biegłam do fabryki zapałek.

Pracowałam po trzydzieści sześć godzin tygodniowo, w kurzu i w hałasie. Warunki

były o wiele gorsze niż teraz. Wiele dzieci chorowało. Niektóre ulegały poparzeniom,

inne cierpiały na chorobę szczęk i zębów. Takie to były czasy! Dziś dzieci mają dużo

lepiej.

 Teraz obowiązuje zakaz zatrudniania w fabrykach dzieci poniżej

dwunastego roku życia - wtrącił Johan. - A młodzież w wieku dwunastu, czternastu

lat może pracować tylko do sześciu godzin dziennie.

 A myśmy pracowali i na złe nam to nie wyszło! - odparła pani Thoresen

urażona i zacisnęła usta. - Należy szybko przywyknąć do ciężkiej pracy, jeśli ktoś

chce sobie poradzić w życiu. Brak zajęcia jest przyczyną wszelkiego zła, mówi

pastor. Jak dzieci mają za dużo wolnego czasu, włóczą się po ulicach i chuliganią.

 Ale jeśli przez cały dzień pracują w fabryce, nie mają czasu na szkołę i

lekcje - sprzeciwił się Johan. - A bez wiedzy nie zajdą w życiu daleko. Właściciele

fabryk wykorzystują dzieci jako tanią siłę roboczą, tłumacząc się, że są zmuszeni do

takiego postępowania, żeby utrzymać konkurencyjność produkcji.

Elise zerknęła na niego, zastanawiając się, skąd o tym wszystkim wie.
- Poza tym gdy dzieci marnują zdrowie - ciągnął - traci na tym całe

społeczeństwo.

Mówisz prawie tak samo jak pastor albo ci oficerowie z Armii Zbawienia -

burknęła pani Thoresen i zwróciła się do Elise: - Jeszcze kawy?

Nie, dziękuję, muszę się zbierać. Hildy nie było w domu, gdy schodziłam do

was.

A co się z nią dzieje? - Mama Johana zmarszczyła czoło i popatrzyła na

Elise zatroskana.

Nic takiego - odparła Elise, czując, jak się czerwieni. - To znaczy... ciągle

jest jej zimno i źle się czuje, ale o tej porze roku nie ona jedna narzeka.

Chyba to nie suchoty?

Miejmy nadzieję - odparła Elise i wstała od stołu. - Dziękuję za kawę.

Odprowadź ją, Johan.

Johan pośpiesznie zgasił i odłożył na bok fajkę, po czym podniósł się ze

stołka. Mama podała mu zapaloną lampę naftową.

Gdy tylko znaleźli się na korytarzu, Johan zatrzymał się, postawił lampę na

podłodze i objął Elise.

Tak bardzo cię kocham - westchnął z twarzą przytuloną do jej szyi. -

Spróbuj przekonać mamę, bo nie dam rady czekać na ciebie jeszcze cały długi rok.

Nie mówiąc już o dwóch latach.

Ja też - wyszeptała Elise, nim zamknął jej usta pocałunkiem.

To chyba największe szczęście, jakie może spotkać człowieka, pomyślała.

Nawet piękne salony w willi dyrektora przy Oscarsgate, eleganckie ubrania jego

córki, automobil czy powozy nie dorównują szczęściu człowieka, który kocha i jest

kochany. Ogarnęła ją wielka radość, czuła się lekka, zupełnie jakby frunęła.

Zapragnęła spędzić w bezpiecznych ramionach Johana resztę życia, smakować

jego pocałunki i czuć, że jego także przenika ta sama tęsknota. Co z tego, że nie mają

pieniędzy na wynajęcie własnej izby? Wystarczy im ława w kuchni u jego matki.

Najważniejsze, że się kochają, że chcą sypiać wtuleni w siebie, jadać przy jednym

stole, zbiegać po schodach, trzymając się za ręce, a w drodze do fabryki cieszyć się na

spotkanie wieczorem po skończonej pracy.

Elise czuła się szczęśliwsza od innych dziewcząt. Niewiele z nich spotkało

mężczyznę, z którym chciałyby spędzić życie. Zbyt często rodziły dzieci, które nawet

nie znały ojca. Wystarczyło popatrzeć na żłobek przy moście Beierbrua.

Johan poluzował lekko uścisk i szepnął, dotykając wargami jej szyi:

Mógłbym tak stać przez całą noc. Ale wtedy twoja mama nie pozwoliłaby

mi ciebie poślubić.

Możliwe - roześmiała się cicho i dodała z lekkim westchnieniem: - Ja też

chętnie zostałabym tu przez całą noc. Żeby tylko Hilda była zdrowa, to na pewno

zaopiekuje się chłopcami.

Wyzdrowieje, zobaczysz, Elise. Poza tym mama ma rację. Twoi bracia są

już dość duzi, by sobie poradzić, zwłaszcza że będziesz mieszkać piętro niżej.

Znów zaśmiała się cicho. Czuła się tak, jakby za chwilę szczęście miało ją

rozsadzić.

Mam wrażenie, jakbym wiedziała od zawsze, że chcę dzielić życie tylko z

tobą, Johan. Inni chłopcy wydawali mi się do niczego. W dzieciństwie kochałam cię

jak brata, ale teraz...

Ale teraz? - drażnił się z nią, choć w jego głosie wyczuła napięcie.

Zauważyłam to dopiero w zeszłym roku na wiosnę. Nagle w twojej

obecności ogarniało mnie skrępowanie. To było takie dziwne.

- A teraz też się wstydzisz? - zapytał, gładząc dłonią jej piersi. Milczała. Z

zamkniętymi oczami rozkoszowała się przyjemnym mrowieniem w całym ciele.

Nie odpowiedziałaś mi, co teraz czujesz - wyszeptał chrapliwie.

Czy trzeba coś mówić? - odparła szeptem.

Na dole trzasnęły drzwi wejściowe. Odskoczyli od siebie.
- Chodź! - pociągnął ją za sobą w stronę schodów.
- Mam nadzieję, że to Hilda.

 Myślałem, że masz nadzieję, iż nikt tu nie wejdzie.

 To też.

 Hilda pewnie całowała się gdzieś w ciemnej bramie z gońcem Lorangiem.

Elise nie odpowiedziała. Przypomniała jej się nagle twarz Hildy, gdy ją

zapytała, kiedy ostatnio wkładała podpaski do wiadra. Zmusiła się jednak, by o tym

nie myśleć.

Nie zapytała nawet Johana, co zrobił z broszką. Nie chciała psuć tej pięknej

chwili. Może stchórzył i jeszcze jej nie oddał? Wówczas pewnie by się zawstydził i

byłoby mu przykro, że go o oto pyta.

Johan zna dyrektora. Pracował w przędzalni, zanim podjął pracę w tkalni

płótna żaglowego. Dyrektor traktował go przychylniej niż innych, zapewne i jego

ujęła powierzchowność Johana i jego dojrzałość. Johan na pewno wolał pójść do

niego niż na policję. Elise nie wierzyła, by dyrektor mógł posądzić Johana o kradzież.

Gdyby jednak oddał broszkę, na pewno by jej o tym powiedział.
Usłyszeli na dole lekkie kroki.
- To chyba Hilda - odezwała się z ulgą. Co prawda nie wierzyła, by Hilda

mogła sobie coś zrobić, ale nie była o nią do końca spokojna. Słyszało się tyle

różnych historii. Signe wrzuciła dziecko do rzeki, usprawiedliwiając się, że

poślizgnęła się na lodzie i dziecko wypadło jej z rąk. Ci jednak, którzy ją znali, nie

uwierzyli w te wyjaśnienia, bo wcześniej odgrażała się, że dziecko jest kulą u nogi i

się go pozbędzie. I wrzuciła niemowlę w spieniony nurt.

Inne dziewczyny zwracały się o pomoc do pewnej kobiety na ulicy Mollergata

i wracały pewne, że nie urośnie im brzuch. Na samą myśl o tym Elise poczuła ciarki

na plecach. Niektóre po paru dniach umierały z wykrwawienia, na łożu śmierci

dzieląc się swą tragedią.

- Przed nami jeszcze wiele wieczorów, Elise - odezwał się cicho Johan. -

Schody są nasze, rzadko kto się tu kręci o tak późnej porze.

Weszli na drugie piętro.

 Dzięki za odprowadzenie, Johan. Do zobaczenia jutro.

 Wychodzę bardzo wcześnie, ale spotkamy się wieczorem. Nadeszła Hilda.

- O, jesteś - przywitała ją Elise. - Zaczynałam się już o ciebie niepokoić.
Hilda nie odpowiedziała, przemknęła tylko obok nich, otwarła drzwi do

kuchni i zniknęła im z oczu, nie zamykając za sobą. Dosięgła ich smuga światła.

A co z nią? - zdziwił się Johan. Elise spuściła wzrok.

Mówiłam ci już, że nie czuje się dobrze.

A mimo to chodzi po ulicach do późna? Elise nie odpowiedziała.

Dobranoc, Elise.

Dobranoc, Johan.

Poczekała przez chwilę, aż zejdzie, by światło z kuchni oświetliło mu drogę.

Zbiegł po dwa stopnie naraz i wnet usłyszała, jak wchodzi do siebie.

Kiedy Elise przekroczyła próg, Hilda stała nieruchomo. Popatrzyła na nią z

dziwnym wyrazem twarzy i odezwała się obco brzmiącym głosem, bardziej

stanowczym niż zwykle, a nawet jakby twardszym:

- Uznałam, że powinnam ci o wszystkim powiedzieć. Chodzi o majstra...



5

Elise zmarszczyła czoło zdumiona.

O co ci chodzi? - zapytała.

Nie udawaj. Dobrze wiesz, co mam na myśli.

Ale Elise nic nie pojmowała. Czyżby Johan opowiedział jej o broszce? Może

dyrektor wspomniał o tym majstrowi? Czy to córka dyrektora zgubiła tę broszkę, czy

ktoś inny jest jej właścicielem?

- Nie stój tak i nie oszukuj, że nic nie rozumiesz! – Hilda wyraźnie się

zezłościła. - Chyba nie zapomniałaś, o czym rozmawiałyśmy wczoraj? Sama

powiedziałaś, że ten, kto wpędził mnie w nieszczęście, powinien mi pomóc.

Domyśliłaś się więc chyba wszystkiego?

Elise poczuła dziwne mrowienie na głowie, włosy stanęły jej dęba, a krew

odpłynęła z twarzy. Otworzyła usta, by coś powiedzieć, ale nie mogła wydobyć ani

jednego słowa. Wpatrywała się w siostrę oniemiała, a w głowie miała kompletny

chaos.

- Nic nie pojmujesz? - Hilda podniosła głos, a jej oczy ciskały błyskawice. -

Ty, taka grzeczna, zawsze robisz to, co każę mama. Nigdy nie wplątałaś się w nic

złego, masz przecież Johana. Wiesz, czego chcesz, prowadzisz uporządkowane życie,

mimo że w fabryce pracujesz już dłużej niż ja i widzisz, co dzieje się z takimi jak my.

Słyszałaś, że Signe pomieszało się w głowie i chodzi z kijem brzegiem rzeki,

szukając dziecka, które utopiła. Zdajesz sobie sprawę, że życie nad rzeką jest nie do

wytrzymania, zwłaszcza gdy ojciec pije na umór, a matka choruje na suchoty. W tych

szczurzych norach, w jakich przyszło nam mieszkać na kupie, w bramie śmierdzi

szczynami, a robactwo łazi po ścianach. Wiesz tak samo jak ja, że bogaci mogą sobie

robić, co chcą, a my jakkolwiek byśmy się starali, i tak dostajemy po głowie. Taki już

jest ten świat. Owszem, teraz przyszła kolej na mnie, ale jestem w dobrym

towarzystwie, mnóstwo dziewczyn z tkalni Hjula i przędzalni Voien przeszło przez to

samo.

Elise wpatrywała się w siostrę zdumiona. Nie pojmowała połowy z tego, co

wykrzykiwała Hilda, ale zrozumiała jej końcowe słowa. Kiedy wreszcie zdołała

wykrztusić coś z siebie, zapytała głupio:

- Ale czy jesteś pewna? Przecież już nieraz spóźniała ci się miesiączka?
Hilda zaśmiała się twardym, pełnym goryczy śmiechem, jakiego Elise jeszcze

u niej nigdy nie słyszała.

- Przejrzyj na oczy, siostro!
Elise usiłowała sobie przypomnieć, czy w ostatnim czasie zauważyła w

zachowaniu Hildy coś niezwykłego. Nie, oprócz tego, że martwiła ją jej bladość i złe

samopoczucie, nic nie wzbudzało w niej niepokoju o siostrę. Zwykle Hilda szła spać

wcześniej, nim Elise kładła się do łóżka. Rankiem zaś myła się i przygotowywała do

wyjścia w kącie kuchni, gdy Elise paliła w piecu i gotowała kawę.

Ale skąd ta gorączka? Może dolega ci coś zupełnie innego?

Uważasz, że lepiej by było, gdybym zachorowała na suchoty? Albo

wylądowała na czwartym oddziale szpitala Ullevaal, zamknięta na wiele tygodni,

miesięcy, a może lat z ranami na całym ciele?

Spojrzenie Hildy pociemniało od goryczy i nienawiści. Nienawiści do

fabrykantów, władz i tych wszystkich, którzy opływali w dostatki, podczas gdy ci,

którzy mieszkali po niewłaściwej stronie rzeki, marnowali swoje życie nie tylko przez

biedę, ale też przez to, że bogacze nadużywali swej pozycji.

- Nie mów tak - Elise czuła, że zbiera jej się na płacz. – Po mogę ci, Hildo.

Jakoś sobie poradzimy. Może Kristian też zacznie pracować? Na razie jest za młody,

by dostać pracę w fabryce, ale może na przykład zostać gońcem, jak Lorang.

Pożałowała natychmiast, że nie ugryzła się w porę w język. Niepotrzebnie

wspomniała o Lorangu, bo twarz Hildy pociemniała i nabrała wrogości, Siostra

obróciła się na pięcie i pobiegła do izby. Elise zauważyła, że rzuciła się na łóżko, a jej

chudym ciałem wstrząsał bezgłośny płacz. Dzięki Bogu, że mama spała.

Elise zamknęła po cichu drzwi i usiadłszy przy kuchennym stole, popatrzyła

tępo przed siebie. Zastanawiała się, jak może wyjść za mąż za Johana, skoro mama

leży chora na suchoty, Hilda spodziewa się dziecka, a Kristiana trzeba będzie wysłać

do pracy. Mama Johana powiedziała, że chłopcy są już dość duzi, by sobie poradzić,

ale przecież ona nie znała ich tak dobrze jak Elise. Peder był bardzo łagodny i

wrażliwy, o byle co płakał, potrzebował wsparcia kogoś dorosłego. Kristian zaś,

ulepiony z całkiem innej gliny, był twardy i zamknięty w sobie, ciągnęło go na ulicę.

Mama robiła wszystko, by trzymać ich z dala od złego towarzystwa. Jeśli jednak nikt

go nie będzie pilnował, szybko w nie wsiąknie. Zacznie się włóczyć po knajpach i

kraść, by mieć pieniądze na wódkę, a w końcu nawet trafi do aresztu. Znała wielu,

którzy tak skończyli. Nie, nie może zostawić chłopców samym sobie, bez opieki.

Mama Johana dorastała w innych czasach, kiedy dzieci poniżej dwunastego

roku życia pracowały w fabryce od świtu do wieczora i nie miały czasu na

chuligaństwo, jak powiedziała. Elise nie chciałaby, aby te czasy wróciły, cieszyła się,

że Kristiana i Pedera to ominęło, ale pani Thoresen nie potrafiła zrozumieć, dlaczego

chłopcy w wieku ośmiu i dziewięciu lat wymagają opieki. Ona sama nie musiała

nigdy o tym myśleć.

Gdyby jeszcze ojciec był inny...
Westchnęła ciężko, po czym wstała i zapaliła świecę. Przed snem musiała się

jeszcze załatwić.

Na klatce schodowej było cicho, większość mieszkańców już spała. Gdy

zeszła na pierwsze piętro, zauważyła na stopniach mokre od śniegu ślady, może Johan

albo jego mama korzystali chwilę wcześniej z wygódki.

Gdy myślała o Johanie, czuła i szczęście, i ból. Na pewno będzie zawiedziony,

ba, zrozpaczony, może nawet się zezłości, gdy usłyszy, że na razie Elise nie może

jeszcze wyjść za niego za mąż. Nie była pewna, czy starczy jej odwagi, by

opowiedzieć, co się stało z Hildą. Pewnie wspomni mu tylko, że Hilda

prawdopodobnie spodziewa się dziecka, nie potrzebuje przecież mówić z kim. Johan

pomyśli, że z gońcem Lorangiem, i tak będzie póki co lepiej.

Jest taki odważny, czasem aż nazbyt! Wpadłby we wściekłość, gdyby poznał

prawdę. Hilda ma w końcu dopiero szesnaście lat. Może pognałby do kantoru majstra,

uderzył pięścią w stół i powiedział mu parę słów prawdy. A to jedynie sprowadziłoby

na nich nieszczęście. Może nawet by ich wszystkich zwolnili z pracy. A co się z nami

stanie, jeśli stracimy pracę? - myślała.

Kiedy otworzyła bramę i wyszła na podwórze, dostała się w gęstą zadymkę.

Musiała minąć śmietnik, by dostać się do wychodka. Przechodząc koło

przepełnionych kubłów, usłyszała jakieś szuranie i zauważyła, że coś się poruszyło.

Znowu pojawiły się szczury, pomyślała. Zwykle, gdy chciała wyrzucić śmieci,

najpierw kopała nogą w kubeł, podnosiła klapę i cofała się na chwilę, tak by szczury

zdążyły uciec. Nie cierpiała tych spasionych bestii z długimi, obrzydliwymi ogonami.

Kiedyś potężny szczur skoczył wprost na nią. Wypuściła wówczas wszystko z rąk i

rzuciła się do ucieczki. Bała się odwrócić, biegła, ile sił w nogach, i zdawało jej się,

że zaraz szczur wpije się zębami w jej pośladek. Wzdrygnęła się na samo

wspomnienie.

Chłód przeniknął ją na wskroś. Pożałowała, że nie włożyła cieplejszych

butów, zanim wyszła na dwór. Obawiała się, że znów odmrozi sobie palce u nóg,

całkiem już przemoczone. Załatwiwszy potrzebę, zamknęła drzwi ubikacji na haczyk

i przemarznięta na kość biegiem ruszyła z powrotem do budynku.

Była już prawie na drugim piętrze, gdy usłyszała trzaśniecie otwieranej bramy

na dole. Dziwne, że ktoś wraca o tak późnej porze, pomyślała. Zwolniła jednak, bo

wydawało jej się, że poznaje szybkie kroki Johana. Zatrzymała się i odwróciła.

- Johan?
Był coraz bliżej, w ciemności nie widziała go, ale poznała, że to on. Po chwili

już trzymał ją w ramionach.

- Musiałem coś załatwić dla mamy. Gdy usłyszałem, że ktoś wchodzi po

schodach, zamarzyłem, żebyś to była ty. Jak zmarzłaś, Elise. Cała się trzęsiesz! -

Przytulił ją mocno i rozcierając dłonią jej plecy, obiecał: - Kiedy się pobierzemy,

będę cię tak rozgrzewał co noc. Przytulisz się mocno do mnie w łóżku i już nigdy nie

będziesz marznąć.

Uśmiechnęła się wtulona w jego szyję.
- Będzie cudownie, Johanie.

Kiedy jednak ułożyła się do snu, nie noce z Johanem zaprzątnęły jej myśli,

lecz kłopoty Hildy. Nie mogła zasnąć, miała uczucie, jakby trudności spiętrzyły się,

tworząc mur nie do przebycia. Hilda będzie miała dziecko z majstrem. Trudno pojąć,

że oddała mu się z własnej woli, pozwoliła mu na to... A może było inaczej? Może

majster wziął ją siłą, ale ona z jakiegoś powodu nie chce o tym mówić? Nie da się

wykluczyć jednak, że sama go skusiła swymi wdziękami, w nadziei, że pomoże jej się

wyrwać z biedy, a potem zrozumiała, że on wcale nie ma zamiaru kiwnąć palcem dla

niej i dla dziecka. A może on jeszcze wcale nie wie o dziecku?

Co powie Johan, kiedy mu oświadczę, że nie mogę póki co wyjść za niego? -

zamartwiała się Elise. Przynajmniej póki Hilda nie urodzi, a ja nie upewnię się, że

sobie poradzi. Przy odrobinie szczęścia zachowa pracę i będzie tak jak inne samotne

matki umieszczać dziecko na dzień w żłobku. Ale czy da radę ze wszystkim zdążyć?

Kiedy Elise obudziła się rano, ku swemu zdumieniu zobaczyła, że łóżko Hildy

jest puste. Wstała pośpiesznie i po cichu wymknęła się z izby do kuchni. Peder i

Kristian jeszcze spali, a z łóżka mamy też nie dolatywał żaden dźwięk.

W kuchni było pusto, w piecu nienapalone, lampa naftowa zimna, co

znaczyło, że nikt jej wcześniej nie zapalił. Hilda musiała ubrać się po ciemku i wyjść

ukradkiem. Co zamierzała załatwiać o tak wczesnej porze w taką śnieżycę? Była

dopiero piąta, dopiero za godzinę rozlegnie się syrena w fabryce.

Elise sięgnęła po dzbanek i nalała do miski lodowatej wody. Ochlapała się

pośpiesznie, dygocząc z zimna, wysuszyła się szybko ręcznikiem i włożyła koszulę

przez głowę. Muszę dziś napalić w piecu w izbie, pomyślała. Mama nie może leżeć

przez cały dzień w nieogrzewanym pomieszczeniu.

Umówili się, że będą oszczędzać opał, póki na dworze temperatura nie

spadnie poniżej zera, ale już od trzech dni ściskał mróz. Otworzyła skrzynkę na

drewno, a gdy zobaczyła, że jest pusta, zdenerwowana wróciła do izby i zawołała

Kristiana. Wstał od razu, zaspany i naburmuszony, ale chyba poznał po głosie siostry,

że lepiej być cicho, bo ten, kto zapomniał przynieść drewna, nie dostawał za karę

śniadania.

Zgrabiałymi palcami wyjęła chleb, masło i syrop. Tymczasem do kuchni

wszedł Peder.

 Dlaczego jest tak zimno? - zapytał, szczękając zębami, i zaczął się ubierać.

 Bo Kristian zapomniał przynieść drewno.

 A gdzie Hilda?

 Nie wiem.

 Nie wiesz? - Peder znieruchomiał i popatrzył na nią przerażonym wzrokiem.

Pokręciła głową i dodała pośpiesznie:

 Wstała przede mną. Pewnie się z kimś umówiła. - Elise zmusiła się do

uśmiechu, by odpędzić lęk z jego oczu.

 Z Lorangiem?

 Zdaje się, że wiesz lepiej niż ja - Elise wzruszyła ramionami.

Pokiwał głową i uśmiechnął się. ,

To jej ukochany. Widziałem, jak się z nim całowała na ulicy - oświadczył i

spuścił głowę zawstydzony.

Też się będziesz całował, jak skończysz szesnaście lat.

Co? Nigdy! Całować się?! Do licha, wcale nie mam zamiana!

Nie można przeklinać, Peder.

Przecież nie przeklinam. W Armii Zbawienia mówią, że nie wolno wzywać

imienia Jezusa ani Boga nadaremno, no i diabła.

Elise nic mu na to nie odpowiedziała. Właściwie nie wiedziała, co to jest

licho, więc może braciszek ma rację.

- Szybko się ubierz i zejdź na dół, żeby pomóc Kristianowi.
Chłopiec pośpiesznie kończył się ubierać, ale w tym czasie na schodach

usłyszeli Kristiana. Po chwili wszedł do kuchni z naręczem drewna, które z hałasem

wrzucił do skrzynki.

Elise zmięła starą gazetę, na to ułożyła nieduże drzazgi i zapaliła w piecu.

Potem zdjęła fajerki i nastawiła czajnik.

- Dziś posmarujecie sobie sami chleb do szkoły, ja muszę po móc mamie.
Gdy tylko weszła do izby, odniosła dziwne uczucie, że coś jest inaczej niż

zwykle. Zapaliła lampę naftową, która stała na komodzie, i zerknęła w stronę

pomalowanego na brązowo łóżka. Mama leżała nieruchomo z zamkniętymi oczami,

ale nie oddychała tak ciężko jak zazwyczaj. Właściwie w ogóle nie słychać było jej

oddechu..

- Mamo? - Elise poczuła, jak strach chwyta ją za serce, ale dostrzegłszy, że

mama lekko poruszyła ustami, odetchnęła z ulgą. - Obudziłaś się, mamo?

Mama dała znak głową, ale nie otworzyła oczu. Chwycił ją suchy kaszel, a w

płucach zaświszczało. Po tym ataku mama znów oddychała ciężej, tak jak w ostatnich

dniach. Po omacku odszukała rękę córki. Koścista, zimna dłoń zacisnęła się na

ramieniu Elise.

 Smutno tak leżeć samej, Elise - wydobyła z trudem słowa. - Dzień taki

długi.

 Niebawem zrobi się jasno, mamo. Za jakąś godzinę. Wrócę do domu tak jak

zwykle w przerwie obiadowej. Chcesz trochę kawy?

Mama pokręciła głową.
- Tylko odrobinę wody - powiedziała bezsilnym głosem.
Elise pośpiesznie wyszła do kuchni, żeby nalać wody do kubka. Chłopcy

siedzieli przy stole i smarowali kromki chleba na śniadanie i na kanapki do szkoły.

Cieplej zrobiło jej się na sercu, gdy zobaczyła, jacy są posłuszni.

- Nie zaglądała tu Hilda, gdy byłam u mamy? - zapytała.
Pokręcili głowami, nie podnosząc wzroku.
- Nie zjadłabyś chleba? - zapytała mamę, podchodząc z wodą do jej łóżka.
Mama pokręciła głową.

 Już od kilku dni prawie nic nie jesz.

 Nie mogę, Elise. - Jej głos brzmiał cicho jak szept.

Elise usiadła na krawędzi łóżka i przytrzymała kubek przy ustach mamy, ale

mama odwróciła twarz.

- Powiedziałaś, że chcesz się napić?
Mama pokręciła głową.
Elise odstawiła kubek na komodę i zagadnęła nieśmiało:
- Masz pozdrowienia od pani Thoresen. Rozmawiałam z nią wczoraj

wieczorem, gdy poszłam odwiedzić Annę.

Mama nic nie odpowiedziała, ale Elise wydawało się, że słucha.
- Ta Anna jest naprawdę wyjątkowa. Uważa się za osobę szczęśliwą,

ponieważ ma kochającą mamę i najlepszego brata, podczas gdy tylu innych ludzi

cierpi straszną biedę.

Mama otworzyła oczy.
- Mówiła, że Johan jest najlepszym bratem na świecie. Za to, co odłożył ze

swej wypłaty, kupuje dla niej drogie lekarstwa.

Mama pokiwała lekko głową.
Elise ociągała się trochę, ale w końcu zdecydowała się mieć to za sobą.
- Johan poprosił mnie o rękę.
Wstrzymała oddech, czekając na reakcję.
Odczuła ulgę, ujrzawszy na pobladłych wargach mamy lekki uśmiech, i

usłyszała wypowiedziane z trudem słowa:

Pamiętasz, co mówiłam?

Tak, a ja zapierałam się wówczas, że nie mogłabym poślubić brata -

roześmiała się Elise. - Bo ja tak go traktowałam aż do zeszłego lata.

Przez usta mamy przemknął znów lekki uśmiech, bo pewnie już wtedy

domyślała się wszystkiego.

- Nie mógłby mi się trafić lepszy mąż niż Johan – ciągnęła Elise. - Wiesz,

mamo, on zamierza odłożyć tygodniowo jedną koronę! Przez rok uzbiera się tego

pięćdziesiąt cztery korony. Nie pojmuję, jak on to zrobi, ale tak mi obiecał.

Zamilkła na chwilę. Miała nadzieję, że mama coś powie, na przykład że nie

muszą czekać ze ślubem, ale ona milczała.

- Pani Thoresen zaproponowała nam ławę w kuchni, póki nie znajdziemy dla

siebie jakiejś izby. Dzieliłoby nas tylko jedno piętro, więc w każdej chwili mogłabym

tu zajrzeć. Przychodziłabym codziennie, rano i wieczorem, żeby ci pomóc i

przypilnować Pedera i Kristiana z lekcjami.

Ku swemu przerażeniu Elise zauważyła, że mama kręci nerwowo głową, a na

jej bladym czole pojawiła się głęboka zmarszczka.

- Jeśli nie chcesz, mamo, poczekam, aż wyzdrowiejesz - uspokoiła ją

pośpiesznie. - Nie zrobię niczego wbrew twojej woli.

Oczy mamy zwilgotniały, a po poszarzałym, wychudzonym policzku spłynęła

łza.

- Mamo, nie płacz - poprosiła Elise nieszczęśliwa. - Poczekam z tym ślubem,

póki Kristian nie zacznie pracować.

Mama potrząsnęła lekko głową, a z jej spierzchniętych ust wydobył się zrazu

jęk, a potem, gdy znów poruszyła ustami, Elise zdawało się, że mówi: „Powiedz

Johanowi tak". Pewna jednak nie była, bo czytała tylko z ruchu warg.

Zawyła fabryczna syrena, dziewczyna wstała więc i rzuciła mamie na

odchodnym:

- Prześpij się trochę. Wkrótce przyjdę.
A wszedłszy do kuchni, poprosiła chłopców:
- Kristian i Peder, zajrzyjcie do mamy przed szkołą. Spytajcie, czy ma ochotę

coś zjeść lub się napić. W dzbanku jest ciepła kawa.

Peder popatrzył na siostrę dużymi oczami, w których czaił się lęk, i zapytał:

Elise, czy mama umrze? .

No wiesz, kto ci tak powiedział?

- Evert - głośno i wyraźnie odparł Kristian.
Elise poczuła, jak gotuje się w niej złość.
- Dość tego! Nie chcę więcej słyszeć o Evercie! Ten chłopak mści się za to, że

nie może chodzić z wami do szkoły, i wbija wam do głowy jakieś bzdury.

Bracia zwiesili głowy zawstydzeni, więcej się nie odzywając.

Elise miała nadzieję, że spotka Johana na schodach, ale nie natknęła się na

niego. Uprzedził ją, co prawda, że tego ranka musi wyjść wcześniej, ale Elise mimo

to łudziła się, że go zobaczy.

Na ulicy parę metrów przed sobą ujrzała trzech młodych robotników ubranych

w wytarte skórzane spodnie i bluzy robocze. Na głowach mieli czapki z daszkiem, a z

kieszeni wystawały im manierki. Poruszali się niedbałym, męskim krokiem. Żuli

lukrecję, spluwając raz po raz, i prowadzili głośną rozmowę, okraszając ją obficie

przekleństwami i wyzwiskami. Dziwne, pomyślała Elise. Chłopcom się zdaje, że

przekleństwa w ich ustach czynią z nich prawdziwych mężczyzn.

Nastawiła jednak uszu, bo usłyszała, że jeden z chłopaków wymienia z

imienia Lorta-Andersa, który przez rok pływał na statku razem z Johanem, kiedy obaj

mieli po piętnaście lat. Gdy zeszli na ląd, Johan od razu znalazł pracę w fabryce, Lort-

Anders natomiast cały czas pozostawał bez zajęcia. Pogrążył się w pijaństwie i

powoli staczał się coraz niżej.

Trafił nawet do więzienia w Trondheim, wielokrotnie zamykano go w

więzieniu w Akershus, gdzie karę odsiadywali najgorsi kryminaliści. W okolicy miał

fatalną opinię. Mieszkał w hotelu Ingebrigtena na Vognmandsgata, gdzie kręciło się

najwięcej ulicznych dziwek. Krążyły pogłoski o tym, jakoby część zarobku

prostytutek chował do własnej kieszeni, ale ile w tym było prawdy, tego Elise nie

wiedziała. Przezwisko „Lort" przylgnęło do niego, ponieważ zwykł powtarzać, że

woli smród gówna niż towarzystwo elegancików.

Elise zaciekawiło, co znów wymyślił Lort-Anders, przyśpieszyła więc kroku,

by słyszeć lepiej rozmowę chłopaków.

Zmarznięty śnieg i lód chrzęścił pod stopami. Otuliła się szczelniej grubym

szalem, bo mróz dawał się jej coraz bardziej we znaki. Przechodząc przez ulicę, omal

nie potknęła się i nie przewróciła w zamarzniętych koleinach.

Była ciekawa, czy robotnicy skręcą na most, czy też pójdą dalej prosto, ale

wkrótce się okazało, że kierują się w stronę mostu. Słyszała ich śmiech, ale nie

zdołała rozpoznać, czy to ktoś znajomy. Udało jej się rozróżnić jedynie parę słów bez

związku: towar, zabezpieczenie, stać na czatach. Z naprzeciwka nadeszły jakieś

robotnice, trzej młodzi mężczyźni ucichli więc i dalej szli w milczeniu.

Zresztą nawet gdyby coś mówili, nie usłyszałaby, bo szum wodospadu

zagłuszał wszystko poza odgłosami dolatującymi z kuźni, gdzie kowal już uderzał

młotem w kowadło. Ten huk wdzierał się jej do uszu, mimo że głowę zakryła szalem.

Zdążyła przejść przez most i właśnie skręcała w stronę fabryki, gdy usłyszała,

że ktoś ją woła.

- Elise!
Odwróciła się i ujrzała Valborg, wścibską i złośliwą dziewczynę z sąsiedztwa,

która zapytała:

 A dokąd to Johan dziś tak pędził wcześnie rano?

 A skąd mogę wiedzieć?

 Przecież jesteście zaręczeni.

 Skąd wiesz?

 Od Johana.

Elise nie uwierzyła. Trudno jej było sobie wyobrazić, że Johan rozpowiadał

wszystkim o zaręczynach, nie wiedząc, jak ona przyjmie jego oświadczyny. Zgodziła

się przed dwoma dniami, wczoraj wieczorem była u niego, a poprzedni wieczór on

spędził u niej. Nie zdążyłby powiedzieć o zaręczynach nikomu poza mamą i siostrą.

W pracy też się na pewno nikomu nie chwalił, bo w stukocie maszyn nie dało się

rozmawiać, a zresztą nie było na to czasu.

 Radzę ci, Elise, uważaj lepiej na niego. Gdybym to ja była szczęśliwą

wybranką Johana, na chwilę nie spuszczałabym go z oczu.

 Przestań opowiadać głupstwa - przerwała jej Elise, czując, jak serce zabiło

jej mocniej z gniewu. - Mam zaufanie do Johana i nikomu nie wierzę tak jak jemu.

Valborg roześmiała się.
- Ach tak? Ja jednak wiem coś, o czym ty nie masz nawet po jęcia.

Dziewczyny lgną do niego jak pszczoły do miodu. Nie myśl sobie, że mu to nie

sprawia przyjemności.

Elise, wściekła na siebie, że nie zdołała się opanować i zignorować plotkary,

zawołała: - Ty kłamczucho, możesz za nim chodzić, ile ci się rzewnie podoba, jego i

tak to nie obchodzi.

Po czym odwróciła się na pięcie i z podniesioną dumnie głową skierowała się

szybkim krokiem w stronę bramy, z której właśnie wychodził nocny stróż.

- Och, Elise, co ty dziś jesteś taka zła? - wyrwało mu się i uśmiechnął się do

niej.

Nie zaszczyciwszy go nawet spojrzeniem, minęła go pośpiesznie i weszła po

schodach do przędzalni. Już od jesieni stróż ją zaczepiał i nie dawał za wygraną,

chociaż mu wyraźnie dawała do zrozumienia, że jego osoba nic jej nie obchodzi.

Jako jedna z pierwszych weszła do cichej jeszcze hali, którą lada chwila ożywi

stukot maszyn obsługiwanych przez prządki. Praca ruszy wtedy pełną parą.

Elise rozejrzała się. szukając siostry, ale nigdzie jej nie zauważyła. Żeby tylko

się nie spóźniła, pomyślała z obawą. Wystarczy, że zjawi się parę minut po szóstej, a

nie zostanie wpuszczona do hali i potrącą jej z wypłaty. Drzwi do hali zostaną otwarte

potem dopiero przed dziewiątą. Przez trzy godziny przyjdzie Hildzie marznąć na

mrozie, bo pewnie nie będzie miała odwagi wrócić do domu. Raz już jej się zdarzyło

spóźnić, gdy mama jeszcze była zdrowa. Nie miała wtedy litości dla córki.

Nie widziała nigdzie Hildy, myślami więc wróciła do scysji z Valborg.

Wygłupiła się tylko, dając się ponieść emocjom. Czy musiała być taka złośliwa?

Valborg chciała ją zdenerwować. Jest zazdrosna, nietrudno się tego domyślić.

Podkochuje się w Johanie od dawna. Opowiada przecież o tym na prawo i lewo. Skąd

się jednak dowiedziała, że planują z Johanem ślub?

Może zna jakieś koleżanki Anny? Anna wprawdzie nie jest plotkarą, ale tak

się ucieszyła z tej nowiny, że mogła się mimowolnie komuś wygadać. Pewnie tak

właśnie było. A ponieważ na osiedlu Sagene niewiele się dzieje, gdy tylko któraś z

robotnic wychodzi za mąż, wiadomość rozchodzi się lotem błyskawicy. Na co dzień

tak rzadko słyszy się radosne nowiny, częściej ludzie narzekają na harówkę i choroby,

kłopoty z opłaceniem komornego i na to, że jedzenie wciąż drożeje.

Postanowiła przestać myśleć o Valborg i skupić się raczej na pracy. Zbyt mało

snu minionej nocy dawało o sobie znać. Godziny upływały w ślimaczym tempie, a

Elise coraz trudniej było skupić uwagę na nitkach. Morzył ją sen, zmuszała się, by nie

pozwolić opaść powiekom. Dokuczał jej ból w plecach, a przemarznięte palce u nóg

wciąż się jeszcze nie rozgrzały i bolały ją tak, że trudno jej było ustać spokojnie.

Dłonie miała czerwone i popękane od mrozu i zimnej wody. Mycie schodów,

płukanie ziemniaków, pranie i szorowanie podłóg, a do tego jeszcze zdejmowanie ze

sznurków zmarzniętego na kość prania niszczyły dłonie. Starała się pocieszyć, że już

minęły święta Bożego Narodzenia, zima więc wnet ustąpi i będzie coraz cieplej, a

skoro wytrzymałam już tyle zim w swym życiu, wytrzymam i teraz, powtarzała jak

zaklęcie.

O godzinie dziewiątej weszła do hali Hilda, ale nawet nie spojrzała w stronę

Elise. Pośpiesznie zajęła swoje miejsce, nie rozglądając się na prawo i lewo, a gdy

tylko znów włączono maszyny, uwijała się między nimi jak zwykle. Elise poczuła

ulgę na widok .siostry, ale nie przestawała się zastanawiać, gdzie ona właściwie była

do tej pory. Denerwowała się, że Hilda może nie jest dość ostrożna. Niedobrze, gdy

pomocnica prządki ma głowę zajętą innymi sprawami, bo jeśli zapłacze się brzegiem

spódnicy o maszynę, to nieszczęście gotowe. W fabryce krążyło wiele okropnych

opowieści o pomocnicach, które podeszły za blisko kołowrotów.

Kurz unosił się i tworzył pod sufitem grubą warstwę pyłu. Kobiety od

sprzątania zmiatały halę dopiero pod koniec dnia, częściej nawet nie było warto, bo i

tak po chwili na nowo się kurzyło. Wielu robotnicom łzawiły szczypiące oczy, a przy

szczególnie ostrym zapaleniu oczu musiały zostać w domu. Przykładając okłady z

wody borowej na powieki, z rozpaczą myślały o topniejącej wypłacie.

Wreszcie nadeszła przerwa obiadowa. Tylko te prządki, które mieszkały

blisko, biegły na obiad do domów, pozostałe posilały się w fabryce. Gdy tylko

zatrzymały się maszyny, słychać było pobrzękiwanie blaszanych naczyń w korytarzu,

bo każdej pozostającej w fabryce robotnicy przysługiwała miska zupy. Zjadały ją

przyniesionymi z domu łyżkami. Elise cieszyła się, że nie potrącają jej z wypłaty za

zupę, zresztą musiała wracać, by dogiądnąć mamy. Popatrzyła na drugi koniec sali,

gdzie zauważyła Hildę, ale siostra najwyraźniej nie zbierała się do wyjścia, jakby

zamierzała zjeść dziś zupę w fabryce. Elise, zdziwiona, nie przestawała się

zastanawiać, gdzie Hilda była rano i dlaczego nie wraca na przerwę do domu.

Gdy wyszła na dwór, zderzyła się z przenikliwym chłodem. Otuliła się

mocniej grubym szalem i ruszyła pośpiesznie, trzęsąc się z zimna. Na moment

przystanęła na środku mostu i spojrzała w dół. Tu, z boku, tuż przed wodospadem,

rzeka utworzyła niewielki cuchnący staw. Nad zamarzniętą taflą unosiły się obłoki

pary. Wzdłuż rzeki nad jej brzegami zalegała mgła, a na powierzchni wody utworzyła

się cienka warstwa lodu.

Elise powiodła wzrokiem dalej na spadające z hukiem masy wody. Na

przestrzeni lat niejeden nieszczęśnik, zwabiony przepastną otchłanią, rzucił się w

brunatnozielone odmęty. Przeszły ją ciarki i czym prędzej spojrzała w inną stronę.

Widząc, że do mostu zbliża się jakaś grupka robotnic, ruszyła na drugi brzeg.

Marzły jej stopy w zniszczonych butach przemakających na czubkach, zadymka

hulała nad dachami domów. Gdyby tak pojechać gdzieś do ciepłych krajów,

rozmarzyła się Elise.

Ze ściśniętym ze strachu gardłem wchodziła pośpiesznie po schodach na

drugie piętro. Podobny niepokój odczuwała rankiem. Z lękiem otworzyła drzwi do

kuchni i przekroczyła próg pomieszczenia, w którym utrzymała się jeszcze resztka

ciepła. Chłopcy sprzątnęli ze stołu i starli okruchy. Elise podeszła do skrzynki z

drewnem, zamierzając najpierw napalić w piecu, ale zmieniła zdanie i uznała, że nie

ma co dłużej przeciągać tego, co trudne. Prędzej czy później i tak musi stawić temu

czoło. Ostrożnie zajrzała do izby.

- Mamo...?
Nie usłyszała odpowiedzi. Serce zaczęło bić jej w piersi jak oszalałe.
- Mamo - powtórzyła, tym razem nieco głośniej, ale znów usłyszała tylko

ciszę. Nabrała głęboko powietrza w płuca, wyprostowała się i zrobiła krok naprzód.

A więc stało się, pomyślała. Odpoczywa w pokoju wiecznym... Twarz mamy

zdawała się przezroczysta, oczy miała zamknięte, a na chudych kościstych dłoniach

odznaczały się wyraźnie niebieskie żyły.

Nagle postać w łóżku poruszyła się, przesunęła ręce i zmięła w dłoni

chusteczkę. Mama, która zawsze dbała, by mieć świeżo wyprasowane chustki! -

pomyślała Elise, kierując swe kroki w stronę pomalowanego na brązowo łóżka.

- Śpisz, mamo?
Mama potrząsnęła lekko głową, ale nic nie odpowiedziała.
- Peder i Kristian przynieśli ci śniadanie?
Mama mrugnęła powiekami. Elise zauważyła talerz na komodzie, a na nim

zjedzoną do połowy niewielką kromkę chleba. To znaczy, że mama wmusiła w siebie

parę kęsów. Chwyciła kubek z zimną kawą i podała chorej. Nawet zimna, ale słodka

kawa smakowała lepiej niż zwykła woda.

- Wypij, mamo, choć łyczek, bo całkiem ci zaschło w gardle - zachęcała Elise,

przytrzymując kubek przy jej ustach. Poczuła ulgę, gdy mama dopiła resztkę kawy z

kubka. - Napalę w piecu - dodała tym samym, podnoszącym na duchu tonem. – Już

od trzech dni trzyma mróz, ale mamy dość węgla. - To ostatnie nie całkiem zgadzało

się z prawdą, ale wolała oszczędzić mamie dodatkowych zmartwień.

Przyniosła z kuchni kilka drzazg i parę małych szczap i po chwili w piecu

trzaskał wesoło ogień. A kiedy drewno porządnie się rozpaliło, podniosła kubełek z

węglem i nasypała do pieca. Dziś mamie będzie przyjemnie i ciepło, pomyślała z

radością. Stała przez chwilę zapatrzona w zniszczone deski podłogi, a w głowie

kołatały jej się różne myśli. Hilda nie wyglądała na nieszczęśliwą, dając jej ręką znak,

że zostaje w fabryce, uświadomiła sobie Elise. Była raczej zadowolona. Dziwne, że

wstała o poranku wcześniej, niż musiała, i zniknęła, nic nie mówiąc. Do pracy

przyszła spóźniona, ale w przerwie wydawała się radosna.

Elise pokręciła głową, nic z tego nie rozumiejąc. A kiedy już była pewna, że

ogień nie zgaśnie, poszła do kuchni, by i tam napalić w piecu. Wyjęła z szafy płatki

owsiane, nalała wody do garnka i ugotowała. Przynajmniej zaoszczędzi dziś trochę,

nie wydając pieniędzy na obiad.

Gdy przerwa obiadowa miała się ku końcowi, Elise z ciężkim sercem wyszła z

domu. Mama czuła się coraz gorzej. Pewnego dnia nie skończy się na strachu tak jak

dziś, pomyślała.

W drodze powrotnej Elisa ponownie, jakby przyciągana jakąś niewidzialną

siłą, zatrzymała się na moście. Przystanęła przy zardzewiałej żelaznej barierce i

zapatrzyła się w spadające z hukiem masy wody, nad którymi unosiły się gęste obłoki

pary. a z boku zwisały nierówne sople. Przypomniał jej się mężczyzna, który

poślizgnął się na moście i pod barierką zsunął się wprost w odmęty rzeki. Chodziły

pogłoski, że był to wypadek, ale Elise miała co do tego pewne wątpliwości.

Minęły ją pośpiesznie kobiety owinięte szalami skrzyżowanymi na piersi i

zawiązanymi z tyłu na plecach, trzęsące się z zimna, z opuszczonymi głowami.

Kierowały się w stronę mrocznych budynków z cegły, dominujących na tle mroźnego

nieba. Gdyby nie rzeka, nie stałyby tutaj.

To rzeka Aker utrzymywała w ruchu fabryki, ona napędzała turbiny,

kołowroty, taśmy, dostarczając energii potrzebnej, by uruchomić maszyny. To dzięki

wartkiemu nurtowi rzeki funkcjonowały fabryki. No i dzięki pracy wszystkich tych

spierzchniętych, popękanych kobiecych dłoni. Bez kobiet nie byłoby ani przędzalni,

ani tkalni. Gdyby nie one, dyrektor nie mieszkałby w pięknej willi z salonami przy

Oscarsgate i nie jeździłby automobilem.

Elise odsunęła się od żelaznej barierki i pośpieszyła za innymi do fabryki,

gdzie czekała ją praca na drugiej zmianie.



6

Wreszcie rozległa się fabryczna syrena. Potem odzywały się kolejno, w trochę

innej tonacji, syreny w sąsiednich fabrykach, a na końcu przeciągły ryk oznajmił

koniec pracy w tkalni płótna żaglowego.

Prządki opuszczały strumieniem halę, blade i wycieńczone. W ich twarzach

Elise widziała swój własny znój: zmęczenie, głód, chłód, niedospanie. Usiłowała

sobie przypomnieć Annę, która bezradna, przykuta przez kalectwo do łóżka,

opowiadała z przejęciem, jaka jest szczęśliwa. Ona, która nigdy nie zazna radości

pocałunku złożonego na jej ustach przez chłopaka, w którym jest zakochana, nigdy

nie wyjdzie za mąż, nie urodzi dzieci, nie będzie wylegiwać się na miękkim

rozgrzanym mchu na polanie za miastem i w samym środku lata patrzeć na błękitne

niebo bez jednej chmurki, słuchając śpiewu ptaków i wdychając odurzającą woń

kwiatów. Wszystkie te kobiety, które wychodziły z fabryki, mimo że zmęczone i

głodne, i tak miały więcej szczęścia niż Anna. Mama, zanim zachorowała, zawsze

powtarzała, że nieważne, jak kto ma, ważne, jak sobie z tym radzi. I Anna była tego

najlepszym przykładem.

Jeśli człowiek zawsze porównuje się do kogoś, kto ma gorzej, zamiast

rozgoryczenia czuć będzie wdzięczność. Krążyło wiele opowieści o życiu prostytutek

z Vaterlandu. Elise słyszała o wyniszczającej ich chorobie, o czwartym oddziale w

szpitalu Ullevaal, gdzie umieszczano kobiety w ciężkim stadium tej choroby, o

zakładzie odwykowym Mangelsgarden, w którym zamykano pijane prostytutki, skąd

nie mogły nawet wyjść na pogrzeb matki czy ojca, by nie najeść się wstydu, bo

wypuszczano je w takich okolicznościach wyłącznie pod nadzorem konstabla. Nie, w

porównaniu z nimi one, robotnice z fabryki, były wybrańcami losu.

Zresztą ona nie musiała uciekać się aż do takich daleko idących porównań.

Miała przecież Johana, a to tak, jakby wygrała los na loterii.

Minęła wodospad, którego huk ogłuszał bardziej niż zwykle. Mróz szczypał w

nos i przenikał przez zimowy szal i zgrzebną tkaninę sukni, wgryzał się w ciało,

wywołując dreszcze, zagnieżdżał się między żebrami i niczym zepsuty ząb

promieniował bólem w kierunku ramion i nóg. Elise nienawidziła zimy. Jeśli kiedyś z

Johanem będą bogaci, na pokładzie statku, jednego z tych ogromnych parowców,

które widywała przy nabrzeżu, popłyną do ciepłych krajów i tam spędzą resztę życia.

Uśmiechnęła się do tej wizji. Oczyma wyobraźni zobaczyła siebie na tle

rozkołysanych palm, ubraną tak jak pewna dama, którą widziała na pocztówce, w

białą powiewną sukienkę i słomkowy kapelusz.

Na Sandakerveien paliły się lampy gazowe. W ich blasku wirowały płatki

śniegu, leciutkie jak biało odziane elfy. Na pewno chłopcy już wrócili do domu i

mama nie była sama. Może i Hilda zdążyła też przybiec? Elise co prawda nie

zauważy jej w gromadzie kobiet Opuszczających fabrykę, ale też niełatwo odróżnić

prządkę wśród setek innych tak samo ubranych. W każdym razie nie wtedy, gdy

zimowe ciemności spowiją miasto, a nad rzeką unoszą się mroźne opary.

Ale gdyby tak przyszedł Johan...
W tej samej chwili usłyszała za plecami szybkie kroki. Odwróciła głowę i w

poświacie gazowej lampy ujrzała Hildę. Zarumieniona, szła dziarskim krokiem,

unosząc brzeg spódnicy, mimo że przecież nie czuła się dobrze.

 Gdzie ty się, na Boga, podziewałaś od samego rana? - zapytała Elise,

słysząc w swym głosie ciekawość, a zarazem wyrzut.

 Muszę ci coś powiedzieć, Elise! - Głos Hildy brzmiał dziwnie radośnie i

beztrosko.

Elise przystanęła zdziwiona nagłą zmianą nastroju siostry. Poprzedniego dnia

martwiła się, że i siostra zapadła na suchoty. Ale ona zwierzyła się jej, że popadła w

kłopoty, po czym z płaczem rzuciła się na łóżko.

Już wyzdrowiałaś? - zapytała Elise z niedowierzaniem.

Nie, wciąż kaszlę i mam gorączkę, ale to minie. Wiesz, Elise, zdarzyło się

coś niezwykłego. Nie uwierzysz.

Strasznie zmarzłam, może poczekaj z tym chwilę. Opowiesz mi w domu -

powiedziała Elise, szczękając zębami.

Hilda bez słowa pośpieszyła za siostrą.
Dopiero na schodach, między parterem a pierwszym piętrem, Elise zatrzymała

się i zwróciła się do Hildy.

No, mów teraz, póki Peder i Kristian nas nie słyszą.

Rozmawiałam dziś z majstrem, panem Paulsenem. Elise otworzyła usta ze

zdumienia.

Zrobiłaś mu awanturę?

- Zwariowałaś? - zaśmiała się Hilda. - Poszłam do niego do kantoru. Byliśmy

tam sami. Opowiedziałam mu, co się stało.

Elise wpatrywała się w siostrę, nic nie pojmując. Hilda znów się roześmiała i

dodała:

Zapewnił mnie, że nie muszę się o nic martwić. On wszystko załatwi.

Wszystko załatwi? - Elise zmarszczyła czoło, bo wciąż nic nie rozumiała.

Nie tak, jak myślisz! - Hilda westchnęła niemal z rezygnacją. - On nie chce,

by stała mi się krzywda. Będę mogła nadal pracować w fabryce, a kiedy nadejdzie

dzień rozwiązania, mam złożyć swój los w rękach Boga, tak powiedział. On zaś

zajmie się resztą.

To znaczy, że ci zapłaci?

Hilda wzruszyła ramionami poirytowana.
- Czy ty wszystko musisz mieć podane na tacy?
Elise odwróciła się i powoli stawiając stopy na schodach, pomyślała, że coś

się w tym wszystkim nie zgadza. Nie podejrzewała majstra o filantropię. Że w ogóle

odważył się przyznać, iż ma coś wspólnego z nieszczęściem Hildy, graniczyło z

cudem. Co on w takim razie zamierza?

Dopiero na drugim piętrze Elise odwróciła się do siostry i powiedziała:

 Myślę, że mnie okłamujesz, Hildo.

 Okłamuję cię? - Hilda poczerwieniała.

 Wydaje mi się, że nie jesteś takim niewiniątkiem, za jakie chcesz uchodzić.

Gdyby tak było, nie poszłabyś do majstra i nie rozmawiałabyś z nim w taki sposób.

Nakrzyczałabyś na niego, wyzwałabyś go od najgorszych.

 A co by to dało? - zapytała Hilda, uciekając spojrzeniem.

 Nic, zupełnie nic.

 Więc dlaczego o tym mówisz?

 Ponieważ sądzę, że z własnej woli oddałaś się majstrowi, w nadziei, że uda

ci się wyrwać z Sandakerveien.

Ku jej zdumieniu Hilda przemaszerowała obok niej bez słowa i otworzyła

drzwi do kuchni.

Elise wyrzuciła z siebie te słowa pod wpływem impulsu, ale reakcja Hildy

utwierdziła ją w przekonaniu, że się nie myli. Siostra zgodziła się sama pójść do łóżka

z podstarzałym majstrem!

Ma zaledwie szesnaście lat, jak mogła to zrobić? Przecież taka była zakochana

w gońcu Lorangu! Czy naprawdę jej się zdaje, że będzie szczęśliwsza, jeśli majster

dorzuci jej do wypłaty parę koron czy też wynagrodzi ją w jakiś inny sposób? Co

powie na to mama? Ona, taka prawa i szlachetna, która czytała im Biblię, posyłała do

szkółki niedzielnej prowadzonej przez Armię Zbawienia i wychowywała na dobrych i

bogobojnych ludzi. Jeśli nie umrze wpierw na suchoty, to z pewnością zabije ją ta

wiadomość.

Elise pośpiesznie weszła do kuchni i warknęła do siostry:

- Biada ci, jeśli powiesz o tym mamie.
Po chwili jednak jej gniew zmienił się w rozpaczliwe zdumienie. Postawiła na

piecu czajnik, a sięgając po cukier i mleko, zastanawiała się, co się stało z tą Hildą.

Gdy siostra sprawdziła, co z mamą, Elise skierowała swe kroki do izby.

Przejrzawszy się w niewielkim lusterku zawieszonym nad komodą, dostrzegła twarz

podobną do twarzy Hildy, szczupłą i bladą, z zadartym nosem, usianą piegami.

Całkiem zwyczajną twarz. Właściwie nieciekawą, pomyślała, wpatrując się w swe

odbicie. Gdybym jeszcze miała takie ładne jasne włosy jak Hilda! Rozmarzyła się,

rozciągając usta w uśmiechu, a wówczas w policzkach pokazały się dwa dołeczki i

zmieniły tę twarz nie do poznania. Pewnie dlatego majster zwrócił uwagę na Hildę i

uległ jej urokowi. Spodobały mu się takie same dołeczki i blond włosy siostry i

dlatego ją wybrał.

Włosy Elise też były nie najgorsze, gęste i długie, mimo nudnej brązowawej

barwy. Gdyby tylko mogła je częściej myć! Ale gotowała wodę nie częściej niż raz w

tygodniu, w sobotę, bo zużyłaby zbyt dużo drewna. Zresztą i tak zaplatała włosy w

warkocz lub upinała w kok, by nie zaplątały się w maszynie. W przędzalni zakładała

zawsze na głowę chustkę, a z Johanem i tak przeważnie spotykała się na ciemnym

korytarzu albo w wieczornym mroku na podwórzu. Nie warto się stroić, jeśli i tak

widać zaledwie zarys sylwetki.

Ciekawe tylko, czy majster wziął Hildę siłą, czy też ona przystała na to z

własnej woli. Właściwie to wszystko jedno. Jakkolwiek do tego doszło, i tak będzie

wstyd i hańba. Co jednak majster miał na myśli, mówiąc, że zajmie się resztą? Czy

był skłonny łożyć na utrzymanie Hildy i dziecka? Robotnicy po tej stronie rzeki Aker

nie potępiali kobiet, które rodziły dzieci, nie będąc mężatkami, ale z tego, co słyszała,

wśród ludzi zamożniejszych panowały bardziej surowe obyczaje.

- Mam parę koron w skarbonce.
Elise odwróciła się, usłyszawszy słaby głos mamy, która leżała w pościeli i

patrzyła na nią zatroskana swoimi dużymi oczami.

- Starczy na materiał na sukienkę - dodała szeptem.
Elise zorientowała się, że mama, widząc ją, jak przegląda się w lusterku,

sądziła, że córka myśli o ślubie.

- Nie ma pośpiechu - mruknęła, zarumieniwszy się po same uszy. - Ślub i tak

odbędzie się nie wcześniej niż latem.

Wróciła do kuchni i wyjęła kaszę i mleko. Jak tylko ją było stać, gotowała

chłopcom kaszę na mleku. Rośli i potrzebowali pożywnego jedzenia.

Hilda pomagała Pederowi w lekcjach. Chłopiec przesuwał palcem po tekście i

dukał. Szło mu opornie, mylił litery, a czasem sylabizował wyrazy od końca. Elise

pomyślała, że jego zdolności nie dorównują jego dobremu sercu. Żeby tylko jakoś

zdołał skończyć szkołę, to może kiedyś zostanie pastorem. Tyle że pastor musi umieć

czytać i pisać, bo inaczej nie mógłby głosić kazań z ambony.

Kristian, w przeciwieństwie do brata, nauczył się czytać, zanim jeszcze zaczął

chodzić do szkoły. Był rezolutny i zapamiętywał łatwo, nauka wchodziła mu więc bez

trudu do głowy. Elise niepokoiły jednak pewne mroczne strony jego natury. Już od

dzieciństwa potrafił ni z tego, ni z owego uszczypnąć ją w rękę lub w nogę tak

mocno, że ją zabolało, spoglądając na nią pociemniałym wzrokiem. Czasem gdy

myślał, że nikt nie widzi, znienacka ciągnął brata za włosy albo szarpał za ucho, a

kiedy Peder wybuchał płaczem, patrzył na wszystkich z miną niewiniątka, zaklinając

się, że nic nie zrobił. Zupełnie jakby siedział w nim zły duch, myślała często Elise.

Mimo to w szkole najczęściej Peder obrywał od nauczyciela i ciągle przynosił

do domu uwagi, że coś zbroił. Elise próbowała dociec, czy to, co nauczyciel napisał w

pomiętym dzienniczku brata, jest prawdą, ale Peder tylko zaciskał usta i nie chciał

odpowiedzieć. Dwa razy zauważyła, że Kristian patrzy zza jej pleców groźnie na

brata i kręci głową ostrzegawczo.

Żal jej było Pedera. W szkole najpilniejsi i najzdolniejsi uczniowie, którzy się

zgłaszali i znali odpowiedzi na wszystkie pytania nauczyciela, sadzani byli w

przednich ławkach. „Głupich" sadzano z tyłu. Pedera zaliczano do tej grupy, mimo że

się bardzo starał. Opowiadał jej czasami, jak inni uczniowie rzucali się papierowymi

kulkami i specjalnie źle podpowiadali. Po kryjomu na lekcjach czytali Nicka Cartera,

Nata Pinkertona i inne opowieści ukazujące się w odcinkach. Jeśli nauczyciel nakrył,

że jakiś niesforny uczeń chowa gazetki pod pulpitem, zaznaczał mu uwagę w

dzienniku, po czym bił po ręce liniałem albo wymierzał mu policzek i wysyłał do

kąta. Peder nigdy nie próbował czytać pod ławką, zresztą nie miał co, a mimo to

wciąż dostawał po łapach liniałem lub wskaźnikiem za to, że nie potrafił

odpowiedzieć nauczycielowi na pytanie.

Rozległo się pukanie do drzwi i w uchylonej szparze ukazała się głowa

Johana.

- Jutro sobota, Elise - zagadnął. - Nie wybrałabyś się ze mną do „Perły"?

Elise spojrzała na niego zaskoczona, a jej policzki pokryły się rumieńcem.

No wiesz! Stać cię na to?

Chyba mogę zaprosić moją narzeczoną raz na jakiś czas w sobotni wieczór i

postawić jej piwo - odparł trochę obrażony.

Elise pożałowała swoich słów i szybko dodała:
- Jasne, chętnie pójdę z tobą, Johan. Nie wejdziesz do środka?
Zdjął z głowy czapkę z daszkiem i wszedł do kuchni, która nagle wydała się

mniejsza, gdy na środku stanął rosły młody mężczyzna ze spracowanymi dłońmi

przypominającymi bochny chleba.

Jak ci idzie, Peder? - zapytał i uśmiechnął się do chłopca siedzącego nad

książką. - Pewnie niebawem coś mi przeczytasz?

Hilda mówi, że brak mi rozumu - odpowiedział Peter, nie odwzajemniwszy

uśmiechu. \

E, to dlatego, że jest twoją siostrą. Dziewczyny zawsze uważają się za coś

lepszego - rzekł Johan i mrugnął do Elise, która uśmiechnęła się rozbawiona.

Hilda za to poderwała się i rzuciła obrażona:
- Możesz w takim razie mnie zastąpić.
Zdjęła z gwoździa na ścianie wełniany szal i zrobioną na drutach chustkę i

pomaszerowała w stronę drzwi. Johan odprowadził ją wzrokiem zdumiony.

- A co jej się stało? - zapytał, gdy trzasnęła drzwiami tak mocno, że

zabrzęczały talerze.

Nie jest w humorze - odparła Elise i wzruszyła ramionami.

A ja wiem dlaczego! - odezwał się znienacka Kristian, podnosząc wzrok

znad rachunków.

Elise posłała mu przerażone spojrzenie i czym prędzej uciszyła brata:

A właśnie że nie wiesz! Hilda jest chora, ma kaszel i gorączkę i właściwie

powinna leżeć w łóżku.

Właśnie to chciałem powiedzieć - odezwał się Kristian, wbijając w nią

pociemniały wzrok. - A myślałaś, że co?

Elise odwróciła się do pieca, obawiając się, że zdradzi się spojrzeniem.

Napijesz się kawy, Johan?

Dziękuję, chętnie.

Postawiła przed nim kubek z kawą i dolała odrobinę mleka, po czym znów

odwróciła się do niego plecami, udając, że szuka torebki z cukrem. Domyślała się, że

Johan się zdziwił, bo skoro Hilda kaszle i ma gorączkę, nie powinna przecież

wychodzić na dwór w taki mróz.

Prędzej czy później dowie się, co się stało, ale Elise wolała póki co zachować

to przed nim w tajemnicy. Najpierw musi się sama przekonać, co zamierza majster, a

wtedy postanowi, co dalej robić.

Johan był taki szlachetny i dobry pod każdym względem. Gdyby dowiedział

się prawdy o Hildzie, o tym, że być może z własnej woli poszła do łóżka z majstrem,

aby zapewnić sobie lepszy byt, mógłby jeszcze pomyśleć, że Elise jest ulepiona z

takiej samej gliny. Może naszłyby go wątpliwości i straciłby ochotę na to, by się z nią

ożenić.

Nalała sobie do kubka słabej kawy z mlekiem i siadłszy na miejscu Hildy,

zapytała:

Nie wiesz, czy ktoś jeszcze wybiera się jutro do „Perły"?

O, mnóstwo ludzi, na pewno będzie tłok. Nie w każdą sobotę odbywa się

tam potańcówka.

Nie mam w co się ubrać...

Nie przejmuj się tym. Inni też nie mają odświętnych strojów - uspokoił ją,

po czym zwrócił się do Kristiana: - A ty, Kristian, pewnie niebawem zaczniesz

roznosić gazety? A może do staniesz pracę gońca? Słyszałem, że dobrze ci idzie w

szkole, więc na pewno zdążysz odrobić wszystkie lekcje, nawet jeśli będziesz

pracował.

Kristian posłał mu ponure spojrzenie, zacisnął usta i nic nie mówiąc, pochylił

się nad rachunkami.

Peder natomiast popatrzył na Johana swoimi poczciwymi oczami i rzekł: - Ja

mogę zapytać o pracę, jeśli myślisz, że w ten sposób pomogę Elise.

Johan zmierzwił mu grzywkę i odparł:

 Za rok, może dwa, Peder, na razie jesteś za mały. Peder był wyraźnie

zawiedziony.

 Przecież Evert nie jest wcale starszy ode mnie!

 Ale zdaje się, że nie przychodzi do szkoły, prawda?

Peder spuścił wzrok i wodząc palcem wskazującym po stronie podręcznika,

sylabizował powoli: „Taata... czyyyta... gaazeetę. Maama... pieecze... chleb".

 Posłuchaj go - wyśmiewał się Kristian. - On nie potrafi przeczytać nawet z

elementarza.

 Kristian! - Elise zgromiła go spojrzeniem. - Nawet jeśli Peder nie jest tak

zdolny jak ty, to ma o wiele lepsze serce. A na pewno nie nauczy się dobrze czytać,

jeśli będziesz z niego drwił. Ale teraz jest już późno, chłopcy. Kładźcie się spać, bo

jutro wcześnie musicie wstać!

Obaj wstali posłusznie od stołu. Po głosie siostry poznali, że nie ma co

oponować.

- Muszę iść do ubikacji. Kto pierwszy na dole? - zawołał Kristian i rzucił się

ku drzwiom, a tuż za nim pobiegł Peder.

Johan uśmiechnął się do Elise.
- Chodź, usiądź przy mnie, póki mamy okazję.
Przytuliła się do niego i poczuła na ustach jego wargi.
Gdy wreszcie zdołali oderwać się od siebie, Johan wyszeptał jej wprost do

ucha:

- W przerwie obiadowej zaszedłem do pastora, by się wszystkiego dowiedzieć.
Elise zrobiła wielkie oczy.

I co powiedział pastor?

Że wystarczy ustalić termin ślubu. Powiedziałem, że najlepiej byłoby na

wiosnę, najpóźniej w okolicach świętego Jana. W naszym nowym pięknym kościele,

Sagene kirke.

Elise mimowolnie znów pomyślała o Hildzie. Jeżeli rzeczywiście majster

zajmie się wszystkim, to może nie musi się tak zamartwiać o siostrę?

Oparła czoło o szeroki tors Johana i wyszeptała bezgłośnie:
- Hilda spodziewa się dziecka.
- Co ty mówisz? - Johan wyprostował się gwałtownie.
Podniosła ku niemu twarz i patrząc mu prosto w oczy, powtórzyła:

Hilda spodziewa się dziecka, ale błagam cię, nie mów na razie o tym

nikomu. Nie mogę ci nawet zdradzić, kto jest ojcem.

A to nie Lorang? - Johan popatrzył na nią badawczo, a u nasady nosa zrobiła

mu się głęboka zmarszczka. Rzekł z namysłem: - Hilda ma przecież dopiero

szesnaście lat.

Elise pokiwała głową z powagą.

- Mama jeszcze o tym nie wie. Peder i Kristian także. Ja zresztą też

dowiedziałam się dopiero wczoraj wieczorem.

Johan nagle zmarkotniał, on, zazwyczaj taki opanowany, i zapytał:

Jesteś pewna?

Nie, to się okaże za jakiś czas, ale... - wzruszyła bezradnie ramionami. -

Wszystko na to wskazuje.

Johan westchnął ciężko.
- Miejmy nadzieję, że nie straci pracy, choć pewnie będzie musiała przerwać

ją na jakiś czas, gdy brzuch jej urośnie.

Elise pokiwała głową. Chętnie uspokoiłaby go, zapewniając, że Hilda ma

obiecane, iż pozostanie w przędzalni, ale nie mogła tego zrobić bez zgody siostry.

Johan siedział zamyślony, patrząc nieruchomo przed siebie. Stracił

najwyraźniej ochotę na pieszczoty.

 Niepojęte, w wieku szesnastu lat... - mruknął pod nosem.

 Nie myśl o tym, Johan. Jakoś się to ułoży - odezwała się Elise, zamilkła na

moment i po chwili dodała z zapałem: - Powiedziałam mamie, że mi się

oświadczyłeś, a ona uznała, że powinnam się zgodzić.

Johan uśmiechnął się, przygarnął ją w przypływie czułości i znów odszukał

wargami jej usta.

Przestali się całować dopiero, gdy usłyszeli na schodach chłopców. Elise

natychmiast uwolniła się z objęć Johana i usiadła na stołku obok niego.

- Słuchaj, Johan - wyszeptała pośpiesznie, nim bracia weszli do środka. -

Oddałeś ją?

Przez moment patrzył na nią nierozumiejącym wzrokiem, ale zaraz się

zorientował, o co jej chodzi, i pokiwał głową.

 Załatwione, Elise. Nie myśl więcej o tym.

 Poszedłeś na policję czy do dyrektora? Powiedział coś? Broszka należy

jednak do jego córki?

 Tak. To znaczy niezupełnie do niej, ale wiedział, kto ją zgubił. Przestań już

o tym myśleć, Elise - powtórzył i podnosząc się z miejsca, dodał: - Muszę wracać,

Anna nie czuje się dziś najlepiej.

 Pozdrów ją ode mnie. Powiedz, że zajrzę do niej jutro wieczorem.

Kiwnął głową i wyszedł w chwili, gdy do kuchni wpadli młodsi bracia Elise.

 Koło drzwi ubikacji był wielki szczur! - zawołał Kristian. - Chciałem go

złapać, ale Peder go wystraszył.

 Kristian chciał go zadeptać na śmierć - odezwał się Peder oburzony. -

Przecież tak nie można, prawda, Elise?

 Nie dałby rady go podeptać - odparła Elise, pogrążona we własnych

myślach.

 Ale za to mógłbym go zabić siekierą - upierał się Kristian, zły na brata. -

Gdybyś go nie przepędził.

 Cicho, chłopcy, wiecie, że mama jest chora. Uspokoili się, szybko zdjęli

ubrania i przemknęli się do izby.

 Dobranoc, Elise!

 Dobranoc, Peder! Dobranoc, Kristian!

Do wiadra, w którym zostawiła wodę ze zmywania, Elise dodała trochę

salmiaku i wyszła na korytarz umyć schody. Od zmęczenia bolało ją całe ciało. Kiedy

Johan zostanie nadzorcą, bo na pewno wkrótce mu to zaproponują, zarobi co najmniej

o dwie korony więcej niż teraz. Będzie ich wówczas stać na wynajęcie własnej izby.

Może nawet małego mieszkania z niewielką kuchnią? Urządzę je wówczas ładnie, na

oknach postawię kwiaty i zawieszę białe, sztywne firanki, a stół przykryję świeżo

wyprasowanym obrusem, rozmarzyła się Elise.

Albo jeszcze lepiej, zamieszkamy w małym pomalowanym na czerwono

domku, podobnym do tego przy moście, w którym mieszka teraz stary majster. W

domku z gankiem, na którym letnią porą przyjemnie będzie można się wygrzewać na

słońcu, z paleniskiem w kuchni, niewielką izbą dzienną, w której stać będzie

aksamitna sofa i wypolerowany stół, a po stromych schodkach wchodzić się będzie do

pokoiku na poddaszu. Latem w sobotnie wieczory i w niedziele będą sobie mogli

siedzieć na ganku, wsłuchiwać się w szum rzeki, świergot ptaków dolatujący ze

starego dębu i wesołe dziecięce głosy na łące. Ona i Johan, tylko we dwoje, będą

mieć przed sobą cały cudowny wieczór. Boże, jakie to szczęście...

Najważniejsze, że pozbyłam się na dobre tej wstrętnej broszki, pomyślała,

wracając do rzeczywistości. Dyrektor wziął ją, nie zadając kłopotliwych pytań, bo

gdyby było inaczej, Johan na pewno by jej o tym wspomniał. Dobry, kochany Johan...



7

Pogoda znów się zmieniła, chodniki tonęły w brei, padał deszcz ze śniegiem, a

powietrze przesiąknięte było wilgocią.

Elise szła z Johanem pod rękę. Czuła się trochę dziwnie, afiszując się przed

całym światem, że należą do siebie. Zawstydzało ją to po trosze, ale i napawało dumą.

- Słyszysz? - przystanęła, czując w całym ciele niecierpliwe oczekiwanie. -

Słyszysz muzykę?

Johan skinął głową. Mijali właśnie gazową latarnię, która oświetliła bladym

światłem jego twarz. Podniosła na niego wzrok i poczuła, że kocha go niemal do

bólu.

Ale ja nie umiem tańczyć - przyznała się zawstydzona.

Myślisz, że ja jestem lepszy? - roześmiał się i przycisnął mocniej jej ramię.

Zatrzymał się i przygarnąwszy ją do siebie, wyszeptał:
- Nie musimy wcale tańczyć, Elise. Staniemy sobie przytuleni na środku sali, a

inni niech sobie wirują w tańcu dookoła nas.

Roześmiała się, ale choć najchętniej stałaby tak w jego ramionach jeszcze

długo, rozejrzała się nerwowo i szepnęła:

Jeszcze nas ktoś zobaczy.

A nawet jeśli, to co? Myślisz, że kogoś razi widok szczęśliwych ludzi?

Uśmiechnęła się rozbawiona.
Powoli ruszyli w dół ulicy. Dźwięki muzyki brzmiały coraz głośniej, a

powietrze przesycone było napięciem i radosnym oczekiwaniem.

Nagle ktoś zawołał Elise po imieniu, a gdy się odwróciła, zobaczyła Agnes z

trzema innymi dziewczętami. Szły pod rękę roześmiane i rozgadane, najwyraźniej

także kierując swe kroki w stronę „Perły".

Elise nie widziała się z Agnes już od wielu dni, bo przyjaciółka nie pracowała

w przędzalni, tylko w stojącej nieopodal dualni Hjula. Kiedyś często razem spędzały

wieczory, gdy już wykonały w domu wszystkie swoje obowiązki, ale odkąd Elise

zaczęła się spotykać z Johanem, rzadziej znajdowała na to czas. Miała z tego powodu

lekkie wyrzuty sumienia, bo w głębi serca czuła, że zdradziła najlepszą przyjaciółkę.

- Idziecie do „Perły"? - zawołała Agnes.
Elise pokiwała głową, zażenowana, że stoi tak pod ramię z Johanem, jakby

byli starym małżeństwem. Gdy jednak chciała uwolnić rękę, Johan ścisnął ją mocniej.

- Wy też? - zapytała.
Dziewczęta przytaknęły, spoglądając to na nią, to na Johana. Na ich twarzach

odmalowała się zazdrość.

 Widziałam Hildę, jak przechodziła mostem na drugi brzeg - odezwała się

nagle jedna z dziewcząt. - Jeśli zapomniała czegoś w fabryce, to i tak nic nie załatwi,

bo już jest zamknięta.

 Wiem. Ale ona nie szła do fabryki - odparła Elise pewnym głosem.

Dziewczyny zachichotały.
- Czyżby znalazła ukochanego po niewłaściwej stronie rzeki?
Elise pokiwała głową i też się roześmiała.
- Chodź, Agnes - zawołała jedna z dziewcząt. - Nie widzisz, że już wpuszczają

do środka?

Elise i Johan szli niespiesznie, więc dziewczęta ich wyprzedziły. Jak tylko

znalazły się poza zasięgiem ich wzroku, Johan odwrócił się do Elise i zapytał: - Co

znaczy to gadanie o Hildzie? Czy to prawda?

Elise zagryzła wargi.

 E, powiedziałam to tylko tak, na odczepnego.

 Nie wiesz, po co szła na drugą stronę rzeki? Elise pokręciła głową.

 Nie, ale coś mi się zdaje, że ma tam kogoś.

 Masz na myśli ojca dziecka?

Przytaknęła, ciesząc się, że nie stoją pod latarnią, bo z pewnością poznałby od

razu po jej minie, że nie mówi prawdy.

Doszli na miejsce. W korytarzu ustawiła się kolejka chętnych do wejścia na

salę, z której dolatywała głośna muzyka. W otwartych drzwiach widać było wirujące

pary, co oznaczało, że tańce trwały już w najlepsze. W sąsiednim pomieszczeniu stały

stoliki, a wokół nich taborety. Za ladą stał „Ruski", potężny Rosjanin z ciemnymi

wąsami, rumianymi policzkami i grubym brzuchem. Podobno przed dwudziestoma

laty przypłynął na rosyjskim brygu i zszedł na ląd w Kristianii. Zaczynał od niczego,

a teraz był właścicielem połowy „Perły". Do niego należał też niewielki dom na ulicy

Sagveien.

 Napijesz się piwa czy pójdziemy zatańczyć? - zapytał Johan, a jego

niebieskie oczy rozbłysły.

 A ty co wolisz? - uśmiechnęła się do niego.

 Przecież to ja ciebie pytam - roześmiał się.

 No to ja wolę potańczyć.

Chwycił ją za rękę i poszli do sali, po czym objął ramieniem i poprowadził w

tańcu, jakby nic innego w życiu nie robił.

Elise od dzieciństwa bardzo lubiła muzykę. Mama opowiadała, że już w wieku

dwóch lat pięknie śpiewała. Miała wrodzone poczucie rytmu. Chociaż nie znała

kroków tańca, szybko je sobie przyswoiła, podglądając innych. Nie wstydziła się, że

pomyli kroki, bo zdążyła zauważyć, że co rusz ktoś się mylił. Johan przytulił policzek

do jej policzka i przycisnął ją mocno do siebie. Miała wrażenie, że unosi się nad

ziemią. Przymknęła oczy i pomyślała, że mogłaby tak wirować w tańcu aż do końca

swych dni i jeśli tylko będzie mogła przychodzić do „Perły" raz po raz i potańczyć z

Johanem, to więcej od życia nie pragnie.

Po kilku melodiach Johan zwolnił uścisk w talii Elise i powiedział:
- Strasznie zaschło mi w gardle. Chodź, pójdziemy się napić piwa.
Wziął ją za rękę i pociągnął za sobą.
W sąsiednim pomieszczeniu było ciasno, prawie wszystkie stoliki były zajęte.

Gwar i śmiech mieszał się z brzękiem butelek, przekleństwami, pokasływaniem i

odgłosami spluwania do spluwaczki. Wielu młodych mężczyzn żuło tytoń. Agnes

zawsze powtarzała, że chcą w ten sposób podkreślić swoją męskość. Elise jednak była

zadowolona, że Johan nie odczuwa takiej potrzeby. Nie mogła bowiem znieść ostrego

zapachu tytoniu przypominającego jej smród starej przepoconej podeszwy.

Zajęli stolik na samym końcu w rogu niewysokiego pomieszczenia, zasnutego

kłębami dymu. Z belek powały zwisały naftowe lampy, roztaczając wokół siebie

matowe światło, które nie docierało jednak do wszystkich zakamarków. Johan usiadł i

posadził sobie Elise na kolanach.

- A więc to jest ta twoja narzeczona, Johan? - huknął ktoś basem z drugiego

końca pomieszczenia. - A niech mnie diabli porwą! Ty to jesteś szczęściarz!

Johan uśmiechnął się, podniósł kufel z piwem i kiwnąwszy w stronę

mężczyzny, zawołał: „Na zdrowie!" Wychylił parę łyków i dał się napić Elise.

W tej samej chwili z korytarza doleciały odgłosy okropnej awantury i do

środka wtoczyli się dwaj mężczyźni, ciągnąc za sobą dwie dziewczyny, po których

stroju i zachowaniu Elise domyśliła się, że to prostytutki. Zwłaszcza jedna z nich

zwróciła jej uwagę, bo miała sińce pod oczami i taki dziwny, zastygły jak u umarlaka

uśmiech, była brudna, pijana i miała na sobie podarte ubranie.

Mężczyźni nie byli pierwszej młodości. Jeden z nich, w naciśniętej na czoło

czapce z daszkiem, zarośnięty i zaniedbany, wydał się Elise dziwnie znajomy, ale w

słabym świetle zadymionego pomieszczenia nie mogła mu się dokładnie przyjrzeć.

Miał na sobie poplamioną kamizelkę, w której brakowało co drugiego guzika.

Cała czwórka przepchnęła się do sąsiedniego stolika, który właśnie się

zwolnił. Gdy mężczyzna zdjął czapkę, Elise chwycił za serce bolesny skurcz.

Poczuła, że się gwałtownie czerwieni, chciała się odwrócić w drugą stronę, ale jak

porażona wpatrywała się w ojca i uliczną dziwkę, która usiadła mu na kolanach.

Serce waliło jej jak młotem. Wzbierał w niej bezgraniczny gniew. W domu leżała

mama złożona straszną chorobą i nie miałaby za co żyć, gdyby nie pieniądze, które

ciężką pracą zarabiały obie córki, a ojciec siedzi sobie tu, popija piwo i trzyma na

kolanach dziwkę, której też musi coś postawić i jeszcze dorzucić parę koron zapłaty

za wdzięki i usługi, jakie chętnie sprzedawała.

Johan też go zauważył.
- Idziemy, Elise? - zapytał i popatrzył na nią ze współczuciem.
Kiwnęła głową i wstała, zmuszając się, by przejść obojętnie obok stolika, przy

którym usadowiła się ta czwórka, po czym przyśpieszyła kroku i prawie wybiegła

przez drzwi.

Gdy już znaleźli się na zewnątrz, z trudem łapała oddech i trzęsła się jak w

gorączce.

 Co za łajdak! - wydobyła wreszcie z siebie, a z oczu popłynęły jej łzy. -

Wydaje pieniądze na inne kobiety, gdy w domu leży ciężko chora mama. - Zagryzała

wargi, usiłując powstrzymać się od płaczu, ale bezskutecznie. Rozszlochała się na

dobre.

 Chodźmy stąd! - rzekł Johan i objął ją ramieniem. - I tak nie moglibyśmy

posiedzieć dłużej, bo twoja mama została tylko z Pederem i Kristianem.

Potańczyliśmy trochę, wypiliśmy piwo i wiemy już, jak smakuje takie życie. Nie ma

to jak w domu, Elise.

Pociągnął ją za sobą na ulicę. Duże lepkie płatki śniegu opadały gęsto,

przykrywając niczym białym dywanem bruk, rynsztok, zniszczone schody,

zardzewiałą pompę i śmierdzące śmietniki na ciemnych podwórkach.

- Zapomnij o tym, Elise - pocieszał ją Johan. - On nie jest wart twoich łez.

Znasz go przecież, to nie pierwszy raz. Twoja mama też nie ma co do niego złudzeń.

Od dawna już nie stoicie w oknie i nie wypatrujecie jego powrotu. Jestem pewien, że

lepiej wam nawet, gdy nie przychodzi do domu. Zapomniałaś już, jak cię bił? Ciebie i

twoją mamę?

Elise potrząsnęła głową i wytarła oczy szalem.

Nie zapomniałam, ale wydaje mi się, że to takie podłe. Przecież on wie, że

mama choruje i już od roku nie może pracować. Co on sobie w ogóle myśli? Że za co

my mamy żyć?

On wcale nie myśli. Zachowuje się jak ci wszyscy, którzy stracili pracę i nie

mają siły stanąć oko w oko z biedą. Szuka zapomnienia w alkoholu. Jedni się urodzili

z silną wolą, inni nie. Nie mamy na to wpływu, jacy jesteśmy. A jeszcze kiedy władzę

nad kimś przejmie wódka...

Dobry z ciebie człowiek, Johanie. Bardzo ci^ kocham.

Ja też cię kocham.

Latarnia gazowa przy ich domu była stłuczona. Stanęli więc w ciemnym kącie

i przytulili się mocno, nic nie mówiąc. Elise uspokoiła się i zapragnęła stać tak przez

całą noc, mimo że marzły jej stopy.

Idź do siebie i połóż się, Elise, żebyś się nie przeziębiła. A jeśli jutro Hilda

zostanie w domu, to możemy pójść na spacer do miasta - dodał z zapałem. -

Pospacerujemy sobie w górę ulicą Karla Johana, popatrzymy na latarnie elektryczne,

wystawy sklepowe i sanie, które będą nas mijać. Przecież ludzie wciąż jeszcze

świętują karnawał, przynajmniej niektórzy.

Bardzo chętnie. Nie mogę się już doczekać - odpowiedziała Elise i

uśmiechnęła się w ciemności.

Rozstali się przy drzwiach do jego mieszkania i Elise ruszyła wyżej na drugie

piętro, czując, że znów ze strachu ściska ją w gardle. Cały czas powtarzała sobie, że

póki życie, poty nadzieja. Mama wciąż żyła, a przecież cuda się czasem zdarzają.

Może więc i oni go doświadczą. Po co zamartwiać się przyszłością, skoro nie ma się

na nią żadnego wpływu.

Mimo to za każdym razem, gdy otwierała drzwi izby, w której leżała mama,

lodowata obręcz zaciskała się na jej sercu.

- Mamo? Śpisz?
- Nie, nie musisz mówić szeptem, Elise. - Głos mamy brzmiał zaskakująco

wyraźnie i dźwięcznie.

Elise podeszła szybko do jej łóżka. Kristian i Peder spali już mocno na

rozkładanym łóżku.

- Chyba nie myślisz, że byłam za długo?
W migotliwym blasku płomyka świecy, która paliła się na komodzie, Elise

dostrzegła, że mama się uśmiecha.

- Spodziewałam się raczej, że wrócisz o wiele później. Dobrze się bawiłaś?
Elise zdziwiła się. Mama już dawno nie powiedziała naraz tak wiele. Może

rzeczywiście jest dla niej jeszcze nadzieja?

- Tak. Tańczyliśmy.
Mama znów się uśmiechnęła i popatrzyła na nią.

Jesteś taka muzykalna. Pewnie bez trudu nauczyłaś się tańczyć.

Ja jestem muzykalna?

Owszem, śpiewałaś czysto, bez najmniejszego fałszu, już w wieku dwóch

lat.

Mówiłaś mi o tym kiedyś, ale nie sądziłam, że to ma jakiś związek z tańcem.

Mama pokiwała głową z powagą.

Gdybyś się urodziła po drugiej stronie rzeki, Elise, mogłabyś coś osiągnąć

dzięki swojemu talentowi.

E, co ty mówisz, mamo! - Elise zaśmiała się zakłopotana. - Lepiej się dziś

czujesz?

Mama pokiwała głową.
- Wiesz, to dziwne, nagle poczułam, że lżej mi się oddycha i nie jestem taka

znużona i ociężała jak przez ostatnie dni.

Elise popatrzyła na nią zdumiona, a potem skierowała wzrok na młodszych

braci.

Zrobili to, o co ich prosiłam? Podali ci kolację i kawę do popicia?

Tak, zachowywali się jak aniołki.

Elise trudno było sobie wyobrazić Kristiana w roli anioła, ale nie

zakwestionowała słów mamy.

- A Hilda?

Pozwoliłam jej wrócić o dziesiątej. Elise wolała nie pytać, dokąd poszła

siostra.

Zjem sobie kromkę chleba i położę się spać.

- Kładź się, Elise. Hilda już dorosła i stała się bardzo rozsądna. Poradzi sobie.
Dobre sobie, pomyślała Elise z lekkim westchnieniem. Zastanawiała się, co

powie mama, gdy dowie się całej prawdy...



8

Elise obudziła się nagle i siadła przestraszona na posłaniu. Co się tam, na

Boga, dzieje? - pomyślała, nasłuchując uważnie. Z kuchni dolatywały hałaśliwe

rozmowy. Czyżby Hilda przyprowadziła kogoś do domu? Zerknęła w stronę okna i po

głębokiej ciemności poznała, że musi być środek nocy. Wstrzymała oddech,

rozróżniwszy męskie głosy, i przeraziła się. O Boże, co też ta Hilda wyprawia?

Chyba nie przyszło jej do głowy, by zapraszać tu majstra, pana Paulsena?
Usłyszała brzęk butelek, śmiechy i kłótnię. Kobiecy głos nie należał jednak do

Hildy. Ilu ich tam jest? Elise poczuła, jak wzbiera w niej złość. Jak Hilda mogła

zaprosić obcych ludzi do domu w samym środku nocy? Nie ma czym poczęstować

gości, no i mama leży przecież chora, chłopcy śpią. Czy ona całkiem straciła rozum?

Nie dość, że wpędziła się w nieszczęście, to jeszcze sobie pozwala na takie wybryki.

Znów rozległ się rechot. Elise wyskoczyła Z łóżka i boso, nie zważając na

zimną podłogę, pobiegła po szal. Zdjęła go po omacku z gwoździa na ścianie,

narzuciła sobie na ramiona i wzburzona otworzyła drzwi.

Przy kuchennym stole ujrzała dwóch mężczyzn i dwie kobiety, towarzystwo,

które spotkała w „Perle". Jedna z dziewczyn, w rozpiętej bluzce odsłaniającej piersi,

siedziała ojcu na kolanach.

- A to właśnie jest moja córka - wybełkotał ojciec. - Chodź tu, Elise, przywitaj

się z moją ślicznotką! Prawda, że jest piękna? - dodał, kładąc brudne łapsko na

śnieżnobiałej piersi. Dziewczyna zachichotała zadowolona, odsłaniając rząd

zepsutych zębów.

Elise nabrała głębokiego oddechu i zamknęła za sobą drzwi. Serce biło jej tak

mocno, że miała wrażenie, iż zaraz rozsypie się na kawałki, ale drżącym głosem

oświadczyła stanowczo:

Wyjdźcie stąd! Mama jest chora.

No co ty, co z tobą?

Mama jest chora, chyba mówię wyraźnie! Źle znosi takie hałasy. Poza tym

zdaje się zapomniałeś, że to twoja żona.

Ojciec zepchnął dziewczynę z kolan, tak że omal nie spadła na podłogę, po

czym wstał i chwiejąc się na nogach, popatrzył na Elise rozwścieczony.

- A kiedy ty, do licha ciężkiego, zrobiłaś się taka pyskata, co? Masz czelność

odzywać się do swojego ojca takim tonem? A niech cię wszyscy diabli! już ja ci dam

nauczkę, smarkulo. Jeśli ci się zdaje, że możesz wyganiać mnie z mojego własnego

domu, to zaraz się przekonasz!

Elise nie ruszyła się z miejsca, gdy ojciec rzucił się na nią. Bała się, że obudzi

mamę, uciekając do izby, a tego za nic w świecie nie chciała. Wolała zaoszczędzić

mamie tego, co tu się działo, i poradzić sobie z ojcem sama.

Ale w tej samej chwili na jej nosie i ustach wylądowała pięść. Poczuła

przeraźliwy ból, a w ustach znany jej z wcześniejszych awantur w domu słodki smak

krwi.

Słyszysz, smarkulo? - krzyczał ojciec. - Nie ruszę się stąd! To moja

kuchnia!

Twoja kuchnia?! - wybuchnęła Elise złością, całkiem tracąc nad sobą

panowanie. - A zapłaciłeś za nią, jeśli mogę zapytać?

Po raz drugi uderzył ją w twarz. Zamroczyło ją, zachwiała się i pewnie by

upadła, gdyby się w porę nie oparła o framugę.

W tym samym momencie otworzyły się drzwi na korytarz i stanął w nich

Johan, ubrany jak do wyjścia. Na jego twarzy malował się gniew. W jednej chwili

ocenił sytuację, wpadł do środka, chwycił napastnika za pazuchę i pociągnął go za

sobą. Kompan ojca zerwał się od stołu zdumiewająco lekko. W paru susach dopadł

Johana i wnet wszyscy trzej zakotłowali się na podłodze w korytarzu. Elise widziała

tylko zaciśnięte pięści i krew. Głośne przekleństwa odbijały się głucho na ciemnej

klatce schodowej. Dziwki z kompanii ojca przecisnęły się między walczącymi

mężczyznami i zbiegły po schodach.

Elise stała w drzwiach i obserwowała bójkę, trzęsąc się z zimna i ze

wzburzenia. Było ich dwóch na jednego, ale ci dwaj byli pijani, co dawało przewagę

silnemu Johanowi.

- Wracaj do środka, Elise! - zawołał Johan poprzez tumult. - Zamknij drzwi,

żeby twoja mama nie słyszała awantury!

Posłuchała go, bo właściwie i tak nie mogła mu pomóc. Szlochając ze strachu,

bólu i zdenerwowania, stała na środku kuchni i drżała, póki odgłosy awantury nie

osłabły, a przekleństwa i krzyki nie ucichły gdzieś na dole. Obawiała się, że lada

chwila wybiegnie z mieszkania na parterze zarządca budynku i zagrozi, że wyrzuci

ich na zbity pysk, jeśli się natychmiast nie uspokoją. Wreszcie całkiem ucichło, a po

chwili usłyszała kroki na schodach i do kuchni zajrzał Johan. Z nosa leciała mu krew,

koszulę miał podartą, a spodnie powalane błotem.

 Dobrze się czujesz? - zapytał i spojrzał na nią uważnie. Pokiwała głową,

tłumiąc szloch.

 Tak się bałam o mamę - wychlipała. Johan wszedł do środka.

 Było tu coś słychać?

Pokręciła głową, zamoczyła w zimnej wodzie szmatkę i przyłożyła mu do

krwawiącego nosa. Objął ją i pocieszył:

- Nie płacz, Elise. Myślę, że nie odważy się tu wrócić tak szybko.
Wkrótce się uspokoiła w jego objęciach. Czuła taki wstyd i upokorzenie, choć

powinna już do tego przywyknąć. Nie pierwszy raz ojciec przyszedł do domu pijany,

nie pierwszy raz przyprowadził sobie obcą kobietę.

- Idź już spać, Johan. Twoja mama i Anna pewnie się denerwują, co z tobą.
Niechętnie wypuścił ją z objęć, pogłaskał po policzku i już go nie było.
Elise, wstrzymując oddech, otworzyła drzwi do izby. Czy mama się obudziła?

Domyśliła się, co się tu działo?

Po omacku trafiła na swój siennik rozłożony na podłodze.

Elise? - usłyszała przestraszony głos Pedera. - On jeszcze tu jest?

Nie, już poszedł. Połóż się i śpij!

Dlaczego tak strasznie hałasowali?

Bo wypili za dużo.

Skąd on ma na to pieniądze?

Nie wiem, może dostaje zapomogę? Śpij, Peder!

Gdzie on... gdzie tata nocuje?

A skąd ja mogę wiedzieć?

Może pomagają mu żołnierze z Armii Zbawienia? - W głosie chłopca

zabrzmiała nadzieja.

Na pewno, a teraz śpij już, proszę.

Z łóżka mamy doleciał świszczący kaszel. Ona na pewno tylko udaje, że nic

nie słyszała. Niemożliwe, by nie obudził jej ten hałas, pomyślała Elise i choć wciąż

dygotała ze zdenerwowania, zasnęła, gdy tylko przyłożyła głowę do poduszki.

Obudziła się nagle, przerażona tym, że za oknem jest jasno. Gwałtownie

poderwała się z siennika, sądząc, że syrena fabryczna już dawno oznajmiła początek

zmiany, i dopiero po chwili uświadomiła sobie z ulgą, że przecież jest niedziela.

Opadła z powrotem na posłanie i rozejrzała się po izbie, a wtedy ponownie strach

chwycił ją za gardło. Łóżko Hildy było puste!

W nocy w ogóle nie pomyślała o Hildzie, biorąc za oczywistość, że siostra

leży na swoim łóżku. Zwykle miała twardy sen i hałasy nigdy jej nie budziły, nawet

gdy ojciec urządzał najgorsze awantury.

Skierowała wzrok w stronę mamy, która spała spokojnie, podobnie jak

odwróceni do siebie głowami Peder i Kristian na starym rozkładanym łóżku. Elise

wstała po cichutku i stąpając boso po podłodze, wymknęła się do kuchni. Drżąc z

zimna, napaliła w piecu, ochlapała twarz wodą i szybko się ubrała. Dokładnie

wymyła się poprzedniego dnia przed wyjściem z Johanem na sobotnią potańcówkę,

więc czuła się czysta.

W kominie słychać było wycie wiatru, który najwyraźniej znów się nasilił.

Chyba na dworze się ochłodziło, bo w kuchni panował straszny ziąb. Elise tarła

dłonie nad piecem, chuchała w nie i dmuchała, by się rozgrzać. Potem zdjęła fajerki,

nalała wody do czajnika i nastawiła do gotowania. Z racji niedzieli postanowiła

pozwolić sobie tego ranka na wypicie mocnej kawy z cukrem i z mlekiem.

Będę musiała skłamać mamie, pomyślała. Przecież nie powiem jej, że Hilda

nie wróciła na noc. Wystarczy już, że ojciec znów tu przyszedł pijany w sztok z

jakimś kompanem od kieliszka i w towarzystwie dziwek.

Jak Hilda tak może? Wie przecież, że mama jest chora. Przyrzekła jej, że

wróci przed dziesiątą. Ta jej nowa koleżanka ma na nią chyba zły wpływ. Mieszka

sama na poddaszu w starym domu w dole przy tkalni płótna żaglowego i nikt jej nie

pilnuje. Pochodzi z rodziny komorników znad jeziora Mjosa i w wieku piętnastu lat

sama przyjechała do miasta do pracy.

Wreszcie! Elise usłyszała na schodach kroki. Hilda skrada się, na pewno ma

wyrzuty sumienia. Dobrze jej tak! Powinna się wstydzić! - pomyślała Elise i spojrzała

poirytowana na drzwi.

Kroki słychać było coraz bliżej, stawiane ostrożnie, jakby z ociąganiem. Boi

się, nie bez satysfakcji stwierdziła Elise.

Ku jej zdumieniu rozległo się pukanie i ktoś ostrożnie uchylił drzwi. W

wąskiej szparze Elise ujrzała zdyszaną panią Evertsen.

- Na dole przy moście znaleziono trupa - odezwała się sąsiadka drżącym

głosem. - Podobno ktoś się utopił. Chciałam tylko sprawdzić, czy jesteście tu w

komplecie.

Hilda... - pomyślała Elise nagle i przeszył ją strach.



9

Elise wstała i potykając się na drżących nogach, doszła do pani Evertsen i

chwyciła ją za ramię. Próbowała coś powiedzieć, ale język nie chciał jej słuchać.

- Czy to... - wydobyła wreszcie z siebie, ale tak cicho, że jej słowa zabrzmiały

jak szept. - Kto to...

Pani Evertsen pokręciła głową.
- Nie widziałam dokładnie, bo nie dopchałam się w tłumie gapiów. Słyszałam

tylko, jak mówili, że ktoś się utopił. Zresztą nie pierwszy raz ktoś sobie odebrał życie

w taki sposób - dodała, wzdrygając się. - Ale żeby rzucić się do tej lodowatej rzeki...

Elise stała bez ruchu, porażona strachem. Nie była w stanie nic powiedzieć.

Hilda nie wróciła na noc do domu. Nie widziała jej od tamtej pory, gdy jej

przykazała, że ma nic nie mówić mamie. Może Hilda uznała wtedy, że znalazła się w

beznadziejnej sytuacji, i zdecydowała się na desperacki krok, podobnie jak wiele

innych dziewcząt, które popadły w kłopoty?

Elise wzdrygnęła się.

Widziała pani... czy to była...

Przecież tłumaczę ci, że nic nie widziałam. Boże drogi, co za okropna

śmierć! Kto to był? Może ktoś, kto nie miał się gdzie podziać? Może przemarznięty

nie zauważył, dokąd idzie? A może to jakaś młoda dziewczyna, która znalazła się w

trudnej sytuacji i nie wiedziała, co robić?

Ale nie widziała pani... - zaczęła znów Elise zdesperowana. - Zupełnie nic

pani nie widziała?

Pani Evertsen pokręciła głową.
- Baby stłoczyły się wokół, zupełnie jakby to był cyrk. I przepychały się jedna

przez drugą, żeby podejść bliżej. – Wzdrygnęła się i głośno dodała: - Pamiętasz, co

się stało z Signe? Może już lepiej od razu ze sobą skończyć?

Elise oparła się o ścianę, by nie upaść. Przecież to nie musi być Hilda,

tłumaczyła sobie. Koleżanka Agnes mówiła wczoraj wieczorem, że widziała Hildę

przechodzącą przez most na drugą stronę rzeki. W piątek Hilda była taka radosna i

zadowolona, opowiadała, że majster jej pomoże.

Napadłam na nią wczoraj, wyrzucała sobie w duchu. Zagroziłam, że biada jej,

jeśli wspomni o tym mamie.

Dobry Jezu, może Hilda uświadomiła sobie, że majster jej jednak nie

wesprze? Boże, co ta Hilda wymyśliła?

Zakręciło jej się w głowie i poczuła mdłości. Zamknęła oczy, uświadomiwszy

sobie w całej pełni grozę sytuacji. Mamę to zabije, a Peder rozchoruje się z żalu.

Kristian całkiem zamknie się w sobie, a jego twarz stanie się jeszcze bardziej ponura.

Sama będę musiała pracować na utrzymanie rodziny, przeraziła się. Z kim będę

dzielić troski i radości, jeśli stracę jedyną siostrę? Wyobraziła sobie samotne powroty

do domu na przerwę obiadową. Nikt nie usiądzie z nią przy stole, nie pomoże jej

opiekować się mamą. Samej przyjdzie jej prać, cerować skarpety i łatać spodnie

chłopców. Nie będzie się miała z kim pośmiać, pożartować i poplotkować o innych

dziewczętach z przędzalni.

Co się z tobą dzieje? - przyjrzała się jej uważnie pani Evert-sen, dopiero

teraz zwracając uwagę na reakcję Elise.

Nic takiego - odpowiedziała Elise, kręcąc głową. - Ale to okropne, gdy się

pomyśli o lodowatej toni - dodała z drżeniem w głosie.

Pani Evertsen przytaknęła.
- Nie bierz sobie tego nieszczęścia aż tak mocno do serca - rzekła, kierując się

w stronę drzwi, i westchnęła ciężko: - Mam nadzieję, że to nikt znajomy, bo zawsze

trudniej się pogodzić ze śmiercią kogoś, kogo się dobrze znało. - Popatrzyła znów

uważnie na Elise i zagadnęła z innej beczki: - A co się dzieje ostatnio z Hildą? Jest

taka blada i wychudzona. Nie jest czasem chora?

Elise potrząsnęła gwałtownie głową, starając się opanować strach, który nią

zawładnął.

- Chyba nie. Ale wciąż jest jej zimno i marznie okropnie, ale czy to ona jedna?

O tej porze roku wszystkim zimno.

Pani Evertsen popatrzyła na nią dziwnie, ale może tylko tak się Elise zdawało,

i rzuciła na odchodnym:

- Chyba już wrócę do siebie. Jeśli się czegoś dowiem, zawiadomię was.
I kołysząc się z nogi na nogę, wyszła na korytarz.
Elise stała w miejscu jak skamieniała, drżąc na całym ciele. Wciąż dzwoniły

jej w uszach słowa sąsiadki: „Pamiętasz, co się stało z Signe? Może lepiej już od razu

ze sobą skończyć?"

Zatkała usta dłonią, by nie krzyknąć. Palce miała lodowate.
- Nie - wyszeptała.
Głowa pękała jej od natłoku myśli. Przypominały jej się wypowiedziane

słowa, reakcje siostry, wyraz twarzy, który przykuł jej uwagę. Zastanawiała się, czy

postąpiła właściwie. Może powinna zachować się zupełnie inaczej? Może okazała

Hildzie zbytnią surowość? Zamiast na nią krzyczeć, trzeba jej było raczej pożałować i

przytulić, wyrzucała sobie.

A teraz już pewnie na wszystko jest za późno...
Ukryła twarz w dłoniach, a jej wychudłym ciałem wstrząsnął tłumiony szloch.
- Dobry Boże, nie pozwól, by stało się najgorsze - modliła się błagalnie. - Z

całego serca proszę cię, Boże, zachowaj Hildę przy życiu!

W tej samej chwili na schodach rozległo się ciężkie stąpanie. Elise wbiła

wzrok w drzwi, zrazu niepewna, ale coraz bardziej przekonana, że zbliża się to, co

nieuchronne. Wstrzymała oddech, usłyszawszy głośne pukanie, i nim drzwi się

otworzyły, wiedziała, co się za chwilę stanie.

- Proszę - powiedziała cienkim głosem.
W progu stanęli dwaj wąsaci konstable w spiczastych hełmach i z lśniącymi

guzikami przy mundurach. Elise jęknęła głośno. A więc miałam rację, przeleciało jej

przez myśl. Hilda leży martwa na zamarzniętym brzegu rzeki. Wolała umrzeć niż

zaznać wstydu i upokorzenia, mimo że pan Paulsen obiecał jej pomóc, gdy urodzi

dziecko.

 Jensine Lovlien? - odezwał się donośnym głosem jeden z konstabli.

 Jest w izbie - odpowiedziała Elise, szczękając zębami ze zdenerwowania, i

wskazała na drzwi do izby. - Leży chora.

 A wy jesteście... - Konstabl zmierzył ją uważnie wzrokiem.

 Jej córką. - Strach ściskał ją za gardło, z trudem oddychała. Przeleciało jej

przez myśl, że może przedstawiciele władzy chodzą od drzwi do drzwi i sprawdzają

wszystkich na całym osiedlu i niekoniecznie ich wizyta musi mieć związek z Hildą,

ale w głębi serca czuła pewność i lęk, który ją dusił. Znów zadźwięczały jej w uszach

słowa pani Evertsen: „A może to jakaś młoda dziewczyna, która znalazła się w

trudnej sytuacji i nie wiedziała, co robić?"

Konstabl oznajmił z ciężkim westchnieniem:
- Przynosimy wam smutną wiadomość. W rzece utopił się mężczyzna i wiele

wskazuje na to, że to wasz ojciec.

Elise zachwiała się, zakryła dłonią usta i szeroko otwartymi oczyma

wpatrywała się w konstabla, próbując zrozumieć jego słowa. A więc to nie Hilda!

Poczuła nagle wielką ulgę, a zarazem niedowierzanie. Miała ochotę śmiać się i

płakać. Zaraz jednak uświadomiła sobie prawdę: Ojciec nie żyje. To on rzucił się w

odmęty lodowatego nurtu albo poślizgnął się na brzegu i wpadł do wody, a nikt nie

usłyszał jego wołania o pomoc. W głowie kłębiły jej się najróżniejsze myśli, nad

którymi nie potrafiła zapanować, wreszcie wybuchnęła gwałtownym płaczem.

Właściwie nie wiedziała, czy płacze z powodu śmierci ojca, czy z radości, że Hilda

żyje. Cała się trzęsła i nie mogła uspokoić szczękania zębami. Nie żałowała ojca.

Wiele razy życzyła mu, by pochłonęła go ziemia, nagle jednak przypomniała sobie

wydarzenia poprzedniego wieczora. Wyrzuciła ojca za drzwi na taki ziąb.

Pozostawiła go na mrozie, pijanego, w cienkim ubraniu, nieświadomego

niebezpieczeństwa. Albo rzucił się z mostu, przeszedłszy przez zardzewiałą barierkę,

jak kiedyś inny mężczyzna, który chciał się zabić, albo ześlizgnął się na oblodzonym

brzegu. Nie wiedziała, co gorsze.

 Rozumiemy, że to dla ciebie, panienko, przykra nowina, mimo że wasz

ojciec od ponad roku nie mieszkał z wami - odezwał się niepewnie jeden z konstabli.

- Znaliśmy go dobrze. Strasznie panienka zbladła! Sprowadzić doktora?

 Nie, dziękuję. Po prostu to spadło na mnie tak nagle... - bezradnie

potrząsnęła głową i usiłowała powstrzymać szloch. - Jak to się stało? To znaczy...

Czy poślizgnął się na brzegu, czy... - Zasłoniła twarz dłonią. Nie chciała dać po sobie

poznać, jak bardzo boi się odpowiedzi, ale uświadomiła sobie równocześnie, że jej

zachowanie może im się wydać dziwne.

 Tego jeszcze nie wiemy, ale przy moście jest bardzo ślisko. W nocy padał

gęsty śnieg. Poza tym... - urwał konstabl, wzruszając ramionami.

Poza tym ojciec był pijany - dokończyła w myślach Elise, a na głos

powiedziała:

- Muszę powiedzieć o tym mamie.
Konstablom nagle zaczęło się śpieszyć.
- Proszę przyjść do kostnicy na ulicę Storgata 40, żeby zidentyfikować ciało -

rzucił jeden z nich na odchodnym.

Gdy Elise została sama, nie była zdolna poruszyć się z miejsca. Stała jak

przygwożdżona, czując na przemian żal i złość, a nawet coś na kształt smutku.

Myślała, że powinna się cieszyć, że nie będzie musiała więcej bać się awantur, które

wybuchały za każdym razem, gdy ojciec przychodził pijany do domu i bił ich, nie

szczędząc przy tym najgorszych przekleństw. Ale wnet dobre wspomnienia

przytłumiły te złe. Wspomnienia z innego czasu, sprzed paru zaledwie lat, które

zdawały się minąć wieki temu.

Czuła, że powinna iść do izby, do mamy, i opowiedzieć, co się stało, ale nie

była w stanie. Musiała wpierw zebrać się w sobie, uporządkować chaos, jaki ogarnął

jej myśli. Wciąż nie mogła dojść do siebie po strachu, jaki przeżyła, sądząc, że to

Hilda leży martwa przy moście.

Na korytarzu rozległy się lekkie kroki, otwarły się drzwi i pojawiła się w nich

wzburzona siostra.

- Słyszałaś? - zawołała od progu. - W nocy jakiś pijak utopił się w rzece.
Elise sama nie wiedziała, co w nią wstąpiło. Powinna rzucić się siostrze na

szyję w przypływie wielkiej ulgi i z płaczem oznajmić jej nowinę, tymczasem

ogarnęła ją nieopanowana złość.

- Ten pijak to twój ojciec. Gdzie byłaś?
Hilda patrzyła na nią rozbieganym wzrokiem.

 Ojciec? - zapytała z niedowierzaniem i krew odpłynęła jej z twarzy.

 Przed chwilą byli tu dwaj konstable. Kazali mi się zgłosić do kostnicy na

Storgata, żeby zidentyfikować zwłoki.

 Ale... Jak to... Co... Dlaczego on leżał przy moście? Był tu u nas?

Elise pokiwała głową.
- Tak, był tu wczoraj wieczorem. Sprowadził koleżkę i dwie dziwki

najgorszego sortu.

W swym głosie Elise słyszała rozgoryczenie i gniew, ale nie potrafiła nad tym

zapanować.

Hilda pochyliła głowę, ale nie z powodu obrazy, raczej w niemym, pełnym

niedowierzania żalu.

Elise poczuła kolejny przypływ złości.
- Gdzie byłaś? - zapytała ponownie.
Hilda odwróciła wzrok, podeszła do pieca i nalała sobie kawy.

 Jak to gdzie? - siostra udawała zdziwioną.

 Mama mówiła, że obiecałaś wrócić do domu przed dziesiątą, tymczasem nie

było cię przez całą noc.

 Nic ci do tego!

 Owszem. Póki mama jest chora, to ja tu o wszystkim decyduję, możesz to

powiedzieć swojej nowej przyjaciółce.

Hilda nie odezwała się, ale gdy Elise zerknęła na nią, zauważyła, że siostra

oblała się gwałtownym rumieńcem. Nagłe podejrzenie zrodziło się w jej głowie.

- To nie u niej byłaś? - zapytała.
Hilda milczała.
- Nie byłaś u swojej przyjaciółki? Chyba wyraźnie pytam? - Elise chwyciła

siostrę za ramię i potrząsnęła nią mocno. - Biada ci, Hildo, jeśli się w coś wplątałaś!

Mama ma dość zmartwień, lepiej więc byś jej oszczędziła wiadomości, że jej córka

zadaje się z pijakami i dziwkami, narażając się na utratę dobrego imienia. Jak

możesz? I to teraz, gdy spodziewasz się dziecka?

Hilda uchwyciła wzrok siostry i spojrzała jej prosto w oczy:
- A nie przyszło ci na przykład do głowy, że mogłam robić coś całkiem

innego? Zawsze musisz sobie wyobrażać najgorsze?

Elise popatrzyła na nią bez słowa, a gdy wreszcie była w stanie wydobyć z

siebie głos, zapytała, wciąż nic nie pojmując:

- A co takiego robiłaś?
Hilda uniosła dumnie głowę, a na jej twarzy odmalowało się zadowolenie.
- Może właśnie z powodu dziecka nie spędziłam nocy w domu?

Elisa potrząsnęła głową zrezygnowana.

 Nie rozumiem, o czym ty mówisz.

 Wiesz, kto jest ojcem dziecka. Nie potrafisz sobie wyobrazić, że spędziłam

noc razem z nim?

 Z majstrem? Z panem Paulsenem? - wydobyła z siebie pełen niedowierzania

szept.

Hilda uśmiechnęła się.

 Nie jesteś taka niedomyślna, jak już mi się zdawało.

 To on nie jest żonaty?

 Był, ale jego żona umarła. - Hilda popatrzyła na siostrę z przekorą w

oczach.

Elise stała nieruchomo i patrzyła na nią, ale miała wrażenie, że zawalił jej się

cały świat. Znów pomyślała o ojcu i przypomniała sobie słowa pani Evertsen: „Boże,

co za okropna śmierć! Może ktoś nie miał się gdzie podziać, może był tak

przemarznięty, że nie zauważył, dokąd idzie".

Hilda domyśliła się chyba, co dzieje się ze starszą siostrą, bo jej twarz

złagodniała i popatrzyła ze skruchą na Elise, a do oczu napłynęły jej łzy.

Proszę cię, Elise, nie mów o niczym mamie... No, że nie wróciłam na noc... i

o tym, że...

A co? Nagle doszło do ciebie, że mama ma już dość kłopotów? - odezwała

się ironicznie Elise. - Idę do niej. Jeszcze nie powiedziałam jej o ojcu...

Hilda zwiesiła głowę zawstydzona,
Elise zamierzała właśnie nacisnąć na klamkę, gdy nagle drzwi się uchyliły i w

szparze zobaczyła bladą twarzyczkę najmłodszego brata i jego wielkie, przerażone

oczy.

- Peder? Już nie śpisz?
Nie odpowiedział. Stał tylko i patrzył na nie.
- Pewnie coś słyszałeś? - zapytała go Elise, przyglądając się mu uważnie.
Nie odpowiedział, ale uchwycił jej spojrzenie, a z jego oczu wyzierała

bezdenna rozpacz. Chciała go odsunąć na bok, by przejść do mamy, ale on zagrodził

jej drogę.

- On nie miał gdzie przenocować, prawda?
Elise wzięła brata na ręce, mimo że był już duży, i mocno go przytuliła. Miał

na sobie tylko cienką koszulkę. Jaki on chudy, pomyślała, przyciskając go do siebie,

skóra i kości, a na głos wyjaśniła:

Poślizgnął się na oblodzonym brzegu i wpadł do wody, Peder. Jak ktoś się

zatacza, łatwo może upaść.

Czy w Armii Zbawienia nie mogli mu pomóc? - wydobył z siebie bolesny

jęk.

Gdyby się do nich zwrócił, na pewno udzieliliby mu schronienia. Armia

Zbawienia nie odmawia nikomu pomocy. Nie płacz, Peder. Teraz tata jest już u

aniołów i jest mu tam lepiej, niż mu było tu na ziemi przez wiele lat.

Jak może być u aniołów, skoro leży przy moście?

Przy moście leży tylko jego martwe ciało, dusza zaś jest u aniołów.

To ja już bym wolał go bez duszy - zaszlochał Peder, wtulając się w szyję

siostry.

Takiego mieliśmy go już od dłuższego czasu, pomyślała Elise z goryczą, ale

nie powiedziała tego na głos. Z Pederem na rękach podeszła do łóżka mamy i

położyła chłopca przy niej.

Mama nie spała. Oczy miała szeroko otwarte, a na jej twarzy malował się

wielki smutek. Pogładziła Pedera po głowie szczupłą, kościstą dłonią. Elise domyśliła

się, że mama wszystko słyszała. Po jej wychudzonych policzkach płynęły łzy, ale nie

przestawała głaskać synka.

- Teraz ty i Kristian na zmianę będziecie musieli zastępować w domu tatę -

odezwała się cicho.

Elise wiedziała, że mama nie opłakuje swojego męża, którego straciła

dzisiejszej nocy, ale tego, którego dawno temu ukradła jej wódka.

Do izby weszła Hilda i szepnęła do siostry:
- Elise, Johan czeka w kuchni.
Elise wzdrygnęła się, bo znów powróciła do niej przerażająca myśl, którą się

zadręczała od momentu, gdy się dowiedziała, że przy moście znaleziono martwego

ojca. Co się właściwie wydarzyło, kiedy okładający się pięściami mężczyźni sturlali

się ze schodów? Co zrobił Johan, żeby się pozbyć ojca? Czy bójka mogła mieć jakiś

związek z jego śmiercią?

Półprzytomna ze strachu skierowała się w stronę drzwi. Peder tymczasem

wtulał się w matczyne ramię i szlochał. Kristiana nigdzie nie zauważyła. Pewnie

wymknął się, gdy zajęta była rozmową z mamą i uspokajaniem Pedera.

- Idź do mamy i Pedera, Hildo - zwróciła się do siostry już bez gniewu.

Wystarczyło spojrzeć na zapłakaną twarz Hildy, aby porzucić wszelkie urazy.

Hilda wydmuchała nos i wytarła oczy, po czym wyprostowała się i posłuchała

siostry. W gruncie rzeczy ona także pragnęła jak najlepiej dla mamy.

Gdy tylko zniknęła w drzwiach, Elise zerknęła na Johana, który stał z boku i

przyglądał się jej uważnie. Gdzieś uleciała z niego zwykła pewność siebie.

Domyślam się, że już wiesz, co się stało - odezwała się do niego, a on tylko

kiwnął głową.

Widziałem konstabli, jak wchodzili do bramy - wyjaśnił, mnąc w dłoniach

czapkę z daszkiem. - Mama dowiedziała się o wypadku od pani Evertsen, która, zdaje

się, była też u ciebie.

Elise patrzyła na niego, spodziewając się, że będzie mówił dalej, ale on nagle

umilkł.

- Jak... To znaczy... Co się właściwie stało... - odezwała się po chwili.
Johan pokręcił głową.
- Nie wiem nic poza tym, że wywaliłem go stąd na zbity pysk.
Elise zerknęła nerwowo w stronę drzwi do izby i zniżywszy głos, zapytała:

Może on się uderzył w głowę i coś mu się stało? Wiesz, o co mi chodzi.

Nie mam pojęcia. - Johan znów pokręcił głową. - Do rzeki stąd jest

niedaleko, ale zbyt daleko, aby wpaść do niej w następstwie bójki, która odbyła się

tutaj.

Elise zniżyła głos do szeptu.

Nic nie wspomniałam konstablom o wczorajszej awanturze, Johan. Zresztą

nie pytali mnie o to. Wydaje mi się, że potraktowali to jako zwykły wypadek, do

którego doszło do pijanemu.

Nic nie wspomniałaś, ale zdaje się, że myślisz coś innego - odezwał się, a w

jego spojrzeniu zauważyła urazę.

Nie, skąd! - popatrzyła na niego przerażona. - Wcale nic takiego nie myślę.

Czuję smutek, ale też i ulgę, choć zastanawiam się równocześnie, czy nie byłam dla

niego wczoraj zbyt surowa. Mogłam wyprosić jego kompanów, ale jemu pozwolić

zostać, w końcu to jego dom.

Johan jednak zaprzeczył z przekonaniem:

- Nie mogłaś mu pozwolić na takie hulanki, gdy za ścianą leży twoja chora

mama. I boję się nawet myśleć, co by się stało, gdybym tu w porę nie przyszedł. Nie

mieliśmy wyboru, Elise. Ani ty, ani ja nie chcieliśmy go skrzywdzić, chodziło tylko o

to, by go stąd wyprowadzić, dopóki nie wytrzeźwieje.

Na schodach rozległy się kroki i jakieś kobiece głosy.
- Oto nadchodzą wszystkie plotkary z okolicy, żeby usłyszeć każdy szczegół -

dodał z wyraźną pogardą w głosie. - Lecę do siebie. W razie czego wiesz, gdzie mnie

szukać.

Kiwnęła mu głową na pożegnanie, rozważając w myślach to, co jej

powiedział. Johan nie był winien tego, co się stało. Na jego miejscu każdy

zachowałby się tak samo, zwłaszcza gdyby zobaczył, że ktoś okłada pięściami jego

narzeczoną.

Elise spodziewała się zobaczyć za chwilę panią Evertsen, która na pewno

widziała konstabli, no i jeszcze matkę Valborg. Panią Evertsen, z fałszywym

współczuciem na pomarszczonej bezzębnej twarzy, wychudzoną, z plecami

przygarbionymi od reumatyzmu, w szarej postrzępionej chustce na głowie, spod

której wystawały przy uszach siwe, niesforne kosmyki włosów. I matkę Valborg,

jeszcze większą plotkarę od córki, z siwym zarostem na brodzie i wielką brodawką u

nasady nosa. Przygarbioną, w poszarpanej, brudnej sukni, śmierdzącej tytoniowym

dymem, potem i kocimi sikami. Mama zawsze powtarzała, że matka Valborg wygląda

tak samo, odkąd ją zna. Elise zupełnie więc nie rozumiała, co skłoniło ojca Valborg

do ożenku.

- Och, jakie was spotkało nieszczęście, Elise - użalała się pani Evertsen już od

progu. - Straciliście ojca! A taki był zawsze przyjazny i uprzejmy. Pamiętam, jak raz

wniósł mi na strych pranie do powieszenia. I zawsze uchylał kapelusza, witając się ze

mną, zupełnie jakbym była jakąś wielką panią z drugiego brzegu rzeki.

Elise nie mogła sobie przypomnieć, by ojciec kiedyś chodził w kapeluszu, ale

się nie odezwała. Dwie sąsiadki tymczasem rozsiadły się przy stole w kuchni, nie

czekając, aż Elise im to zaproponuje.

- Opowiedz nam wszystko, Elise - ciągnęła pani Evertsen zdyszana. - Podobno

wczoraj w nocy była tu awantura, ale ja spałam tak mocno, że nic nie słyszałam.

- Przepraszam, ale muszę iść do kostnicy na Storgata, żeby zidentyfikować

zwłoki - próbowała uwolnić się od nich Elise. - Podobno tak jest zawsze, gdy ktoś się

utopi.

 Ale opowiedz nam najpierw, co tu się właściwie stało! - nie dawała za

wygraną pani Evertsen i nieco urażona zacisnęła usta w linijkę.

 Nie wiem nic więcej ponad to, co powiedzieli mi konstable. Ojca znaleziono

martwego przy moście. Podejrzewają, że ześlizgnął się na oblodzonym brzegu.

 No tak, ale był tu wcześniej? Jak się zachowywał, gdy tu przyszedł?

 Tak jak zwykle. Nie mają panie ochoty zajrzeć do mamy i porozmawiać z

nią?

Kobiety nagle poruszyły się niespokojnie, patrząc rozbieganym wzrokiem.

Zaraz jednak spojrzały na siebie znacząco.

 Ja wybieram się właśnie do kościoła, by pomodlić się za jego duszę -

wymamrotała matka Valborg.

 Ja też chyba pójdę - pośpiesznie dodała pani Evertsen i z nadzwyczajną

lekkością jak na osobę tak schorowaną poderwała się ze stołka. - Pozdrów mamę i

powiedz, że ją odwiedzimy, jak już miną te najgorsze dni żałoby.

Gdy wychodziły na korytarz, Elise doleciały słowa pani Evert-sen:
- Zdaje mi się, że Magda ze sklepu na rogu mówiła coś, że przyprowadził ze

sobą dwie ladacznice. Tak przynajmniej zrozumiałam, gdy z nią dziś rozmawiałam.

Elise ostrożnie zamknęła za nimi drzwi. Zaświtała jej w głowie nowa myśl,

która przejęła ją strachem. Co będzie, jeśli te dwie dziwki zeznają na policji, że Johan

wyrzucił ojca za drzwi i uderzył go tak mocno, że zaczął krwawić?

Policja mogłaby nabrać podejrzeń, że Johan ponosi winę za to, co się stało...



10

W niedzielnej ciszy przerwanej jedynie donośnym dźwiękiem kościelnych

dzwonów Elise kierowała się pośpiesznie na ulicę Storgata.

O tej porze właśnie planowali z Johanem wybrać się na spacer do miasta, żeby

pooglądać sklepowe wystawy i popatrzeć na sanie z gośćmi w eleganckich futrach

śpieszącymi się na przyjęcia. Pragnęli podejrzeć świat zupełnie jak z bajek o

księżniczkach, trollach i Askeladdenie.

Tymczasem idę po raz ostatni zobaczyć ojca, pomyślała Elise z goryczą.

Gdzie on teraz jest? W niebie?

Za każdym razem, gdy w okresie świątecznym mijała kościół pod wezwaniem

Chrystusa Zbawiciela, przypominała sobie baśń zatytułowaną Starodawna Wigilia i

padał na nią blady strach. Oczyma wyobraźni widziała madame Evertsen, która

wybierała się na jutrznię, ale pomyliła godziny i przyszła do kościoła o północy. Na

ulicach było całkiem pusto i po drodze nie spotkała żywej duszy, ale gdy weszła do

kościoła, usiadła w tej samej ławce co zwykle i rozejrzała się wokół. Wszyscy ludzie

wydali jej się strasznie bladzi i posępni. Wyglądali jak umarlaki. Nie zobaczyła

nikogo, kogo zwykle spotykała w kościele, choć wiele twarzy wydało jej się dziwnie

znajomych. W kościele panowała grobowa cisza, nikt nie chrząkał, nie pokasływał,

jak to bywa zazwyczaj. Nagle kobieta siedząca obok nachyliła się nad nią i szepnęła

jej do ucha: „Narzuć pelerynę i czym prędzej stąd wyjdź, bo jeśli zostaniesz, czeka

cię marny koniec. To msza dla umarłych".

Czy to możliwe, że umarli wstają z grobu? - zastanawiała się Elise, czując, jak

ciarki przechodzą jej po plecach. Otuliła się mocniej szalem i rozejrzała podejrzliwie

na boki całkiem opustoszałej ulicy. Brama do wozaka Albertsena stała otworem, ale

Elise nie zauważyła nikogo w środku. Słyszała jedynie rżenie kobyły i stukot kopyt

na ciasnym podwórzu. Pewnie zwierzęciu brakowało codziennej przechadzki ulicami

miasta.

Może teraz ojciec siedzi razem ze wszystkimi duchami w kościele Gamie

Aker? Z czapką naciągniętą na czoło, w brudnej kamizelce, w której brakuje

guzików, i w połatanych spodniach. W Starodawnej Wigilii nie wyczytała nic o tym,

by umarli byli ubrani inaczej niż za życia.

A może ojciec trafił do nieba, tak jak mawia pastor? Przecież kiedyś był

porządnym człowiekiem! Może Bóg wybaczył mu wszystkie grzechy.

Usiłowała przywołać w pamięci obraz ojca z czasów, zanim pogrążył się w

pijaństwie. Wtedy gdy pracował jeszcze w tkalni płótna żaglowego i przychodził do

domu w przerwach obiadowych. Z błyskiem w oku opowiadał różne dowcipy, z

których zaśmiewali się do łez, i odgrywał przed nimi różne scenki, świetnie

naśladując pijaków.

Ścisnęło ją w gardle, z trudem przełknęła ślinę i zamrugała powiekami, by

powstrzymać łzy. W końcu się jednak poddała i pozwoliła im płynąć. Przypomniała

sobie niedzielne spacery do portu. Ojciec wskazywał palcem na barki, kutry i

parowce i opowiadał, jak kiedyś podczas rejsu na parowcu „Idefjord" znalazł się w

samym środku tropikalnego huraganu na Morzu Arabskim. Szły na nich fale, wysokie

i groźne jak górskie szczyty. Opowiadał też o rozkołysanych palmach i palącym

tropikalnym słońcu. Mówił tak barwnie i przekonująco, że zdawało im się, że słońce

parzy ich w plecy. Albo jak kiedyś trafił do murzyńskiej wioski gdzieś na obrzeżach

Madagaskaru, gdzie domy zbudowane z zardzewiałych puszek po konserwach

nagrzewały się w ostrym słońcu i panował w nich niemiłosierny upał. Opowiadał o

niemowlętach płaczących wśród kurzu, piasku i brudu, o starcach pozostawionych na

śmierć w palącym słońcu. Słuchając opowieści taty, widzieli przed oczami te obrazy,

czuli niemal zapachy, słyszeli odgłosy, śmiejąc się i płacząc na przemian.

Nie powinien rezygnować z pracy na morzu, pomyślała nagle Elise. Wówczas

by się tak nie stoczył. Zniszczyło go szare, monotonne życie robotnika w tkalni płótna

żaglowego. Nie nadawał się do tego, by stać w jednym miejscu przez czternaście

godzin, a wieczorem wracać do zmęczonej żony i hałasujących dzieci. W jego żyłach

płynęła cygańska krew, lubił przemieszczać się z miejsca na miejsce,' czuć wiatr,

który dodawał mu skrzydeł. Gdyby pozostał marynarzem, mógłby nawet z czasem

awansować na szypra czy bosmana, posyłać rodzinie pieniądze i wracać do

najbliższych wesoły i zadowolony z workiem pełnym prezentów dwa razy do roku.

Chociaż by za nim tęsknili, byłoby im mimo wszystko lepiej niż wtedy, gdy patrzyli,

jak upija się co wieczór, agresywny i zgorzkniały, by wreszcie stracić pracę i włóczyć

się po ulicy, znikając z domu na coraz dłużej.

To mama ubłagała go, by pozostał na lądzie. Teraz z perspektywy czasu Elise

zrozumiała, że popełniła błąd.

Zastanowiła się jednak, jak by zareagowała, gdyby to Johan przyszedł do niej

któregoś dnia i oznajmił, że zamustrował się na parowiec i wypływa w półroczny

rejs?

Doszła do składu ubrań dla dzieci Towarzystwa Dobroczynności na ulicy

Mollergata i minęła pośpiesznie ten budynek. Wciąż pamiętała upokorzenie, jakiego

zaznała, gdy kiedyś mama zaciągnęła ich tutaj. Wychodzili, trzymając w rękach

drewniaki i samodziałowe ubrania zapakowane w papier pakowy. Na ulicy Elise

natknęła się na dwie dziewczynki ze swojej klasy, które mieszkały w trzypokojowym

mieszkaniu. Ich ojciec był rzemieślnikiem, a mama zajmowała się domem.

Przypomniała sobie, jak zmierzyły ją od stóp do głów z taką pogardą, na jaką stać

jedynie dziewczynki w tym wieku. Elise słyszała, jak chichoczą i naśmiewają się za

jej plecami z ubogich dzieci i ich nędznych ubrań. Zupełnie jakby dzieci ponosiły

winę za to, że są biedne.

Do Storgata było już niedaleko. Czytała gdzieś, że niektórzy ludzie umierali z

błogim uśmiechem na ustach, a na ich twarzach malował się spokój. Trudno jej było

jednak sobie wyobrazić, by tacie było do śmiechu, gdy zmagał się z lodowatym

nurtem. Zresztą wczorajszego wieczoru też nie zauważyła spokoju na jego twarzy,

gdy wykrzykiwał: „A niech cię wszyscy diabli! Dam ci nauczkę, smarkulo!" a potem

zaczął ją okładać pięściami.

Znów zebrało jej się na płacz, wysmarkała nos i otarła oczy rogiem chustki.

Przekonywała siebie w duchu, że nie ma sensu opłakiwać ojca, który przepijał

wszystkie pieniądze, urządzał na schodach awantury, tak że pani Evertsen i zarządca

domu wciąż przychodzili z pretensjami, który przeklinał i wyzywał ich od

najgorszych, wymierzał im razy, a kiedy już kompletnie się stoczył, bił nawet mamę.

Marynarz, który w porcie opowiadał swoim dzieciom o palmach i tropikalnym

słońcu, należał do czasu, który dawno przeminął i nigdy nie powróci.

Wreszcie Elise dotarła na miejsce. Przedstawiła się zawstydzona i

wystraszona, tłumacząc, po co przyszła, i uspokajając się w duchu, że nie ma się

czego bać. Tylko uliczne dziwki widziały, jak Johan wyrzucił ojca z domu, a one na

pewno tego nie wypaplają, w każdym razie nie na policji.

Z pomieszczenia, do którego ją skierowano, wyszedł doktor w białym

fartuchu. Elise była przerażona. Ręce miała lodowate, drżała na całym ciele, mimo że

całą długą drogę przemierzyła szybkim krokiem, ale weszła do środka, tak jak jej

nakazano.

Na stole zauważyła coś przykrytego białym płótnem. Konstabl odchylił

kawałek tkaniny, odsłaniając twarz nieboszczyka, i popatrzył na Elise, oczekując

odpowiedzi.

Kiwnęła tylko głową i odwróciła się, wybuchając płaczem i trzęsąc się jak w

gorączce.

Tak, to był ojciec, nie miała co do tego żadnych wątpliwości, a jednak

wydawał się jakiś inny. On, niegdyś najprzystojniejszy i najroślejszy mężczyzna na

całej ulicy, jak wspominała mama, leżał skurczony z pożółkłą, zastygłą twarzą, z

workami pod oczami. Na jego ustach nie błąkał się błogi uśmiech, a wykrzywiona

twarz nie wyrażała spokoju.

Na stole leżał po prostu trup. Był to okropny widok.

Konstabl pomógł Elise wyjść.
- Już dobrze, dobrze - pocieszał ją nieporadnie. – Wszystko się ułoży,

panienko. Czas leczy rany.

Co za bzdury, pomyślała Elise. Nie wierzyła, że czas zatrze wszystkie bolesne

obrazy, które miała w głowie, ojca z przekrwionymi oczyma, śliniącego się i

bezzębnego, przeklinającego i wymierzającego jej ciosy. Albo też nagich zwłok

leżących nieruchomo, jakby przygwożdżonych do stołu.

Musiała podpisać jakieś papiery, ale na szczęście policjanci nie pytali jej o

Johana. Myślała o tym z ulgą w drodze powrotnej do domu. Pewnie dziwki, które

wczoraj sprowadził ojciec, śpią pijane w jakiejś ciemnej, zatęchłej izbie w

Vaterlandzie, a do jutra o wszystkim zapomną.

Wciąż jednak dręczyła ją niepewność.
Żałowała, że nie zeszła na dół za kotłującymi się w bójce mężczyznami.

Niepotrzebnie zdała się całkiem na Johana.

Co prawda wołał, by zamknęła drzwi i poszła do mamy, ale przecież nie

musiała go posłuchać. Mogła zejść za nimi i sprawdzić, czy ojciec nie jest bardziej

poturbowany niż zwykle. Spojrzeć za nim, jak odchodzi. Miałaby wówczas

przynajmniej całkowitą pewność, że ojciec nie utonął z powodu obrażeń po bójce. A

teraz oboje z Johanem będą się zadręczać wątpliwościami i zastanawiać, co się

właściwie zdarzyło.

Kiedy wróciła do domu, w izbie zebrało się wiele ludzi. Przy stole siedziała

Hilda z czerwoną i spuchniętą od płaczu twarzą, a obok niej sąsiadki, pani Evertsen i

jej siostra, matka Valborg oraz pani Thoresen. Na stole stał dzbanek z kawą i kilka

obcych kubków, a na talerzu leżały kupione w sklepie ciasta za dwie korony. Już

miała zapytać, czy to pogaduszki przy kawie, ale ugryzła się w język.

Hilda podniosła wzrok i popatrzyła na nią pytająco.
- Tak, to ojciec - skinęła głową Elise.
Jak on... to znaczy...

Wyglądał tak, jakby spał. Teraz przewiozą go karawanem do Gamie Aker. A

niebawem przyjdzie tu do nas pastor, żeby się wspólnie pomodlić.

Sąsiadki wydawały się wstrząśnięte, ale ciekawość wprost je zżerała.
- Dowiedziałaś się, czy sam wpadł do rzeki, czy może... - zapytała pani

Evertsen i urwała, spoglądając speszona na pozostałe kobiety.

Elise pokręciła głową.

- Tego nikt nie wie i pewnie się nigdy nie dowie, ale mnie się zdaje, że

przewrócił się na oblodzonym, stromym brzegu i wpadł wprost do wody. Był

kompletnie pijany, więc nie miał szans się uratować - dodała poruszona i znów

ścisnęło ją w gardle, jakby się miała zaraz rozpłakać.

Kobiety pokiwały głową.
- A jak mama? - zapytała Elise.
Hilda pokręciła głową, nie przestając pochlipywać, po czym wysmarkała nos i

wytarła oczy.

Elise, kierując się do drzwi prowadzących do izby, oświadczyła:
- Wydaje mi się, że kiedy przyjdzie pastor, nie powinno tu być tyle ludzi.
Kobiety posłusznie wstały, zabrały kubki i talerz z ciastem, dając do

zrozumienia, że wychodzą. Hilda miała zejść z nimi na dół i pożyczyć czarny szal od

pani Evertsen.

Kiedy Elise weszła do izby, zobaczyła przez cienkie zniszczone firanki, jak

znad dachu domu po drugiej stronie podwórza świeci zimowe słońce, wysyłając blade

promienie.

Mama leżała z otwartymi oczami zapatrzona w sufit. Usłyszawszy jednak

wchodzącą Elise, odwróciła powoli twarz w jej stronę.

To ojciec - oznajmiła Elise, usiłując się uśmiechnąć.

Widziałaś gdzieś Kristiana? - zapytała mama.

Kristiana? - zdziwiła się Elise. Spodziewała się raczej, że mama będzie się

dopytywać, jak ojciec wyglądał, próbując dociec, co się właściwie stało i co sądzą o

tym konstable, a ona tymczasem pyta o Kristiana.

Gdzieś zniknął - rzekła mama, a powieki opadły jej ciężko. Po chwili

otworzyła znów oczy.

Pewnie poleciał gdzieś, żeby wyładować gniew - próbowała ją uspokoić

Elise. - Jak zgłodnieje, to wróci.

Peder jest na dole u Johana - powiedziała mama, nie komentując jej słów.

To dobrze. On bardzo podziwia Johana.

Mama uchwyciła spojrzenie Elise i powiedziała z naciskiem, nie odrywając od

niej wzroku:

Zaopiekujecie się Pederem. Z Kristianem pewnie nie dacie sobie rady, ale

Peder... - umilkła, a z jej spierzchniętych ust wydobyło się głośne westchnienie.

Bądź spokojna, mamo. Jeśli będzie trzeba, zaopiekujemy się i Pederem, i

Kristianem. On nie odważy się sprzeciwić, gdy Johan mu coś nakaże. Ale nie mówmy

o tym. Musisz wyzdrowieć. To jest teraz najważniejsze.

Mama pokręciła powoli głową.
- Spójrz prawdzie w oczy, Elise. Musisz być silna. Człowiek odważny chodzi

z otwartymi oczami.

Elise nie miała jednak wątpliwości, że mama jeszcze wyzdrowieje. W ciągu

ostatniej doby powiedziała więcej słów niż wcześniej przez wiele dni.

- Myślę, że Bóg postanowił zachować cię przy życiu, mamo - oznajmiła z

przekonaniem. - Zwłaszcza teraz, gdy już nie mamy ojca.

Mama zamknęła oczy bez słowa, ale gdy Elise stała tak i patrzyła na nią,

ujrzała, jak spod rzęs płyną jej łzy. Wróciła po cichu do kuchni.

W tej samej chwili wpadł Peder z papierową tutką z karmelkami za dziesięć

ore w dłoni.

 Dostałeś od Johana? - zapytała. Peder pokręcił głową.

 Nie, od takich dwóch obcych pań - odpowiedział.

 Jak to? - Elise popatrzyła na niego zdumiona.

 No, to były takie miłe panie, miały czerwone usta i loki na czole. Jedna się

cały czas uśmiechała.

Elise wstrzymała oddech.

 A gdzie je spotkałeś?

 Na dole, na ulicy.

 Myślałam, że byłeś u Johana?

 Byłem tam trochę, ale potem zawołał mnie Evert. Pobiegłem więc na dół,

żeby się dowiedzieć, o co chodzi. No i wtedy te dwie panie zapytały mnie o Johana i

dały mi karmelki, żebym go zawołał.

Elise wstrzymała oddech zalękniona.

 Jak one wyglądały? Powiedz jeszcze raz.

 Miały czerwone usta i loki na czole, mówię przecież. Jedna wciąż się

uśmiechała, właściwie bez powodu.

Jezu Chryste! - jęknęła Elise w duchu. To musiały być te dwie dziwki, które

były świadkami wczorajszej bójki.



11

Powodowana impulsem, zamierzała w pierwszej chwili natychmiast pobiec na

dół do Johana i zapytać, o co w tym wszystkim chodzi, ale gdy usłyszała na schodach

ciężkie kroki, zrozumiała, że musi poczekać.

Do kuchni wszedł stary pastor w towarzystwie Kristiana. Elise patrzyła

zdziwiona to na pastora, to na brata, ale chłopiec umknął spojrzeniem.

Pastor sapał i wzdychał, zmęczony wspinaczką po schodach na drugie piętro,

usiadł więc wpierw na stołku, by odpocząć.

- Co za tragedia - westchnął. - W gruncie rzeczy ten wasz ojciec był dobrym

człowiekiem. Miał dobre serce.

Elise zerknęła znów na Kristiana, zastanawiając się, gdzie się podziewał przez

ten cały czas i czemu przyszedł razem z pastorem. Ciekawe, czy pastor spotkał na

podwórzu te dwie kobiety lekkiego prowadzenia i czy przypadkiem brat nie usłyszał

czegoś o wczorajszej awanturze.

- Pan daje i Pan odbiera. Niech będzie błogosławione Jego Imię - zaczął

pastor, a potem rozgadał się na temat śmierci, z czego Elise nie zrozumiała wiele.

Zresztą nie mogła uciszyć w sobie niepokoju i słuchać w skupieniu. Przez cały czas

myślała tylko o tym, by pobiec na pierwsze piętro i zapytać Johana, czego chciały te

dziwki. Nie zapowiadało się jednak, by pastor zamierzał szybko skończyć. Spocił się,

pokonując piętra, i siwe włosy przylepiły mu się do czoła. Oddychał ciężko i co

chwilę pokasływał. W piersi mu świszczało zupełnie jak mamie, gdy kaszlała.

Elise zastanawiała się, czy czasem nie jest chory, i postanowiła uważniej go

słuchać. Mówił coś o tym, że żaden ptak nie spada na ziemię bez Bożej woli, a Elise

pomyślała, czemu w takim razie Bóg nie pomógł ojcu skończyć z piciem, zamiast

pozwolić na to, by spadł z mostu do rzeki, zwłaszcza że mama choruje, Hilda

spodziewa się dziecka, a Peder i Kristian potrzebują jeszcze przez parę lat opieki

kogoś dorosłego. Tak bardzo ją jednak pochłonęła obserwacja podwójnego

podbródka pastora, trzęsącego się w górę i w dół, gdy mówił, że znów straciła wątek.

Zdołała jednak uchwycić, że ojciec zostanie pochowany na koszt gminy i spocznie na

cmentarzu Nordre Gravlund we wschodniej części pod płotem.

Podczas wspólnej modlitwy Kristian i Peder stali oparci o ścianę. Kristian,

zmieniony na twarzy, ze spuszczonym wzrokiem, miął w rękach czapkę, Peder zaś

skupił się bardziej na karmelkach niż na słowach pastora. Mimo że zła była na

Kristiana, iż zniknął bez śladu na tak długo, to jednak wzruszył ją i złagodniała, nie

potrafiąc się na niego gniewać, bo wydał jej się nagle taki mały i nieporadny.

Gdzie byłeś? - zapytała.

Nigdzie.

Zmierzwiła mu grzywkę i rzekła ze spokojem:

Takie jest już to życie, Kristian, jedni odchodzą wcześniej, a inni dożywają

późnej starości, ale wszystkich czeka ta sama droga.

A co mnie to obchodzi! I tak go wiele nie widywałem - prychnął i zacisnął

zęby, ale mrugał mocno oczami, jakby walczył ze łzami.

Elise podeszła do swojego schowka i wyjęła małe złote pudełeczko, w którym

ojciec kiedyś trzymał tytoń do fajki. Na przykrywce znajdował się napis w obcym

języku: „Hills Badminton Smoking Mixture", a w środku ukryty był cały jej majątek:

jedna korona w monetach po dziesięć ore. Zaczęła oszczędzać latem i nie uległa

pokusie, by wydać oszczędności. Gdy zabrakło jej na czynsz i musiała pożyczyć od

Johana, on jej powiedział, żeby nie ruszała tego, co udało jej się odłożyć. On jedyny

znał jej tajemnicę. Teraz wyjęła dziesięć ore i wręczyła Kristianowi pośpiesznie, by

nie odeszła jej na to ochota.

- Idź na dół i też kup sobie tutkę z karmelkami.
Kristian zrobił wielkie oczy i w jednej chwili był już na schodach, a za nim

pobiegł Peder. Elise weszła do mamy.

- Pastor już sobie poszedł - oznajmiła. - Nie prosiłam, by wszedł do ciebie,

skoro sobie tego nie życzyłaś.

Mama pokręciła głową i rzekła:
- A po co miałby tu do mnie wchodzić?
Elise nie odpowiedziała. Mama wychowała się w Ulefoss, gdzie jej ojciec

pracował jako robotnik w hucie. W jej przekonaniu kościół był wyłącznie dla

właścicieli fabryk i ich rodzin, nie dla robotników.

- Prosił, bym przekazała ci wyrazy współczucia, i obiecał przyjść ponownie,

gdy wyzdrowiejesz.

Na posiniałych wargach mamy pojawił się pełen goryczy uśmiech.

- Zejdę na chwilę do Johana, bo muszę go o coś zapytać - dodała Elise. - To

nie potrwa długo. Mama pokiwała głową i zamknęła oczy. Elise zastała Johana

samego w kuchni. Siedział przy stole i czytał jakąś starą gazetę.

- Co się stało? - zapytała przestraszona. - Słyszałam, że te dwie kobiety

wróciły tu dzisiaj i dopytywały się o ciebie.

Johan odłożył gazetę i wstał.
- Siadaj, Elise, napij się kawy. Zdaje się, że potrzebujesz chwili wytchnienia.

A tymi dziwkami nie musisz się przejmować - dodał, biorąc z półki filiżankę. -

Wydaje mi się, że one uciekły dużo wcześniej, zanim wyrzuciłem stąd twojego ojca. -

Ale po co tu przyszły? Czego chciały? - Chyba z powodu zajęcia, jakim się trudnią -

wzruszył ramionami Johan, nieco zakłopotany. Elise doznała olśnienia.

- Chciały cię skusić swoimi wdziękami? O to im chodziło?
Pokiwał głową.
Nic dziwnego, pomyślała, przyglądając mu się uważnie. Jest dużo

przystojniejszy od tych starych, bezzębnych dziadów, których złowiły na haczyk

wczoraj wieczorem.

- Nie mówiły nic o tym, co się stało?
Johan pokręcił głową.
- A w ogóle słyszały o tym? Wiedziały, że tata... – zacisnęła wargi i przełknęła

ciężko ślinę.

Ponownie pokręcił głową, podszedł do niej i przytulił.
- Wszystko będzie dobrze, Elise - wymamrotał, pochylając twarz i całując ją w

szyję. - Kiedy nadejdzie lato, a wraz z nim ciepłe wieczory, pójdziemy na wzgórza w

sobotni wieczór. Wtedy z pewnością zdążysz się już otrząsnąć ze złych wspomnień.

Pokiwała głową wtulona w jego szeroki tors, chłonąc zapach kawy, tytoniu,

nafty i gorącego męskiego ciała. Od razu poczuła się lepiej.

Kiedy po krótkiej nieobecności wróciła na górę, w kuchni zastała rodzeństwo

w komplecie. Kristian trzymał w ręce dużą tutkę z karmelkami i pochłonięty był

ssaniem słodyczy. Hilda siedziała przy stole i płakała, a Peder stał nad nią i

poklepywał ją nieporadnie po ramieniu, usiłując pocieszyć.

- On już siedzi teraz wysoko na chmurach i patrzy na nas z góry, Hildo. Tam,

w niebie, nie ma knajpy ani wódki, więc jest cały czas trzeźwy.

Na te słowa Hilda jeszcze bardziej się rozpłakała. Szloch wstrząsał jej

wychudłym ciałem.

Elise wyjęła ziemniaki, nalała wody do garnka i zaczęła je obierać.

Spierzchnięte, popękane dłonie piekły i szczypały w zetknięciu z lodowatą wodą,

dopiero co przyniesioną przez Hildę.

Z racji niedzieli Elise postanowiła okrasić ziemniaki słoniną, potrzebowali

pożywniejszej strawy raz po raz.

Miała wrażenie, że od momentu kiedy pani Evertsen przyniosła tę okropną

nowinę, minęło parę dni. Wciąż nie mogła się jeszcze otrząsnąć ze strachu o Hildę.

Strata ojca była dla niej ciężkim ciosem, jednak po tysiąckroć gorzej byłoby stracić

Hildę.

Zjedli obiad wspólnie we czworo. Z początku rozmowa przy stole się nie

kleiła. Właściwie nie padło ani jedno słowo. Każdy pogrążył się we własnych

ponurych myślach. Dziwny i nienaturalny był to nastrój, niemal taki sam jak wtedy,

gdy córce Magdy ze sklepu na rogu wkręciło włosy do maszyny w fabryce i choć

wszystkie robotnice wrzeszczały jak opętane, Ropucha nie zdążył zatrzymać

kołowrotów, nim jej głowa...

Elise zmusiła się, by o tym nie myśleć.

Jak myślisz, Elise, co się z nim stało? - zapytał znienacka Peder i popatrzył

na nią swymi dużymi niewinnymi oczami.

Przypuszczam, że poślizgnął się i wpadł do wody i nie udało mu się

wydostać.

- Bo był pijany?
Elise potwierdziła.
- Evert powiedział, że tu była bójka - odezwał się Kristian obojętnie, zupełnie

jakby oznajmiał, że ktoś stłukł uliczną latarnię. Nie patrząc na nikogo, włożył do buzi

duży karmelek.

Elise miała wrażenie, jakby na moment przestało jej bić serce. Hilda

odwróciła się gwałtownie do brata i skarciła go:

- Nie musisz wierzyć we wszystko, co ci mówi Evert. On zmyśla jeszcze

więcej niż Valborg.

Kristian zerknął na nią spode łba i odparł:

Ale on widział!

Tak, tak, Evert przechadzał się po ulicy w środku nocy - pogardliwie

odparła Hilda. - Na pewno Hermansen by mu na to pozwolił.

Kristian zacisnął wargi, nic nie odpowiadając.

Elise kroiła gorączkowo kawałek słoniny, nie mając odwagi spojrzeć na

rodzeństwo. Czy to możliwe, żeby Evert włóczył się po nocy i widział na własne

oczy, co tu się działo? Może zauważył, jak Johan wyrzucił ojca za bramę, tak że ten

upadł i uderzył się o bruk? Może na skutek upadku krwawił i miał zawroty głowy,

dlatego nie wiedział dokładnie, w którą stronę idzie? I runął wprost do rzeki?

?

Krew odpłynęła jej z twarzy, szumiało jej w skroniach. Evert roznosił plotki

tak samo jak Valborg. Jeśli zauważył w nocy Johana w czasie bójki, to niebawem

dowie się o tym cała ulica. I ktoś, kto może nie pała do nich sympatią, pójdzie i

zamelduje o wszystkim na policji na Mollergata 19.

Elise wiedziała, że wiele osób patrzy na nich niechętnym wzrokiem. Pozostało

to im jeszcze z czasów, gdy w ich rodzinie cała czwórka miała pracę, mama, tata, ona

i Hilda. Ci, którzy nie potrafili sobie znaleźć zajęcia, uważali za niesprawiedliwe, że

aż czterem osobom z rodziny Lovlien się to udało. Szeptali po kątach, że

przypochlebiają się dyrektorowi, a niektórzy szydzili z nich i zarzucali, że się

uważają za kogoś lepszego i nawet próbują mówić jak mieszkańcy zachodniej części

miasta.

Niedobrze wyróżniać się z tłumu, pomyślała Elise. Mama od samego

początku, gdy tylko przyjechała z Ulefoss w poszukiwaniu pracy, starała się mówić

tak jak mieszkańcy stolicy. Nie wiedziała, że robotnicy z osiedli nad rzeką Aker w

przeważającej większości nie są rodowitymi mieszkańcami Kristianii, lecz pochodzą

ze wsi z różnych zakątków kraju i z czasem wykształcili własny żargon.

Z Johanem jednak było zupełnie inaczej. On i jego siostra używali bardzo

starannego języka, nie mówili dialektem jak ich mama, a mimo to nikt z nich nie kpił.

Co by się stało, gdyby konstable z Mollergata 19 dowiedzieli się, że Johan bił

się z ojcem na krótko przed jego utonięciem? Elise przerażona zasłoniła usta dłonią i

zaczęła się trząść, jakby przemarzła.

Co się z tobą dzieje, Elise? - Peder wbił w nią przerażony wzrok.

Nic, zrobiło mi się zimno.

Przecież tu jest ciepło.

To wszystko z powodu taty - przyszła jej z pomocą Hilda. - Mnie też, gdy

stanie się coś smutnego, od razu robi się zimno. Trzęsłam się jak galareta, odkąd... -

zagryzła wargi i zamilkła.

Elise domyśliła się, że siostra omal nie powiedziała na głos: „Odkąd wróciłam

do domu rano".

- Tacie musiało być jeszcze zimniej, jak wpadł do tej lodowatej rzeki -

wzdrygnął się Peder.

 Cicho. Nie mów o tym - Hilda uderzyła nożem o stół, aż brzęknęło.

Nagle Kristian zerwał się na równe nogi, niemal przewracając stołek, chwycił

czapkę z gwoździa i rzucił się ku drzwiom.

 No widzisz - warknęła Hilda. - Znów uciekł na ulicę przez to twoje gadanie.

 Ale przecież ja powiedziałem prawdę - usprawiedliwiał się Peder

nieszczęśliwym głosem.

Elise próbowała się opanować i powtarzała sobie po raz kolejny, że musi być

teraz dla nich jak matka i ojciec, choć po prawdzie przez cały ostatni rok zastępowała

im rodziców.

- Dobrze już, dobrze - uciszyła rodzeństwo. – Powiedziałeś prawdę, Peder, ale

Kristian bardzo rozpacza, rozumiesz? Mimo że po nim tego nie widać.

- On rozpacza? - Peder popatrzył na nią zdziwiony.
Elise przytaknęła.
- On nie jest taki jak ty. Zamiast płakać, ucieka gdzieś w swoją stronę albo

zachowuje się tak, jakby był zły.

Przy stole zapadła cisza.

Co powiedziała mama? - zapytała po chwili Hilda zapłakanym głosem.

Nie mówi wiele. Może się spodziewała, że to kiedyś nastąpi.

Nie płacze? - Peder popatrzył na nią przerażony.

Płacze, oczywiście, że płacze! - Hilda wbiła w niego pociemniały wzrok. -

Ale nie wszyscy ryczą tak głośno jak ty.

Uspokój się, Hilda. Nie zapominaj, że Peder ma dopiero osiem lat. Ty w

jego wieku darłaś się wniebogłosy, gdy tylko się z tobą trochę przekomarzałam.

Hilda posłała jej obrażone spojrzenie i wstała od stołu.
- Przejdę się trochę - oznajmiła.
Elise odprowadziła ją wzrokiem, ale nic nie powiedziała. Skoro Hilda szuka

pociechy gdzie indziej, nie może jej tego zabronić w taki dzień jak ten.

- Zanieś, Peder, jedzenie mamie - poprosiła brata. - Może jak ty jej zaniesiesz,

to trochę zje.

Peder nie dał się prosić dwa razy, ona zaś zabrała się do sprzątania.

Postanowiła, że musi porozmawiać z Evertem, by się dowiedzieć, co on właściwie

widział...



12

Latarnie gazowe rozświetlały ponure ciemności mroźnego wieczoru, rzucając

blade snopy światła i odcinając się jasno na de czarnego aksamitu nieba. Zadzwoniły

dzwonki przy uprzęży i ulicą przemknęły sanie, które zatrzymały się przed łaźnią

ludową Sagene Folkebad. Budowę łaźni sfinansowały zakłady spirytusowe,

Christiania Brasndeyinssamlag, a jej uroczyste otwarcie nastąpiło 10 maja 1900 roku i

ta data widniała nad głównym wejściem. Przed paru laty ten piękny, pełen

dostojeństwa budynek do tego stopnia pobudzał fantazję Elise, że bawiąc się w córkę

zamożnego ojca, oczyma wyobraźni widziała siebie właśnie w takim domu.

Na ulicy było całkiem pusto, tylko z naprzeciwka nadchodził jakiś

przygarbiony starzec. Wciąż sypał gęsty śnieg, zasypując ślady płóz. Z jakiegoś

uchylonego okna snuła się woń smażonej słoniny. Inni też pozwolili sobie w niedzielę

na odrobinę zbytku. Gdzieś w oddali szczekał pies, a poza tym panowała cisza.

Elise zastanawiała się, ile jest prawdy w tym, co gadają ludzie o Hermansenie,

u którego umieszczono Everta i który dostawał na niego pieniądze z gminy. Podobno

to zły człowiek i lepiej się trzymać od niego z daleka.

Ciarki przeszły jej po plecach, zacisnęła zęby i przyśpieszyła kroku. Zależało

jej na tym, żeby porozmawiać z Evertem, zanim chłopak zacznie rozpowiadać na

prawo i lewo, co widział.

Niebawem doszła do ulicy 0stgaards i rozejrzała się za numerem domu,

którego szukała.

W bramie było ciemno jak w grobie, na schodach prowadzących na piętro

unosiła się woń salmiaku, przez którą wdzierał się w nozdrza smród z ubikacji w

korytarzu. Mijając ją, musiała wstrzymać oddech.

Gdy zapukała do drzwi, poczuła, jak mocno wali jej serce.
Z mieszkania nie dochodził żaden dźwięk. Może nikogo nie ma w domu? -

pomyślała i zrazu poczuła pewną ulgę. Już chciała zawrócić i czym prędzej zejść na

dół, zależało jej jednak, by nie odwlekać załatwienia tej sprawy. Zapukała więc raz

jeszcze i po chwili usłyszała, jak ktoś, szurając nogami, podchodzi do drzwi.

Uchyliły się drzwi i w szparze ukazał się Hermansen. Przyświecając sobie

lampą naftową, popatrzył na nią podejrzliwie.

Czy mogłabym porozmawiać z Evertem?

Stało się coś?

Nie, chciałam mu tylko przekazać coś od mojego młodszego brata.

Hmm - Hermansen spojrzał sceptycznie, ale odwrócił się i poczłapał w głąb

mieszkania. Po chwili pojawił się Evert.

Czego chcesz? - odezwał się chłopiec niechętnie i popatrzył na nią

niepewnym wzrokiem.

Kristian opowiedział mi, że podobno widziałeś w nocy naszego ojca -

odezwała się ściszonym głosem, na wypadek gdyby Hermansen stał za drzwiami i

podsłuchiwał. Miała bowiem przeczucie, że Evert włóczył się tak późno bez

pozwolenia.

Nie odpowiedział.

Czy to prawda?

A co, myślisz, że kłamię?

Nie, ale trochę mnie dziwi, że o tak późnej porze byłeś na ulicy.

Wzruszył ramionami.
- Nie wiedziałem, która jest godzina.
Elise wsunęła rękę do kieszeni fartucha i wyjęła dziesięć ore. Pomyślała ze

smutkiem, że ubyły jej już dwie takie monety z blaszanego pudełka po tytoniu,

niegdyś należącego do ojca.

- Dostaniesz, jeśli opowiesz mi prawdę i obiecasz, że nikomu innemu nie

wspomnisz o tym ani słowem.

Evert wpatrywał się chciwie w błyszczącą monetę.
- Widziałem tylko, jak wyleciał zza drzwi i upadł na chodnik, uderzając się w

głowę. Zaraz jednak się podniósł na nogi i zataczając się, poszedł ulicą w dół, w

stronę rzeki.

Widziałeś jeszcze kogoś? Dlaczego on upadł na ziemię? Evert pokręcił

głową.

Był pijany. Tak samo jak ten drugi.

- Pewnie dlatego poślizgnął się i wpadł do wody - dodała Elise i pokiwała

głową.

Wsunęła chłopcu do ręki zapłatę i odwróciła się, zbierając do odejścia.
- Ale on nie dlatego się utopił - usłyszała, jak woła za nią Evert.
Odwróciła się gwałtownie i jeszcze raz spojrzała uważnie na chłopca.
- Co masz na myśli?
W tym samym momencie za plecami Everta pojawił się Hermansen.
- A co tu się dzieje? - odezwał się poirytowany i popatrzył podejrzliwie.
Evert skulił się na jej oczach i wyjąkał:
- Nic takiego, Hermansen. To tylko siostra Pedera. Chciała się dowiedzieć,

gdzie on jest, ale ja go nie widziałem.

- Nie stercz tak w drzwiach, bo ziąb ciągnie do środka.
Evert pośpiesznie zatrzasnął drzwi tuż przed nosem Elise.
Zmarszczyła czoło i przez moment stała zamyślona, po czym udała się z

powrotem do domu, zastanawiając się przez cały czas, o co właściwie chodziło

Evertowi.

Tego wieczora położyli się wcześnie. Jeszcze długo po zgaszeniu lampy od

strony łóżka, na którym spali młodsi bracia, dolatywało pochlipywanie Pedera, a

także gniewne mruknięcia Kristiana.

- Bądźcie cicho - odezwała się Hilda wyraźnie zdenerwowana. - Chce mi się

spać, a jutro muszę wstać o piątej rano.

Nic dziwnego, że jest zmęczona, pomyślała Elise, skoro nie było jej w domu

przez całą noc i wróciła dopiero nad ranem. Ciekawe, czym się zajmowała przez ten

czas?

Mamę znów chwycił atak kaszlu. Elise cierpła skóra, gdy słyszała suche

pokasływanie, któremu towarzyszyły świszczące odgłosy dobywające się z płuc.

Przypomniało jej się, co powiedziała pani Evertsen: „Ciesz się, że póki co nie pluje

jeszcze krwią". Na razie Elise nie zauważyła śladów krwi, choć sprawdzała

codziennie. Dobry Boże, modliła się gorąco, czując, jak ściskają w gardle. Nie

pozwól, by mama odeszła od nas na zawsze tak jak tata. Bo czy wtedy będę mogła

wyjść za mąż za Johana? Co się stanie z chłopcami, gdy zostaną sierotami?

Hilda miała dość własnych problemów, choć majster, pan Paulsen, obiecał

zająć się, czym trzeba. Może zaproponuje Hildzie służbę u jakichś znajomych? -

zastanawiała się Elise. Mógłby wówczas oglądać syna lub córkę, a nikt postronny nie

domyśliłby się nawet, że jest ojcem dziecka. Bo co. do tego, że majster nakaże

Hildzie milczeć i nie zdradzić się, z kim ma dziecko, Elise nie miała żadnych

wątpliwości. Może nawet wygłosi w obecności znajomych wzruszającą mowę, litując

się nad biedną dziewczyną, samotną matką i robotnicą, której ojciec utopił się, a

mama zachorowała na suchoty, by przekonać ich w ten sposób, aby przygarnęli Hildę.

I tak Hilda zostanie pokojówką w bogatym domu z pluszowymi kanapami, światłem

elektrycznym, dywanami na podłogach i obrazami w ciężkich złoconych ramach,

pozostawiając Elise samą z Pederem i Kristianem. Johan straci z czasem cierpliwość i

znajdzie sobie inną narzeczoną. Jest przecież taki przystojny, nawet dziwki z

Vaterlandu przyszły aż na osiedle Sagene, by się przed nim krygować.

Elise przewracała się niespokojnie z boku na bok, a kiedy wreszcie zasnęła,

przyśniły jej się koszmary.

Obudziła się zlana potem, mimo że w izbie panował chłód, i przypomniała

sobie, co jej się śniło. Stała na przednim pomoście tramwaju elektrycznego, tuż przy

motorniczym. Johan też tam był. Złościł się i wyzywał motorniczego, a ten,

zdenerwowany, jechał coraz szybciej. Przed nimi ukazał się cudowny, pofałdowany

krajobraz porośnięty drzewami i kwiatami. Zachwycona tym widokiem, całkiem

zapomniała o Johanie i o motorniczym, odwróciła się i pobiegła na tył wagonu,

wołając: „Sprowadzę tatę. Muszę mu pokazać, jak tu pięknie!"

To nie był koszmar, pomyślała zdziwiona. Bo oprócz dwóch zdenerwowanych

mężczyzn w tramwaju wszystko było jasne i dobre, niemal nieziemsko cudowne.

Może ujrzała niebo? Niebo, do którego trafił tata? Jakże pragnęła mieć taką nadzieję!

Zaspana i półprzytomna podniosła się ciężko z siennika. Miała przed sobą

nowy dzień, długi i znojny dzień w fabryce. Trzęsąc się z zimna, na boso wymknęła

się do kuchni, tam zapaliła zapałkę i zaświeciła lampę naftową. Nalała wody do miski

i opłukała się pośpiesznie, po czym włożyła suknię i czarne wełniane pończochy.

Przypomniała sobie Everta. Czy wiedział coś jeszcze, czy tylko udawał, by zwrócić

na siebie uwagę? A może po prostu chciał zarobić jeszcze dodatkowo dziesięć ore?

Uchyliły się drzwi. Na progu izby stanęła Hilda i ziewnęła szeroko.

Skrzyżowała ręce na piersi i trzęsąc się, zapytała:

 A co tu tak zimno? Czemu nie napaliłaś? Elise posłała jej ponure spojrzenie

i odburknęła:

 A czemu ty nie napaliłaś?

Otworzyła duchówkę i wyjęła stamtąd kilka drew, które się tam suszyły,

otwarła drzwiczki piecyka, ułożyła parę drzazg i podpaliła. A potem dokończyła się

ubierać.

Chyba chwycił jeszcze większy mróz - jęczała i narzekała Hilda. - Nie

wiem, jak ja dam radę dojść. Mam dziurawe obie zelówki, więc ledwie wyjdę na ten

śnieg, a już mam całe nogi przemoczone.

To zanieś je do szewca.

A skąd mam wziąć na to pieniądze? I w czym będę chodzić przez ten czas? -

zaperzyła się Hilda.

Elise nie wiedziała, co jej na to odpowiedzieć.
- Może Armia Zbawienia mogłaby ci pomóc? - odezwała się po chwili. -

Zamierzam wybrać się na nabożeństwo dziś wieczorem.

Hilda zerknęła na nią z boku, wyraźnie zdumiona, ale Elise nie zamierzała się

jej tłumaczyć. Dawno już nie była w Świątyni, jak nazywano dom modlitwy Armii

Zbawienia, i rozumiała, że może się to wydawać dziwne, iż wybiera się tam

następnego dnia po nieszczęśliwym wypadku ojca.

Była zmęczona, kiedy już uporała się ze wszystkimi porannymi obowiązkami.

Pomogła mamie i przypilnowała, by chłopcy wstali i się najedli. Poza tym

pozmywała, przeprała dwie pary przepoconych pocerowanych skarpet chłopięcych i

powiesiła nad piecem, by wyschły, a także napaliła w piecu w izbie. Hilda miała jej

pomóc, ale zrobiło jej się" niedobrze i musiała czym prędzej pobiec na dwór, bo

zebrało jej się na wymioty.

Elise czułą się taka utrudzona, że najchętniej położyłaby się choćby na

schodach i nie ruszyła się z miejsca. A przecież nie zrobiła nic ponadto, czym

zajmowała się każdego ranka. W tak kiepskim nastroju nie miała nawet ochoty

spotkać Johana i minęła jego drzwi w nadziei, że nie zauważy, jak wychodzi z domu.

Już myślała, że jej się udało, ale gdy wyszła na chodnik, usłyszała za sobą szybkie

kroki.

- Elise?
Odwróciła się. Było ciemno, bo wciąż nie wymieniono stłuczonej lampy w

latarni gazowej. Syreny fabryczne jeszcze nie ogłosiły głośnym wyciem godziny

szóstej.

Z mroku wyłonił się Johan, który wydał jej się jeszcze roślejszy niż zwykle.

 Już wychodzisz? - zapytała.

 Przecież dla mnie to normalna pora - roześmiał się. - Tak szybko zbiegłaś po

schodach, że zastanawiałem się, czy coś się stało. To znaczy... - zamilkł,

uświadomiwszy sobie zapewne, jak głupio zabrzmiały jego słowa w kontekście

wydarzeń z poprzedniego dnia.

 Czuję się okropnie - wyznała Elise, spuściwszy wzrok. - I szczerze mówiąc,

nie miałam chęci nikogo spotkać.

Podszedł bliżej i przytulił ją do siebie.
- Moja ty słodka, głupiutka dziewczyno. Czy nie przyszło ci do głowy, że

wolę cię widzieć zmęczoną i smutną niż nie oglądać cię wcale?

Roześmiała się cicho, przytulając się do niego. Pachniał tytoniem i kwaśnym

dymem z pieca. Elise zamknęła oczy i chłonąc jego zapach, wyznała:

- Cieszę się, że mam ciebie, Johan!
Pogłaskał ją po głowie swą dużą dłonią.
- Jak mogłaś w ogóle pomyśleć, że nie będę miał ochoty cię zobaczyć, ciebie,

najpiękniejszej dziewczyny na całym osiedlu Sagene!

Rozśmieszył ją. Wiedziała, że to nieprawda, ale i tak jego słowa sprawiły jej

przyjemność. Zaraz jednak spoważniała.

 Wczoraj wieczorem wybrałam się do Everta, bo Kristian opowiadał, że

Evert widział bójkę.

 Jak to? Był na dworze o tak późnej godzinie? - zdziwił się Johan

zaskoczony.

 Na to wygląda. Dałam mu dziesięć ore, żeby o niczym nikomu nie mówił.

 A co on właściwie widział? - Johan stał na pozór spokojny, ale zauważyła w

jego zachowaniu napięcie.

Pewnie też się obawia, że może uderzył ojca zbyt mocno, pomyślała,
- Widział, jak ojciec wyleciał zza drzwi i uderzył głową o bruk. Potem jednak

wstał, nie bez wysiłku, i zataczając się, ruszył w stroę rzeki.

Johan nic nie mówił, jakby czekał na dalszy ciąg.
- Kiedy już odchodziłam, zawołał za mną: „Ale on nie dlatego się utopił!"
Johan nadal milczał, Elise więc dodała pośpiesznie, jakby chciała uspokoić

własne myśli i oszczędzić zmartwień Johanowi:

- Evert wciąż coś zmyśla.

To zresztą było zgodne z prawdą. Evert znany był z tego, że wciąż się

przechwalał i roznosił plotki.

- Wybieram się dziś wieczorem do Świątyni. Bo wiesz...- urwała, nie wiedząc,

jak wyrazić to, co czuje. - W głowie kołaczą mi się różne dziwne myśli - dodała po

chwili. - Pomyślałam sobie więc, że może usłyszę tam jakieś słowa otuchy, które

podniosą mnie na duchu. Poza tym oni tam tak pięknie śpiewają.

Zawstydziła się. Nie wypadało przecież cieszyć się na muzykę i śpiew, gdy w

kostnicy na Storgata 40 leży martwy ojciec, którego pogrzeb odbędzie się w

najbliższych dniach na cmentarzu Nordre Gravlund.

- W takim razie pójdę z tobą - odpowiedział spokojnym już głosem Johan.
Rozległa się syrena fabryczna, najpierw jedna, potem kolejna, a ich dźwięk

przeniknął ją i wywołał dreszcz. Zawsze tak reagowała, ale dzisiaj przeciągłe wycie

wydało jej się szczególnie dokuczliwe.

Uwolniła się z jego ramion.

Muszę lecieć - oświadczyła, a obejrzawszy się w stronę bramy domu,

zdziwiła się: - Gdzie ta Hilda? Co z nią?

Ja też już biegnę. Zobaczymy się wieczorem, Elise - rzucił Johan i już go nie

było.

Elise czekała przez chwilę, ale w końcu pośpieszyła w stronę fabryki,

obawiając się, że przyjdzie spóźniona.

Ostry mróz zmroził breję i na ulicy łatwo się było potknąć o nierówności i

głębokie koleiny. Elise szła skulona. Mróz szczypał ją w twarz, przemarzły jej ręce i

stopy, w których całkiem straciła czucie. Pomyślała o Hildzie, która już w domu

trzęsła się z zimna, nie mogąc się rozgrzać, i miała dziury w obu podeszwach.

Elise zobaczyła z daleka, że przy moście, w miejscu, gdzie, jak się domyślała,

wyciągnięto na brzeg ojca, ktoś stoi. Podeszła bliżej i rozpoznała kilka znajomych

dziewcząt zatrudnionych w tkalni Hjula. Gdy ją zobaczyły w świetle gazowej latarni,

zwiesiły głowy i pośpiesznie ruszyły w stronę fabryki. W huku spadających mas

wody nie udało się Elise dosłyszeć, o czym rozmawiały, ale domyśliła się po ich

reakcji, czym były takie przejęte. Zapewne zastanawiały się, czyjej ojciec utopił się

celowo, ześlizgnął się i nieszczęśliwym trafem wpadł do wody, czy też może ktoś go

popchnął? Plotkary, pomyślała zagniewana, minęła je, nie zaszczycając ich nawet

spojrzeniem, i pomyślała z niechęcią o czekającym ją dniu w przędzalni. Spodziewała

się, że czeka ją to samo: szeptanie po kątach, urywane rozmowy i ciekawskie

spojrzenia.

Ledwie zdążyła wejść do środka, natknęła się na nocnego stróża, który nie

miał odwagi popatrzeć jej w oczy i rozglądał się na boki wyraźnie zakłopotany.

- Wyrazy współczucia - wymamrotał wreszcie, wciąż unikając jej wzroku.
Kiwnęła tylko głową, bo właściwie nie wiedziała, jak ma się zachować i co

odpowiedzieć. Może podziękować?

Większość prządek już była w hali i gdy Elise weszła, jak na komendę

popatrzyły w jej kierunku, ale żadna się nie odezwała. Zauważyła jednak, że dwie

robotnice podeszły do Valborg i zagadnęły ją szeptem, a ta z zapałem odpowiedziała

im równie cicho. Pewnie jej się wydaje, że wie więcej niż inni, pomyślała Elise,

starając się ignorować wścibskie spojrzenia. Po raz pierwszy z niecierpliwością

czekała na uruchomienie maszyn.

Nagle zrobiła wielkie oczy, bo w hali pojawiła się Hilda w towarzystwie

majstra, pana Paulsena.

Zapanowała kompletna cisza. Pan Paulsen ustawił się tak, by widziały go

wszystkie prządki, odchrząknął i odezwał się głośno:

- Sądzę, że większość z was słyszała już o tragedii, jaka się wydarzyła. Ojciec

Elise i Hildy utonął wczoraj w porywistym nurcie rzeki, w miejscu gdzie znajduje się

wodospad. Było bardzo ślisko i padał gęsty śnieg, więc zapewne nie zauważył, że

znalazł się na skraju stromego brzegu, poślizgnął się i wpadł do wody. Tak

przypuszcza policja, która prowadzi śledztwo.

Elise zauważyła, że niektóre dziewczyny zerkają na siebie znacząco i robią

głupie miny. Wiedziała, o czym myślą. Nikogo nie dziwiło, że pijak nie zauważył,

gdzie idzie.

- Bardzo was proszę, byście się postarały pomóc Hildzie i jej siostrze dziś i w

najbliższych dniach. Zwłaszcza proszę o wyrozumiałość te prządki, którym Hilda

przynosi nawoje. Te z was, które straciły ukochanego ojca lub matkę, rozumieją, co

czuje osierocona dziewczyna.

Zapomniał się, pomyślała Elise. Mówi tak, jakby tragedia dotknęła tylko

Hildę.

Robotnice znów wymieniły spojrzenia, zachodząc w głowę, dlaczego majster

wyrażał się tak ciepło o Hildzie. Teraz dopiero rozejdą się plotki, pomyślała Elise.

Nawet jeśli nikt nie podejrzewał ich wcześniej o romans, teraz bez wątpienia ludzie

zaczną snuć domysły.

Majster odwrócił się do Hildy i po ojcowsku poklepał ją po ramieniu, po czym

skierował się ku drzwiom. Wszystkie prządki i pomocnice obserwowały z

zaciekawieniem dziewczynę, która podążyła na swoje miejsce. Najwyraźniej straciły

zainteresowanie moją osobą, pomyślała Elise z ulgą. Żeby tylko nie domyśliły się

prawdy, kiedy niebawem zauważą, że Hilda spodziewa się dziecka!

Jeszcze nigdy godziny w przędzalni nie dłużyły się jej tak okropnie. Bolały ją

plecy, nie czuła przemarzniętych palców u stóp, a spierzchnięte dłonie zgrabiały jej i

szczypały.

Wreszcie nadeszła pora przerwy obiadowej. Rozejrzała się za Hildą, by wyjść

razem z nią, ale zauważyła, że wokół niej tłoczą się robotnice. Hilda ledwie zdołała

dać siostrze znak ręką, żeby na nią nie czekała. Elise zastanawiała się, czy koleżanki z

fabryki dokuczały jej, czy jedynie kierowała nimi ciekawość.

Nie przestając o tym myśleć, Elise opuściła fabryczną halę. Uznała, że Hildzie

nie dzieje się krzywda, bo dziewczyny nie odtrąciły jej, raczej przeciwnie, każda

chciała się znaleźć jak najbliżej niej. Czy to dlatego, że majster zachował się wobec

niej tak opiekuńczo? Pokręciła głową nad złożonością ludzkiej natury. Okazuje się, że

warto trzymać z kimś, kto może liczyć na przychylność zwierzchnika.

Całą drogę do domu pokonała biegiem, nie tylko dlatego, że było jej zimno.

Przede wszystkim gnał ją niepokój o mamę. Nigdy nie wiadomo, jak wieść o tragedii

wpłynie na stan ciężko chorej osoby. Wprawdzie przez ostatnie dwa lata przeżywali

piekło z powodu pijaństwa ojca, ale mama nigdy nie powiedziała o nim złego słowa.

Elise nie pojmowała tego. Gdyby chodziło o nią, uderzyłaby pięścią w stół, wyzwała

go i zabroniła mu wracać po pijanemu. Mama jednak zawsze brała ojca w obronę i

opowiadała, jaki był dobry, zanim „nie zawładnęła nim ta trucizna", jaki był

przystojny w młodości, jak pięknie potrafił śpiewać i tańczyć.

- To po nim odziedziczyłaś swój piękny głos, Elise - mawiała.
Tylko co mu po pięknym głosie, skoro upijał się, klął i bił, myślała, czując w

ustach gorycz.

Złotawa poświata zimowego nieba odbijała się w lśniących wodach rzeki,

których mróz nie zamknął jeszcze w lodowatym uścisku. To zupełnie jak ostrzeżenie

z góry, pomyślała, przyśpieszając kroku. Niepokój ściskał ją w żołądku. Kristian i

Peder już od dawna są w szkole, a mama jak zwykle została całkiem sama. Johan

poszedł do tkalni płótna żaglowego, jego mama do fabryki, a Anna też leżała

samiuteńka, tak jak mama. Obie były takie bezradne... Nie miały nawet kogo wezwać

na pomoc, gdyby coś się stało, nie miały z kim porozmawiać, gdy ogarnął je lęk.

Gdyby tak chociaż raz po raz zajrzała do nich jakaś samarytanka, ale one

miały pod opieką tylu ludzi, którym było jeszcze ciężej. Zwłaszcza w Vaterlandzie

zamieszkiwanym przez dziwki i wszelkie wyrzutki społeczne, gdzie w co drugiej

bramie szukali schronienia żebracy, a prawie w każdym domu była melina. Poza tym

opiekunki z Armii Zbawienia zajmowały się maluchami w żłobku na osiedlu Sagene i

na ulicy Bakkegata. Słyszała, że w ciągu zaledwie roku umieszczono tam wiele

tysięcy dzieci, gdy w tym czasie ich mamy szły do pracy. Co zrobiłyby robotnice bez

żołnierzy Armii Zbawienia?

Dziś wieczorem, gdy pójdzie do Świątyni, spróbuje z kimś porozmawiać.

Opowie, co się stało z ojcem, i wspomni też, jak ciężko chora jest ich mama. Liczyła,

że coś jej poradzą.

Kiedyś miała okazję spotkać Othilie Tonning, siostrę przełożoną w stopniu

generała. Była to niezwykła kobieta. Johan opowiadał, że zanim się nawróciła,

angażowała się bardzo aktywnie w ruch na rzecz prawa wyborczego dla kobiet.

Nosiła krótkie, ścięte po męsku włosy, paliła cygara.

Podobno zachwyciła ją Armia Zbawienia, ponieważ stwarzała takie same

możliwości kobietom jak i mężczyznom. Obecnie całe swe życie poświęcała na

pomaganie ludziom potrzebującym. Organizowała różne kwesty, a ostatnio

powywieszała na mieście świąteczne skarbonki. Zebrane w nich pieniądze

przekazywano biedakom, by mieli radośniejsze święta. Za te pieniądze kupowano też

ubrania i buty dla potrzebujących. Evert dostawał od nich i jedzenie, i ubrania,

przynajmniej tak się chwalił. Może mogliby więc wspomóc i Hildę parą butów bez

dziurawych zelówek?

O wilku mowa, pomyślała sobie, ujrzawszy należącą do Armii, załadowaną do

pełna drewnem furmankę na płozach. Kobyła dyszała ciężko, a wokół jej pyska

powstał obłok pary. Przemarznięty na kość wozak miał czerwone, skostniałe dłonie,

rozmyte oczy i szron na brodzie. Był jednym z tych szczęśliwców, którym

zapewniono dach nad głową w przytułku na ulicy Urtegata. Elise słyszała, że było

tam 130 łóżek, a mężczyźni, którzy znaleźli schronienie, otrzymywali posiłki z

kuchni polowych i nocleg w zamian za rąbanie drewna.

Ojciec mógłby też znaleźć tam schronienie, gdyby tylko chciał, pomyślała

gwałtownie. Bo kto prosił żołnierzy Armii Zbawienia o pomoc, z reguły ją

otrzymywał. Ojciec jednak wolał się włóczyć, upijać i balować z kobietami niż rąbać

drewno...

Westchnęła i zawołała głośno do wozaka, gdy furmanka znalazła się blisko

niej:

- A dla mnie nie znalazłoby się trochę drewna?
Znała go z widzenia, bo zwykle jeździł ulicą Sandakerveien, przy której

mieszkali, a także ulicami Ostgaards i Seilduksgata. Miał ponure i odpychające

spojrzenie, ale Elise pamiętała, że okazał się całkiem miły, gdy z nim chwilę

pogawędziła.

Skoro masz pracę, poradzisz sobie sama - burknął w odpowiedzi.

Mój ojciec umarł wczoraj, a mama leży w łóżku chora. Mam na utrzymaniu

dwóch młodszych braci.

Wozak zatrzymał kobyłę i mrużąc oczy, popatrzył na nią uważnie.
- Umarł ci ojciec? Czasem nie ten, co wpadł i utopił się w rzece?
Elise potwierdziła i zwiesiła głowę. Pożałowała, że w ogóle o tym

powiedziała. Zawstydziła się, bo nagle rozmowa o ojcu wydała jej się w tym miejscu

wręcz niestosowna.

- Weź jeden worek, tylko szybko, bo marznę.
Elise nie dała się dwa razy prosić, tylko chwyciła jeden z dużych worków z

porąbanym drewnem, podziękowała głośno i odeszła z cennym ładunkiem.

Niełatwo jej było wnieść na samą górę ciężki worek, ale sił dodawała jej

radość z podarunku. Zadowolona, weszła do kuchni, rzuciła worek z trzaskiem na

podłogę i otrzepawszy ubranie z wiórów, po cichu zajrzała do izby. Mile zaskoczona

popatrzyła na mamę, która siedziała na łóżku, trzymając w dłoniach Biblię, a jej

klarowne niebieskie oczy lśniły. Elise znieruchomiała na moment, chłonąc ów

cudowny obraz. Mama wydała jej się jakaś taka skupiona na modlitwie, niemal

święta.

- Lepiej się czujesz, mamo? - zapytała, a w jej głosie zabrzmiała radość.
Mama uśmiechnęła się lekko, wyczerpana.

 Chyba tak, w każdym razie zdołałam poczytać trochę z Biblii.

 Wybieram się dziś wieczorem do Świątyni, jeśli nie masz nic przeciwko

temu.

Mama pokręciła głową:
- Nie, a dlaczego miałabym mieć? Ci ludzie są obdarzeni duchem Bożym,

Elise. Sami nazywają się „radosną armią" i dzielą się nadzieją ze wszystkimi, którzy

stracili wiarę, że na świecie istnieje jeszcze dobro.

Elise przytaknęła z zapałem i ożywiona z powodu lepszego samopoczucia

mamy, dodała:

- Słyszałam zabawną historię, kiedy tam byłam ostatnio. Jakaś kobieta w

rozmowie z żołnierzem Armii Zbawienia napomknęła, że jedyne, czego w nich nie

lubi, to tych hałaśliwych bębnów. „Wolisz dzwony kościelne?" - zapytał. „Tak, bo

słysząc bicie dzwonów, wydaje mi się, że dochodzi mnie wołanie: Wejdź tu! Wejdź

tu!" A mężczyzna jej odpowiedział: „A nasze bębny nawołują: Sprowadź ich!"

Mama pokiwała z powagą.
- W kościelnych ławkach siedzą prawie sami bogaci, dostatnio odziani ludzie,

w Świątyni zaś modlą się biedacy. Na tym polega różnica.

Elise popatrzyła na mamę. Pamiętała rozgoryczenie mamy na pastorów i

kościół w Ulefoss.

Zjesz trochę, mamo? - zapytała.

Tak, dziękuję. Jeśli ugotujesz owsianki, to chętnie zjem.

Johan pójdzie z tobą wieczorem? - w głosie mamy zabrzmiał nagle lęk.

Tak myślę.

Wolałabym, Elise, żebyś bez niego nie szła.

- Dlaczego? - Dziewczyna odwróciła się zaskoczona.
Mama wyglądała na zmartwioną.
- Nagle ogarnął mnie jakiś taki dziwny strach – przyznała się. - To, co się stało

z ojcem...

Do jej oczu napłynęły łzy.

 Wiesz przecież, dlaczego... znaczy...

 Wiem, że był pijany - pokiwała mama. - Ale wydaje mi się, że nie dlatego

wpadł wprost do wodospadu. Tyle razy był pijany i jakoś nigdy mu się nic takiego nie

przytrafiło. Dlaczego to się musiało zdarzyć właśnie teraz? Wiesz, gdy człowiek leży

tak jak ja, ma dużo czasu na rozmyślania.

Elise popatrzyła na mamę niezrozumiale.

 Nie pytaj mnie, co sądzę, bo tego nie wiem, nie potrafię tego wytłumaczyć.

Mam tylko bolesne przeczucie, że było inaczej.

 Śniło ci się? - Elise popatrzyła na nią, czując, jak ciarki przechodzą jej po

plecach. Mama wiele razy miewała prorocze sny. Przeważnie była to zapowiedź

jakichś przykrych zdarzeń.

Mama zwlekała z odpowiedzią, spojrzała jedynie na córkę błagalnie.
- Potrzebuję cię, Elise, jak zresztą my wszyscy. Nie może ci się stać nic złego.
- Nie bój się. Póki mam Johana, nic mi nie grozi.
Mam pokiwała głową z wyraźną ulgą.
- Rzeczywiście, przy Johanie nie może cię spotkać nic złego.
Kiedy jednak Elise zbierała się w drogę powrotną do przędzalni, spotkała na

schodach Johana, który też wpadł do domu w przerwie obiadowej.

- Niestety, jednak nie będę mógł pójść z tobą wieczorem do Świątyni, Elise -

uprzedził. - Na śmierć zapomniałem, że mam dziś zebranie w Związku Robotników.

Elise spojrzała na niego zalękniona, bo nagle przypomniała sobie słowa

mamy. Odsunęła jednak na bok wszelki niepokój. Nikt przecież nie może wyśnić

tego, co ma się dopiero zdarzyć, a że czasem tak się dzieje, to tylko przypadek.

Mimo to nie mogła się pozbyć uczucia lęku, które ją prześladowało aż do

samego faj rantu. Zastanawiała się, czy nie zrezygnować ze swych planów, ale

przecież Hilda potrzebowała pilnie, nowych butów, a mama kogoś, kto zajrzałby do

niej i się nią trochę zaopiekował w ciągu dnia. Elise postanowiła nie dawać wiary

przesądom. Zatroszczywszy się więc o to, by Peder i Kristian odrobili lekcje, wyszła

pośpiesznie, nie wspominając mamie nawet słowem, że wybiera się do Świątyni bez

Johana. Hilda nie zdążyła jeszcze wrócić do domu.



13

W ciągu dnia pogoda zmieniła się i pod wieczór nad ulicami zawisła ciężka

mgła. Śnieg zamienił się w breję, zrobiło się wilgotno i nieprzyjemnie. Z uchylonych

okien kuchennych sączył się zapach smażonej ryby. Ludzie powrócili do domów po

długim dniu pracy i nie wyściubiali nosów poza własne cztery ściany.

Na ulicy nie było widać prawie .żywej duszy. Tuż za rogiem dźwięczały

dzwoneczki przy konnej uprzęży, a po drugiej stronie szły jakieś dzieciaki, hałasując i

śmiejąc się wesoło, ale wodospad szumiał głośniej niż zwykle, zagłuszając inne

odgłosy.

Po przejściu przez most, unikając spojrzeniem miejsca, gdzie znaleziono ojca,

Elise skierowała się ulicą Sagveien w dół w kierunku Maridalsveien, a tam weszła na

wzgórze Aker i minęła kościół Gamie Aker. Świątynia Armii Zbawienia znajdowała

się dość daleko stąd, bo dopiero na ulicy Pilestredet 22.

Tego wieczoru wszystko wydawało jej się jakieś dziwne. Ta cisza, pustka.

Zupełnie jakby ktoś rzucił urok na miasto. Gdzie się podziali ci ludzie? - zastanawiała

się. Ponieważ większość gnieździła się w ciasnocie, zwykle przynajmniej dzieciaki

wybiegały na ulice, żeby rozprostować kości i się wyhasać.

Dochodząc do szczytu wzgórza, powiodła spojrzeniem na prawo, gdzie stały

wille ludzi zamożnych, i patrząc na rozświetlone okna, pomyślała, że tam ludzie nie

narzekają na brak miejsca w domach...

W dole po lewej stronie znajdował się cmentarz, rozległy, ciemny, ponury.

Uliczne oświetlenie na Ullevaalsveien nadawało potężnym koronom drzew wygląd

mrocznych potworów.

Co śniło się mamie? O co jej chodziło, gdy mówiła, że ojciec nie wpadł do

rzeki dlatego, że był pijany? Przeniknął ją lodowaty dreszcz. Jej się zdawało jedynie,

że trochę nazbyt mocno poturbowany przez Johana, mógł być nieco oszołomiony i

stracił równowagę, dlatego doszło do wypadku.

Odniosła wrażenie, że ktoś za nią idzie, obejrzała się więc pośpiesznie. Do

następnej latarni było daleko, a mgła coraz bardziej gęstniała. Nikogo nie zauważyła.

Stała przez chwilę i nasłuchiwała uważnie. W oddali rozróżniła warkot

automobilu, a także niewyraźne pobrzękiwanie tramwaju. Trzasnęły drzwi, z jakiegoś

podwórza doleciało rżenie konia, i to właściwie były jedyne oznaki życia miasta.

W jej sercu narastał niepokój. Znów przypomniała jej się historia madame

Evensen, która w kościele Chrystusa Zbawiciela trafiła na mszę dla umarłych

odprawianą o północy w wigilię Bożego Narodzenia. Skoro więc umarli bywali na

takiej mszy, mogli też pojawiać się o innej porze i w innych miejscach, pomyślała

Elise z lękiem. Może ojciec wini ją za to, że wpadł do rzeki? Może gdyby go nie

wypędziła z domu, żyłby dzisiaj? Agnes opowiadała kiedyś, że zmarli bywają

mściwi.

Pośpiesznie ruszyła dalej, ale poczuła się nieco pewniej dopiero, gdy doszła

do lepiej oświetlonej ulicy Ullevaalsveien. Niestety kolejna odchodząca ukosem ulica

Stensberggata też była pogrążona w mroku. Przyśpieszyła kroku i prawie biegła, nie

mając odwagi obejrzeć się za siebie. Nie rozglądała się też nawet na boki. Co prawda

nie spotykało się tu tylu pijaków co wzdłuż rzeki Aker, ale nigdy nic nie wiadomo.

Ona jednak nie pijaków lękała się najbardziej, ale czegoś innego, bardziej

niebezpiecznego i budzącego grozę. W uszach wciąż dźwięczały jej słowa: „Narzuć

pelerynę i czym prędzej stąd wyjdź, bo jeśli zostaniesz, czeka cię marny koniec"...

Czy o to tak naprawdę chodziło mamie? Czy ona też się obawiała, że duch

ojca będzie szukał zemsty za to, że Elise wyrzuciła go z domu? Mama z pewnością

słyszała każde słowo awantury, przez ścianę przecież wszystko było słychać.

Wiedziała zapewne, co się dzieje, i drżała ze strachu, leżąc w łóżku. Słyszała

przekleństwa ojca i ostre repliki córki, słyszała, jak uderza ją pięścią w twarz. Wtedy

nagle wtargnął Johan. Dla mamy, całkiem bezradnej, musiało to być straszne, gdy się

domyśliła, że doszło do bójki. Kiedy przyszła ta tragiczna wiadomość o śmierci ojca,

nie odezwała się ani słowem, choć zapewne miała swoje przemyślenia.

Do ulicy Pilestredet było już niedaleko. Nareszcie! Nadzieja, że wkrótce

wejdzie do ogrzanej i oświetlonej sali, dodała Elise sił. Wyprawa ta jednak po całym

dniu stania przy przędzarce mocno ją zmęczyła. Zwłaszcza że od wielu godzin nie

miała nic w ustach.

Po cichu weszła do środka i usiadła w ławce na samym końcu. Zobaczyła

przed sobą pełne rzędy przygarbionych, ciemno ubranych ludzi, równie

niedożywionych i wychudzonych jak ona. Śmiertelnie zmęczeni po dwunasto- lub

czternastogodzinnym dniu pracy byli przemarznięci na duszy i ciele. Wciąż jednak

tliła się w nich nadzieja, inaczej by ich tu nie było.

Z przodu ujrzała uśmiechniętych przyjaznych ludzi w niebieskich mundurach.

Przy pianinie siedziała młoda dziewczyna, a za nią kobiety z gitarą.

Zac2ęło się nabożeństwo. Elise słuchała uważnie, mimo że była zmęczona, a

ciepło w pomieszczeniu rozlewało się błogo w całym ciele, rozleniwiając je. Oficer

wygłaszający kazanie nawiązywał do słów Anglika Williama Bootha, który był

założycielem Armii j Zbawienia: „Dopóki słychać płacz kobiet, będę walczyć.

Dopóki cierpią niewinne dzieci, będę walczyć. Dopóki ludzie będą więzieni, będę

walczyć. Dopóki pozostanie jeden pijak, jedna biedna dziewczyna pozostanie na

ulicy, póki pozostanie jedna dusza pozbawiona światła Boga, będę walczyć".

Potem opowiadał o wspaniałych osiągnięciach Armii Zbawienia w Anglii.

Tysiące ludzi żyjących do tej pory w grzechu nawróciło się i zaczęło żyć po bożemu.

Pijacy przestali pić. Przestępcy najgorszego gatunku prowadzą teraz uczciwe życie,

najnędzniejsze teatry i tancbudy zamieniono na domy Boże, a knajpy oraz więzienia

stopniowo opustoszały.

Czy naprawdę pijacy przestali brać do ust alkohol? - dziwiła się Elise i

pomyślała, że może i tacie by się to udało, gdyby go nakłoniła, żeby fu z nią

przyszedł. Znów ścisnęło ja w gardle. Nigdy nie spróbowała, nie wierzyła w to, że

jest dla niego jakaś nadzieja. Przynajmniej przez ostatni rok.

Po kazaniu zebrani pomodlili się, złożywszy dłonie, a orkiestra zaczęła grać

psalmy. Dźwięki tuby, skrzypiec, trąbki i akordeonu nadawały pieśniom radosny i

żwawy ton, zupełnie inaczej niż w kościele. Tutaj nabiera się wprost ochoty do tańca,

myślała sobie Elise, prostując plecy.

Wytrwała do końca nabożeństwa, mimo że zauważyła, że ten i ów biedak

wymknął się, gdy modlitwy jeszcze trwały. Żołnierze Armii Zbawienia wstali ze

swych miejsc i rozeszli się pomiędzy ławkami do ludzi. Elise przypomniała sobie, że

ilekroć tu przychodziła, zawsze miała nadzieję, że nikt do niej nie podejdzie. Nie

wiedziała, co miałaby powiedzieć, obawiała się składać obietnice, których mogłaby

nie dotrzymać.

Tego wieczoru jednak pragnęła, by ktoś do niej podszedł.
W napięciu śledziła wzrokiem żołnierzy i lękała się, że zabraknie im czasu, bo

tylu ludzi łaknęło słów pociechy.

Nagle skierował na nią swój wzrok młody przystojny mężczyzna o

sympatycznej twarzy i poczciwym uśmiechu.

Podszedł do niej i usiadł obok na ławce, na której prócz niej już nie było

nikogo.

- Czy mogę w czymś pomóc? - zapytał i popatrzył na nią uważnie.
Zawstydzona, zwiesiła głowę i w jednej chwili pożałowała, że chciała

porozmawiać z kimś z żołnierzy Armii Zbawienia.

- Spokojnie, mam czas - dodał głębokim i miłym głosem. – Czy masz jakieś

wątpliwości, czy też chcesz pomodlić się wspólnie w jakiejś intencji?

Elise pokręciła głową.
- Potrzebuję pary butów z nieprzetartymi podeszwami - usłyszała swój głos i

poczuła, że się gwałtownie rumieni. - Nie dla siebie, ale dla mojej siostry.

Skinął głową i nie wydawał się wcale zrażony jej śmiałością.

 To się da załatwić. Dostaliśmy właśnie od miłych ofiarodawców zarówno

obuwie letnie, jak i zimowe. Coś jeszcze leży ci na sercu?

 Tak, zastanawiałam się, czy jest możliwe, by do mojej mamy mogła

przychodzić samarytanka. Mama prawie całymi dniami leży sama.

 Choruje?

- Tak, na suchoty. Już od lata nie wstaje z łóżka.
Popatrzył na nią z uwagą, a w jego oczach pojawił się ciepły błysk.
- Nie jest ci pewnie lekko. Chcesz o czymś ze mną porozma wiać?
Elise ociągała się. Czy może mu opowiedzieć o wszystkim? Poruszyła się

niespokojnie.

- Obiecuję, że ta sprawa pozostanie wyłącznie między nami - uspokoił ją. -

Nie potrzebujesz się obawiać, że powiem o tym komuś innemu.

 Wczoraj umarł mój ojciec - wyszeptała. Nic nie odpowiedział, jakby czekał

na dalszy ciąg.

 Upijał się, jego ciało znaleziono w rzece. Zauważyła, że usta drgnęły mu w

kąciku. Nabrała głębokiego oddechu, obawiając się wprawdzie mówić

dalej, ale postanowiła wyrzucić z siebie to, co ją dręczyło:
- Wypędziłam go za drzwi - oznajmiła, zagryzając wargi i z trudem

powstrzymując się od płaczu. - Było ich czworo, jeszcze jeden pij ale i dwie dziwki.

Nie chciałam dopuścić do tego, by mama ich usłyszała, kazałam więc mu się

wynosić. Zaczął mnie bić, ale ja nie ustępowałam. I wtedy przybiegł Johan, doszło do

bójki i ojciec został wyrzucony na ulicę. - Zasłoniła usta dłonią. - Nie wiem, co działo

się potem, ale następnego ranka znaleziono zwłoki ojca. - Broda jej drżała, mówiła

stłumionym głosem, bo ze zdenerwowania ściskało ją w gardle.

Przykrył jej dłoń swoją, ciepłą i czystą. Zwróciła uwagę na jego długie palce i

starannie obcięte paznokcie.

- I nie wiesz, czy bójka mogła mieć jakiś związek ze śmiercią ojca. Nie daje ci

to spokoju, prawda?

Elise przytaknęła.
- Postąpiłaś słusznie, wyrzucając go za drzwi. Nic innego nie mogłaś zrobić.

Twoja mama musiała się czuć okropnie, gdy słyszała, jak ojciec cię bije, a ona leży

bezradna, nie mogąc ci przyjść z pomocą. Suchoty to ciężka choroba.

Elise pokiwała głową i wytarła dłonią oczy.

Gdy jednak sobie pomyślę, że ojciec wpadł do lodowatej wody, to...

straszne... Poza tym nie wiem, czy Johan nie pobił go za mocno.

A co mówi o tym Johan? To twój sąsiad?

Tak, mieszka piętro niżej.

I usłyszał awanturę?

Elise poczuła, że się czerwieni.

Jesteśmy zaręczeni. Myślę, że bał się o mnie, dlatego przybiegł. Wcześniej

już parę razy też się tak zdarzało. Tyle że nigdy dotąd nie wyrzucił ojca z domu.

Ciesz się, że masz kogoś, kto się tobą opiekuje, bo chyba tego potrzebujesz.

Złóżmy dłonie i pomódlmy się teraz wspólnie o wybaczenie zarówno dla twojego

ojca, jak i narzeczonego.

- I dla mnie - dodała pośpiesznie Elise.
Gdy skończyli się modlić, wstał i rzekł do niej:
- Poczekaj chwilę, dowiem się, czy któraś z samarytanek mogłaby odwiedzić

twoją mamę.

Elise spojrzała na niego i zdobywszy się na odwagę, przypomniała:

 A czy przy okazji można by zapytać, czy nie ma jakichś butów?

 Nie zapomniałem - odrzekł z uśmiechem.

Wrócił po chwili w towarzystwie kobiety w średnim wieku o bladej, lecz

uśmiechniętej twarzy. Spod czapki wystawały jej siwe włosy uczesane w ciasny kok

na karku.

Jak to możliwe, by zachować w sobie taką radość, oglądając na co dzień tyle

smutku, pomyślała. Kobieta przywitała się przyjaźnie, zapytała, jak Elise się nazywa i

gdzie mieszka, i obiecała zajrzeć w najbliższych dniach.

Gdy Elise skierowała się ku wyjściu, w sali nie było już prawie nikogo. Miała

już wychodzić, ale usłyszała za plecami męski głos, a gdy się odwróciła, rozpoznała

żołnierza, z którym rozmawiała i się modliła.

- Mieszkam na wzgórzu Aker, idziemy w tę samą stronę, więc jeśli chcesz,

mogę ci towarzyszyć.

Elise podziękowała z radością, bo lękała się samotnego powrotu do domu.
Początkowo szli w milczeniu. Czuła się trochę zakłopotana u boku całkiem

obcego mężczyzny, ale na szczęście miał on na sobie mundur i każdy widział, że to

żołnierz Armii Zbawienia. Zresztą miał jej towarzyszyć tylko do wzgórza, więc kiedy

przejdzie przez most, nie będzie już musiała się krępować jego towarzystwem.

- Pracujesz w którejś z tych fabryk? - zapytał, obracając się do niej twarzą, i

zerknął na nią uważnie w blasku latarni ulicznej.

Pokiwała głową.

Tak, w przędzalni Nedre V0ien.

Dużo jest was w domu?

Tylko sześcioro. Nie, pięcioro - poprawiła się szybko. - Kristian i Peder, moi

młodsi bracia, siostra Hilda, mama, no i ja.

Ty jedna pracujesz? ,

Nie, Hilda też. Chłopcy mają osiem i dziewięć lat i chodzą do szkoły.

Mieszkacie razem jeszcze z inną rodziną?

Nie, mamy to szczęście, że nie dzielimy z nikim kuchni.

Więc kiedy ty z Hildą idziecie do fabryki o godzinie szóstej, chora mama

zostaje z chłopcami, a gdy oni idą do szkoły, nie ma przy niej nikogo?

Tak, ale ja zaglądam zawsze do domu w przerwie obiadowej.

A kiedy ze szkoły przychodzą bracia, pewnie muszą napalić w piecu?

Czasami - odparła, spuszczając głowę. - To zależy, ile mamy w zapasie

drewna i węgla. - Podniosła jednak zaraz głowę i dodała radośnie: - Wczoraj dostałam

za darmo cały worek drewna od jednego z wozaków z Armii Zbawienia.

To dobrze - uśmiechnął się do niej.

Dziwne, że taki młody człowiek poświęca swoje życie, żeby pomagać innym,

pomyślała zdumiona. Mógłby z pewnością zostać pastorem, doktorem albo

dyrektorem, gdyby tylko chciał. Tymczasem wybrał pracę pośród ubogich i chorych

za jakieś nędzne grosze, jak słyszała.

- Wyjątkowo cicho jest dzisiejszego wieczoru w mieście - rozejrzał się nieco

zdziwiony.

Obróciła się do niego i potwierdziła z zapałem.

Dlatego ucieszyłam się, że zaproponowałeś mi towarzystwo. Gdy szłam na

nabożeństwo, nie opuszczało mnie wrażenie, że ktoś się za mną skrada. - Zaśmiała się

nieco zakłopotana. - Nie lubię przechodzić obok cmentarza. Wciąż mi się przypomina

madame Evensen i wszystkie te duchy w kościele Chrystusa Zbawiciela.

To tylko baśń - zawtórował jej śmiechem.

Możliwe, ale Agnes, moja przyjaciółka, uważa, że zmarli mogą się mścić.

Nie ma co dawać wiary starym przesądom - odparł, a jego głos nagle nabrał

powagi. - Wierzono w to dawno, dawno temu. Gdy ludzie uważali, że zmarli tuż

przed dniem zimowego przesilenia szybują w powietrzu i zabierają ze sobą

wszystkich, którzy źle postępują, albo tych, którzy nie zdążyli się schronić pod

dachem.

Elise popatrzyła na niego zdumiona, bo nie miała o tym pojęcia. Widać było,

że ten chłopak dużo wie. Nagle wpadła jej do głowy myśl, żeby mu opowiedzieć o

złotej broszce, którą znalazła. Poradzić się, co właściwie powinna była zrobić, czy

mogła ją zatrzymać dla siebie? Powiedział, że ich rozmowa pozostanie tajemnicą, że

nie powie o niej nikomu.

Mogłabym o coś spytać?

Oczywiście. Pytaj!

Znalazłam złotą broszkę. Przynajmniej zdawało mi się, że jest złota. Leżała

na ulicy, blisko domu, w którym mieszkam, gdzie nikt nie posiada takich pięknych

ozdób.

To dziwne - odpowiedział jedynie i zerknął na nią, ale w ciemności nie

dostrzegła wyrazu jego twarzy.

Przestraszyłam się, że ktoś pomyśli, że ją ukradłam. Nie miałam odwagi

oddać broszki majstrowi, choć przypuszczałam, że zgubiła ją może córka dyrektora.

Dlaczego? - Miała dziwne wrażenie, że mężczyzna się uśmiecha, ale w

ciemnościach nie widziała jego twarzy.

Bo nosi na palcach pierścionki. Sama widziałam. Pomyślałam, że to jej

broszka, mimo że córka dyrektora nigdy nie spaceruje ulicami naszego osiedla.

No i co zrobiłaś? Oddałaś na posterunku policji?

Nie, Johan był tak miły i zrobił to za mnie. Potem jednak zastanawiałam

się... Jeśli nie znajdzie się właścicielka broszki, to czyja... to znaczy...

Zastanawiasz się, czy masz do niej jakieś prawo, skoro ją znalazłaś? O to ci

chodzi?

No właśnie.

Jeśli policja odnajdzie właściciela, ten może zechce zapłacić znaleźne. A

jeśli nie zdoła ustalić, czyja to ozdoba, to sądzę, że broszka zostanie na policji.

Powiedziałeś „znaleźne"?

Tak, jeśli to wartościowy przedmiot.

W wyobraźni Elise ujrzała pełną garść monet jednokoronowych. Starczyłoby i

na czynsz na wiele miesięcy naprzód, i na jedzenie, i opał, może na nową spódnicę i

parę butów. Mogliby się mimo wszystko pobrać z Johanem latem.

Przestraszyła się, że towarzyszący jej mężczyzna umie czytać w myślach,

szybko więc zmieniła temat rozmowy.

Od dawna jesteś w Armii Zbawienia?

Od 1897 roku, już osiem lat. Wstąpiłem w jej szeregi po siedmiu latach jej

obecności w Norwegii.

To ile ty masz właściwie lat? - wymknęło jej się.

A co, nie wyglądam tak staro? - zaśmiał się. - Mam dwadzieścia siedem lat.

Elise pomyślała sobie w duchu, że gdyby był robotnikiem, wyglądałby

znacznie starzej i byłby bardziej utrudzony. Jego dłonie byłyby poranione i

podrapane.

- Słyszałam, że na początku Armia Zbawienia miała wielu przeciwników.

Moja mama opowiadała, że kiedyś dochodziło do bardzo ostrych starć, zwłaszcza na

Granland.

Znów się roześmiał. Miał taki cichy, ciepły śmiech.

 Można tak powiedzieć. Zdarzało się, że chuligani szturmowali podium i bili

dęciaków, aż zęby fruwały i krew się lała. Utworzono nawet bandę, która miała tylko

jeden cel, wygonić Armię. Niektórzy nosili niebieskie swetry z wyhaftowanym

napisem na piersiach: Walka z Armią Zbawienia. Kiedyś podłożyli dynamit pod

budynkiem, gdzie mieliśmy swój dom modlitwy, zanim dostaliśmy budynek na

Pilestredet 22. Chcieli nas wysadzić w powietrze. Ale zamachowcy sami się nawrócili

i po wyznaniu swoich win przyłączyli się do nas. Poza tym nieraz spadały na nas

zgniłe jajka, błoto, kamienie i martwe szczury. Tak, tak, działo się.

 A ty mimo wszystko pozostałeś - spojrzała na niego zdziwiona.

 Jeśli się w coś wierzy, to człowiek tak łatwo się nie poddaje, nawet jeśli

napotyka sprzeciw - odparł, a po jego głosie poznała, że się uśmiecha. - Poza tym

było nas wielu, równie zdeterminowanych. Wiedzieliśmy, że musimy znieść

szyderstwa i wyzwiska, a nawet czasem przemoc. Zdawaliśmy też sobie sprawę z

tego, że to nie chuligani są przeciwko nam, tylko ludzie wpływowi, którzy obawiali

się, że zagrożone zostaną ich interesy. Nie mogliśmy jednak na to zważać. Bo my

mieliśmy do stoczenia własny bój. Bój przeciwko strasznej nędzy i biedzie, walkę z

nieprawidłowościami i przestępczością rodzącymi się w cieniu bogactwa, które

nadeszło wraz z uprzemysłowieniem.

Popatrzyła na niego ukradkiem i zapytała:

 Co masz na myśli?

 Coś, co dotyczy także ciebie. Uprzemysłowienie doprowadziło do tego, że

biedni ludzie ze wsi przenieśli się do miast za pracą. Czują się tam obco. Miejsce

pracy pozostawia wiele do życzenia, nędznie oświetlone, nieogrzewane. Dzień

roboczy trwa po kilkanaście godzin, bo po obowiązkowych dwunastu robotnicy

muszą zostawać po godzinach, za które nie otrzymują dodatkowego wynagrodzenia.

Nie macie żadnego urlopu. Płace są niskie, nie wystarcza na utrzymanie rodziny.

Panuje głód i nędza, a dla wielu robotników alkohol staje się jedyną pociechą i

stanowi ucieczkę od codziennego znoju. Natomiast fabrykanci zbijają coraz większe

fortuny. Nie można o wszystko co prawda obwiniać fabrykantów i osądzać ich jedną

miarą. Na przykład fabrykant Halvorsen był jednym z najgorętszych zwolenników

Armii Zbawienia, kiedy nasza organizacja rozpoczęła swoją działalność w Norwegii.

Ilu ludziom jesteście w stanie pomóc?

W zeszłym roku rozdzielaliśmy potrzebującym 1500 litrów zupy i 750

bochenków chleba tygodniowo. Tu w mieście panu-je bieda. Zanim przystąpiłem do

Armii, do lokalu na osiedlu Gronland po wieczornym nabożeństwie wpuszczano na

noc bezdomnych, mężczyzn, którzy nie mieli ani pracy, ani dachu nad głową. W

mroźne zimowe noce spało tam ich nawet trzystu.

A teraz nocują w przytułku na Urtegata - dodała Elise, znów myśląc o ojcu.

Alkohol jest dla wielu jedyną pociechą, ucieczką od codziennej harówki -

powiedział jej towarzysz, jakby usprawiedliwiał pijaków. A przynajmniej jakby

rozumiał, dlaczego się upijają.

Ale dlaczego ojciec znosił to gorzej niż mama? Dlaczego ja ani Hilda nie

szukamy zapomnienia w alkoholu? Przecież pracowałyśmy zawsze równie długo w

fabryce jak i ojciec, jadałyśmy równie skąpo i równie mocno dokuczało nam zimno.

Nawet nie zauważyła, kiedy dotarli do wzgórza Aker. Elise zdziwiła się, że

tak szybko minęła jej droga powrotna.

No to ja mam już stąd niedaleko - odezwał się spokojnym głosem. -

Wynajmuję pokój na poddaszu w jednym z domów na wzgórzu. Chcesz, żebym cię

odprowadził?

Nie, dziękuję - potrząsnęła głową. - Tu już się nie boję.

Szli razem pod górę w milczeniu. Żołnierz Armii Zbawienia zatrzymał się pod

latarnią i patrząc na Elise, powiedział:

 Mam nadzieję, że będziesz przychodzić często do Świątyni.

 Na pewno. W zależności od tego, jak się będzie czuła mama. Bardzo

dziękuję za odprowadzenie, no i w ogóle za pomoc.

Na jego twarzy znów pojawił się chłopięcy uśmiech.
- Nie ma za co - odparł. - Po to właśnie jestem w Armii, żeby pomagać innym.

Jeśli będziesz mnie potrzebować, możesz zapytać kogokolwiek z naszych żołnierzy o

mnie. Nazywam się Emanuel Ringstad.

Elise jeszcze raz podziękowała i odeszła pośpiesznie, znacznie lżejszym

krokiem. Muszę powiedzieć Johanowi o możliwości otrzymania znaleźnego,

pomyślała i poczuła się dużo radośniej sza niż w ciągu ostatniego czasu.



14

Kiedy dotarła do domu, w większości okien przyfabrycznej czynszówki było

już ciemno. Przeszła na podwórze, by spojrzeć, czy się świeci w kuchni u

Thoresenów, i z radością odkryła, że Johan jeszcze nie śpi. Skierowała się więc

pośpiesznie do bramy i wbiegła po schodach na piętro.

Odpowiedział od razu, gdy zapukała, i wyraźnie ucieszył się na jej widok.

 Jak dobrze, że zajrzałaś, Elise. Mam ci tyle do opowiedzenia - rzekł z

ożywieniem.

 Ja tobie też - odpowiedziała, gdy objął ją i przytulił.

 Mama się już położyła - szepnął jej do ucha.

Oparła się o jego szeroki gorący tors. Uniósł jej twarz i poczuła na swych

ustach jego wargi.

 Powinnaś była słyszeć, co się dziś działo ha zebraniu, Elise - zaczął z

entuzjazmem, gdy już ją wypuścił ze swych objęć i poprowadził do stołu. - Jeszcze

nie widziałem robotników takich rozgorączkowanych. Wielu uważa, że powinniśmy

rozpocząć strajk.

 Strajk? - Elise zmarszczyła czoło. - To chyba niebezpieczne?

 Nie, jeśli będzie nas dostatecznie dużo. Co fabrykanci zrobią bez nas? Nic!

Bez robotników nie ruszą maszyny, stanie produkcja, nie będzie towarów na

sprzedaż, a co za tym idzie obrotów i zysków. Oni są od nas zależni, Elise!

 Ale ja pamiętam, co opowiadał ojciec Agnes o robotnikach z Kværner,

kiedy...

 To było co innego - przerwał jej Johan. - Oni tylko wywołali rozruchy i

obrzucili kamieniami dom Onsuma. Policja musiała użyć pałek, żeby ich stamtąd

odciągnąć. Tak samo było, jak robotnicy z cegielni natarli na posiadłość właściciela

cegielni, potłukli szyby w oknach i zadeptali mu cały ogród.

 Zostali skazani na rok przymusowych prac - odparła Elise i pokiwała głową.

 Ja jednak myślę o czymś innym! - Johan był tak podniecony, że plątał mu

się język. - Nie słyszałaś o robotnicach z fabryki zapałek? Trzysta dziewcząt, w

większości jeszcze siedmio-, ośmioletnich dzieci, przeszło w pochodzie od Etterstad

aż na Karl Johan. Ulicą Stramsveien w dół, dalej St. Halvardsgate, przez osiedle

Gronland aż do śródmieścia. Z przodu niosły dwa białe transparenty, na których było

napisane czerwonymi literami: „Żądamy tylko 1 ore więcej za gross (12 tuzinów) i

lepszych warunków sanitarnych". Ludzie, którzy to zobaczyli, przecierali oczy ze

zdumienia. Jeszcze tego samego wieczoru na ulicy Torggata odbył się wiec. Jakiś

doktor pokazał zebranym dwie robotnice, by na ich przykładzie uświadomić

wszystkim szkodliwe działanie fosforu. Jedna miała twarz spuchniętą do połowy, a

druga właściwie prawie już nie miała twarzy. Przeszła operację i tak już miała

wyglądać do końca życia. Dopiero to pomogło wszystkim zrozumieć, jakie warunki

panują w fabryce i że ta praca jest naprawdę niebezpieczna.

 Ale u nas jest jednak inaczej - sprzeciwiła się Elise.

 No cóż, może nie grozi nam utrata połowy twarzy, ale płace są bardzo

niskie. Ludzi nie stać na jedzenie, odżywiają się tylko kaszą i polewką. Wszyscy

marzniemy. Pani Evertsen przyznaje się, że na śniadanie macza chleb w spirytusie, bo

tylko w ten sposób się nieco rozgrzewa. W każdym sklepie beczka ze spirytusem stoi

przy samej ladzie. Dorośli wysyłają dzieciaki z kanką po trunek, gdy chcą odpocząć

po ciężkim dniu pracy. Nic dziwnego, że tylu się potem rozpija! Nie chodzi mi o to,

Elise, byśmy wywoływali zamieszki. Moim zdaniem powinniśmy za przykładem

dziewcząt z fabryki zapałek odejść od maszyn i przejść w pokojowej manifestacji.

Nasze żądania nie są wygórowane. Domagamy się jedynie takiej podwyżki płac, by

starczyło nam na jedzenie i opał. Elise wciąż pozostawała sceptyczna.

Pamiętam, jak ojciec Agnes opowiadał, co się stało z robotnikami, którzy

urządzili protest w obronie kobiet zarabiających na chleb na ulicy. W pochodzie szły

tysiące robotników i w dodatku nie występowali w swoim imieniu, tylko upominali

się o te nieszczęśliwe dziewczyny, które były zmuszone sprzedawać swoje ciało, by

przeżyć. Kiedy mijali siedzibę biskupstwa, gdzie mieszkał premier rządu, i opuścili

flagi, by go pozdrowić, ten się im nawet nie pokazał. Wszystkie okna były szczelnie

zasłonięte.

Uważasz, że powinniśmy zrezygnować tylko dlatego, że innym się nie

powiodło?

Nie - westchnęła. - Taki jednak już jest porządek tego świata, że bogaci żyją

w swoim świecie, a my w swoim. Zawsze tak było.

Johan pokręcił głową i popatrzył na nią rozczarowany. Elise usiadła obok

niego na stołku i wyjaśniła:

- Nie złość się na mnie, Johan! Po prostu się boję, żebyś się w coś nie wplątał.

My, którzy mamy pracę, możemy i tak uważać się za szczęśliwców. Pomyśl o tych,

którzy znaleźli schronienie w przytułku w Gronland i cieszą się, gdy raz na dzień

dostaną posiłek. Albo o tych wszystkich, którzy muszą gnieździć się we wspólnej

kuchni z inną rodziną. U Valborg namalowali linię graniczną na podłodze i biada,

jeśli ktoś ją przekroczy choćby o centymetr. A ci, co żebrzą na ulicy, by przetrwać?

Nam to przynajmniej zostało zaoszczędzone.

Johan wstał i wziął z pieca dzbanek z kawą. Nie pytając, czy ma ochotę, nalał

słabej kawy do dwóch kubków i do każdego wsypał po łyżeczce cukru.

- Byłam w Świątyni - zaczęła Elise, by zmienić temat rozmowy. Domyślała

się, że Johan czuje się zawiedziony, iż nie wykazała dostatecznego entuzjazmu dla

robotniczych strajków. Elise uważała jednak, że ma dość własnych problemów, i

wolała nie mieszać się do polityki.

Johan wypił łyk kawy i zamyślił się, nic jej nie odpowiadając.
- No i coś się tam wydarzyło - ciągnęła, wpatrując się w niego z napięciem,

ale on sprawiał wrażenie, jakby jej nie słuchał.

- Wiesz, Johan, że jest coś takiego, co nazywa się „znaleźne"?
Johan nadal milczał zatopiony we własnych myślach.
- Możliwe, że właściciele broszki wywieszą ogłoszenie, gdzie będzie

napisane, że dla znalazcy przewiduje się nagrodę w wysokości dziesięciu koron. Albo

pięciu - dodała po chwili, zawstydzona swą pazernością.

Johan podniósł gwałtownie głowę i popatrzył na nią uważnie.
- O czym ty mówisz?
Elise poczuła się nagle głupio i uświadomiła sobie, że mając nadzieję na

znaleźne, liczyła na zbyt wiele.

 Jeden z żołnierzy Armii Zbawienia mi o tym powiedział - próbowała się

usprawiedliwić.

 Opowiedziałaś mu o broszce?

 Żołnierzowi Armii Zbawienia. Oni nie roznoszą plotek.

 Dlaczego, do... - urwał, jakby ugryzł się w język. - Po co było opowiadać o

broszce, skoro już jej nie masz?

Elise poczuła, że się czerwieni.

 Wracałam z nim aż do wzgórza Aker, bo on tam mieszka. Dobrze mi się z

nim rozmawiało. Rozumiał, że jest mi ciężko, gdy myślę o tym, jak ojciec wpadł do

rzeki i zamarzł w niej na śmierć. Po nabożeństwie przyprowadził jedną z

samarytanek, która obiecała zajrzeć do mojej mamy i przynieść buty dla Hildy.

 Ale dlaczego opowiedziałaś mu o broszce? Nie rozumiem! Bałaś się pójść z

nią do dyrektora albo na policję w obawie, że posądzą cię o kradzież.

Elise spuściła wzrok.
- Wydał mi się taki mądry. Zna się na wielu sprawach, a poza tym zapewnił

mnie, że o naszej rozmowie nikt się nie dowie.

Nie miała odwagi spojrzeć na Johana. Przecież to on zobowiązał się załatwić

tę sprawę. Rzeczywiście, po co o tym wypaplała?

 Powiedziałaś mu, co zrobiliśmy z broszką?

 Wspomniałam jedynie, że zwróciłeś ją w moim imieniu.

 Rozmawiałaś z nim też o mnie?

Nagle Elise uświadomiła sobie, że Johanem powoduje zazdrość, i nawet ją to

mile połechtało.

Powiedziałam mu tylko, że jesteśmy zaręczeni - odparła i podniosła wzrok. -

Nie złość się, Johan. Gdybyś go zobaczył, przekonałbyś się, że to dobry człowiek.

Może Hilda dostanie nowe buty, to znaczy nie całkiem nowe, ale za to bez dziur w

podeszwach. Wiedziałeś o tym, że Armia wydaje tysiąc pięćset litrów zupy

tygodniowo dla potrzebujących? I siedemset pięćdziesiąt bochenków chleba.

Sama widzisz, jaka panuje bieda i jak źle opłacani są robotnicy.

Pokiwała głową, ale nie chciała, by znów denerwował się dolą robotników.

On ma dwadzieścia siedem lat, a już od ośmiu lat jest żołnierzem Armii.

Jestem pewna, że mógłby zostać nawet pastorem albo doktorem, gdyby tylko chciał,

ale on woli poświęcić swoje życie, by pomagać innym.

A więc to był młody mężczyzna! I z nim wracałaś do domu wieczorem...

Dziwne, że tak chętnie się tobą zaopiekował, skoro na nabożeństwie było pewnie z

pięćdziesiąt albo nawet sto innych dziewcząt, równie zziębniętych i wygłodzonych.

Elise roześmiała się.
- Kto by pomyślał, Johanie, że taki z ciebie zazdrośnik!
Popatrzyła na niego z przekorą w oczach, jakby się z nim drażniła.
Przez moment miała wrażenie, że Johan wpadnie w złość, ale zaraz jego twarz

złagodniała w szerokim uśmiechu. Podszedł do niej, objął ją i przytulił mocno.

- Tak, jestem zazdrosny o każdego mężczyznę, który spojrzy w twoją stronę.

Bo chcę mieć cię wyłącznie dla siebie. Nikt inny nie ma prawa cię odprowadzać do

domu i wysłuchiwać twoich zmartwień.

Elise roześmiała się wtulona w krzepkie, gorące ciało.
- Ależ ja nie chcę nikogo innego, Johan! Następnym razem możesz pójść ze

mną na nabożeństwo, dzięki czemu uniknę powrotu w towarzystwie lubieżnych,

twoim zdaniem, mężczyzn.

- Chodź! - odezwał się nagle chrapliwym głosem i pochwycił ją znów w

ramiona. - O tale, żebym mógł cię trochę popieścić.

Topniała w jego ramionach, ilekroć zaczynał błądzić dłonią po jej ciele.

 Bardzo bym chciała, żebyśmy mogli tak spędzić całą noc - wyszeptała,

muskając jego usta.

 Wejdź na chwilę na górę i pokaż się mamie, że wróciłaś", a potem, gdy

wszyscy zasną, możesz się wymknąć do mnie.

 I zostać tu u ciebie na noc?

 Czemu nie? Zwykle kładziesz się ostatnia. Nawet nie zauważą, że twój

siennik jest pusty. A rano wejdziesz po cichu do kuchni i udasz, że dopiero co

wstałaś.

- A co, jeśli twoja mama...
Pokręcił głową stanowczo.
- Kto stał przez dwanaście godzin przy maszynie, nie budzi się w nocy.

Elise poczuła przyjemne łaskotanie w całym ciele.

Ale nie możemy...

Nie, no co ty, głuptasie. Nie tknę cię! W każdym razie nie posunę się dalej

niż zwykle.

Jesteś pewien, że zdołasz się powstrzymać? Pamiętasz, jak było latem na

polanie?

Zaśmiał się cicho przytulony do jej szyi.

Skoro powstrzymałem się wówczas, to pewnie zdołam i teraz.

Musisz mi przyrzec. Wystarczy już, że Hilda...

- Dobrze, przyrzekam - dodał, wsuwając dłoń pod jej suknię.
Elise przymknęła oczy i jęknęła. Cudownie było tak czuć na piersi jego dużą

ciepłą dłoń.

- Zaraz wrócę - wyszeptała, uwalniając się z jego ramion. Po cichu otworzyła

drzwi i długimi susami w jednej chwili pokonała schody na drugie piętro.



15

Na półpiętrze zwolniła i wytężyła słuch. Z kuchni dolatywał płacz.

Gwałtowny strach chwycił ją za gardło. Czy coś się stało z mamą? Czy ona... W jej

głowie zapanował chaos. Dobry Boże, błagała w duchu, nie pozwól, by stało się

najgorsze, nie dzisiejszego wieczoru.

Nie powinna odchodzić od matki. Przecież jeszcze nie minęły dwie doby od

śmierci ojca. Nie powinna ucinać sobie wesołej pogawędki z młodym żołnierzem

Armii Zbawienia, nie powinna zatrzymywać się po drodze u Johana i rozmawiać, nie

zważając na upływający czas, tylko wracać prosto do domu. Jak mogła w ogóle

umawiać się, że spędzi z nim noc? Jeśli coś się stało z mamą, nigdy sobie tego nie

wybaczy.

Ale przypomniała sobie nagle, że przecież poszła do Armii Zbawienia, żeby

poprosić o buty dla Hildy, a przy okazji zapytać, czy do mamy mogłaby przychodzić

w ciągu dnia samarytanka. Chyba więc Bóg okaże się wyrozumiały.

Powoli pokonywała kolejne stopnie, czując na zmianę niechęć i strach. Nie ma

siły, nie chce, nie da rady wejść tam i zobaczyć mamę leżącą z pożółkłą twarzą, tak

jak ojciec w kostnicy, i sztywnymi palcami splecionymi jakoś dziwnie i nienaturalnie.

Nie, nikt nie może tego od niej oczekiwać, nie dziś w każdym razie. Nie tak krótko po

tym, jak musiała rozpoznać zwłoki ojca na Storgata 40. Chyba Bóg nie jest

pozbawiony serca.

Od drzwi dzieliło ją już tylko parę kroków. Ciało jednak ciążyło jej jak ołów,

powłóczyła nogami.

Płacz słychać było coraz wyraźniej, poznała, że to Peder. Kristian pewnie

siedzi tylko z ponurą twarzą i z zastygłym spojrzeniem, zaciskając usta jak dorosły

mężczyzna. Nie płacze. Nie płakał też, gdy umarł ojciec. A co on wczoraj powiedział

takiego? Aha, „Nic mnie to nie obchodzi! I tak go nie widywałem zbyt często".

Nagle usłyszała śmiech Kristiana i zimny dreszcz przebiegł jej po plecach.
Najchętniej wpadłaby do kuchni i dała upust złości, gdy uświadomiła sobie z

ulgą, że dała się ponieść nerwom, kojarząc płacz brata z tym, że stało się coś z'mamą.

Na szczęście się myliła.

Otworzyła drzwi i zobaczyła Pedera z poczerwieniałą i spuchniętą od płaczu

twarzą wciśniętego w najdalszy kąt. Kristian stał nad nim i śmiał się do rozpuku.

 Jeszcze się nie położyliście spać? - zapytała, uważając, że powinna posłużyć

się ostrzejszym tonem, by powiedzieć im do słuchu, ale spłynęła na nią taka ulga, że

nie potrafiła się na nich gniewać.

 Peder ma pogryziony tyłek!

Elise zmarszczyła czoło, nic nie pojmując, i zerknęła na najmłodszego brata,

który zwiesił głowę zawstydzony.

- Zapomniał kopnąć w kibel, by wystraszyć szczury - wyjaśnił Kristian

ubawiony,

Elise poczuła, jak wzbiera w niej złość.

 I co, tak cię to bawi? Wyśmiewasz się z niego? Wstydź się, łobuzie!

Ciekawe, co byś powiedział, gdyby się to zdarzyło tobie?

 Phi - prychnął Kristian i wzruszył ramionami, udając chojraka. - Myślisz, że

któryś szczur by się odważył mnie tknąć?

Elise puściła to mimo uszu i podeszła do Pedera:
- Niech no spojrzę, pokaż, Peder!
Gwałtownie pokręcił głową.

- Muszę zobaczyć, żebym wiedziała, jak ci pomóc. Jeśli naprawdę jesteś

pogryziony, to muszę ci czymś posmarować ranę, żeby nie doszło do zakażenia.

Chłopiec niechętnie zsunął spodnie i obrócił się, pozwalając siostrze na

oględziny.

Elise sięgnęła po jodynę z półki i posmarowała ranę, a Peder darł się jak

opętany. Już po wszystkim nalała do kubka lekkiego piwa z cukrem i podała chłopcu,

który wypił chciwie napój.

- A teraz kładźcie się natychmiast! Jest już późno, a wy musicie wstać rano do

szkoły.

Peder stał cicho, a potem popatrzył na nią i zapytał:

 Ty też się położysz, Elise?

 Na razie jeszcze nie. Nie wiecie, gdzie jest Hilda?

 Wyszła! Lata gdzieś jak zwykle - odparł Kristian gniewnie.

 Elise? - Peder popatrzył na nią błagalnie. - Nie mogłabyś się też już

położyć?

Już miała go skarcić, ale coś w jego spojrzeniu ją powstrzymało.
- Idź już do izby, Kristian. A ty, Peder, zostań! Muszę z tobą pomówić.
Kristian wyszedł posłusznie, Elise zaś stała w milczeniu wyczekująco.
Peder patrzył w podłogę i kręcił dużym palcem u nogi, jakby chciał wywiercić

dziurę.

 Chodzi tylko o to... ja się tak boję, że mama... Elise zmierzwiła mu grzywkę.

 Położę się z tobą, Peder.

Podniósł twarz i popatrzył na nią z wyraźną ulgą w dużych niebieskich

oczach.

 Tylko muszę się jeszcze załatwić - dodała pośpiesznie.

 Koniecznie postukaj najpierw w kibelek, Elise.

 Oczywiście, możesz być pewny, że tak zrobię. Zacznij się rozbierać, Peder!

Zeszła piętro niżej i zapukała do drzwi cichutko, by nie obudzić matki Johana.
Czekał już na nią. Zauważyła, że nawet się uczesał.

 Elise - wyszeptał wzruszony.

 Nie mogę przyjść, Johan. Peder źle się czuje.

Nie miała odwagi powiedzieć całej prawdy. Obawiała się, że Johan też się

będzie śmiał z Pedera, że go pogryzł szczur. Zresztą nie chodziło wyłącznie o to.

Chciał zaprotestować, ale popatrzył na nią tylko i zwiesił ramiona.

Nie możesz?

Przyjdę kiedy indziej. Na pewno wnet z Pederem będzie dobrze.

Pokiwał tylko głową, starając się ukryć, jak bardzo jest zawiedziony, ale Elise

i tak to zauważyła.

Odwróciła się pośpiesznie w obawie, że Johan zacznie ją namawiać, a ona nie

będzie w stanie oprzeć się pokusie, by z nim zostać.

Kiedy w chwilę później kładła się spać, Hildy wciąż jeszcze nie było w domu.

Co się dzieje z tą dziewczyną, pomyślała zatroskana. Zawsze była taka grzeczna i

posłuszna, obowiązkowa i miła, a nagle zaczęła zachowywać się tak, jakby ktoś rzucił

na nią urok. Można by sądzić, że jest po uszy zakochana. Niektórym się zdarza, że

zapominają o całym świecie. Ale czy można się zakochać do szaleństwa w

podstarzałym, obleśnym majstrze? A może jednak chodzi o gońca Loranga? Może

Hilda ukrywa na razie przed nim, że spodziewa się dziecka z innym mężczyzną?

 Elise? - w ciemności usłyszała szept Pedera.

 Co chcesz?

 Nie wydaje ci się, że mama wygląda trochę dziwnie?

 Nie inaczej niż zwykle. Śpi spokojnie, zaglądałam do niej przed chwilą.

 Nie chciała nic jeść.

 Ona je tyle co ptaszek, Peder. Człowiek nie potrzebuje dużo, gdy całymi

dniami leży w łóżku.

 Myślisz, że tata nas teraz widzi?

 Tak, siedzi sobie w niebie i patrzy na nas, dumny, że ma takie piękne dzieci.

 Może też trochę żałuje, że przepijał wszystkie pieniądze, za miast dbać o

nas, prawda?

Na pewno. Ucichło.

Elise?

Śpij już, Peder, jutro musisz wcześnie wstać!



Wiesz, że chłopaki z Rodelokka znów się bili z ferajną z Sagene?

Nie, nie słyszałam - ziewnęła Elise.

Trochę się boję chodzić do szkoły, bo nigdy nie wiadomo, czy się nagle nie

pojawią.

Przecież jest z tobą Kristian.

Kristian mówi, że ani myśli chodzić ze smarkaczami.

I to ty niby jesteś tym smarkaczem? Przecież on jest od ciebie tylko o rok

starszy. Porozmawiam z nim, Peder. Ale teraz już śpij.

Dobranoc, Elise. Cieszę się, że tu jesteś.

Wkrótce Peder zasnął i słyszała jego spokojny oddech, sama jednak nie mogła

uciszyć w sobie niepokoju. Jak ma poślubić Johana, kiedy Peder jest taki zalękniony i

nikomu prócz niej nie ufa? Mama jest zbyt słabowita, by opiekować się chłopcami, a

Hilda wciąż gdzieś fruwa. Poza tym Kristianowi nie można wierzyć. Nie, nie mogę

teraz wyjść za mąż, uświadomiła sobie. Muszę jeszcze jakiś czas pomieszkać w

domu.

Piętro niżej leżał Johan i dusił w sobie kolejne rozczarowanie. He jeszcze jest

w stanie znieść, nim zrezygnuje?

Kiedy Elise wróciła następnego dnia do domu w przerwie obiadowej,

zobaczyła przed bramą kobietę, żołnierza Armii Zbawienia. Wyglądało tak, jakby

czekała na kogoś, i Elise domyśliła się, że przyszła do nich.

- Elise Loylien? - zapytała kobieta.
Elise uśmiechnęła się i pokiwała głową.
Kobieta wyciągnęła rękę na powitanie i przedstawiła się:
- Kapitan Maren Sorby. Z tego, co się dowiedziałam, twoja mama jest chora i

potrzebujecie pomocy.

Elise zwróciła uwagę, że kobieta ma w ręku torbę, i modliła się w duchu, by to

były buty dla Hildy, mimo że siostra swoim zachowaniem ostatnio wcale na nie nie

zasłużyła. Znów nie wróciła na noc do domu. Ale co komu przyjdzie z tego, jeśli

Hilda zachoruje na suchoty?

Elise ruszyła przodem po schodach na drugie piętro i otworzyła drzwi do

kuchni. Uderzyło ją nagle, jak biednie i smutno prezentuje się pomieszczenie. Po raz

pierwszy spojrzała na nie jakby obcymi oczyma, a wówczas ujrzała nagle to

wszystko, na co zwykle nie zwracała uwagi. Wielki karaluch przemknął po stole, w

oknach wisiały dziurawe firanki, a ściana przy piecu była uwalana sadzą. Powinna

wyszorować całą kuchnię, ale wieczorami była już taka zmęczona, że nie starczało jej

na to siły. Poza tym ważniejsze było pranie, mycie schodów i cerowanie ubrań

chłopców.

- Proszę bardzo - wymamrotała, wskazując na stołek, bo poczuła się nagle

zawstydzona i zakłopotana.

Kobieta usiadła. Jest równie blada i wychudzona jak robotnice, pomyślała

Elise. Ale ma zupełnie inny wyraz twarzy. Wygląda na zadowoloną. Elise nie

pojmowała, że ktoś może lubić odwiedzać brudne, nędzne izby biedaków i zajmować

się kłótliwymi pijakami i rozwrzeszczanymi dzieciakami, nie zważając na smród i

pluskwy.

- Przerwa jest krótka, więc rób to, co masz do zrobienia, i nie przejmuj się

mną - powiedziała samarytanka przyjaznym głosem.

Elise zaczęła palić w piecu.
- Pozdrowienia od kapitana Emanuela Ringstada. Zajrzał dziś rano do naszego

ośrodka pomocy tu, na osiedlu Sagene.

Elise zdenerwowała się, czując, że się rumieni, ale na szczęście była

odwrócona plecami.

- Opowiedział mi o wszystkich twoich kłopotach.
Chyba nie wspomniał o broszce, pomyślała Elise przerażona. Johan nie byłby

z tego zadowolony.

- Powiedz, czy jesteś pewna, że twoja mama choruje na suchoty? Czy

odwiedził ją doktor?

Elise pokręciła głową.

 Nie, mama nie chciała, by tu przychodził. Nie lubi go - odparła Elise i

natychmiast pożałowała swych słów. Bo co, jeśli samarytanka zna osobiście doktora?

Zresztą nie do końca była to prawda. Elise przeczuwała, że mama wzbrania się przed

wizytą doktora z innego powodu. Póki nie usłyszała z jego ust wyroku: „Nic tu już

nie da się zrobić", wciąż mogła się czepiać nikłej nadziei, że to jednak nie są suchoty.

 Ale zdajecie sobie sprawę, że to zaraźliwe? Pewnie słyszałaś, że tę chorobę

nazywają czasem „białą dżumą". Jeśli jedna osoba na nią zapadnie, pozostałym

członkom rodziny grozi to samo.

Elise pokiwała głową.

 Ale u Magdy ze sklepu na rogu zachorowała tylko najstarsza siostra, mimo

że pozostałe młodsze rodzeństwo wciąż przesiaduje u niej w łóżku.

 Rzeczywiście, to dziwne - przytaknęła samarytanka. - W niektórych

rodzinach umierają wszyscy, natomiast sąsiedzi z tego samego piętra unikają

choroby. Czy twoja mama pluje krwią?

 Nie. Ma wciąż gorączkę, jest bardzo blada i ma ciągle spoconą twarz, a

czasami na policzkach pojawia się czerwona wysypka. Rano, gdy się budzi, jest zlana

potem. Tak jest już od miesięcy. Dopiero latem zaczęła kaszleć.

 To ona już jest taka chora od lata? - w głosie samarytanki usłyszała nutę

przerażenia. - Mogę do niej zajrzeć? - zapytała, wstając ze stołka.

Elise pokiwała głową, czując ulgę, że ktoś obejrzy mamę, choć równocześnie

obawiała się, co usłyszy.

Otworzyła drzwi do izby i wetknąwszy głowę, powiedziała:
- Mamo, przyszła do nas samarytanka z Armii Zbawienia i chciałaby cię

zobaczyć.

Mama pokręciła lekko głową, nie otwierając nawet oczu. Elise odwróciła się

zrezygnowana, ale kobieta wyjęła z torby parę wypastowanych butów i odezwała się

szeptem:

- Powiedz, co przyniosłam twojej siostrze!

 Przyniosła nowe buty dla Hildy. W starych Hilda ma już dziury i marznie

okropnie, bo wciąż chodzi z przemoczonymi nogami.

Dopiero na te słowa mama otworzyła oczy i spojrzawszy na córkę,

wypowiedziała z wysiłkiem:

- Poproś, by weszła!
Gdy samarytanka przebywała w izbie, Elise ugotowała polewkę, modląc się w

duchu, by się okazało, że to jednak nie są suchoty.

Wreszcie usłyszała kroki i drzwi do izby się otwarły. Samarytanka miała

bardzo poważną minę. Zamknęła za sobą drzwi, by mieć pewność, że chora nie

usłyszy ich rozmowy, pokręciła głową i odezwała się po cichu:

- Obawiam się, Elise, że jednak twoja mama choruje na suchoty. Chyba miałaś

rację.

Elise pokiwała głową.
Niby wiedziała o tym od dawna, jednak co innego było usłyszeć to samo od

kogoś obcego. Kogoś, kto na dodatek zna się na tych sprawach. Zebrało jej się na

płacz, ale choć drżała na całym ciele i przenikał ją przeraźliwy strach, łzy nie

popłynęły z jej oczu. Obróciła się z powrotem do pieca i zamieszała gwałtownie w

garnku.

- Spróbuję zdobyć dla niej bardziej pożywne jedzenie. A ty musisz od teraz

zacząć wygotowywać sztućce i naczynia, by nie dopuścić do zarażenia pozostałych

członków rodziny. Najlepiej by było, gdyby się udało umieścić waszą mamę w

sanatorium przeciwgruźliczym w Grefsen, ale to prywatny ośrodek i kosztuje na zbyt

drogo, by stać było nań ludzi z niską płacą.

Dopiero po chwili Elise była w stanie odwrócić się twarzą do samarytanki.
- Jak długo ona... - zapytała i zagryzła usta, by nie wybuchnąć płaczem. - Jak

długo to zwykle trwa?

Siostra potrząsnęła głową.
- Trudno powiedzieć. Może ciągnąć się długi czas, a bywa, że choroba

postępuje błyskawicznie. Słyszałam, że twój ojciec dopiero co zmarł. Też był chory?

- Nie - zaprzeczyła Elise. - Poślizgnął się na oblodzonym brzegu i utopił się w

rzece w nocy z soboty na niedzielę.

Nie sądziłam, że to się stało dopiero co - odparła kobieta, a w jej głosie

pobrzmiewało przerażenie. - To znaczy, że jeszcze go nie pochowaliście na

cmentarzu?

Elise pokręciła głową.
Siostra chwyciła torbę i wyjęła z niej papierową torebkę.

Przyniosłam wam chleb. Postaram się tu do was zaglądać od czasu do czasu,

ale tylu innych ludzi jest w tak samo rozpaczliwej sytuacji. A już najgorzej jest, gdy

matka umrze, a ojciec pogrąży się w pijaństwie. Biedne te dzieci, sieroty.

Proszę się nami nie przejmować - powiedziała Elise. - My sobie jakoś

poradzimy.

Masz siostrę, prawda?

Tak, Hilda ma szesnaście lat i pracuje w przędzalni, tale jak ja.

Jak dobrze, że jesteście dwie. Jakoś zdołacie utrzymać mamę i braci.

Elise nic na to nie odpowiedziała. Przecież nie mogła wyjawić, że Hilda

spodziewa się dziecka i znika na całe noce. Ten wstyd woli zachować dla siebie. A

poza tym Hilda też ostatnio gorączkuje. Jeśli się zaraziła od mamy, długo już nie

popracuje.

- Do widzenia, Elise. Będę się za was modlić.
Elise kiwnęła głową bez słowa.
Ledwie samarytanka zeszła po schodach, Elise usłyszała pośpieszne kroki i do

kuchni wpadł Johan z zarumienionymi od mrozu policzkami, radosną miną i ciepłym

spojrzeniem. Pewnie biegł przez całą drogę od tkalni płótna żaglowego do domu. Nim

zdążyła wydobyć z siebie westchnienie, już ją trzymał w ramionach.

- Możesz przyjść dziś w nocy - szepnął jej do ucha. – Mama mówiła, że

spotkała na schodach Pedera, gdy szedł do szkoły. Najwyraźniej już z nim wszystko

dobrze.

Elise nic nie odpowiedziała. Zamknęła oczy i uczepiła się kurczowo jego

ramion.

- Mama ma suchoty - wyszeptała stłumionym głosem, bo płacz ściskał ją w

gardle.

- Przecież wiesz to już od dłuższego czasu.

No tak, ale łudziłam się... - zaszlochała, a resztę słów stłumił płacz. - Hilda

znika na całe noce, Peder boi się, że mama umrze, a Kristian nie chce z nim chodzić

do szkoły.

Dobrze już, dobrze, Elise. Nie poddawaj się tak łatwo. Przecież to do ciebie

niepodobne. Kristian jest taki jak większość chłopców w jego wieku i uważa, że to

wstyd opiekować się młodszym bratem. A że Hilda fruwa po nocach, to też nie ma się

co dziwić. Spodziewa się dziecka razem ze swym ukochanym. Przynajmniej nie

musicie się zamartwiać, że zostanie sama z tym kłopotem - dodał i uśmiechnął się,

tuląc twarz do jej policzka.

Elise poczuła nieprzyjemne ukłucie w sercu. Johan nadal był przekonany, że

to goniec Lorang jest ojcem dziecka Hildy. Czuła się niemal tak, jakby go zdradzała,

uciekając się do takiego wybiegu, ale przecież nie mogła postąpić inaczej.

To tylko ty jesteś taka ostrożna - ciągnął. - Przejdź się do żłobka, a

przekonasz się, ile dziewczyn spotkało to samo co Hildę.

Zdawało mi się, że jesteśmy zgodni, by poczekać z tym do ślubu.

Przecież to jeszcze tylko pięć miesięcy. - Podniósł ją i zakręcił się z, nią

dookoła. - Pięć miesięcy, Elise. Pomyśl tylko.

Słowa te zabrzmiały w jej uszach jak najpiękniejsza muzyka. Wyobraziła

siebie leżącą nago w jego ramionach, wtuloną w jego silne, gorące ciało. Przestanie

wreszcie marznąć i budzić się w nocy z zimna. Zawsze już będzie jej ciepło i

bezpiecznie.

Postawił ją na podłodze i zamknął jej usta w długim pocałunku. Gdzieś uleciał

strach, Elise rozluźniła się i zrobiło jej się cieplej.

Może wymknie się do Johana dziś w nocy, gdy Peder zaśnie? Nawet jeśli nie

na całą noc, to choćby na chwilę? Posiedzi blisko niego, przytuli i wchłonie siłę

emanującą z jego ciała. Potem się będą całować do utraty tchu, oddadzą delikatnym

pieszczotom, a jeśli ogarnie ich zbyt wielkie podniecenie, tak jak latem na polanie,

przypomni mu, że to jeszcze tylko pięć miesięcy.

- Wszystko się jakoś ułoży, Elise - wyszeptał ochryple, tak jak poprzedniego

wieczoru. - Zresztą i tak nie wiadomo na pewne czy to suchoty.

 Ale tak powiedziała samarytanka.

 Była tu? - zapytał i odchyliwszy głowę, popatrzył na nią uważnie.

 Tak, wyszła na chwilę przed twoim przyjściem. Myślałam nawet, że

natknąłeś się na nią na schodach.

 Powiedziała, że to suchoty? - upewniał się Johan, nie potrafiąc ukryć

przerażenia.

 Tak przypuszcza. Ale pytała mnie, czy mama pluje krwią, a tak nie jest.

 Sama widzisz. To znaczy, że to nie suchoty. Będzie do was przychodzić i

wam pomagać?

 Postara się przyjść raz po raz. Przyniosła chleb i buty dla Hildy.

 Widzisz, Elise - uśmiechnął się Johan. - Wszystko układa się lepiej, niż

sądziłaś. Teraz twoja mama będzie miała pomoc i nie musisz zamartwiać się o nią

podczas pracy w przędzalni.

 Ale nie wiadomo, czy ta samarytanka będzie mogła zaglądać tu tak często.

Tylu ludzi potrzebuje pomocy - dodała. - Niektórzy mają znacznie gorzej niż my.

Pocałował ją w szyję.
- Jestem pewien, że będzie tu przychodzić codziennie. Przyjemniej jest

pomagać ludziom, którzy są dla siebie mili, a ze świecą można szukać kogoś, kto

byłby taki dobry dla swojej mamy jak ty. No, Elise, uszy do góry! Uśmiechnij się!

Nie mamy prawa się skarżyć, skoro mamy siebie.

Odpowiedziała mu uśmiechem i wyszeptała:
- Gdy Peder zaśnie, przyjdę do ciebie.
Odetchnął głęboko z radością.

- Już się nie mogę doczekać. Nie wiem, jak wytrzymam do wieczora...



16

Reszta dnia minęła jej wyjątkowo szybko. Johan zdołał odpędzić smutek z jej

serca i cieszyła się na wieczorne spotkanie. Powtarzała sobie w duchu, że tak

naprawdę nie jest pewne, czy rzeczywiście mama zapadła na suchoty. Może

wydobrzeje, kiedy dostanie bardziej pożywne jedzenie, a wraz z nadejściem wiosny

Elise pootwiera okna i przewietrzy porządnie mieszkanie. A latem poczuje się już tak

dobrze, że będzie razem ze wszystkimi świętować zamążpójście córki.

Gdy myślała o tym, czuła, jak jej ciało trawi gorąca tęsknota.
Zanim wieczorem pójdzie do Johana, musi się najpierw rozmówić na

poważnie z Hildą i przykazać jej, by bezwzględnie wracała na noc do domu. A jeśli

jej nie posłucha, zagrozi, że powie Johanowi, kto jest ojcem dziecka. Hilda czuła

przed Johanem respekt, więc taka groźba na pewno skłoni ją do zastanowienia.

Zresztą teraz, na kilka dni przed pogrzebem, nie ma czasu na takie fruwanie. Trzeba

zacerować czarny szal pożyczony od pani Evertsen, a i Kristian znów podarł

skarpetki.

A co, jeśli Hilda odkryje, że je) starsza siostra też wyszła na noc z domu? Co

jej wówczas powie? Nie należy szukać źdźbła w oku bliźniego, jeśli samemu ma się

belkę, mawia się często.

Ale przecież to nie ja przepadałam ostatnio na całe noce! - usprawiedliwiała

się w myślach. A poza tym będę tylko piętro niżej, u Johana, i gdyby się coś działo, w

jednej chwili mogę pobiec na górę. No i zamierzam wyjść dopiero, jak Peder, mama i

pozostali zasną.

Zawyła fabryczna syrena, równie przenikliwie i nieprzyjemnie co zawsze.
Na moście Elise zauważyła Hildę. Właściwie wśród opatulonych szalami,

ciemno ubranych postaci nie rozpoznałaby siostry, gdyby nie usłyszała jej śmiechu.

Jak ona może się śmiać teraz, kiedy ciało ojca jeszcze nie spoczęło w ziemi? -

oburzyła się w duchu.

Hilda?

Co? - Siostra odwróciła się.

Muszę z tobą porozmawiać.

To coś pilnego?

Elise zauważyła, że Hildzie towarzyszy Valborg.
Do Valborg się lepiej nie zbliżać, bo nigdy nie wiadomo, czym to grozi,

pomyślała. Wszystko, co się przy niej powie, rozejdzie się zaraz po osiedlu tak

szybko jak ogień po suchej trawie. Nie zdążą się obrócić, a wszyscy już będą

wszystko wiedzieli.

Mamę odwiedziła dziś samarytanka z Armii Zbawienia.

Phi - prychnęła Valborg z wyraźną pogardą. - Moja mama mówi, że ta

Armia to zwyczajne oszustwo, uważa nawet, że to dzieło Szatana. Kobiety przecież

nie mogą dowodzić, każdy o tym wie. A już w ogóle nie uchodzi, żeby je nazywać

oficerami! Wojna nie jest dla kobiet, mówi mama. Machają chusteczkami, klaszczą w

dłonie i wołają „Alleluja!" i „Amen!" w co drugim zdaniu. Zupełnie jakby to nam

miało pomóc w zdobyciu codziennej strawy.

Elise zdenerwowała się.

Oni rozdają biedakom wiele setek bochenków chleba tygodniowo.

A skąd wiesz?

Bo byłam w Świątyni wczoraj wieczorem.

I co, przechwalali się tym?

Nic podobnego. Mówili tylko, że będą walczyć, póki na ziemi panuje bieda,

póki słychać płacz dzieci, póki istnieją pijacy i uliczne dziewki.

Jaka szkoda, że nie pomogli twojemu ojcu, Elise. A może był za brudny i

brzydzili się go tknąć?

Elise z trudem łapała powietrze. Dobrze wiedziała, że nie powinna się dać

sprowokować Valborg, bo znała ją na wylot i nie miała złudzeń, by kiedyś się miała

zmienić, ale nie zdołała się powstrzymać.

Darowałabyś sobie takie gadanie. W końcu to mimo wszystko nasz ojciec.

Co z tego, skoro upijał się na umór, zataczał się po ulicach, bił ciebie i twoją

matkę?

Owszem, ale taki był tylko przez te dwa ostatnie lata. Wcześniej, kiedy

jeszcze pracował w tkalni płótna żaglowego...

Uspokójcie się! - wykrzyknęła Hilda. - Po co w ogóle rozmawiać o ojcu?

Jego już nie ma. Nie ma o czym gadać!

Valborg wsunęła Hildzie rękę pod ramię i powiedziała tylko:
- Chodź, Hilda.
W tej samej chwili nadeszły koleżanki Valborg.
- Widziałam cię wczoraj, Elise - odezwała się jedna z nich złośliwie. -

Myślałam, że jesteś z Johanem, ale chyba się pomyliłam.

Valborg przystanęła gwałtownie i popatrzyła badawczo na koleżankę i na

Elise.

O czym ty mówisz? - zapytała wreszcie.

Elise umówiła się na randkę z oficerem z Armii Zbawienia.

Taaak? - Valborg przyjęła to z niedowierzaniem. - To prawda, Elise?

Bzdura! Czemu miałabym się z kimś umawiać, skoro jestem zaręczona z

Johanem.

Koleżanka Valborg zdenerwowała się.

Jak możesz tak kłamać w żywe oczy? Przecież widziałam, jak

przechodziliście przez Ullevaalsveien i skierowaliście się w stronę wzgórza Aker.

Byłam wczoraj w Świątyni, żeby poprosić o buty dla ciebie, Hildo - odparła

Elise ze złością. - A ten oficer z Armii Zbawienia szedł w tę samą stronę i

zaproponował, że mnie odprowadzi. Czy to według ciebie jest randka?

Znów kłamiesz! Szłam ukradkiem za wami i widziałam, że dość długo

rozmawialiście ze sobą pod latarnią. Tak ślicznie się do ciebie uśmiechał. Nawet

powiedział ci, jak się nazywa. Mnie jakoś jeszcze nigdy nikt z Armii Zbawienia nie

przedstawił się z imienia i nazwiska.

Elise nie miała siły na dalsze wyjaśnienia. Uznała, że to nie ma sensu.

Jakkolwiek by się tłumaczyła, one i tak to przekręcą. A wszystko z zazdrości!

Valborg była zazdrosna o Johana, a jej koleżanka o oficera. Może znała go już

wcześniej z widzenia i śledziła go ukradkiem, bo jej się podobał?

Przyśpieszyła i wróciła do domu znacznie wcześniej niż Hilda.
W kuchni od razu postawiła na ogniu saganek z wodą, by dolać wrzątku do

wiadra z mydlinami. Jak się wezmę do szorowania, to minie mi złość, pomyślała,

zacisnąwszy wargi. Paskudna Valborg! I do tego jeszcze ta jej koleżanka. Plotkary!

Chodzą tylko i węszą, złośliwe żmije.

Dolała do wiadra trochę wrzątku, chwyciła za szczotkę i zaczęła szorować

podłogę w kuchni. Kiedy następnym razem przyjdzie tu samarytanka z Armii, na

pewno pozna po zapachu, że było tu ostatnio sprzątane.

A co z tobą? - zapytał Kristian ze złością, gdy pochlapała go niechcący po

nodze. Chłopcy siedzieli przy kuchennym stole i odrabiali lekcje.

Śmierdzi tu.

Może opróżniali dziś kible?

Śmierdzi brudem, dlatego sprzątam! Odrabiaj lekcje! Dziś twoja kolej, by

przynieść wodę i drewno!

W korytarzu rozległy się kroki i po chwili do kuchni weszła Hilda.

A co cię tak dzisiaj gnało? - zapytała jakby nigdy nic. Elise wyprostowała

się i odpowiedziała:

Musimy poważnie porozmawiać!

Nie jesteś moją matką!

Twoje szczęście, że nie jestem. Gdzie byłaś dziś w nocy? Hilda zdjęła szal i

powiesiła na gwoździu w ścianie.

Gdzie są buty, o których mówiłaś?

Nie dostaniesz ich, póki nie powiesz, gdzie byłaś w nocy.

Nie są twoje.

Ale gdybym nie poszła do Świątyni wczoraj wieczorem, nigdy byś ich nie

dostała.

Hilda obejrzała się niespokojnie na młodszych braci i odparła:

 Przy nich nie mam zamiaru o niczym mówić.

 Peder i Kristian! Wyjść!

Peder popatrzył przestraszony na Elise:

 Jak to wyjść? Przecież kazałaś nam odrabiać lekcje.

 Wyjdźcie na chwilę na korytarz, bo Hilda musi mi coś powiedzieć, zaraz

wrócicie.

Niechętnie poczłapali w stronę drzwi. Gdy tylko zamknęli je za sobą, Elise

odwróciła się do siostry i tonem nieznoszącym sprzeciwu nakazała:

- Mów!
Hilda spuściła głowę.

 Byłam w fabryce - wyznała i zaraz podniosła wysoko głowę, jakby

uświadomiła sobie, że nie ma się czego wstydzić. - O co tyle hałasu? Przecież wiesz,

z kim się spotykam.

 Z majstrem? - Elise popatrzyła na siostrę z niedowierzaniem. - Nadal

spotykasz się z panem Paulsenem?

Hilda potwierdziła, a na jej twarzy malował się triumf.
- Spaliśmy w jego kantorze.
- To z pewnością się wyspałaś - odezwała się Elise szyderczo. Hilda

uśmiechnęła się.

Elise poczuła nagle, jak wzbiera w niej wściekłość.
- Nic się nie szanujesz! Jak możesz z tym podstarzałym, grubym...
Nie zdążyła dokończyć, bo Hilda wymierzyła jej siarczysty policzek.
- Milcz! - krzyknęła. - To dobry człowiek. Kupuje mi ciastka i czekoladę i dba

o mnie, jakbym była jakąś księżniczką. Powiedział, że jeszcze nie spotkał tak pięknej

dziewczyny jak ja. I wcale się nie zdenerwował, gdy się dowiedział o dziecku.

Przeciwnie, ucieszył się.

Elise aż otwarła usta ze zdumienia.
- Ucieszył się?

 Tak - chlipnęła Hilda.

Elise wciąż patrzyła na nią z niedowierzaniem. - Ale... ale...
- Wiem, co sobie myślisz. Ale zapewniam cię, że nie jest mi wcale gorzej niż

innym. Wystarczy zamknąć oczy i uciec myślami.

Elise poczuła, jak policzki palą ją ze wstydu. Hilda zachowuje się jak uliczna

dziwka. Oddaje majstrowi swe ciało w zamian za ciastka i czekoladę! Jezu, co za

nieszczęście!

- Możemy już wejść? Zimno nam! - krzyczał z korytarza Kristian i walił

pięściami w drzwi.

Elise nie odpowiedziała, bracia więc wpadli do kuchni z hałasem. Chwyciła za

szczotkę i na nowo zajęła się szorowaniem podłogi. Czuła się jednak tak, jakby ktoś

pozbawił ją sił. Nie mogła przestać myśleć o tym, co robi Hilda. Co powiedzą

mamie? Wcześniej czy później mama domyśli się, co przydarzyło się Hildzie, i

zażąda wyjaśnień, kto jest ojcem dziecka.

Muszą coś wymyślić! Może powiedzieć, że to dziecko Loranga albo jakiegoś

innego chłopaka z sąsiedztwa? Pół biedy, gdy chodzi o dwoje kochających się ludzi,

którzy z czasem wezmą ślub, ochrzczą dziecko i będą mogli z podniesioną głową

stawić się przed obliczem pastora.

Zerknęła na Hildę, która usiadła na stołku i sznurowała nowe buty. Elise

zauważyła teraz, że nie są pierwszej nowości, ale najważniejsze, że nie miały dziur i

lśniły porządnie wypastowane. Co prawda były za duże o numer albo dwa, ale to

lepsze, niżby miały być za ciasne. Jak włoży do środka stare wkładki, pasować będą

jak ulał.

Hilda podniosła wzrok, a oczy jej błyszczały.
- Zobacz, jakie piękne! Już widzę, jak Valborg pęka z zazdrości.
Elise stała nieruchomo i patrzyła na siostrę, która zachowywała się tak, jakby

zapomniała, o czym przed chwilą rozmawiały. Buty były ważniejsze! Pokręciła głową

zrezygnowana i westchnęła w duchu: Hilda ma szesnaście lat, pracuje, ale do

dorosłości jej jeszcze daleko.

Z ulgą jednak przyjęła, gdy Hilda położyła się spać niemal równocześnie z

Pederem i Kristianem. Nic dziwnego, pomyślała. Skoro całe ubiegłą noc spędziła w

kantorze majstra, to teraz jest zmęczona.

Pomogła mamie przy wieczornej toalecie. Mama chyba zauważyła, że Elise

się śpieszy, bo posłała jej pytające spojrzenie.

- Miło, że przyszła dziś ta samarytanka z Armii Zbawienia, prawda? -

zagadnęła Elise, by skierować myśli mamy na inne tory.

Mama jednak popatrzyła na nią oczami pełnymi łez.
- Za późno, Elise - wyszeptała. - Ze wszystkim już jest za późno.
Elise zerknęła pośpiesznie na braci, ale oni byli pochłonięci przebieraniem się

i kłótnią, kto dziś śpi przy ścianie.

- Nic takiego mi nie mówiła - odparła Elise, kręcąc głową. - Była zadowolona,

że nie plujesz krwią, i nie miała pewności, czy to naprawdę suchoty. Jeśli będziesz się

zdrowiej odżywiać, skończą się te okropne mrozy i będzie można pootwierać okna i

wywietrzyć tu porządnie, na pewno poczujesz się lepiej. Latem pójdziesz sobie

posiedzieć na ławkę koło mostu i wystawisz twarz do słońca. Podobno to pomaga.

Najgorzej odbija się na zdrowiu ta surowa zima.

Mama nic nie odpowiedziała, ale Elise zdawało się, że dostrzegła w jej oczach

nikłą nadzieję. Gdy chłopcy byli już w łóżku, Elise siadła przy kuchennym stole i

zabrała się do cerowania. Musiała mieć pewność, że wszyscy śpią, wiedziała jednak,

że i tale nie zostanie długo u Johana. Mama może się w każdej chwili obudzić i

potrzebować pomocy, Peder często miewał koszmarne sny i rzucał się niespokojnie

na łóżku. Johan, który sam ma chorą siostrę, powinien zrozumieć, jak trudno wyrwać

się choć na chwilę od tego wszystkiego. A co dopiero na całą noc.

Ponownie wróciła myślami do rozmowy z Hildą. Nie mieściło jej się w

głowie, że siostra zgodziła się dobrowolnie na taki związek. Gdyby jeszcze chodziło o

chłopaka, w którym zakochała się po uszy, łatwiej by było jej zrozumieć.

Przypomniała sobie lato i siebie razem z Johanem na polanie. Gorączkę, jaka ogarnęła

ich ciała, kiedy tak leżeli na mchu w niedzielne popołudnie, nad nimi było tylko

niebo, a wokół śpiewały ptaki. Już samo wspomnienie przywoływało w niej na nowo

ową namiętność. Ale z podstarzałym grubym majstrem? Wzdrygnęła się z

obrzydzeniem, gdy wyobraziła sobie tłuste palce, włosy przerzedzone łysiną i

nieświeży starczy oddech. Co pomoże zaciskanie oczu i ucieczka myślami?

Przypomniała sobie, jak kiedyś w przerwie obiadowej, kiedy mama jeszcze

była zdrowa i Elise nie musiała wracać na tę godzinę do domu, jedna z pomocnic

opowiadała, co jej się przydarzyło, gdy poszła w niedzielę do lasu na jagody.

Pozostałe młode dziewczęta nachyliły się nad nią i nasłuchiwały z wypiekami na

twarzy. Usłyszała jakieś dziwne odgłosy, zupełnie jakby ktoś popłakiwał i się żalił.

Rozejrzała się wokół i zobaczyła dwoje ludzi, którzy kotłowali się wśród wrzosów.

Na młodej dziewczynie leżał potężnie zbudowany podstarzały mężczyzna.

Pomocnicy zdawało się, że jest świadkiem mordu, i sparaliżował ją strach. Ale

wówczas zauważyła, że młoda dziewczyna sama podnosi spódnicę i rozwiązuje

troczki przy bieliźnie, gdy mężczyzna siłuje się z paskiem przy spodniach i

rozporkiem. Pomocnica przeżyła szok, gdy uwolnił swą męskość. Chciała się

odwrócić i uciec stamtąd jak najdalej, ale bała się, że ją usłyszą. Stała więc jak

przygwożdżona i wpatrywała się. I wtedy stało się coś dziwnego, wyznała drżącym

głosem. Młoda dziewczyna wcale nie płakała, lecz uśmiechnęła się i rozłożyła

szeroko uda. Wyglądała tak, jakby to sprawiało jej wielką przyjemność.

Elise wzdrygnęła się, jakby się chciała otrząsnąć z obrazów, które podsuwała

jej wyobraźnia. Trudno jej było uwierzyć, że Hilda leży tak i się uśmiecha do majstra,

sama zdejmuje bieliznę i jeszcze czerpie z tego rozkosz.

Johan siedzi w kuchni piętro niżej i czeka, niecierpliwy i radosny. On

właściwie zawsze jest w dobrym nastroju, uderzyło nagle Elise. To chyba jego

największa zaleta. Czy Hilda kiedyś przeżyje piękno miłości z przystojnym młodym

ukochanym, skoro się tak nie szanuje? Czy ktoś się zechce ożenić z dziewczyną,

która zachowuje się jak dziwka?

Skończyła cerować jedną skarpetkę, odłożyła na bok przybory do cerowania i

wstała od stołu. W izbie już od dłuższego czasu panowała całkowita cisza. Przez

chwilę stała nieruchomo i nasłuchiwała, w końcu narzuciła szal na ramiona i

wymknęła się z domu.

Nawet najmniejszy dźwięk nie mącił nocnej ciszy. Mieszkańcy budynku spali.
Bezgłośnie zeszła po schodach i nie pukając, uchyliła drzwi, tak jak się

wcześniej umówili z Johanem.

Siedział przy stole, pochłonięty lekturą gazety. Pewnie dostał ją od pani Berg

z sąsiedniego domu, która zwykle oddawała mu gazety po przeczytaniu. Na widok

Elise wyraźnie się ucieszył, a jego twarz rozpromieniła się w uśmiechu. Przyłożył

palec do ust na znak, że muszą zachowywać się cicho, i kiwnął, by podeszła bliżej.

Usiadła przy nim i objęła go w pasie ramieniem. Przez długą chwilę siedzieli

szczęśliwi, że znaleźli się blisko siebie. Johan wskazał jej narożnik kuchni. Dopiero

wtedy zauważyła, że na podłodze rozłożył koc i poduszkę.

- Chodź - wyszeptał. - Położymy się trochę.
Mimowolnie przypomniała jej się opowieść pomocnicy z przędzalni,

pomyślała też o tym, jaką hańbą okryła się Hilda. Zagryzła wargi i opierała się.

- Nie wygłupiaj się, Elise. Przecież nic ci nie zrobię.
Zdmuchnął płomyk lampy.
Ogarnęło ją niewypowiedziane szczęście, gdy znalazła się w jego ramionach.

Wtulona w jego ciepłe, znajome ciało, chłonęła zapach tytoniu i mężczyzny, czując

radość, że Johan kocha ją tak samo mocno jak ona jego. Jego usta były takie gorące, a

dłonie, choć duże i silne, gładziły ją lekko i delikatnie.

- Tak się cieszę, że przyszłaś - wyszeptał. - Kocham cię, Elise, z każdym

dniem coraz mocniej.

Przylgnęła do niego całym ciałem, jakby nie mogąc nasycić się jego

bliskością.

- Poczekajmy do lata, Johan... Wtedy będę leżeć w twoich ramionach każdego

wieczoru.

A ja cię będę całował do utraty tchu. Zaśmiała się.

Nocami nie będziemy wiele spać.

Bo poświęcimy je na coś innego niż sen.

Wsunął jej dłoń pod koszulę i na nagiej skórze poczuła delikatne muśnięcia.

Przyjemnie? - wyszeptał chrapliwie.

Mhm.

Chwycił jej rękę i położył na swym podbrzuszu. Poczuła twardą, pulsującą

męskość. Przestraszyła się jednak, bo Johan dyszał i oddychał gwałtownie, szybko

więc cofnęła dłoń.

Nie możemy, Johan.

Tylko troszkę - szeptał błagalnie wprost do jej ucha, rozgrzewając je

gorącym oddechem.

Nie, nie możemy. Muszę ci opowiedzieć coś strasznego,

wtedy zrozumiesz, dlaczego.
Odsunął się trochę, a wówczas Elise pożałowała swych słów. Milczała przez

chwilę.

Co takiego? - spytał, a w jego głosie wyczuła lęk. On, który nigdy niczego

się nie bał!

Chodzi o Hildę.

Usłyszała, że czujnie wstrzymuje oddech.

A co z nią znowu?

To nie goniec Lorang, jak sądzisz, jest ojcem dziecka - wyznała wreszcie,

zdecydowana mu o wszystkim opowiedzieć. Uznała, że prędzej czy później i tak się

wszystkiego dowie, a ona potrzebowała jego pomocy. Trudno, niech nawet Hilda się

gniewa, zresztą właściwie nie musi wiedzieć, że Johan zna prawdę.

Tylko przyrzeknij, że nikomu o tym nie powiesz.

- Mogę przysiąc, jeśli tak ci zależy.
- To majster.
Zapadła kompletna cisza, która przeraziła Elise. Ale po chwili Johan odważył

się odezwać. Chociaż w pomieszczeniu było zupełnie ciemno, domyśliła się, że jest

zaszokowany.

 Pan Paulsen? - jęknął z niedowierzaniem.

 Tak.

Miała wrażenie, że Johan zaciska pięści.

 Już on mi za to odpowie! - oznajmił z gniewem, zamierzając wstać. Ale

Elise go powstrzymała.

 Nie jest tak, jak myślisz, Johan. Hilda zrobiła to z własnej woli.

Z jego ust wydobył się przeciągły jęk. Odetchnął głęboko.

 Koniec świata, chcesz mi powiedzieć, że Hilda sama poszła do łóżka z

majstrem?

 Tak - odpowiedziała, kuląc się ze wstydu. - Wyznała mi to bez

zażenowania.

 Czy on wie, że...

 Tak, obiecał się tym zająć. Co dokładnie miał na myśli, nie mam pojęcia, ale

wydaje mi się, że zamierza utrzymywać Hildę i dziecko w ten czy inny sposób. Może

nie będzie jej dawał zbyt wiele koron, ale...

 No nie, muszę wstać i zapalić fajkę. To najgorsze, co słyszałem.

Wstał, po omacku podszedł do stołu i zapalił lampę naftową.
Elise poszła za nim, zawiedziona, choć równocześnie nie bez ulgi. Zdołała

skierować myśli Johana na inne tory, ale chętnie jeszcze poleżałaby przy nim,

rozkoszując się jego bliskością.

Zapalił fajkę i zaciągnął się mocno. Elise wpatrywała się w jego silne dłonie,

dziwiąc się w duchu, że ich widok wywołuje taki niepokój w jej ciele.

 Opowiedziałaś o tym mamie?

 Nie, nie mam odwagi. Ją to zabije. Chyba będzie trzeba udawać, że chodzi o

kogoś innego, za kogo Hilda mogłaby z czasem wyjść za mąż.

 Prędzej czy później będziecie musiały powiedzieć prawdę.

 Nie możemy. Nikomu nie życzę takiego wstydu, a już zwłaszcza mojej

mamie.

Odetchnął głęboko.

 A Hilda już się nie spotyka z gońcem Lorangiem?

 Nie wiem. Mogę spytać. Ale dlaczego?

 Muszę pomyśleć... Może dałoby się z nim pomówić, zapłacić mu parę koron

czy coś takiego...

 A skąd weźmiemy te korony?

 Ja wam pomogę.

Ty? Skąd ty weźmiesz pieniądze?

Uśmiechnął się.

Popracuję dodatkowo.

Podniósł rękę i naprężył muskuły. Pod koszulą odznaczył się twardy mięsień.

Mogę po godzinach nosić skrzynie w tkalni płótna żaglowego. Patrzyła na

niego zaokrąglonymi ze zdziwienia oczami.

Dasz radę?

Nie zauważyłaś, że roznosi mnie energia? - zaśmiał się cicho.

Elise poczuła, że się rumieni. To prawda, Johan bez wątpienia ma dość sił.



17

Ubrani na czarno, stali milczący i pogrążeni w smutku wokół grobu na

cmentarzu Nordre Gravlund. Ojciec spoczął w ziemi w trumnie nabytej na koszt

gminy, a na usypanym kopcu leżały świerkowe gałązki. Nie dostał nawet jednego

kwiatka, myślała Elise, czując bolesny ucisk w sercu. A każdy zasługuje na to, by na

jego grobie znalazł się choć jeden kwiat.

Na pogrzeb przyszli niemal wszyscy sąsiedzi: pani Evertsen z siostrą, pani

Albertsen, stara pani Berg z domu obok, zarządca domu z żoną, Johan z panią

Thoresen, a także wiele dziewcząt z przędzalni. Wszystkie miały na sobie czarne

ubrania, a w dłoniach trzymały gałązki świerku. Szły za karawanem z czarnymi

draperiami, ciągniętym przez konia osłoniętego przed mrozem czarną derką. Kiedy

opuszczono trumnę do dołu, pastor odmówił stosowne modlitwy, grabarz zasypał

grób i ułożyli na wierzchu gałązki świerku, jedną po drugiej.

Było tak cicho i dziwnie. Nikt się nie odzywał, nie zabrzmiała muzyka i

śpiew. Nie stać ich było ani na opłacenie dzwonnika, ani chóru, a nikt z nich nie czuł

potrzeby, by zaintonować jakiś werset z psalmu.

Nagle ciszę przerwał głęboki, dźwięczny męski głos, który zaśpiewał:



Więc weź mą dłoń i poprowadź mnie,



póki nie dotrę błogosławiony



do niebiańskiego domu.



Nie mogę iść sam,



gdziekolwiek mnie poprowadzisz,



pójdę za tobą.

Elise stała oniemiała, wstrzymując oddech. Przeraziła się, że ze wzruszenia

zaraz się rozpłacze, choć do tej pory jakoś udawało jej się powstrzymać łzy. Nie

miała odwagi się odwrócić, by spojrzeć, do kogo należy ten piękny głos, obawiając

się, że czar pryśnie. Chciała rozkoszować się piękną melodią, nie patrzeć, a jedynie

czuć. Gdy mężczyzna śpiewał kolejne wersy, niemal bała się oddychać.

Kiedy pośród mroźnego styczniowego dnia wybrzmiały ostatnie strofy, nikt

się nawet nie poruszył. Zupełnie jakby ta pieśń podniosła ich na duchu, dodała im

skrzydeł i zaniosła wysoko pod chmury ku lepszemu światu. Rozległ się cichy szloch,

ktoś pociągnął nosem, jedni odważyli się popatrzeć za siebie, inni stali zamyśleni.

Polem kolejno podchodzili do rodzeństwa, ściskali im dłonie z wyrazami

współczucia i odchodzili ze zwieszonymi głowami. Dopiero po wszystkim Elise

ośmieliła się odchylić lekko głowę, a wtedy mignęła jej wysoka, ciemna postać

oficera Armii Zbawienia poruszająca się w przeciwnym kierunku...

Kto to był? - zabrzmiał przy niej zdziwiony głos Johana.

Nie wiem. Pewnie ktoś, kto zazwyczaj śpiewa psalmy podczas pogrzebów.

Dziwne, że to ktoś od nich...

A co w tym dziwnego? Przecież oni są bardzo pobożni, mimo że chodzą w

mundurach.

Peder pociągnął ją za czarny szal.
- Chodź, Elise, strasznie zmarzły mi nogi.
Elise popatrzyła na brata. Oczy miał całe czerwone, a spojrzenie tale

przeraźliwie smutne, że serce się krajało.

- Tak, chodźmy już. Wracajmy do mamy – powiedziała i chwyciła go za rękę.

Ku jej zdziwieniu nie cofnął dłoni, a kiedy Johan stanął obok niego, jemu podał

drugą.

Długo szli w milczeniu. Nawet Johan nie był rozmowny. Za nimi podążała

Hilda z Kristianem, a dołączyła do nich pani Thoresen i inni sąsiedzi.

Nagle Peder powiedział zdziwiony:

 Słyszeliście, o czym on śpiewał? Nie mogę iść sam, śpiewał. Podążę

wszędzie tam, dokąd poprowadzi mnie tamten.

 Chodziło o Boga.

Peder zerknął na nią zdumiony.

 To tata będzie teraz podążał za Nim?

Elise pokiwała głową.

 A Bóg zechce, żeby tata szedł za Nim?

 Bóg kocha wszystkich, obojętnie jacy są.

 To znaczy, że tata nie jest teraz sam.

 Nie, nie jest.

Peder zaśmiał się sam do siebie, mówiąc:
- To ja się już nie boję i będę się cieszył, gdy nadejdzie moja kolej.
Elise poczuła gulę w gardle, ale uśmiechnęła się i zerknęła na Johana. On też

się do niej uśmiechnął.

Doszli prawie do domu, a gdy Elise odwróciła się, by się upewnić, czy Hilda

idzie za nimi, zobaczyła, że siostra zatrzymała się i rozmawia z Valborg. Ta szeptała

jej coś z zapałem do ucha. Gdy się jednak zorientowały, że Elise patrzy w ich stronę,

Valborg odwróciła twarz.

- No to już idę, Hildo, zobaczymy się później - rzuciła na pożegnanie.
Jedna z dziewcząt z przędzalni podeszła do Elise i podała jej rękę. Unikając

jej spojrzenia, tłumaczyła się, że nie złożyła jej kondolencji na cmentarzu.

- Muszę się śpieszyć do Anny - rzekła pani Thoresen i zniknęła w bramie.
W końcu ucichł wokół nich gwar i zostali sami.
- Wejdziesz do nas? Napijesz się z nami kawy? - zwróciła się Elise do Johana.
Pokiwał głową.
W chwili, gdy wchodzili na podwórze, Elise odwróciła się do siostry i

zapytała ją:

- Co chciała od ciebie Valborg?
Hilda wzruszyła ramionami.
- Patrzyła na mnie jakoś tak nieprzyjemnie.

Ona uważa jedynie, że to trochę dziwne, że na cmentarzu śpiewał twój

znajomy z Armii Zbawienia.

Elise poczuła, że się czerwieni.

Mój znajomy? A co to za bzdury?

Jej przyjaciółka go rozpoznała.

Johan zatrzymał się gwałtownie i odwrócił do nich z dziwnym wyrazem

twarzy.

To był ten, co cię odprowadził, gdy wracałaś ze Świątyni?

Nie mam pojęcia, kto to był - odpowiedziała Elise, słysząc zdenerwowanie

w swoim głosie. - Widziałam tylko z daleka, że miał na sobie mundur oficera Armii.

Do diabła! - splunął Johan.

Johan, ty przeklinasz! - Peder wbił w niego wzburzony wzrok. - I to jeszcze

dziś, kiedy tata przestał być sam.

W milczeniu weszli do bramy, a potem na drugie piętro.
W kuchni Elise od razu napaliła w piecu, a Hilda weszła do mamy, by jej

opowiedzieć o pogrzebie. Peder i Kristian przekrzykiwali się, podekscytowani tym,

że Johan siedział razem z nimi przy stole.

Johan natomiast był dziwnie milczący. Zapytany, odpowiadał półsłówkami, a

kiedy Elise zerknęła na niego, zauważyła, że przygląda jej się uważnie.

Chyba nie jest taki głupi, by się przejmować jakimś mężczyzną z Armii

Zbawienia, pomyślała ze złością.

Równocześnie poczuła w sercu wzruszenie. Tak bardzo chciała zachować to

piękne wspomnienie, niczym cenny skarb, po który sięgać będzie, ilekroć powrócą

myśli o ojcu. Nie dlatego, że psalm śpiewał Emanuel, bo gdy się zastanowiła,

rzeczywiście mógł to być on. Mignął jej wprawdzie tylko z daleka, ale zauważyła

pewne podobieństwo. Pieśń była wyjątkowo piękna i nadała uroczystości godną

oprawę. Niemy, ubrany na czarno kondukt wokół ubogiej mogiły na tle oszronionych

drzew i pogodnego mroźnego nieba, i nagle ten piękny, głęboki głos, który przerwał

ciszę i przeniknął wprost do jej serca niczym lśniące promienie.

Elise nalała wszystkim kawy z cukrem, postawiła na stole chleb, masło i syrop

i ciastka za pięć ore. Hilda zaniosła mamie tacę z jedzeniem.

A czemu mamy dziś takie dobre jedzenie? - odezwał się Peder zdziwiony.

Bo ojciec został pogrzebany, głupku - odparł Kristian ze złością.

To myto świętujemy?

Tak - odpowiedziała głośno Elise. - Świętujemy, że tata nie jest już sam.

Peder uśmiechnął się uszczęśliwiony i dodał:
- No i że nie jest już pijany.
Elise znów poczuła zdradziecką gulę w gardle. Podeszła pośpiesznie do pieca

i udawała, że sięga po czajnik.

Gdy chłopcy się najedli, chcieli wyjść na dwór, by się poślizgać na górce za

małym domkiem starego majstra przy moście.

- Uważajcie, chłopcy, na rzekę - upomniała ich Elise, zanim wybiegli. - Dość

już nieszczęść w tym roku.

Johan zerknął na nią i wykorzystując, że Hilda siedzi u mamy, zapytał Elise:
- Co jest z tym mężczyzną?
Zdawało się, że to pytanie parzyło go w język od chwili, gdy weszli do

mieszkania.

Elise westchnęła ciężko i odpowiedziała:
- Nic. Pierwszy raz widziałam go na oczy w poniedziałek w Świątyni. Od

tamtej pory go nie spotkałam i nie korci mnie, by go spotkać.

- Dlaczego więc on za tobą się ugania?
Elise zmusiła się, by nie wybuchnąć gniewem.

 Wcale się za mną nie ugania. Jest chrześcijaninem. Dowiedział się, że mój

ojciec utonął w rzece. Wie, że nas nie stać ani na chór, ani na dzwony, dlatego

przyszedł, by spełnić powinność oficera Armii. Nie zrobił tego dla mnie, tylko dla

mojego ojca.

 Nie jestem tego taki pewien.

Elise podeszła do niego i objęła go za szyję.
- Wiesz co, Johan? Twoja zazdrość trochę mi nawet pochlebia, wolę jednak,

gdy mi ufasz.

Wreszcie dał się udobruchać i uśmiechnął się:
- Czy to takie dziwne, że jestem zazdrosny, skoro zaręczyłem się z

najpiękniejszą dziewczyną na całym osiedlu Sagene?

Elise roześmiała się i przyjęła jego pocałunek, przymknąwszy powieki.
Otworzyły się drzwi do izby i stanęła w nich Hilda.
- Elise, mama chce, żebyś do niej przyszła - powiedziała.
Elise po cichu zbliżyła się do łóżka mamy.
Mama siedziała oparta o poduszki. Na jej bladych ustach błąkał się lekki

uśmiech, a duże oczy lśniły od łez. W dłoniach trzymała starą, zniszczoną Biblię,

którą dostała od swojego ojca. Na komodzie paliła się biała świeca.

Elise wiedziała, że na zawsze zapamięta ten obraz mamy z Biblią w dłoniach

w migotliwym świetle świecy.

Mama wyciągnęła do niej szczupłą dłoń, a Elise ją uścisnęła.

Hilda mi wszystko opowiedziała. Także o tym oficerze z Armii Zbawienia,

który odśpiewał psalm.

Rzeczywiście, to było piękne - pokiwała głową Elise. - Żałowałam, że cię

tam nie ma.

Mama uśmiechnęła się.
- Bardzo się ucieszyłam, gdy o tym usłyszałam. Leżałam tu i płakałam, że nikt

mu nawet nie zaśpiewa psalmu. Wiesz, że w gruncie rzeczy twój ojciec był dobrym

człowiekiem, nim się dostał we władzę alkoholu.

Elise tylko kiwnęła głową, bo znów nie mogła wydobyć z siebie słowa.

Cieszyła się, widząc, że mama czuje się znacznie lepiej, i zdołała nawet

wypowiedzieć to, co leżało jej na sercu.

- Musisz powiedzieć o tym chłopcom, kiedy będą starsi - dodała mama z

wyraźnym wysiłkiem, aż się zadyszała. Elise miała tylko nadzieję, że nie zaszkodzi

jej to, że tyle mówi. - Oni muszą zrozumieć, że ich ojciec nie zawsze był taki, jakim

go zapamiętali - ciągnęła. - Opowiedz im, że był najprzystojniejszym mężczyzną na

całym osiedlu, że miał piękny głos i był dzielnym marynarzem. Takim jak w piosence

Twarda brać - dodała szeptem. Głos uleciał, a mama zamknęła oczy i opadła

bezsilnie.

Elise pogłaskała ją nieporadnie po policzku i przyrzekła:
- Opowiem im, mamo, wszystko to, co usłyszałam od ciebie. Dowiedzą się,

gdy będą na tyle duzi, by to zrozumieć.

Po cichu wróciła do kuchni. W wyjściu na korytarz mignęła jej Hilda, która

wyszła, mocno zatrzaskując za sobą drzwi.

 A co jej się stało? - Elise popatrzyła na Johana przerażona.

 Dałem jej do zrozumienia, że wiem o wszystkim, i przykazałem, by

przestała się włóczyć po nocach. Nie może być tak, że odpowiedzialność za wszystko

spoczywa wyłącznie na twoich barkach.

Elise wpatrywała się w niego z niedowierzaniem.

 Powiedziałeś jej, że się ode mnie dowiedziałeś o majstrze? Ona mi tego

nigdy nie wybaczy! Przyrzekłam jej, że zachowani to w tajemnicy. Gotowa teraz w

ogóle nie wrócić do domu!

 Wcześniej czy później i tak bym się o tym dowiedział, Elise. Czegoś takiego

nie da się długo ukrywać.

 Nic nie rozumiesz, Johan! - jęknęła Elise zrezygnowana. - Hilda nie jest

taka sama jak twoja siostra. W złości gotowa popełnić jeszcze jakieś głupstwo.

Johan wstał ze stołka i podszedł do niej.
- Nie przejmuj się tym tak bardzo! Chciałem tylko ci po móc. - Objął ją i

przytulił mocno.

Odsunęła go.
- Myślę, że lepiej będzie, jeśli już pójdziesz, Johan. Potrzebuję pobyć trochę

sama. W końcu dopiero co pochowałam ojca na cmentarzu...

Kiwnął głową wyraźnie zawiedziony, ale zbyt dumny, by protestować.
Elise stała i patrzyła, jak odchodzi. Przez moment miała ochotę pobiec za nim,

rzucić mu się na szyję i poprosić, by wrócił, ale nie ruszyła się z miejsca.

Z ciężkim sercem zabrała się do obierania ziemniaków. Spierzchnięte

czerwone palce piekły ją niemiłosiernie w zetknięciu z lodowatą wodą, ale w uszach

wciąż dźwięczały jej słowa psalmu wyśpiewanego głębokim, pięknym męskim

głosem: „Więc weź mą dłoń..."

Zaraz jednak odpędziła to piękne wspomnienie.
- Mój znajomy, też mi coś- prychnęła ze złością pod nosem i szarpnęła mocno

nożem, kalecząc sobie palec.

Kiedy zapadł wieczór i chłopcy przygotowywali się do spania, z, czerwonymi

policzkami po zabawie na górce, przemoczeni i zmarznięci, Hilda wciąż jeszcze nie

zjawiła się w domu.

 Gdzie Hilda? - zapytała mama, a w jej słabym głosie pobrzmiewał niepokój.

 Myślę, że potrzebowała pobyć trochę sama - odpowiedziała Elise

wymijająco. - To był dla niej ciężki dzień.

A kiedy mama nic na to nie odpowiedziała, dodała pośpiesznie: ś Na pewno

słyszałaś, że Hilda ma nową przyjaciółkę. Ona pochodzi z rodziny komorniczej z

okolic jeziora Mjosa. Przyjechała do miasta za pracą, gdy miała zaledwie piętnaście

lat. Teraz wynajmuje pokoik na poddaszu w starym drewnianym domu niedaleko

tkalni płótna żaglowego.

Po chwili od strony narożnika, gdzie stało łóżko, doleciał cichy głos mamy:

 Mam nadzieję, że to porządna dziewczyna.

 Na pewno - odparła pośpiesznie Elise.

Gdy położyła spać chłopców i pomogła mamie przy wieczornej toalecie,

siadła sama w kuchni. I wtedy ogarnął ją lęk.



18

Następnego ranka, gdy Elise się obudziła, Hildy nie było w łóżku. W kuchni

też jej nie zastała. Nic też nie wskazywało na to, by w ogóle tam zajrzała.

Mama spała, więc Elise miała nadzieję, że uniknie wymyślania kolejnych

kłamstw. Raz po raz strach chwyta! ją za gardło, jak tamtego ranka, kiedy myślała, że

to zwłoki Hildy wyłowiono z rzeki przy moście. Odsuwała go jednak czym prędzej.

Uznała, że skoro Hilda jest taka zadowolona ze swojego życia, z ciastek i czekolady, i

starucha, który pieści jej ciało, to raczej nie zrobi sobie nic złego. Przynajmniej na

razie, póki jeszcze po niej nie znać ciąży i nie musi tłumaczyć dziewczętom z

przędzalni, kto jest ojcem dziecka. Zresztą na pewno majster zabronił jej wyjawić

prawdę, więc nie będzie mogła nic powiedzieć.

Nie, Hilda zapewne wściekła się na nią za to, że wygadała się Johanowi, i

postanowiła się zemścić, nie wracając na noc.

 Hilda nie spała dziś w swoim łóżku - oświadczył Peder.

Elise drgnęła i obróciła się gwałtownie do brata.

 Nie musisz tego mówić tak głośno, by mama usłyszała.

 Przecież o tym wie cała ulica - wtrącił oschle Kristian.

A o czym tak wszyscy wiedzą? - zapytała Elise, wbijając w niego wzrok.

No, że ona wciąż gdzieś łazi, za dnia i w nocy.

Elise zacisnęła usta i położyła na stole chleb. Dopiero będzie gadanie, gdy

wyjdzie na jaw, że spodziewa się dziecka, pomyślała.

Peder popatrzył na nią z powagą i rzekł:
- Ja to się cieszę, że ty, Elise, masz Johana. Przynajmniej nie musisz nigdzie

daleko chodzić. Wystarczy, że zejdziesz piętro niżej.

Uśmiechnęła się do niego.
- Kiedy weźmiemy ślub, będę mogła zaglądać tu do was zarówno rano, jak i

wieczorem, gotować wam jedzenie i w ogóle.

Peder spojrzał na nią przestraszony:

 Ale chyba tak szybko nie zamierzasz wychodzić za mąż, Elise? Pogładziła

go pośpiesznie po niesfornej grzywce i zapewniła:

 Oczywiście, że nie, Peder. Uśmiechnął się z wyraźną ulgą.

 No, syrena już wyje, muszę lecieć.

Założyła na głowę gruby szal i owinęła się nim dokładnie. W kuchni tego

ranka było wyjątkowo zimno, co oznaczało, że na dworze mocno się ochłodziło.

Nie zapomnijcie zanieść mamie jedzenia i kawy, zanim wyjdziecie do

szkoły.

Znów marudzisz - skrzywił się Kristian.

Nie zapomnę, Elise - zapewnił Peder w drzwiach.

Miała nadzieję, że natknie się na pierwszym piętrze na Johana, ale nie

spotkała go. Żeby się tylko na mnie nie obraził, pomyślała, przyśpieszając kroku.

Pierwszy raz go odtrąciła, po raz pierwszy wyrwała się z jego objęć nie dlatego, że

ktoś nagle wszedł i ich zaskoczył. Nawet poprosiła, by sobie poszedł. Nie wszyscy

młodzi mężczyźni znieśliby ze spokojem, gdyby narzeczona ich tak potraktowała.

Wiedziała o tym. Ale Johan różnił się od innych. Był bardziej dorosły i mądry. Na

pewno zrozumie.

Zdążyła dojść do mostu, gdy w świetle latarni zauważyła jakieś dzieciaki.

Kłóciły się o coś zawzięcie, po czym rzuciły na siebie, tak że rozpętała się między

nimi prawdziwa bitwa.

Zatrzymała się gwałtownie, mimo że już od dawna wyła fabryczna syrena.
- Przestańcie, chłopaki! - zawołała. - Nie macie co robić o poranku, tylko się

bić?

Przestali natychmiast i spojrzeli na nią. Wtedy zauważyła w grupce Everta.
- Evert? Ty już na nogach? Przecież sklep otwierają później? - zdziwiła się.
Nie odpowiedział. Stał w milczeniu ze zwieszoną głową, kopiąc czubkiem

buta bryłkę lodu.

Elise już miała biec dalej, gdy usłyszała, jak jeden z chłopców szepcze do

drugiego:

- Jej narzeczony to zrobił?
Poczuła się tak, jakby ktoś ją boleśnie uderzył. Evert jednak rozpuścił plotki,

mimo że mu zapłaciła, aby milczał.

Zmusiła się, by pójść dalej, udając, że nic nie słyszała. Zdołała jednak

posłyszeć jeszcze, jak któryś z chłopców wykrzyknął:

- A niech to licho! To musiał go mocno walnąć. Skoro się utopił!
Elise miała wrażenie, że piętrzą się wokół niej same kłopoty. Jeśli policja się

dowie, że Johan pobił ojca, a wkrótce potem ojciec wpadł do rzeki i się utopił, Johan

na pewno zostanie wezwany jako podejrzany o popełnienie przestępstwa.

Muszę wybrać się do Everta jeszcze raz dziś wieczorem, postanowiła. Zmuszę

go, by powiedział swoim koleżkom, że to wszystko zmyślił. Nawet jeśli będę musiała

mu oddać pół tygodniówki i jeść codziennie polewkę.

Po chwili uspokoiła się nieco. Uznała, że policja ma co innego do roboty niż

wysłuchiwać smarkaczy, którzy wymyślają niewiarygodne historie. Nawet nie będą

go chcieli słuchać. Zwłaszcza takiego Everta, umieszczonego u Hermansena sieroty,

na którego wychowanie łoży gmina. Poza tym Evert za bardzo boi się swojego

opiekuna, by się przyznać, że włóczy się nocą po ulicach.

Poczuła ulgę, ujrzawszy zaraz po wejściu do hali Hildę. Siostra gestykulowała

ożywiona, plotkując z Valborg i innymi dziewczętami, rozchichotana i wesoła.

Dziewczęta otoczyły ją ciasno, więc pewnie nawet nie zauważyła Elise, a w każdym

razie nawet na nią nie spojrzała.

Trudno, pomyślała Elise i westchnęła ciężko. Najważniejsze, że jest cała i

zdrowa.

Równocześnie jednak zrobiło jej się wstyd. Zdenerwowała się na Everta, że

się wygadał, a przecież sama też nie dotrzymała tajemnicy, mimo że przyrzekła.

Oczywiście jest wielka różnica, ona powiedziała Johanowi w nadziei, że jej coś

doradzi, a Evert chciał tylko zaimponować swoją opowieścią chłopakom z ulicy. Ale

w gruncie rzeczy wychodzi na jedno: żadne z nich nie dotrzymało przyrzeczenia.

Wreszcie nadeszła pora przerwy obiadowej. Maszyny zatrzymały się, a w

korytarzu pobrzękiwały blaszane talerze i łyżki.

Elise zerknęła w stronę Hildy, sprawdzając, czy siostra zbiera się do wyjścia,

ale ona rozprawiała w najlepsze z innymi pomocnicami, opowiadała coś, gestykulując

z zapałem, raz po raz wybuchając śmiechem. Nic nie wskazywało na to, by miała

zamiar wychodzić z hali.

Może Johan dziś też przybiegnie do domu w przerwie, pomyślała Elise z

nadzieją, biegnąc przez most i trzęsąc się z zimna. Było jej tak przyjemnie, kiedy

ostatnio pojawił się w domu w przerwie obiadowej, żeby pobyć z nią przez chwilę.

„Nie mamy prawa się skarżyć, skoro mamy siebie", mówił. Ma rację.

Człowiek jest w stanie wiele znieść, jeśli ma to szczęście, że kocha i jest kochany.

Nie ma co wspominać Johanowi o tym, co opowiadali sobie koledzy Everta.

Tylko by się zaczął niepotrzebnie niepokoić. Jeśli Evert nie będzie chciał jej

posłuchać, postraszy go Johanem. Powie, że sam przyjdzie i z nim pogada, ale już na

poważnie. Chłopak na pewno się przestraszy. Bo na ulicy Johan budził powszechny

respekt.

Byleby tylko nie było w tym czasie samarytanki z Armii Zbawienia! Elise nie

chodziło o to, by w ogóle przestała przychodzić. Przeciwnie, była wdzięczna i

szczęśliwa, że ktoś pomaga mamie. Poza tym Hilda dostała buty, a oni wszyscy chleb.

Ale samarytanka pewnie nie patrzyłaby na nią łaskawym okiem, widząc, że przyjmuje

w domu mężczyznę, a poza tym nie byliby wówczas z Johanem sami i nie mogliby

swobodnie porozmawiać.

Bardzo by chciała wszystko naprawić. Jeśli Johan przyjdzie do niej w

przerwie, zarzuci mu ręce na szyję i pokaże, jak bardzo go kocha. Opowie mu, że

żałowała, iż wczoraj wyszedł, i tęskniła za nim do późnej nocy.

Na podwórzu panowała cisza. Mężczyźni, którzy pozostawali bez pracy,

siedzieli i marzli w swoich kuchniach, nie wychodząc wcale na dwór, albo włóczyli

się po knajpach w Vatelandzie. Kobiety zaś były o tej porze w tkalni Hjula lub

przędzalni Nedre Voien.

Mama i Anna leżały samotnie, oddzielone piętrem. Lepiej by było, gdyby

mogły sobie nawzajem dotrzymywać towarzystwa. Myśląc o Annie, Elise poczuła

wyrzuty sumienia. Obiecała jej, że niebawem do niej zajrzy, a tymczasem wiele dni

minęło od ostatniej wizyty. Postanowiła więc zajść do niej od razu, zanim pójdzie na

górę do mamy.

Zapukała, ale nikt nie odpowiedział. To znaczy, że Johan jednak nie przyszedł

do domu na przerwę, jak się łudziła. Poczuła palący zawód.

Nie traciła jednak całkiem nadziei. On miał do pokonania dłuższą drogę z

tkalni płótna żaglowego, może więc lada chwila jeszcze nadejdzie.

W Andersengarden na ogół nikt nie zamykał drzwi. Bo i po co? Co można tu

było ukraść?

Ostrożnie nacisnęła klamkę i weszła do środka.
W niewielkiej kuchence było czysto i schludnie, tak jak zwykle. Pani

Thoresen była bardzo pracowita. Niepojęte, jak ona sobie dawała radę ze wszystkim.,

zwłaszcza że, jak wspominał Johan, często miała nadgodziny. Na chwiejnym stole

leżała serweta, czysta i świeżo uprasowana, klosz lampy naftowej błyszczał umyty, a

podłoga wokół pieca była starannie zamieciona.

Elise skierowała swe kroki do izby, ale najpierw zapukała.
- Proszę - usłyszała słabowity głos Anny.
Elise ostrożnie wsunęła się do środka. Z jakiegoś powodu starała się

zachowywać bardzo cicho, jakby weszła do pokoju, gdzie ktoś spał i nie chciała go

obudzić.

- Elise? - bledziutka twarz w pomalowanym na brązowo łóżku rozpromieniła

się w uśmiechu. - Przyszłaś mnie odwiedzić?

Anna uniosła głowę znad poduszki i popatrzyła na nią wielkimi niebieskimi

oczyma okolonymi gęstymi, czarnymi rzęsami. Ciemne kosmyki włosów opadały jej

na ramiona.

Gdyby była taka jak wszyscy, chłopcy by się za nią uganiali, pomyślała Elise.

Idę do mamy, ale pomyślałam sobie, że najpierw zajrzę do ciebie.

Nie znam milszej osoby niż ty, zaraz po moim bracie - dodała ze śmiechem

Anna.

On też wpada od czasu do czasu do ciebie w przerwie, prawda?

- Tak, ale dziś nie przyjdzie. Ma coś do załatwienia.
Elise przełknęła rozczarowanie.
- Opowiadał mi o pogrzebie. Tak chciałam tam być, Elise, ze względu na

ciebie.

Elise zastanawiała się, czy Johan coś wspomniał o oficerze z Armii

Zbawienia, ale nie zapytała.

- Opowiedz mi, co u ciebie - ciągnęła Anna. - Jak tam w przędzalni i co z

Hildą. Johan napomknął tylko, że ma jakieś kłopoty, ale nie chciał zdradzić

szczegółów.

Elise umknęła wzrokiem. Chętnie zwierzyłaby się Annie ze wszystkiego, ale

nie mogła. Wystarczająco źle, że dowiedział się o tym Johan. Oczywiście, prędzej czy

później i tak wszystko wyjdzie na jaw, ale na razie jeszcze przez jakiś czas, gdy ciąża

nie jest widoczna, lepiej za dużo nie mówić.

Niewiele bywa w domu ostatnio... - zaczęła. Anna uśmiechnęła się.

To Lorang, prawda?

Elise uciekła spojrzeniem i wymamrotała:

Peder mówi, że widział ich razem.

Wiesz, że Lorang często mnie odwiedzał ubiegłego lata? Elise popatrzyła na

nią zdumiona.

Nie, nie miałam pojęcia.

Mamie się to bardzo nie podobało. Ona uważa, że muszę się pogodzić ze

swoim losem. Ale kiedy tak leżę sama całymi dniami, marzę sobie często, że jestem

taka jak wy i spotykam się z Lorangiem. On był taki miły, czytał mi na głos, przynosił

stokrotki, a parę razy przyniósł mi nawet czasopisma dla kobiet, które dostał od

Magdy ze sklepu. Trzymałam je długo, ale mama mi je w końcu zabrała, bo

potrzebowała na rozpałkę. Były tam takie piękne fotografie - dodała. - Eleganckie

kobiety w jedwabiach i aksamicie przechadzały się z mężczyznami po parku pełnym

kwiatów, młode dziewczyny w białych tiulowych sukienkach, z parasolkami, w

kapeluszach z woalkami...

Potrząsnęła głową, jakby wyrzucając z pamięci te piękne obrazy, i podniosła

wzrok. Na jej bladych ustach pojawił się przekorny uśmiech.

- Wiem, czemu nie zwróciłaś uwagi, że Lorang do mnie przychodzi. To było

mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Johan i ty zakochaliście się w sobie.

Elise poczuła, jak się rumieni. Mimowolnie przypomniała sobie, jak leżeli z

Johanem na polanie całkowicie pochłonięci sobą, nie mogąc oderwać od siebie

spojrzeń, niezdolni myśleć o czymś innym.

Anna znów spoważniała.
- Johan bardzo cię kocha, Elise. Przepraszam, że cię spytam, ale czy wczoraj

coś się wydarzyło między wami? Znaczy... Wiem, że dla was był to ciężki dzień, ale

chodzi mi o coś innego. Doszło między tobą a Johanem do nieporozumienia?

Elise poczuła nieprzyjemne ukłucie. Czy Johan był tak bardzo urażony, że

Anna zauważyła to po nim? Pokręciła głową:

 Nic się nie stało, ale czułam się strasznie zmęczona, dosłownie padałam z

nóg z wyczerpania.

 Rozumiem. Przecież pracujesz całymi dniami w przędzalni, opiekujesz się

mamą i jeszcze młodszym rodzeństwem.

 A czemu pytasz? Johan coś mówił?

 Nie, ale ja od razu po nim poznałam, że coś jest nie tak. Najpierw sądziłam,

że chodzi o ten pogrzeb, ale potem... - wzruszyła ramionami. - Nie wiem, co mu było.

 Czy mam ci w czymś pomóc? Skoro Johan nie przyjdzie w przerwie,

będziesz musiała długo czekać do powrotu jego i mamy z fabryki.

 Gdybyś mogła mi pomóc siąść na nocnik, a potem wziąć koc z łóżka Johana

i mnie nim okryć. Strasznie marznę od wczorajszego wieczoru. Dla mnie zima

mogłaby nie istnieć.

Elise zrobiła to, o co ją poprosiła Anna.

 A nie jesteś głodna? - zapytała.

 Na talerzu pod przykrywką mam przygotowane jedzenie.

 No to ja już chyba pójdę teraz do mamy. Wpadnę kiedyś wieczorem i trochę

ci poczytam, Anno!

Chora uśmiechnęła się.
- Nic dziwnego, że Johan cię tak kocha.

Kiedy Elise weszła do kuchni, od razu się domyśliła, że ktoś był u mamy. Na

stole leżał chleb i stał dzbanek z gorącą kawą. Otworzyła drzwi do izby.

Mama siedziała wsparta wygodnie na poduszkach, uczesana i ubrana w czystą

uprasowaną koszulę nocną.

- Była u ciebie samarytanka?
Mama pokiwała głową z uśmiechem.
- Przyniosła mi też gorącej zupy na mięsie. Ona jest taka miła, Elise. Zupełnie

nie pojmuję, jak ona sobie daje z tym wszystkim radę. Jedna z jej koleżanek ostatnio

zaraziła się od podopiecznych i też zachorowała na suchoty. Te kobiety nie

oszczędzają się, narażają własne zdrowie.

Elise siadła na brzegu łóżka i ujęła szczupłą dłoń mamy. Kiedyś zawsze serce

ją ściskało, gdy patrzyła na czerwone, spierzchnięte i poodmrażane dłonie mamy, ale

teraz cierpiała jeszcze bardziej, widząc, jak spod białej skóry prześwitują żyły,

całkiem jak rzeki zaznaczone na starej mapie.

- Tak się cieszę, że poszłaś do Świątyni i postarałaś się o pomoc - ciągnęła

mama. - Czy wiesz, że na pogrzebie śpiewał ten sam oficer Armii, który cię

odprowadził do domu po nabożeństwie?

 Tak mówiła jedna z dziewcząt z przędzalni. Ja nie widziałam dokładnie.

 On się nazywa Emanuel Ringstad i jest kapitanem. Taki stopień uzyskuje się

po szkole oficerskiej i pięcioletniej służbie w Armii Zbawienia. Miał podobno

zaledwie dziewiętnaście lat, gdy wstąpił do Armii, i wciąż w niej służy. Ta

samarytanka, Maren Sorby, wyraża się o nim bardzo pochlebnie. Mówi, że angażuje

się znacznie bardziej niż inni, zarówno w działalność ewangelizacyjną, jak i

społeczną. Często chodzi na cmentarz i śpiewa podczas pogrzebów ubogich ludzi.

Wie, że nie stać ich na opłacenie chóru.

Johan powinien to usłyszeć, pomyślała Elise. Przekonałby się, że oficer

przyszedł nie ze względu na mnie, ale dlatego, że zwykle śpiewa na pogrzebach.

Powie mu o tym, gdy się spotkają wieczorem.

- Jak następnym razem pójdziesz do Świątyni na nabożeństwo, musisz

koniecznie przekazać mu ode mnie serdeczne podziękowania. Powiedz, jak bardzo się

ucieszyłam, że zaśpiewał ojcu psalm, i to ten, który uważam za najpiękniejszy.

Elise pokiwała głową.
- Wydaje mi się, mamo, że wyglądasz dziś znacznie lepiej.
Mama uśmiechnęła się blado.
- No widzisz, dziecko, może jeszcze jest dla mnie jakaś nadzieja. A wszystko

dzięki tobie. - Spoważniała zaraz jednak i dodała: - Chciałam cię bardzo prosić o

jedno. Opowiadaj mi o wszystkich twoich kłopotach. Zapewniam cię, że wolałabym

usłyszeć prawdę niż leżeć tak i domyślać się z urywków zdań, że coś przede mną

ukrywacie.

Zamilkła na moment, dysząc ciężko, bo dawno nie powiedziała naraz tak

dużo, a potem dodała: - Rozumiem, że pragniecie zaoszczędzić mi zmartwień, ale

pomyśl sama, czy chciałabyś stać z boku, wiedząc, że komuś z twoich najbliższych

dzieje się krzywda?

Elise wiła się, nie wiedząc, co ma robić. Nie mogła powiedzieć prawdy, a

równocześnie nie chciała okłamywać mamy.

- Przecież poznaję po tobie, Elise, że czymś się zamartwiasz. Domyślam się,

że obiecałaś nic nie mówić. Ale w takim razie ci pomogę. Czy Hilda popadła w

kłopoty?

Elise puściła rękę mamy i spuściła wzrok, nerwowo wykręcając palce.
- No cóż, nie my pierwsi i nie ostatni będziemy musieli sobie z tym poradzić.
Na chwilę zapadło między nimi milczenie.
- Żeby tylko udało jej się utrzymać pracę, to jakoś damy radę - westchnęła

ponownie. - Jest przecież żłobek... - Przechyliła głowę i przymknęła na moment

powieki. - A jeśli on nie jest bezrobotny, to pewnie też trochę pomoże. Myślę o

mężczyźnie, w którym się zakochała.

Elise nie była w stanie wydobyć z siebie słowa. Mama poklepała ją po ręce.

Porozmawiam z Hildą, Elise. Nie powinnam cię wypytywać. Zawsze jednak

przyjaźniłyście się ze sobą, więc pomyślałam... pomyślałam, że może łatwiej jej było

zwierzyć się siostrze niż starej matce.

Nie jesteś stara, mamo - zaprotestowała Elise, myśląc przy tym, że Hilda

powinna się na razie wstrzymać z wyjawieniem mamie całej prawdy. Nie wiadomo,

jak by ją zniosła.

- A co z Johanem?
Elise miała wrażenie, że mama przygląda się jej badawczo.
Czyżby słyszała ich rozmowę w kuchni po pogrzebie ojca? Nie przypominała

sobie jednak, by między nimi padły jakieś ostre słowa.

 Dobrze - odpowiedziała. - Myślałam nawet, że wpadnie do domu w

przerwie obiadowej, ale Anna powiedziała, że miał coś do załatwienia.

 Byłaś u Anny?

 Zaszłam do niej na chwilę po drodze. Ona zawsze jest taka zadowolona i

wdzięczna. To zupełnie niepojęte.

Elise wstała z łóżka i oznajmiła:
- Muszę iść do kuchni ugotować polewkę, żeby Peder i Kristian mieli co zjeść

po powrocie ze szkoły.

- Samarytanka była dziś bardzo rozmowna, ale przeraziłam się trochę,

usłyszawszy, co się dzieje.

 Przeraziłaś się? - Elise przystanęła.

 Podobno szerzy się epidemia ospy. Ludzie zgłaszają się do doktora, by się

zaszczepić, mówiła.

Elise zmarszczyła czoło. Uważała, że samarytanka niepotrzebnie niepokoi

mamę takimi nowinami.

- No i wspominała, że ludziom żyje się coraz ciężej. Przedsiębiorcy mówią o

krachu w gospodarce. Coraz więcej ludzi traci pracę, a nędza się pogłębia. Każdego

dnia w miejscach, gdzie rozdzielana jest żywność dla ubogich, ustawiają się długie

kolejki. Podobno stoją w nich nie tylko starzy i matki z małymi dziećmi, ale także

młode dziewczyny i silni młodzi mężczyźni. Wszyscy bez pracy.

Elise pokiwała głową, słyszała o tym wiele razy. Zdziwił ją zapał mamy, która

opowiadała z ożywieniem. Cieszyła się, widząc ją w lepszym stanie, a równocześnie

zrozumiała, jak samotna się czuła, gdy ją trzymała z dala od tego, co się wokół dzieje.

Została więc jeszcze przez chwilę w izbie. Nie miała serca wychodzić tak szybko.

 No i wspomniała coś, że zanosi się na rozwiązanie unii.

 Agnes mi też o tym mówiła - potwierdziła Elise. - Jej ojciec dużo wie na ten

temat. Johan też o niczym innym nie mówi.

 Mnie to przeraża. Samarytanka mówi, że może dojść do wojny z Szwecją.

 To nic pewnego, mamo. A nawet jeśli wojna wybuchnie, to wcale nie

wiadomo, czy my tutaj ją w ogóle odczujemy. Ojciec Agnes twierdzi, że dla nas,

robotników, nie ma znaczenia, czy Norwegia jest niepodległa, czy nie.

Mama opadła na poduszki i przymknęła oczy.

 Tyle jest powodów do zmartwień - wyszeptała. - Nie wiem, czy w ogóle

dam radę o tym myśleć.

 Prześpij się trochę, mamo, a ja pójdę do kuchni napalić w piecu.

Kiedy nieco później Elise opatulała się dokładnie ciepłym szalem,

przygotowując się do wyjścia, postanowiła wieczorem wrócić z fabryki razem z Hildą

i powtórzyć jej rozmowę z mamą. Przy okazji zamierzała ją poprosić, by za nic w

świecie nie zdradziła mamie więcej, niż to konieczne. Póki mama myśli, że Hilda

zakochała się w jakimś chłopaku i z nim się spodziewa dziecka, nie jest jeszcze tak

źle. Tyle jest w stanie znieść. Gdyby się jednak dowiedziała, że Hilda poszła do łóżka

z podstarzałym mężczyzną... Elise zacisnęła zęby i przyśpieszyła.

Wciąż tłukła jej się w głowie propozycja Johana. Ciekawe, czy Lorang by na

to przystał. Wiele wskazywało na to, że był zakochany w Hildzie. Przynajmniej tak

było na początku zimy, jakiś czas po tym, jak spotykał się z Anną. Nie musiałby robić

nic innego, jak tylko udawać, że jest ojcem dziecka. A to, że majster obiecał się zająć

tą sprawą, oznaczało, że będzie łożył na dziecko. Pomysł Johana wcale nie jest taki

głupi. Oszczędziłoby to wstydu mamie i im wszystkim.

Pierwsze, co zrobiła po powrocie do fabryki, to rozejrzała się za Hildą. Na

szczęście była na swoim miejscu. Elise właściwie nie wiedziała, czego się boi, ale

Hilda zachowywała się ostatnio tak dziwnie, że nigdy nie wiadomo, co jej przyjdzie

do głowy. Poobiednia zmiana, równie długa i znojna jak zwykle, zdawała jej się

ciągnąć w nieskończoność. A to dlatego, że niecierpliwie oczekiwała rozmowy z

siostrą.

Gdy wreszcie zawyły syreny, pilnowała, by nie stracić Hildy z oczu i wyjść

tuż za nią z fabryki. Siostra wracała z grupą dziewcząt, dlatego Elise czekała, aż

przejdą przez most na drugą stronę rzeki i koleżanki się rozejdą każda w swoją stronę.

Dopiero w pobliżu Andersengarden, domu czynszowego, gdzie mieszkały,

zostały same.

- Hilda, muszę z tobą porozmawiać.
Siostra odwróciła się gwałtownie. Elise nie widziała dokładnie jej twarzy, ale

czuła, że Hilda zerka na nią ponurym wzrokiem.

No cóż, na pewno ci nic więcej nie powiem - odparła tylko.

Mama się domyśla.

Hilda zastygła i rzuciła gniewnie:

 A co, jej też wypaplałaś?

 Nie, zapytała mnie wprost.

Elise chwyciła siostrę za ramię, zaklinając ją, by nie mówiła, kim jest ojciec

dziecka, ale Hilda wyrwała się jej, rzuciła się do bramy i wbiegła po schodach. Elise

pośpieszyła za nią.

Gdy się zbliżały do pierwszego piętra, posłyszały dochodzące z mieszkania

Johana podniesione głosy. W tej samej chwili otworzyły się drzwi i na korytarz

wyszedł Johan w towarzystwie dwóch konstabli.

Twarz miał poszarzałą, a kiedy zobaczył Elise, posłał jej udręczone spojrzenie

i powiedział:

- Zabierają mnie na posterunek.

Elise miała wrażenie, że serce przestało jej bić.

- Ale dlaczego? - odezwała się słabym głosem, który zabrzmiał prawie jak

szept.

Konstable pchnęli Johana, patrząc na Elise ostrzegawczo. Evert się wygadał,

pomyślała z rozpaczą. A więc to jednak Johan zabił ojca...