FRID INGULSTAD

STRAŻ GRANICZNA

Saga Wiatr Nadziei

część 6

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Kristiania, czerwiec 1905 roku

Przy weselnym stole zaległa całkowita cisza. Wszyscy z przerażeniem patrzyli

na Agnes, która z wyzywającą miną, chwiejąc się na nogach, stała w drzwiach.

Elise najchętniej zapadłaby się pod ziemię i zniknęła. Nie tyle widziała, co

domyślała się, jaki szok musieli przeżyć państwo Ringstad; wyobrażała sobie

niedowierzanie w oczach ciotki Ulrikke; czuła skrępowanie żołnierzy Armii

Zbawienia. Nie wiedziała, w którą stronę spojrzeć; nie miała odwagi się ruszyć, a już

tym bardziej podnieść wzrok.

Agnes zaśmiała się chrapliwie. - Ale tu się zrobiło cicho. Myślałam, że to

radosny dzień, ale coś mi na taki nie wygląda!

- Co to za osoba? - spytała ciotka Ulrikke, a w jej głosie słychać było

zdziwienie.

Emanuel podniósł się powoli i spokojnie podszedł do drzwi.

- Najlepiej będzie, jeśli pójdziesz ze mną, Agnes. Niestety nie mamy więcej

miejsc.

Chwycił ją za rękę, próbując wyprowadzić do przedpokoju, ale wyrwała mu

się.

- Ach tak? Nie macie miejsca? A może nie jestem dla was dość dobra?

Znów zwróciła swoją wykrzywioną grymasem twarz w stronę gości.

- I to ty, moja najlepsza przyjaciółka, Elise! Do diabła z tobą! Emanuel

ponownie chwycił j ą za rękę i pociągnął za sobą. - Chodź, Agnes - powiedział

spokojnie, ale Elise czuła, że walczy, żeby się opanować.

Agnes opierała się, wymachując ręką w stronę gości. - To nie on zrobił tego

dzieciaka! Niech wszyscy się o tym dowiedzą!

Z dużym trudem udało się Emanuelowi wyciągnąć ją do kuchni i zamknąć

drzwi. W jego głosie, który przenikał przez cienką ścianę pokoju, słychać było złość i

poruszenie; po chwili dały się słyszeć przekleństwa i głośny płacz Agnes.

Elise wstrzymała oddech. Nie śmiała na nikogo spojrzeć; siedziała sztywna, ze

wzrokiem wbitym w stół. Słyszała, jak matka pociąga nosem, słyszała dźwięk noża i

widelca uderzających o talerz, poza tym było cicho jak w grobie.

Nagle Peder przerwał krępujące milczenie. Zawołał radośnie: - Patrzcie, co

znalazłem! Kawałek mięsa w gulaszu!

Pani Evertsen roześmiała się. Przywykła do ludzi, którzy i przeklinali, i pili, i

najwyraźniej nie była równie zszokowana jak pozostali. - Jest pyszny, prawda, Peder?

Nie pamiętam, kiedy ostatnio jadłam taki smaczny obiad.

Jeden z żołnierzy zwrócił się do Anny; mówił coś przytłumionym głosem.

Elise słyszała, że Anna odpowiada mu monosylabami; zapewne była i poruszona, i

zdenerwowana i nie była w stanie natychmiast się przestawić.

- Lepszej dziewczyny niż Elise pan żołnierz nie znajdzie - powiedziała

zdecydowanym tonem pani Evertsen, do której w końcu też chyba dotarło, że nie

wszystko przy stole jest tak jak powinno.

Dało się słyszeć głośne pociągnięcie nosem. Pani Thoresen wyciągnęła dużą

męską chustkę w kratkę i trzymając ją w obu rękach, wydmuchała nos. - To Johan

powinien tu teraz siedzieć. Zamiast tkwić za kratkami w Akershus. Gdyby wiedział,

ż

e ja teraz... - Zamilkła i zaciskając srogo wargi, wepchnęła chustkę za pas spódnicy.

- Przecież on i tak nie chciał Elise - odezwał się Peder, chcąc najwyraźniej

zaradzić sytuacji. Nie lubił, kiedy ktoś płakał.

Elise podniosła się gwałtownie i niemal wybiegła z pokoju. Chciała od

wszystkich uciec, ale pragnęła również porozmawiać z Agnes.

Znalazła ją w kuchni. Siedziała na skrzyni z drewnem. Emanuel rozmawiał z

nią spokojnie, a Maren Sorby dała jej talerz gulaszu.

- Możemy dostawić jeszcze jedno nakrycie, Agnes. Jeśli chcesz. Poprosiłabym

cię na druhnę, ale byłaś taka... - Nie zdążyła dodać nic więcej.

- Zamknij się! Idźcie sobie stąd oboje. Nie mogę znieść waszego widoku. -

Agnes patrzyła to na Elise, to na Emanuela, a jej oczy ciskały gromy. - Jeszcze

zobaczysz, Emanuelu! Powiem Karolinę, dlaczego ożeniłeś się z Elise. Chyba nie

myślisz, że zatrzymam to dla siebie?

- Taka podła nie jesteś, Agnes. - Głos Emanuela wciąż brzmiał spokojnie, ale

Elise spostrzegła, że drżał, tłumiąc w sobie gniew. - Kiedy się zastanowisz,

zrozumiesz, że zawsze lubiłem Elise. Nigdy nie dałem ci powodu, żebyś myślała co

innego. - Wziął Elise za rękę i zaczął iść w kierunku drzwi do pokoju. - Elise okazała

ci wielkoduszność, zapraszając cię mimo twojego zachowania. Jeśli nie chcesz,

proponuję, żebyś poszła do domu i odespała kaca. - W tej samej chwili otworzył

drzwi do pokoju, chwycił Elise mocniej za rękę i pociągnął za sobą.

Elise poszła za nim, usiadła na swoim miejscu, nie mając odwagi spojrzeć na

gości. Płacz podchodził jej do gardła. Powinna była wiedzieć, że przyjęcie się nie uda.

- Przykro mi z powodu tego, co się stało - powiedział Emanuel, rozglądając się

wokół stołu. - Agnes nie czuje się najlepiej. Nie do końca rozumie, co zrobiła.

Proponuję, żebyśmy o wszystkim zapomnieli.

- Czy to była jedna z robotnic z fabryki? - spytała pani Ring - stad, nie kryjąc

swojego oburzenia.

- Nie, to służąca Carlsenów.

- Betzy i Oscara Carlsenów? Niemożliwe. Mieliby aż takiego pecha, biedacy?

- Pani Ringstad posłała nad stołem współczujące spojrzenie ciotce Ulrikke. - Sami

widzicie, jakie służące są tu, w stolicy. Dziękuję Stwórcy za moją wierną Margit.

Elise zerknęła ukradkiem na ciotkę Ulrikke, która kiwała głową potakująco. -

Jest wiele rzeczy, za które powinniśmy być wdzięczni, Marie - powiedziała i

znaczącym wzorkiem powiodła po skromnych talerzach i szkle. - Chciałabym tylko...

- urwała z surową miną i spuściła wzrok.

- Co byś chciała? - spytała pani Ringstad, patrząc na nią przez stół.

- Chciałabym, żeby z czasem wszystko dobrze się ułożyło naszemu

Emanuelowi.

Zabrzmiało to niczym ciężkie westchnienie.

Jej słowa dotarły do Emanuela. - Chyba nie słuchałaś, kiedy w swojej mowie

zwróciłem się do panny młodej, ciociu. - Wyraźnie starał się brzmieć wesoło, ale nie

do końca mu się to udawało. - Powiedziałem, że Elise uczyniła mnie

najszczęśliwszym człowiekiem na świecie, i to jest prawda. Twoje zdrowie, kochana

cioteczko. - Podniósł szklankę z sokiem jabłkowym i skinął głową w stronę ciotki.

Ciotka Ulrikke odwzajemniła toast, ale jej twarz pozostała surowa.

Peder chwycił swoją szklankę tak gwałtownie, że sok się wylał; wysunął

głowę do przodu. - Zdrówko, cioteczko. Zawsze chciałem mieć ciotkę, ale moje

wszystkie leżą już w grobie.

- Ależ Peder... - Matka posłała mu przerażone spojrzenie.

- A co, nieprawda? Teraz są w niebie, razem z tatą, i śmieją się ze mnie i

Kristiana. Pewno są zdziwione, jak pięknie wyglądamy. Prawie równie pięknie jak

pan Paulsen - roześmiał się. - Prawda, Hildo?

- Milcz! - zasyczała Hilda, a jej oczy ciskały gromy.

Peder przytulił się speszony do Elise. - Powiedziałem coś nie tak?

- Nie, Peder. To prawda, że nasze ciotki nie żyją i że ty i Kristian nigdy nie

wyglądaliście równie pięknie jak dzisiaj. Jestem pewna, że tata byłby z was

zadowolony.

Peder uśmiechnął się z ulgą i ponownie zwrócił się do ciotki Ulrikke. - Elise

mnie rozumie. Jest najmilsza ze wszystkich ludzi, jakich znam.

Pierwszy raz na zaciśniętych ustach ciotki Ulrikke pojawił się lekki uśmiech.

- Coś mi się zdaje, że złamiesz niejedno serce, Peder. Spojrzał na nią

zdziwiony. - Ja? To nie ja złamałem serce Agnes.

- Nie rozmawiajmy już o tym, Peder - odezwał się Emanuel i posłał mu

karcące spojrzenie.

Ciotka Ulrikke zwróciła się do Hildy. - Pan Paulsen to pani znajomy, panno

Loylien?

Hilda zrobiła się czerwona jak burak. - Nie, on... jest majstrem w - przędzalni

Nedre Voien.

- Kłamiesz - odezwał się Peder, patrząc na nią surowo. - On jest...

Nie dokończył. Kristian zakrył mu usta dłonią. - Trzymaj język za zębami -

warknął mu do ucha.

Ciotka Ulrikke udała, że nic nie słyszy. - Przędzalnia leży obok tkalni Hjula,

prawda?

Hilda przytaknęła. Elise marzyła, żeby znaleźć się gdzieś daleko stąd.

- A przędzalnia Voien to tak naprawdę przędzalnia Graaha - ciągnęła niczym

niezrażona ciotka Ulrikke. - Podobno daje pracę wielu ludziom. Rzeka Aker ma duże

znaczenie dla naszego przemysłu. Dobrze, że taka rwąca woda przepływa przez nasze

miasto. To ważne i dla miasta, i dla gospodarki całego kraju.

- Nie mówi się „rwąca woda” - przerwał jej Peder.

Ciotka Ulrikke roześmiała się. - Ja mówię „rwąca woda”, młody człowieku -

powiedziała i przeniosła wzrok na Hildę. - Ktoś nawet powiedział, że ta rzeka jest

symbolem podziału klasowego w Norwegii. Z tego, co wiem, skończyła pani dopiero

siedemnaście lat, a jeszcze do niedawna pracowała pani w fabryce. Czy dlatego, że

pani ojca nie stać na to, żeby pani dalej się uczyła?

- Nasz ojciec wszystko przepijał - powiedział Peder.

Zrobił to tak szybko, że tym razem Kristian nie zdążył zakryć mu ust dłonią.

Matka wstała od stołu. - Chodź ze mną. Musimy pomóc Maren Sorby

przygotować deser.

Peder podniósł się niechętnie. Znów powiedziałem coś nie tak? Przecież to

wszystko prawda. Ja nie kłamię.

- Zwracacie się do służącej imieniem i nazwiskiem? - Ciotka Ulrikke patrzyła

zdziwiona na Elise.

- Maren Sorby jest kapitanem i samarytanką w Armii Zbawienia. Rozdaje

jedzenie ubogim.

Mówiąc to, Elise zdała sobie sprawę, że mogło to zostać źle zrozumiane.

Teraz ciotka Ulrikke może uznać, że Armia Zbawienia podarowała im ten weselny

obiad, pomyślała przerażona.

Ciotka znów przybrała surowy wyraz twarzy, pewnie właśnie tak pomyślała.

Pani Ringstad dostała nerwowych rumieńców na twarzy i spłoszona rozglądała

się wokół. Może myślała o tych wszystkich dobrych rzeczach, które mieli w spiżarni

w domu w Ringstad, i było jej wstyd.

Anna rozmawiała z ożywieniem ze swoimi dwoma kawalerami z Armii

Zbawienia i nie bardzo wiedziała, co się działo na drugim końcu stołu.

- Kapitan Sorby to zapaleniec - odezwał się Emanuel spokojnym,

opanowanym głosem. - Poświęca swoje życie na pomaganie innym. Chodzi od jednej

czynszówki do drugiej i pomaga chorym, pociesza dzieci. Wiele prządek i tkaczek to

niezamężne matki, które idąc do fabryki, muszą zostawić dzieci same w domu. Nie

wiem, co by się z nimi stało, gdyby kobiety z Armii Zbawienia nie wyciągnęły do nich

pomocnej dłoni. Założyły nawet żłobek, gdzie przyjmują najmłodsze dzieci na czas,

kiedy ich matki pracują.

- Stawiasz wszystko na głowie, Emanuelu - odezwała się znów ciotka Ulrikke.

- Problem tkwi chyba w tym, że te młode lekkomyślne dziewczyny zachodzą w ciążę,

nie będąc zamężne. Słyszałam, że ktoś mówił, że powinno się je sterylizować.

Zgadzam się z tym.

- Ciekawe, czy też byś tak mówiła, gdybyś była jedną z nich, ciociu. Ich życie

jest ubogie i nieciekawe. Miłość daje im radość, może jedyną, jaką dane będzie im

zaznać.

- Powiedziałeś „miłość”? Nie sądzę, żeby to było właściwe słowo. W ogóle

nie rozumiem, jak możesz tak mówić. W moich czasach uczono nas, że istnieje coś

takiego jak samokontrola. - Ciotka przeniosła wzrok z Emanuela na Elise. - Odmowę

uważano za cnotę.

Elise czuła, że zrobiła się pąsowa. Najwyraźniej ciotka Ulrikke wzięła sobie

do serca to, co powiedziała Agnes. Co powiedziałaby, gdyby dowiedziała się, że Elise

została wzięta siłą? Czy to by pomogło, czy tylko dodatkowo pogorszyło sprawę?

Na szczęście rozmowa została przerwana, kiedy weszła matka z Pederem;

każde z nich niosło miskę z kisielem śliwkowym. Za nimi szła pani kapitan z dużym

dzbankiem śmietany.

Elise nie mogła się doczekać końca posiłku. Przypuszczała, że rodzina

Emanuela nie zostanie długo. Na pewno znajdą jakieś wytłumaczenie i wrócą do

hotelu. Całe wesele było katastrofą. Rodzice Emanuela bardzo się starali, możliwe, że

ciotka Ulrikke także. Tragedia polegała na tym, że tak bardzo się różnili od niej i jej

ś

rodowiska, że przyjęcie nie mogło się udać.

Pani Evertsen aż klasnęła w dłonie z zachwytu, kiedy zobaczyła deser. - Jest i

deser? Skąd pani wzięła na to wszystko pieniądze, pani Loylien? Chyba wygrała pani

na loterii, tak tu elegancko.

Nałożyła sobie dużą porcję. Peder nie mógł się powstrzymać: - Niech pani

zostawi trochę dla nas, pani Evertsen.

Kristian parsknął śmiechem, mimo że podczas całego posiłku był bardzo

poważny. Elise zauważyła, że pani Ringstad też zdusiła uśmiech, a w drugim końcu

stołu Anna i jej kawalerowie posłali sobie rozbawione spojrzenie.

Emanuel uścisnął dłoń Elise i uśmiechnął się do niej.

- Widzisz, Elise - powiedział cicho - wszystko się ułoży. Na widok takiego

czarusia jak Peder wszystkie serca miękną.

Elise aż zrobiło się gorąco z radości. Emanuel miał wszelkie powody, żeby się

wstydzić, ale był spokojny i radosny. Za kilka godzin będzie już po wszystkim. Jutro

jest niedziela, goście odjadą i zostaną sami, tylko z matką i chłopcami.

- Dobrze ci idzie w szkole, Peder? - wtrącił przyjaźnie pan Ringstad.

Peder pokręcił głową z powagą. - Nie, Kristian mówi, że nie mam głowy do

książek i że jak urosnę, to mogę najwyżej zostać wozakiem.

Pan Ringstad roześmiał się. - Lepiej być wozakiem niż w ogóle nie mieć

pracy.

- Mój tata nie miał żadnej w ostatnich latach. Chodził szukać pracy na

Lakkegata; czasem schodziło mu tak długo, że nie wracał na noc do domu.

Ringstad przybrał surową minę. - Twojej mamie pewnie nie było lekko.

- Mama mówi, że tam, gdzie teraz jest, jest mu lepiej.

- Wygląda na to, że ma rację - powiedział Ringstad, uśmiechając się do

pozostałych gości. - Nie sądzę, żebyś ty musiał szukać pracy równie długo, Peder -

ciągnął dalej, uśmiechając się do niego przyjaźnie.

- Nie, wieczorem jestem już strasznie zmęczony. Zasypiam, ledwo zdążę się

położyć.

Ringstad śmiał się na cały głos. - Może powinieneś trochę wcześniej kłaść się

spać, młodzieńcze?

- To niemożliwe. Muszę znaleźć jakąś pracę. Pelle pomaga na pomoście, ja

mógłbym roznosić towary dla Magdy.

Ringstad przyglądał mu się z podziwem w oczach. - Nieźle. Gdybyś nie

mieszkał w mieście, mógłbyś pomóc mi w gospodarstwie.

Peder spojrzał na niego rozmarzonym wzrokiem. - Przy zwierzętach?

- Też. W takim dużym gospodarstwie zawsze jest sporo pracy.

- Ja bym chętnie przyjechał, ale nie wiem, czy Elise by mi pozwoliła. Mówi,

ż

e nie wie, co - by beze mnie zrobiła.

Teraz i pani Ringstad się uśmiechnęła. - Rozumiem ją. Roztropny z ciebie

chłopiec, Peder, i skory do pomocy.

Elise zauważyła, że Kristian skulił się na ławce; nagle jakby zmalał. Do niego

nikt się nigdy nie odzywał. On sam niewiele mówił, rzadko go też chwalono. Powinna

się cieszyć, że w ogóle siedział z nimi przy stole. Jeszcze wczoraj obawiała się, że

będzie chciał uciec. Pamiętała, jak zareagował, kiedy dowiedział się, że wychodzi za

mąż za Emanuela. Aż do aresztowania Johan był dla niego bohaterem.

Powróciła w myślach do Johana, który być może zostanie wkrótce zwolniony

z więzienia, bo dobrze sobie radził, pracując w zakładzie kamieniarskim. Była

zadowolona, że nie mieszka już w czynszówce, w Andersengarden. Trudno byłoby jej

spotykać go na schodach i wymieniać grzeczności. Byłoby to i trudne, i bolesne.

Przeniosła wzrok na drugi koniec stołu. Nigdy nie widziała Anny tak

rozpromienionej. Jej ciemne oczy błyszczały, policzki nabrały rumieńców. Siedzący

obok niej żołnierze Armii Zbawienia rozmawiali z nią i uśmiechali się do niej, a Anna

ś

miała się i odwzajemniała ich uśmiechy. Najwyraźniej świetnie się bawiła. Nareszcie

była wśród ludzi. Pomijając dzień, kiedy Emanuel wyniósł ją na ławkę koło mostu, od

ubiegłego lata leżała w łóżku. Co robiła całymi dniami? Jak sobie radziła, że zawsze

była taka pogodna?

- Nie chcesz jeszcze trochę deseru, Kristian? - Elise uśmiechnęła się

przyjaźnie do młodszego brata.

Kristian pokręcił głową przecząco. - Mój żołądek już więcej nie zniesie.

Muszę wyjść - powiedział. Wstał od stołu i ruszył biegiem w kierunku drzwi.

Pan Ringstad stuknął w kieliszek i odchrząknął. - Skoro siedzę koło

gospodyni, jest moim obowiązkiem - i przyjemnością - podziękować za posiłek.

Wiem, pani Loylien, że to wesele kosztowało panią sporo wysiłku i zabiegów. Dla nas

było to nowe doświadczenie - pożyteczne i dające nam wszystkim do myślenia.

Widzę, że Emanuel otoczony jest kochającymi go ludźmi, którzy dobrze mu życzą - to

chyba najważniejsze, co chciałem powiedzieć. Dziękuję, że mogliśmy tu dzisiaj

przybyć, i dziękuję za posiłek. Zdrowie wszystkich. - Podniósł szklankę z sokiem

jabłkowym i opróżnił ją.

Kiedy zaczął przemawiać, Elise wstrzymała oddech; musiała jednak przyznać,

ż

e udało mu się w ogóle nie wspomnieć o jedzeniu. A przecież przywykł do kuchni w

Ringstad, gdzie na pewno przy bardziej uroczystych okazjach pito z kieliszków wino,

na pewno też uznał, że gulasz i sok jabłkowy to nędzny poczęstunek jak na wesele.

Tym bardziej, że było to wesele jego jedynego syna.

Wstali od stołu. Goście wyszli na zewnątrz, żeby można było uprzątnąć pokój.

Na szczęście zrobiła się ładna pogoda. Żołnierze Armii Zbawienia wynieśli Annę

razem z krzesłem i posadzili na ławce pod ścianą, gdzie przyjemnie grzało słońce.

Elise, Hilda i matka pośpiesznie wynosiły talerze, sztućce i szklanki do

kuchni, a Emanuel wyniósł z pokoju kuchenny stół i stołki. Wkrótce niewielki salonik

wyglądał znów tak jak dawniej: zielona pluszowa sofa Emanuela królowała pod

dłuższą ścianą. Na szczęście nikt nie poplamił obrusu, tak że można było nakryć nim

stolik do kawy. Ci, dla których nie starczyło miejsca wokół stołu, musieli trzymać

filiżanki w ręku.

Hilda stanęła i zaczęła się rozglądać. - Szczęściara z ciebie, Elise. Pomyśleć,

ż

e to wszystko jest twoje.

- Moje? To rzeczy Emanuela.

- Już nie. Rozumiem, że Agnes jest zazdrosna, tym bardziej że była

przekonana, że to ją Emanuel poprowadzi do ołtarza.

- Emanuel nigdy nie dał jej powodu, żeby tak sądziła.

- Żeby tak sądziła... Agnes mówiła, że zabierał ją na wieczorne spacery,

nauczył ją grać na gitarze i zachęcił do wstąpienia do Armii Zbawienia.

Elise przyglądała się jej bezradnie. - To nieprawda. Agnes sama chciała

wstąpić do Armii Zbawienia, chociaż wcześniej wcale jej to nie interesowało. To ona

mu się narzucała.

- To pewno zależy od tego, jak się na to patrzy. Ledwo zaręczyłaś się z

Johanem, a zaraz potem wychodzisz za mąż za Emanuela.

Doszedł ją dźwięk, który spowodował, że szybko odwróciła się w stronę

drzwi. Stała w nich pani Ringstad. - Mogę w czymś pomóc?

Elise czuła, jak zaczynają piec ją policzki. Co pani Ringstad mogła usłyszeć?

- Nie, dziękuję, właśnie skończyłyśmy. Zaraz podamy kawę. Pani Ringstad

zniknęła.

- To było podłe z twojej strony, Hildo! - powiedziała Elise wzburzonym

głosem. - Rodzice Emanuela nie wiedzą nic o Johanie. I bez tego mają dość

powodów, żeby mnie krytykować.

- Nie moja wina, że zadajesz się to z jednym, to z drugim - odpowiedziała

Hilda i wróciła do reszty towarzystwa.

Jest po prostu zazdrosna, powiedziała Elise sama do siebie. Żałuje, że oddała

Braciszka, że porzuciła pracę w przędzalni i poszła na służbę do pana Paulsena, być

może żałuje też, że zerwała z gońcem Lorangiem. Widzieć, jak własne dziecko

odjeżdża w wózku, i nie móc nawet na nie spojrzeć... Na pewno trudno było jej to

znieść. Żal jej było Hildy.

Przesunęła ręką po brzuchu. Nie prosili się o przyjście na świat, ani Braciszek,

ani dziecko, które nosiła w sobie. Jak w przyszłości ułoży się Hildzie czy jej, nie było

najważniejsze; ważne, żeby ich dzieciom było dobrze.

Wyszła wolnym krokiem, niepokojąc się, co pani Ringstad mogła usłyszeć.

Była ciekawa, czy Kristian wykorzystał okazję i uciekł, i denerwowała się tym, że

Agnes mogła wciąż być gdzieś w pobliżu.

Emanuel wyniósł długą ławkę. Całe towarzystwo siedziało teraz, napawając

się słońcem, słuchając ćwierkania ptaków i szumu rzeki. Pod mostem woda skrzyła

się tysiącem kropel. Liście dużej brzozy, rosnącej na brzegu, zrobiły się

ciemnozielone; były wilgotne i pięknie połyskiwały w słońcu.

Usiadła na schodkach przed drzwiami i uśmiechnęła się do Anny. Anna

odpowiedziała jej swoim promiennym uśmiechem.

- Dziękuję, Elise. Nawet nie wiesz, ile mi dałaś...

Emanuel przyniósł gitarę i wkrótce on i żołnierze Armii Zbawienia zaczęli

ś

piewać jedną pieśń po drugiej. Anna znała słowa większości z nich i śpiewała razem

z nimi, podobnie jak matka.

Elise miała poczucie, że dobry nastrój i śpiew stanowią wynagrodzenie za

krępujący obiad. Widziała, jak pani Evertsen wystukuje rytm nogą. Pani Thoresen też

nie sprawiała już wrażenia równie zawziętej. Nawet pani Ringstad nuciła, bo

najwyraźniej nie znała tekstu. Gdyby rzeczywiście usłyszała, co powiedziała Hilda,

pewno nie bawiłaby się równie dobrze, tylko zastanawiała, czy to prawda, pomyślała

Elise.

Nikt nie miał ochoty wracać do środka, mimo że przez otwarte drzwi docierał

do nich zapach kawy. Dopiero kiedy słońce zniknęło za chmurą i od wody doszedł ich

zimny powiew wiatru, podnieśli się niechętnie, wzięli ze sobą stołki i rozsiedli się

wokół stołu.

Pani Ringstad usiadła obok pani Thoresen. Elise drgnęła. Podczas obiadu

posadziła je daleko od siebie, nie chcąc, żeby pani Ringstad dowiedziała się czegoś o

Johanie.

- Więc pani jest matką panny Anny - dobiegł Elise miły głos pani Ringstad.

Pani Thoresen przytaknęła chłodno.

- To ciężki los zostać przykutym do wózka w tak młodym wieku. Pani

Thoresen odwróciła się tak, żeby ją widzieć. - Nie jest nasz.

Pani Ringstad musiała się chwilę zastanowić, zanim zrozumiała, o co jej

chodziło, ale zaraz dodała ostrożnie: - Czy to Armia Zbawienia go załatwiła?

Pani Thoresen znów przytaknęła, tym razem nieco bardziej uprzejmie.

Matka chyba domyśliła się, co się działo, bo zdenerwowanym głosem wtrąciła:

- To Emanuel był tak miły i wypożyczył wózek. Gdyby nie pomoc Armii Zbawienia,

nie byłoby tu dzisiaj z nami Anny. W tym roku tylko raz była na dworze. Dawniej

Johan wynosił ją na zewnątrz w ciepłe letnie dni.

- Jej ojciec? - Pani Ringstad posłała jej pytające spojrzenie. Elise zauważyła

zmieszanie matki, ale nie mogła jej pomóc, bo stała daleko od niej.

- Nie... Johan to... jej brat. - I szybko dodała: - Pani Thoresen i Anna

zajmowali mieszkanie pod nami, kiedy mieszkaliśmy w czynszówce Andersengarden.

- Mój mąż pływa na morzu - przyszła jej z pomocą pani Thoresen.

- A pani syn? Mieszka z wami? Zaległa cisza.

Elise pośpieszyła z dzbankiem kawy. - Chce pani cukru i śmietanki do kawy,

pani Ringstad?

- Tak, poproszę, Elise. Czy ten Johan nie może dalej pomagać swojej siostrze?

- Pani Ringstad zdawała się nie tyle ciekawa, co zdziwiona.

Pani Thoresen pokręciła głową przecząco, usta miała zaciśnięte.

- Johan siedzi za kratkami w Akershus.

- Tak mi przykro. - Pani Ringstad sprawiała wrażenie poruszonej. Peder

siedział i patrzył na nie swoimi dużymi, niewinnymi oczami. Matka upominała go,

ż

eby nie wtrącał się, kiedy dorośli rozmawiają, ale najwyraźniej nie mógł już dłużej

wytrzymać.

- Najgorzej miała Elise. Tyle dni przepłakała. Pytałem, czy nie może się

zakochać w jakimś żołnierzu, ale powiedziała, że nie. A teraz się zakochała -

powiedział zadowolony z siebie, śmiejąc się od ucha do ucha. - Szybko jej to poszło -

dodał i znów się roześmiał.

Pani Ringstad uśmiechnęła się, wyraźnie zażenowana.

- Proszę się nie przejmować Pederem - powiedziała matka przepraszająco. -

Nie wiem, co robić, żeby zamknąć mu buzię.

Zaśmiała się, brzmiała dziwnie i obco.

- Peder to dobry chłopiec - odezwała się zdecydowanym tonem pani Thoresen.

- Mówi prawdę. Nie wszyscy to robią.

- Może ciasta, pani Ringstad? - spytała Elise. Podała talerz z ciastem w

nadziei, że rozmowa przejdzie na inny temat. - Mama sama piekła. Jeszcze kilka

miesięcy temu nikt by nie wierzył, że kiedyś znów będzie mogła wypiekać ciasta.

Dzięki pobytowi w sanatorium w Grefsen wróciła do zdrowia.

- Słyszałam, jak Betzy Carlsen mówiła, że sanatorium ma się stać własnością

gminy. Teraz taki pobyt chyba sporo kosztuje?

- Ktoś za nas zapłacił - wtrącił Peder zadowolony.

- Peder! - upomniała go matka, posyłając mu groźne spojrzenie. - Jeśli nie

zostawisz dorosłych w spokoju, będziesz musiał iść do kuchni!

Peder spojrzał na nią nieszczęśliwy. - Mimo że to wesele i w ogóle?

- Nie przejmuj się, Peder, mów dalej - odezwała się pani Ringstad,

uśmiechając się do niego zachęcająco. - Chciałabym was wszystkich poznać. A gdzie

jest Kristian?

- Uciekł - wyjaśnił jej Peder, patrząc na nią poważnie. - Nie wytrzymał...

Elise miała dosyć. Chwyciła Pedera za rękę i pociągnęła za sobą w stronę

drzwi.

- Opanuj się trochę, Peder - szeptała zła, idąc z nim do kuchni. - Myślisz, że

pani Ringstad będzie miło, jeśli usłyszy, że Kristian nie chciał, żebym wychodziła za

Emanuela? Poza tym chyba zmienił zdanie, skoro zgodził się usiąść z nami przy stole.

- Tylko dlatego, że było tyle dobrych rzeczy - powiedział Peder, patrząc

smutno w podłogę.

Elise westchnęła ciężko. - Pomyśl, zanim coś powiesz. Rodzice Emanuela nie

wiedzą, że byłam zaręczona z Johanem. Jeśli poczują się urażeni, być może nigdy nie

będziemy mogli ich odwiedzić.

Nagle Peder podniósł głowę, w oczach miał strach. - Nic nie powiem, Elise.

Słowo honoru. Przysięgam...

- Dobrze. Idź, zjedz kawałek ciasta i słuchaj, jak dorośli rozmawiają. Możesz

się czegoś nauczysz.

- Czego? - spytał, przyglądając się jej.

- Nauczysz się... - Chwilę się zastanowiła. - Nauczysz się nie mówić

wszystkiego, co ci ślina na język przyniesie.

Peder przyglądał się jej zamyślony. - Mam kłamać, o to ci chodzi? - spytał.

- Nie, masz milczeć. Nie wszyscy muszą o wszystkim wiedzieć.

Kiedy wrócili do pokoju, Emanuel siedział obok pani Thoresen i rozmawiał z

nią. Pewnie zrozumiał problem.

Peder podszedł po cichu do stołu i usiadł na stołku.

- Jak ci się tu mieszka, Peder? Nie tęsknisz za Andersengarden?

Pani Evertsen miała czerwone policzki i błyszczące oczy. Elise zauważyła, że

wokół stołu krąży butelka. Jedni podawali ją dalej, inni dolewali sobie co nieco do

kawy. Najwyraźniej pani Evertsen dała się skusić.

Peder nie odpowiadał.

- Co z tobą, Peder? Czemu nie odpowiadasz? Peder w dalszym ciągu nic nie

mówił.

- Nie brakuje ci nas? - Pani Evertsen była najwyraźniej oburzona i nie

poddawała się.

Peder pokręcił głową. - Brakuje mi tylko Braciszka. Emanuel gwałtownie

wstał i sięgnął po gitarę. - Proponuję, żebyśmy pośpiewali. Może z północy wieje

zimny wiatr.

Kiedy goście w końcu sobie poszli, Elise była tak zmęczona, że gdy ich

odprowadzała, chwiała się na nogach.

Zaczęło się zmierzchać i niebo zalało morze gwiazd. Tu domy nie stały tak

blisko siebie i nie odcinały się na niebie niczym ciemne wieże; miała wrażenie, że

niebo jest jakby bliżej. Noc była łagodna, prawie aksamitna. Wiatr skręcił i wiał nie z

północy, jak w piosence, ale z południa. Południowy wiatr przynosił dobre powietrze.

Zwiastował pogodne, dobre czasy.

Emanuel stał za nią; nic nie mówił, ale ona wiedziała, że jest przy niej. Dawno

oczekiwana chwila, noc poślubna, której tak niecierpliwie wyczekiwał, wreszcie

nadeszła. Ona natomiast pragnęła jedynie zwinąć się w kłębek pod kołdrą i zasnąć.

- Twoja mama i chłopcy poszli już spać - powiedział bardzo delikatnie.

Pokiwała głową, nie odwracając się. - Maren Sorby wszystko pozmywała.

- Usiądziemy na ławce? Przyniosę szal, żebyś nie marzła.

- Nie marznę.

Podeszła i usiadła, wzruszona jego troską. Rozumiał ją. Wiedział, przez co

przechodziła; spodziewał się, że to może być dla niej trudne. Tym bardziej, że była

zmęczona wielogodzinną pracą w fabryce i późniejszymi zdarzeniami. Ciężar, który

nosiła w sobie, też się przyczyniał do jej zmęczenia.

Usiadł blisko niej i objął ją ramieniem. - Kto by pomyślał, że wieczór będzie

taki ładny. Całe przedpołudnie padało.

Przytaknęła. - Właśnie przyszło na myśl, że tu, gdzie domy nie przysłaniają

widoku, niebo jest jakby bliższe.

Spojrzał w górę i wskazał palcem. - Patrz, tam jest Wielki Wóz. - Milczał

chwilę. - Gdyby tak wznieść się w powietrze samolotem!

Elise wzdrygnęła się. - Nigdy bym się nie odważyła.

- Słyszałaś o braciach Wright? Udało im się utrzymać w powietrzu przez

ponad pół godziny.

- Jak to możliwe?

- Powietrze unosi samolot, kiedy jest w ruchu.

Pokręciła głową. - Chyba nie cenią sobie życia, skoro odważyli się na coś

takiego.

Przyciągnął ją bliżej do siebie. - A pani jest zadowolona z życia, pani

Ringstad?

Odwróciła do niego twarz i uśmiechnęła się. Nawet w mroku wyczuwała, z

jakim napięciem czekał na jej odpowiedź. - Tak, teraz jestem zadowolona ze swojego

ż

ycia, Emanuelu. Dzięki tobie. Tylko to dziwne nagle nazywać się inaczej, niż dotąd

się nazywałam.

Schylił głowę, szukając jej warg. Nie było to jej niemiłe. Wręcz przeciwnie.

Poczuła rześki smak, a jej ciało zalała fala gorąca.

- Mam nadzieję, że będzie ci się podobało być moją żoną. Kocham cię, Elise.

Nie chciała odpowiedzieć tymi samymi słowami. Nie chciała kłamać. Lubiła

go. Ale czy kochała? To wielkie słowo. Zamiast tego powiedziała: - Zrobię wszystko,

ż

eby być ci dobrą żoną, Emanuelu. Mam nadzieję, że nie będziesz się musiał mnie

wstydzić.

Zaśmiał się cicho. - Wstydzić? Nigdy nie byłem tak dumny, jak kiedy szłaś do

mnie dzisiaj w kościele. Czułem się najszczęśliwszym człowiekiem na świecie.

- Ale podczas wesela już chyba nie?

Znów się roześmiał. - Wspaniale się bawiłem. Pomyślałem sobie, że nasze

wesele było niczym obrazy w kinematografie.

Elise poczuła gulę w gardle. - Jak komedia, to miałeś na myśli?

Objął ją mocno i przytulił do siebie. - Tak, Elise. To było trochę jak komedia,

z której będziemy się śmiać i żartować. Razem. Kiedy minie trochę czasu i będziesz

w stanie spojrzeć na to z większym humorem. Peder, wznoszący szklankę i

przepijający do wiecznie obrażonej ciotki Ulrikke, pouczający tę sztywną damę, kiedy

powiedziała „rwąca woda”. Ona nie znosi, kiedy ktoś ją poprawia. Zawsze

schodziliśmy jej z drogi. A Peder sobie z nią poradził. Nawet udało mu się

sprowokować ją do śmiechu.

Coś w niej puściło. Coś złego, co sądziła, że już na zawsze w niej zostanie.

Nagle ona też dojrzała komizm całej sytuacji. - I kiedy Peder zwrócił uwagę pani

Evertsen, żeby zostawiła trochę deseru innym. - Parsknęła. - Twoja matka krztusiła

się od śmiechu, a Anna i jej kawalerowie byli rozbawieni, sama widziałam.

- Nawet Kristian musiał walczyć, żeby się nie uśmiechnąć. Tak, Elise, nie

masz się czego obawiać. Matka i ojciec szybko zapomną, że coś im się nie podobało.

Minie trochę czasu, a będą pamiętali tylko „czarusia” Pedera. Jestem pewien, że ojca

ubawiły jego uwagi. Od lat miał ochotę podrażnić się trochę z szacowną ciotunią,

tylko nie miał odwagi.

Elise uśmiechnęła się. - A ty uratowałeś Hildę i nas, intonując Z północy wieje

zimny wiatr.

Emanuel roześmiał się. - Uważam, że było to bardzo odpowiednie.

Zastanawiałem się, czy wybrać tę pieśń, czy Bądź odważny i prawy.

Uśmiechnęła się i głęboko odetchnęła z ulgą. Oparła się o jego ciepłe,

bezpieczne ciało i wyszeptała: - Pójdziemy się położyć, Emanuelu?

ROZDZIAŁ DRUGI

W domu panowała cisza. W kuchni wszystko zostało uprzątnięte. W piecu już

się nie paliło, lampa naftowa była zgaszona. Przez okno z małymi szybkami

przenikała jedynie lekka poświata letniego nieba, sprawiając, że widzieli, dokąd idą.

Elise cieszyła się, że w sypialnej izbie było tak ciemno. Czuła się

zawstydzona. Emanuel nie widział jej rozebranej, a myśl, że ona zobaczy go nagiego,

wprawiała ją w zakłopotanie. Położyła nocną koszulę na małżeńskim łożu, tak żeby

mogła szybko ją włożyć, kiedy zdejmie suknię ślubną.

Emanuel nic nie mówił, rozbierał się po swojej stronie łóżka. Pewnie także

Czuł skrępowanie. Kiedy w końcu się rozebrała, szybko naciągnęła na głowę koszulę

i weszła do łóżka. Po chwili Emanuel leżał obok niej. Długą chwilę leżeli w

milczeniu.

- Dobrze, że Kristian poszedł po rozum do głowy i wrócił do domu -

powiedział po jakimś czasie.

- Nie sądzę, żeby miał coś przeciwko tobie. Po prostu nie zdążył jeszcze

zapomnieć Johana.

- A ty? - spytał, a w jego głosie słychać było niepokój.

- Czy zdążyłam zapomnieć? O to ci chodzi? Tak. Już za nim nie tęsknię. Jeśli

coś czuję, to współczucie. Wobec niego, wobec jego matki i Anny.

- Anna chyba dobrze się dzisiaj bawiła ze swoimi dwoma kawalerami przy

stole. Uparli się, że odwiozą ją na górę i wniosą do mieszkania.

- Tak, Anna spędziła miło czas. Promieniała jak słońce i kilka razy mi

dziękowała.

- Biedaczka. Zrobię, co będę mógł, żeby załatwić jej własny wózek. Elise

odwróciła się twarzą do niego. - Jesteś taki miły, Emanuelu. Zbliżył się do niej. - Ty

też. Poza tym jesteś najpiękniejszą dziewczyną, jaką znam.

Zaśmiała się cicho i pokręciła głową. - Miłość zaślepia, tak słyszałam -

powiedziała.

Wyciągnął rękę i pogładził ją po policzku.

- Chciałbym, żeby było widno, żebym mógł cię widzieć.

- Jutro rano mnie zobaczysz.

- Pewno będziesz zmęczona i będziesz chciała spać.

- Zawsze budzę się o piątej.

- Chcesz już spać?

Czuła, że chciałby, żeby tak nie było. - Nie.

- Chcesz porozmawiać?

- Tak.

- Niczego więcej nie pragniesz? Nie jest ci zimno? Może chcesz, żebym cię

okrył?

Zaśmiała się cicho. - Może.

- Za chwilę? Skoro mówisz „może”? Nagle poczuła miłe łaskotanie w dołku.

- Tak. Nie, to znaczy nie.

- Nie chcesz? - W jego głosie słychać było zawód.

- Chcę. Chodziło mi o ta, że chcę teraz, a nie za chwilę.

- Teraz, a nie za chwilę?

- Głuptas z ciebie - powiedziała, śmiejąc się. Uniósł kołdrę. - Połóż się na

mnie, to cię okryję.

Miał na sobie cienką piżamę. Czuła jego ciało, jakby między nimi nic nie było.

Gra słowna wpłynęła także na niego, nie tylko jej ciało zareagowało. Przez chwilę się

bała. Złe wspomnienia wróciły. Biegnący za nią mężczyzna. Gwałt. Po chwili pozbyła

się ich. Jedyne wspomnienie, które pragnęła zatrzymać, to wspomnienie letnich

wieczorów spędzanych z Johanem na polanie. To były dobre wspomnienia.

- Nie musimy, Elise - powiedział ochrypłym głosem.

- Wiem, dajesz mi to do zrozumienia, od kiedy usiedliśmy na schodkach.

- Może nie powinnaś leżeć na mnie tak długo?

- Nie będziemy przecież czekać do jutra. Zapadła cisza.

Nie poruszyła się.

Gładził jej włosy. - Chciałbym, żebyś zawsze chodziła z rozpuszczonymi

włosami.

Nic nie odpowiedziała. Pomyślała, jak dobrze jest tak leżeć, czując pod sobą

jego gorące, silne ciało i własne wzbierające pożądanie. Było coraz silniejsze, a

zmęczenie zniknęło.

- Jesteś mi zbyt droga, żebym cię zmuszał - mówił dalej cichym głosem. -

Mogę czekać - powiedział z wysiłkiem. - Zimę i wiosnę. Tylko nie możesz tak na

mnie leżeć.

- Sam to zaproponowałeś.

- Nie miałaś nic przeciwko temu.

- Nie.

- Teraz też nie masz?

- Nie.

Wodził rękami po jej plecach; położył je na jej pośladkach i mocno do siebie

przycisnął. Zareagowała, przyciskając do niego swoje łono. - Chcę tego, Emanuelu -

wyszeptała.

Przewrócił ją na plecy i podciągnął koszulę, nachylił się nad nią i zaczął

całować jej piersi. - Moja Elise! Marzyłem o tym - mówił schrypniętym głosem. - Nie

sądziłem, że dane mi będzie to przeżyć.

Ś

ciągnął spodnie od piżamy i wszedł w nią delikatnie.

Elise obudziła się w środku snu. Znów śnił się jej Johan. Leżeli na sobie na

podłodze w kuchni u niego w mieszkaniu, a w drzwiach stała pani Thoresen i

wycierała nos dużą, kraciastą męską chustką. Płakała: - To Johan powinien tam leżeć.

- Ale przecież to Johan tam leży - odpowiedziała, nic nie rozumiejąc. Potem spuściła

wzrok i spostrzegła Emanuela, który leżał i patrzył na nią śmiejącymi się oczami.

Patrzyła w ciemność. Dlaczego sny nie dawały jej spokoju?

Emanuel oddychał równo i spokojnie, tuż obok niej. Leżała, trzymając głowę

na jego ramieniu, czując jego nagie, gorące ciało obok swojego.

Było jej dobrze. O wiele lepiej, niż myślała. Był ostrożny, dał jej tyle czasu, ile

potrzebowała, pieścił ją i - całował, aż znaleźli wspólny rytm. Potem wszystko

potoczyło się szybko i dała się ponieść burzy uczuć. Uczuć, które były mocne i dotąd

jej nieznane.

Od tej pory nie będzie już między nimi nic złego czy trudnego. Nic poza

głupimi snami. Zamknęła oczy i czuła, że znów zapada w sen.

Kiedy obudziła się następnym razem, usłyszała chłopców hałasujących na

schodach. Słyszała, jak chichoczą i się śmieją, a matka ich ucisza. Słyszała też stukot

ż

elaznych fajerek; matka rozpaliła w piecu, pewno chciała ją zaskoczyć i nastawiła

już dzbanek z kawą. Wyjrzała przez maleńkie okienko i uznała, że jest jeszcze

wczesny ranek. Żeby tylko nie obudzili Emanuela. Na pewno przywykł sypiać dłużej

w niedzielę.

Próbowała leżeć cicho, nie poruszając się, ale czuła, jakby swędziało ją całe

ciało. W końcu musiała zmienić pozycję. W tym momencie poczuła jego ciężką rękę

na swoim biodrze. Mruczał przez sen, mamrotał coś niezrozumiale, potem głęboko

westchnął.

Ciekawe, co mu się śniło? Westchnienie brzmiało, jakby się poddawał, jakby z

czymś walczył.

Wróciło do niej wspomnienie wczorajszej rozmowy na schodkach. Oczywiście

nie był taki beztroski, jak udawał. Też musiał zauważyć zaniepokojony wzrok swojej

matki, surową minę ciotki Ulrikke i usilne próby ojca, żeby ukryć niezadowolenie. To

nie było przyjemne. Nic dziwnego, że matka dopytywała się o Johana. Nie trudno

było się domyślić, że była przeciwna weselu.

Najważniejsze, czy zdołają się przyzwyczaić do tej myśli i z czasem ją

zaakceptują.

Może dziecko uratuje sytuację? Przycisnęła rękę do brzucha. Biedne

maleństwo poczęte z przestępstwa. Jeśli uda się utrzymać tajemnicę, jeśli Peder nie

wypapla więcej, niż już to zrobił, i nikt nie będzie słuchał gadania Agnes, państwo

Ringstad uznają je za dziecko Emanuela, za ich własnego wnuka. Wtedy pewno

zmiękną, zapomną o przeszłości i będą się cieszyć.

- Nie śpisz? - wyszeptał Emanuel.

- Obudziłam się, bo chłopcy hałasowali na schodach. Odwróciła się do niego i

uśmiechnęła.

- Mama chyba już nastawiła kawę. Pewno chciałeś jeszcze trochę pospać...

Przyciągnął ją do siebie i objął.

- Pospać? Żałuję, że się nie obudziłem wcześniej.

Czuła, jak napiera na jej udo. Obudziło to jej pożądanie, nagłe i gwałtowne.

- Na pewno myślą, że śpimy - wyszeptała mu do ucha.

- Tak sądzisz?

- Mmm.

- Odważymy się? A jeśli Peder nagle otworzy drzwi?

- To się to źle dla niego skończy. Poza tym jesteśmy okryci pierzyną.

Emanuel śmiał się cicho. - Jest pani cudowna, pani Ringstad. Nie potrafię się

pani oprzeć. - Położył się na niej, a ona rozłożyła nieco nogi, żeby mu pomóc. Znów

wypełnił ją swoim ciepłem, swoją siłą i podnieceniem.

Prawie skończyli, kiedy rozległo się pukanie do drzwi.

- Elise? Śniadanie jest gotowe.

Głos matki brzmiał lekko i pogodnie; była dumna, że poradziła sobie sama ze

wszystkim, chciała zrobić im niespodziankę.

- Dziękuję, mamo. Zaraz przyjdziemy. - Przylgnęła do jego szyi, podczas gdy

on powoli z niej wychodził. - Niewiele brakowało. Gdyby zapukała nieco wcześniej,

nie byłabym w stanie jej tak naturalnie odpowiedzieć.

- Pomyślałaby, że śpimy.

- Tak sądzisz?

- Nie - powiedział, całując ją w usta. - Pomyślałaby, że robimy dokładnie to,

co robiliśmy, i przestraszyłaby się.

- Przestraszyłaby się? Myślisz, że się tego nie domyśla?

- Ależ tak. Przestraszyłaby się, wiedząc, że przeszkodziła nam w tak

podniosłej chwili. Mówiłaś, że była zakochana w twoim ojcu. Więc pewnie i ona

przeżyła wiele podobnych uniesień. - Znów ją pocałował. - Chodź, Elise. Kawa czeka.

Peder i Kristian siedzieli już przy stole kuchennym, świeżo umyci i uczesani i

z wyraźnym zaciekawieniem w oczach.

- Witam wszystkich. Dobrze spaliście? - spytał Emanuel wesołym głosem.

- Spałam jak kamień.

Oczy matki błyszczały, kiedy spoglądała to na Emanuela, to na Elise.

- A wy?

- Pomijając fakt, że Elise chrapie i mówi przez sen, to spałem dobrze.

Peder i Kristian zanieśli się śmiechem.

- Zgadza się. Ona nawet chodzi we śnie - powiedział Peder, któremu z radości

zarumieniły się policzki. ..

- Naprawdę? To może ona chodziła mi w nocy po brzuchu? Peder spojrzał na

niego przestraszony, a pozostali wybuchnęli śmiechem.

- Naprawdę? Chodziła ci po brzuchu?

Emanuel zmierzwił mu włosy. - Żartowałem, Peder. Co zamierzacie dzisiaj

robić? Świeci słońce, jest niedziela i lato.

- Peder i Kristian idą ze mną do kościoła - powiedziała matka zdecydowanym

głosem.

Peder i Kristian nie wyglądali na zadowolonych, ale nie odważyli się

zaprotestować. Najwyraźniej już wcześniej burzliwie o tym dyskutowano.

- Jest tyle rzeczy, za które powinniśmy podziękować Bogu - dodała matka z

zadowolonym westchnieniem. - Nie wolno zapomnieć, kto nam to wszystko dał.

- Emanuel - powiedział szybko Peder.

Mama uśmiechnęła się. - To prawda, Peder. Emanuel był narzędziem Pana,

umożliwił nam wyjście z biedy i kłopotów.

Peder przyglądał się Emanuelowi z ciekawością. W końcu się roześmiał. - Ale

ty sam też chciałeś, prawda?

Emanuel przytaknął, uśmiechając się. - Bardzo chciałem, Peder.

Podczas gdy Elise i matka zajęły się zmywaniem, Emanuel wyszedł na dwór z

chłopcami. Mieli pójść w górę rzeki i spróbować złapać coś na wędkę.

- Wesele się udało, prawda? - odezwała się matka niepewnym głosem.

- Tak, udało się, mamo. Bardzo ci dziękuję.

- Myślisz, że państwo Ringstad byli zadowoleni?

- Na pewno. Dlaczego mieliby nie być?

- Z początku trochę się bałam ciotki. Robiła wrażenie takiej srogiej i

niedostępnej, ale z czasem nieco zmiękła, prawda?

Elise uśmiechnęła się. - To zasługa Pedera - powiedziała.

Matka westchnęła. - Nie wiem, co robić, żeby go dobrze wychować. Jak

można w ten sposób poprawiać starszą kobietę? Tak mi było wstyd, że najchętniej

zapadłabym się pod ziemię.

- Emanuel uznał, że to było zabawne. Szczególnie kiedy Peder spytał panią

Evertsen, czy zostawi trochę deseru dla innych.

Elise roześmiała się. Matce jednak nie było do śmiechu.

- Rodzice Emanuela na pewno uznali, że Peder jest źle wychowany i

niegrzeczny.

- Mam wrażenie, że ich rozbawił. Wszyscy widzą, że Peder jest bystry, a słowa

po prostu same cisną mu się na język.

- Musicie mi pomóc - westchnęła matka. - Cieszę się, że trafił ci się dobry i

miły mąż, Elise. Jestem przekonana, że jego rodzice będą zadowoleni, kiedy dostaną

wnuka.

Elise cieszyła się, że stała pochylona nad miską. - Nie wiadomo, czy to będzie

chłopiec - powiedziała.

- Mam takie przeczucie. Duży i zdrowy chłopak. Spadkobierca gospodarstwa.

Elise nie miała siły odpowiedzieć.

- Okropna historia z tą Agnes. Najwyraźniej była pijana. Pamiętasz, że

radziłam ci trzymać się od niej z daleka? Od dawna podejrzewałam, że ma takie

skłonności. Jak twój ojciec.

- Nie panowała nad sobą - powiedziała Elise niechętnie.

- Jak mogła rzucić tak straszne oskarżenie? Jeśli miała na myśli Johana, to

przecież on od pół roku jest już w więzieniu. Poza tym jestem pewna, że ty i Johan

zachowywaliście się przyzwoicie, prawda?

Elise przełykała łzy. - Agnes nie wiedziała, ani co robi, ani co mówi. Była

pijana.

Jednak matka wszystko słyszała. I teraz o tym rozmyślała. Czy ktoś jeszcze

zrozumiał, o czym mówiła Agnes, mimo że była pijana?

- Właśnie. Alkohol to źródło wszelkiego zepsucia. Staraj się mieć z nią jak

najmniej do czynienia.

- To moja najlepsza przyjaciółka. Nie zachowałaby się tak, gdyby nie była

zazdrosna.

- Nie jestem tego taka pewna. A Hilda? Miałam wrażenie, że wyglądała na

zdziwioną.

- Według niej dostałam więcej, niż na to zasłużyłam. Poza tym uważa, że

odebrałam Agnes Emanuela.

Matka ostrożnie wstawiała filiżanki do szafki. Były prezentem od Emanuela,

jak wszystko, co miało jakąkolwiek wartość. - Nie poznaję Hildy. Dawniej była taka

wesoła i miła, ale po moim powrocie z sanatorium zachowuje się niemal jak ktoś

obcy. A przecież ma dobrą pracę i w ogóle.

- Hilda bardzo cierpi.

- Sama jest sobie winna.

- Być może, ale została oszukana. Pan Paulsen dawał jej do zrozumienia, że

zajmie się nią i dzieckiem.

- I tak zrobił. Załatwił Braciszkowi dobry dom, a Hildzie dobrą pracę.

Elise odwróciła się do niej zdziwiona. - Ale ona nie o takim rozwiązaniu

myślała. Jeszcze niedawno sama ubolewałaś, że musi się rozstać z Braciszkiem.

Matka unikała jej wzroku. - Tak jest najlepiej. Jak myślisz, co twój mąż by

powiedział, gdyby Hilda i dziecko mieli tu z nami zamieszkać?

Elise nie odpowiedziała; nie czuła się z tym dobrze. Jak matka mogła coś

takiego mówić? Odniosła wrażenie, że matka czuła ulgę, że Braciszka już tu nie ma.

Czyżby duma i radość z mieszkania w domku majstra były ważniejsze niż miłość do

własnego wnuka?

- Muszę się przygotować - ciągnęła matka, odkładając ścierkę na kuchennym

stołku. - Chcę trochę wcześniej wyjść, może spotkam kogoś znajomego?

Pośpiesznie zdjęła chustę i kapelusz z wieszaka na ścianie. Elise zauważyła, że

poruszała się bardziej rześko niż zwykle.

- Ale chłopcy jeszcze nie wrócili.

Elise przejrzała ją. Chciała pospacerować trochę przy moście, może nawet

przejść się ulicą Sandakerveien w nadziei, że spotka kogoś, kto słyszał o weselu, o

mieszkaniu i o przystojnym zięciu, który pochodzi z dużego dworu.

Ale czy należało się jej dziwić? Przez wiele lat żyła w cieniu, wstydząc się

męża pijaka, cierpiąc biedę i niedostatek. Teraz może grzać się w blasku małżeństwa

Elise i rodziny zięcia, i cieszyć domem, do którego się wprowadziła.

Elise odwiesiła ścierkę na miejsce, wyniosła na zewnątrz balię i wylała wodę.

Stała na progu i rozglądała się. Deszcz sprawił, że trawa była zielona i świeża,

pachniało zielenią i wilgotną ziemią. Na zboczu nad rzeką bawiły się jakieś dzieci, a

na ławce koło mostu siedziały dwie starsze kobiety, korzystając z rzadkiej chwili

wolnego.

Kochała rzekę, szum wody i bujne zarośla na brzegu. Nie wyobrażała sobie, że

mogłaby mieszkać gdzieś indziej. Wartko płynąca woda miała w sobie coś

pociągającego, rzeka zmieniała się wraz z porami roku: kusiła chłodem w słoneczne

letnie dni, wiosną zamieniała się w spienione, rwące piekło. Nawet kiedy była skuta

mrozem i stalowoszary lód miejscami skrywał wodę, nie traciła swojej mocy.

Zastanawiała się, czy mogłaby zasnąć, nie słysząc szumu rzeki.

- Elise! - To Peder ją wołał. Biegł w jej stronę, potknął się o kamień i upadł

jak długi. Zaraz jednak się pozbierał i biegł dalej jakby nigdy nic. - Złowiłem rybę! -

ledwo był w stanie wypowiedzieć słowa, brakowało mu tchu. - Szczupaka! Woda

okropnie cuchnie, ale w rzece są ryby. Możemy usmażyć go na obiad. Starczy i dla

nas, i dla Emanuela.

Elise się uśmiechnęła. - Emanuel jest teraz jednym z nas, Peder. Dał jej rybę.

Była na wpół martwa, zapewne była taka, zanim ją złowił.

- Mama was szuka. Pośpieszcie się, umyjcie ręce i uczeszcie się. Już zdążyłeś

pobrudzić swoje niedzielne ubranie, a ja nie mam dla ciebie niczego na zmianę.

Stała na schodkach, patrząc, jak matka i chłopcy znikają po drugiej stronie

rzeki. Matka miała rację, to był cud, że wyzdrowiała. Kto by pomyślał kilka miesięcy

temu, że pewnego dnia znów będzie mogła sama iść do kościoła? W myślach widziała

ją w tym strasznym okresie w zimie, kiedy leżała na łóżku, śmiertelnie blada z

kroplami potu na czole i matowym wzrokiem, a przez jej spierzchnięte wargi nie

przechodziło żadne słowo.

- O czym tak myślisz? - spytał Emanuel, który wyszedł zza rogu domu, ciepło

się do niej uśmiechając.

- Śledzę wzrokiem matkę i chłopców i myślę o tym, jak źle się czuła zimą. To

cud, że znów jest zdrowa.

- Dzięki Hildzie. Gdyby majster nie opłacił jej pobytu w sanatorium, nie

czułaby się tak dobrze.

- Masz rację. Wydaje mi się, że matka jakby o tym zapomniała. Przypomnę jej,

może nie będzie wobec niej taka ostra. Powiedziała, że Hilda jest sama sobie winna i

ż

e powinniśmy się cieszyć, że Braciszek znalazł dobry dom.

Emanuel posłał jej zdziwione spojrzenie. - To niepodobne do twojej matki.

Chodź, Elise, usiądźmy od południowej strony i cieszmy się słońcem. Muszę z tobą o

czymś porozmawiać - powiedział poważnie Emanuel.

Elise spojrzała na niego przestraszonymi oczami. Czy nagle czegoś się

dowiedział?

Matka, Peder i Kristian przed chwilą tu byli, więc sprawa chyba nie dotyczyła

ich. Ani Hildy, bo niby co to mogło być? Emanuel niedawno dostał posadę w tkalni

płótna żaglowego, więc chyba nie chodziło też o pracę.

Ociągała się, chcąc odwlec coś, co - była przekonana - nie było niczym

przyjemnym.

ROZDZIAŁ TRZECI

Usiedli na ławce, a on położył jej rękę na ramionach. - Wiesz, że bardzo cię

lubię, Elise. Byłem dzisiaj taki szczęśliwy, że miałem wrażenie, że mógłbym unieść

się w powietrze. Jesteś moją żoną, będziemy razem szli przez życie - to niepojęte.

Wszystko, czego do tej pory doświadczyłem, wydaje się nieistotne. Nawet moja

działalność w Armii Zbawienia wydaje się bez znaczenia, kiedy teraz o niej myślę.

Trzeba samemu być szczęśliwym, żeby można było dać coś innym. Mnie ciągle

czegoś brakowało.

Trudno mu zacząć, pomyślała, czując pełzający po plecach niepokój. Zwleka,

bo przykro mu, że musi mi to powiedzieć.

- Cokolwiek się w przyszłości wydarzy - mówił dalej równie silnym głosem -

nikt nie odbierze nam tego, co przeżyliśmy: kochaliśmy się, wiedząc, że nasza miłość

jest odwzajemniona. Tak jak powiedziałem wczoraj podczas wesela, zachwyciłem się

tobą już pierwszego wieczoru w Świątyni. I, jak też ci już wcześniej mówiłem,

modliłem się do Boga, żeby stał się cud i żebym mógł cię mieć. Zapewne był to

egoizm, bo wiedziałem, że jesteś zaręczona z innym. Mimo to czuję, jakby wszystkie

kawałki układanki nareszcie trafiły na swoje miejsce. Byliśmy dla siebie

przeznaczeni.

Elise słuchała i pełna strachu czekała na to, co musiało nastąpić. Z koron

drzew dochodził śpiew ptaków, które próbowały zagłuszyć szum wodospadu, słońce

ś

wieciło z jasnego letniego nieba, a z brzegu dochodziły wesołe dziecięce głosy.

Wszystko byłoby idealnie, gdyby nie przeczucie, że Emanuel na coś ją

przygotowywał.

- Wiem, że nie było ci równie łatwo jak mnie. Kochałaś innego i wiem, że

powiedziałaś mi „tak” nie bez pewnego wahania. Wykorzystałem fakt, że znalazłaś

się w krytycznej sytuacji; wiele osób uznałoby pewnie, że to podłe z mojej strony. Ale

ja tego tak nie widzę. Właśnie beznadziejna sytuacja, w której się znalazłaś, umożli-

wiła mi zdobycie ciebie; jestem przekonany, że dla naszego wspólnego dobra.

Dlaczego nie powie tego od razu, pomyślała, próbując przygotować się na to,

co nastąpi. Musi przedłużać jej cierpienie, krążąc dookoła?

Powiodła wzrokiem po zboczu wzgórza, po świeżych, zielonych koronach

drzew, po wzburzonej wodzie rzeki, po ziemi pod jej stopami, gdzie kilka mleczy

lśniło niczym żółte słońca pośród zieleni. Czy szczęście, którego teraz doświadczała,

miało być tylko ulotną chwilą? Czy nie będzie jej dane zamieszkać na dłużej w tym

małym pokoiku nad rzeką i razem z Emanuelem cieszyć się ciepłem słonecznych

promieni?

- Zrobię wszystko, żeby było ci dobrze - mówił dalej. - Z czasem wszystkie złe

duchy przeszłości znikną i zostaniemy tylko ty i ja.

- Jesteśmy tylko ty i ja, Emanuelu - odezwała się drżącym głosem. Może się

pomyliła? Może wcale nie chodziło o coś przykrego. Powiedział tylko, że chce z nią o

czymś porozmawiać. Może to było właśnie to?

„Cokolwiek się w przyszłości wydarzy, nikt nie odbierze nam tego, co

przeżyliśmy”. Nie, na pewno się nie myliła. Te słowa przepowiadały nieszczęście.

- Duchy już zniknęły - wymamrotała. - Nic nas już nie dzieli. Przytulił ją

mocniej do siebie. Chwilę siedzieli w ciszy.

W końcu nie wytrzymała. - Jeśli masz mi coś przykrego do powiedzenia, to

zrób to teraz. Chcę mieć to już za sobą.

- Dowiedziałem się, że zostanę zmobilizowany.

Elise pokiwała głową. - Domyślałam się tego - powiedziała. Słowa

przychodziły jej lekko, ale czuła, jak wewnątrz niej coś zastyga. - Kiedy się o tym

dowiedziałeś? - spytała drżącym głosem. Myślała o tym wiele razy, ale odsuwała to

od siebie. Teraz stało się to rzeczywistością.

- Przedwczoraj.

- To znaczy, że wiedziałeś o tym, kiedy byliśmy u Carlsenów? Przytaknął. -

Nie mogłem się zdobyć, żeby ci o tym powiedzieć.

Zepsułbym ci cały dzień, a matka by się zdenerwowała.

- Kiedy wyjeżdżasz?

- Poinformują mnie.

- Co to znaczy? Za kilka dni czy może tygodni?

- Nie wiem - powiedział i ciężko westchnął. - Nie martw się tym teraz.

Zapewne szybko wrócę. Wiele osób uważa, że nie dojdzie do wojny.

- Oscar Carlsen był innego zdania.

- Zawsze był pesymistą.

Elise miała w uszach głos Karolinę: „Jak poradzicie sobie z rodziną w domu

majstra, jeśli Emanuel będzie musiał wyruszyć na wojnę, panno Lovlien? Czy w

fabryce zarabia pani wystarczająco, by się utrzymać?”

Oczywiście, że sobie nie poradzi. Chyba że matka i chłopcy znajdą jakieś

zajęcie, ale dotąd się im to nie udawało.

- Nie przejmuj się tak, Elise - odezwał się Emanuel, a jego głos brzmiał

nieszczęśliwie. - To na pewno długo nie potrwa. Zanim lato się skończy, będziesz

mnie miała z powrotem.

Zanim lato się skończy... Właśnie na to lato tak się cieszyła. Móc

przesiadywać z nim wieczorami na schodkach, słuchać, jak gra dla niej na gitarze i

ś

piewa, czy po prostu siedzieć obok siebie w niedzielne przedpołudnie i cieszyć się

słońcem. Poza tym wcale nie było takie pewne, że wróci, zanim lato minie. Wcale nie

było takie pewne, że w ogóle wróci.

Nie była w stanie nic powiedzieć.

- Będę do ciebie pisał. Na pewno pozwolą nam pisać do domu.

Wciąż nic nie mówiła. Miała wrażenie, że słońce zniknęło, że porzuciło ten

letni dzień i ją. Tak krótko trwało jej szczęście. Pamiętała słowa pani Thoresen: „Dla

takich jak my nie ma nadziei”. Czy niektórzy byli skazani na życie w smutku i

biedzie?

- Elise...

Ujął jej twarz w swoje dłonie, patrzył jej w oczy.

- Powiedz coś, Elise. Nie smuć się. Wszystko się ułoży, jestem tego pewien.

Nie martw się. Zadbam o was. Jeśli sam nie będę w stanie, poproszę o pomoc ojca.

Próbowała się uśmiechnąć, ale sama czuła, że nie było to szczere. - Daj mi

trochę czasu - powiedziała łamiącym się głosem. - To dla mnie wstrząs. Tak się

cieszyłam na to lato.

- Ja też.

Zdawało się jej, że głos zaczyna mu się łamać, ale nie była pewna. Zrozumiała,

ż

e dla niego był to może nawet większy cios niż dla niej. To on wyjeżdżał do miejsca,

które było obce i niebezpieczne. Możliwe, że ryzykował życie. A przecież marzył, że

spędzą razem życie. To życie, które właśnie się zaczynało, tu, pod tą ogrzaną słońcem

ś

cianą. Tym większy musiał przeżyć zawód. Ukryła swoje niezadowolenie i

uśmiechnęła się do niego. - Na pewno wszystko będzie dobrze. Poradzimy sobie.

Objął ją i przyciągnął do siebie. - To jest właściwe podejście, Elise - mówił

schrypniętym głosem. - Taką cię znam i między innymi dlatego cię pokochałem.

Wiedziałem, że podejdziesz do tego rozsądnie.

Pokręciła przecząco głową. - Nie myśl o mnie, w końcu to ty będziesz cierpiał

najbardziej.

- Kochana maleńka Elise.

Nic nie odpowiedziała, przełykała łzy.

- Powiedz mi coś więcej - wydobyła w końcu z siebie. - Na czym polega

mobilizacja?

- Na razie sam niewiele wiem. Zrobiło się cicho.

- Coś chyba jednak wiesz.

- Chyba umieszczą mnie gdzieś na granicy. Ponieważ mieszkam w Kristianii,

zapewne przyjmą mnie do Norweskiego Korpusu Strzelców, który dwa lata temu

został na nowo utworzony.

- Co to jest Korpus Strzelców?

- To specjalny oddział piechoty, używany do pilnowania granic, gdzie każdy

musi działać na własną rękę. Musi umieć strzelać, powinien wykazać się sprytem i

dobrą orientacją. Dlatego żołnierze są rekrutowani między innymi spośród leśników.

Elise czuła, że traci nadzieję. Emanuel sprawiał wrażenie, jakby był dumny z

tego, że będzie w Korpusie Strzelców. - Nie wiedziałam, że tak dobrze strzelasz. Tyle

czasu byłeś w Armii Zbawienia.

- Umiem poruszać się w lesie, często chodziłem z ojcem na polowania i

bardzo wcześnie nauczyłem się jeździć konno. Zwrócono na to uwagę, kiedy

odbywałem służbę wojskową. Korpus Strzelców - czwarty oddział piechoty z

Akershus - to mały, elitarny oddział strzelców na koniach.

- Jak udaje ci się łączyć wojnę z wiarą? W Biblii jest napisane, że należy

nadstawić drugi policzek.

- Trzeba bronić tego, co najcenniejsze, co Bóg nam dał. Broniąc ojczyzny,

chronię ludzi, którzy są mi drodzy.

Przecież wojna to szaleństwo, pomyślała. Ludzie powinni być mądrzejsi.

Muszą istnieć inne rozwiązania niż wzajemne zabijanie się.

- Na pewno wrócę cały i zdrowy. A prawdę mówiąc, to nie wierzę, że dojdzie

do wojny. Uchwała z siódmego czerwca wyraźnie pokazała, że Norwegowie nie chcą

zjednoczenia. Jeśli Szwecja chce utrzymać unię, musi zrobić to siłą. Szwedzi chyba

rozumieją, że taka sytuacja przyniesie więcej złego niż dobrego i osłabi ich, a nie

wzmocni. Nasz rząd już wydał rozkaz usunięcia symbolu unii na flagach. Zarówno na

okrętach wojennych, jak i w twierdzach wymieniono już flagi.

- Słyszałam, jak mówiono, że Szwedzi czują się urażeni i chcą zemsty.

- Kiedy się zastanowią, na pewno inaczej na to spojrzą.

- Próbujesz mnie pocieszyć. Wszyscy mówią o groźbie wojny. Nawet

robotnice w fabryce rozmawiają o tym podczas przerwy na obiad. Jedna słyszała to,

druga tamto; wszyscy się boją.

- Jeszcze nie dostałem nakazu mobilizacyjnego. Nie martwmy się zawczasu.

Wczorajszy dzień był bardzo ważny. Dla mnie najważniejszy. Dzisiaj jest niedziela,

mamy wolne, świeci słońce, jest lato.

Schylił głowę i pocałował ją.

- Cieszmy się tym - szeptał, tuląc się do jej policzka. - Nikt nie wie, co

przyniesie jutro. Wcale nie musi się wydarzyć to, czego się obawiamy.

Przytaknęła i postanowiła go posłuchać: zapomnieć o tym, co być może było

przed nimi, i skoncentrować się na dniu dzisiejszym, na obecnej chwili. - Tak bardzo

cię kocham, Emanuelu.

Czuła jego gorący oddech na swojej twarzy, znów szukał jej warg.

- Nabożeństwo jeszcze trwa - szeptał z mieszaniną nadziei i tęsknoty w głosie.

Nie od razu zrozumiała, ale kiedy jego ręka powędrowała pod jej sukienkę,

domyśliła się, czego chciał. Mimo to spytała cicho: - Co masz na myśli?

Roześmiał się i powiedział: - Dobrze wiesz. Do wieczora daleko, prawda?

- Tak, ale... odważymy się?

Przyjemne uczucie rozeszło się po jej ciele, ale mimo to się opierała. Przecież

ktoś mógł przyjść. A jeśli matka i chłopcy wrócą wcześniej?

- Nikt nie przyjdzie, Elise - odezwał się, jakby czytając w jej myślach. -

Usłyszymy bicie dzwonów, poza tym zamkniemy drzwi na wypadek, gdyby ktoś

jednak się zjawił.

Rozejrzała się dookoła i wstała, nieco się ociągając. W środku dnia i do tego w

niedzielę, pomyślała, jednocześnie i chcąc, i nie chcąc.

Zamknął drzwi i ochoczo pociągnął ją za sobą do małej sypialni. Nie było tu

tak jasno jak na zewnątrz, ale nie było też firanek, które można by zaciągnąć. To był

pewien problem. Jak ma się rozebrać, żeby on jej nie widział?

Położył ręce na jej talii i przyciągnął ją mocno do siebie. - Moja Elise...

Mówiłem ci już, jaka jesteś piękna? - spytał i zaczął rozplatać jej gruby warkocz.

Przestraszyła się, że będzie to za długo trwało, i pomogła mu.

- Pomóż mi i zdejmij sukienkę. Nie potrafię takich rzeczy.

- Musimy... to znaczy... Czuła, że się rumieni.

Roześmiał się cicho i pocałował ją w policzek. - Tak - wyszeptał. - Chcę

zobaczyć cię taką, jak cię Pan Bóg stworzył. - W końcu zrozumiał, co ją gnębi. - To

jest nasze dziecko, Elise. Ładnie wyglądasz teraz, kiedy się trochę zaokrągliłaś.

Odpiął guziki jej niedzielnej sukni, podniosła ręce, kiedy ją z niej zdejmował.

Potem sama pośpiesznie zdjęła bieliznę i stanęła z rękami skrzyżowanymi na piersi.

Delikatnie odciągnął jej ręce, przyglądał się jej piersiom, które unosiły się i

opadały nieco szybciej niż zwykle ze wstydu i:., z napięcia spowodowanego

oczekiwaniem.

- Jesteś taka piękna - powiedział cicho schrypniętym głosem. Chwycił jej

piersi, pieścił je, nachylił się i zaczął wodzić wargami po jej ciele, tam gdzie przed

chwilą trzymała swoje dłonie.

Czuła, jak narasta w niej pożądanie. Odsunęła od siebie wszelkie myśli o

matce i chłopcach.

Uklęknął i przycisnął twarz do jej łona. Odczuła to mocno.

- Sprawiłaś, że znów żyję, Elise. Że stałem się mężczyzną - powiedział,

całując jej biodra i uda. Wargami muskał delikatnie jej ciało; gładził ją wszędzie,

gdzie sięgały jego dłonie. W końcu powoli wstał i pociągnął ją za sobą na łóżko.

Położył ją na nim, a sam stał i przyglądał się jej nagiemu ciału, szybko się rozbierając.

Kiedy w nią wszedł, była gotowa.

Miała wrażenie, że słyszy, jak ktoś puka do drzwi, ale nie była tego pewna.

Uznają, że nie ma nas w domu, pomyślała leniwie.

ROZDZIAŁ CZWARTY

Kiedy już było po wszystkim, szybko się ubrali.

- Słyszałeś, że ktoś pukał?

- Nie - odpowiedział, patrząc na nią. - A ty słyszałaś?

- Zdawało mi się, że kogoś słyszę, ale mogłam się pomylić.

- Pomyśleli, że nie ma nas w domu, i sobie poszli.

Wyszła pośpiesznie do kuchni, a potem na korytarz. Ociągając się, uchyliła

drzwi.

Na progu siedział Evert. Jak tylko ją usłyszał, podskoczył.

- To ty, Evert? Peder i Kristian są w kościele. To ty pukałeś? Pokiwał głową,

nie patrząc na nią.

- Byłam zajęta, rozumiesz chyba. Nie mogłam od razu otworzyć.

Znów przytaknął, szurając nogą po kamiennej posadzce.

- Dobrze, że nie odszedłeś. Zaraz powinni wrócić.

- Pomyślałem, że was nie ma. Zaglądałem i nikogo nie widziałem. .. - umilkł

nagle i zagryzł wargi, wyraźnie przestraszony.

Elise zrobiła się czerwona. Czy zaglądał - też do okna sypialni? - Wejdź,

poczęstuj się ciastem. Zapewne wiesz, że wczoraj mieliśmy wesele.

- Wiem. Pani Evertsen i pani Thoresen stały i rozmawiały o tym na ulicy z

panią Albertsen. Było dużo eleganckich gości, mówiły. Agnes się upiła i żołnierz

musiał ją wynieść.

Ludzie już zaczęli gadać, pomyślała Elise bezradnie.

- Agnes nie była pijana, tylko z jakiegoś powodu była smutna.

- Bo odebrałaś jej ukochanego. Pani Evertsen tak powiedziała. Powinnaś była

zadowolić się Johanem, mówiła. Dużo osób trafia do więzienia, a potem wychodzi, a

ty obiecałaś być z nim na zawsze.

Elise westchnęła. - Nie słuchaj wszystkiego, co mówią te plotkary. To Johan

zerwał zaręczyny, możesz im to powtórzyć.

Otworzyła drzwi do kuchni i wpuściła go. Przy stole kuchennym siedział

Emanuel i czytał piątkowe wydanie „Svaerta”.

- Witaj, Evert - odezwał się wesoło Emanuel. - Tak myślałem, że to pewnie ty.

Nie widzieliśmy cię od paru dni.

- Nie pozwolono mi przychodzić. Pani Berg powiedziała, żebym nie

przeszkadzał.

- Coś podobnego. Nigdy nam nie przeszkadzasz. Elise znalazła puszkę z

ciastem i poczęstowała go.

Evert patrzył wielkimi oczami na ciastka. Brudna piąstka chwyciła chciwie

największe, jakie znalazł. Elise zauważyła, że kilka razy ruszył ustami, po czym

szybko połknął je niemal w całości.

- Weź jeszcze jedno, proszę. Tylko żeby Peder i Kristian się nie dowiedzieli.

Następne ciastko zniknęło równie szybko. Elise odstawiła puszkę.

- Idź na dwór i poszukaj ich. Na pewno zaraz tu będą.

Jak tylko wyszedł za próg, posłała zawstydzone spojrzenie Emanuelowi.

- Powiedział, że zajrzał, żeby sprawdzić, czy jesteśmy w domu. Emanuel

drgnął. - Przez okno do pokoju, tak?

- Nie wiem.

Musiał zauważyć przerażenie na jej twarzy.

- Nie przejmuj się tym. Evert na pewno niejedno widział, większość życia

spędził przecież na ulicy.

Nagle przypomniała sobie, co Evert powiedział, dowiedziawszy się, że Elise

została napadnięta w drodze z Akershus. Od razu się domyślił, co się stało.

- Taki wstyd. I to w środku dnia, i do tego w niedzielę. Emanuel zaśmiał się

cicho, wstał i ją objął.

- Myślałem, że powiesz coś innego.

- A co?

- Że jest wspaniale, jest środek dnia i świeci słońce.

Elise czuła, że się rumieni, ale nie mogła powstrzymać śmiechu. W tej samej

chwili usłyszeli za drzwiami głos matki i szybko odsunęli się od siebie.

- Bardzo budujące nabożeństwo - powiedziała matka, wchodząc. Miała

zarumienione policzki i wesołe oczy. - Pastor mówił z dużym zaangażowaniem i

zapałem. Nikt dzisiaj nie zasnął podczas kazania. A wy co robiliście? Chyba nie

przesiedzieliście całego przedpołudnia w domu, w taką ładną pogodę?

Elise nie śmiała spojrzeć na Emanuela, bojąc się, że zaraz się roześmieje.

- Nie, siedzieliśmy na ławce i rozmawialiśmy.

- Powinniście pójść się przejść. Nad wodą jest teraz tak ładnie, kwitną drzewa,

trawa jest zielona, wszędzie pełno polnych kwiatów.

- Dobry pomysł - powiedział Emanuel i raźnie podskoczył. - A kiedy wrócimy,

chętnie napijemy się kawy. Dopóki są jeszcze jakieś ciastka.

Matka spojrzała na niego przerażona.

- Dałam dwa Evertowi - pośpiesznie wtrąciła Elise.

- Dwa? - spytała matka, patrząc na nią oskarżycielsko.

Elise poczuła wyrzuty sumienia. - Nie mogłam się oprzeć jego głodnemu

spojrzeniu. Nigdy nie najada się do syta.

- A kto z nas się najada? Elise nie odpowiedziała.

- Odstąpiłem Evertowi moje ciastko - wyjaśnił szybko Emanuel. - Ja zjem

kanapkę.

Szli wzdłuż rzeki. Więcej osób wybrało się tu w tę piękną letnią niedzielę. Im

dalej szli, tym mniejszy stawał się odór bijący od wody, a przy Myren, obok

warsztatu, gdzie między innymi produkowano urządzenia do młynów, widzieli

kąpiące się dzieci i spacerujących w słońcu dorosłych.

Młoda para z dziecięcym wózkiem zmierzała w ich stronę. Elise chłonęła

widok pięknej kobiety w białej, jedwabnej letniej sukni, z dużym jasnym kapeluszem

z kwiatami i dekoracją z kwiatów w talii.

Mężczyzna miał na sobie letni garnitur i słomkowy kapelusz. Rozmawiali i

ś

miali się, wydawali się szczęśliwi. Jak to będzie w przyszłym roku latem? -

pomyślała. Czy będzie spacerować razem z Emanuelem, rozmawiając i ciesząc się,

pchając przed sobą dziecięcy wózek, czy też będzie siedziała w mrocznym pokoiku z

dzieckiem śpiącym w szufladzie komody?

A jeśli naprawdę dojdzie do wojny? Z jakiegoś powodu gazety się o tym

rozpisywały i niemal wszystkie stowarzyszenia w mieście organizowały zebrania

agitacyjne. Emanuel opowiadał jej o tym. A premier Christian Michelsen dostał

większe niż zwykle brawa, kiedy Siedemnastego Maja wygłosił swoją mowę na

Festningsplassen. W całym mieści czuło się entuzjazm. Dziewiątego czerwca

rozlegnie się salwa armatnia we wszystkich twierdzach w kraju i na wszystkich

okrętach wojennych, a na maszt zostanie wciągnięta nowa, czysta flaga, opowiadała

jedna z prządek. Emanuel przed chwilą mówił to samo.

Młodzi ludzie z dziecięcym wózkiem zbliżyli się. Stanowili ładną parę. W

ogóle nie wyglądali na zmartwionych. Zapewne pochodzili z lewej, lepszej strony

miasta; mężczyzna na pewno był świetnie zorientowany w tym, co działo się w kraju,

a mimo to nie sprawiał wrażenia zaniepokojonego.

Emanuel był mądry, znał się na wielu rzeczach. Nie sądził, żeby Szwedzi byli

na tyle nierozsądni, żeby wprowadzić swoje groźby w czyn.

Para zbliżyła się. Elise usłyszała, że Emanuel wydaje zdziwiony okrzyk.

Odwróciła się w jego stronę. - O co chodzi?

- Udawaj, że się nic nie stało. W wózku leży Braciszek...

ROZDZIAŁ PIĄTY

Słowa były niczym cios w podbrzusze. - Braciszek? - wyszeptała. - Chcesz

powiedzieć, że to są jego nowi rodzice?

Emanuel przytaknął. Para zbliżała się coraz bardziej. Emanuel uniósł kapelusz,

mężczyzna uczynił to samo.

Emanuel chciał najwyraźniej iść dalej, ale mężczyzna się zatrzymał.

- Słyszałem, że w starym kościele Gamie Aker odbył się wczoraj ślub, panie

Ringstad. - Uśmiechnął się życzliwie, podczas gdy jego żona zlustrowała Elise i

raczej nie sprawiała wrażenia zachwyconej tym, co zobaczyła. - Gratuluję - rzucił

wesołym głosem. - To pańska żona? - spytał. Wyciągnął do niej rękę, przedstawił się i

ukłonił. - Jestem August Paulsen, a to moja żona, Josefine.

Elise dygnęła, spuszczając wzrok. Nie wiedziała, gdzie ma patrzeć.

- Mieszkamy na wprost państwa Carlsenów. Zwracał się do niej, musiała więc

podnieść spojrzenie.

- Zna pani zapewne mojego wuja, jest majstrem w przędzalni.

Przytaknęła, lecz wciąż nie była w stanie nic powiedzieć.

- Słyszałem, że pozwolono panu wynająć stary dom majstra przy moście, panie

Ringstad - mówił dalej mężczyzna. - Miło mi to słyszeć. Byłoby smutne, gdyby

musiał pan... - nagle urwał. - Chodzi mi o to, że przecież pochodzi pan z dużego

dworu, a dla pana Oscara Carlsena był pan niczym syn.

- Nie przywiązuję większej wagi do tego, gdzie mieszkam, panie Paulsen.

Najważniejsze dla mnie jest to, że moją żoną jest kobieta, o której zawsze marzyłem -

powiedział. Uśmiechnął się do Elise i przyciągnął ją do siebie.

Mężczyzna roześmiał się nieco niepewnie. - Tak, to jest najważniejsze -

powiedział. - Muszę przyznać, że nieco się zdziwiłem. Nie wiedziałem, że oficerowie

Armii Zbawienia mogą się żenić.

- Mogą, ale z osobą, która też jest w Armii Zbawienia. Zresztą już

zrezygnowałem. Osiem lat służby biednym wystarczy.

- Słyszałem, że dostał pan pracę w tkalni płótna żaglowego.

- To prawda.

Dziecko w wózku rozpłakało się. Pani Paulsen zaczęła kołysać wózkiem, żeby

uspokoić maleństwo, ale płacz tylko się wzmógł. Ku swojemu przerażeniu Elise

zobaczyła, że pani Paulsen nachyla się nad wózkiem, bierze dziecko i delikatnie je

podnosi. Przytuliła je do siebie, chcąc je pocieszyć, mruczała jakieś uspokajające

słowa.

Elise patrzyła jak w transie. Minęło kilka tygodni, ale rozpoznała go. Ten sam

profil, wysokie czoło i zadarty nosek. Poczuła smutek tak duży, że z trudem

oddychała. To było dziecko Hildy. „Braciszek” Pedera, pierwszy wnuk jej matki.

Maleństwo, które spowodowało, że Peder zapomniał o wszystkich swoich troskach i

znów potrafił się cieszyć. Dziecko, którego przyjścia jej matka oczekiwała od mo-

mentu powrotu z sanatorium, a potem, kiedy już go nie było, robiła wszystko, żeby

ukryć swój smutek.

Pani Paulsen ułożyła dziecko wygodnie na ręku i pokazując je, powiedziała: -

To jest nasz syn, Isac.

- Isac Elias - poprawił ojciec. Żona posłała mu gniewne spojrzenie.

Elise nie była w stanie nic powiedzieć. Patrzyła jak zahipnotyzowana na

małego. Uspokoił się na ręku matki, uśmiechał się i gaworzył.

- Czyż nie jest piękny? - spytała matka. W głosie słychać było zachwyt, jej

twarz promieniała.

August Paulsen roześmiał się. - Nie wypada się chwalić własnymi dziećmi,

Josefine.

„Własnymi dziećmi”... Elise miała ochotę wykrzyczeć, że to Hilda wydała go

na świat. I to ona - i tylko ona < - jest matką Braciszka.

Josefine Paulsen zwróciła się do Elise, najwyraźniej zapominając, że była

tylko prostą robotnicą. - Sama się pani przekona, pani Ringstad. Kiedy urodzi pani

swoje pierwsze dziecko, zrozumie pani, jakie to niewyobrażalnie wspaniałe uczucie.

Elise przytaknęła i dalej przyglądała się Braciszkowi. Biedna Hilda.

Współczucie dla siostry powodowało ból w klatce piersiowej. Pomyśleć, że została

zmuszona oddać własne dziecko...

Czuła, że łzy napływają jej do oczu. Zamrugała, walczyła z płaczem, nie chcąc

zdradzić się ze swoją wiedzą. Nie mogli się domyślić, że była ciotką Isaca.

Josefine Paulsen spojrzała na nią zdziwiona. - Musi pani bardzo lubić dzieci.

Widzę, że się pani wzruszyła. - Nagle zrobiła krok i podała jej Braciszka. - Proszę

wziąć go na ręce, jeśli ma pani ochotę.

Elise spoglądała na dziecko. To był ich Braciszek - zrobił się taki duży. Teraz

widziała, że ma kolor oczu Hildy i jej nos. W tym właśnie momencie dziecko się

uśmiechnęło i dostrzegła dołeczki w jego policzkach. Patrzyło prosto na nią,

zastanawiała się, czy to możliwe, żeby ją rozpoznało? Obawiając się własnej reakcji,

oddała dziecko pani Paulsen. - Ma pani całkowitą rację. To piękne dziecko - powie-

działa drżącym głosem.

- Nie chce go pani jeszcze chwilę potrzymać?

Elise pokręciła przecząco głową. Jedyne, o czym teraz marzyła, to odejść stąd,

pójść gdzieś, gdzie mogłaby się swobodnie wypłakać.

- Niestety musimy iść dalej; jesteśmy umówieni z moimi braćmi - słyszała

wypowiadane przez siebie słowa i przestraszyła się kłamstwa, i to w obecności

Emanuela.

Pani Paulsen uśmiechnęła się. - Miło mi było panią poznać - powiedziała, a

niechęć, jaką na początku wyraźnie jej okazywała, minęła. Zwróciła się do Emanuela.

- Proszę odwiedzić nas kiedyś z żoną. Mam coś, co już dawno chciałam panu

pokazać. Zdjęcie Othilie Tonning, samarytanki i generała Armii Zbawienia. Zapewne

pan nie wie, że jesteście spokrewnieni.

- Nie, tego nie wiedziałem - odpowiedział Emanuel uprzejmie, ale Elise

zauważyła, że nie był równie miły jak zwykle. Pewnie rozumiał, jakie katusze musiała

znosić, i chciał ją stąd zabrać.

- Proszę do nas zajrzeć - pośpieszył żonie z pomocą August Paulsen.

- Dziękuję, bardzo chętnie - odpowiedział Emanuel. Pokiwał głową, uchylił

kapelusza i chwycił zdecydowanie Elise za rękę. Zaczęli iść.

Nie odezwali się do siebie słowem, dopóki nie odeszli na tyle daleko, żeby

Paulsenowie nie mogli ich słyszeć. W głosie Emanuela słychać było współczucie.

- Tak mi przykro, Elise, ale nie mogłem po prostu pójść dalej.

- Rozumiem.

Ś

cisnął jej dłoń. - Byłaś dzielna i sprawiłaś im dużą radość.

- Pomyśleli, że tak bardzo kocham dzieci.

- Trochę mnie to ubawiło. Najpierw była sceptyczna, a po chwili w ogóle nie

chciała nas puścić.

Elise nie odezwała się; czuła, że ma ściśnięte gardło.

- Nie płacz, Elise. Spróbuj się pocieszyć tym, że jest mu dobrze.

- U nas też byłoby mu dobrze.

- To prawda, ale nie mogłaś na to nic poradzić. To był wybór Hildy. Dokonała

go, nie pytając cię o zdanie.

- Powinnam była wiedzieć, czego naprawdę chce.

- Nic by to nie pomogło, nie mogłaś temu zapobiec. Hilda bardziej słuchała

majstra, a nikt nie mógł przewidzieć, jakie on ma plany.

- Czasami go nienawidzę. Zniszczył życie Hildy.

- Aż tak źle chyba nie jest. Dalej u niego pracuje. Jeśli miałaby do niego żal,

przeniosłaby się.

Elise przytaknęła. Poczuła, że ucisk, który czuła w piersiach, nareszcie zelżał.

- Masz rację. Może Braciszkowi rzeczywiście będzie lepiej tam, gdzie teraz

jest. Trudno powiedzieć, jaką matką byłaby Hilda.

- Jest za młoda.

- Nad rzeką mieszka dużo matek, które nie są wiele od niej starsze.

- Większość z nich nie powinna być matkami. Czeka ich trudne życie. Myślę o

tych wszystkich dzieciach przynoszonych do żłobka przed szóstą rano i odbieranych

dopiero o szóstej albo ósmej wieczorem. A kiedy nie mogą już dłużej być w żłobku,

matki zostawiają je same w zimnych, pełnych przeciągów mieszkaniach, gdzie nikt

się nimi nie zajmuje. Ciągle zdarzają się jakieś wypadki, dzieci są tylko dziećmi.

Bywają nieostrożne. W najlepszym razie mogą poprosić sąsiadkę o pomoc, ale nie

każdy jest w tak dobrej sytuacji.

Elise przytaknęła. - Wiem. Widzę, jak martwią się matki w fabryce. Mają

rozgonione spojrzenia, ciągle nasłuchują, jakby przez szum wodospadu i hałas

maszyn mogły usłyszeć głosy swoich dzieci. Jak tylko słyszą stukanie kotłów z

jedzeniem na korytarzu, gnają do domu. A kiedy wracają, są na ogół jeszcze bardziej

zmartwione.

- To nie jest życie, ani dla dzieci, ani dla matek. Cieszę się, że masz swoją

matkę. Kiedy nasze dziecko się urodzi, powinna zostać w domu. Dla niej też tak

będzie najlepiej. Widać po niej, że przeszła poważną chorobę, nawet jeśli wróciła już

do zdrowia.

Elise poczuła ciepło w sercu. „Nasze dziecko”. Czy był na świecie lepszy

człowiek niż Emanuel? Pokiwała głową i powiedziała: - O tym samym myślałam. U

Magdy nie zarabia wiele. Przy twoich i moich zarobkach, i może z niewielką pomocą

Kristiana i Pedera, na pewno sobie poradzimy.

Kiwała głową, kiedy to mówiła, ale nagle przypomniała sobie o grożącej

wojnie. Kiedy Emanuel dostanie wezwanie, zostaną im tylko jej zarobki. A ona nie

wiedziała nawet, ile płacą za wynajęcie domu.

Emanuel najwyraźniej pomyślał o tym samym. - Mam nadzieję, że dostanę

urlop z fabryki na te parę dni, a jeśli nie, jestem pewien, że ojciec wspomoże nas jakąś

sumą.

- Mówisz „parę dni”. Myślisz, że w parę dni może być po wszystkim?

- Rozmowy ze Szwedami już się toczą. Podobno ich premier ma niesłychany

dar przekonywania i bardzo się zaangażował. Wcześniej kierował jedną z najlepszych

stoczni w kraju, był działaczem gminnym, przewodniczącym partii, a potem zrobił

karierę jako polityk. Moim zdaniem to dobrze wróży pokojowemu rozwiązaniu unii.

- Mam nadzieję, że masz rację.

Doszli do mostu Bentsebrua i nagle wokół nich zrobiło się pusto. Ludzie

pewnie powracali już do domów na wczesny niedzielny obiad. Emanuel przyciągnął

do siebie Elise, chwycił ją za brodę i uniósł do góry jej twarz. - Na naszym niebie nie

będzie chmur, Elise. Świeci słońce i mamy siebie. Czego więcej możemy sobie ży-

czyć?

Elise zamknęła oczy i odwzajemniła jego pocałunek, tuląc się do niego. Jak

mogła wątpić? Emanuel był teraz najważniejszy w jej życiu; był tym najlepszym, co

ją spotkało.

Kiedy wrócili do domu, od razu poczuli zapach smażonej ryby. Zamiast

zaparzyć kawę, matka zabrała się do smażenia ryby, którą złapał Peder, podgrzała też

resztki gulaszu z wesela. Niewiele tego było, ale zjedli jeszcze po kanapce i nikt nie

był głodny.

Kończyli jeść, kiedy usłyszeli kroki na zewnątrz. Weszła Hilda, spocona,

zdyszana i w brudnym swetrze.

- Ależ Hildo! - Matka patrzyła na nią przerażona. - Dzisiaj jest niedziela.

- Dla niektórych tak. Ale nie dla takich wołów roboczych jak ja - powiedziała

Hilda stłumionym głosem. - Pracuję od szóstej rano. Pan Paulsen źle się czuje i

marudzi bardziej niż dziesiątka dzieciaków naraz. - Powiodła głodnym wzrokiem po

stole. - Zostało coś dla mnie?

Matka szybko się podniosła, oddając jej swój stołek. - Ja już nie dam rady.

Możesz zjeść za mnie.

Elise wiedziała, że matka kłamie, bo ledwie zaczęła jeść. Hilda na pewno

miała co jeść u Paulsena. Nie powinna przychodzić i zjadać posiłku matki.

Hilda usiadła i zaczęła pochłaniać jedzenie, mówiąc między kolejnymi kęsami.

- Agnes jest strasznie zdenerwowana. Wymknęła się dzisiaj rano z domu i

przybiegła do mnie. Wślizgnęłyśmy się do mojej służbówki. Pozwoliłam się jej

wygadać. Wymówiła Carlsenom, chociaż nie wie, czy będzie mogła wrócić do Hjula.

Zarówno Elise, jak i Emanuel patrzeli na nią przerażeni. - Wymówiła? -

spytała Elise poruszona. - Jak mogła to zrobić? Dziewczęta czekają w kolejce, żeby

dostać pracę czy to w przędzalni, czy w tkalni.

Hilda wzruszyła ramionami i jadła dalej, nie podnosząc głowy. - Powiedziała,

ż

e nie ma to dla niej żadnego znaczenia. Jeśli nie dostanie pracy, zawsze może iść w

ś

lady Oline.

- Chyba nie mówiła tego poważnie - odezwała się Elise wstrząśnięta.

- Owszem, mam wrażenie, że tak. I nie wydaje mi się, żeby miała coś

przeciwko temu. Zarobi więcej niż gosposia. To naprawdę spore pieniądze.

- Co robi Oline? - spytała matka, która stała przy piecu i dokładnie

wyskrobywała resztki gulaszu z garnka.

Elise posłała siostrze nieznoszące sprzeciwu spojrzenie. Hilda musiała szybko

znaleźć jakieś wytłumaczenie.

- Pracuje w mieście. Chyba gdzieś w sklepie, czy coś takiego.

- W sklepie nie zarabia się dużo.

- Zależy w jakim.

- Ma czwórkę małych dzieci. Co z nimi robi?

- Jedno dziecko nie żyje, a najstarsze pilnuje młodszych. Odwiedziłam ją

kiedyś zimą.

Elise poczuła się niepewnie. Nigdy nie zazna spokoju, jeśli Agnes pójdzie na

ulicę. Może Agnes naprawdę kochała Emanuela i teraz życie straciło dla niej sens?

Powinna była znacznie wcześniej powiedzieć jej o Emanuelu, o tym, jak bardzo się

zaangażowała.

Peder i Kristian skończyli jeść i spytali, czy mogą iść się bawić z Evertem,

który czekał na nich na zewnątrz.

Matka odstawiła garnek i nalała do niego wody. - Nie sądzę, żeby Oline miała

się lepiej niż wy. Agnes grymasi i w tym cały problem.

Hilda podniosła się z wysiłkiem. - Agnes nie grymasi. Powinno się jej

współczuć. A jeśli coś sobie zrobi?

Emanuel kiwał bezradnie głową. - Rozumiem, że uważasz, że to moja wina,

ale mogę ci przysiąc, że nigdy nie dawałem jej żadnej nadziei. Być może byłem ślepy

i głupi. Na początku myślałem, że naprawdę jest zainteresowana Armią Zbawienia.

Potem zrozumiałem, że co innego ją do nas ciągnęło. Tak samo myślałem, kiedy

zapragnęła nauczyć się grać na gitarze. Dopiero dużo później zrozumiałem, że

chodziło jej o mnie...

Matka podeszła do stołu. - Agnes to latawica. Jest taka, odkąd skończyła

czternaście lat. Z jakiegoś powodu, którego nie rozumiem, ma powodzenie u

chłopców, dostaje każdego, którego sobie upatrzy. Pewnie pierwszy raz nie dostała

tego, którego chciała, i nie może się z tym pogodzić.

Hilda wstała od stołu, jadła pośpiesznie i już skończyła. - Wszyscy jesteście

podli. Ty też, mamo. Zawsze mówiłaś, że należy ludziom współczuć i okazywać

litość. To wina Elise, że Agnes jest nieszczęśliwa. Zabrała jej Emanuela, bo

potrzebowała kogoś, kto o nią zadba - powiedziała Hilda i wybiegła z kuchni.

Matka posłała Emanuelowi zażenowane spojrzenie. - Ona nie wie, co mówi.

Znam Hildę. Kiedy coś jest nie po jej myśli, nie potrafi się pohamować. Za chwilę

będzie tego żałowała i wróci przepraszać.

Emanuel uśmiechał się uspokajająco. - Nie biorę tego do siebie, pani Lovlien.

Hilda ma swoje zmartwienia. Oddała swoje dziecko, a jego ojciec mieszka po drugiej

stronie ulicy. To musi być trudne do wytrzymania.

Matka przytaknęła zamyślona. - Może też będzie mogła dostać równie dobrze

płatną posadę jak Oline?

Elise zmroziło. - Nie, mamo, nie sądzę. Jest... za młoda.

- Za młoda? Ma skończone siedemnaście lat.

- Porozmawiam z Oline i dowiem się, o co tu naprawdę chodzi. Może wcale

nie zarabia tak dobrze, jak Agnes myśli.

Elise posłała Emanuelowi przelotne spojrzenie, zastanawiając się, czy

wiedział, czym zajmuje się Oline.

- Może pójdziemy się przejść, kiedy skończę zmywać. „Svasrta” leży na stole.

Poczytaj sobie.

Tym razem ruszyli w dół rzeki. Elise rzadko tędy chodziła, a wschodnim

brzegiem nie szła od czasu tego przykrego zdarzenia, kiedy to dwóch mężczyzn

zaczęło za nią biec. Ale teraz musiała. Emanuel chciał pokazać jej okno swojego biura

w fabryce.

- Wiesz, że budynek tkalni płótna żaglowego jest drugi co do wielkości w

kraju? Ludzie pielgrzymują tu, żeby obejrzeć taki wielki zakład.

Elise pokiwała głową. Wiedziała wszystko o fabryce, przecież Johan też w niej

pracował, nie chciała jednak przypominać o tym Emanuelowi.

- Produkujemy płótno na żagle, pakuły i nici na sieci do łodzi i zatrudniamy

ponad tysiąc robotników. Słyszałaś, że w dole potoku można łowić łososie? - dodał

nagle. - Przypływają tu z fiordu i zostają. Nie płyną w górę, tylko tu składają ikrę. Ale

woda tam nie jest wiele lepsza. Cuchnie niemal w każdym miejscu.

Elise nie słuchała go uważnie, myślała o Agnes.

- Muszę ci coś powiedzieć, Emanuelu. Mówiłam ci kiedyś, czym naprawdę

zajmuje się Oline?

- Nie - odpowiedział, odwracając się w jej stronę.

- Jest na ulicy.

Patrzył na nią, nic nie rozumiejąc. - A ta posada w sklepie?

- Powiedzieliśmy tak ze względu na mamę i chłopców.

- Więc Agnes zastanawia się, czy nie pójść na ulicę? W jego głosie słychać

było niedowierzanie.

- Myślę, że Hilda tylko tak mówi. Jest zazdrosna i bierze stronę Agnes. Być

może powiedziała coś takiego w chwili poruszenia, ale nie wierzę, żeby na serio o

tym myślała.

- To byłoby czyste szaleństwo. Nie jest jej źle u Carlsenów. Codziennie je do

syta, ma własny pokój, pracuje z miłymi ludźmi. Poza tym sama tę posadę wybrała.

- Nie dlatego, że chciała być służącą, tylko żeby być blisko ciebie.

- Mam mieć wyrzuty sumienia? - spytał, a w jego głosie dał się słyszeć pewien

sarkazm.

Uśmiechnęła się. - Nie, myślę, że ani ty, ani ja nie jesteśmy winni temu, że

Agnes czuje się nieszczęśliwa. Zastanawiam się tylko, czy nie bylibyśmy w stanie jej

pomóc? Wytłumaczyć jej pewne rzeczy.

- Pójdę do Carlsenów i porozmawiam z nią. I tak wybierałem się do nich

podziękować za prezent ślubny. Mimo że niezbyt udany - dodał i uśmiechnął się do

niej z błyskiem w oku.

Elise mogła tylko też się uśmiechnąć. Carlsenowie podarowali im małą lampę

z alabastru, elektryczną...

- Może kiedyś się nam przyda - powiedziała, chcąc go pocieszyć, bo sama w to

też nie wierzyła. Tylko bogatych stać było na elektryczne oświetlenie.

- To nie ma znaczenia, Elise. Podobasz mi się w świetle lamy naftowej albo w

blasku świec. Światło jest wtedy takie łagodne, nastraja do rozmyślań i refleksji, co

wzmacnia poczucie wspólnoty.

Nigdy tego tak nie postrzegała. Kiedy ciemność zaczynała się skradać, trudniej

było cerować skarpety, łatać spodnie czy przyszywać guziki. Nic jednak nie

powiedziała.

- Nie powiesz chyba Hildzie, kogo spotkaliśmy dzisiaj przed południem? -

spytała czujnie.

- Nie, raczej nie. Chociaż kusi mnie opowiedzieć jej, jak dziecku jest dobrze i

jaka dumna i szczęśliwa jest pani Josefine Paulsen. Ale Hilda nie jest chyba na tyle

dojrzała, żeby spojrzeć na to w ten sposób. Tylko się zdenerwuje i będzie zła.

- Miałabyś ochotę się do nich kiedyś wybrać? Nalegali, żeby ich odwiedzić.

Posłała mu przerażone spojrzenie.

- Naprawdę chciałbyś? Mielibyśmy odwiedzić Braciszka i jego nowych

rodziców? To byłaby zdrada wobec Hildy.

- Może tak, a może nie. W perspektywie dałoby to nam możliwość śledzenia

jego życia. Mielibyśmy pewność, że jest mu dobrze, i moglibyśmy interweniować,

gdyby coś było nie tak.

- Nie proś mnie o to. W każdym razie nie teraz.

Ś

cisnął jej dłoń. - Pójdziemy tam tylko, jeśli będziesz tego chciała -

powiedział.

Kawałek dalej stała grupka chłopców. Coś w sposobie, w jaki stali i

rozmawiali ze sobą, w jaki na nich patrzyli, sprawiło, że Elise zwolniła kroku.

- Powinniśmy chyba wracać. Mama pewno się zastanawia, co się z nami stało.

Emanuel spojrzał na nią, po czym skierował wzrok w stronę grupy chłopców.

Bez słowa zawrócił na pięcie i zaczął iść z powrotem.

Milczeli przez resztę drogi. Na czole Emanuela pojawiła się głęboka

zmarszczka.

Elise wzdrygnęła się. Czy Emanuel byłby w stanie rozpoznać napastnika, jeśli

spotkałby go na ulicy? Zapamiętał jego rude, kręcone włosy, które wyraźnie się

wyróżniały. Kiedy zrozumiał, że minęli ich na moście, wpadł w złość; potrząsał nią,

zaciskając pięści. Dopiero kiedy powiedziała, że nie odważyła się odezwać, bojąc się

jego reakcji, wziął się w garść. „Masz rację, Elise. Lepiej, że tego nie wiedziałem.

Dołożyłbym całej trójce”.

Gdyby Emanuel trafił na drania, kiedy ten był sam, trudno powiedzieć, jak by

to spotkanie mogło się skończyć. Przeszedł ją dreszcz. Na co dzień Emanuel był

najmilszym i najspokojniejszym mężczyzną na świecie, ale pod powierzchnią, krył się

Spory temperament.

Nie śmiała się odwrócić. Nie chciała, żeby Emanuel odgadł, o czym myślała.

Banda chłopaków stała w pobliżu fabryki. Czy to możliwe, że tam pracowali?

W tym samym miejscu, gdzie Emanuel?

ROZDZIAŁ SZÓSTY

Letnie upały nadal się utrzymywały. Wieczorami zdarzały się silne deszcze, a

nawet burze, ale następnego dnia słońce znów jasno świeciło.

W małym domku majstra życie toczyło się jak co dzień. Każdego ranka, tuż

przed szóstą, Elise wyruszała do przędzalni, a godzinę później Emanuel wychodził do

fabryki, gdzie zasiadał w swoim biurze. Matka gotowała i naprawiała ubrania

chłopców, ale z cięższymi pracami domowymi sobie nie radziła. Peder towarzyszył

Evertowi do szkoły, gdzie ten czyścił rynny z liści i rąbał drzewo. Peder wolał mu

pomagać niż siedzieć i się nudzić. Kristian natomiast spotykał się z kolegami, nie

chciał jednak powiedzieć, co robią.

Elise czuła, jak z każdym dniem rośnie jej miłość i szacunek do Emanuela.

Nie mógł się jej trafić lepszy mąż; był miły, troskliwy i prawie zawsze w dobrym

humorze. Wnosił do domu śmiech i radość. Peder go ubóstwiał, nawet Kristian jakby

odtajał i stał się bardziej dostępny. Matka była radosna. Elise prawie już jej takiej nie

pamiętała. Wzdychała zadowolona: - Dziękuję Bogu, że Emanuel wkroczył w nasze

ż

ycie. - Albo: - Opatrzność tobą kierowała, kiedy tego dnia poszłaś do Świątyni po

buty dla Pedera. - Wobec chłopców była ostra: - Nie róbcie takiego bałaganu, to nie

jest nasz dom! Macie być posłuszni i grzeczni, bo Emanuel będzie miał nas dosyć.

Ale Emanuel tylko się śmiał i mówił: - Na Boga, pozwólcie im być dziećmi.

To jest też ich dom; chcę, żeby się tu czuli swobodnie, niech się bawią i śmieją, jak to

dzieci.

Kiedy nad rzeką zapadła letnia noc i robotnicy udali się już na spoczynek,

Elise i Emanuel mieli chwilę dla siebie w swoim pokoiku.

Przez okno wpadało wieczorne słońce, rozświetlając małe pokoje od wschodu.

W pomieszczeniach czuło się ciepło lata, słychać też było szum wodospadu w oddali,

a oni napawali się sobą i swoją miłością.

Emanuel nigdy nie miał dosyć. Elise cieszyła się, że mogła dać mu to, czego

chciał, ale zdarzało się, że wracała zmęczona po długim dniu pracy w przędzalni i

musiała się mobilizować, żeby nie poczuł się zawiedziony. Albo żeby nie zasnąć.

Szczególnie kiedy upał w fabryce stawał się nie do wytrzymania, a im kazano

pracować po godzinach.

- Tak nie może być - mówił Emanuel, denerwując się w jej imieniu. - Nie

mogą żądać, żebyś wstawała o piątej i pracowała dwanaście - czternaście godzin za

tak marne pieniądze! Jeśli któraś z was się trochę spóźni, zaraz potrącają jej z pensji,

a jeśli nie przyjdzie dzień czy dwa, traci pracę. To niewolnictwo!

- Nie mam ani lepiej, ani gorzej niż inni - protestowała Elise. - Nawet mam

bliżej do pracy niż większość. Jedna z prządek mieszka w komórce na strychu, gdzie

szczury mają swoje nory. Papierami utyka największe dziury, żeby ochronić się przed

najgorszym mrozem i wiatrem. Nie mówiąc już o pannach służących, które pracują

jeszcze dłużej i nawet nie mają wolnej każdej niedzieli.

- Ale przynajmniej lepiej mieszkają. Nie chcę dociekać, kto ma lepiej, czy

gorzej; złości mnie, jak się traktuje robotników w tym kraju. Coś trzeba zrobić. Nie

możecie na to pozwalać. Fabrykanci zgarniają pieniądze, stawiają piękne domy,

kupują samochody, a tym, dzięki którym tryby się kręcą, ledwie starcza na jedzenie.

To wstyd.

Elise nic nie mówiła. Wiedziała, że Emanuel ma rację, ale była zbyt

zmęczona, żeby podjąć dyskusję.

Dwa tygodnie po weselu stało się to, czego się obawiała. Emanuel dostał kartę

mobilizacyjną. Miał się stawić dwudziestego piątego lipca.

Elise paraliżował strach, ale starała się go nie okazywać. W najgorszych

momentach, kiedy wracając z pracy, szła wieczorem przez most, ciągnąc nogę za

nogą, tak zmęczona, że miała wrażenie, że gdyby teraz się potknęła, toby upadła,

czuła, jakby Emanuel dostał wyrok śmierci. Nie miała pojęcia, jak sobie poradzi,

kiedy zostaną jej tylko jej własne zarobki, nędzne siedem koron tygodniowo. Kiedy

mieszkali w Andersengarden, pieniądze te szły na czynsz, na jedzenie i opał. Z pensji

Hildy kupowali ubrania, buty, mydło i czasem jakąś gazetę. Bez gazety mogli się

obyć, ale chłopcy rośli i ubrania szybko stawały się za małe, a na kolanach i na tyłku

nie było już miejsca na nowe łaty. Czynsz w domu majstra był na pewno dużo wyższy

niż w Andersengarden. Może będą się musieli przeprowadzić do mieszkania, gdzie

będą dzielić kuchnię z drugą rodziną? Szczury i dziury w ścianach poutykane

papierem... Wzdrygnęła się.

Emanuel mówił, że porozmawia z ojcem, ale to na pewno nie było takie

proste. Tego właśnie spodziewali się jego rodzice i ich przyjaciele. Byli zbyt dobrze

wychowani, żeby to okazać, ale w głębi duszy by się cieszyli. Powtarzaliby: „A nie

mówiłem?”, i kiwali głowami. Według nich nagły ślub Emanuela był nieszczęściem.

Karolinę nawet się założyła z ojcem, że zanim minie, rok Emanuel wróci.

A minęły dopiero dwa tygodnie...

Kiedy jednak wieczorem leżała w jego objęciach w brązowym mahoniowym

łóżku i czuła jego ciepło, jego miłość i optymizm, wszystkie czarne myśli znikały. Nie

musiała mu nawet mówić o swoich obawach. Rozumiał, co ją dręczy, i uspokajał ją.

- Będę płacił czynsz. Mam odłożone trochę koron, no i mogę też coś sprzedać.

Wolałbym nie prosić o nic ojca, jeśli będę mógł tego uniknąć. Zawsze krytykował

moje wybory i był bardzo przeciwny mojemu wstąpieniu do Armii Zbawienia. Nie

chciałbym teraz usłyszeć: „A nie mówiłem?” Tyle dumy jeszcze mam. Wiem, że

tylko czeka, aż wrócę z podkulonym ogonem, ale to się nie stanie.

Elise dobrze go rozumiała. Dla niej też byłoby poniżające musieć przyjmować

jałmużnę od jego ojca. Ale jeśli nie miało się gdzie mieszkać i było się głodnym,

trzeba było zapomnieć o honorze. Tyle wiedziała. - Jakoś to będzie, Emanuelu -

pocieszała go. - Skoro Evert znalazł pracę, Peder na pewno też coś znajdzie. Gdyby

Kristian bardziej się starał, też mógłby pracować. Jest od nich wyższy i silniejszy,

potrafi być bystry i wygadany, jeśli tylko chce.

- Mam nadzieję, że to nie potrwa długo. Tym musimy się pocieszać.

Elise nie odpowiedziała. Nikt nie wiedział, jak długo trzeba będzie pilnować

granicy. Może kilka miesięcy, może rok. Jeśli i Norwegowie, i Szwedzi będą się

upierać przy swoim i nikt nie będzie chciał ustąpić, napięta sytuacja mogła się jeszcze

długo utrzymywać, mogło nawet dojść do walk. Starała się odgonić od siebie tę myśl.

- Widziałaś się ostatnio z Hildą? - spytał Emanuel, najwyraźniej żeby

odwrócić jej myśli.

Przytuliła się do niego. - Nie, nie widziałyśmy się od tamtej niedzieli po

naszym weselu.

- Nie dziwi cię to?

- Mama się martwi, ale mnie się wydaje, że Hilda jest po prostu zazdrosna i

nie chce patrzeć, jaka jestem szczęśliwa. Wiem, że już to mówiłam, ale taka jest

prawda.

Położył się na niej i zaczął ją całować. - Rozumiem ją - wyszeptał. - Każdy by

nam zazdrościł, gdyby wiedział, jak jest nam dobrze. - Znów ją pocałował, a ona

czuła, jak jego członek twardnieje i robi się coraz większy. - Nigdy nie będę miał cię

dosyć - powiedział cichym, schrypniętym głosem. - Tęsknię za tobą, kiedy siedzę w

biurze, a godziny mijają powoli. Mógłbym tak leżeć i kochać się z tobą dzień i noc.

Jutro jest niedziela. Czy twoja matka nie planowała wybrać się w odwiedziny do pani

Thoresen sprawdzić, co u niej?

Elise roześmiała się cicho. - Owszem, a chłopcy jadą nad jezioro kapać się.

Chichotał, wtulając się w jej szyję. - To już wiem, co ja chciałbym robić.

Uśmiechnęła się i pocałowała go w czoło. Nie śmiała powiedzieć, że wolałaby

pogrzać się w ciepłym letnim słońcu. Lato tak szybko mijało, a zima była taka długa.

To słońce dawało im siłę przetrwać długie zimowe mrozy.

Starała się jednak, żeby nie zauważył, że dla niej było to za dużo: każdego

wieczoru, każdej nocy, każdego ranka, zanim wstała o piątej rano. Czuła, jak bardzo

jest zmęczona, jeszcze zanim zdążyła przejść przez most w drodze do przędzalni.

Ale za dwa tygodnie miał wyjechać. Potem będzie wspominała te dni z

tęsknotą. Nocami będzie brakowało jej jego gorącego ciała i będzie żałowała, że w

ogóle mogła tak myśleć.

Następnego dnia całe przedpołudnie spędzili w domu, mimo że słońce prażyło

z bezchmurnego nieba. Nie było wiatru, była piękna pogoda. Z małych drewnianych

domków na zboczu dochodziły pojedyncze krzyki dzieci i śmiech. Wzdłuż rzeki

chodzili chłopcy z wędkami na ramieniu, szukając czystszej wody.

Elise widziała ich z okna dziennego pokoju, wychodzącego na rzekę i

przędzalnię, i dziwiła się, że lato i zima mogły aż tak się różnić. Drzwi były otwarte,

miała widok na zieleń. Docierał do nich szum wody, a jeśli wiatr wiał z właściwego

kierunku, można było nawet poczuć zapach kwiatów i wilgotnej trawy.

Chciałaby wyjść na zewnątrz.

Emanuel zaszedł ją od tyłu, stanął obok niej, objął ją i pocałował w szyję.

Czuła jego twarde przyrodzenie i wiedziała, czego chciał.

- Idziesz, Elise? - szeptał schrypniętym głosem.

Siłą oderwała wzrok od lata na zewnątrz i poszła za nim do sypialni. Jeśli

tylko nie myślała o niczym innym i koncentrowała się na nim, zwykle szybko

udawało mu się porwać ją ze sobą. Jego pożądanie podniecało ją, a on zawsze dbał,

ż

eby i jej było dobrze. Bardzo dobrze!

Emanuel westchnął. - Mam nadzieję, że matka szybko nie wróci. - Położył się

na plecach, chciał, żeby na nim usiadła. - Jeśli mi pomożesz, zrobimy to jeszcze raz.

Usiądź na mnie.

Zrobiła, jak chciał, ale nie podobało się jej to. W pokoju było jasno, krępowało

ją, że leżał i patrzył na jej piersi, które podskakiwały przy każdym ruchu. Zawsze też

bała się, że ktoś mógłby zajrzeć przez okno. Nie podobało się jej też, że widział, jak

jej brzuch zaczyna się coraz bardziej zaokrąglać. Nagle pomyślała o dziecku, które w

sobie nosiła. Może to mu nie służyło? Po raz pierwszy pomyślała o dobru dziecka, a

nie o Emanuelu i o niej samej.

Ledwo zdążyli się ubrać, kiedy usłyszeli kroki matki na zewnątrz. Elise

odwróciła głowę zawstydzona, kiedy matka weszła do kuchni.

- Wciąż tu jesteście? Nie powinnaś wyjść trochę na świeże powietrze? Cały

tydzień spędzasz w tym okropnym fabrycznym kurzu.

Elise zauważyła, że Emanuelowi brakowało tchu, kiedy odpowiedział zamiast

niej:

- Już wychodzimy. Obiecałem, że zniosę Annę ze schodów.

- Czeka na was od śniadania.

W głosie matki słychać było karcący ton.

- Co u pani Thoresen? - spytała Elise, kiedy w końcu się do niej odwróciła.

- Nie najlepiej. Ciężko znosi upał w fabryce. Poza tym jak zwykle tęskni do

Toten.

- Do Toten? - spytał Emanuel i spojrzał na nią zdziwiony.

- Pochodzi z małej osady w Toten i tęskni za domem, odkąd tylko przyjechała

do Kristianii. Każdego lata mówi, że musi pojechać do domu, ale nigdy nic z tego nie

wychodzi.

- Dlaczego?

- Po pierwsze nie ma pieniędzy na pociąg, po drugie nie ma do kogo wracać.

Rodzice już dawno umarli, a rodzeństwo wyemigrowało do Ameryki. Został tylko

jeden brat, który jest marynarzem.

- Zaraz do nich pójdziemy - powiedziała Elise. - Emanuel zniesie Annę ze

schodów, a ja zawiozę ją na mostek. Nareszcie ma własny wózek. Uwielbia patrzeć na

rzekę.

- Ona tam na ciebie czeka - odezwała się matka, patrząc na nią z wyrzutem w

oczach.

Jak tylko wyszli na drogę i oddalili się nieco od domu, Emanuel podszedł do

niej bliżej.

- Twoja mama nie jest ostatnio w najlepszym nastroju.

- To prawda. Jest taka blada. W nocy słyszałam, jak kaszle. Może się boi, że

choroba powróci?

- Powinna jak najwięcej przebywać na słońcu. Podobno słońce jest najlepszym

lekarstwem na suchoty.

- Mówiłam jej to, ale ona nigdy nie ma czasu. Zawsze jest coś ważniejszego: a

to musi iść do sklepu, a to sprawić rybę, ugotować zupę na kości, którą kupiła tanio u

rzeźnika, czy wyczyścić lampy. Mam wrażenie, że wstydziłaby się, gdyby po prostu

usiadła w słońcu. Co by było, gdyby ktoś to zauważył? Z okien przędzalni widać

schodki naszego domku, a jeśli rano usiadłaby przy wschodniej ścianie czy po

południu przy południowej, widać byłoby ją z okien drewnianych domków na zboczu,

tak twierdzi.

- Przed południem nikogo nie ma w domu.

- Też jej to mówiłam, ale wszystko na nic. Szli chwilę, nie odzywając się do

siebie.

- Rozmawiałem z Agnes - odezwał się Emanuel lekkim tonem, ale Elise

wiedziała, że bał się jej o tym mówić.

Patrzyła na niego w napięciu. - Wciąż jest taka zła? - spytała.

Przytaknął. - Złożyła wymówienie u Carlsenów. Chce zamieszkać z jedną z

tych prządek, które wiosną zostały zwolnione. Teraz chyba mieszka z rodzicami, tak

mi się wydaje, ale nie wiem.

Elise poczuła, jak przeszywa ją chłód i wnika głęboko w jej duszę. To moja

wina, pomyślała znów.

- Co zamierza robić? - tylko tyle odważyła się powiedzieć.

- Na razie może mieszkać za darmo. Te parę koron, które udało się jej

zaoszczędzić, wydała na ubrania. Miała na sobie nowy kapelusz i nowe, białe

rękawiczki.

- Powiedziała ci, gdzie będzie mieszkać?

- Chyba w Vaterlandzie.

- Nie udało ci się dowiedzieć, co zamierza robić?

Pokręcił głową. - Nie, ale to chyba jasne? Nie wyglądała na specjalnie

przejętą. Wręcz przeciwnie, odniosłem wrażenie, że cieszy się, iż rozpocznie nowe

ż

ycie.

- To niemożliwe! - powiedziała Elise wzburzona.

Pamiętała dzień, w którym udała się na Lakkegata w poszukiwaniu dziewcząt,

które były z jej ojcem. Miała przed oczyma obraz małego ciemnego pokoiku,

cuchnącego uryną i gorzałką, gdzie Othilie leżała zwinięta w kłębek na wąskim

polowym łóżku, jak przerażone dziecko, z włosami w strąkach, w brudnym ubraniu i

w dziurawych, czarnych pończochach. Słyszała jej głos, kiedy biegła za nią po ulicy.

„Te pieniądze są mi potrzebne na jedzenie. Dwa dni nic nie jadłam”. Potem

nastąpił wstrząsający opis choroby. „Cała skóra boli. Kiedy zaczęłam odkrywać

kolejne wrzody, zaczęły mi drżeć kolana”.

Musi opowiedzieć Agnes o swoim przeżyciu, o paraliżującym strachu Othilie

przed zachorowaniem, przed biedą i okropnym otoczeniem. Może powinna z nią tam

pójść, żeby sama to zobaczyła?

- Muszę z nią porozmawiać. Ona nie ma pojęcia, jakie to groźnie -

powiedziała.

- Nie sądzę, żeby to coś dało, Elise. Nie sądzę też, żeby chciała z tobą

rozmawiać. Pewno uważa, że ją zawiodłaś.

- Trudno. Była moją najlepszą przyjaciółką, muszę spróbować. Jestem jej to

winna.

Emanuel uściskał ją gorąco.

Dziwnie się czuła, będąc znów w Andersengarden. Fetor ze śmietników

zdawał się być gorszy niż dawniej, ale może to z powodu letniego upału. Smród na

klatce był niemal nie do wytrzymania. Nie potrafiła sobie wyobrazić, że mogłaby tu

wrócić, do mieszkania podobnego do tego, w jakim kiedyś mieszkali. Poza tym

byłoby to kosztowne. Torgny „Zrzęda” nie pozwoliłby im zamieszkać od podwórza, a

w skrzydle obok było jeszcze gorzej. Słyszała, że w niektórych czynszówkach

mieszkało nawet do dwóch tysięcy ludzi, czyli średnio piętnaście osób w jednym

pomieszczeniu. To było chyba nie do wytrzymania.

Kiedy stanęli pod drzwiami do mieszkania pani Thoresen, Elise miała

wrażenie, że z kuchni dochodzą jakieś głosy. Może była tu pani Evertsen albo pani

Albertsen. Zawsze trzymały się razem, w trójkę.

Emanuel zapukał, a pani Thoresen od razu zawołała: „Proszę!”

Ku swojemu przerażeniu Elise zobaczyła, że był tam jeden z kolegów Lorta -

Andersa. Spotkała go już kiedyś przed sklepem Magdy; wtedy właśnie przyznał, że to

on powiedział Johanowi o niej i o Emanuelu. Stał na środku kuchni w szerokim

rozkroku, śmiejąc się tak, że wszyscy widzieli czarną dziurę po brakującym z przodu

zębie. Tutaj, w tej małej kuchni, wydawał się jeszcze bardziej groźny niż poprzednim

razem. Nie był co prawda wysoki, ale był barczysty i mocno zbudowany.

- No proszę, czyż to nie dziewczyna Johana wybrała się na spacer?

- To Johan zerwał zaręczyny - powiedziała, patrząc mu twardo w oczy. Już go

się nie bała.

- Elise i pan żołnierz się pobrali - przyszła jej z pomocą pani Thoresen. -

Mieszkają w domu majstra. Byłam na weselu, przyszło dużo eleganckich gości. -

Zorientowała się, że powiedziała za dużo, i przerażona zagryzła wargę.

- Ach tak - roześmiał się mężczyzna. - Więc jednak tak bardzo się nie

pomyliłem, mówiąc Johanowi o tobie i o twoim przyjacielu.

Patrzył na Elise, nie zerkając nawet na Emanuela.

- Chcesz, żebym go pozdrowił? Na pewno się ucieszy z wiadomości od swojej

dziewczyny.

Elise czuła, że Emanuel sztywnieje i z coraz większym trudem stara się nad

sobą zapanować.

- Możemy wejść do Anny, pani Thoresen? Emanuel obiecał, że wyniesie ją na

dwór.

- Tak, już dwa tygodnie czeka, żeby móc wyjść.

- Przykro mi, ale na pewno słyszała pani, jak często ostatnio pracujemy po

godzinach.

Zapukała i nie czekając na odpowiedź, weszła do sypialni. Anna siedziała

wyprostowana na łóżku, rozpuściła włosy, a policzki miała zaróżowione z radości.

- Usłyszałam wasze głosy. Tak się cieszę. Już dawno jestem gotowa.

Wiedziałam, że przyjdziecie. Jest niedziela.

Elise poczuła lekki wyrzut sumienia. Gdyby matka nie wróciła wcześniej,

zapewne dzisiaj też by nie przyszli. Gdyby zależało to od Emanuela, spędziliby całą

niedzielę w łóżku.

Emanuel podniósł Annę, jakby była piórkiem.

Przyjaciel Lorta - Andersa na szczęście już wyszedł.

- Ładnie z waszej strony, że nas odwiedziliście - odezwała się pani Thoresen

jakby przepraszająco.

Elise miała ochotę spytać, czy ma jakieś wiadomości od Johana, ale ze

względu na Emanuela nie zrobiła tego.

Wózek stał na końcu korytarza. Posadzili ją w nim i ruszyli razem nad rzekę,

w stronę mostku.

- Jesteś równie silny jak twoi przyjaciele, Emanuelu - powiedziała Anna i

uśmiechnęła się do niego. Oczy jej błyszczały. - Przyszli mnie odwiedzić. Mama nie

była zadowolona, ale ona zawsze jest pesymistką. Wszystkim się martwi. Teraz

wymyśliła sobie, że zakochałam się w jednym z nich, i nie chce, żeby spotkał mnie

zawód - powiedziała i od razu się zawstydziła. Patrzyła na nich, żałując swoich słów.

- Nic nie szkodzi, Anno. - Emanuel uśmiechał się do niej. - Obaj cię polubili.

Spotkałem ich kilka dni po weselu, nie mogli się ciebie nachwalić. Jeśli jeden z nich

przypadł ci do gustu, to ty spodobałaś się im obu.

Anna śmiała się, oczy jej błyszczały. - Powiedzcie, co u was? Dobrze się wam

mieszka? Szczególnie latem musi być tam pięknie, tak blisko rzeki, wokół trawa i

kwiaty, a w dole te cudowne jabłonie.

Elise kiwała głową i uśmiechała się. - To mały raj. Cieszę się każdą sekundą.

W przyszłym roku zasadzimy ziemniaki i warzywa. Jeśli będziemy tam jeszcze

mieszkać...

- A dlaczego nie mielibyście tam mieszkać?

- Emanuel został zmobilizowany.

Anna patrzyła przerażona to na nią, to na Emanuela.

- Myślałam, że nie dostaniesz wezwania, skoro jesteś w Armii Zbawienia.

- Przez moment też tak sądziłem, ale mobilizacja obejmuje wszystkich, którzy

odbyli obowiązkową służbę wojskową. Poza tym nie jestem już w Armii Zbawienia.

Anna przeniosła wzrok na Elise. W jej spojrzeniu było współczucie.

- Zapewne przeżyłaś szok. Elise przytaknęła.

- Co sobotę pożyczam egzemplarz „Sygnału” od pani Berg. Lubię poczytać, co

marynarze sądzą o tym, co dzieje się w kraju.

- Panią Berg stać na gazetę?

- Kosztuje ją koronę na kwartał. W kioskach czy na stacji kolejowej można

kupić egzemplarz za dziesięć ore, pani Berg najpewniej tam właśnie ją kupuje. W

ostatnim numerze przeczytałam artykuł zatytułowany Siła miłości. Zrobił na mnie

duże wrażenie, tym bardziej że wszyscy przecież czujemy zagrożenie ze strony

Szwedów. Pisano w nim o górach lodowych, które zimą pokrywają zimne morza.

Całe góry lodu wystają z wody, niekończące się lodowe szczyty, które opierają się

wszelkim siłom natury i wobec których człowiek jest bezradny. A potem przychodzi

wiosna i słońce i te potężne masy lodu muszą się poddać. W życiu jest podobnie. To,

czego przemoc i siła, proch i dynamit nie są w stanie zmóc, temu może podołać

ukryta, tajemna moc miłości, wszechwładna, bo boska.

Emanuel przytaknął uroczyście. - Zgadzam się - powiedział. Elise także

przytaknęła i spytała: - Evert przynosi ci gazetę?

- Tak. To miły chłopak. Był u was dzień po weselu, tak mówił, ale ani pani

Lovlien, ani Pedera czy Kristiana nie było w domu. Kiedy spytałam, czy was też nie

było, zmieszał się i powiedział: „Byli, ale jakby ich tam nie było”. Nie rozumiem, o

co mu chodziło, czasem mówi takie dziwne rzeczy - powiedziała Anna, śmiejąc się.

Elise poczuła, że się rumieni, i uśmiechnęła się zawstydzona. W myślach

widziała, jak Evert zagląda do okna ich sypialni i widzi Emanuela i ją w trakcie

czegoś, o czym zapewne słyszał, ale czego dotąd raczej nie był świadkiem.

- Dostał pracę w szkole, będzie pracował w czasie wakacji, a kiedy zacznie się

szkoła - po lekcjach. Czyści rynny z sosnowych igieł i śmieci. Nie wiem, czy powinni

pozwolić, żeby taki mały chłopiec chodził po dachu?

Anna roześmiała się. - Nie chodzi po dachu tego wysokiego budynku, tylko

tego mniejszego i po dachu stajni. Gorzej, że każą mu też rąbać drewno.

- Peder chodzi z nim i mu pomaga. Nie znalazł sobie jeszcze zajęcia.

Słońce schowało się za chmurę i Annę przeszył dreszcz.

- Chyba powinniście odwieźć mnie już do domu. Mama boi się, że dostanę

zapalenia płuc. Trzy młode dziewczyny z Sandakerveien umarły wiosną na zapalenie

płuc.

Wieczorem znów się rozpogodziło. Elise i Emanuel usiedli na schodkach.

Wieczorne słońce świeciło między przędzalnią a tkalnią Hjula. Cały domek był

skąpany w ciepłych czerwonych promieniach słonecznych. Kamienne schodki, na

których siedzieli, były rozgrzane, a z kuchni docierał zapach kawy.

Emanuel grał na gitarze i śpiewał Bardziej bezpieczny nikt nie może być.

Elise chłonęła każdą minutę; chłonęła melodię, tekst piosenki i nastrój. Kiedy

skończył, poprosiła, żeby zagrał i zaśpiewał ją jeszcze raz.

- Zaśpiewam ci inną piosenkę. Liny Sandell. Cieszmy się każdą chwilą,

każdym dniem.

Elise słuchała. Nie rozumiała wszystkich szwedzkich słów piosenki ani też

dlaczego Emanuel wybierał szwedzkie piosenki właśnie teraz, kiedy wszyscy

nienawidzili „Szwedziuchów”. Bała się, że ktoś mógłby go usłyszeć, zerkała

nerwowo w stronę mostku.

- Rozumiałaś słowa? - spytał, kiedy skończył śpiewać.

- Nie wszystkie.

- Ta piosenka mówi o tym, że trzeba się cieszyć każdym dniem. Nie należy się

martwić tym, co może przynieść jutro, czy płakać nad tym, co minęło. Życie to chwila

obecna. Bardzo lubię piosenki Liny Sandell.

- Zaśpiewaj mi coś jeszcze - poprosiła Elise, rozmyślając nad tym, co

powiedział: „Trzeba się cieszyć każdym dniem”...

Nie powinna myśleć o wezwaniu. A już na pewno nie o ewentualnej wojnie.

Nie należało się martwić na zapas. Było już późno, kiedy wyszła do nich matka.

- Wstajesz o piątej, Elise. Jak dasz radę pracować, jeśli się nie wyśpisz?

Podniosła się niechętnie. Emanuel zniknął od razu w sypialni, Elise pomogła

matce sprzątać. Chłopcy dawno już leżeli w łóżkach.

- Możesz nazbierać trochę szczawiu, zanim się położysz? - poprosiła matka. -

Potrzebuję jutro na obiad, ale zapomniałam go nazbierać w ciągu dnia.

Elise wyszła pośpiesznie. Emanuel na pewno nie był zachwycony, że matka

prosiła ją o to akurat teraz. Na pewno leżał już i czekał - jak zwykle.

Zaraz za progiem rosło dużo szczawiu. Szybko spełniła prośbę matki.

Kiedy miała wchodzić, jej wzrok powędrował w kierunku mostu. Niemal na

wprost niej stał mężczyzna z twarzą zwróconą w jej stronę. Postać miała w sobie coś

znajomego, ale to chyba nie było możliwe. Pani Thoresen nie wspomniała ani

słowem, że Johan został zwolniony. Nie odważyła się jednak drugi raz spojrzeć w

tamtą stronę, szybko weszła do domu i dokładnie zamknęła za sobą drzwi.

ROZDZIAŁ SIÓDMY

Emanuel leżał pod kołdrą i tak jak myślała, czekał na nią.

- Długo ci zeszło - powiedział.

- Musiałam nazbierać szczawiu dla matki.

- Nie mogła poprosić cię o to wcześniej? Skoro tak się martwiła, że się nie

wyśpisz?

- Zapomniała.

Elise zdjęła ubranie i wślizgnęła się do niego pod kołdrę.

- Poproszę cię, żebyś jeszcze kiedyś zaśpiewał dla mnie tę piosenkę. Nigdy nie

słyszałam ładniejszej.

Wiedziała, że powiedziała to, żeby odsunąć w czasie coś, na co nie miała

ochoty. Była zmęczona i chciała spać.

- Którą z nich?

- Tę o tym, że trzeba cieszyć się każdym dniem, żyć teraźniejszością.

Przyciągnął ją do siebie i powiedział: - Kobieta, która ją napisała, Lina

Sandell, przeżyła tragedię. Była bardzo związana ze swoim ojcem. Pewnego dnia

wypłynęli na jezioro. Ojciec wypadł z łódki i utonął. Była jak sparaliżowana z bólu. A

potem napisała tę piosenkę. - Zaczął pieścić jej ciało. - Od rana czekałem na tę chwilę

- powiedział łamiącym się głosem.

Elise nie odpowiedziała. Za kilka godzin będzie musiała wstać i iść do pracy w

przędzalni. Czeka ją kolejny skwarny dzień w fabryce. Nie wiedziała, czy da radę.

Poza tym tkwiło w niej coś niedobrego. A jeśli to rzeczywiście był Johan...

Nie żeby za nim tęskniła czy żałowała wyboru, którego dokonała, nie zamieniłaby

Emanuela na żadnego innego. Nie, to było coś innego. Poczucie, że zawiodła, że

kiedy on siedział w więzieniu, ona skupiała się tylko na sobie. Była przekonana, że

zrobił to dla Anny, z powodu drogich lekarstw, jakie dostawała. Była pewna, że

bardzo tego żałował. To, że dobrze pracował w zakładzie kamieniarskim, znaczyło, że

nie tylko miał dryg w rękach, ale i że zależało mu, żeby znów stanąć na nogi, pokazać,

ż

e jest kimś.

Zerwał zaręczyny, ale nikt nie powiedział jej dlaczego. Jeśli z powodu plotek,

to pewno zrobił to w złości. Jeśli to był on, to dlaczego stał i przyglądał się ich

domowi? Ze smutku czy z nienawiści? Czy stał tam, kiedy ona i Emanuel siedzieli

razem na schodkach w wieczornym słońcu i kiedy Emanuel dla niej grał? Czy

widział, jak tuliła się do Emanuela, a on ją całował? Nie chciałaby, żeby pomyślał, że

tak szybko o nim zapomniała i znalazła sobie innego.

- O czym myślisz?

Głos Emanuela był czuły, ale wyczuwała w nim cień zawodu.

- O niczym szczególnym, jestem po prostu zmęczona. Całował ją, pieścił jej

ciało, robił wszystko, żeby obudzić w niej pożądanie. Nie należał do mężczyzn,

którzy brali to, co uważali, że im się należy, nie myśląc, czy dziewczyna tego chce,

czy nie. Słyszała, jak kobiety w fabryce rozmawiały o takich przypadkach.

Odsunęła od siebie wszystkie złe myśli, próbując za nim nadążyć. Po chwili

czuła, że jej ciało reaguje; była podniecona.

- Jesteś cudowna - wyszeptał schrypniętym głosem do jej ucha, kiedy poczuł,

ż

e szczytuje.

Kiedy następnego ranka weszła do hali fabrycznej, dziewczęta jak zwykle

przyglądały się jej z ciekawością. Jak co dzień, od dnia ślubu. To, że jednej z nich

udało się złapać żołnierza Armii Zbawienia, nie było czymś zwyczajnym. Także to, że

wystąpił z Armii, budziło zdziwienie. Co ona miała takiego, czego inne nie miały?

Elise czuła, że czyta w ich myślach.

Valborg jak zawsze podeszła do niej pierwsza.

- Opowiedz nam coś, Elise. Jak się wam układa? Miałam na myśli w łóżku,

oczywiście. Miał już kogoś czy ty byłaś pierwsza? Skoro tak szybko się pobraliście,

musiał być wyposzczony.

- Spójrzcie na nią - powiedziała, chichocząc, inna. - Wygląda na to, że nie

czekali na błogosławieństwo pastora.

Spojrzenia wszystkich skupiły się na jej ciele: na bluzce opiętej na piersiach i

na krągłości, która zaczynała być już widoczna pod długim fartuchem.

- Kiedy się spodziewasz? Rzucił się na ciebie zaraz, jak tylko wsadzili Johana

za kratki?

W tym momencie wszedł nadzorca i w hali zapanowała cisza. Wszyscy

udawali, że coś robią.

Elise próbowała się tym nie przejmować. Nie była zadowolona, że kobiety

były takie wścibskie, chociaż pewno powinna się cieszyć. Były tak zajęte Emanuelem,

ż

e nawet nie przyszło im do głowy, że ktoś inny mógł wchodzić w grę. To, że idąc do

ołtarza, była w ciąży, świadczyło tylko o tym, że Emanuel był jak każdy inny mężczy-

zna. Niech sobie myślą, że zapomniała o Johanie, jak tylko poznała Emanuela.

Upał był duszący. Kurz unosił się niczym wełniana mgła w całej hali. Osiadał

w gardle, szczypał w oczy. Wiele kasłało, wiele ocierało pot z czoła, zanim krople

dotknęły gotowego już materiału. Ubrania kleiły się do ciała.

Elise cieszyła się, że może iść do domu w przerwie obiadowej. Emanuel miał

dużo zajęć przed wyjazdem i nie znajdował czasu, aby wpaść do domu na obiad, ale

ona miała teraz blisko, musiała tylko przejść przez most, nie miało więc sensu, żeby

zostawała w fabryce. Matka obiecała, że ugotuje zalewajkę, żeby nic musiała

wydawać na zupę. Poza tym nie miała ochoty siedzieć z dziewczynami i odpowiadać

na ich osobiste pytania.

Dobrze było wyjść, mimo prażącego słońca. Przynajmniej nie było wirującego

w powietrzu kurzu.

Idąc przez most, rozglądała się. Gdyby Johan wyszedł, Anna by jej o tym

powiedziała, nawet jeśli pani Thoresen postanowiłaby zatrzymać tę wiadomość dla

siebie jak najdłużej. Pani Thoresen nie wybaczyła jej i pewno nigdy tego nie zrobi.

Matka nuciła w kuchni. Kiedy ostatnio słyszała, jak nuci? Chyba przed

chorobą, może nawet jeszcze dawniej? Elise opadła na krzesło.

- Wyglądasz na zmęczoną. - Matka posłała jej zatroskane spojrzenie, stojąc

przy otwartych drzwiczkach pieca.

- W hali było dzisiaj niemiłosiernie gorąco.

- Musisz uważać. To nie jest dobre dla dziecka.

Elise miała na języku zgryźliwą odpowiedź, ale się nie odezwała. Czy matka

sądziła, że ona ma jakiś wybór? Gdyby nie ona, pomarliby z głodu.

- Zaszła tu pani Albertsen. Prosiła przekazać pozdrowienia i pogratulować.

- Pewnie była ciekawa, jak się urządziliśmy, i chciała dowiedzieć się czegoś o

weselu - powiedziała Elise i sama słyszała, że łamał się jej głos.

Matka jednak niczego nie zauważyła. - Musiała obejrzeć i dotknąć każdą

rzecz, którą przywiózł tu Emanuel. Nawet te, które postawiłaś na komodzie w

sypialni.

- Tam też ją wpuściłaś? - odezwała się Elise, posyłając jej zagniewane

spojrzenie.

- Otworzyła drzwi, zanim zdążyłam ją zatrzymać. Była bardzo ciekawa, nie

mogła się powstrzymać, wypytywała o wszystko. - Matka kiwała głową, czując się

winna. - I tak za chwilę wszyscy się dowiedzą.

- Co jej powiedziałaś?

- Że spodziewasz się na Nowy Rok.

Elise nie wierzyła własnym uszom. - Powiedziałaś jej, że spodziewam się

dziecka?

- Domyśliła się. Miałam kłamać? Poza tym najpewniej dowiedziała się od pani

Thoresen. Kto słyszał, co mówiła Agnes, ten sam się domyślił.

Elise przytaknęła zamyślona. Więc Johan też wkrótce się dowie, nieważne,

czy za kratkami, czy już na wolności. Na pewno pamiętał, jak w zeszłym roku

nalegała, żeby jeszcze zaczekali.

Co to miało za znaczenie? Johan nie miał nic wspólnego z jej życiem. Już nic.

Zjadła jedynie pół porcji zalewajki, którą matka jej nałożyła. Nagle wróciły jej

mdłości, których nie miała już od kilku tygodni. Oczywiście, że Johan nie miał nic

wspólnego z jej życiem, ale nie chciała, żeby pomyślał o niej coś, co nie było prawdą.

Podniosła się ciężko, musiała wracać do fabryki. Nagle poczuła się staro.

Bolało ją cale ciało, kręgosłup dokuczał jej tak, że musiała na chwilę się zatrzymać,

ż

eby się wyprostować. Myśl, że ma stać przy maszynach jeszcze pięć, może nawet

siedem godzin, przerażała ją.

- Musisz tak ciężko pracować, Elise? Teraz kiedy wyszłaś za mąż i masz męża

urzędnika?

- Mamo... Dobrze wiesz, że nie utrzymamy się z jego pensji. Nie tylko

Emanuel i ja... - Zamilkła.

- No tak, musicie też utrzymać twoich braci i twoją matkę. Może lepiej byłoby,

gdybyście nie wysyłali mnie do sanatorium. Byłaby jedna gęba mniej do wykarmienia.

Niewiele dostaję u Magdy za te kilka godzin, które tam jestem. Ledwie starcza na

kaszę.

Elise westchnęła. Szybko przypomniała sobie jednak, że dawniej matka lubiła

od czasu do czasu przybierać pozę męczennicy. Prawie już o tym zapomniała. W

czasie choroby była zadziwiająco dzielna.

Nie zdradzając się ze swoimi myślami, objęła ją i powiedziała: - Dobrze

wiesz, że chcemy, żebyście z nami mieszkali. Nie widzisz, jaki Peder jest radosny?

Ma buzię rozpromienioną jak słoneczko.

- To zasługa Emanuela.

- Nie tylko. Pamiętam, jaki był nieszczęśliwy, kiedy wysłano cię do Grefsen, i

jaki były wystraszony, kiedy leżałaś tu i kasłałaś. Kto dzisiaj przygotowałby mi obiad,

gdyby cię tu nie było? Czy załatał spodnie Pederowi i Kristianowi? I kto lepiej od

ciebie zaopiekuje się maleństwem, które urodzi się zimą, kiedy ja wrócę do fabryki?

Matka rozchmurzyła się, twarz jej się zmieniła, znów była pełna zapału.

- Może powinnam już zacząć szyć dziecięce ubranka? Hilda sprzedała

wszystko, co miała, i kupiła sobie za to piękny kapelusz na lato.

Elise patrzyła na nią z rezygnacją. - Nie powinna dołożyć nam parę koron? -

spytała. - Obiecywała, że będzie się dokładać.

- Nie sądź jej tak surowo, Elise. Nie zapomnij, przez co przeszła.

Trzy prządki i jedna tkaczka z Hjula szły przed nią na moście. Nagle tkaczka

zatrzymała się i zaczęła jej towarzyszyć. Elise nie znała jej.

- Jesteś przyjaciółką Agnes Zakariassen? Elise przytaknęła. - Zgadza się -

powiedziała.

- Mieszkam w domu obok jej rodziców na Maridalsveien. Widziałam, że

wczoraj ich odwiedziła.

Elise czekała, co powie dalej. Miały czas, przerwa obiadowa jeszcze się nie

skończyła. Czuła, że tamta ma coś na sercu.

- Poszłam, żeby z nią porozmawiać - ciągnęła dalej tkaczka. Była o kilka lat

starsza od Elise i od Agnes, samotna, mieszkała ze starą babcią i niezamężną ciotką.

Elise przypomniała sobie, że Agnes kiedyś jej o niej wspominała. - Okropnie się

przeraziłam. Agnes powiedziała, że wypowiedziała swoją posadę, a przecież taka była

dumna, że będzie służyła w eleganckim domu na wzgórzu Aker.

Elise przytaknęła. - Też to słyszałam, ale dawno już z nią nie rozmawiałam.

Tkaczka przyglądała się jej z wahaniem, jakby nie była pewna, czy powinna

powiedzieć coś więcej. - Mówiła, że to twoja wina - powiedziała ostrożnie, nieco

skrępowana.

Elise czuła, że się rumieni.

- Kochała się w Emanuelu Ringstadzie, w moim mężu. Słowa więzły jej w

gardle. W „moim mężu”. Brzmiało to jakoś obco i nienaturalnie.

- Właśnie, w twoim mężu. Zabrałaś go jej, tak mówiła. Mimo że byli już po

słowie.

- To nieprawda.

- Szczerze mówiąc, też w to nie uwierzyłam. Powtarzam ci to tylko dlatego, że

boję się, że może zrobić coś głupiego. Podobno chce się przenieść do przyjaciółki na

Lakkegata, tak mówiła. Będzie spała w kuchni na połówce, razem z jeszcze jedną

dziewczyną. Będą robić dywany ze skrawków materiałów i druciane wieszaki na

ubrania, kupiły już nawet zwój drutu. Nie bardzo chce mi się w to wierzyć, na tym nie

można wiele zarobić. Ona jednak twierdziła, że świetnie im za to płacą. Pomyślałam,

ż

e ktoś powinien spróbować przemówić jej do rozumu, a skoro jesteś jej najlepszą

przyjaciółką, to pomyślałam, że może...

- Rozumiem cię. Obiecuję spróbować, ale to nie będzie łatwe. Jeśli Agnes coś

postanowi, to łatwo nie zmienia zdania.

Tkaczka przytaknęła. - Wiem. Mam nadzieję, że nie masz mi tego za złe.

Potem, kiedy Elise znów stała przy maszynie, próbując skupić się na pracy - w

letnim skwarze było szczególnie łatwo o błąd - jej myśli krążyły wokół Agnes i tego,

co usłyszała od dziewczyny z tkalni. Zapewne nie było to mądre, ale jednak czuła się

winna.

W tym momencie rozległ się przeraźliwy krzyk. Ręka jednej z prządek dostała

się w tryby maszyny. Wszyscy wokół zaczęli krzyczeć. - Zatrzymać maszynę! Na

Boga! Niech to szlag!

Nadzorca wybiegł z hali, Elise mignęła jego przerażona twarz. Jak szybko

zdoła wcisnąć guzik, który zatrzyma maszynę?

Elise była wśród tych, którzy stali najbliżej, i razem z innymi podbiegła do

dziewczyny. Sekundy wydawały się wiecznością. Elise widziała swój strach odbity w

twarzach innych, podczas gdy nieszczęsna prządka krzyczała, śmiertelnie przerażona,

a dookoła tryskała krew.

Maszyna zatrzymała się. Twarz prządki była biała jak kreda, ledwo zdążyli ją

chwycić, kiedy upadła nieprzytomna. Koło zębate wciągnęło całą rękę. Musiałby stać

się cud, żeby przeżyła, na pewno nie było szans na uratowanie ręki.

Prządki i pomocnice stały jak sparaliżowane. Przez pierwsze parę sekund nikt

nie wiedział, co robić; wzrok wszystkich przykuwał straszny obraz. Ktoś zaczął łkać,

przybiegł nadzorca, a zadnim majster. Klął, zdenerwowany i wstrząśnięty. Po chwili

nadbiegł sam dyrektor. - Wezwano już lekarza - powiedział - ale będzie dopiero za

chwilę. - Wzdychał, nie wiedział, co robić, nerwowo wykręcał ręce, rzucał urwane

zdania o nieodpowiedzialnych robotnicach, które zamiast skupić się na tym, co robią,

stoją i myślą o czymś innym, które wałęsają się całymi wieczorami, zamiast dobrze

się wyspać przed kolejnym dniem pracy.

Elise czuła, jak narasta w niej wzburzenie. Miała wrażenie, że zaraz nie

wytrzyma. Niechby sam tam stanął, pomyślała. Niechby postał przy maszynie

dwanaście albo czternaście godzin w upale nie do wytrzymania, w ogłuszającym

hałasie, wdychając powietrze, w którym wirowały drobinki kurzu! Wtedy by się oka-

zało, czy potrafiłby się skoncentrować i cały czas zachować czujność.

Przyszedł lekarz i prządkę przeniesiono do wozu, który czekał na zewnątrz.

Pracownice stały, były śmiertelnie poważne. Śledziły dokładnie całe zdarzenie,

patrzyły gniewnym wzrokiem. Ledwie trzymały się na nogach z upału i wycieńczenia,

ale mimo wszystko wzbierała w nich wola walki. To była rażąca niesprawiedliwość!

To była podłość, zła wola, to było oburzające! Dyrektor mówił o braku

odpowiedzialności, ale to właśnie on w najwyższym stopniu wykazał się brakiem

odpowiedzialności! To była jego wina. To on kazał im pracować tak długo w

duszącym skwarze, nie zadbawszy, żeby mniej się kurzyło, nie pozwalał na dłuższe

przerwy, żeby mogły trochę odpocząć, a przede wszystkim płacił im nędzne pensje, a

sam zarabiał na ich pracy tyle, że mógł jadać do syta, jeździć własnym samochodem,

zatrudniać kucharza, kierowcę i ogrodnika!

Ledwie wywieziono nieszczęsną dziewczynę z fabryki, a zaraz znów

uruchomiono maszyny. Elise słyszała, jak ktoś opowiadał, że mąż prządki był

pijaczyną, który spędzał czas w Vaterlandzie, i że mieli piątkę dzieciaków. Bez

prawej ręki kobieta nie będzie mogła pracować, nie będzie w stanie prowadzić domu,

gotować i zajmować się dziećmi. Z czego będą żyli? Dostaną coś z gminy, ale nie

dość, żeby wyżywić siódemkę. Pewno będą musieli przeprowadzić się do tańszego

mieszkania ze wspólną kuchnią.

Jeśli kobieta w ogóle przeżyje... Może skończy jak Oline, o ile w ogóle ktoś

będzie chciał kobietę bez jednej ręki...

Słowa tkaczki z Hjula wróciły do niej: „Skoro jesteś jej najlepszą przyjaciółką,

to pomyślałam...”

Jeszcze dziś wieczorem wybierze się na Maridalsveien. Emanuel będzie na

pewno protestował, twierdząc, że Agnes jest sama sobie winna. Poza tym nie lubił,

kiedy Elise traciła cenny czas przed jego wyjazdem na innych niż on.

Mimo to pójdę, mamrotała sama do siebie. Nie wezmę tego na swoje

sumienie.

Tego dnia nie musiały zostawać dłużej. Majster miał pewnie wyrzuty

sumienia.

Kiedy Elise wróciła, Peder i Kristian siedzieli razem z Evertem na schodkach i

czytali stare pisemko dla dzieci, które dostali od pani Berg. Evert czytał na głos. Tak

byli tym pochłonięci, że niemal nie zauważyli, że weszła.

Emanuela jeszcze nie było. Wpadł na chwilę, żeby cos zjeść, ale musiał wrócić

do fabryki, żeby coś dokończyć.

- Biedak, tak się zapracowuje - martwiła się matka. - Pewnie nie wie, jak długo

go nie będzie, i boi się, że po powrocie nie dostanie swojej posady.

Elise przytaknęła. - Przejdę się na Maridalsveien, zobaczę, czy Agnes jest w

domu.

- Agnes? Po co, na litość boską? Po tym, jak się wobec ciebie zachowała?

- Jedna z tkaczek z Hjula poprosiła mnie o to. Agnes potrzebuje pomocy, tak

powiedziała.

Matka parsknęła. - Nie przypuszczam, żeby potrzebna jej była pomoc. Innym

jest gorzej.

Elise pokiwała głową. - Coś się dzisiaj wydarzyło w fabryce. - Bała się mówić

o tym matce, która zawsze bardzo się denerwowała, wiedziała jednak, że wcześniej

czy później matka i tak się dowie. - Ręka jednej z kobiet wkręciła się w tryby

maszyny.

Matka zakryła usta dłonią i patrzyła na nią przerażona.

- Jezu! - westchnęła. - Jak to się stało?

- Nie wiem. Zabrali ją do szpitala.

- To ktoś stąd? Znam ją?

Elise pokręciła głową przecząco. - Zdaje mi się, że mieszka koło tkalni płótna

ż

aglowego czy gdzieś w tamtej okolicy. Ma męża pijaka i piątkę dzieci.

- To straszne. Co się stanie z tymi biedakami? Zostaną bez matki, z ojcem

pijakiem.

- Może przeżyje. To się zdarzało.

Matka pokręciła przecząco głową. - Nie sądzę. Sama widzisz, powinnaś odejść

z fabryki.

Elise spojrzała na nią zrezygnowana. - A z czego będziemy żyli?

Matka zagryzła wargi. - Twój mąż będzie musiał cię utrzymywać, ma przecież

zamożnych rodziców.

Ach, o to chodzi, pomyślała Elise. Mama jest wzburzona, bo rodzice

Emanuela nam nie pomagają. Nie rozumie, że Emanuel jest zbyt dumny, żeby prosić

o pomoc, tym bardziej że nie posłuchał się ich i nie został na wsi. Co prawda obiecał,

ż

e poprosi ojca o pomoc, jeśli jego nieobecność się przeciągnie, ale wiedziała, że

zrobi to bardzo niechętnie.

Szybko zjadła dwie kanapki z twarogiem, popijając jasną kawą, po czym

wstała od stołu. - Powiedz Emanuelowi, że niedługo wracam - poprosiła.

Matka przytaknęła, ale najwyraźniej nie pochwalała decyzji Elise.

Na Maridalsveien stała grupka robotnic, miały ponure twarze, rozmawiały

wzburzone. Wieść o wypadku dotarła już do Sagene. Tragedia doprowadziła nastroje

do stanu wrzenia, budząc nienawiść do tych na górze.

Jedna z kobiet spostrzegła ją, powiedziała coś pozostałym i teraz wszyscy

odwrócili się i patrzyli na nią. Zorientowała się, że były to tkaczki z Hjula, kilka z

nich znała.

- Byłaś tam, Elise? Elise przytaknęła.

- Jak to się stało?

Elise podeszła do nich. - Chyba była roztargniona. W hali było gorąco, w

powietrzu unosiło się tyle kurzu, że z trudem mogłyśmy oddychać.

Kiwały głowami.

- Mój mąż mówi, że powinnyśmy zastrajkować. Odmówić jutro pójścia do

pracy; wszystkie.

- Wtedy nas zwolnią - powiedziała ponuro inna. - Wiecie, ile osób czeka w

kolejce na pracę.

- Jak wyglądała? - spytała jedna z kobiet. Patrzyła na Elise i cala drżała.

- Straciła przytomność, była biała jak kreda, krwawiła.

- Znasz ją?

Elise zaprzeczyła i ruszyła dalej.

- Wiem tylko, że mieszka w pobliżu tkalni płótna żaglowego i ma piątkę

dzieci.

Słyszała, jak dalej rozmawiają, wzburzone. Dotarła do małego drewnianego

domku, w którym mieszkali rodzice Agnes.

Już miała zapukać, kiedy otworzyły się drzwi i ukazała się w nich głowa matki

Agnes. - To ty, Elise? Wejdź, musisz nam wszystko opowiedzieć. Właśnie

dowiedzieliśmy się, co się wydarzyło w fabryce. Co się stało? Straciła całą rękę?

Elise opowiedziała krótko, co się wydarzyło, matka Agnes słuchała jej

przerażona. Kiedy mówiła, miała wrażenie, że na strychu słychać czyjeś głosy.

- Jest ktoś u Agnes? - spytała, kiedy skończyła swoją opowieść.

- Tak, ale nie przejmuj się. Agnes na pewno się ucieszy, że przyszłaś.

Na pewno wie, że Agnes się na mnie gniewa.

Może któraś z tkaczek z Hjula przyszła porozmawiać o tym, co się stało,

pomyślała i zaczęła wspinać się po stromych schodach. Zapukała i ostrożnie uchyliła

drzwi, wiedząc, że Agnes może się zdenerwować, kiedy ją zobaczy. Nagle poczuła

przerażenie. Na brzegu łóżka siedział Johan.

ROZDZIAŁ ÓSMY

Elise chciała się odwrócić i zejść po cichu po schodach, ale zatrzymał ją głos

Johana: - Elise? Nie masz odwagi wejść? Zamierzałaś uciec? - Głos był twardy i

zgorzkniały. - Siedzimy tu i rozmawiamy o tobie.

- Johan chciałby z tobą porozmawiać.

W głosie Agnes nie było ironii, tylko złośliwa radość.

Elise zawahała się. Najchętniej wyszłaby jak najszybciej, ale drwiące

spojrzenie Agnes oraz pogarda i zgorzknienie, widoczne w oczach Johana, sprawiły,

ż

e zmieniła zdanie. Oboje byli kiedyś jej przyjaciółmi. Dlaczego teraz jej

nienawidzili? Przecież Agnes wiedziała, jak sprawy się miały.

- Johan chciałby usłyszeć coś o ślubie - powiedziała Agnes, której

najwyraźniej sprawiało przyjemność widzieć ja taką bezbronną. - Powiedziałam, że

okazałam się nie dość dobra dla twoich gości. Opowiedziałam mu też o pluszowej

kanapie, mahoniowym łóżku i porcelanowych filiżankach.

Johan obrzucił ją pogardliwym spojrzeniem. - A mnie się zdawało, że nie

jesteś snobką. Jak to człowiek może się pomylić.

- Tak, musiałeś być ślepy. Elise zagięła parol na Emanuela Ring - stada, jak

tylko dowiedziała się, że mieszka w jednym z domów na wzgórzu Aker. - Nagle

Agnes odwróciła się do Elise. - Teraz będziesz żałować. Johan wyszedł z więzienia,

bo najlepiej ze wszystkich w Akershus ciosa kamienie. Dyrektor więzienia

powiedział, że robi ładniejsze rzeźby niż lwy przed budynkiem Stortingu. Otrzymał

pracę w zakładzie kamieniarskim, który dostaje najbardziej atrakcyjne zamówienia w

mieście. Zarobi tam dużo więcej niż urzędnik w tkalni, tyle mogę ci powiedzieć. Ale

dobrze ci tak, skoro się od niego odwróciłaś. Nie spodziewał się tego po tobie, tak mi

powiedział. Sądził, że wiesz, że zrobił to, żeby ratować Annę.

Elise stała bez ruchu, pozwalając padać szyderczym słowom. Mogła

protestować, tylko co by to dało? Johan był pełen nienawiści, bo myślał, że go

zdradziła, a Agnes wmówiła sobie, że Elise zagięła parol na Emanuela, żeby mieć

kogoś, kto będzie ją utrzymywał. Nie uwierzyliby jej, nawet gdyby bardzo się starała.

- Pewnie jesteś zadowolona - odezwał się Johan cierpkim głosem. - Masz

własny dom i męża urzędnika, który nie ma brudnych rąk, kiedy wraca do domu.

- Powiedziałam Johanowi, że będziesz miała dzieciaka. - Agnes patrzyła na

nią triumfująco. - Zaraz po Bożym Narodzeniu.

Elise czuła, że robi się blada. Jak Agnes mogła być taka podła? Przecież

obiecała, że nikomu nic nie powie. Serce zaczęło jej walić, w końcu otworzyła usta.

- Opowiedziałaś mu o wszystkim? O tym, że dałaś mi adres pewnej kobiety na

Lakkegata, która miała pomóc mi pozbyć się podrzutka? - Drżała ze wzburzenia, ale

starała się mówić spokojnie, nie krzycząc i nie płacząc. - Możesz mówić o mnie, co

chcesz, Agnes, ale w głębi duszy wiesz, jaka jest prawda. Jeśli sumienie pozwala ci

kłamać Johanowi prosto w twarz, tym gorzej dla ciebie. A jeśli chodzi o ciebie, Johan

- powiedziała, odwróciwszy się w jego stronę - to dziwnie łatwo przychodzi ci

uwierzyć we wszystko najgorsze, co o mnie mówią. Gdybyś inaczej o mnie myślał,

może byś przynajmniej spróbował sprawdzić, czy to wszystko prawda.

Johan roześmiał się z pogardą. - Więc to nieprawda? Ale jesteś z brzuchem?

Elise odwróciła się do nich plecami i szybko zbiegła ze schodów. Serce jej

waliło, szumiało jej w uszach. A jeszcze przed chwilą współczuła i Agnes, i

Johanowi. Nigdy więcej nie chciała mieć do czynienia z żadnym z nich.

Była już przy Hjula, kiedy usłyszała za sobą szybkie kroki.

- Elise! Zaczekaj! Odwróciła się. To był Johan.

- Nie mam z tobą o czym rozmawiać.

Słyszała gorycz w swoim głosie. Byli niesprawiedliwi, zrzucając całą winę na

nią.

- Ale ja chcę porozmawiać z tobą.

Powinna była przyśpieszyć, nie zgodzić się, ale nie była w stanie.

- Usiądziemy tam, na ławce?

Wskazał na ławkę na zboczu nad rzeką. Przytaknęła. I chciała, i nie chciała.

- Co miałaś na myśli, mówiąc o tej kobiecie na Lakkegata i podrzutku?

Elise żałowała własnych słów. Jak mogła nazwać swoje i Emanuela dziecko

podrzutkiem? W życiu by tego nie powiedziała, gdyby nie została sprowokowana.

Jednocześnie wiedziała, że jest to być może ostatnia okazja, żeby powiedzieć

Johanowi prawdę. Nie czuła się dobrze, mając świadomość, że widzi w niej

zdrajczynię.

- Dziecko, które noszę, nie jest dzieckiem Emanuela.

Czuła, że zrobił się sztywny, ale nie miała odwagi na niego spojrzeć.

- Zostałam napadnięta, kiedy wracałam do domu z miasta, tego wieczoru,

kiedy poszłam do Akershus, żeby przekazać ci list.

Johan wzdrygnął się. - To prawda? - spytał. Zwróciła ku niemu twarz, patrzyła

w jego niebieskie oczy, które kiedyś tak kochała.

- Tak, to prawda. Tylko Agnes i Hilda o tym wiedzą, no i oczywiście Emanuel.

Nigdy bym ci tego nie powiedziała, gdybym nie miała pewności, że mogę ci zaufać.

- Ale jak... to znaczy... - urwał w pół zdania Zrozumiała, że jej wierzy i że

czuje się wzburzony i niepewny.

- Emanuel domyślił się, co się stało. Zauważył, że źle się czuję, a kiedyś, kiedy

poszłam do Agnes na wzgórze Aker, zemdlałam. Nie wiedziałam, co robić. Hilda

przyjęła pracę w domu u majstra i oddała swoje dziecko, a matka wróciła z

sanatorium. Musieliśmy się utrzymać z tego, co zarobiłam. Zalegałam z czynszem i

Torgny dał mi dobę na załatwienie pieniędzy, w przeciwnym razie nas wyrzuci.

Chciałam umrzeć. Nie mogłam myśleć o tym, co we mnie rosło, wiedząc

jednocześnie, że zarówno matka, jak i chłopcy są ode mnie zależni. Peder rozpaczał z

powodu nagłego zniknięcia Braciszka, matka od dawna chorowała i nie była do

niczego zdolna. Wszystko było chaosem. Gdybym poszła do kobiety na Lakkegata,

ryzykowałabym, że wykrwawię się na śmierć, a do wszystkich problemów mojej

rodziny doszedłby jeszcze wstyd. Życie było ciężkie. Wtedy zjawił się Emanuel. Był

gotów zdjąć ze mnie piętno wstydu i pomóc mi w biedzie, biorąc jednocześnie

odpowiedzialność za dziecko. Zgodziłam się, ale kiedy tego wieczoru położyłam się

spać, zaczęły dręczyć mnie różne myśli.

Zrobiło się cicho. Słyszała, jak Johan ciężko oddycha. Zrozumiała, jaki to dla

niego musiał być szok. Domyślała się, że w głębi duszy musiał bardzo cierpieć.

W końcu odchrząknął, żeby móc coś powiedzieć, głos jednak nadal miał

schrypnięty:

- Więc zgodził się zostać ojcem dziecka poczętego z gwałtu? Elise

przytaknęła.

- Tego bym nie potrafił - powiedział prosto z serca.

- Niewielu by potrafiło. Rozumiesz teraz, że bardzo się ucieszyłam.

Wszystkich nas uratował. Dał mojej matce i braciom dobry dom, dzięki niemu

mieszkamy w miejscu, gdzie matka może siedzieć na zewnątrz w letnim słońcu,

zbierając siły na kolejną zimę. Załatwił nawet Annie wózek i znosi ją na dwór.

Między nimi zapadła cisza. Długa cisza.

Znów odchrząknął. - To prawda, że między wami nic nie było? To znaczy

wcześniej... ?

Elise przytaknęła. - On był we mnie zakochany. Mnie na nim specjalnie nie

zależało. Wiedziałam, że jest dobrym człowiekiem, pomógł mamie, przysłał jej

samarytankę do pomocy, załatwił ubrania dla Pedera i Hildy oraz ciepłe buty i

lekarstwa dla Anny. Lubiłam go, ale nawet przez myśl mi nie przeszło, że mogłabym

cię zdradzić.

Znów zapadła cisza.

Tym razem to Elise ostrożnie zadała pytanie: - Dlaczego to zrobiłeś, Johan?

Mam na myśli tę historię z broszką.

Johan westchnął głęboko. - Byłem winien Lortowi - Andersowi przysługę.

Kiedyś pływaliśmy razem na morzu. Pewnego razu zachorowałem - miałem wysoką

gorączkę - wziął za mnie nocną wachtę. Obiecałem, że kiedyś mu się odwdzięczę. Nie

zapomniał mi tego. Poza tym martwiłem się o Annę. Gdybym wiedział, że Armia

Zbawienia jej pomoże, na pewno bym tego nie zrobił.

Elise zastanowiła się. - Pewnie nie byliśmy sobie pisani. Przykro mi z powodu

tego wszystkiego. Głównie ze względu na ciebie.

- To ja byłem głupi. Posłuchałem Lorta - Andersa, powinienem być

mądrzejszy.

- Oni nie są tego warci, ci z tej bandy. Spojrzał na nią. - Widywałaś ich?

- Robili podłe uwagi. Twierdzili, że było coś między Emanuelem a mną, tylko

dlatego, że poczęstowałam go gorącą owsianką po tym, jak pół nocy pomagał nam

szukać Pedera, kiedy ten zniknął.

Znów zrobiło się cicho. - Wiesz, kto...

Zrozumiała, o co mu chodzi, i pokiwała głową twierdząco. - Ja go znam?

Znów przytaknęła. - Sądzę, że tak.

Odwrócił się do niej, patrzył na nią ponurym wzrokiem.

- Postanowiłaś puścić mu to płazem?

- A co chciałbyś, żebym zrobiła? Wrzuciła go do potoku? Nic nie powiedział.

Westchnęła głęboko. - Byłabym zdolna to zrobić. I Hilda, i ja przeklinałyśmy

go i przysięgłyśmy się zemścić.

- Nie wiem, czy się odważę spytać, kto to był.

- A ja nie wiem, czy się odważę ci to powiedzieć. To Lort - Anders i jego

przyjaciele są winni, że wszystko tak się potoczyło.

- Powiedz mi!

- To ten z burzą rudych włosów.

- Tyka?

- Nie wiem, jak się nazywa.

Zauważyła, że zaciska pięści, aż zrobiły się białe. Nie powinnam była mu tego

mówić, pomyślała przestraszona. Johan nie spocznie, dopóki się nie zemści. - Nie

zrób jakiegoś głupstwa. I twoja matka, i Anna cię potrzebują. Dokonałeś wielkiej

rzeczy, darowano ci część kary, nie ryzykuj, że znów trafisz do więzienia. Nie jesteś

przestępcą, nigdy w to nie wierzyłam. To bieda sprawiła, że znalazłeś się w takiej

sytuacji. Jestem pewna, że przysiągłeś sobie, że nigdy już czegoś takiego nie zrobisz.

Nie odpowiadał. Długą chwilę siedzieli w milczeniu.

- Obserwowałem was wczoraj z mostu - odezwał się ostrożnie i dodał: -

Miałem wrażenie, że...

- Polubiłam go. To dobry człowiek. Znów zapadła cisza.

- Teraz rozumiem więcej. - Zaczerpnął powietrza. - Dostałem przydział

mobilizacyjny.

Posłała mu zdziwione spojrzenie. - Ty też?

- Wszyscy, którzy odbyli służbę wojskową, zostają zmobilizowani.

- Dokąd cię posyłają?

- Nie wiem. Mam się stawić w Akershus dwudziestego czwartego lipca.

Wszyscy zbierają się w Akershus, a potem zostaniemy rozwiezieni różnymi

pociągami.

- Szkoda, teraz kiedy masz pracę.

Johan uśmiechnął się. - Agnes przesadza. Darowano mi resztę kary za dobre

sprawowanie i dlatego, że ułożyłem kawałek szosy, z której byli zadowoleni, ale

byłem tylko jednym z dwustu, którzy układają kamienie wzdłuż drogi do Trondhjem.

Siedząc w Akershus, też tam pracowałem. Część z nas dostarcza kamienie pod

budowę nowego kościoła w Grorud. Pracujemy do późna, żeby zarobić na życie,

niekiedy nawet do północy albo i dłużej. Kiedy zapada zmrok, zapala się lampę nafto-

wą. Kamienie są przewożone dużymi taczkami, a ci, którzy je pchają, są traktowani

jak królowie szos. - Znów się roześmiał.

- Kiedy cię wypuścili?

- Wczoraj.

- Przed południem byliśmy u twojej matki i u Anny, nic nam nie powiedziały.

- Wtedy jeszcze nie wróciłem.

Elise uśmiechnęła się. - Mogę sobie wyobrazić minę Anny, kiedy cię

zobaczyła.

Odwzajemnił jej uśmiech, ale zaraz znów spoważniał.

- Jak mogłem być taki głupi? - powiedział zduszonym głosem. Wiedziała, co

ma na myśli. - To nie była twoja wina, Johan. Dałeś się wciągnąć. Nie rozumiem

tylko dlaczego.

- Powiedzieli, że to moja wina, że Lort - Anders został złapany.

- Chciałeś powiedzieć: moja.

- Na jedno wychodzi.

- Nie dostałeś moich listów?

Pokiwał głową, był wzburzony i zły. - Ktoś musiał coś w nich zmieniać. Były

duże odstępy między słowami. Dziwiłem się, że zmarnowałaś tyle papieru, ty, która

zawsze jesteś taka oszczędna.

Podniosła się. - Powinnam wracać do domu - powiedziała. - Zbyt długo już

mnie nie ma.

- Dlaczego przyszłaś do Agnes, skoro wiedziałaś, że ma do ciebie żal?

- Bo poprosiła mnie o to jedna z tkaczek z Hjula. Bała się, że Agnes może

zrobić jakieś głupstwo. - Popatrzyła na niego. - Nie uwierzyła, że Agnes i jej

koleżanka będą się utrzymywać z robienia szmacianych dywanów i drucianych

wieszaków. Na tym się tyle nie zarabia.

- Myślisz, że Agnes zamierza... - przerwał przestraszony. Przytaknęła. - Nie

rozumiem, jak mogła wpaść na taki pomysł.

Może przecież nawet zachorować. Byłam na tyle głupia, że pomyślałam, że

może uda mi się jej to wyperswadować. Powinnam była wiedzieć, że nie będzie

chciała mnie słuchać.

Teraz on także wstał. - Porozmawiam z nią, Elise. Ucieszyła się, że

przyszedłem. - Spojrzał na nią, nagle poczuł się skrępowany. - Przyszedłem, bo

chciałem wypytać ją o ciebie po tym, jak zobaczyłem ciebie - i jego - z mostu wczoraj

wieczorem.

Spuściła wzrok. - Cieszę się, że się spotkaliśmy, Johan. Byłoby mi przykro,

gdybyś uwierzył, że cię zdradziłam.

- Ja też się cieszę, że się spotkaliśmy. Chociaż to gorzko wiedzieć, że w dużej

mierze sam jestem winien temu nieszczęściu.

- Tak czy inaczej możemy pozostać przyjaciółmi. Przytaknął. - Możemy.

Pozdrów matkę i chłopców. Brakowało mi Pedera i jego opowieści. Przypominały mi

się, kiedy siedziałem w celi, i wtedy zdarzało mi się nawet uśmiechnąć.

- Szkoda, że nie słyszałeś go podczas... - zamilkła, przestraszona.

- Podczas waszego wesela? Możesz o tym mówić, Elise. Stało się i już.

Czuła kłujący niepokój, kiedy zbliżała się do domu. Było późno, zeszło jej

dłużej, niż planowała. Czy odważy się mu powiedzieć, że spotkała się z Johanem?

Czy Emanuel może mieć jej za złe, że rozmawiała z Johanem?

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

Kiedy weszła, mama siedziała sama w kuchni. Łatała spodnie.

- Gdzie są chłopcy?

- Położyli się. Nie wiesz, jak już późno?

- Emanuel jeszcze nie wrócił?

- Wrócił i się położył. Miał bardzo ciężki dzień w biurze. Było tak gorąco, że

niemal nie do wytrzymania, mówił.

Na pewno nie gorzej niż w fabryce, gdzie cały dzień stała przy maszynie,

pomyślała Elise, ale nic nie powiedziała. - Dawno się położył?

- Przed chwilą. Nie chciałam iść na górę, zanim nie wrócisz. Tyle dziwnych

rzeczy dzieje się ostatnio dookoła. Jak było u Agnes?

- Wciąż się gniewa.

- Chyba nie ma sensu próbować jej pomagać. Zresztą jak ty mogłabyś jej

pomóc?

- Chciałam zobaczyć, jak się czuje. Miałam nadzieję, że może wrócimy do

naszej dawnej przyjaźni.

Matka przyglądała się jej. - Uważam, że powinnaś trzymać się od niej z

daleka. Nie jest warta, żeby zabiegać o jej względy.

- Pójdę się położyć. Dobranoc, mamo.

Wyglądało, że Emanuel spał. Zdjęła po cichu ubranie, włożyła nocną koszulę i

weszła do łóżka. Na zewnątrz było jeszcze widno, zmrok zapadał dopiero koło

jedenastej. Przyglądała mu się. Leżał z zamkniętymi oczami, ale oddech nie był tak

równy i ciężki jak zwykle. Ledwo miała odwagę się poruszyć. Nie miała siły

opowiadać mu o Johanie i być może wysłuchiwać jego uwag. Nie miała siły na nic.

Pragnęła tylko spać.

Chciała się odwrócić na bok, ale lepiej było spokojnie leżeć.

- Gdzie byłaś?

Nie spodziewała się pytania. Głos był nieco śpiący, ale brzmiał jak zwykle,

jakby Emanuel nie spał od chwili jej wejścia.

- U Agnes. Jedna z tkaczek z Hjula poprosiła, żebym jej pomogła. Nie

odpowiedział. Dlaczego nic nie mówił?

W ciszy było coś oskarżycielskiego, niedopowiedzianego. Może widział ją i

Johana, jak siedzieli na ławce i rozmawiali?

- Był tam Johan. - Równie dobrze mogła mieć to już za sobą. - Wyszedł

wczoraj z więzienia i pracuje jako kamieniarz przy budowie drogi do Trondhjem.

Oboje gniewają się na mnie.

Dalej nic nie mówił.

Niespodziewanie poczuła złość. Nie zrobiła nic złego, więc dlaczego milczał?

- Wyszedł za mną, zaczęliśmy rozmawiać. Dobrze, że tak się stało.

- Co to znaczy „zaczęliśmy rozmawiać”? - spytał. Jego głos był spokojny, ale

coś było nie tak.

- Powiedziałam mu, że się w tobie zakochałam i że jesteś dobrym

człowiekiem. Że zgodziłeś się być ojcem dla dziecka, którego oczekuję.

- To było konieczne?

Wiedziała, że walczy, żeby zachować spokój.

- Musiałaś powiedzieć mu, że to nie moje dziecko?

- Gdybym tego nie zrobiła, skłamałabym.

- Będziesz musiała kłamać, jeśli chcesz, żeby wszyscy uwierzyli, że jestem

ojcem.

- Agnes o tym wie. Prędzej czy później na pewno by mu powiedziała.

- Póki co nie zrobiła tego.

- Nie, ale dała mu do zrozumienia, że zdradziłam go z tobą zaraz po tym,

kiedy się poznaliśmy. A to nieprawda.

Zapadła cisza.

- Kocham cię, Emanuelu. Nie żałuję swojego „tak”. Niech to nie stanie między

nami. Nie chciałam, żeby Johan miał mnie za latawicę. Teraz zna prawdę i nie muszę

czuć się skrępowana, kiedy spotykam go na ulicy. Rozstaliśmy się jak przyjaciele.

Zaimponowałeś mu, że wziąłeś na siebie obowiązki ojca. Przyznał, że on „nie byłby

w stanie”. Jedyne, czego żałuję, to że dałam mu do zrozumienia, kto jest ojcem.

Byłoby straszne dla pani Thoresen i Anny, gdyby teraz zrobił coś, za co znów mógłby

trafić do więzienia.

Emanuel podłożył swoją rękę pod jej głowę i powoli przyciągnął ją do siebie.

- Wybacz mi, Elise. Poczułem się zazdrosny. Chyba to rozumiesz.

- Nie masz do tego żadnego powodu. Cieszę się, że ci to powiedziałam. Nie

ma nic gorszego niż podejrzliwość.

Podciągnął jej koszulę, pieścił ją gwałtownie, szybko.

Elise próbowała za nim nadążyć, ale zmęczenie pracą, wypadek i wszystko, co

się potem wydarzyło, utrudniało jej to.

Zawiedziony, że nie udało się mu doprowadzić jej tam, gdzie chciał, odwrócił

się do niej plecami. Kiedy skończył, wymamrotał „dobranoc”.

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

Był wczesny ranek, wtorek 25 lipca. Ku wielkiemu zdziwieniu Elise dyrektor

dał wszystkim robotnicom, które miały mężów czy narzeczonych, którzy dostali

powołanie, kilka godzin wolnego, żeby mogły odprowadzić ich na stację i pożegnać

się z nimi. Dyrektor był żarliwym orędownikiem rozwiązania unii i dzień przed

wyjazdem oddziału wygłosił bardzo emocjonalne przemówienie do zatrudnionych w

fabryce pracowników.

- Norwegia zasługuje na szacunek i własne miejsce w międzynarodowej

społeczności - zaczął dobitnym, wzruszonym głosem. - Ponad dziesięć lat temu

zażądano od parlamentu utworzenia sieci norweskich konsulatów, ale opór

szwedzkich polityków był ogromny. Norweska żegluga potrzebowała własnych

konsulatów, jednak za każdym razem, kiedy przedstawiano tę propozycję Szwedom,

natychmiast odzywał się szczęk szabelek. Nastroje w szwedzkiej prasie były

nienawistne, a groźba wojny - realna. Byliśmy zmuszeni wycofać nasz wniosek.

Szkoda. Ponieśliśmy porażkę. Do wojny nie doszło, ale unia odniosła ranę, która nie

mogła się zagoić. - Zrobił przerwę, po czym uderzył pięścią w stół i mówił dalej: -

Teraz weźmiemy rewanż! Jeśli Szwedzi i tym razem nie ustąpią, będziemy zmuszeni

sięgnąć po broń. Bądźmy dumni z mężczyzn, którzy jutro wyjeżdżają bronić naszej

ojczyzny, najcenniejszego daru, jaki otrzymaliśmy od Boga, który mamy prawo i

obowiązek bronić.

Prządki i pomocnice stały poważne, słuchając dyrektora. Poczuły się jakoś

nieprzyjemnie. Wojna... Już samo słowo kojarzyło się z niebezpieczeństwem, z czymś

gwałtownym i brutalnym. No i jak sobie poradzą bez zarobków mężczyzn?

Niewielkie sumy, jakie wypłacano żołnierzom pełniącym służbę graniczną, nie

starczały, by wyżywić rodzinę. Ale jeśli nie wrócą? Wtedy czeka ich bieda i głód.

Myśli kłębiły się w głowie Elise. Nie stać ich będzie na wynajmowanie

domku, jeśli Emanuela nie będzie przez dłuższy czas. Trudno było znaleźć małe

mieszkanie, wielu wynajmowało jedynie kąt w cudzym pokoju. Skoro większa część

jej zarobków pójdzie na czynsz, niewiele zostanie na jedzenie. O ubraniu w ogóle nie

myślała.

Przez chwilę starała sobie wyobrazić, jak będzie żyła bez Emanuela. Odsunęła

od siebie tę myśl, ale płacz ścisnął jej gardło. Przez te kilka tygodni było im tak

dobrze. Po tym feralnym wieczorze, kiedy spotkała Johana, stali się sobie szczególnie

bliscy. Najwyraźniej przestraszył się, że być może żałowała swojej decyzji i że może

ją stracić, a ona zrozumiała, co on czuł, i chciała mu udowodnić, że nie miał powodu

do obaw. Wieczory spędzali razem, napawając się sobą, a ona zapominała o swoim

zmęczeniu i bolących plecach. Było im lepiej, niż kiedykolwiek sobie to wyobrażał.

Elise rozejrzała się. Wokół niej i wzdłuż ulicy, którą mieli przemaszerować

ż

ołnierze, od Akershus do Ostbanestasjonen, stało dużo ludzi. Twarze były poważne.

Możliwość odzyskania niezależności nie budziła entuzjazmu. Nie było śladu radości,

którą ludzie czuli siódmego czerwca, kiedy pełni optymizmu podawali sobie ręce i w

całym mieście rozbrzmiewały słowa hymnu. Dzisiaj dawało się wyczuć zmartwienie i

smutek rozstania. Czy ci młodzi żołnierze, którzy wkrótce mieli ukazać się na ulicy

Karla Johana, wrócą?

- Idą! - zawołała głośno mała dziewczynka. - Idzie wojna!

Dorośli uśmiechnęli się, ludzie zaczęli wyciągać szyje i wypatrywać żołnierzy,

którzy maszerując, zbliżali się do nich.

Batalion obrony kraju miał się stawić na ćwiczenia w pobliżu Fredrikshald,

powiedział jej Emanuel, podczas gdy batalion liniowy miał jechać do Kongsvinger.

Jego głos brzmiał dumnie, kiedy jej o tym mówił. Najwyraźniej był zadowolony, że

jest w Norweskim Korpusie Strzelców.

Zbliżali się, szli wyprostowani, z dumą w oczach, w zwartym szeregu

maszerowali do dźwięku Marsza strzelców. Plecaki im ciążyły, ale nie wydawało się

im to przeszkadzać. Poranne słońce odbijało się w karabinach, w wojskowych kotłach

i w szablach, kroki niosły się echem po wzgórzach.

Przyglądający się im ludzie wiwatowali, machali żołnierzom, powiewały

chusteczki, niektóre kobiety otwarcie płakały.

Elise stała w pierwszym rzędzie i widziała Emanuela z bliska. W domu, zanim

wyruszył, pożegnali się gorąco i kiedy teraz ich spojrzenia na chwilę się spotkały,

zalała ją fala dumy. Z trudem przełknęła ślinę. Czuła w sobie miłość do niego.

Chciała zawołać: Wróć do mnie, Emanuelu! I chociaż żaden dźwięk nie pojawił się na

jej ustach, wiedziała, że on o tym wic. Kochała go, teraz to zrozumiała.

Trudno było wracać z powrotem do fabryki. Szły grupkami, wszystkie razem:

robotnice z Graaha i z Hjula, i z fabryk płożonych dalej nad rzeką. Część była nawet z

fabryki tekstyliów w Nydalen. Wyglądało na to, że wszyscy dostali dzisiaj wolne.

- Elise?

Odwróciła się pośpiesznie. Za nią szła Agnes.

- Ty tutaj?

Poczuła się nieprzyjemnie, zastanawiała się, czy Agnes przyszła po to, żeby

zobaczyć Emanuela, zanim wyjedzie. Agnes uśmiechnęła się.

Elise patrzyła na nią zdziwiona. Nie sprawiała wrażenie zagniewanej, raczej

łagodnej i zadowolonej. Ładnie wyglądała, miała nowy kapelusz i nową bluzkę.

Czyżby nowe zajęcie już pozwoliło jej tyle zarobić?

- Nie patrz na mnie tak podejrzliwie. Przyszłam pożegnać się z Johanem.

- To miło z twojej strony.

Elise czuła się zakłopotana. Czyżby Agnes zrobiło się żal Johana, bo nie miał

go kto odprowadzić? Gdyby nie te straszna zdarzenia, które miały miejsce zimą, ona

by go teraz odprowadzała.

Agnes roześmiała się.

- Nie zrobiłam tego z grzeczności. Johan i ja jesteśmy ze sobą.

- Tak? - powiedziała Elise i spojrzała na nią zdziwiona.

- Czy to nie wspaniale? Obie uważałyśmy, że Johan jest najprzystojniejszy ze

wszystkich z Sagene, z całego osiedla. Pamiętasz?

- Oczywiście, że pamiętam. Miło mi to słyszeć, Agnes.

W głębi duszy nie była jednak tym tak zachwycona. Biedny Johan, dość miał

nieszczęść. Jego miłość do Agnes, na której nie można było polegać, mogła przynieść

mu jedynie rozczarowanie.

- Już się na ciebie nie gniewam, Elise.

- Cieszę się, że to mówisz. Było mi przykro, Agnes. Agnes pokiwała głową.

- Tamtego wieczora nie zachowałam się tak jak powinnam. - Uśmiechnęła się.

- Byłam zła. Teraz jednak cieszę się, że wtedy się wygadałam. Inaczej pewno bym go

nie dostała.

Nie marnowali czasu, pomyślała Elise. Minęły zaledwie dwa tygodnie od jej

wizyty na Maridalsveien, kiedy to widziała wściekłość w jej oczach.

- Na pewno dostaną przepustkę. Jak przyjedzie, przygotuję mu coś dobrego -

powiedziała i znów się uśmiechnęła.

- Gdzie Johan będzie stacjonował?

- W Kongsvinger. Tam gdzie Emanuel. Chciałabym to zobaczyć! Będą krzywo

na siebie patrzeć. Chociaż Johanowi już przeszło. Zakochał się we mnie.

- Cieszę się - powiedziała Elise, a jej słowa rozbrzmiewały niczym echo.

Powinna uściskać Agnes, życzyć jej powodzenia i cieszyć się jej i Johana szczęściem,

ale słowa ugrzęzły jej w gardle, nie była w stanie okazać zadowolenia, czego Agnes

zapewne oczekiwała. - Znalazłaś pracę?

Agnes przytaknęła. - Wracam do Hjula. Elise spojrzała na nią zdziwiona. - To

dobrze.

- Dobrze? - odpowiedziała Agnes, posyłając jej ponure spojrzenie. - Dobrze,

ż

e wracam do niewolnictwa?

- Wolałaś być służącą?

- Czasem tak, ale nie zawsze. Chwilę szły w milczeniu.

- Słyszałam, że chciałaś zamieszkać na Lakkegata i robić szmaciane dywany.

Agnes spojrzała na nią podejrzliwie. - Kto ci tak powiedział? - spytała.

- Jedna z tkaczek z Hjula. Agnes zdawała się zawstydzona.

- Nie mówiłam tego poważnie. Byłam zła i chciałam wyjechać. Nagle wyraz

jej twarzy się zmienił, uśmiechnęła się.

- Johan zjawił się w samą porę. Uratował mnie.

- Naprawdę byłaś gotowa to zrobić?

- Tak.

- Chyba wiesz, jaki los czeka te dziewczęta. Wiele z nich kończy na czwartym

oddziale szpitala w Ulleval z okropną chorobą.

- Skąd to wiesz?

Elise zauważyła, że Agnes nie zaprzeczyła.

- Spotkałam jedną z nich, kiedy szukałam dziewczyn, które były z ojcem.

Opowiedziała mi o wszystkim. Okropnie wyglądała. Miała rany na całym ciele. Kiedy

pojawiły się pierwsze krosty, potwornie się przeraziła.

Agnes nie odzywała się. Elise zrozumiała, że dała jej do myślenia.

Zbliżały się do mostu Beierbrua.

- Wracasz do pracy w Hjula? Agnes przytaknęła.

- Wczoraj zaczęłam już pracę. Dyrektor dał wolne wszystkim, których

mężowie czy narzeczeni wyjeżdżają, żebyśmy mogły się pożegnać. - Zachichotała. -

Pożyczyłam pierścionek od matki i powiedziałam, że ja i Johan Thoresen jesteśmy

zaręczeni. Co właściwie jest prawdą. My... - zamilkła, jakby nagle się zawstydziła, co

nie było do niej podobne.

- Chyba nie chcesz powiedzieć, że... Agnes przytaknęła.

Elise przypomniała sobie ubiegłoroczne letnie wieczory i zimowe godziny w

kuchni pani Thoresen. Wtedy do niczego nie doszło.

Przeszły przez most. Agnes ruszyła w stronę dużego szarego budynku po

prawej stronie.

- Do widzenia, Agnes. Na pewno się jeszcze zobaczymy.

- Mam nadzieję. Cieszę się, że znów jesteśmy przyjaciółkami. Niedobrze się

na siebie gniewać, prawda?

Elise pokręciła głową. Uważała, że Agnes mogła przynajmniej przeprosić za

swoje zachowanie podczas wesela i za to, że powiedziała Johanowi coś, co nie było

prawdą. Ale nie powinna chyba oczekiwać zbyt wiele. Agnes była Agnes.

Kiedy Elise tego wieczora wróciła z fabryki do domu, zobaczyła Pedera

siedzącego na schodkach z brodą opartą o dłonie, patrzącego smutno na wodę płynącą

pod mostem.

- Co z tobą, Peder?

- Jeszcze pytasz?

Nawet na nią nie spojrzał. Sprawiał wrażenie, jakby na swoich młodych

barkach dźwigał wszystkie nieszczęścia świata, i to właśnie on, zwykle taki wesoły i

radosny.

- Uderzyłeś się czy coś zgubiłeś?

- To nie to - powiedział i pokręcił głową.

- Chodź; ci o to, że Emanuel wyjechał?

- O to też - przytaknął, nie patrząc na nią.

- A o co jeszcze?

Usiadła obok niego i objęła go ramieniem.

- Zawsze kiedy z kimś się zaprzyjaźnię albo kiedy urodzi mi się braciszek, to

zaraz znika. Najpierw był Johan, potem Braciszek, i w końcu Emanuel. Teraz Johan

wrócił i zaraz wyjechał. A na dodatek zakochał się w Agnes. Głupek jeden!

Elise westchnęła.

- Życie dorosłych czasem trudno jest zrozumieć. Johan zerwał nasze

zaręczyny, bo ktoś go okłamał i powiedział, że jestem z Emanuelem. Długo płakałam,

ale potem polubiłam Emanuela i kiedy mi się oświadczył, zgodziłam się. Johan

pewnie też trochę płakał, kiedy usłyszał te wszystkie kłamstwa. Ale kiedy wyszedł z

więzienia, spotkał Agnes i teraz obie pary są szczęśliwe i nikt już nie płacze. Ty też

nie powinieneś się smucić.

- Nie lubię jej - ciągnął dalej. Najwyraźniej w ogóle jej nie słuchał. - Mama

mówi o niej, że to latawica. Podlotka.

- Podlotek - poprawiła go Elise.

Opuścił ręce i oparł się o nią. - Co to znaczy?

- To znaczy po prostu młoda dziewczyna.

- Pani Evertsen mówi, że to flirciara, a według mnie to ulicznica, do diabła!

- Peder, przeklinasz! Poza tym nie wiesz, co to znaczy „ulicznica”. Nagle oczy

Pedera zaszły łzami. - Czy to ładnie, że zabrała mi mojego przyjaciela?

- Sądziłam, że polubiłeś Emanuela? - powiedziała Elise i objęła go.

- Polubiłem - pociągnął nosem Peder. - Ale można chyba lubić dwie osoby

naraz?

ROZDZIAŁ JEDENASTY

Mijały kolejne dni. W mieście panował nastrój smutku i przygnębienia. Ludzie

przystawali na ulicy czy w mleczarni i rozmawiali, rzucali się na gazety i pilnie

ś

ledzili wszystko, co mówiono. Większość miała kogoś, kto został zmobilizowany:

męża, syna. sąsiada czy kuzyna, i wszystkim cisnęło się na usta pytanie: Czy będzie

wojna?

Wchodząc do sklepu Magdy na rogu, od razu wyczuwało się ten nastrój. Nie

chodziło tylko o prowadzone tam rozmowy, ale też o to, co kupowano. Jeśli dawniej

ludzie od czasu do czasu dawali się skusić na jakiś smakołyk, nawet jeśli nie bardzo

było ich na to stać, to teraz rozpusta się skończyła. Kupowano tylko to, co

najpotrzebniejsze: chleb, solone śledzie, kaszę i ziemniaki. Wkładano rzeczy do torby

i wracano do domu. Czasem od biedy brano też jeszcze baniak mleka.

Ludzie wierzący mówili o gniewie Pana. Zaczęło się od trzęsienia ziemi w

ubiegłym roku, potem spłonął Alesund, a następnie ogień strawił Porsgrunn. Pani

Evertsen składała ręce. Mrucząc pod nosem: „W imię Jezusa”, odprawiała własne,

małe nabożeństwo.

Pewnego dnia jedna z pomocnic przyniosła ze sobą do fabryki dodatek do

„Fainiliejournalen” i pokazała go pozostałym w przerwie obiadowej. Można tam było

zobaczyć całą norweską marynarkę. Pod zdjęciem było napisane, że Norwegia ma

cztery nowoczesne pancerniki, szereg mniejszych okrętów transportujących miny, kil-

ka torped i torpedowców i jeszcze inne okręty. Poza tym marynarka miała też rodzaj

pływającej wieży armatniej z wystającymi z wody armatami.

Dziewczęta wzdrygnęły się.

- Dobrze, że mamy Christiana Michelsena - powiedziała jedna z nich.

- Niech no tylko Szwedziuchy spróbują.

Jedna z prządek miała rodzinę w Fredrikstad. Odwiedziła ich pewnej niedzieli,

kiedy kolejne bataliony jeden za drugim przeciągały przez miasto. Szli żołnierze z

armatami i kuchniami polowymi, ulicami Starego Miasta ciągnęła kawaleria. Ludzie

stali w tłumie na chodnikach, patrząc, jak mijają ich niekończące się szeregi żołnie-

rzy.

Spływał z nich pot. Na nogach mieli wielkie, ciężkie buty; byli w pełnym

rynsztunku. Nastrój w niczym nie przypominał tego z Siedemnastego Maja, nawet

dźwięki Marsza strzelców nie nastrajały do wiwatowania.

Inna miała ze sobą egzemplarz „Tyrihans” i jeszcze inne pisemko. Dziewczęta

pochyliły się nad nimi, przeglądając je, podczas gdy jedna z nich czytała na głos.

Pisano tam między innymi o „Granatenbombenstierna”, który zawinął z dziesięcioma

tysiącami pijanych Szwedów, przybywających tu, by dać nauczkę Oli Nordmannowi i

pokazać, kto naprawdę rządzi w kraju.

- Mój mąż sądzi, że Anglicy nam pomogą. Może nawet i cesarz Wilhelm -

dodała z nadzieją jedna ze starszych kobiet. - Wystarczy, że Michelsen wyśle telegram

cesarzowi, a ten od razu się tu zjawi.

Strach nieco ustąpił, ale niepokój pozostał. Kiedy spotykało się kilka osób,

zaraz zaczynano rozmawiać o Szwecji, o królu Oskarze, o Michelsenie, o Nansenie i

o wojnie. Peder chętnie dzielił się wszystkim, co usłyszał.

- Ktoś opowiadał, że szwedzkie oddziały są już prawie na granicy. Wielkie

pociągi, pełne szwedzkich żołnierzy, stoją i czekają. Żołnierze są pijani jak zające.

Pytanie, czy w ogóle będą w stanie trafić do celu, kiedy przyjdzie co do czego.

Pewnej nocy zbudził ich hałas. Elise wyskoczyła z łóżka i wbiegła do kuchni.

Na zewnątrz świecił księżyc, dając niebieskawe, nieco tajemnicze światło. W tej

samej chwili wpadli z hałasem Peder i Kristian, a za nimi matka ze świeczką w ręku.

- Słyszałaś, Elise? - spytał Peder, a w jego głosie pobrzmiewał niekłamany

zachwyt.

Nie rozumie, co to znaczy wojna, pomyślała. Dla niego to jak zabawa w

ż

ołnierzyki, jaki bójka między chłopcami.

- Owszem, słyszałam - odpowiedziała Elise, drżąc cała. Czyżby zaczęła się

wojna?

- Nie sądziłam, że zacznie się tu, w mieście - odezwała się matka cienkim

głosem. - Przecież wszyscy żołnierze zostali wysłani na granicę.

Tylko Kristian nic nie mówił. Stał sztywny, z zaciśniętymi dłońmi i wyglądał

przez okno.

Następnego huku nie było. Na zewnątrz widać było małe drewniane domki,

pogrążone w ciemności, tylko gdzieniegdzie migotały świeczki, szybko je jednak

zagaszono. Nigdzie nie było nikogo widać, a kiedy podeszli do okna w korytarzu i

spojrzeli na fabryki, zobaczyli, że budynki stoją pogrążone w ciemności i nocnej

ciszy, jak zwykle zresztą. Nikt nie śpieszył przez most, żadne koło u wozu nie

hałasowało na wyboistej drodze.

- Chciałabym, żeby Emanuel tu był - powiedziała matka zlęknionym głosem.

- Przecież on ma nas bronić - rzucił odważnie Peder. Elise odwróciła się w

stronę drzwi do sypialni.

- Chodźmy spać. Skoro wszyscy uznali, że nie ma potrzeby wstawać, to my też

nie musimy.

- Skąd to wiesz? - spytał Peder, idąc za nią.

- W oknach paliłyby się świeczki.

- Może oszczędzają i siedzą po ciemku.

- To nie jest wojna, Peder. Jeszcze nie. Gdyby coś się działo, wiedzielibyśmy

już wieczorem.

Wcale nie była tego pewna, ale musiała go jakoś uspokoić.

- Mogę dzisiaj spać w twoim łóżku? - spytał niepewnym głosem.

Chyba jednak rozumiał powagę sytuacji. Zrobiło się jej go żal. Jej też

brakowało poczucia bezpieczeństwa, które dawał jej Emanuel.

- Jasne, Peder. Przynajmniej nie będę spała sama.

Matka i Kristian wdrapywali się na górę, podczas gdy Elise i Peder zniknęli w

sypialni.

Położył się blisko niej, jak to często robił. Czuła, jak chude chłopięce ciało

drży, i przyciągnęła go do siebie.

- Im nie zależy na nas, Peder. My dla nich nic nie znaczymy.

- A jeśli jakaś kula armatnia wpadnie przez komin, Elise? Wtedy wylecimy w

powietrze, i ty, i ja.

- Nic podobnego. Spróbuj teraz zasnąć. Jutro dowiemy się, co to był za huk.

- Myślę, że to był wystrzał z armaty. To sprawka tych szwedzkich diabłów.

Jeśli któregoś z nich spotkam, powiem mu, że to jest nasz kraj! Powiedział to dawno

temu ten król, który miał takie piękne włosy! Co najmniej dwadzieścia lat temu.

Elise uśmiechnęła się w ciemności i pogładziła go po czuprynie.

- Miałeś na myśli Haralda Pięknowłosego, ale to było ponad tysiąc lat temu.

- Musisz im to powiedzieć, Elise. Może prędzej posłuchają podlotki.

Następnego dnia okazało się, że był to wystrzał z armatki straży pożarnej przy

Sankt Hanshaugen. Budynek straży pożarnej powstał zaledwie trzy lata temu; strażacy

dyżurowali w nocy, żeby móc ostrzec przed pożarem. Ogień szybko ugaszono.

Tego samego wieczoru przyszła do nich w odwiedziny Hilda. Elise spojrzała

na jej twarz i od razu się domyśliła, że coś się stało.

Matka też musiała to zauważyć, bo jej prawe oko zaczęło drgać nerwowo.

Szybko nastawiła wodę na kawę.

Hilda usiadła przy stole w kuchni, nie odzywała się.

- Co z tobą, Hilda? - spytała matka, przyglądając się jej z niepokojem.

Hilda wzruszyła ramionami.

- Zapracowujesz się? Nie byłoby lepiej, gdybyś dalej pracowała jako

pomocnica?

Upał się utrzymywał. Drzwi do kuchni były otwarte, wpadało ciepłe

powietrze, pełne słońca, zapachu kwiatów i rzeki.

- Fuj, ale tu cuchnie - powiedziała Hilda, marszcząc nos. - Zamknij drzwi,

Peder!

Elise usiadła naprzeciwko niej.

- Powiedz, o co chodzi, zamiast siedzieć i się dąsać. Hilda spojrzała na nią

ponuro.

- Słyszałam, że rozmawiałaś z panem Paulsenem i jego żoną.

- Masz na myśli siostrzeńca pana Paulsena? Spotkaliśmy ich kiedyś podczas

spaceru. Emanuel musiał się z nimi przywitać, w końcu byli jego sąsiadami.

- Nie miałaś zamiaru opowiedzieć mi, jak się przed nimi płaszczyłaś?

- Nie płaszczyłam się, a nic ci nie mówiłam, bo nie chciałam cię ranić.

Najchętniej wcale bym się nie zatrzymywała, ale musiałam.

Hilda prychnęła.

- Stałaś tam i się krygowałaś, tak? To też musiałaś? Musiałaś zajrzeć do

wózka i wziąć dziecko na rękę, tak?

- Nic takiego nie zrobiłam - powiedziała Elise, czując, że robi się czerwona ze

złości. - Matka wyjęła je z wózka i podniosła. To ona chciała, żebym wzięła je na

ręce. Możesz sobie chyba wyobrazić, jak się czułam.

- Jak ty się czułaś? ... - Oczy Hildy miotały pioruny. - Podobno nawet zaprosili

was do siebie, ciebie i Emanuela. Jeśli pójdziesz, nigdy ci tego nie wybaczę.

- Nie miałam zamiaru do nich iść. Matka podeszła do stołu.

- O co się kłócicie? Spotkałaś rodziców Braciszka, Elise?

Jej też nic nie powiedziała. Wiedziała, jak bolało ją samo wspomnienie

Braciszka.

Hilda podniosła się tak gwałtownie, że krzesło się przewróciło.

- Rodzice Braciszka! I to mówi jego babcia! - Rzuciła się do drzwi, szarpnęła

je i wybiegła.

- Biegnij za nią, Elise - zawołała matka, mrugając oczami. - Jest zrozpaczona.

Elise posłuchała, nie biegła jednak, tylko szła. Dogoniła ją na wzgórzu Aker.

Hilda zatrzymała się. Płakała. - Przepraszam, Elise, ale nienawidzę tych ludzi!

- powiedziała i łkając, zakryła twarz rękami. - Zatrzymali mnie na środku ulicy, żeby

pokazać mi dziecko. Domyślili się, że jestem twoją siostrą, bo jesteśmy tak

„niewiarygodnie” do siebie podobne! - Hilda zmieniła głos, przedrzeźniając ich: -

„Pan Ringstad to taki uprzejmy i dobry człowiek, jego żona też jest bardzo miła,

chociaż wychowywała się w bardzo skromnych warunkach”. Miałam ochotę plunąć

im w twarz! Musiałam tam stać, zaglądać do wózka i zachowywać się jakby nigdy

nic. Patrzyłam my prosto w oczy! - Głos się jej załamał. - To były moje oczy - dodała,

łkając.

Elise objęła ją i przytuliła. Były same, nikt ich nie widział.

- Rozumiem cię, Hildo. Tak było mi cię żal, kiedy ich zobaczyłam, że nie

mogłam powstrzymać łez. Dlatego uznali, że bardzo lubię dzieci. Jakże ja nienawidzę

majstra!

Hilda szybko wyswobodziła się z jej objęć.

- Dlaczego? To nie jego wina.

Elise patrzyła na nią, nic nie rozumiejąc.

Hilda wytarła oczy rękawem i wyprostowała się. - Cieszę się, że je mam. I

proszę, nie mów o nim źle. Możesz spokojnie wracać do domu, Elise. Musiałam to z

siebie wyrzucić, ale już jest w porządku.

Elise kiwała głową, zdziwiona. - Przyjdź kiedyś, napijemy się kawy. Matka

tęskni za tobą. Chłopcy i ja też.

Hilda zatrzymała się, jakby nagle o czymś sobie przypomniała. - Pewnie ci

przykro, że wyjechał...

Elise pokiwała głową. - Dostałyśmy wolne, żeby odprowadzić ich na stację.

- Słyszałaś o Agnes i o Johanie?...

- Tak. Muszę powiedzieć, że szybko się pocieszyła. A podobno chciała

odebrać sobie życie z tego smutku.

Hilda uśmiechnęła się.

- Znasz Agnes.

ROZDZIAŁ DWUNASTY

Następnego dnia, kiedy Elise wróciła do domu z przędzalni, czekał na nią list.

Podniecona rozerwała kopertę:

Kochana Elise!

No więc jesteśmy już na miejscu. Dotarliśmy do Kongsvinger o 12.40 we

wtorek, tego samego dnia, kiedy wyjechaliśmy i cale miasto wyszło nas oglądać.

Przyjemnie było tak maszerować ulicami w takt Marsza strzelców, podchodząc pod

strome zbocze, prowadzące do twierdzy. Tam na górze kolejne kompanie defilowały

przed pułkownikiem, oddając mu honory. Trzy kompanie zostały zakwaterowane w

czteroosobowych namiotach pod murami twierdzy, podczas gdy czwarta została

skierowana do budynku w samej twierdzy. Ja trafiłem do jednego z namiotów,

dostałem łóżko z siennikiem, a moją poduszką jest plecak. Powiedziano nam, że mamy

się urządzić tak dobrze i praktycznie, jak potrafimy, mając na uwadze, że nasz pobyt

tutaj może nieco potrwać. Ale chłopcy są w dobrych nastrojach. Któregoś wieczora

lał deszcz. Jakiś porucznik zobaczył, że jeden ze strzelców moknie przed namiotem, i

kazał mu wejść do środka. „Pełnię wartę”, odpowiedział strzelec. „Muszę pilnować,

ż

eby słoma się nie zmoczyła, i zwołać żołnierzy, jeśli doszłoby do zalania”.

Tęsknię za tobą, Elise. Bardziej, niż sobie wyobrażasz. Kiedy inni leżą i

rozmawiają o tańcach, zabawach i dziewczynach, mając nadzieję przeżyć jakąś

przygodę w Kongsringer, ja marzę o tobie. Było nam tak dobrze przed moim

wyjazdem z domu. Martwię się, że może minąć trochę czasu, zanim się znów

zobaczymy. Słyszę, że ktoś biegnie, coś się dzieje. Muszę kończyć.

Jest wieczór następnego dnia. Posłaniec przybył z telegramem ze Szwecji.

Kapitan twierdzi, że nigdy nie byliśmy bliżej wojny. Modlę się za ciebie, Elise. Za nas

oboje.

Twój Emanuel

Elise złożyła list i schowała go do kieszeni.

- Co pisze? - spytała matka, patrząc na nią wystraszonym wzrokiem.

- Pisze, że nigdy nie byliśmy bliżej wojny. Matka nerwowo załamywała ręce.

- Musimy się rozejrzeć za mieszkaniem, Elise. Wiedziałam, że jest nam za

dobrze, żeby to mogło tak trwać - dodała, mamrocząc i omiatając wzrokiem

pomieszczenie.

- Musisz martwić się na zapas? - Elise sama słyszała, jak ostro to zabrzmiało.

- Trzeba myśleć realistycznie. Nie możemy tu mieszkać, nie mając pensji

Emanuela. Te nędzne parę groszy żołdu nie starcza nawet na ich własne potrzeby. Na

mieszkanie w Andersengarden nie będzie nas stać, musimy znaleźć coś tańszego.

- Nie zamierzam niczego szukać, nic jeszcze nie wiemy - powiedziała Elise

stanowczo. - Szwedzi mogą nagle zmienić zdanie i zgodzić się na rozwiązanie

pokojowe.

Matka patrzyła na nią, uśmiechając się z wyższością.

- Dobrze jest być optymistką, ale naiwność bywa niebezpieczna. Nie

zauważyły, że Peder wszedł z przedpokoju i teraz stał i przysłuchiwał się rozmowie.

- Dostałem pracę - powiedział bez cienia radości w głosie. Matka klasnęła w

dłonie. - Dostałeś pracę, Peder? Teraz, na wakacje?

Peder pokiwał głową z powagą. - Nie tylko na wakacje. Będę pomocnikiem

woźnicy. U Karlsena.

- To dobrze, Peder - powiedziała Elise i uśmiechnęła się do niego. - Nie

cieszysz się? Przecież tego właśnie chciałeś.

Peder pokręcił głową. - Nie jeśli będziemy musieli mieszkać na Lakkegata w

pokoju razem z dwudziestoma innymi. I nie teraz, kiedy zaraz będzie wojna. Jeśli

Szwedziuchy zaczną strzelać z armat, to Johan i Emanuel trafią do nieba, do taty. Nie

wiem, co to komu da.

Elise poczuła, że cała sztywnieje. Słowa matki musiały przestraszyć Pedera.

- Nie wierzę, że będzie wojna. Wierzę natomiast, że i Emanuel, i Johan wrócą

do domu i że dalej będziemy mogli mieszkać w domku majstra, przynajmniej do

następnego lata.

Tym razem jednak Peder wydawał się niepocieszony. Wyszedł ze spuszczoną

głową. Elise śledziła go wzrokiem, a jej serce krwawiło.

Tego samego wieczora, akurat kiedy chłopcy mieli iść spać, rozległo się

pukanie do drzwi. Weszła Agnes.

- Dostałam list od Johana! - wyśpiewała radosnym głosem, bez żadnego

skrępowania, mimo że nie widziała się z matką Elise od czasu tamtego przykrego

zdarzenia podczas wesela. Usiadła na jednym ze stołków. - Macie może trochę kawy?

Twarz matki była ściągnięta. Pośpiesznie sięgnęła po dzbanek z kawą, wciąż

jeszcze ciepły po kolacji. - Coś chyba jeszcze zostało, ale kawa jest słaba.

- Nie szkodzi - powiedziała Agnes i uśmiechała się. Nie było wątpliwości, że

znów była dawną Agnes. - Pisze takie rzeczy, że aż się rumienię. Za tydzień dostanie

przepustkę i wtedy pójdziemy po tańczyć do wesołego miasteczka.

Elise patrzyła na nią, nic nie rozumiejąc.

- Jak może dostać przepustkę, skoro lada chwila dojdzie do wojny?

Agnes wzruszyła ramionami. - Nie wierzę w to. Wszyscy dostaną przepustki.

W każdym razie ci, którzy o nie poproszą. Wystarczy, że powiedzą, że mają w domu

chorą matkę, albo coś takiego.

Matka wzięła wiadro na wodę i ruszyła w stronę drzwi, najwyraźniej nie miała

siły dłużej tego słuchać. Peder i Kristian nadstawiali uszu, ale kiedy po chwili Elise

kazała im iść na górę spać, posłuchali.

- Nie dostałaś listu, Elise?

- Dostałam. Dzisiaj.

- Też pisze ci takie rzeczy... chodzi mi o to, czy... - Agnes zachichotała. - Też

się rumienisz?

W głosie nie słychać było zazdrości, najwyraźniej Emanuel został już zupełnie

zapomniany.

- Pisze, jak im się żyje i że tęskni do domu.

- Nie powinnaś była zostawiać Johana. Ja się z tego oczywiście cieszę, ale żal

mi ciebie. Wciąż jest najprzystojniejszym mężczyzną w Sagene. Emanuel jest taki

poważny. To żołnierz Armii Zbawienia i w ogóle. Jest inni niż reszta.

Elise kręciła głową bezradnie. - Dziwne, jak wiatr zmienił kierunek.

Agnes śmiała się. Spuściła wzrok, zawahała się. - Myślisz, że mi się uda?

Usidlić go? Tak naprawdę?

- To zależy od ciebie. Jeśli będziesz mu wierna i będziesz się porządnie

prowadziła, to myślę, że tak. Ale jeśli zacznie cię nosić i zrobisz jakieś głupstwo, to

cię zostawi. Widziałaś, co się stało, kiedy usłyszał plotki o mnie i Emanuelu.

Agnes pokiwała głową.

- Będę się pilnować. Tym razem to coś poważnego. - Podniosła wzrok. -

Słyszałaś, że jeden z przyjaciół Johana i Lorta - Andersa też został zmobilizowany?

Elise przeszedł chłód. - Wiesz kto? Agnes pokręciła przecząco głową.

Kiedy Elise tego wieczoru położyła się spać, jej myśli krążyły wokół tego, co

powiedziała Agnes. A jeśli to był ten rudy... Może trafił nawet do tej samej kompanii

co Johan... Widziała przed sobą twarz Johana, kiedy powiedziała mu, kto to był.

Zacisnął wtedy pięści tak mocno, że aż mu zbielały.

Odsunęła od siebie dręczące ją myśli. Johan miał teraz Agnes, przeszłość nie

miała już dla niego znaczenia.

ROZDZIAŁ TRZYNASTY

- Jeszcze nie byłaś u lekarza, Elise?

Matka patrzyła na nią pytająco przez kuchenny stół, przy którym siedziały i

obierały ziemniaki na niedzielny obiad. Elise pokręciła przecząco głową.

- Jaki to ma sens? Może mi tylko powiedzieć to, o czym i tak już wiem. I

jeszcze zażąda dwóch koron.

- Uważam, że mimo wszystko powinnaś pójść. Przez tydzień zaoszczędzimy

na maśle i mleku, będziemy częściej jeść kaszę. Jesteś blada i zmęczona. Musisz

zebrać siły przed długą zimą.

Elise nic nie powiedziała. Jak mogła zebrać siły przed zimą, skoro w fabryce

nie było ani słońca, ani lata? Dzisiaj była niedziela i padał deszcz.

- Słyszałaś coś nowego? - spytała w zamian. - Kiedy byłaś w mleczarni albo u

Magdy na rogu?

Matka pokręciła głową.

- Ludzie różnie mówią. Niektórzy twierdzą, że Szwedzi są tuż - - tuż,

uzbrojeni po zęby, inni, że siedzą sobie w Szwecji i polerują guziki przy mundurach.

Mam nadzieję, że niedługo znów dostaniesz list od Emanuela.

Peder, Kristian i Evert siedzieli na stryszku i bawili się w wojnę miedziakami i

guzikami od spodni. Strasznie hałasowali, najwyraźniej Norwegowie i Szwedzi starli

się ze sobą w krwawej walce.

- Że też nie mogą się bawić w coś innego, tylko w wojnę - westchnęła matka.

- Skoro dorośli nie rozmawiają o niczym innym, to dzieci też to słyszą. Poza

tym chłopcy chyba już tacy byli.

Na zewnątrz dały się słyszeć ciężkie kroki.

- Ktoś idzie - powiedziała matka i zatrwożona spojrzała na drzwi. - Chyba

jakiś mężczyzna.

Elise poczuła, że serce zaczęło jej szybciej bić. Czyżby Emanuel dostał

przepustkę?

Podbiegła do drzwi i otworzyła je. Na zewnątrz stał Johan. W mundurze. Było

mu w nim do twarzy, mimo że był mokry od deszczu.

- Johan?! - wykrzyknęła, nie wiedząc, czy się cieszyć, czy nie. Wolałaby

zobaczyć Emanuela. Co Johan tu robił? - Wejdziesz? - zaprosiła go do środka.

- Pomyślałem, że zajrzę i pożegnam się z wami przed wyjazdem.

Uśmiechnął się do niej swoim starym, tak dobrze jej znanym uśmiechem.

Peder, Kristian i Evert zbiegli pośpiesznie ze stryszku.

- Johan?! - zawołał Peder i rozpromienił się. - Wróciłeś? Johan się roześmiał. -

Byłem w domu na przepustce, już wracam.

- Byłeś na wojnie? - Peder patrzył na niego okrągłymi oczami. - Strzelaliście z

armaty?

Johan znów się roześmiał i zaczął targać mu grzywkę.

- Nie ma wojny, jeszcze nie. Musimy tylko pilnować granicy, żeby nikt się nie

przemknął.

Elise poczuła, że matka sztywnieje. Było jej przykro ze względu na Johana.

Kiedyś była nim zachwycona, ale nie mogła darować mu tego, co wydarzyło się zimą.

Poza tym pewnie nie podobało się jej, że Johan ją odwiedzał, kiedy Emanuela nie

było w domu.

- Proszę, wejdź - powiedziała. Na tyle się jednak zdobyła. To był przecież jej

dom.

Johan przywitał się uprzejmie z matką, która pozdrowiła go powściągliwie.

- Dostałeś przepustkę, więc sytuacja nie jest chyba aż tak krytyczna. - Elise

szukała tematu do rozmowy, który nie byłby niebezpieczny. Wskazała mu jedno z

krzeseł i usunęła blaszaną miskę z nie do końca obranymi ziemniakami. - Co u Anny i

twojej matki? - mówiła dalej, nie czekając na odpowiedź. Wiedziała, że mówi za

szybko i jest zdenerwowana.

- Nie najgorzej. Matka jak zwykle narzeka, ale Anna wydaje się zadowolona.

Chłopcy usiedli na podłodze przy drzwiach, najwyraźniej nie chcieli uronić nic

z rozmowy.

- Emanuel pisał, że nigdy nie było tak blisko wojny. Podobno przyszedł jakiś

telegram ze Szwecji.

Johan przytaknął.

- Zdenerwowaliśmy się. Pułkownik powiedział, że mamy dać z siebie

wszystko i spełnić swój obowiązek. Natomiast kapitan nie wierzy, że w ogóle dojdzie

do wojny. Uważa, że przewaga Szwedów jest tak niewielka, że dobrze się zastanowią,

zanim odważą się uderzyć. Ich przewaga nigdy nie była mniejsza, a my nigdy nie

byliśmy tak dobrze uzbrojeni i przygotowani.

- Nie dziwne, że dostałeś przepustkę, skoro sytuacja jest taka krytyczna?

- Dostałem ją ze względu na Annę. Skończyły się jej lekarstwa, musiałem

wyskrobać parę koron.

Elise przypomniały się słowa Agnes, że najlepiej wymyślić chorą matkę. Johan

by czegoś takiego nie zrobił, była o tym przekonana.

- Agnes mówiła, że wybieracie się do wesołego miasteczka. Johan spojrzał na

nią zdziwiony.

- Do wesołego miasteczka? Kiedy Szwedzi stoją pod drzwiami?

Elise poczuła, że się rumieni.

- Przyjechałem rano i zaraz wyjeżdżam.

- Jak tam jest? - Peder nie potrafił się powstrzymać. - Jak jest na wojnie? Cały

czas się bijecie?

Johan się uśmiechnął.

- Chcesz wiedzieć, jak tam jest? O piątej rozlega się pobudka, a potem mamy

ć

wiczenia do dziesiątej wieczorem. Czasem organizują nam nocne manewry, podczas

których ćwiczymy atak i obronę nowych umocnień. Zapewniam cię, że w lesie jest

bardzo ciemno, a my musimy się poruszać bardzo cicho. Ci, którzy idą pierwsi, mają

za zadanie nasłuchiwać. Czasem bywa strasznie. Minuty dłużą się jak godziny. Kiedyś

jeden z nich usłyszał, że coś się rusza. Coś zaszeleściło w listowiu; było coraz bliżej

niego. Nic nie widział, było ciemno choć oko wykol. W końcu był już taki

przerażony, że wrzasnął: - Kto tam jest? Jeśli nie odpowiesz, to będę strzelał! W tej

sekundzie ruszył na niego przerażany cielak.

Elise, matka i chłopcy roześmieli się. Śmiech sprawił, że napięcie, które

dawało się wyczuć w pokoju od chwili, kiedy wszedł Johan, nieco opadło.

Chłopcy odważyli się podejść do stołu.

- Opowiedz coś jeszcze! - poprosił Kristian, przypatrując się z ciekawością

swojemu bohaterowi.

I Johan opowiadał: o pozorowanych walkach, pełnych napięcia, hałaśliwych, z

efektami świetlnymi, niespodziewanymi zdarzeniami i zamieszaniem. O „krwawej

łaźni” przy pasie wygrodzonym drutem kolczastym, o iskrzących racach ognia i o

tym, jak żołnierze - senni i śmiertelnie znużeni - wracali do obozu, wchodzili do

namiotów i zasypiali, kiedy poranne słońce pokazywało się na horyzoncie na

wschodzie.

Peder, Kristian i Evert siedzieli cicho jak myszki i słuchali z oczami wielkimi

jak talerze. Dla nich jest to zabawa, pomyślała Elise. Pełna napięcia zabawa, w której

też chętnie wzięliby udział. Miała nadzieję, że nigdy nie doświadczą sytuacji, gdy

„zabawa” staje się rzeczywistością.

Podczas gdy Johan opowiadał, matka nastawiła kawę, mimo że właściwie

powinni szykować obiad. Chłopcy też dostali kawę.

Johan zaczął się niepokoić. Musiał zdążyć na pociąg powrotny do

Kongsvinger.

Elise natomiast chciała porozmawiać z nim o tym, co ją dręczyło. Nie mogła

go odprowadzić, matka by zaprotestowała.

Podeszła do okna.

- Przestało padać. Idźcie na dwór, chłopcy. Johan niedługo wyjeżdża, a ja i

mama musimy przygotować obiad.

Spojrzeli na. nią zawiedzeni. To podłość wysyłać ich na dwór przed wyjściem

Johana - ich spojrzenia mówiły to wyraźnie.

- Agnes mówiła mi, że znasz więcej osób, które stacjonują razem z tobą -

zaczęła Elise ostrożnie.

Johan przytaknął. Patrzył na nią, domyślając się, że coś leży jej na sercu.

- Mam nadzieję, że to chłopcy, z którymi dobrze ci się układa?

- W zasadzie tak.

Jego twarz zastygła, wstał.

- Muszę już iść. Dziękuję za kawę, pani Lovlien.

Elise odprowadziła go do drzwi. Musiała mu to powiedzieć, tylko jak?

- Jeśli masz coś komuś za złe, nie przejmuj się tym.

- Spokojnie, Elise - powiedział, unikając jej wzroku.

- Żegnaj, Johan. Powodzenia i bądź ostrożny. Posłał jej przelotny uśmiech,

zanim zniknął za rogiem.

Elise nie ruszyła się z miejsca. Miała przeczucie, że na Johana czyhały

niebezpieczeństwa nie tylko ze strony Szwedów.

ROZDZIAŁ CZTERNASTY

Elise nie czuła się dobrze. Mdłości wróciły, poza tym wciąż kręciło się jej w

głowie i miała wrażenie, że zaraz zemdleje.

Była burza, może to dlatego. Za wysokimi oknami fabryki padał deszcz,

czarne chmury sunęły po niebie, w oddali słychać było grzmoty. Stawały się coraz

głośniejsze, zagłuszały hałas maszyn. Całą halę rozświetlały błyskawice. Dziewczęta

zerkały przestraszone w stronę okien, ale szybko przeniosły wzrok z powrotem na ma-

szyny, nie mając odwagi spuścić z oczu na dłużej niebezpiecznych trybów. Wciąż

miały w pamięci wypadek i strach. Prządka przeżyła, przynajmniej jeszcze żyła, tyle

wiedziały, ale jakie życie ją czekało, o tym nikt nie chciał myśleć.

Elise nie miała siły iść do domu w przerwie obiadowej. Nie miała też ochoty

na zupę z fabrycznego kotła.

- Co z tobą? - spytała Valborg, przyglądając się jej uważnie.

- Źle się czuję. To chyba przez tę burzę.

- Przez burzę? - roześmiała się Valborg. - Dobrze wiemy, co to takiego. Nie ty

pierwsza tak się czujesz, chodząc z brzuchem.

W tej samej chwili Elise zauważyła, że obok przechodził Ropucha. Miała

wrażenie, że obrzucił ją badawczym spojrzeniem. Łudziła się, że nie słyszał

rozmowy.

Martwiła się do końca przerwy. Nogi były ciężkie jak ołów, plecy bolały ją

bardziej niż kiedykolwiek, a mdłości nie polepszały sytuacji.

Nie wiedziała, ile czasu upłynęło od przerwy, miała wrażenie, że cały dzień.

Znów poczuła zawrót głowy. Tym razem silniejszy. Nie miała odwagi stać dłużej przy

maszynie, musiała powiedzieć Ropusze, że źle się dzisiaj czuje, i zaproponować, że

jutro zostanie w pracy dłużej.

Znalazła go w biurze. Zanim zdążyła cokolwiek powiedzieć, spojrzał na nią

przez okulary i spytał: - Będzie pani miała dziecko, pani Ringstad?

Zaskoczona, pokiwała głową zażenowana.

- Tak, ale jeszcze nieprędko. Poza tym jestem zdrowa. Źle się poczułam z

powodu burzy, a może zjadłam coś nieświeżego.

Ku jej przerażeniu pokręcił współczująco głową. - Musi pani przestać

pracować, pani Ringstad. Kiedy dziecko się urodzi, będzie pani mogła znów starać o

pracę u nas.

Patrzyła na niego, nic nie rozumiejąc. - Ale...

- Żadnego „ale”. Kiedy robotnica zachodzi w ciążę, przestaje być przydatna.

Po tym, co się tu ostatnio zdarzyło, sama pani chyba rozumie, że to niebezpieczne.

Poza tym obowiązuje mnie Ustawa Fabryczna z 1892 roku.

Elise nie ustępowała.

- Ale... skoro Hilda mogła...

Ropucha wyglądał na rozdrażnionego. - To było wbrew regulaminowi.

Mogłem stracić pracę, ale majster Paulsen... - przerwał i zamilkł.

Elise czuła, jak narasta w niej bunt.

- Mój mąż pełni wartę na granicy. Dyrektor mówił, że powinnyśmy być dumne

z naszych mężów, którzy bronią naszego kraju.

Ropucha patrzył na nią poirytowany.

- Tak, i co z tego? Uważa pani, że wszystkie kobiety, których mężowie są w

straży granicznej, powinny dostać urlop, tak, pani Ringstad? Mam dużo pracy, proszę

już iść.

Elise miała wrażenie, jakby ktoś ją uderzył. Wyszła, chwiejąc się. Była

bezrobotna... Nie potrafiła tego pojąć. Wcześniej zastanawiała się, jak wyżyją tylko z

tego, co zarobi, a teraz? Co teraz zrobią?

Deszcz wciąż padał, gwałtowny i gęsty. Mdłości minęły, zmęczenie też.

Jedynie rozpacz trwała dalej. Jak mogła być tak głupia, żeby prosić Ropuchę o

pozwolenie na pójście do domu? Mogła wytrzymać jeszcze kilka tygodni, ukrywać

swój stan. Powinna przynajmniej spróbować. Nie przyszło jej na myśl, że może zostać

zwolniona. Skoro Hildzie pozwolono pracować, uznała, że w jej przypadku też tak

będzie.

Musiał usłyszeć, co powiedziała Valborg. Inaczej skąd by wiedział? Jeszcze

nic nie było widać. Przynajmniej jeśli się o tym nie wiedziało. Większość kobiet była

wychudzona, więc zwykle mijało sporo czasu, zanim ktokolwiek się zorientował, że

któraś z dziewcząt spodziewa się dziecka. Wielkie fartuchy mogły dużo ukryć.

To była wina Valborg. Przeklęta plotkara! Łzy napłynęły Elise do oczu. Nie

powie nic matce. Ani Pederowi czy Kristianowi. Nikomu. Nie czuła się na siłach

napisać o tym nawet Emanuelowi. Taki wstyd! Ożenić się z prostą robotnicą, która

była w ciąży z innym i która na dodatek straciła pracę! Mężczyźni w kompanii będą

mu współczuli. I coś takiego przytrafiło się jemu, który miał dziedziczyć wielki dwór.

Ż

e też zadał się z taką dziewczyną, będą sobie myśleć. Jak mógł być tak głupi?

Zaczęły jej lecieć łzy, ale było jej wszystko jedno. Nikt jej nie widział, poza

tym padał deszcz. Musiała coś wymyślić, znaleźć jakąś inną pracę, zanim powie o

wszystkim rodzinie. Mogła wychodzić z domu o tej porze, o której zwykle

wychodziła, przejść przez most, udając, że idzie do przędzalni. Potem skręci w

Maridalsveien i pójdzie do miasta.

Mogłaby zacząć tkać. Nauczyła się tego od starej pani Svendsen, która od

wielu lat już nie żyła. Wiedziała, że jej krosna stoją na strychu w Andersengarden.

Torgny uznał, że będą tam stały, aż zjawią się spadkobiercy, skoro jednak do tej pory

nikt się nie pojawił, należało wątpić, że kiedykolwiek to nastąpi.

Pani Svendsen tłumaczyła jej, że trzeba sobie radzić. Sama przeżyła trudny

okres. W połowie dziewiętnastego wieku do mąki, do owsa i do żyta, dodawano

zmielonej kory drzew. Ona sama paliła fajkę, a w uszach nosiła małe złote kolczyki,

co podobno miało poprawiać wzrok. Po szkole zwykle szła na boisko sprawdzić, czy

któreś z bogatszych dzieci nie wyrzuciło do kosza śniadania', na które nie miało

ochoty. Zdarzało się, że wśród nadgryzionych kanapek znajdowała szczury, tak jej

opowiadała. Elise wzdrygnęła się.

Dotarła do domku, powiesiła mokry szal w małym przedpokoju. Zebrała się w

sobie i weszła do kuchni.

Matka spojrzała znad pieca. - Już jesteś? - spytała.

- Tak, pozwolono mi wcześniej wyjść, bo zepsuła się moja maszyna.

Czuła gorycz kłamstwa.

- To ci się udało. Spójrz, co Peder dzisiaj przyniósł! Całe dwa bochenki! Jego

pierwsza „zapłata”. Był dumny jak paw.

Elise usiłowała zdobyć się na uśmiech. Peder, zaledwie dziewięcioletni

chłopiec, musiał pracować, żeby zarobić na chleb, podczas gdy ona, dorosła kobieta,

zdrowa i silna, do niczego się nie nadawała.

- Jestem zmęczona, pójdę się położyć. Była burza i rozbolała mnie głowa.

Zauważyła, że matka dziwnie na nią spojrzała, ale nie miała siły wymyślić

innego wytłumaczenia. Nigdy jeszcze nie zdarzyło się, żeby poszła spać zaraz po

pracy.

Ledwo zdążyła wejść pod kołdrę, kiedy usłyszała delikatne pukanie i Peder

wsadził głowę przez drzwi. - Mogę wejść, Elise?

- Oczywiście, Peder.

Wdrapał się na łóżko i położył obok niej.

- Moglibyśmy tak leżeć codziennie. W twoim łóżku jest tak miła Mama ci

powiedziała, że dostałem całe dwa bochenki chleba od woźnicy?

- Tak, to świetnie. Doskonale sobie radzisz, Peder. Zamrugał oczami,

zadowolony.

- Nie widziałaś jeszcze mojej czapki. Dostałem taką, jaką nosi każdy

prawdziwy pomocnik woźnicy, taką z dużym daszkiem i w ogóle. Teraz będę mógł

salutować, kiedy kogoś spotkam.

- O której jutro wstajesz?

- O szóstej. O tej, o której ty zaczynasz pracę w fabryce. Przeszył ją ból.

- Najpierw muszę wyprowadzić konia, potem założyć mu uprząż, a następnie

dostarczyć towary.

Nie mogę mu nic powiedzieć. Zawsze był ze mnie taki dumny, wierzył, że

wszystko potrafię załatwić. Nie mogę pozwolić, żeby teraz się zawiódł.

Może będzie mogła zostać sprzątaczką w szkole? Albo opiekunką do dziecka,

tak jak pomocnica, która zajmowała się Braciszkiem. Chociaż nie, na to była już za

stara. Poza tym była mężatką. Nie mogła też zostać gosposią, musiała przecież

mieszkać w domu, z rodziną. Nie można było przewidzieć, czy choroba matki nie

wróci. Matka wymagała opieki, tak powiedział lekarz. Może znajdzie posadę w

biurze? Biura szukały kobiet, które miały ładny charakter pisma, a wszyscy mówili

jej, że ładnie pisze.

- Dlaczego mnie nie słuchasz? - powiedział Peder urażony.

- Przepraszam. Jestem bardzo zmęczona, chyba zaraz zasnę.

- Miałaś otwarte oczy. Evertowi kazano narąbać drzewa i załadować nim

dwadzieścia cztery duże skrzynie, żeby wszystko było gotowe, kiedy znów się zrobi

zimno. Wtedy wyciągnie się skrzynie z piwnicy i umieści w każdej klasie. Poza tym

musi też napełnić tyle samo skrzyń węglem i wlać naftę do sześćdziesięciu lamp. To

już chyba lepiej być pomocnikiem woźnicy, jak myślisz? Mogę też pracować, kiedy

znów zacznie się szkoła.

- To dobrze, Peder.

- Czujesz ten zapach?! - Peder wyskoczył z łóżka. - Mama upiekła gofry ze

starej bułki pszennej, którą przyniosłem. Chodź, Elise! Nie możesz spać, kiedy

dostałem pierwszą wypłatę!

Już następnego dnia Elise ruszyła szukać pracy. Matka i chłopcy byli

przekonani, że jest w przędzalni. Nie miała odwagi wrócić do domu na obiad, bojąc

się, że mogłaby się zdradzić. Wiedziała, że musi wytrzymać bez jedzenia aż do

wieczora.

Wszędzie, gdzie była, słyszała, że setki innych kobiet było tu przed nią,

pytając o jakąkolwiek pracę. Niech się zgłosi do gminy. Tórgny Zrzęda nie zgodził się

nawet wypożyczyć jej starego krosna zmarłej pani Svendsen. Mogło się zepsuć,

powiedział jej, a on za nie odpowiada.

Zniechęcona ruszyła w stronę domu, kiedy nadeszła pora końca pracy.

Tak minęło jej kilka dni. Uznała, że nie ma innego wyjścia, tylko musi

poszukać pracy jako sprzątaczka. Taką pracę zwykle nie było trudno znaleźć.

Zaczęła po drugiej stronie rzeki, w okolicach Nordre Ringgate, gdzie

mieszkali ludzie nieco bogatsi niż zwykli robotnicy. Może będzie ich stać na

sprzątaczkę? Została przyjęta, miała zacząć od jutra. Na początek miała tylko myć

klatkę schodową, chcieli zobaczyć, jak „sobie poradzi”.

Była to czteropiętrowa kamienica ze sklepem i kilkoma biurami. Pompa była

kawałek od domu. Dostanie drąg do noszenia wiader, które miały specjalny brzeg, tak

ż

eby woda się nie wychlapywała. Musiała jeszcze dodać salmiaku i już mogła brać się

do szorowania.

Nierzadko łzy kapały na szczotkę i na jej czerwone od wody dłonie, kiedy

szorowała podłogę, klęcząc w obcej klatce schodowej, i nie tylko dlatego, że jej oczy

były podrażnione duszącym zapachem salmiaku. Czy tak miało wyglądać całe jej

ż

ycie? Czy już zawsze będzie szorować schody na klatkach? Czuć dochodzący zza

drzwi zapach świeżo usmażonych kotletów, podczas gdy głód skręca jej kiszki? A co

będzie, jeśli zacznie jej rosnąć brzuch i coraz trudniej będzie jej dźwigać kubły z

wodą i szorować podłogi?

Kiedyś będę musiała im powiedzieć, pomyślała, wracając do domu. Nie mogła

już dłużej kłamać, poza tym musiała jeść coś w ciągu dnia, żeby nie opaść z sił.

Będzie brała ze sobą kawałek chleba i kawę w butelce, to pomoże jej przetrwać.

Kiedy zbliżała się do domku, czuła, jak jej niepokój rośnie. Matka zostawiła

otwarte drzwi, często tak robiła, kiedy tak jak dzisiaj na dworze świeciło słonce. Gdy

przeszła przez most i skręciła w stronę domu, spostrzegła, że okno od izby sypialnej

też jest otwarte. Matka chciała pewno przewietrzyć dom, dopóki pogoda dopisywała.

Ze środka dochodziły głośne głosy chłopców.

W tej samej chwili pomyślała, że słychać też jakiś męski głos. Poczuła, jak

serce podchodzi jej do gardła. Czyżby zjawił się właściciel, żeby ich wyrzucić? Może

usłyszał, że straciła pracę?

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY

Czuła strach w piersi. Skręciła za rogiem i podeszła do drzwi. W tym

momencie wybiegł Peder.

- Elise! Emanuel przyjechał! Cały, ma obie ręce, nogi i jeszcze nie strzelał...

Elise czuła, że serce zaczyna jej bić radośnie. Całe jej zmęczenie zniknęło,

kiedy szybkim krokiem weszła do kuchni.

Emanuel wstał od stołu, potężny i władczy w swoim mundurze, i z

wyciągniętymi rękami wyszedł jej na spotkanie. Nie przejmując się ani matką, ani

chłopcami, rzuciła się w jego objęcia z radością i z ulgą.

Dopiero kiedy zwolnili swój uścisk, Elise zauważyła, że coś jest nie tak.

Matka była poważna, przyglądała się jej, a Emanuel miał dziwny wyraz twarzy.

- Gdzie byłaś, Elise? - spytała matka, lustrując ją wzrokiem. Elise czuła się tak

jak wtedy, gdy będąc małą dziewczynką, wróciła do domu z dziurawymi skarpetami

po zabawie na pogorzelisku, dokąd nie wolno było jej chodzić. Spuściła wzrok.

- Czemu o to pytasz?

- Spotkałem jedną z prządek z Graaha - odpowiedział zamiast matki Emanuel.

Spojrzała mu w oczy, wiedząc, że prędzej czy później musiał się tego

dowiedzieć, a teraz przynajmniej miała już inną pracę.

- Dostałam wypowiedzenie, bo jestem w ciąży, więc poszukałam innej pracy -

starała się mówić lekkim tonem.

- Co to za praca? - spytał. Stał tam potężny, zatroskany, patrzył na nią

surowym wzrokiem, jak nauczyciel. Postanowiła stawić mu opór. Czy mycie podłóg

to coś złego? To było uczciwe zajęcie.

- Myję schody w kilku kamienicach na Nordre Ringgate. Zrobiło się cicho.

- Dlaczego nic nie powiedziałaś? - odezwała się matka z wyrzutem w głosie,

ale oprócz wyrzutu była w nim też cicha rozpacz.

Elise odwróciła się do niej.

- Bo nie chciałam cię martwić. Wypowiedzenie było dla mnie wstrząsem.

Ponieważ Hildzie pozwolono pracować, myślałam, że ja też będę mogła, ale

regulamin fabryki tego zabrania. To zbyt ryzykowne. Nie chcą brać za nas

odpowiedzialności.

- Mogłaś nam powiedzieć. Głos matki brzmiał surowo.

Elise zerkała na chłopców, którzy stali cicho i słuchali, co mówią dorośli.

Uśmiechnęła się pocieszająco do Pedera.

- Jak mogłam powiedzieć, że jestem bezrobotna, skoro nawet najmłodszy

członek naszej rodziny ma pracę, prawda, Peder?

Schował ręce za plecami i przyglądał się jej dorosłym wzrokiem.

- Nie martw się, Elise. Będę codziennie przynosił chleb, żebyś nie miała takich

czerwonych rąk od tego szorowania podłóg.

Emanuel westchnął głęboko.

- Musimy o tym porozmawiać. Matka podała kolację, usiedli do stołu.

- Pomyśleć, że dostałeś przepustkę.

Elise czuła, jak na jego widok zalewa ją fala gorąca.

- Jak długo zostaniesz? - spytała.

- Do jutra.

- Brawo! - wykrzyknął Peder rozpromieniony. - Johanowi pozwolili zostać

tylko jeden dzień!

Emanuel spojrzał zdezorientowany na Elise.

- Johan tu był?

Ku swojemu niezadowoleniu Elise poczuła, że się rumieni.

- Nie tutaj, tylko u siebie w domu, u swojej matki i u Anny. I oczywiście u

Agnes, która uważa go za swojego narzeczonego. Dostała nawet kilka godzin

wolnego z Hjula, żeby mogła się z nim pożegnać na stacji.

Słyszała, że się denerwuje i mówi za szybko. Nie zrobiła nic złego. To nie jej

wina, że Johan wpadł się przywitać. Ona go o to nie prosiła.

- Czego on tu szukał? - powiedział Emanuel, patrząc na nią ponurym

wzrokiem.

Wzruszyła ramionami.

- Zapewne wstąpił do nas z racji dawnej przyjaźni. Zawsze mieszkaliśmy po

sąsiedzku.

- Miał tylko jeden dzień. Musiał odwiedzić i swoją narzeczoną, i matkę i

siostrę, a jednak znalazł czas, żeby tu wpaść?

- Opowiadał nam o wojnie - wtrącił Peder podniecony. - O tym żołnierzu, co

to chodził zupełnie sam po ciemnym lesie i nagle usłyszał, jak kwiczy jakiś cielak.

- Cielaki nie kwiczą, ty barania głowo - zaśmiewał się Kristian. - Poza tym nie

wiedział, że to był cielak. Myślał, że to jakiś Szwedziuch.

Emanuel nic nie mówił. Elise i matka też nie. Przez chwilę jedli w milczeniu.

Elise czuła, że Emanuel toczy ze sobą walkę. Było mu przykro. Elise

współczuła mu. Wiedziała jednak, że wszystko minie, kiedy zrozumie, że nie musi się

obawiać, że ją straci.

Kiedy tylko skończyli jeść, matka zaproponowała, żeby poszli na spacer, a ona

pozmywa. Chłopcy robili stateczki i „płynęli do Ameryki”.

Szli wzdłuż rzeki, jak zwykle. Trzymali się za ręce.

- Tęskniłam za tobą, Emanuelu. Życie zrobiło się szare i smutne po tym, jak

wyjechałeś. Cieszę się, że dostałeś przepustkę. Doba to zawsze więcej niż nic.

- Naprawdę? - powiedział, ściskając jej dłoń.

Zrobiło się jej przykro. - Nie widzisz, jak bardzo się cieszę?

- Widzę - przytaknął.

- Nie przejmuj się tym, że chłopcy mówią o Johanie. On był dla nich jak

starszy brat. I nie martw się tym, że tu czasem wpada. To nic nie znaczy. To tak jakby

ktoś z rodziny wpadł z wizytą.

Emanuel nie odzywał się. Jakiś czas szli w milczeniu.

- Nie chcę, żebyś szorowała podłogi, Elise - odezwał się po chwili.

- Muszę. Nie znalazłam żadnej innej pracy. A naprawdę szukałam.

- Dam ci moje oszczędności i napiszę do ojca.

Elise nie była zachwycona, ale nic nie powiedziała. I tak nie było im łatwo.

- Opowiedz, jak to jest tam, na granicy.

- Ciekawie, oczywiście. Ale w dalszym ciągu nie wiemy, jak wiatr powieje.

Czasem dostajemy wiadomość, że pociągiem ze Szwecji jedzie jakiś ubrany po

cywilnemu oficer, prawdopodobnie szpieg. Wiemy o nim wszystko: jak wygląda, do

której stacji kupił bilet, czy ktoś mu towarzyszy. Informujemy o tym policję, która śle-

dzi go podczas całego pobytu w kraju.

Ełise słuchała. Dziwiła się, że żołnierz Armii Zbawienia, którego poznała,

teraz pełni straż na granicy.

- Ale nie tylko pracujemy. Zdarza się, że wieczorem, po służbie, któryś ze

strzelców zabawia cale towarzystwo. Raz przyszło do nas „całe Kongsvinger”.

Ś

piewak operowy śpiewał Chcemy kraju, który jest wolny, który jest nasz. To było

duże przeżycie. Potem wojskowa orkiestra grała do tańca, mimo że było mało

dziewcząt.

- Tańczyłeś?

- Nie - powiedział, uśmiechając się do niej. - Myślisz, że miałem ochotę?

- Nie wiem.

Przyciągnął ją do siebie i znów się uśmiechnął.

- Żartownisia z ciebie. Naprawdę myślisz, że miałbym ochotę tańczyć z kimś

innym niż z tobą?

Chwilę szli przytuleni do siebie.

- Wiesz, że zapadła już decyzja i w niedzielę trzynastego sierpnia odbędzie się

referendum?

- Tak, słyszałam, ale my, kobiety, nie będziemy mogły głosować. To

niesprawiedliwe.

Wzruszył ramionami, nie komentując tego.

- Ciekawe, jak zareagują Szwedzi. Rokowania w sprawie rozwiązania unii

odbędą się prawdopodobnie w Karlstad jeszcze w tym miesiącu.

- A jeśli nie dojdą do porozumienia?

- Szwedzi domagają się zburzenia norweskich umocnień granicznych. My,

Norwegowie, nie możemy się na to zgodzić.

- Więc nie będzie porozumienia.

- Musi do niego dojść, inaczej będzie wojna. Ale nie myśl teraz o tym, Elise -

powiedział, tuląc ją do siebie. - Dzisiaj cieszmy się tym, że możemy być razem. Na

naszym niebie nie może dzisiaj być żadnej chmury.

Kiedy wrócili ze spaceru, chłopcy zostali już zapędzeni do łóżek, matka

zamykała dom na noc. Kiedy zostali sami w pokoiku, Emanuel objął Elise ramieniem.

- Cieszyłem się na tę chwilę od momentu wyjazdu - wyszeptał jej do ucha. -

Nie wiem, jak wytrzymałem tyle czasu. To jest jak gorączka, nie mogę się uspokoić,

nie potrafię odpocząć, spać. Tęsknota za tobą trawi moje ciało i nigdy nie ustaje.

Uniósł jej spódnicę i chciał zdjąć podwiązki, lecz w pośpiechu robił to

niezdarnie.

- Pomóż mi - jęknął.

Pomogła mu i wkrótce jej majtki wylądowały na podłodze. Rozpiął kalesony,

przyparł ją do ściany i wszedł w nią, zanim zdążyła poczuć dobrze znane jej

mrowienie w podbrzuszu. Był twardy, duży, gwałtowny, czuła ból, ale nie okazała

tego, tak bardzo pragnęła dać mu to, za czym tak tęsknił. Zamknęła oczy i próbowała

za nim nadążyć, ale on już skończył.

Pocałował ją.

- Jesteś cudowna, Elise. Marzy mi się dwutygodniowy urlop, bylibyśmy

zupełnie sami i kochalibyśmy się cały dzień i całą noc.

Uśmiechnęła się z zamkniętymi oczami i odwzajemniła jego pocałunek. Czuła

radość i ulgę, bo on był zadowolony.

Zaprowadził ją do łóżka i położył na nim.

- Pomóż mi zdjąć z ciebie ubranie - odezwał się schrypniętym głosem, znów

czuł pożądanie.

Nie lubiła pokazywać mu się nago, tym bardziej że na dworze było jeszcze

widno. Takie rzeczy robiło się chyba w ubraniu, zastanawiała się. Pamiętała, że matka

pod nocną koszulą nigdy nie nosiła majtek. Pamiętała też ojca, kiedy wracał pijany do

domu i domagał się od niej spełnienia małżeńskiego obowiązku, jak to określał,

podczas gdy Elise leżała, nie śpiąc, i siłą rzeczy uczestniczyła w tym, co się działo.

Domyślała się, że matka po prostu podciągała koszulę. Nigdy nie widziała, żeby ją

zdejmowała.

Rozbierał się szybkimi, gorączkowymi ruchami. Nie wstydził się, że ona go

widzi nagiego. Szybko odwróciła wzrok w inną stronę, ale zdążyła zobaczyć coś, co

ją poraziło. Jak to możliwe, że było w niej miejsce na coś tak dużego? Poza tym

nosiła przecież w sobie też dziecko. Nic dziwnego, że czuła ból.

Ta ciągle powracająca myśl zdziwiła ją tak samo jak poprzednim razem.

Myślała o dziecku. O dziecku, które zostało jej narzucone przez mężczyznę, którego

nienawidziła. Jak to będzie? Czy będzie w stanie pokochać takie dziecko, czy też

będzie jej ono ciągle przypominało o wstydzie, którego doznała?

- O czym myślisz? - odezwał się schrypniętym głosem. Leżał na niej,

pożądanie znów wróciło.

- O tobie i o mnie. Tak się cieszę, że znów jesteś ze mną. Pocałował dołeczek

w jej szyi i wodził językiem po jej piersiach.

- Chciałbym zawsze móc tak leżeć.

Znów w nią wszedł, tym razem delikatniej, dając jej czas, żeby mogła go

przyjąć. Była obolała i śmiertelnie zmęczona po całym dniu mycia schodów, ale

czuła, jak dobrze może im być razem, kiedy się starał, żeby ona też miała z tego

radość...

Kiedy siedzieli przy stole, jedząc śniadanie w niedzielny poranek, zauważyła,

ż

e Emanuel był zamyślony. Oby tylko nie gnębiły go wspomnienia Johana, pomyślała:

Chyba wiedział, że ona go kocha i że Johan nie jest dla niego żadnym zagrożeniem.

Słońce świeciło, ale w powietrzu dawało się wyczuć pewien chłód. Może

letnie upały już minęły, pomyślała i wzdrygnęła się na samą myśl. Nie, często w

sierpniu było jeszcze lato w pełni, pocieszała się.

- Na kopule Wieży Świętego Jana widać trójkąt, tak mówiła pani Evertsen -

odezwała się matka lekkim tonem, patrząc ciepło to na Emanuela, to na Elise. - To

podobno oznacza ładną pogodę. Karlsen jej to powiedział.

Elise wyjrzała przez okno.

- Wczoraj widać było i trójkąt, i kwadrat, tak mówił mleczarz ze Storę

Ringgate. Takie przepowiednie nie zawsze się sprawdzają.

Matka nalała kawy Emanuelowi.

- Co ty na to, że Elise pracuje jako sprzątaczka? - spytała ostrożnie.

- Właśnie o tym myślę. Uważam, że nie powinna tego robić. W przędzalni

było jej trudno, ale to jest gorsze.

- Jeszcze przez jakiś czas sobie poradzę - odezwała się Elise. Nie była

zachwycona tym, że o niej rozmawiali. - Nie ja jedna myję podłogi, będąc w ciąży.

- Pomyślałem, że jest jeszcze jedna możliwość - zaczął Emanuel powoli. -

Dopóki jestem w straży - a to, zdaje się, może trochę potrwać - nie potrzebujecie

chyba całego domu?

Patrzył to na matkę, to na Elise. Było widać, że nie przychodziło mu to łatwo.

- Może wynajmiemy stryszek? Dawniej mieszkały tu dwie rodziny.

Matka przytaknęła.

- O tym samym myślałam. Elise może spać tu, w kuchni, a ja i chłopcy w

pokoiku. Schody prowadzą prosto z przedsionka, więc jest oddzielne wejście dla

lokatora. My możemy używać drzwi kuchennych.

- Elise nie mogłaby spać w pokoju? - spytał Emanuel, patrząc na nią prosząco.

Elise domyśliła się, o czym myślał. Co będzie, kiedy przyjedzie na

przepustkę? Będą to robić tu, w kuchni? Matka posłała mu przerażone spojrzenie.

- Miałaby spać w pokoju? - spytała drżącym głosem. - A co z kanapą i z

fotelami? Mamy przerobić salon na sypialnię? To w ogóle nie wchodzi w grę!

Elise pamiętała opowieści matki z Ulefoss, skąd pochodziła. Ludzie, którzy

stali nieco wyżej niż robotnicy na drabinie społecznej, zawsze mieli tak zwany pokój

paradny, używany tylko przy szczególnych okazjach, kiedy przychodzili ważni goście

i na Boże Narodzenie. Teraz matka też miała taki pokój. Nie odda go z własnej woli.

Chłopcy siedzieli cicho i słuchali, ale Peder dłużej już nie wytrzymał.

- Mamy wyprowadzić się ze stryszku? A co zrobię z moimi żołnierzykami?

- Rzeczywiście, guziki zajmują dużo miejsca. Nie zapomnij też o swoim

pluszowym miśku, Peder - powiedział Kristian, nie szczędząc mu złośliwości.

- To tylko na czas, kiedy mnie nie ma - tłumaczył cierpliwie Emanuel. - Kiedy

wrócę do fabryki, nie będziemy potrzebować pieniędzy z wynajmu.

- I tak będziemy mieli więcej miejsca, niż mieliśmy w Andersen - garden. -

Elise patrzyła na Pedera surowym wzrokiem.

- Nieprawda - powiedział Kristian, robiąc poważną minę. - Jeśli nie będziemy

mogli korzystać z pokoju dziennego, zostanie nam tylko kuchnia. W pokoiku nie

zmieszczą się trzy łóżka.

- Wstydziłbyś się! - Matka popatrzyła na niego gniewnie. - Pomyśl o tych,

którzy mieszkają w dziesięć czy dwanaście osób w jednym pokoju z kuchnią, albo o

tych, którzy mają wspólną kuchnię z inną rodziną i dochodzą ich zapachy rosołu,

podczas gdy oni sami muszą zadowolić się polewką. Kiedy byłam dzieckiem, znałam

dwunastoletnią dziewczynkę, która tylko trzy tygodnie chodziła do szkoły Ojciec

zaprowadził ją do najbliższego miasteczka i znalazł jej pracę. Szli boso całe cztery

mile, żeby oszczędzić buty. Potem ojciec wrócił boso do domu. Nie wiem, czy jeszcze

kiedykolwiek się spotkali.

Kristian patrzył w stół. Jeszcze bardziej ściągnął usta.

- Daj spokój, jest niedziela! Chodźmy do kościoła, zobaczymy, jak zbiera się

lepsze towarzystwo. - Peder wstał od stołu, ciągnął brata za rękaw.

- Idźcie - odezwała się matka, która zwykle upierała się, żeby zostali przy

stole, aż wszyscy skończą jeść, ale teraz najwyraźniej chciała się ich już pozbyć.

Emanuel spojrzał na nią zdziwiony.

- Czy w kościele odbywa się dzisiaj jakaś szczególna uroczystość?

Matka pokręciła przecząco głową.

- Bawi ich patrzenie na piękne powozy, na woźniców w kapeluszach

siedzących na koźle, na kobiety w strusich boa i panów z laskami. Pamiętam, że kiedy

byłam dzieckiem, zachowywaliśmy się dokładnie tak samo - dodała z uśmiechem. -

Właściciele ziemscy mieszkali w dworkach, gdzie był salon, jadalnia i pokój dzienny,

łazienka, kuchnia i hol. Na własne oczy żadne z nas tego nie widziało, ale słyszeliśmy

o tym. Mieli też duże ogrody z kwiatami. Podobno na drzwiach były polerowane

miedziane tabliczki z nazwiskiem, niektóre drzwi miały też dzwonki. Po śniadaniu

udawano się na konną przejażdżkę. Lśniące konie kroczyły dumnie, a my, dzieciaki,

biegliśmy za nimi, żeby posłuchać, jak skrzypi skórzana uprząż.

Elise poczuła się nieprzyjemnie. W Ringstad był nie jeden, ale wiele salonów.

Było też dużo koni. I duży ogród, pełen kwiatów. Matka najwyraźniej nie pomyślała,

ż

e Emanuel wychowywał się w takim właśnie domu.

Emanuel wstał od stołu.

- Do wyjazdu zostało mi już niedużo czasu. Pomogę wam napisać ogłoszenie

o tym, że szukamy solidnego lokatora. Powieście je koło fabryki albo przy sklepie

spożywczym.

- Sami to załatwimy - powiedziała Elise, uśmiechając się do niego.

- Lepiej będzie, jeśli ja to zrobię - odparł stanowczo. - Wiem, co powinno się

napisać w takim ogłoszeniu.

Matka sięgnęła po miskę i zaczęła zmywać, Elise wycierała. Emanuel siedział

w pokoju i pisał.

- To chyba najlepsze rozwiązanie, Elise. Zażądamy takiego samego czynszu,

jaki płaciliście w Andersengarden. Trzy korony i pięćdziesiąt ore.

To zaledwie połowa tego, co zarabiałam w fabryce, pomyślała Elise. Skąd

wezmą pieniądze na jedzenie? Mycie podłóg było kiepsko płatne, ale jeśli Emanuel

uzna, że ma rzucić pracę, będą mieli duży kłopot. Poza tym nie wspomniał ani o

swoich oszczędnościach, ani o rozmowie z ojcem. Nie chciała mu o tym

przypominać. I tak dużo już dla nich zrobił.

- Na górze nie ma kuchni. Nie wiem, czy możemy tyle zażądać.

- Mogą gotować u nas, w naszej kuchni. Ustalimy stałe pory. Elise

przytaknęła.

- Gdybyśmy miały krosno, mogłybyśmy robić dywany ze skrawków

materiału...

Matka odwróciła się do niej.

- To dobry pomysł. Spytam panią Albertsen. Wiem, że kiedyś miała krosno.

Podobno można dostać dziesięć ore za metr. Jeśli się przyłożymy, damy radę utkać

nawet kilka metrów dziennie. Jedna zaczynałaby z samego rana, druga zmieniałaby ją

w południe. Poza tym zawsze można też znaleźć pracę przy podnoszeniu oczek w

dzianinie, gdyby tkanie dywanów nie przynosiło wystarczającego dochodu.

Elise uśmiechnęła się. Wyglądało na to, że praca w domu to prawdziwy

luksus. Unikało się fabrycznego kurzu i hałasu, nie mówiąc już o szorowaniu podłóg

na czworakach i wdychaniu zapachu salmiaku, drażniącego nos i oczy.

Emanuel wszedł do kuchni z napisanym ręcznie ogłoszeniem.

- Teraz pozostaje tylko mieć nadzieję, że trafią się nam mili lokatorzy. Musicie

uważać, kogo przyjmiecie, ludzie bywają bardzo dziwni.

Zarówno matka, jak i Elise przytaknęły. Obie wiedziały, jacy ludzie mieszkali

wzdłuż rzeki.

Odchrząknął, nagle jakby zażenowany.

- Elise, muszę z tobą o czymś pilnie porozmawiać - powiedział, spoglądając

wymownie na matkę.

Zrozumiała go. - Zajrzę do pani Albertsen i spytam o to krosno - powiedziała,

zdejmując fartuch.

- Coś nie tak? - Elise spojrzała na niego zmartwiona, kiedy matka wyszła.

Uśmiechnął się, podszedł do niej i wziął ją w ramiona.

- Tego bym nie powiedział. Raczej wręcz przeciwnie. - Gładził dłońmi jej

plecy, przyciągnął ją mocno do siebie.

Nie teraz, pomyślała przerażona. Chłopcy mogą wrócić, a pani Albertsen może

nie być w domu. Stała sztywna. Puścił ją, zawiedziony.

- Nie chcesz? - spytał, a w jego głosie było słychać zdziwienie.

- Chcę, ale boję się, że ktoś może wejść. Jest niedziela, środek dnia...

Zaśmiał się. Potem ją pocałował.

- Pomyśl sobie o mnie, kiedy leżę na słomie z plecakiem pod głową. Wtedy

dobrze jest mieć co wspominać.

Nie wychodziło mu. Próbował raz za razem. Cały się spocił.

Elise leżała i coraz bardziej się denerwowała, że ktoś mógłby się pojawić.

- Nie możemy po prostu przytulić się do siebie i tak poleżeć? - wyszeptała.

Pokręcił głową, nie odpowiadając jej, najwyraźniej nie chciał jej słuchać.

Próbował wziąć ją od tyłu, potem chciał, żeby na nim usiadła. W końcu poprosił, żeby

pomogła mu ręką. Czas mijał, wkrótce będzie musiał iść.

Była bliska płaczu, tak bardzo chciała, żeby zabrał ze sobą dobre

wspomnienia, a nie pamięć porażki.

Na zewnątrz dały się słyszeć podniecone głosy chłopców.

- Idą - powiedziała, a w jej głosie słychać było zdenerwowanie.

Wstał i zaczął się ubierać.

- Nie podchodź do tego w ten sposób. Przecież się kochamy. Nic nie

odpowiedział. Stał odwrócony do niej plecami.

Ledwo zdążyli się ubrać, kiedy drzwi się uchyliły i Peder zajrzał do środka,

zdziwiony.

- Dlaczego tu jesteście?

- Nikt cię nie nauczył, że należy pukać, zanim się wchodzi? Głos Emanuela

był ostry.

- Przepraszam - bąknął Peder. Patrzył na niego cały nieszczęśliwy. -

Myślałem...

- Nieważne, co myślałeś, masz pukać i czekać na pozwolenie, żeby wejść,

zrozumiałeś?

Peder się wycofał, serce Elise krwawiło.

- Musisz być dla niego surowsza - powiedział Emanuel z wyrzutem. - Jest

niewychowany. Moi rodzice też tak uważają.

Elise patrzyła na niego zlękniona.

- Tak powiedzieli?

Emanuel przytaknął, ale nic więcej już nie powiedział.

Odprowadziła go na stację. Długą chwilę szli w milczeniu. Coś między nimi

zaszło. Coś niedobrego.

- Kocham cię.

- Wiem, Elise - powiedział i ścisnął jej dłoń. - Kiedy te piekielne manewry się

skończą, wszystko się zmieni. Pewno jestem za bardzo zmęczony. No i te wszystkie

kłopoty. Pieniądze...

- Było nam dobrze razem. Nie odpowiedział.

- Uważaj na siebie. Nie ryzykuj niepotrzebnie. Będę się za ciebie modliła.

- Na pewno wszystko się ułoży.

Miała wrażenie, że myślami był gdzieś daleko.

- O jedno chcę cię prosić - odezwał się w końcu. Wahał się, jakby nie bardzo

chciał to powiedzieć. - Nie chcę, żebyś przyjmowała gości.

Nie od razu go zrozumiała. Co miał na myśli?

- Nie wypada, żeby odwiedzali cię mężczyźni, kiedy twojego męża nie ma w

domu.

W końcu dotarło do niej.

- Następnym razem nie zaproszę go do środka.

- Następnym razem? - powtórzył. Patrzył na nią, a jego oczy iskrzyły. -

Spodziewasz się, że znów przyjdzie cię odwiedzić?

Czuła, że robi się czerwona.

- Nie, nie to miałam na myśli. Tylko gdyby tak się zdarzyło.

- Nie zgadzam się, żeby tu przychodził. Rozumiesz?

Przytaknęła. Nie podobał jej się jego ton, ale nie chciała psuć pożegnania.

Kiedyś jednak do tego wróci. Rodzina Thoresenów to ich starzy, dobrzy znajomi. Sam

powiedział, że trzeba zaprosić na wesele zarówno panią Thoresen, jak i Annę. Musi

zrozumieć, że nie może wykluczyć Johana. Musi zapomnieć, że ona i Johan byli

kiedyś zaręczeni. Poza tym Johan miał teraz Agnes.

Na pewno byłoby lepiej, gdyby się pobrali. Wcześniej niechętnie o tym

myślała, ale ślub na pewno wiele by ułatwił.

- Mam nadzieję, że będziesz miał okazję do mnie napisać.

- A ja, że ty będziesz chciała pisać do mnie - powiedział i uśmiechnął się do

niej, znów był zadowolony.

Zgodziła się, żeby Johan więcej jej nie odwiedzał, nie miał się już czego

obawiać. Była jego. Aż śmierć ich rozdzieli. Miała nadzieję, że on to rozumie.

Elise zamyśliła się. Czy tak wyglądało małżeństwo? Nie można było mieć

przyjaciół ani przyjmować gości?

- Racja, byłbym zapomniał. Wczoraj w drodze ze stacji spotkałem młodego

Paulsena. Przypomniał mi, że mieliśmy ich odwiedzić. Powiedział, że ma nadzieję, że

wpadniemy, kiedy następnym razem przyjadę na przepustkę.

- Hilda będzie wściekła.

Spojrzał na nią zdziwiony. - A jej co do tego? - spytał.

- Przecież wiesz!

- Oczywiście, że wiem. Adoptowali synka Hildy, ale ona sama go oddała, z

własnej woli. Nie możemy odrzucić ich zaproszenia z tego powodu.

Elise zmarszczyła czoło, nic nie rozumiała. Co się działo z Emanuelem?

Zawsze był taki wyrozumiały. Pewnie wisząca w powietrzu wojna tak na niego

działała. Może człowiek staje się taki, kiedy żyje w stałym zagrożeniu?

Na peronie było wiele par, które namiętnie się żegnały.

- Uważaj na siebie, Emanuelu!

Pokiwał głową, włożył jej do ręki pieniądze, nic więcej nie mówiąc. Szybko

schowała je do kieszeni. Musiała odkaszlnąć. - Bardzo cię kocham.

Uśmiechnął się, szybko pocałował ją w usta i odwrócił się.

- Muszę znaleźć sobie miejsce, pociąg zaraz odjeżdża.

Patrzyła za nim, aż zniknął w którymś z przedziałów. Dym z parowej

lokomotywy, ciężki i ciemny, zawisł nad stacją, kiedy pociąg ruszył. Wkrótce

zobaczyła, jak ostatni wagon znika w oddali.

W drodze do domu cały czas myślała o tym, co wydarzyło się w ich pokoiku.

W końcu odsunęła od siebie ponure myśli, tłumacząc je tak jak wcześniej: To na

pewno wynika z sytuacji, w jakiej się znalazł. Na pewno się denerwował. W kieszeni

pobrzękiwało całe dziesięć koron. Dadzą sobie radę.

ROZDZIAŁ SZESNASTY

Jeszcze tego samego wieczoru napisała do niego list. Chciałaby móc robić to

codziennie, ale za dużo to kosztowało. Za znaczek trzeba było zapłacić dziesięć ore,

dokładnie tyle, ile mogła dostać za metr dywanu. Najważniejsze jednak, żeby jak

najszybciej dostał list, pomyślała, żeby był jej pewien i napomniał o złych myślach.

Tyle mu zawdzięczała. Nawet nie miała odwagi myśleć, jak mogło potoczyć się jej

ż

ycie, gdyby Emanuel nie zaproponował jej małżeństwa. Pełna wdzięczności,

pozostając dobrej myśli, pisała:

Kochany Emanuelu!

fest wieczór po twoim wyjeździe, a ja już za tobą tęsknię. Życie jest dziwne.

Kto by pomyślał, kiedy zrozpaczona poszłam do Świątyni, prosząc o pomoc dla matki

i o buty dla Pedera, że ty i ja zostaniemy małżeństwem? Wierzę, że wszystko ma jakiś

sens. Byliśmy sobie przeznaczeni, tylko najpierw zostaliśmy poddani próbie. Teraz

wszystko jest tak, jak być powinno. Części układanki są już na swoim miejscu. Wiem,

ż

e nie mogłabym marzyć o lepszym mężu niż ty. Masz wszystkie te cechy, które cenię u

ludzi, a poza tym sprawiasz, że moje serce szybciej bije. Głęboko wierzę, że ci, którzy

decydują o losach naszego kraju, wkrótce się pogodzą i będziesz mógł wrócić do

mnie, do domu.

Kocham Cię

Twoja Elise

Elise rzuciła pracę sprzątaczki. Pani Albertsen zgodziła się pożyczyć im swoje

stare krosno, problem polegał jednak na tym, jak je przewieźć. Może poproszą

Karlsena? Matka pokręciła przecząco głową.

- Na pewno tyle sobie za to policzy, że nie będzie nas stać.

- Wiem! - Ku zdziwieniu Elise odezwał się Kristian, który raczej rzadko

włączał się do rozmowy i którego życie toczyło się głównie poza domem. - Jeden z

ż

ołnierzy Armii Zbawienia prawie codziennie odwiedza Annę. Cała ulica o tym

mówi. Nikt nie rozumie, że chce mieć ukochaną, która jest sparaliżowana.

Moglibyśmy poprosić go o pomoc.

Elise posłała mu zdziwione spojrzenie.

- Masz na myśli jednego z przyjaciół Emanuela, którzy byli na weselu?

Kristian przytaknął. Elise spojrzała na matkę.

- Może moglibyśmy? Armia Zbawienia miała wóz i ludzi, którzy potrafią

powozić.

- Spytać zawsze można.

Poszli wszyscy, także Peder i Kristian. Peder skończył już swoją pracę i był

zmęczony, było to po nim widać, ale bardzo chciał iść. Kristian też niedawno dostał

pracę, jako goniec. Miał zacząć już jutro, a kiedy skończą się wakacje, miał pracować

po szkole. Elise odnosiła wrażenie, że coś się w nim zmieniło po tym, jak udało mu

się załatwić sobie pracę. Zrozumiała, że zapewne uznał to za porażkę, że młodszy brat

załatwił sobie pracę wcześniej od niego.

Peder był bardziej otwarty, łatwiej nawiązywał kontakt z ludźmi, podczas gdy

Kristian pozostawał bardziej zamknięty. Może to się teraz zmieni. Codziennie będzie

musiał dzwonić do wielu drzwi, dostarczając ludziom zamówione towary. Będzie

musiał rozmawiać z ludźmi, nawet jeśli to będzie tylko panna służąca. Elise cieszyła

się, że ma roznosić towary dla rzeźnika i masarza, a nie na przykład wozić meble.

Widziała kiedyś, jak chłopak ze stolarni ciągnie ciężki wóz, pełen dużych i ciężkich

mebli. Czasem aż kładł się na hamulcach. Chłopak od rzeźnika chodził z niecką na

ramieniu. Kristian był silny, na pewno sobie poradzi.

Była spięta, kiedy wchodzili po schodach na drugie piętro czynszówki

Andersengarden. Tak samo jak poprzednim razem towarzyszył im fetor z wychodka i

ze śmietników.

Może pani Thoresen nie była już taka zła, skoro Johan wyszedł z więzienia.

Miała taką nadzieję, głównie ze względu na Annę. Anna ich lubiła. Zdradziła im

kiedyś, że jej ich brakuje.

Usłyszeli głosy z wewnątrz, kiedy zapukali do drzwi. Pani Thoresen zawołała:

- Proszę! - Tak pogodnego głosu Elise dawno nie słyszała.

Przy stole w kuchni siedział jeden z żołnierzy Armii Zbawienia i pił kawę. To

był ten ciemny, przystojny, który podczas wesela siedział po prawej stronie Anny.

Elise nie pamiętała, jak się nazywa.

Szybko wstał i podał jej rękę.

- Dziękuję za zaproszenie na wesele. To było dla mnie dużym przeżyciem móc

uczestniczyć w weselu Emanuela. Znamy się od czasu jego przyjazdu do Kristianii.

- Johan był w domu! - Pani Thoresen obdarzyła ją jednym ze swoich rzadkich

uśmiechów.

- Wiem. Wpadł do nas, zanim wyjechał do Kongsvinger.

Pani Thoresen była chyba zaskoczona, ale najwyraźniej też zbyt zajęta, żeby

zacząć snuć jakieś podejrzenia, pomyślała Elise.

- Bardzo się cieszę, ze względu na niego, na Annę i na panią, pani Thoresen -

ciągnęła dalej. - Zawsze wiedziałam, że Johan jest porządnym, prawym człowiekiem.

Nie każdy może liczyć na darowanie kary. To świadczy o tym, że dobrze się

sprawował w więzieniu.

Pani Thoresen przytaknęła. Słowa zdawały się ją cieszyć, na pewno jednak nie

była zadowolona, że wracano do tych smutnych spraw.

Elise zwróciła się do żołnierza.

- Przyszłam, bo pomyślałam, że mogłabym poprosić pana o pomoc.

- Oczywiście. Powiedziała, o co chodzi.

- Załatwimy to, pani Ringstad. - Żołnierz uśmiechnął się. - Zapewne chce pani

pójść odwiedzić Annę? Rozmawialiśmy o jej losie w Armii, właśnie mówiłem o tym

jej matce. Pewien lekarz, którego znam, twierdzi, że należy z nią ćwiczyć, żeby mogła

dłużej siedzieć. Obiecano nam też, że będzie mogła zatrzymać wózek, który dla niej

wypożyczyliśmy, a ja obiecałem, że będę przychodził i ćwiczył z nią po pracy.

Więc to tak powstały plotki o ukochanym Anny, pomyślała Elise. Typowe.

Tutaj plotkary miały co robić.

- To fantastyczne wiadomości. Nigdy nie potrafiłam zrozumieć, jak ona

wytrzymuje takie całodzienne leżenie w łóżku. - Elise ruszyła w stronę drzwi. - Zajrzę

do niej. Zaczekajcie tu, chłopcy.

Kristian i Peder zostali przy drzwiach z czapkami w rękach. Pani Thoresen

poprosiła jednak, żeby usiedli, i postawiła przed nimi dwa blaszane kubki.

Anna siedziała w łóżku i czytała. Jak tylko spostrzegła Elise, odłożyła książkę.

- Usłyszałam cię i miałam nadzieję, że wpadniesz. - Jej ładne oczy błyszczały,

policzki nabrały trochę koloru. - Słyszałaś, że Torkild Abrahamsen obiecał pomóc mi

wyzdrowieć? I mogę póki co zatrzymać wózek. Torkild będzie ze mną ćwiczył,

muszę wzmocnić ręce, tak żebym sama mogła jeździć na wózku. Może nawet będę w

stanie sama zejść ze schodów i usiąść na wózku. Twierdzi, że to możliwe.

Elise uśmiechnęła się radośnie. - To świetnie - powiedziała.

- A wszystko dzięki tobie, Elise. To ty zaprosiłaś mnie na wesele.

- Tego by tylko brakowało. Jesteś jedną z moich najlepszych przyjaciółek.

- Druga to Agnes, prawda? Elise przytaknęła.

- Jakiś czas byłyśmy skłócone, ale teraz znów się przyjaźnimy. Anna

zmarszczyła czoło, jakby była z czegoś niezadowolona.

- Wiesz, że ona i Johan są razem?

- Tak, powiedziała mi o tym. Anna nagle spoważniała.

- Mam nadzieję, że Johan się na niej nie zawiedzie.

- Taka głupia nie jest. Twierdzi, że jest najprzystojniejszym mężczyzną w

całym Sagene i już uznała, że są zaręczeni. Dzięki niemu wróciła do pracy w Hjula.

To chyba najlepsze, co mogło się im obojgu przydarzyć.

Anna nie wyglądała na przekonaną.

- Jest taka niestała. Matka nazywa ją latawicą.

- To było dawniej. Żadnego z mężczyzn, z którymi była, nie traktowała

poważnie. Jeśli Johan podejdzie do sprawy serio, to Agnes zrobi wszystko, żeby go

przy sobie zatrzymać.

Anna spojrzała jej poważnie w oczy.

- Myślę, że Johan wciąż się kocha w tobie. Historia z Agnes to tylko marne

pocieszenie. Wybacz, że to mówię, może nie powinnam, skoro jesteś żoną innego, ale

martwię się. Po tym wszystkim, przez co przeszedł, Johan zasłużył na coś dobrego.

Elise przytaknęła.

- Zgadzam się z tobą. Też nie byłam szczególnie zachwycona, kiedy się o tym

dowiedziałam, jednak po bliższym zastanowieniu uznałam, że wszystko może się

dobrze ułożyć. Agnes potrafi, jeśli tylko chce. Chciała wstąpić do Armii Zbawienia ze

względu na Emanuela. Chciała nauczyć się grać na gitarze i była nawet gotowa się

zmienić. Jej rodzice to porządni ludzie, ojciec angażuje się politycznie, jest

zapalonym socjalistą, a matka jest bardzo miła.

Anna kiwała głową. Uśmiechnęła się. - Wybacz mi, Elise. Nie chciałam jej

obgadywać. Bardzo kocham Johana i życzę mu jak najlepiej. Uważam, że ty byłabyś

dla niego najlepsza.

- Los chciał inaczej. Rozmawiałam z Johanem i chyba wszystko sobie

wyjaśniliśmy. Jest jeszcze kilka rzeczy, których nie rozumiem, ale Johan wie, że to

złośliwe plotki zniszczyły nasz związek. Wie, że byłam mu wierna i że chciałam być

tylko z nim. Gdyby nie zerwał 'zaręczyn, nie wyszłabym za Emanuela.

Anna spojrzała jej w oczy.

- Jest coś, co mnie gnębi, ale nie wiem, czy odważę się ci to powiedzieć.

- Ja nie gryzę.

- Właściwie to który to miesiąc?

Elise czuła, że robi się jej gorąco i zimno zarazem. Inni pewno też będą

zadawać jej to pytanie, myśląc, że oddała się Emanuelowi, kiedy jeszcze była

zaręczona z Johanem, ale bolało ją, że Anna też ją o to podejrzewa. Nie mogła

wydobyć z siebie słowa.

- Kiedy Johan był na przepustce, słyszałam, jak rozmawiali ze sobą w kuchni -

mówiła dalej Anna, nie spuszczając z niej wzroku. - Nie słyszałam wszystkiego, co

mówili, ale wystarczająco dużo, żeby zacząć się zastanawiać. Jeśli rzeczywiście jest

tak, jak się domyślam, to zaczynam lepiej rozumieć, dlaczego tak szybko się zgo-

dziłaś, i rozumiem też, że nie powinno się to roznieść. Mogłoby to zaszkodzić

dziecku, którego oczekujesz...

Elise czuła, że ma ściśnięte gardło. Objęła Annę i wybuchnęła płaczem.

Anna gładziła ją po plecach.

- Nie musisz nic mówić. Właściwie już mi odpowiedziałaś. Wiesz, że możesz

na mnie polegać. Nic nie przejdzie przez moje usta. Ale poproś Agnes, żeby była

bardziej ostrożna. Nikt nie zyska na tym, że sprawa się wyda. Twoja matka i jego

rodzice znają prawdę?

Elise pokręciła głową.

- Nikt inny nie wie?

- Hilda.

Anna westchnęła ciężko.

- Agnes, Hilda i Johan. Johanowi możesz zaufać, ale z Agnes i z Hildą musisz

porozmawiać.

Zapadła cisza.

- Jeśli będzie ci ciężko, wiesz, że zawsze możesz do mnie przyjść.

- Wtedy nie śmiałam... - Załkała. - To było straszne, ale uznałam, że masz

dosyć własnych kłopotów.

- Miło, że tak pomyślałaś, ale to nie jest tak. Pomagając komuś, pomagamy

także sobie. Poza tym poczułabym się potrzebna, jeśli wiesz, co mam na myśli.

Już dwa dni później Elise ruszyła z tkaniem. Zdobycie zamówień okazało się

nie takie trudne, a skrawki materiałów dostała od Armii Zbawienia za pośrednictwem

Torkilda Abrahamsena. Zaczynała o szóstej rano, do czego była przyzwyczajona,

pracując w fabryce, i pracowała do drugiej. Matka zmywała po śniadaniu, robiła

pranie i rozwieszała je, szła na zakupy, obierała ziemniaki i patroszyła ryby na obiad.

Krosno ustawiono przy drzwiach w dużym pokoju, mimo gwałtownych

protestów matki, która jednak po jakimś czasie przyznała, że to jedyna możliwość. W

kuchni nie było miejsca, a w pokoiku stało łóżko matki i składane łóżko chłopców.

Stały tak blisko siebie, że trudno było przejść, kiedy łóżko chłopców było rozłożone.

Dzień po tym, jak powiesiły ogłoszenie, zgłosiło się kilka osób, żeby obejrzeć

stryszek. Matka i Elise zdecydowały się w końcu wynająć go pewnemu wdowcowi z

czteroletnią córeczką. Był nawet skłonny płacić dwie korony tygodniowo więcej za

przypilnowanie córeczki, podczas gdy on będzie w pracy. Chciał też płacić za jedze-

nie. Był urzędnikiem w dużej firmie na Nordre Ringgate i, jak się domyślały, dobrze

zarabiał.

Elise i matka patrzyły na siebie zaskoczone. Dwie korony dodatkowo na

tydzień i jeszcze opłata za jedzenie! Wyglądało na to, że szczęście znów się do nich

uśmiechnęło.

Peder i Kristian zaprotestowali głośno, kiedy się dowiedzieli, że będzie z nimi

mieszkała mała dziewczynka, ale kiedy Elise wytłumaczyła im, jakie to szczęście, że

trafił się im lokator, który nie będzie gotował w ich kuchni, tylko płacił i jadł razem z

nimi, zrozumieli to i zamilkli. Peder bał się, że będzie musiał znosić zapachy kodetów

i rosołu z kury, podczas gdy sam musi jeść kaszę na wodzie.

Mężczyzna miał czterdzieści parę lat i nazywał się Asbjorn Hvalstad. Był

wysoki i szczupły, miał miły uśmiech i wydawał się sympatyczny. Miał

szaroniebieskie oczy, dorastał w Bekkelaget, gdzie mieszkał do momentu ślubu pięć

lat temu. Jego żona pochodziła z Kristianii i nie wyobrażała sobie mieszkania tak

daleko od miasta. Wynajęli mieszkanie na ulicy Antona Schjotha, ale kiedy umarła

wiosną na zapalenie płuc, nie chciał tam zostać.

- Anne Sofìe to spokojna i dobrze wychowana dziewczynka - tłumaczył,

gładząc ciemne loki córeczki. - Jest przyzwyczajona radzić sobie sama. Żona

chorowała wiele miesięcy i nie mogła się nią zajmować. Anne Sofie musiała często

sama się bawić.

Elise ukucnęła przed milczącą dziewczynką, która przeżyła taką tragedię:

chorobę i śmierć matki.

- Cieszę się, że będziesz u nas mieszkać, Anne Sofie. Chłopcy na pewno się z

tobą zaprzyjaźnią, tylko muszą cię najpierw poznać. Peder zawsze chciał mieć

młodszą siostrzyczkę.

Usłyszała, że Peder zamierzał zaprotestować, ale Kristian go powstrzymał.

- Kiedy jest ładnie i ciepło, możesz się bawić przed domem, tylko pamiętaj, że

nie wolno ci chodzić nad rzekę. A kiedy pada, możesz siedzieć z moją mamą i ze mną

i pomagać nam tkać. Może po jakimś czasie nauczysz się przycinać skrawki.

Anne Sofie stała i patrzyła w podłogę, nie miała odwagi spojrzeć na nią.

Nagle Peder odwrócił się i pobiegł do pokoiku. Elise pomyślała, że

zdenerwował się na myśl o obcym dziecku w domu, i chciała pójść za nim. Ku jej

zdziwieniu wyszedł po chwili z tajemniczą miną i rękami schowanymi za plecami.

Podszedł do Anne Sofie i uroczyście wręczył jej pluszowego misia, którego wygrał

kiedyś w wesołym miasteczku.

- Proszę. Możesz go wziąć.

Elise nie wiedziała, czy ma protestować. To była jedyna porządna zabawka,

jaką Peder kiedykolwiek miał, i pamiętała jeszcze, jaki był dumny, kiedy wygrał go,

po tym jak w wesołym miasteczku znalazł dziesięć ore, za które kupił los.

- Naprawdę, możesz go wziąć - powtórzył Peder, kiedy Anne Sofìe nawet po

niego nie sięgnęła. - Kristian drażni się ze mną, mówi, że jestem dzieciakiem, który

bawi się pluszowym misiem. Zresztą teraz, kiedy dostałem pracę, nie mam już czasu

na takie zabawy. - Wyprostował się i przybrał minę dorosłego mężczyzny. - Jestem

pomocnikiem woźnicy, więc sama rozumiesz.

Asbjorn Hvalstad posłał Elise niepewne spojrzenie.

- Nie wiem, co pani na to, pani Ringstad. To cenna zabawka.

- Uważam, że Peder powinien sam decydować. A ty co o tym sądzisz,

Kristian?

Przyszło jej na myśl, że może Kristian żałował swoich drwin i teraz było mu

ż

al brata, który pozbywał się najcenniejszej rzeczy, jaką miał.

Kristian wiercił się, najpewniej walczył ze sobą.

. - Uważam, że dziewczynka powinna go wziąć - wydusił w końcu niepewnie.

- Peder jest za duży, żeby bawić się misiami, jest przecież pomocnikiem woźnicy.

Dam mu łódkę, którą zrobiłem.

Zarówno Elise, jak i matka oraz Peder patrzyli na niego zdumieni. Kristian

spędził wiele dni, pracując nad żaglówką, która była tak wspaniała, że wielu

chłopców przychodziło tu ją podziwiać.

- Naprawdę? - spytał Peder, najwyraźniej nie wierząc własnym uszom.

Kristian przytaknął.

- I tak chciałem ją komuś dać.

Ruszył w stronę drzwi, mówiąc, że ma coś do załatwienia dla masarza,

zapomniał czegoś i teraz musi po to iść. Asbjorn Hvalstad śledził go wzrokiem.

- Ależ ma pani wspaniałych chłopców! - wykrzyknął. - Przyjmij misia, Anne

Sofie.

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY

Dzień później, w niedzielę trzynastego sierpnia, odbyło się referendum. Elise i

matka wzięły chłopców i razem poszli do miasta popatrzeć na tłum.

- To ważny dzień w naszym życiu - tłumaczyła im uroczyście matka. - Ważny

nie tylko dla nas, którzy żyjemy w tych czasach, ale też i dla tych, którzy przyjdą po

nas. Siódmego czerwca ani ja, ani wy nie mieliście okazji być świadkami radości w

mieście, tym razem tego nie przepuścimy.

- Dlaczego to takie ważne? - spytał Peder, ale w jego głosie nie było słychać

szczególnej radości. Wolałby wypróbować żaglówkę nad stawem.

- Najpierw, przez ponad czterysta lat, podlegaliśmy Danii. Przez ostatnie sto

byliśmy w unii ze Szwecją. Nie sądzisz, że już pora, abyśmy stali się niezależnym

państwem i sami o sobie decydowali?

- Tak, tylko dlaczego trzeba to robić w niedzielę?

Mieli na sobie niedzielne ubrania, a kiedy dotarli do Maridalsveien, zobaczyli

tłum uroczyście ubranych ludzi idących do miasta. Niektórzy trzymali w ręku małe

norweskie flagi, bez znaczka unijnego. Peder i Kristian patrzeli na nich z zazdrością.

Elise myślała o Emanuelu.

- Mamo, myślisz, że Szwedzi ustąpią, jeśli większość opowie się za

rozwiązaniem unii?

- To oni zażądali referendum.

W mieście panował dziwny nastrój, prawie taki jak Siedemnastego Maja.

Ludzie rozmawiali, śmiali się, witali, także z obcymi. Szli lekkim krokiem,

zadowoleni.

Nagle Peder i Kristian zauważyli po drugiej ulicy jakieś dziewczęta.

Kristian szturchnął Pedera i powiedział. - Widzisz, kto tam jest?

Peder zaczerwienił się.

- Widzę, a bo co?

- Myślałem, że zakochałeś się w Martę. Peder prychnął.

- W tej małej? To smarkula. Gówniara.

Kristian chichotał, ale ku zdziwieniu Elise nie rzucił żadnej złośliwej uwagi.

Patrzyła na niego zdziwiona.

W mieście wszędzie wisiały flagi, a przed uniwersytetem był taki tłum, że

prawie nie można było przejść. Oczy Elise zrobiły się okrągłe ze zdziwienia. Patrzyła

to na jedną elegancką damę, to na drugą, chłonęła widok ogromnych kapeluszy ze

strusimi piórami i kwiatami, koronkowych bluzek, kolorowych parasolek,

błyszczących złotych szpilek i peleryn z jedwabiu i aksamitu. Zobaczyła starszą ko-

bietę w czarnym płaszczu wyszywanym mieniącymi się cekinami, a obok niej młodą

dziewczynę z tak ciasno zasznurowanym gorsetem, że miało się wrażenie, że

dziewczyna zaraz się złamie. Chłopcy mieli na sobie marynarskie ubranka, a młode

kobiety cienkie suknie z trenami, ciągnącymi się za nimi po ziemi. Wszędzie stali

wąsaci policjanci, na głowach mieli pikielhauby, mieli wypucowane do czysta buty i

mundury z podwójnym rzędem błyszczących mosiężnych guzików. Przekupki i

robotnice, chłopi i urzędnicy, wszyscy wyszli, żeby oddać swój głos bądź po prostu

znaleźć się wśród ludzi. Od strony namiotu z orkiestrą słychać było patriotyczne

pieśni, ludzie mieli łzy w oczach, niektórym drżał głos ze wzruszenia.

Wyniki ogłoszono dopiero po sześciu tygodniach obliczeń. Zwycięstwo wolnej

Norwegii było oczywiste: 368 208 głosów było za i tylko 184 przeciw.

Ale już tego dnia ludzie byli przekonani, że większość zdecydowanie opowie

się za rozwiązaniem unii. Cieszyli się, wiwatowali, machali flagami i obejmowali się.

Nadchodziły nowe czasy.

Elise miała gulę w gardle. Uśmiechnęła się do Pedera i spytała: - Cieszysz się,

ż

e przyszedłeś?

Peder stał z rękami na plecach i wyglądał na zafrasowanego.

- Ty nie wiesz, jak to jest być chłopakiem, Elise. Sama przecież jesteś

dziewczyną. Poza tym nie wiesz też, jak to jest, kiedy jest się niższym niż wszyscy

dookoła i widzi się tylko nogawki i laski. A staw mamy tylko dla siebie.

W drodze do domu spotkali Asbjorna Hvalstada i Anne Sofie, którzy mieli się

do nich wprowadzić już za trzy dni.

- Też wybraliście się do miasta na uroczystości? - spytał ich przyszły lokator.

Podszedł do nich i uroczyście podał rękę matce. - Najlepsze życzenia z okazji tego

wielkiego dnia, pani Lovlien.

Matka uśmiechnęła się, policzki miała czerwone.

- To szalenie podniecające, prawdą? Jeśli wynik będzie na „tak”, ciekawa

jestem, co zrobią Szwedzi i czy będziemy mieli własnego króla?

- Zapewne. Christian Michelsen opowiada się za monarchią. Fridtjof Nansen

zresztą też, a on ma duży wpływ. Słyszałem, że nawet Bjornstjerne Bjornson zmienił

zdanie i teraz uważa, że inne państwa, a zwłaszcza Anglicy, wolałyby, żebyśmy

postąpili tak jak one. Słyszałem, że już mają kandydata. - Zmarszczył czoło. - Jednak

jeśli chodzi o Szwedów, to mam więcej wątpliwości. Oni tak łatwo nie ustąpią.

- Mamo, możemy iść do innych chłopców? - spytał Kristian, patrząc na nią

proszącym wzrokiem.

Matka zgodziła się, sprawiała jednak wrażenie, że nie bardzo wie, na co się

godzi.

- Sądzi pan, że może dojść do wojny?

- Tego się obawiam. Ale dzisiaj nie myślmy o tym. Zobaczymy, co się

wydarzy - powiedział, uśmiechając się do niej. Matka odwzajemniła uśmiech.

Serce Elise biło mocno. Co się wtedy stanie z Emanuelem?

Tej samej niedzieli, trzynastego sierpnia, kolejne kompanie wkraczały,

maszerując, na rynek Kongsvinger. Utworzyły na placu czworokąt. Pułkownik przejął

dowodzenie, zmustrował szeregi i razem z adiutantem zajął miejsce przed

ż

ołnierzami. Zjawił się ksiądz i zaczęto śpiewać Bóg jest naszą opoką. Muzyka

odbijała się echem w całym rynku. Następnie ksiądz wygłosił mocną i wzruszającą

mowę o wolności, o tym, jakie znaczenie wolność ma dla kraju i dla pojedynczego

człowieka.

- Jeśli naród nie czuje nieodpartej potrzeby wolności, nie jest godzien nazywać

siebie narodem - oznajmił mocnym, dobitnym głosem. Zrobił krótką przerwę, żeby

słowa dotarły do wszystkich, i ciągnął dalej: - Ten najwyższy cel może zostać

osiągnięty wtedy, kiedy wszyscy uwolnimy się z jarzma naszych grzechów. Dopiero

kiedy to nastąpi, staniemy się szczęśliwym i wolnym narodem.

Johan stał, uważnie słuchając. Słowa trafiały prosto do serca. „Uwolnimy się z

jarzma naszych grzechów”, powtarzał.

Powiódł wzrokiem po innych kompaniach. I nagle serce przestało mu bić.

Patrzył prosto w oczy jednego z przyjaciół Lorta - Andersa. Był to wysoki chłopak z

rudą czupryną.

Szybko odwrócił wzrok, ale nie mógł pozbyć się swoich myśli. Słyszał, że

któryś z nich trafił do Kongsvinger, ale nie wiedział dokładnie kto. Czuł, jakby ktoś

uderzył go w pierś. W uszach brzmiały mu słowa Elise: „Jeśli będzie tam ktoś, kogo

nie lubisz, nie zajmuj się tym”. Nie miał wątpliwości, co miała na myśli.

Miał pozwolić, żeby draniowi wszystko uszło płazem? Żyć, jakby nic się nie

stało? Chwycił mocniej za karabin, mimo że przecież siedział już w więzieniu; za to,

ż

e ukrył rzeczy Lorta - Andersa, dostał całe cztery lata. Wiedział, że kradzież jest

złem, ale czy zniszczenie życia dziewczynie to coś lepszego? Zresztą nie tylko jej

ż

ycia. Ten łobuz zniszczył też jego życie. A co z dzieckiem, którego życie wtedy

wzięło swój początek?

Szesnastego sierpnia żołnierze dostali rozkaz wyjścia na czterodniowe

manewry. Były to ciężkie dni, pełnili służbę wartowniczą, chodzili na zwiad,

pokonywali duże odległości, a trzeciego dnia stoczyli rozstrzygającą walkę.

„Walka” była ostra, wszyscy bardzo się angażowali, to właśnie nadawało sens

całemu pobytowi. Napięcie rosło: kiedy i gdzie pojawi się „wróg”, gdy padną

pierwsze strzały?

Kiedy się rozległy, ruszyli do walki z zapałem. Johan miał wrażenie, że

przedzierając się przez gęsty las w poszukiwaniu wroga, do którego mieli strzelać,

wielu zapomniało, że to tylko ćwiczenia.

Gdy w końcu rozległ się sygnał kończący walkę, potrzeba było trochę czasu,

ż

eby wrócili do rzeczywistości. Był zmęczony, czuł to, należał do tych, którzy się

zapuścili najdalej w las. Poza tym zrobiły mu się na nogach pęcherze. Miał za małe

buty.

Przechodząc przez kamienie, usłyszał nagle jakiś dźwięk. Zatrzymał się i

zaczął nasłuchiwać. Dźwięk się powtórzył: jakby ktoś jęczał. Szybko ruszył w jego

kierunku i przeszedłszy zaledwie kawałek, zorientował się, co się stało. Jeden z

ż

ołnierzy leżał ranny na kamieniach, prawdopodobnie spadł ze stromego zbocza,

które widać było nad jego głową.

Johan rozejrzał się ponownie, wypatrywał pomocy, ale nikogo nie było widać.

Był lekko przerażony, jednak podszedł bliżej.

Nagle stanął jak porażony. Czapka rannego żołnierza spadła mu z głowy,

widać było jego rude włosy. Żołnierz wydawał się bliski śmierci i Johanowi przyszła

do głowy dziwna myśl. Życzył draniowi śmierci i los załatwił to za niego.

Wzdrygnął się. Ranny się poruszył, jęczał, próbował ruszyć nogą, która leżała

w dziwnej pozycji.

Johan zaczął czołgać się w jego stronę. Ranny leżał z zamkniętymi oczami,

rana na głowie krwawiła, prawdopodobnie był nieprzytomny. Jeśli szybko nie

otrzyma pomocy, może nie przeżyć. Johan wiedział, że sam nie da rady go zanieść, bo

do obozu było daleko. Mógł się po cichu wycofać, udawać, że go nie widział... Albo

wracając, mógł się potknąć, wtedy nie dałby rady sprowadzić pomocy i mógł mieć

nadzieję, że gwałciciel umrze.

Stał, tocząc ze sobą walkę. W końcu szybko zdjął kurtkę od munduru,

podłożył pod głowę rannego, podarł koszulę, usiłując - na tyle, na ile był w stanie -

zatamować krwawienie prowizorycznym bandażem. Potem ruszył biegiem do obozu

po pomoc.

ROZDZIAŁ OSIEMNASTY

Elise od dawna myślała, żeby wybrać się do lekarza. A jeśli spyta, kto jest

ojcem? Będzie potrafiła skłamać mu prosto w twarz? Na pewno się zaczerwieni,

zacznie się jąkać, chrząkać, a on od razu się domyśli, że coś jest nie w porządku.

Przełożyła gotowe dywaniki z jednej ręki do drugiej, idąc na wzgórze Telthusbakken,

gdzie miała je oddać.

Ale przecież była mężatką. Lekarz nie będzie chyba pytał zamężnej kobiety,

kto jest ojcem jej dziecka? O ile nie spyta o datę ślubu. Tak czy inaczej sytuacja była

zła. Mogło się też zdarzyć, że w poczekalni natknie się na którąś z robotnic z Graaha

czy z Hjula, która zacznie z nią rozmawiać. Istniało ryzyko, że ta zacznie się

dopytywać, w którym jest miesiącu i ile jej jeszcze zostało. Nie będzie jej łatwo

kłamać na oczach innych. Kiedy zdjęła szal i usiadła na krześle, było wyraźnie widać

zaokrąglający się już brzuch. Nie mogła powiedzieć, że spodziewa się na wiosnę.

Stało się tak, jak się tego obawiała. Tkaczka, która prosiła, żeby porozmawiała

z Agnes, siedziała na ławce w poczekalni, obok niej było wolne miejsce. Nie mogła

usiąść gdzie indziej.

- Porozmawiałaś z Agnes? - szeptała jej do ucha tkaczka, mając nadzieję, że

nikt ich nie słyszy.

Elise przytaknęła i spojrzała na nią zdziwiona. - Nie wiesz, że znów pracuje w

Hjula?

Tkaczka pokręciła przecząco głową. - Zostałam zwolniona. Elise patrzyła na

nią ze współczuciem.

- Spóźniłam się. Dwa dni z rzędu. Moja babcia... - tkaczka zamilkła, rozejrzała

się dookoła. Dwie starsze kobiety przyglądały się im, najwyraźniej uważnie się im

przysłuchując.

Elise zastanawiała się, co tamta chciała jej powiedzieć. Czy jej babcia była

umierająca, tak jak synek Oline? Że też Ropucha mógł być tak okrutny i nieustępliwy.

W poczekalni panował upał nie do wytrzymania. Długo miała nadzieję, że

będzie mogła siedzieć owinięta chustą, ukrywając swoje ciało przed zbyt wścibskimi

spojrzeniami, ale w końcu nie wytrzymała. Po uwadze rzuconej przez Valborg

dziewczęta w fabryce dawno już wiedziały, jak się sprawy mają.

- Powieś tam na haczyku, tak jak ja - poradziła uprzejmie tkaczka.

Elise wstała i zrobiła tak, jak jej radziła.

Kiedy się odwróciła, żeby wrócić na swoje miejsce, otworzyły się drzwi do

gabinetu lekarza i wyszedł pacjent, młody chłopak o kulach z głową owiniętą

bandażem. Poruszał się z trudem, kulał, a kiedy chciał otworzyć drzwi, jedna kula

wypadła mu z ręki i upadła na podłogę. Elise pośpieszyła mu z pomocą. Podając mu

kulę, uśmiechnęła się do niego pocieszająco.

- Coś musiało się panu przydarzyć. Pomóc panu zejść? Mężczyzna patrzył na

nią, jakby zobaczył ducha. Chwilę potem jego wzrok powędrował w dół, po czym

szybko odwrócił twarz i wyszedł, utykając, nawet nie podziękował jej za pomoc.

- Mógł przynajmniej powiedzieć „dziękuję” - powiedziała Elise i uśmiechnęła

się do tkaczki. - Ludzie nie są zbyt uprzejmi.

Dziewczyna odwzajemniła uśmiech. - To prawda. Chociaż miałam wrażenie,

ż

e się zawstydził. Może krępował się przyjąć pomoc od kobiety?

Rozmawiały dalej, czekając na swoją kolejkę. Dziewczyna nie zadała pytania,

którego Elise tak się obawiała. Rozmawiając z nią, przestała się denerwować, a kiedy

w końcu przyszła jej kolejka, nie była już tak przestraszona jak na początku.

Wszystko odbyło się bezboleśnie, lekarz nie spytał ani o akt ślubu, ani kto jest ojcem,

stwierdził jedynie, że dziecko przyjdzie na świat najprawdopodobniej pod koniec

stycznia.

Dobrze było mieć to już za sobą. Już nie miała się co łudzić. To, co było w

niej, nie było „czymś”, tylko dzieckiem, które z każdym dniem stawało się coraz

większe i domagało się prawa do życia. Musiała zapomnieć o reakcji Johana i własnej

niechęci i zmusić się, żeby uznać to maleństwo za dziecko Emanuela.

Wracając do domu, spotkała Kristiana, który właśnie skończył pracę.

Sprawiał wrażenie zdziwionego, kiedy ją zauważył. - Gdzie byłaś? - spytał.

- Zaniosłam dywany na Telthusbakken. - Nie miała ochoty rozmawiać z nim o

tym, co w niej rosło. Jeszcze nie. Nie miała pojęcia, ile Peder i Kristian zrozumieli z

pijackich krzyków Agnes podczas wesela. Nie wiedziała, czy domyślają się, że

spodziewa się dziecka. Może tak, ale pewno się wstydzili. W końcu to jeszcze

chłopcy - i to mali chłopcy.

- Trzeba było mnie poprosić.

Spojrzała na niego, nie rozumiejąc, o co mu chodzi.

- Gdybyś mnie poprosiła, zaniósłbym je.

- Przecież pracujesz, Kristian. Wzruszył ramionami.

- Znalazłbym chwilę.

- To miło z twojej strony. Następnym razem cię poproszę. Jeśli nie będziesz

zbyt zmęczony.

Uśmiechnął się, a ona znów się zdziwiła. Nieczęsto można było zobaczyć taki

radosny uśmiech na ustach Kristiana.

Nie jest łatwo zrozumieć ludzi, pomyślała. Nie sądziła, że Emanuel potrafi być

taki zazdrosny czy też zezłościć się tak na Pedera o taki drobiazg. Nie sądziła też, że

Kristian może się zmienić, złagodnieć. Czyżby myliła się co do nich obu?

- Co sądzisz o naszym lokatorze?

- Lubię go. Mam wrażenie, że matka też - dodał. - Uśmiecha się i stroi miny,

kiedy wpada, żeby porozmawiać.

Elise roześmiała się.

- To dobrze. Zasłużyła sobie na trochę radości po tym wszystkim, co przeszła.

Kristian kopnął kamień. - Jest na to trochę za stara - powiedział.

Elise znów się roześmiała.

- Ależ Kristian, oni po prostu się lubią. Poza tym wcale nie jest taka stara.

Może w twoich oczach, ale nie ma jeszcze czterdziestki.

Zbliżali się do fabryki.

- To ładnie z twojej strony, że dałeś Pederowi swoją piękną żaglówkę.

Widziałam, ile pracy w nią włożyłeś. Ja bym chyba się na to nie zdobyła.

Kristian się zaczerwienił. Nieczęsto bywał chwalony. Postanowiła, że będzie

poświęcać mu więcej uwagi. Peder sam się do niej garnął. Bał się, że straci matkę, bał

się większych chłopców, ale teraz był już silniejszy. Często tak było, pomyślała, że to

z rodzeństwa, które domaga się najwięcej, też najwięcej dostaje. Łatwo było pominąć

tego, który milczał i chadzał własnymi drogami, chociaż może to właśnie on

najbardziej potrzebował porozmawiać o różnych bolesnych sprawach. Uśmiechnęła

się do swoich myśli. Traktowała je jak własne dzieci, także teraz, kiedy matka znów

była zdrowa.

Kiedy Asbjorn Hvalstad i Anne Sofie się wprowadzali, lało jak z cebra.

Woźnica, który przywiózł ich rzeczy, nakrył je płótnem i podjechał wozem pod sam

próg, a i tak wiele rzeczy się zmoczyło, zanim zdążyli wnieść je stromymi schodami

na stryszek. Peder, Kristian i Elise im pomagali. Woźnica i Asbjorn Hvalstad wnosili

najcięższe rzeczy, pozostali dźwigali pościel, walizki, pudełka, krzesła i dwa małe

stoliki.

Asbjorn Hvalstad uśmiechał się zażenowany, jakby wstydził się swojego

skromnego dobytku.

- Musiałem się pozbyć części rzeczy, ale nie potrzebujemy zbyt wiele.

W głębi duszy Elise pomyślała, że to dobrze, iż nie widział, co oni tu ze sobą

przywieźli, zanim Emanuel zwiózł swoje rzeczy.

Matka zajęła się Anne Sofie, słyszeli ich głosy dochodzące z kuchni. Elise

zdziwiła się. Wyglądało na to, że matce udało się sprawić, że milcząca dotąd Anne

Sofie otworzyła się, cały czas słychać było jej wysoki głos, nawet się śmiała.

Hvalstad uśmiechnął się do niej, pewnie też się temu dziwił.

- Nie jestem w stanie wyrazić, jak bardzo się cieszę, że możemy tu mieszkać.

Wychowywałem się w domku z ogrodem i brakowało mi zielonej trawy pod stopami.

Szli po resztę rzeczy. Elise odwzajemniła jego uśmiech, sięgając po kolejną

skrzynię.

- To podobnie jak mama. Wychowała się w Ulefoss, w Telemark, i bardzo nie

lubiła mieszkania w przyfabrycznej czynszówce. Tak jak wielu robotników wzdłuż

rzeki. Większość z nich pochodzi ze wsi. Przyjechali do stolicy, mając nadzieję, że

znajdą tu lepsze warunki. Łatwo rozpoznać ich po gwarze, dziwnej mieszance oficjal-

nego języka, różnych dialektów i słów zasłyszanych od mieszkańców miasta.

Hvalstad przytaknął.

- Ale pani i pani matka tak nie mówicie.

- Mama postanowiła nauczyć się „ładnie mówić”, jak tylko przyjechała do

miasta. Uznała, że to zwiększy jej możliwości. Potem nauczyła tego moją siostrę,

Hildę i mnie, natomiast chłopcy mówią tak jak dzieci na ulicy. To chyba naturalne.

Uśmiechnął się.

- Tak, to naturalne. - Razem z woźnicą chwycił łóżko i przez chwilę nie

odzywali się do siebie.

Kiedy w końcu skończyli i woźnica odjechał, matka zaprosiła wszystkich na

kawę. Nakryła do stołu w pokoju dziennym. Elise i Kristian wymienili spojrzenia.

Stół był nakryty białym obrusem, który matka przywiozła jeszcze ze swojego

domu rodzinnego i którego używano tylko przy bardzo wyjątkowych okazjach.

Przygotowała kanapki z twarogiem, z żółtym serem, z melasą i z dżemem,

przykładając się bardziej niż kiedykolwiek. Nawet dla Emanuela się tak nie starała.

Anne Sofie siedziała i tuliła do siebie pluszowego miśka. Patrzyła poważnie na

Elise i na chłopców i znów milczała. Natomiast Asbjorn Hvalstad i matka byli nad

wyraz rozmowni: on opowiadał o domu swojego dzieciństwa i Bekkelaget, ona o

pomalowanym na czerwono robotniczym domku w Ulefoss i ogródku warzywnym.

Byli tym tak zajęci, że nie zwracali uwagi na nikogo innego. Jakby zapomnieli, że nie

byli tu sami. Elise nigdy nie widziała matki tak podnieconej: policzki jej pałały, oczy

błyszczały.

Nagle Elise poczuła, że ktoś dotyka jej nogi. Spojrzała na Kristiana. Mrugnął

do niej okiem. Nagle miała ochotę się roześmiać; aż kipiała od śmiechu, musiała

bardzo się starać, żeby się z tym nie zdradzić. Wstała energicznie od stołu,

mamrocząc coś, że przyniesie kawę, mimo że matka przed chwilą dolała po raz drugi.

Kristian wyszedł za nią do kuchni.

Spojrzała na niego przestraszona. ^

- Nie wolno ci odchodzić od stołu!

- Mama i tak niczego nie zauważy. Teraz widzisz, Elise? Miałem rację.

Patrzył na nią triumfująco.

Pokręciła głową, ale nie mogła powstrzymać uśmiechu.

- To nie jest tak, jak myślisz. Jest im miło razem, ale to nie jest to samo co... -

Zamilkła i ugryzła się w język.

- Co bycie zakochanym? To chciałaś powiedzieć?

- Przestań, Kristian. Mama się nie zakochała. W jej wieku nie robi się takich

rzeczy. A już na pewno nie jeśli miało się męża i urodziło trójkę dzieci.

Ale kiedy chwilę później nachylała się nad miską, różne myśli dotyczące matki

i ich nowego lokatora zaczęły chodzić jej po głowie. Jeśli matka rzeczywiście nie była

zakochana, to najwyraźniej bardzo go polubiła.

A jeśli Kristian ma rację?

A jeśli nawet, to co? Byłoby cudownie, gdyby matka mogła przeżyć drugą

młodość. Cały rok leżała przykuta do łóżka, kiedy ojciec szwendał się po

Vaterlandzie, a zanim zachorowała, ojciec pił i urządzał awantury. Na pewno nie było

lepszego lekarstwa niż miłość, a matce przydałoby się przeżyć coś miłego przed

nadejściem kolejnej zimy.

Jednak nieważne, jak bardzo starała się siebie przekonać, w głębi duszy czuła

jakiś opór. Od śmierci ojca minęło zaledwie pół roku i nawet jeśli ostatnimi latami

trudno było z nim wytrzymać, nie zapomniała, jaki był, zanim alkohol przejął nad nim

władzę. Matka sama mówiła, że był jednym z najprzystojniejszych mężczyzn, jakich

znała: wysoki, trzymał się prosto, miał ciemne kręcone włosy i piwne oczy po ojcu,

który był Cyganem. Matka nie kryła, że kiedy się pobierali, była w nim szaleńczo

zakochana. Nic dziwnego, że nie wytrzymał monotonnej pracy w fabryce, skoro w

jego żyłach płynęła cygańska krew, tłumaczyła go matka.

Peder na pewno zareaguje jeszcze mocniej. On jeden z nich wszystkich wciąż

jeszcze wspominał ojca, z mieszaniną tęsknoty i dziwnym wyobrażeniem o życiu tam

w górze, w niebie.

Kristian znów ją zadziwił. Zachował się bardzo dorośle, żartując sobie z

zachowania matki, zamiast się złościć czy czuć się urażonym w imieniu ojca.

Deszcz ustał i czerwone wieczorne słońce oświetlało przestrzeń między

ponurymi fabrycznymi budynkami. Matka i Asbjorn Hvalstad wciąż siedzieli w

pokoju, natomiast Peder usiłował zaciągnąć Anne Sofie do kuchni, żeby pokazać jej

ż

ołnierzyki z guzików. Ustawił wszystkich w szeregu, szykując ich do walki. Anne

Sofie nie wydawała się tym szczególnie zainteresowana, tuliła do siebie pluszowego

misia.

Elise podeszła do niej i ukucnęła, trzymając w ręku pokrywkę i cynową łyżkę.

- Popatrz, możesz grać na bębnie, kiedy żołnierze Pedera będą maszerować.

Anne Sofie stała cicho i przyglądała się jej, nie chciała puścić z rąk misia.

- Świetnie! - krzyknął Peder, podbiegł do nich i wyrwał Elise z ręki pokrywkę

i łyżkę. Zaczął wybijać nią rytm. - Przesuń żołnierzy, Anne Sofie. Wojna się zaczęła.

Anne Sofie nie ruszyła się.

- Wolisz walić w bęben? '

Ku zdziwieniu Elise dziewczynka przytaknęła, ostrożnie odłożyła misia na

skrzynię z drewnem i chwyciła pokrywkę i łyżkę. Ostrożnymi, ale rytmicznymi

uderzeniami wybijała takt, podczas gdy żołnierze Pedera ruszyli do walki.

Elise czuła zalewające ją ciepło. Wszystko się ułoży. Peder zyskał młodszą

siostrę, a matka przyjaciela. Czy mogło być lepiej?

Zdjęła fartuch, odwiesiła go i wyszła na schodki. Na dworze było ładnie.

Wieczorne słońce oświetlało źdźbła trawy i liście brzóz, które mokre zwisały z

gałązek. W dole płynęła rzeka, bardziej wartka i pełniejsza niż wcześniej, wpadała z

impetem do huczącego wodospadu. Fabryki były zamknięte, wznosiły się wysokie i

czarnookie i przyglądały się jej, jakby chciały wessać każdego człowieka, którego

zobaczyły.

Ale nie była tu sama. Na moście stał ktoś, na wpół ukryty za gałęziami brzozy.

Zadrżała lekko, wspominając wieczór, kiedy Johan stał tam, przypatrując się

domkowi.

Sylwetka poruszyła się lekko. To był mężczyzna, poruszał się o kulach i miał

głowę owiniętą białym bandażem.

ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY

Elise wzdrygnęła się. To był chyba ten młody mężczyzna, któremu pomogła w

poczekalni u lekarza. Dziwne, że tu był. Stał na moście, sam, a przecież poruszał się z

wielkim trudem.

Chyba nie miał zamiaru... Wstrzymała oddech. Nie on pierwszy stał na tym

moście, wpatrując się w wartki nurt rzeki. Ciemne spienione fale kryły głębię, która w

jednej chwili mogła położyć kres wszystkiemu.

Stała i patrzyła na niego. Miała nadzieję, że ją widzi i rozumie, że ktoś śledzi

jego poczynania. Jeśli zobaczy, że zaczyna wdrapywać się na balustradę, podniesie

krzyk. Targnięcie się na własne życie to grzech, tak jest napisane w Piśmie.

Stał nieruchomo. Ona też. Postanowiła, że się nie ruszy, nawet jeśli słońce

zniknie za Hjula i mrok skryje rzekę. Chciała, żeby się opamiętał, żeby raz jeszcze

wszystko przemyślał. Kimkolwiek był, jego życie na pewno nie było gorsze niż wielu

innych. Nie był sam; stał tam, a czyjś wzrok podążał za nim, śledząc jego najmniejszy

ruch. Był ktoś gotów przyjść mu z pomocą w razie potrzeby.

Słyszała, jak Peder i Anne Sofie rozmawiają i się śmieją. Pederowi udało się

wciągnąć dziewczynkę do zabawy. Z pokoju dochodził jasny śmiech matki, a w dole,

za sadem, Kristian i jego koledzy coś kopali.

Wszystko inne było gdzieś daleko, w pewnym sensie stało się nierzeczywiste.

Myślała tylko o mężczyźnie stojącym tam, na moście. Wciąż na niego patrzyła,

podczas gdy słońce powoli zachodziło, a powietrze robiło się coraz chłodniejsze.

Nie ruszyła się. Zrobiło się zimno, przydałaby się jej chusta i pończochy.

Czuła, że marzną jej stopy. Za nic na świecie nie weszłaby jednak teraz do domu,

ż

eby przynieść sobie coś cieplejszego do ubrania. Gdyby teraz odwróciła się do niego

plecami, mógłby wspiąć się na balustradę, skoczyć i zniknąć jej z oczu.

Potem czułaby się winna. Miała szansę uratować komuś życie, ale zmarnowała

ją, bo bardziej ceniła sobie własną wygodę.

Nadal nie próbował wejść na balustradę. Czyżby dlatego, że mu się przygląda?

Nie miała wątpliwości, że ją widział. Wiedział, że stoi tu i śledzi go wzrokiem. Na

pewno też doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że mógłby spokojnie wejść na

balustradę i skoczyć do wody, a ona nie byłaby w stanie nic zrobić. Może

powstrzymywała go sama świadomość tego, że stałaby się świadkiem jego niecnego

czynu. A może jednak miał wątpliwości? Może był świadom tego, że nie wolno

odbierać sobie życia?

Dziwnie się zachowywał już wtedy, w poczekalni. Może był tak poważnie

ranny, że nigdy już nie wróci do zdrowia? A może coś się stało z jego głową i już

nigdy nie będzie w stanie trzeźwo myśleć? Jak dotąd nie widziała, żeby ktoś miał aż

tak obandażowaną głowę. Musiało mu się przytrafić jakieś wielkie nieszczęście.

Może w fabryce. Jeszcze jedna ofiara...

Właściwie było jej go żal. Współczuła wszystkim, którzy chcieli odebrać sobie

ż

ycie. Raz sama też chciała to zrobić, tego wieczoru, kiedy szła wzdłuż rzeki, nie

mając pieniędzy na czynsz. Ranny mężczyzna w poczekalni u lekarza dziwnie na nią

patrzył. Jakby już sam jej widok go przerażał, sam fakt, że stanął twarzą w twarz z

drugim człowiekiem. To musiało być okropne uczucie. Bać się innych ludzi.

Słyszała, że Peder ją woła, ale nie mogła się ruszyć, zanim mężczyzna nie

zmieni zdania i nie odejdzie. Peder wyszedł do niej.

- Czemu tu tak stoisz, Elise? Nie ruszyłaś się od czasu, kiedy Szwedzi uciekli

do lasu. Anne Sofie nie chce się już bawić, jest zmęczona, cały czas ziewa.

Elise zawahała się. Pod wpływem impulsu podniosła rękę i pomachała

mężczyźnie na moście. Nie wiedział, kim ona jest, z tej odległości na pewno jej nie

rozpoznał, ale może to ich spotkanie sprawi, że weźmie się w garść.

Ku jej zdziwieniu odwrócił szybko twarz, jakby coś mu przeszkodziło, schylił

się po kule i utykając, ruszył przez most.

Stała i patrzyła za nim, aż całkiem zniknął. Dopiero wtedy odwróciła się i

weszła do domu.

Nikomu nie powiedziała, co się wydarzyło, nie chcąc zakłócać dobrego

nastroju. Pederowi przypomniałaby się śmierć ojca, matce zrobiłoby się przykro, a

Anne Sofie była za mała, żeby zmagać się z twardą rzeczywistością. Usprawiedliwiła

się więc pięknym zachodem słońca i zaczęła szykować łóżka na noc.

Musieli przesunąć stół w kuchni, żeby zrobić miejsce na jej materac. Kiedy

Emanuel przyjedzie na przepustkę, będą spali w pokoju dziennym, matka w końcu się

na to zgodziła.

Okno kuchenne było od wschodu, wpadało przez nie światło księżyca, a szum

wodospadu był silniejszy niż w ich dawnym pokoiku. Jednak nie to było powodem, że

nie mogła zasnąć.

Myślała o tym nieszczęśliwym mężczyźnie na moście. Czego takiego

doświadczył, że nie chciał już dłużej żyć? Bo jaki mógł być inny powód, że stał jak

przyspawany do balustrady mostu o tej późnej wieczornej godzinie? Na pewno

zamierzał wskoczyć do rzeki.

Może wrócił na most, jak tylko zniknęła za drzwiami?

Elise poczuła się zmęczona. W domu było dobrze i ciepło, nie mogła spędzić

pół nocy, zastanawiając się, co obcy jej człowiek zamierzał zrobić.

A jednak nie mogła się uspokoić. Wciąż widziała go przed sobą, widziała, jak

z trudem wdrapywał się na balustradę, być może głośno jęcząc z bólu. Chwilę stał

nieruchomo, jakby zbierając w sobie siły, i zaraz potem rzucił się głową w dół w

wartki nurt rzeki, który natychmiast porwał go, unosząc w stronę wodospadu.

Spociła się, zsunęła z siebie kołdrę. Niepokój nie dawał jej spać. Wstała z

materaca, narzuciła na siebie szal i cicho wyszła przez drzwi.

Na moście nikogo nie było. Noc była spokojna i cicha. Z daleka dochodziło ją

ciche szczekanie psa, w jednym z drewnianych domków w dole słychać było odgłosy

kłótni, gdzieś płakało dziecko. Księżyc odbijał się w rzece, a potężne fabryczne mury

przędzalni Graaha i Hjula nigdy nie wydawały się jej równie ponure i ciemne jak w tej

chwili. Przebiegła wzrokiem kolejne piętra budynku, zatrzymała się na szóstym

piętrze. Ileż to ciężkiej pracy widziała ta fabryczna hala. Była świadkiem wielu

smutnych zdarzeń. Widziała łzy zmęczenia, łzy smutku i biedy; postaci

wychudzonych kobiet, które z pochylonymi głowami i bolącymi plecami spędzały nad

maszynami kolejne lata swojego życia. Były stare, zanim skończyły czterdzieści lat.

Jej wzrok powędrował znów na most, ale nie było tam nikogo. Musiał

zrezygnować. W każdym razie dzisiaj.

Cicho wślizgnęła się do domu i położyła na materacu. Może uratowała dzisiaj

komuś życie...?

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY

Dwa dni później nareszcie dostała list od Emanuela. Dziwiła się, że dotąd nie

miała od niego wiadomości, nie odpowiedział nawet na jej list. Tak samo podniecona

jak poprzednim razem otworzyła kopertę:

Kochana Elise!

Dziękuję za list. Miło było znów dostać od ciebie wiadomość. Wszyscy

mieliśmy nadzieję, że osiemnastego sierpnia, kiedy przypadał ostatni dzień ćwiczeń

naszego batalionu, zostaniemy odesłani do domu, ale zawiedliśmy się. Szczególnie

boleśnie odczuli to robotnicy, którzy nie mają tu możliwości, żeby zarobić na

utrzymanie swoich rodzin. Trudno im pogodzić się z tym, że ich służba może trwać nie

wiadomo jak długo, a część może w ogóle nie wróci do domu, jeśli dojdzie do wojny.

Podziwiam tych biednych robotników; rzadko zdarza się, żeby któryś z nich się

skarżył. Żebyśmy nie czuli się tak bardzo zawiedzeni, przedłużono nam ćwiczenia i

zorganizowano czterodniowe manewry. Potem wróciliśmy do Kongsvinger. Kiedy

maszerowaliśmy do twierdzy, zobaczyliśmy, jak jeden ze strzelców jedzie powozem z

lensmanem, który miał go odstawić do kompanii. Strzełec, zwany przez nas

Bystrzakiem, na własną odpowiedzialność oddalił się na krótki urlop w mieście, po

którym z jego munduru została mu tylko czapka. Dostał osiem dni aresztu.

13 sierpnia, na dzień przed referendum, gdy świętowano w każdym mieście, w

każdej wsi w Norwegii, wysłuchaliśmy poruszającej mowy wygłoszonej przez księdza.

Potem orkiestra wojskowa dała koncert na murach twierdzy, grali rano i w czasie

trwania referendum między godzinę pierwsze a trzecią. Po południu odbył się koncert

na świeżym powietrzu, na rynku, a wieczorem ludzie przybyli tłumnie na koncert

galowy w twierdzy. Wieczór był wyjątkowo piękny, wieczorne słońce odbijało się

wodach potężnej rzeki Glomma i w wielkim, spokojnym jeziorze Yingersjo.

W dzienniku „Times” zamieszczono następujący komentarz do referendum:

„Zadziwiająco jednolity wynik. Widząc, jak dużo osób wzięło udział w referendum,

lepiej rozumie się, jak istotne znaczenie sprawa ta ma dla Norwegii”.

Mam nadzieję, że u ciebie i twojej rodziny wszystko w porządku.

Twój Emanuel

Elise przeczytała list jeszcze raz, szukając czegoś, próbując znaleźć jakieś

drobne słowo, które być może przeoczyła, coś, co by wskazywało, że za nią tęskni.

Pewnie nie było łatwo pisać listy miłosne, kiedy dookoła pełno było innych żołnierzy.

Prawdopodobnie leżał na brzuchu na sienniku w swoim namiocie i pisał, mając

plecak za stolik i wścibskie oczy wokół. Poza tym najwyraźniej dużo się tam działo,

jego myśli były więc zajęte innymi sprawami. Pierwszy list był inny, chyba dlatego, że

pisał go tuż po przyjeździe, kiedy czuł się samotny i nikogo jeszcze nie znał.

Odłożyła list, przełknęła zawód. Najważniejsze, że jest cały i zdrowy i że

wciąż jeszcze nie doszło do wojny, no i że najwyraźniej dobrze się czuje w obozie.

Zdjęła z półki w kuchni blaszane pudełko z oszczędnościami i policzyła

ostatnie monety po dziesięć ore. Doktorowa, której ostatnio zaniosła dywaniki,

obiecała zapłacić jej następnym razem. Elise zaniepokoiła się, kiedy jej od razu nie

zapłaciła, ale doktorowa tłumaczyła, że w ubiegłym tygodniu mieli dużo wydatków i

ż

e pieniądze po prostu przeciekły jej przez palce.

„Podziwiam tych biednych robotników” - słowa Emanuela brzmiały jej w

uszach. „Rzadko zdarza się, żeby któryś z nich się skarżył, mimo że nie mają tu

możliwości, żeby zarobić na utrzymanie swoich rodzin”. Zapewne zapomniał, że nie

dał jej reszty tej sumy, którą jej obiecał. Obiecał też, że napisze do ojca, ale nie

wspominał o tym. Musieli radzić sobie z tym, co dostawali za dywaniki. Do tego

dochodziły pieniądze z wynajmu. Lokator płacił im łącznie siedem koron tygodniowo,

tyle ile zarabiała w przędzalni. Prawie starczało na czynsz i na jedzenie, ale

mężczyzna jadł więcej niż kobieta czy dziecko, poza tym zaraz zacznie pewnie

narzekać na nader skromne posiłki. Póki co nic jeszcze nie mówił. Był szczęśliwy, że

znalazł przyjemny dom z trawą na zewnątrz i opiekę dla Anne Sofie.

Peder i Kristian też się dokładali, przynosząc od czasu do czasu a to kawał

chleba, a to kawałek mięsa. Uśmiechali się wtedy promiennie, radosne oczy

błyszczały w ich dziecięcych buziach. Czasem ze swoich głębokich kieszeni

wygrzebali jakieś dziesięć ore. Zawsze się przydało. Ale i tak nie starczało im

pieniędzy. Kilka popołudni tygodniowo matka pracowała w sklepie u Magdy, ale

czynsz był większy niż w czynszówce, no i zbliżała się zima, kiedy trzeba było palić

w piecu.

Nie powinna martwić się na zapas. Następnym razem doktorowa zapłaci, poza

tym i ona, i matka mogły tkać jeszcze więcej. Matka narzekała co prawda, że bolą ją

plecy, ale ból powinien przejść, kiedy przyzwyczai się do siedzenia przy krośnie.

Anne Sofie była spokojnym dzieckiem. Siedziała sama w kącie i bawiła się

pluszowym misiem i żołnierzykami z guzików, pożyczonymi od Pedera, które ona, ku

jego zgrozie, zamieniała w eleganckie panie, panny służące i sprzątaczki. Kiedy Elise

siadała przy krośnie, matka brała ze sobą Anne Sofie i szła z nią do sklepiku Magdy

na rogu albo do rzeźnika, gdzie wypraszała tanie kości na zupę. Zdarzało się też, że

szły na spacer wzdłuż rzeki. Dobrze się dogadywały, Anne Sofie bardzo się

przywiązała do matki właściwie już od pierwszego dnia. Elise widziała, z jaką

przyjemnością matka trzymała w swojej dłoni maleńką rączkę dziecka.

Kiedy Asbjorn Hvalstad wracał do domu z biura, matka dostawała rumieńców,

nagle miała mnóstwo rzeczy do zrobienia i złościła się, jeśli Peder i Kristian kłócili

się albo bałaganili w kùchni. Elise śledziła ją wzrokiem i czuła, że się uśmiecha. Nie

było wątpliwości, że matka bardzo polubiła ich nowego lokatora.

Zauważyła, że Kristian się jej przyglądał. Nie był już dzieckiem, może nigdy

nim nie był. Zło, które ojciec wnosił do domu, uczyniło go twardym i zamkniętym w

sobie. Elise bała się, że do końca życia pozostanie zgorzkniały. Teraz jednak miała

nadzieję, że coś jednak może się zmienić.

Kristian spotkał kiedyś Hildę, gdy odnosił sprawunki komuś mieszkającemu

na wzgórzu Aker. Powiedział jej, że mają lokatora, ale mijały dni, a Hilda się nie

pokazywała.

- Wiesz, co się dzieje z Hildą? - spytała matka, wyglądając z niepokojem przez

okno.

- Pewnie nie jest jej łatwo dostać wolny dzień.

- Ma wolną co drugą niedzielę.

- Być może chce ją wykorzystać inaczej, niekoniecznie na odwiedziny w

domu.

- A niby jak? - spytała matka, odwróciła się do niej, chyba poczuła się

dotknięta.

- Ależ mamo! Hilda ma swoje przyjaciółki, i wśród pomocnic u Graaha, i

wśród dziewcząt w Hjula. Na pewno przyjdzie. Ciesz się, że się nie pokazuje, zwykle

jest to znak, że wszystko jest w porządku. Na ogół wpada tu, kiedy jest zła albo

smutna i musi się na kimś odegrać.

- Jak możesz, Elise, nieładnie tak mówić.

- Taka jest prawda.

- Nie lubisz swojej siostry?

Elise westchnęła. - Jasne, że ją lubię - powiedziała - ale to nie znaczy, że nie

wiem, jaka jest.

- Całkowicie źle ją' oceniasz. Popełniła błąd i drogo za niego zapłaciła. Kiedy

pomyślę, przez co musiała przejść, zaraz wszystko zaczyna mnie boleć. Była taka

młoda, nie rozumiała, co się dzieje. - Matka zaczerwieniła się i odwróciła głowę. -

Myślała, że jest to wyraz troski i czułości... to, co majster... - urwała w pół zdania.

Elise nie odezwała się. Hilda zapewne nie była aż tak niewinna, jak matka

sobie wyobrażała. Pamiętała jednak, że matka w tym czasie była zbyt chora, żeby

cokolwiek zauważyć. Prawda była taka, że Hilda dawała się kupić za nową apaszkę,

nowy kapelusz czy kilka koron w gotówce. W sumie pewnie raczej kilkaset. Co się z

nimi stało? Poszły na świecidełka i na bzdury. Tego jednak nie mogła powiedzieć.

Wstała od krosna.

- Teraz twoja kolej, mamo. Muszę pójść po wodę i rozpalić w piecu.

Anne Sofie stała i ciągnęła matkę za spódnicę.

- Co się stało, skarbie? - spytała matka, uśmiechając się do niej.

- Chcę do kotka.

Wczoraj odkryły, że w drewutni jest dziki kotek. Anne Sofie była przekonana,

ż

e kotek zostanie tam już na zawsze.

Matka posłała Elise przepraszające spojrzenie. - Popracujesz jeszcze chwilę?

Elise skinęła głową. Zaraz się przekonają, że kotka dawno już tam nie ma.

Pomyślała o Emanuelu, zastanawiała się, jak to będzie, kiedy wróci do domu. Czy

zażąda, żeby Asbjorn Hvalstad i Anne Sofie się wyprowadzili? Biedna mała, właśnie

zaczynała odzyskiwać spokój. Czasem potrafiła godzinami siedzieć i bawić się sama,

nie tęskniąc za swoją matką. Nagle jednak nieruchomiała, patrzyła wtedy prosto przed

siebie, jakby w powietrze. Kiedy raz Elise pytała, o czym myśli, odpowiedziała jej:

„Zastanawiam się, kiedy mama wróci do domu”.

Asbjorn Hvalstad uznał, że najlepiej będzie, jeśli uwierzy, że matka wybrała

się w długą podróż i może wróci za rok albo za dwa.

- Do tego czasu wspomnienie matki zacznie stopniowo blednąc i nie będzie

tak cierpiała, kiedy w końcu pozna prawdę - tłumaczył im jej ojciec.

Elise nie zgadzała się z nim. Prędzej czy później zdarzy się, że ktoś się

zapomni i powie coś, co wzbudzi w niej lęk. Ktoś obcy może zadać pytanie, na które

trudno będzie odpowiedzieć. Poza tym dziecko zapewne dziwi się, dlaczego matka

wyjechała bez niej, dlaczego nie przyśle jej listu czy paczki, takiej, jaką dostawały

dzieci z sąsiedztwa w ich poprzednim miejscu zamieszkania' od swoich krewnych w

Ameryce.

Wszystko ją bolało i w końcu musiała odejść od krosna, mimo że nie zrobiła

tyle, ile miała nadzieję zrobić. Praca pochłaniała dużo czasu, a zarobek był marny,

pomyślała i westchnęła. Jeśli klienci nie będą płacić, będzie musiała się rozejrzeć za

innym zajęciem.

Zmęczona siedzącą pracą - zwykle przecież cały dzień stała - postanowiła

pójść do studni po wodę. Słyszała głosy matki i Anne Sofie dobiegające z drewutni;

ś

miały się, rozmawiały. Może jednak znalazły kotka? Może to nie był dziki kot, ale

taki, który dawał się głaskać? Matka najwyraźniej zapomniała o krośnie, a Elise nie

miała serca jej o tym przypominać. Może podnoszenie oczek było lżejszą pracą?

Kiedy wyciągnęła pełne wiadro i już miała wracać, spojrzała na most. Jakby

przeszedł ją prąd. Ranny mężczyzna znów tam stał. Tym razem jednak nie wpatrywał

się w toń rzeki, ale patrzył na domek majstra. Chyba jeszcze jej nie zauważył.

Jej pierwszą reakcją było poczucie ulgi. Więc jednak nie wrócił w nocy i nie

rzucił się do rzeki. Może miała rację, może rzeczywiście uratowała ludzkie życie, po

prostu stojąc tam i śledząc go wzrokiem.

Teraz jednak miała wrażenie, że to on patrzy prosto na nią. Chwycił ją lęk.

Dlaczego stał tam i przyglądał się jej w ten sposób? Jeśli chciał się utopić, to

wpatrywałby się w wodę, a nie interesował się tym, co dzieje się wokół niego.

Może ją rozpoznał? Pomogła mu przecież w poczekalni u lekarza. Może był

samotnym, nieszczęśliwym człowiekiem, który nie miał z kim porozmawiać? Może

dlatego pomoc, której mu udzieliła, zrobiła na nim takie wrażenie?

Odwróciła wzrok od mężczyzny na moście i starała się poruszać tak

naturalnie, jak to możliwe, kierując się w stronę schodków. Wiadro dotknęło progu i

dużo wody się wylało, ale nie przejęła się tym, tylko szła dalej. Postawiła wiadro na

blacie i stała tak nieruchomo, nie wiedząc, co ma robić. To, że obcy mężczyzna

wodził za nią wzrokiem w ten sposób, było nieprzyjemne, ale jednocześnie

współczuła mu.

Usłyszała głosy matki i Anne Sofìe za drzwiami, nachyliła się nad piecem i

zaczęła rozpalać ogień. Kiedy po dobrej chwili wyjrzała na dwór, na moście było

pusto.

Następnego dnia nareszcie zjawiła się Hilda. Przyszła w środku dnia. Elise i

matka patrzyły na nią przestraszone.

- Przychodzisz o tej porze? - spytała matka. Nie była w stanie wykrzesać z

siebie nawet trochę radości, bała się, że coś się stało. - Dostałaś wypowiedzenie?

- Wypowiedzenie? - spytała Hilda oburzona. - A niby dlaczego? Myślisz, że

nie radzę sobie z pracą?

- Nie, tylko pomyślałam... że skoro przychodzisz o takiej porze...

Hilda usiadła przy stole.

- Macie dla mnie filiżankę kawy?

Matka pośpieszyła nastawić dzbanek z kawą.

- U was wszystko w porządku? - spytała drwiąco Hilda. - Chodzicie sobie tu,

nie musząc nic robić, tylko ugotować coś do jedzenia i pozmywać.

- Tkamy dywaniki z resztek materiałów. Poza tym kilka razy w tygodniu

pracuję w sklepie u Magdy - powiedziała matka, stawiając przed nią filiżankę. -

Pewnie słyszałaś, że Elise musiała odejść z fabryki, bo jest w odmiennym stanie.

Najęła się jako sprzątaczka, ale było jej za ciężko. Emanuel też uznał, że nie powinna

tak ciężko pracować.

Hilda posłała Elise drwiący uśmiech.

- Było ci za ciężko? Powinnaś raz pójść popracować za mnie, zobaczyłabyś, co

to znaczy ciężka praca.

Elise nie odezwała się.

- Biedaczka - westchnęła matka i przyglądała się jej zmartwiona. - Za ciężko

pracujesz. Może powinnaś wrócić do Hjula?

Hilda pokręciła głową i zacisnęła mocno usta. Coś jest nie tak, pomyślała

Elise. Inaczej Hilda nie przyszłaby tu w środku dnia.

- Nie możesz powiedzieć panu Paulsenowi, że masz za dużo pracy? - nie

poddawała się matka. - A może znajdziesz sobie jakieś inne miejsce? U kogoś, kto

będzie się bardziej o ciebie troszczył.

Hilda spojrzała na nią zła.

- Myślisz, że znajdzie się ktoś lepszy od niego?

- Nie powiedziałam nic złego o panu Paulsenie, to ty powiedziałaś, że jesteś

wykończona. Jesteś młoda i masz całe życie przed sobą. Powinnaś poszukać pracy,

która uczni je łatwiejszym.

Hilda roześmiała się drwiąco.

- Uczyni moje życie łatwiejszym! Mówisz, jakbyśmy były z tych, co mieszkają

po drugiej stronie rzeki.

Matka nie odpowiedziała, poczuła się dotknięta. . Otworzyły się drzwi, stanęła

w nich Anne Sofie. Bawiła się z tyłu za domem.

- A to jest nasza maleńka! - Matka rozpromieniła się. - Chodź, Anne Sofie! -

zawołała. - Przywitaj się ze swoją nową ciocią.

Hilda odwróciła nieco głowę, przyglądała się jej bez zainteresowania.

- Ciocią? - powtórzyła poirytowanym głosem.

- Podejdź tu, Anne Sofie - powiedziała matka i wyciągnęła do niej ręce, a

dziecko podbiegło i rzuciło się jej w objęcia.

- Mogłabyś ją poprosić, żeby na chwilę wyszła? Muszę z wami o czymś

porozmawiać.

- Anne Sofie nie będzie nam przeszkadzać. Ona i tak nic nie zrozumie.

Elise widziała po twarzy Hildy, że siostra jest czymś bardzo zdenerwowana.

Do tej pory Elise milczała, ale zrozumiała, że powinna teraz zadziałać.

- Wezmę Anne Sofie na dwór, to będziecie mogły porozmawiać w spokoju.

Nie czekając na odpowiedź, zdecydowanym ruchem zabrała dziewczynkę z

objęć matki i wyszła z małą na zewnątrz.

W słońcu było ciepło. Kiedy była ładna pogoda, prawie zapominała, że szło

już ku jesieni. Bała się zimy, wiedziała, że w domku majstra będzie co najmniej tak

samo zimno jak w mieszkaniu w czynszówce. Drzwi do kuchni były wypaczone,

wzdłuż framugi ciągnęły się duże szpary, zimą będzie przez nie wiał wiatr. Nie będzie

ich stać, żeby porządnie rozpalić w piecu, no i kto naprawi drzwi, skoro nie było

Emanuela? Odpowiedź nasuwała się sama. Nikt.

Idąc z Anne Sofie, minęły mały sad, gdzie rosły jabłonie. Schodziły stromym

zboczem porośniętym trawą. U podnóża wzgórza leżał mały domek kowala. Tam na

stryszku mieszkała pomocnica masarza, która pomagała mu napełniać flaki mięsną

masą. Była niska i okrągła i brakowało jej z przodu jednego zęba. Wszyscy, którzy ją

znali, mówili do niej Kiełbaska. Nigdy nie wyszła za mąż, ale przygarnęła troje sierot,

które ją ubóstwiały.

W domu obok, który był nawet jeszcze mniejszy, niewiele większy od

domków dla lalek, które stały w ogrodach okalających piękne wille po drugiej stronie

rzeki, mieszkał kontroler wagonów. Chodził od jednej stacji kolejowej do drugiej,

przechodził wzdłuż stojących na stacji wagonów i uderzał w koła młotkiem na długim

trzonku. Jeśli coś było nie w porządku, twierdził, że słyszy to po dźwięku, jaki

wydawały. Elise nie bardzo rozumiała, jak to możliwe, ale Peder, Kristian i Evert

chcieli wszyscy trzej zostać kontrolerami wagonów, kiedy dorosną, tak przynajmniej

twierdzili.

Elise była u niego raz, razem z ojcem. Domek składał się z maciupeńkiej

kuchni i jednej izby, w której co prawda mieściło się tylko jego łóżko i komoda, ale

on zdawał się być zadowolony i nazywał pokój „swoim małym królestwem”. Był

kiedyś żonaty, z okropnie pyskatą złośnicą. Nie mieli dzieci, a po jej śmierci cieszył

się spokojem, jaki panował w jego małym domku.

Elise szła do Kiełbaski, wiedziała, że ją zastanie, bo o tej porze wracała do

domu na obiad. Martwiła się, jak najmłodsze dziecko poradzi sobie samo w domu

teraz, kiedy dwójka starszych wychodziła rano do szkoły, a ona do pracy.

Kowal Anders, Skóra, jak nazywały go dzieciaki, najwyraźniej gdzieś

wyszedł, więc Elise otworzyła drzwi wejściowe i zawołała. Usłyszała, jak Kiełbaska

krzyczy: „Wejdź!” Wzięła Anne Sofie i zaczęła wchodzić po schodach.

Kiełbaska i dziecko siedziały i jadły, pachniało smażoną kiełbasą. Elise czuła,

jak już od samego zapachu skręca ją w żołądku. Gdyby nie zjawiła się Hilda, jadłyby

teraz obiad.

- To ty, Elise? - spytała Kiełbaska zdziwionym głosem.

Elise poczuła wyrzuty sumienia, powinna była odwiedzić ją już dawno temu.

Kobieta pomagała im, podrzucając od czasu do czasu kawałek kiełbasy, szczególnie

kiedy widziała, jak ojciec pijany wałęsa się po Lakkegata. Rozumiała, w jakiej

znaleźli się sytuacji.

- To chyba nie twój dzieciak, ten, którego trzymasz za rękę? Elise pokręciła

głową, śmiejąc się.

- Nie, mamy lokatora.

- Słyszałam, że wyszłaś za mąż i wprowadziłaś się do domku. Gratuluję.

Podobno wżeniłaś się w dobrą rodzinę, tak słyszałam.

- Mąż jest w straży granicznej w Kongsvinger. - Nie mogła się odnaleźć, to

było trudniejsze, niż się spodziewała. Jeśli Kiełbaska słyszała, że Elise wyszła dobrze

za mąż, nie zrozumie sytuacji, w jakiej się znalazły. - Przyszłam, bo chcę cię o coś

spytać - zaczęła Elise, przyglądając się siedzącemu przy stole dziecku, które było

mniej więcej w wieku Anne Sofie. - Nie masz nikogo, kto zająłby się Larsine teraz,

kiedy dwójka najstarszych poszła do szkoły.

Kiełbaska pokręciła głową. - Właśnie, z tym jest kłopot. Musi sobie sama

radzić, biedactwo.

- Dostałam wymówienie z fabryki i teraz zajmuję się robieniem dywanów na

zamówienie. Pomyślałam, że mogłabym się zaopiekować Larsine, skoro i tak pilnuję

Anne Sofie.

Kobieta patrzyła na nią, jakby nie wierzyła własnym uszom.

- Znalazłabyś na to czas? - spytała i zaraz dodała: - Wiesz, że nie jestem

milionerką.

Elise pośpieszyła wyjaśniać. - Nic za to nie wezmę, ale gdybyś od czasu do

czasu przyniosła kawałek kiełbasy, kiedy przyjdziesz ją odebrać. To będzie

wystarczająca zapłata.

Kobieta patrzyła na nią, nic nie mówiąc. Chyba zrozumiała.

- Nie wszystko złoto, co się świeci, jak mawiał mój ojciec - powiedziała po

chwili namysłu. - Niech tak będzie. Ty zaopiekujesz się Larsine, a ja przyniosę ci

kawałek kiełbasy, jeśli uda mi się coś wynieść.

Skierowała wzrok na Anne Sofie.

- Mama na pewno jest zadowolona, że masz taką opiekunkę jak Elise.

Elise ścisnęła mocniej dłoń Anne Sofie.

- Mama jest w niebie, ale niedługo wróci - stwierdziła dziewczynka

zadziwiająco stanowczo.

Elise aż drgnęła. Anne Sofìe musiała jednak zrozumieć więcej, niż sądził jej

ojciec. Zauważyła też, że dwie najstarsze dziewczynki wymieniły spojrzenia i zdusiły

ś

miech.

- Co ty powiesz - odezwała się poważnie Kiełbaska. - W takim razie dobrze,

ż

e możesz do tego czasu mieszkać u Elise i jej mamy.

Elise odwróciła się, musiała już iść.

- Nie mieszkamy daleko. Larsine na pewno da radę przyjść sama.

- Na początku będę ją odprowadzała. Pozdrów matkę, Elise. Elise szła

zamyślona, podchodząc pod wzgórze. Myślała o tym, co powiedziała Anne Sofìe. Bez

sensu, że Asbjorn Hvalstad powiedział jej, że matka wybrała się w daleką podróż,

skoro Anne Sofìe wiedziała, że matka umarła. Wierzyła co prawda, że wróci, ale to

wcale nie było takie dziwne. Nawet dorosłemu trudno było zrozumieć, czym jest

ś

mierć.

- Biedny człowiek.

Anne Sofìe dotąd szła w milczeniu; odezwała się nagle i nieoczekiwanie.

Elise spojrzała na nią zdziwiona.

- Jaki człowiek?

- Ten z kulami.

Elise odwróciła się gwałtownie. Nie widziała nikogo.

- O kim ty mówisz? - spytała, czując dziwny niepokój.

- O tym panu, którego boli głowa. Elise znów się odwróciła.

- Widziałaś go? Anne Sofie przytaknęła.

- Gdzie? - spytała Elise.

- Nie mógł iść, bolały go nogi.

- Gdzie go widziałaś, pytam? - powtórzyła Elise, zdając sobie sprawę z ostrego

tonu w swoim głosie. Ten człowiek zaczynał ją denerwować. - Chodzi ci o to, że stał i

się nie ruszał?

Anne Sofìe przytaknęła.

- Patrzył na nas?

Anne Sofìe ponownie przytaknęła. Elise chwyciła ją za rękę. Nagle się

przestraszyła.

- Pośpiesz się, Anne Sofìe, musimy wracać do domu i zrobić obiad.

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIERWSZY

Kiedy Elise weszła do kuchni, zobaczyła, że matka szybko wstaje od stołu,

wycierając oczy rogiem fartucha. Miała zapłakaną twarz.

- Hilda już poszła? - spytała. Matka przytaknęła, nie patrząc na nią.

Ziemniaki były nieobrane, w ogóle nic nie było zrobione.

- Dlaczego płaczesz?

Matka pokręciła tylko głową. Nalała wody z blaszanej miski i zabrała się do

obierania ziemniaków.

- Idź się pobaw, Anne Sofie. Pobiegnij do drewutni i sprawdź, czy dzisiaj też

jest tam kotek.

Elise spodziewała się, że Anne Sofie nie zechce pójść sama; z ulgą stwierdziła,

ż

e jednak poszła.

- Teraz możesz mi powiedzieć.

- Hilda spodziewa się dziecka.

- Co ty mówisz? - Elise wpatrywała się w nią z niedowierzaniem. - Znów? -

spytała. Opadła na kuchenny stołek i westchnęła. - To nie może być prawda!

- Powiedziała, że powinnam się z tym liczyć, skoro z nim żyje. A kiedy na to

zareagowałam, stwierdziła, że nie powinnam była pozwolić jej wprowadzić się do

niego. - Matka wytarła nos. - Chyba zapomniała, że byłam wtedy w sanatorium -

dodała.

- Ale... Nic nie rozumiem... Przecież cierpi, nie mogąc mieć przy sobie

Braciszka. Jest nieszczęśliwa, że go oddała. '

W tym momencie przyszła jej do głowy pewna myśl. Zagryzła mocno wargi.

- To oni za tym stoją? Chcą mieć braciszka albo siostrzyczkę dla małego, tak?

Matka patrzyła na nią, stała jak sparaliżowana.

- Jak możesz coś takiego mówić? Twierdzisz, że wykorzystaliby Hildę jak

jakieś zwierzę rozpłodowe?

- Ostatnim razem tak zrobili. Nie powiesz chyba, że to nie było zaplanowane.

Pan Paulsen chciał pomóc swojemu siostrzeńcowi i załatwić mu dziedzica, więc

pozwolił Hildzie wierzyć, że zaopiekuje się nią i dzieckiem. W pewnym sensie to

zrobił, ale nie tak jak Hilda to sobie wyobrażała!

Matka kręciła głową. - Tak podły chyba nie jest - powiedziała.

- Owszem, mamo; oni potrafią być bardzo wyrachowani. My się nie liczymy,

my, którzy mieszkamy po tej stronie rzeki. Mogą nas wykorzystać, jak tylko chcą.

Rujnujemy sobie zdrowie, harując w fabryce, albo wykorzystują nas w inny sposób,

jak Hildę.

- Myślę, że się mylisz, Elise. Hilda wcale się tym tak bardzo nie przejęła. Była

zdenerwowana, ale głównie dlatego, że nie wiedziała, jak ja to przyjmę. Powiedziała,

ż

e tym razem zatrzyma dziecko.

Elise uśmiechnęła się z wyższością. - Ciekawe, jak ona sobie to wyobraża? -

powiedziała.

Tego wieczoru Elise postanowiła, że powie chłopcom, że będzie miała

dziecko. Lepiej dawkować im te wiadomości. Poza tym może już dawno się

domyślili? Tak czy inaczej powinna z nimi o tym porozmawiać.

Pan Hvalstad był uprzejmy i miły jak zwykle. Jadł solone śledzie i ziemniaki,

jakby to były kotlety z duszoną kapustą. Rozmawiał radośnie z matką, opowiadając o

różnych zdarzeniach w pracy. Po wprowadzeniu się lokatora zmienili pory posiłków,

jedli teraz nieco później niż dawniej. Przychodził z biura koło drugiej, ale wracał i

pracował całe popołudnie, podobnie jak wielu innych urzędników.

Jej myśli wciąż krążyły wokół Hildy. Elise trudno było uwierzyć, że cieszyło

ją to nowe życie, które w niej rosło. Gdyby była zakochana w jakimś przystojnym

młodzieńcu, to jeszcze by ją rozumiała. Jak sobie poradzi, jeśli zachowa dziecko?

Zamierzała się tu do nich wprowadzić? Zmusić ich do wymówienia lokatorowi i

zamieszkać na stryszku? Co powie Emanuel, jeśli będzie miał dwójkę płaczących

dzieciaków w domu? I z czego Hilda zamierzała żyć? Wróci do fabryki, zostawiając

dziecko pod opieką matki?

Sama nie miałaby nic przeciwko temu, ale nie była pewna Emanuela. Nie

wiedziała też, czy matka da radę. Na pewno chętnie by pomogła, ale nie miała wiele

siły.

Szkoła znów się zaczęła, zarówno Peder, jak i Kristian pracowali po lekcjach.

Ich dzień trwał długo, a kiedy wracali do domu, byli wykończeni. Kiedy Elise usiadła

i uroczyście zaczęła przemawiać do nich poważnym tonem, podczas gdy oni

przełykali kolację, Kristian odezwał się oschle: - Przestań, Elise. Myślisz, że już

dawno się nie domyśliliśmy?

- Sądzę, że to będzie dziewczynka - powiedział Peder, nie podnosząc nawet

wzroku znad jedzenia. - Pingelen twierdzi, że to będzie chłopak. Mówi, że jeśli ludzie

są w sobie zakochani, to rodzą się im chłopcy - zaśmiał się. - Mama i tata byli chyba

dwa razy w sobie zakochani - dodał i zaraz spytał: - A gdzie mały będzie spał?

Patrzy! na Elise zasępiony.

- Chyba nie położysz go w szufladzie komody ani u nas w pokoju?

- Nie wybiegałam myślami tak daleko. Mamy jeszcze dużo czasu.

Dwa dni później, kiedy chłopcy kładli się spać, rozległo się pukanie do drzwi.

Elise poszła otworzyć. Na zewnątrz stał Johan.

Powitała go z mieszaniną radości i lęku. Obiecała Emanuelowi, że więcej go

już nie zaprosi do domu.

- Johan? Przyjechałeś do domu na przepustkę? Przytaknął, uśmiechając się.

- Przyjechałem dzisiaj przed południem i zostanę do rana.

- Kto przyszedł? - zawołał Peder, stając w drzwiach. - To Johan? - spytał

radosnym głosem, kiedy zrozumiał, kim był gość. Odwrócił się do matki, która stała

przy piecu, - Chyba nie każesz nam iść spać, kiedy przyszedł Johan?

Ku zdziwieniu Elise matka odwróciła się, mówiąc: - Proszę, wejdź, Johan.

Opowiedz nam, co się dzieje na granicy. Będzie wojna, jak myślisz?

Johan wszedł do środka.

Elise nie zdążyła nawet zaprotestować. Nie mogła powiedzieć, że Emanuel

zakazał mu tu wstępu. Poza tym to matka zaprosiła go do środka, nie ona.

- Tego nikt nie wie, droga pani Lovlien. Wciąż słyszy się plotki o tym, że

jakimś podejrzanym osobom udało się przedostać do miasta, ale policja zaraz je

wyłapuje i po cichu odstawia na granicę. Zdarzyło się, że jakaś młoda para próbowała

wejść do twierdzy w grupie innych ludzi. Nawet nie mówili po norwesku. Strażnik

wyczuł pismo nosem i nie pozwolił im wejść. Kiedy później próbowaliśmy ich

odnaleźć, okazało się, że przepadli bez śladu.

Peder i Kristian weszli do kuchni, mieli na sobie pocerowane, za małe piżamy.

Stali tam i patrzyli na niego wielkimi oczami.

- A jak morale wśród żołnierzy? - spytała matka z zainteresowaniem.

- Dobrze, mimo że nie jest im łatwo. Wielu martwi się o żony i dzieci, którym

nie starcza pieniędzy ani na jedzenie, ani na czynsz. Zdarza się, że jakiś Szwed z

miasta od czasu do czasu proponuje nam pieniądze za wpuszczenie go do twierdzy,

ale nie dajemy się przekupić. Jeden z naszych chłopców tak się zezłościł, że przysunął

pięść do twarzy Szweda, mówiąc: „Myślisz, że zaprzedam duszę dla pieniędzy, ty

przeklęty Szwedziuchu?!” Potem żałował, że mu nie dołożył.

Elise zauważyła, że Johan urósł w oczach matki. Może obawiała się, że da się

skusić, skoro raz już tak się stało.

Johan usiadł przy stole i wziął filiżankę, którą podała mu matka.

Chłopcy ostrożnie zrobili jeszcze kilka kroków do przodu, najwyraźniej bojąc

się, że zaraz zostaną odesłani do łóżka.

- Jeden z poruczników przebrał się w cywilne ubranie i udał się na most

kolejowy, którego mamy pilnować - ciągnął dalej Johan. - Żeby sprawdzić, czy

strażnicy dobrze wypełniają swoje zadanie. Doszedł do mostu i zaczął się ostrożnie

skradać, ale nie zdążył podejść bliżej, bo ktoś chwycił go mocno za kark, rzucił go na

ziemię i siedząc mu okrakiem na plecach, wysyczał: „Coś ty, do cholery, za jeden?!”

Johan śmiał się, Peder i Kristian wtórowali mu głośno.

- Dobrze mu tak, skoro był taki głupi - powiedział Peder zachwycony.

Elise czekała na jakiś szyderczy komentarz ze strony Kristiana, ale nic takiego

nie nastąpiło. Odwrócił się tylko do Pedera i powiedział spokojnie: - Porucznik był

Norwegiem. Chyba rozumiesz, że chciał tylko sprawdzić, czy strzelcy dobrze nas

bronią.

- Jasne - odpowiedział Peder speszony.

Johan posłał Elise wesołe spojrzenie, ale zaraz znów spoważniał.

- Teraz jest ciekawiej niż kiedykolwiek. Szwedzi postanowili wznowić z nami

rokowania. W środę negocjatorzy wyjechali do Karlstad.

Matka zmarszczyła czoło. Wyglądała na zmartwioną.

- To się nie uda.

Johan uśmiechnął się uspokajająco.

- Na pewno wszystko się dobrze ułoży. Ani Norwegowie, ani Szwedzi nie

chcą wojny.

- Tylko nikt nie chce ustąpić. To się skończy jakąś awanturą. Tak to bywa,

kiedy mężczyźni się kłócą.

- Szkoda, że nie było was na dworcu w Kongsvinger, gdzie zatrzymał się

pociąg z negocjatorami. Ludzie wyszli, żeby wiwatować na ich cześć; była w nich i

powaga, i zapał. Pokazało to, jakim zaufaniem ludzie ich darzą. Od momentu, kiedy

pociąg wjechał na peron, do chwili, kiedy zniknął nam z oczu, można było wyczuć ten

szczególny nastrój, którego Norwegowie dotąd być może nigdy nie doświadczyli:

dumę z bycia niezależnym krajem.

- Taki niezależny to jeszcze nie jest - odezwała się matka sceptycznie.

- To prawda, ale niewiele już brakuje, jestem tego pewien. Mieliśmy wrażenie,

ż

e uczestniczymy w czymś wielkim. Wystarczył sam widok tych dostojnych panów.

Mają nie tylko wolę i władzę, ale czują też miłość do ojczyzny i chcą walczyć o nasz

kraj.

Przy kuchennym stole zrobiło się cicho.

- Opowiedz coś jeszcze - poprosił Peder. Był tak podniecony, że nie mógł

usiedzieć w spokoju. - Zastrzeliłeś jakiegoś Szwedziucha czy też się ukrywają?

- Jeszcze nie ma wojny, Peder.

Głos Kristiana był spokojny, brzmiał dorośle, jakby pouczał kogoś młodszego

od siebie. Peder był zawiedziony.

- Nie rozumiesz, co to znaczy wojna - odezwała się matka, patrząc na niego

poważnie. - Żołnierze to nie guziki, które spadają ze stołu, tylko ludzie, którzy mogą

zostać trafieni w głowę, w brzuch czy w nogę, którzy krzyczą z bólu, krwawią i

przeżywają katusze. Uważam, że powinieneś przestać się bawić w wojnę.

Johan patrzył na nią.

- Zgadzam się, że wojna jest straszna, ale musimy bronić swojego kraju.

Ż

ołnierze na granicy są dumni ze swojej służby, czują, że robią coś istotnego.

Wczoraj jedna z kompanii dostała nagle rozkaz przemieszczenia się na stację w

Mysen. Nie wiem, czy to właściwa decyzja, właśnie teraz, kiedy mają się rozpocząć

rokowania w Karlstad. Według nas lepiej by było, gdyby cały batalion pozostał

zgromadzony na granicy w Kongsvinger, gdzie może się pojawić wróg. Po co

przenosić jego część w miejsce, które w wypadku wojny nie będzie odgrywało równie

ważnej roli. Czuliśmy się zawiedzeni, kiedy odjeżdżali.

Elise zastanawiała się, czy Emanuel był wśród tych, którzy zostali

przeniesieni, ale nie chciała pytać. Dowie się w swoim czasie.

- No, chłopcy, idźcie spać - powiedziała matka, wskazując palcem na

sypialnię. - Jutro musicie wcześnie wstać do szkoły, a po lekcjach macie przed sobą

jeszcze długi dzień pracy.

Peder i Kristian posłuchali, aczkolwiek niechętnie. Matka poszła za nimi

sprawdzić, czy się położyli.

Nagle Elise poczuła, że źle się czuje, zostawszy sam na sam z Johanem. Miała

uczucie, że robi coś złego, chociaż sytuacja była niewinna.

Kochała Emanuela. Czas, kiedy była z Johanem, wydawał się nieskończenie

odległy. Tyle się wydarzyło w ciągu tych siedmiu miesięcy. Kiedy Johan zerwał

zaręczyny, zmusiła się, żeby o nim zapomnieć. Należał do przeszłości.

- Co u ciebie, Elise? Jesteś zdrowa? - spytał, patrząc na nią swoimi zielonymi

oczami, które były takie piękne. Kiedy padało na nie światło, widziała w nich

odcienie różnych kolorów.

- Tak, dziękuję - przytaknęła. - Czuję się dobrze. Dostałam wypowiedzenie z

przędzalni, ale zaczęłam tkać dywany ze szmatek.

Spojrzał na nią z przestrachem. - Dostałaś wypowiedzenie? - spytał. - Przecież

zwykle pozwalano pracować robotnicom, nawet jeśli spodziewały się dziecka.

- To prawda. Między innymi Hildzie. Ale teraz najwyraźniej zaostrzono

zasady. Może z powodu tego strasznego wypadku. Nie wiem. Jednej robotnicy ręka

wkręciła się w tryby maszyny.

Przeszedł ją dreszcz.

- Nadzorca powoływał się na Ustawę Fabryczną z 1892 roku.

- Ale chyba sobie radzisz. Masz przecież męża. Pokiwała głową, nie patrząc na

niego.

- Byłem razem z nim na manewrach. Otworzyła szeroko oczy.

- Razem z Emanuelem?

Johan przytaknął. Miał wzrok wbity w stół. - Miły z niego chłopak -

powiedział. Elise przytaknęła.

- Jest bystry.

Odnosiła wrażenie, że Johan się waha. Jakby chciał powiedzieć coś więcej, ale

milczał. W końcu się przełamał: - Podziwiam go. Dużo myślałem o tym, co mi

powiedziałaś.

Czuła niepokój, żałowała, że z nim o tym rozmawiała.

- Jak powiedziałam: jest bystry. Zapadła cisza.

- Próbowałem z nim rozmawiać. Pomyślałem, że moglibyśmy się

zaprzyjaźnić. - Wzruszył ramionami i się uśmiechnął. - Ty i twoja matka spotykacie

się z moją matką i z Anną. Kiedy wrócę do domu, będziemy się czasem spotykać.

- Dobrze by było, gdybyśmy mogli się przyjaźnić.

- Ale on nie chciał. „Nie mam ci nic do powiedzenia” - tak mi oznajmił.

- Jest zazdrosny.

- Nie ma do tego powodu.

- Też mu to powiedziałam. Nie chce, żebyś tu przychodził. Nareszcie to z

siebie wyrzuciła. Nie miała teraz odwagi na niego spojrzeć.

Johan się roześmiał dziwnym, sztucznym śmiechem.

- Rozumiem, przecież siedziałem w więzieniu i... Słowa zawisły w powietrzu.

- Nigdy cię za to nie potępiałam. To nie zmieniło moich uczuć do ciebie.

Chodzi o to, co potem się wydarzyło.

Zamilkła i zagryzła wargi.

- Ktoś chyba chciał coś między nami popsuć. Wydaje mi się, że ktoś nawet

majstrował przy naszych listach. Lort - Anders powiedział kiedyś...

Drzwi od izby sypialnej się otworzyły, matka weszła do kuchni.

- Najlepiej zrobisz, jeśli niedługo też się położysz. W twoim stanie

potrzebujesz dużo snu.

Elise zrozumiała, o co jej chodziło. Matce nie podobało się, że Elise i Johan

siedzieli tu sami i rozmawiali. Johan natychmiast wstał, Elise poszła za nim do drzwi.

Kiedy stali na schodkach, zbliżył się do niej i powiedział cicho: - Muszę ci coś

powiedzieć, ale nikt nie powinien tego usłyszeć. Jeśli nadarzy się okazja, wpadnę tu

jeszcze przed jutrzejszym wyjazdem. Nawet jeśli Emanuel sobie tego nie życzy -

dodał, patrząc na nią z przekorą.

Przyglądała mu się, zastanawiając się, co to mogło być. Poza tym chyba nie

będą mieli okazji porozmawiać na osobności. Jutro matka będzie cały dzień w domu.

Nękały ją wyrzuty sumienia, kiedy kładła się do łóżka. Nawet jeśli poprosi

chłopców, żeby nie mówili o wizycie Johana, to Peder prędzej czy później na pewno

się zdradzi. Nie mogła prosić ich, żeby kłamali. To już lepiej, żeby sama powiedziała

o tym Emanuelowi i miała to już za sobą. Musiał przecież zrozumieć, że nie mogła

być niegrzeczna. Powie mu, że mama zaprosiła go do środka, bo chciała usłyszeć, co

u nich nowego; na pewno to zrozumie. Poza tym przecież powiedziała Johanowi,

ż

eby więcej nie przychodził. Jutro znów napisze list do Emanuela. Nawet jeśli będzie

musiała zaoszczędzić i zjeść mniej na obiad.

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY DRUGI

Ledwo udało się Elise wyprawić chłopców do szkoły, kiedy zobaczyła

Kiełbaskę, która szła zboczem, trzymając za rękę Larsine.

- Popatrz, Anne Sofie, idzie Larsine, będziecie się bawić. Anne Sofie schowała

się za jej spódnicą, zerkała zza niej ostrożnie.

- Nie chcę się z nikim bawić, tylko ci pomagać. Elise głaskała ją uspokajająco

po włosach.

- Co ty mówisz? Będzie wam miło razem. Weselej jest bawić się z kimś niż

siedzieć samej w kącie. Będziecie się mogły bawić tymi pięknymi szyszkami, których

Peder dla ciebie nazbierał. Zróbcie im nogi z patyczków i bawcie się, że to krowy.

Możecie też zrobić dla nich zagrodę, w drewutni na pewno coś znajdziecie.

Larsine była zawstydzona i niechętna, podobnie jak Anne Sofie, ale Kiełbaska

powiedziała stanowczo: - Żadnego marudzenia. Masz się grzecznie zachowywać i

słuchać się Elise. - Odwróciła się plecami i zaczęła schodzić ze wzgórza.

Ranek był chłodny, czuło się wyraźnie zbliżającą się jesień.

- Chodźcie, dziewczynki. Możecie iść ze mną do kuchni i pobawić się

guzikami Pedera.

Matka myła schody prowadzące na stryszek, a Elise usiadła do krosna.

Najlepiej było zostawić dzieci same sobie, wtedy zwykle się jakoś dogadywały.

Nie minęło dużo czasu, kiedy doszły ją z kuchni odgłosy ożywionej rozmowy.

Dziewczynki bawiły się w najlepsze, jakby znały się od zawsze. Elise przysłuchiwała

się ich radosnym głosom. Gdyby tak dorośli potrafili zachowywać się równie

nieskomplikowanie, pomyślała i westchnęła.

Myślała o Johanie. Zastanawiała się, czy po wizycie u nich poszedł prosto do

Agnes. Może nawet u niej nocował. Rodzice Agnes nie zważali tak bardzo na takie

rzeczy, poza tym nie pierwszy raz Agnes przemycała mężczyznę do siebie na górę bez

wiedzy rodziców. Johan mógł robić, co chciał, nie miała do niego żadnych praw. Poza

tym to było najlepsze, co mogło się wydarzyć, i ze względu na zazdrość Emanuela, i

rozgoryczenie Agnes.

Szybko się pocieszyli. Oboje. Może Johan miał oko na Agnes już wcześniej?

Próbowała sięgnąć pamięcią wstecz, ale nie była w stanie przypomnieć sobie czegoś,

co mogłoby na to wskazywać. Pamiętała natomiast, że Agnes była zazdrosna o nią i

dziwiła się, jak udało się jej złapać najprzystojniejszego kawalera w całej okolicy.

Ku jej wielkiej radości przyszedł listonosz z listem. Czuła, że serce bije jej

szybciej. Może Emanuelowi zrobiło się przykro, że jego poprzedni list był taki

oficjalny i że pisał w nim jedynie o życiu w wojsku i o referendum.

Matka stała i czekała w napięciu, aż otworzy kopertę. Anne Sofie i Larsine

dawno już wyszły do drewutni, żeby poszukać czegoś, co mogłoby posłużyć za

zagrodę dla ich krów.

- Chciałabym przeczytać go na osobności.

Widziała zawiedzioną twarz matki, ale nie przejęła się tym. Jeśli był to

namiętny list miłosny, chciała przeczytać go, będąc sama.

Wyszła na dwór i usiadła na ławce od południowej strony, otworzyła kopertę.

Najukochańsza Elise!

Wygląda na to, że jednak będzie wojna. Wczoraj, pierwszego września,

powołanie do wojska dostali wszyscy zdolni do walki szeregowcy z ostatnich dwóch

roczników (lata 1901 - 1902). Mają wzmocnić Korpus Strzelców, żeby był w pełni siły

bojowej. Żeby nie wzbudzać uwagi, wezwania zostały rozesłane do wszystkich

rekrutów pocztą. Nie zostało to nigdzie publicznie ogłoszone w obawie przed paniką i

chaosem. Dla nas jest to równoznaczne z wojną. W obozie panuje nerwowa

atmosfera, chociaż wielu z nas poczuło także ulgę, że nareszcie coś się zaczyna dziać.

Najgorsza jest niepewność. Twierdza jest stale umacniana i ulepszana. Wieść niesie,

ż

e szwedzkie oddziały zbliżyły się już do granicy, ogień z ich strażnic jest widoczny w

wielu miejscach w głębi naszego kraju. Podobno także duże oddziały szwedzkiej ka-

walerii są gotowe, by ruszyć na naszą stolicę i zalać nasz kraj. To nas martwi. Boimy

się, że nasze kompanie są za daleko i nie będą w stanie W porę powstrzymać natarcia.

Chcielibyśmy podejść bliżej, dojść do samej granicy.

Modlę się za was, Elise. Mam nadzieję, że znajdziesz pocieszenie w tych

słowach:

„Oddaj brata swego, oddaj chłopca swego, swego przyjaciela, Męża,

narzeczonego.

Oddaj to, co masz najlepszego, tego, kogo kochasz najbardziej, By poszedł

walczyć za ojczyznę”.

Twój Emanuel

Elise pozwoliła, by list upadł jej na kolana. Siedziała i patrzyła przed siebie.

Była jak sparaliżowana.

Wojna... Już samo słowo przerażało. W myślach widziała pole bitwy, usłane

rannymi i ciałami martwych żołnierzy. „Oddaj chłopca swego, męża, narzeczonego”...

Jak to możliwe, że ci chłopcy czuli ulgę na wieść o tym, że „coś” się zbliża?

To „coś” znaczyło, że mogą trafić na linię ognia, że będą strzelać do wroga,

ryzykując, że sami zostaną trafieni. Bronić swojego kraju, to oczywiście rozumiała.

Miłość do ojczyzny. Czuła ją, było to dla niej ważne. Miała jednak wrażenie, że

ż

ołnierze niemal chcieli, żeby doszło do wojny.

Pokręciła głową.

Powoli złożyła list i schowała go do koperty. Czy mimo wszystko nie mógł

dopisać czegoś bardziej osobistego? Dać jej do zrozumienia, że za nią tęskni?

Wstała ze stołka, musiała wracać do pracy. Pomyślała, że Johan na pewno o

tym wszystkim nie wiedział. Jak to jednak możliwe, że dostał przepustkę, skoro

sytuacja znów się zaostrzyła?

Rozkaz wzmocnienia oddziałów i powołania nowych rekrutów przyszedł

pewnie nagle. Zapewne nic nie wiedział o zbliżających się potężnych szwedzkich

oddziałach. Kapitan, który udzielił mu jednodniowej przepustki, prawdopodobnie też

nie był tego świadomy.

Przeszył ją chłód. Emanuel i Johan... I wszyscy inni: mężowie, narzeczeni,

synowie, ojcowie. Czy pozostaną na polu walki, wijąc się z bólu, odchodząc w

męczarniach, poddając się śmierci? Tylko dlatego, że Norwegia i Szwecja pokłóciły

się o graniczne twierdze?

A może chodziło o coś więcej? O coś, czego ona nie rozumiała? Miłość do

ojczyzny... Owszem, kochała swój kraj. Ale czy coś się rzeczywiście zmieni tylko

dlatego, że z flagi zniknie znaczek unii? Albo dlatego, że będzie inny król? Znów

pokręciła głową. Prawie wszyscy mężczyźni w kraju, ci, którzy mieli prawo głosu,

opowiedzieli się za rozwiązaniem unii. Nie warto, żeby zdradzała się ze swoimi

herezjami. Ale jeśli miała być szczera, to nie bardzo wierzyła, że większość robotnic

w przędzalni Graaha czy w Hjula byłaby chętna ,oddać chłopca swego, męża,

narzeczonego dla ratowania ojczyzny”. Na pewno nie, jeśli to miałoby znaczyć, że ich

dzieci będą chodziły głodne.

Matka stała w drzwiach i czekała na nią.

- Jakieś wieści?

- Nic nowego - odpowiedziała Elise i spuściła wzrok, żeby ukryć swój

niepokój. - Mają dostać wsparcie, ale poza tym nic się chyba nie zmieniło. Nie martwi

się zbytnio.

Matka patrzyła na nią, nic nie mówiąc. Może miała nadzieję, że Elise

przeczyta jej list?

- Pamiętasz, mamo, co Johan wczoraj mówił? Nie wierzy, że dojdzie do

wojny.

- Bardziej ufam Emanuelowi niż Johanowi. Pamiętaj, że Emanuel ma maturę.

Co to ma do rzeczy, pomyślała Elise. Mówi tak, jakby Emanuel posiadał co

najmniej taką wiedzę jak premier.

- Co pisze? Widzę, że zbytnio się nie ucieszyłaś.

- Jest mi smutno, że nie napisał, że tęskni za domem.

- Kochanie, nie oczekuj, że będzie pisał namiętne listy miłosne, kiedy w

każdej chwili może dojść do wojny.

Elise wróciła do krosna, puściła je w ruch. Dzisiaj nie zarobiła więcej niż

dziesięć ore.

Matka ugotowała na obiad duży garnek kaszy. Wliczając Larsine, było ich

siedmioro przy stole; dzieciaki musiały usiąść obok siebie na ławce pod ścianą.

Asbjorn Hvalstad był równie uprzejmy i miły jak zwykle, ale kiedy matka

zaczęła nakładać kaszę, na jego twarzy pojawił się grymas. - Widzę, że często

gotujecie kaszę.

Matka zaczerwieniła się.

- Przykro mi, ale klienci nie zapłacili nam jeszcze za dywaniki.

- Ale dostała pani ode mnie zadatek na czynsz, pani Lovlien. Matka zrobiła się

jeszcze bardziej czerwona.

- Przykro mi, ale wszystko poszło na czynsz za dom. Hvalstad zwrócił się do

Elise, wyraźnie zdziwiony: - Pani mąż nie opłaca czynszu, pani Ringstad?

- Będąc na służbie, nie dostaje pensji - powiedziała. Czuła, że mówi do niego

ostrym tonem, ale zawód, spowodowany listem od Emanuela, i troska o przyszłość

tkwiły w niej głęboko.

- Ale zapewne pomagają pani rodzice męża? O ile wiem, mają duże

gospodarstwo?

- To prawda, ale mąż opuścił je, kiedy wyjechał do Kristianii, żeby wstąpić do

Armii Zbawienia.

Więcej nie zamierzała mu mówić.

Hvalstad odwrócił się do matki. - Rozumiem, że to drażliwy temat.

Przepraszam - powiedział.

Matka spojrzała na Elise ze złością, najwyraźniej uważała, że Elise mogła

starać się być dla niego nieco milsza.

Sytuację uratował Peder.

- W tym roku ja i Evert siedzimy w szkole w jednej ławce. Przed nami siedzi

Pingelen i Wróbel. Wróbel ma na głowie pełno wesz. Widzimy, jak chodzą mu po

karku, a czasem nawet po naszym pulpicie. Evert raz tak się im przyglądał, że w ogóle

przestał uważać. Musiał podejść do nauczyciela „odebrać” karę. Uderzył go trzy razy

linijką po paluchach. Aż mnie rozbolał brzuch.

- Mówi się „po palcach” - poprawił go Hvalstad. - Nie „po paluchach”, Peder.

- Zwrócił się do matki: - Jak to się dzieje, że pani córka wyraża się tak poprawnie, a

synowie nie, pani Lovlien?

Elise nie mogła się pohamować.

- Mówią tak, jak mówi większość ludzi, którzy mieszkają tu, nad rzeką, panie

Hvalstad. Nie wiem, czy jest to poprawnie, czy nie.

Matce aż zabrakło tchu. Zrobiła się purpurowa na twarzy i ostrym wzrokiem

spojrzała na Elise. Elise wstała od stołu.

- Przepraszam, ale muszę wracać do pracy. Nie zarobiłam dzisiaj nawet na ten

talerz kaszy.

Kiedy usiadła przy krośnie, pożałowała swoich słów. Asbjorn Hvalstad był

miły i uprzejmy, nie miał nic złego na myśli. Nie mogli sobie wymarzyć lepszego

lokatora ani takiego, który by więcej zapłacił, tym bardziej że zgodził się jadać to

samo co oni i płacił im jeszcze dodatkowo dwie korony tygodniowo za opiekę nad

Anne Sofìe. Poza tym matka dawno nie była tak wesoła jak teraz. To też było ważne.

To z nią było coś nie w porządku. Dlaczego tak zareagowała?

Chłopcy już dawno ruszyli do pracy, a Asbjorn Hvalstad podziękował

uprzejmie za posiłek i wrócił do swojego biura na Store Ringgate. Wtedy to Elise

usłyszała za drzwiami kroki. Drzwi były otwarte, żeby wpuścić do domu trochę

ciepłego popołudniowego słońca. Anne Sofìe i Larsine bawiły się na dworze. Elise

bała się, że zejdą nad wartko płynącą rzekę, i surowo nakazała im trzymać się blisko

domu.

Usłyszała męski głos, przestała tkać i zaczęła nasłuchiwać. Czyżby to był

Johan? Zapowiadał, że wpadnie, jeśli znajdzie czas.

Tak, to był Johan, poznała jego głos. Słyszała, jak rozmawia z Anne Sofie i z

Larsine, jak się śmieją. To do niego podobne, żeby chwilę porozmawiać z dziećmi.

Nawet Larsine stała się bardziej rozmowna, chociaż w towarzystwie matki, ale także i

przy niej zwykle milczała.

Zaraz potem zobaczyła go w drzwiach.

- Tutaj sobie siedzisz? - odezwał się wesoło. Elise uśmiechnęła się i zaraz

głęboko westchnęła.

- Tyle czasu mi to zabiera! Nie wiem, czy mnie to tak wolno idzie, czy to po

prostu musi tyle trwać? Zarabiamy dziesięć ore za metr, dzisiaj zarobiłam niecałe

dwadzieścia ore. Chyba wrócę do przędzalni, jak tylko... - zamilkła, speszona.

- Jak tylko dziecko się urodzi, chciałaś powiedzieć? Przytaknęła.

- Czyje to dziecko tam, na zewnątrz?

- To najmłodsza wychowanka Kiełbaski. Zaproponowałam, że się nią zajmę,

bo jej starsze poszły już do szkoły. Nie zrobiłam tego tylko z dobrego serca, też będę

miała z tego jakiś pożytek - powiedziała i uśmiechnęła się.

Odwzajemnił jej uśmiech.

- Kawałek kiełbasy od czasu do czasu. Przytaknęła.

- To też. Poza tym Anne Sofie ma się z kim bawić, a to ulga i dla matki, i dla

mnie. Co prawda mała przywykła siedzieć w kącie i sama się bawić, ale...

- Nie musisz się tłumaczyć. Widzę, jak sytuacja u was wygląda. Emanuel

Ringstad nie ma możliwości przysyłać ci pieniędzy, kiedy jest na służbie, a z tego, co

zrozumiałem, jego rodzice nie są zachwyceni tym, jaką żonę sobie wybrał. Tak to

wygląda. Ci, którzy mieszkają na wschodnim brzegu rzeki, nie są zbyt atrakcyjnym

towarem na małżeńskim rynku.

- Ty to mówisz?

Miała to być drwina, ale jej uwaga zabrzmiała bardziej poważnie, niż chciała.

- Aż tak dużo doświadczenia znów nie mam.

- Agnes mieszka na zachód od rzeki.

- Nie aż tak bardzo - powiedział, uśmiechając się. - Ona chyba nie uważa, że

jakoś się od nas różni - dodał.

- A jej rodzice?

Elise nic o nich nie wiedziała, ale nie mogła się powstrzymać.

- Jej ojciec był bardzo miły, kiedy spotkaliśmy się wczoraj wieczorem. Ktoś w

pracy opowiedział mu, że dobrze układam bruk. Poklepał mnie po ramieniu.

Powiedział, żebym zapomniał o tym, co się wydarzyło zimą, i że wszyscy, którzy

mnie znają, rozumieją, dlaczego to zrobiłem. „Sam postąpiłbym dokładnie tak samo”

- tak powiedział.

Elise kiwała głową. A więc wczorajszy wieczór spędził u Agnes.

- A co u niej? - spytała.

Zauważyła, że stropił się i odwrócił wzrok.

- Jest w dobrej formie. Miła, zadowolona. Chyba dobrze, że wróciła do

przędzalni.

- Dzięki tobie odzyskała dobry humor.

Spojrzał jej w oczy i spytał: - Nie cieszysz się z tego?

- Oczywiście, że tak - odpowiedziała, ale sama słyszała, że nie zabrzmiało to

przekonująco. Żeby odwrócić jego uwagę, spytała: - Co chciałeś mi powiedzieć?

Johan natychmiast spoważniał.

- Coś wydarzyło się w obozie.

Wahał się, najwyraźniej szukał właściwych słów.

- Kiedy ostatnio byłem w domu na przepustce, prosiłaś, żebym się nie

przejmował tym, że spotkam tam kogoś, kogo być może nie lubię. Teraz rozumiem,

kogo miałaś na myśli.

Elise poczuła się nieprzyjemnie, bo przypomniała sobie rudego mężczyznę.

- Pewnego razu, kiedy mieliśmy ćwiczenia w lesie, usłyszałem jakieś jęki.

Okazało się, że jeden z żołnierzy spadł ze stromego zbocza prosto na kupkę kamieni.

Był bardzo poobijany, krwawił, był nieprzytomny. Chyba się domyślasz, kto to był.

Johan zamilkł. Patrzył przez okno.

- Najpierw pomyślałem, że los mi dopomógł. - Odchrząknął i mówił dalej: -

Chciałem, żeby umarł. Ale potem przypomniałem sobie słowa księdza o tym, że

trzeba się uwolnić od brzemienia grzechów. Pomyślałem, że dość już nagrzeszyłem.

Opatrzyłem mu rany i pobiegłem do obozu po pomoc.

Elise poczuła, że robi się jej gorąco.

- Dobrze zrobiłeś. Ale rozumiem twoje uczucia, bo ja też życzyłam mu

ś

mierci. Co się z nim potem stało?

- Przeżył, ale został zwolniony z wojska. Kuleje, chodzi o kulach i ma całą

głowę w bandażach.