2014-01-10

1

Wykład V

Ewa Magier-Łakomy

WSB

2013/2014

2014-01-10

1

Klasyczne

teorie

Model 1.

Oczekiwana

wartość

Model 2.

oczekiwana

użyteczność

Model 3. SEU

Zarzuty wobec

modeli

klasycznych

Teoria

perspektywy

Efekt

obramowania

Punkt

odniesienia

Wartość.

Asymetria

poz.-neg.

Wagi

decyzyjne

Wybór

Prospektu

(wzór)

Heurystyki

Heurystyki

jako

obciążenie

Heurystyki

jako działanie

„inteligentne”

Racjonalność

ekologiczna

2014-01-10

2

Heurystyki jako obciążenie (ang.bias):



Kotwiczenia



Dostępności



Reprezentatywności

Heurystyki jako inteligentne działanie -szybkie

i oszczędne (fast and frugal) :



Heurystka rozpoznawania



Take the best



Take the last

2014-01-10

3

2014-01-10

2



heurystyka rozpoznania

(recognition heuristic).

jeśli rozpoznajesz jeden z obiektów/stanów i

jeśli nie przypominasz sobie pozostałych, to
wnioskuj że ten rozpoznany obiekt ma wyższą
wartość

(to przypisz wyższą wartość obiektowi

rozpoznanemu)

i tym się kieruj w podejmowaniu

decyzji.

eksperyment z ustalaniem wielkości miast

2014-01-10

4



Take the best: weź to co najlepsze

wybór wg kryterium najważniejszego, jeśli

kryterium nie daje odpowiedzi (nie dyskryminuje-
czyli nie daje rozróżnienia) i jest niewystarczające,
to podejmuj decyzję w oparciu o kolejne
najważniejsze kryterium „na liście” itd.

Kryteria „ułożone” sa wg tego, czy dawały
dotychczas rozwiązanie efektywne czy nie



Take the last: weź to co ostatnio zatrzymało
proces przeszukiwania (

wskazówki „ułożone” wg

ich dotychczasowej skuteczności przerwania
poszukiwania (bez względu na efekt)

2014-01-10

5

Klasyczne

teorie

Model 1.

Oczekiwana

wartość

Model 2.

oczekiwana

użyteczność

Model 3. SEU

Zarzuty wobec

modeli

klasycznych

Teoria

perspektywy

Efekt

obramowania

Punkt

odniesienia

Wartość.

Asymetria

poz.-neg.

Wagi

decyzyjne

Wybór

Prospektu

(wzór)

Heurystyki

Heurystyki

jako

obciążenie

Heurystyki

jako działanie

„inteligentne”

Racjonalność

ekologiczna

2014-01-10

6

2014-01-10

3



Racjonalność oparta na zachowaniu
dopasowanym do konkretnej fizycznej i
społecznej rzeczywistości, w przeciwieństwie
do abstrakcyjnych aksjomatów i zaleceń
klasycznej teorii racjonalnego wyboru.



racjonalność ekologiczna: to jest racjonalne
co jest efektywne w środowisku adaptacyjne
a nie to co zgodne z zasadami logiki

(przykład plemienia Kpelle)

2014-01-10

7

Ekologiczna racjonalność

opozycyjna do

logicznej spójności



Wartość adaptacyjna –pozwala na
funkcjonowanie i szybkie działanie w
złożonym otoczeniu



z jednej strony korzyść: pozwala na szybkie
decyzje zwłaszcza korzystne w decyzjach
mniej ważnych



ale koszty:



to skrótowe myślenie (mechanizm) uruchamiany jest
również nieświadomie



i w decyzjach ważnych

2014-01-10

8

ZASADA:
Jeżeli po jednej stronie karty jest samogłoska to po

drugiej stronie tej samej karty musi być liczba parzysta

Zadanie:
Które z kart odkryjesz aby sprawdzić czy spełniona

jest zasada.

2014-01-10

4



selekcyjne zadanie uzyskało następujące
wyniki:(Wason & Shapiro, 1971):
~ 45% wybrało kartę A i kartę 4
~ 35% wybrało tylko kartę A
~ 7% wybrało kartę A, kartę 4 i kartę 7
~ 4% wybrało kartę A i kartę 7 card
~ 9% wybrało inne kombinacje kart

2014-01-10

10

Najczęściej badani odkrywają dwie karty:



Odkrywają kartę A: znamy poprzednik i chcemy znać

czy prawdziwy jest następnik. Zasada

.

Prawidłowe

podejście



Odkrywają kartę 4: afirmują następnik.

Błędne

działanie.

Bo nie dostarcza nowych informacji do tych

uzyskanych z odkrycia karty A

Czyli
Ludzie najczęściej opierają się na

konfirmacyjnej strategii

testowania hipotez

to znaczy
poszukują przypadków potwierdzających regułę,
Jednocześnie:

Nie uruchamiają strategii

opartych na wyszukaniu przypadków,

które hipotezie przeczą ( brak dostatecznego uwrażliwienia na
przypadki, które jej przeczą).

logicznie uzasadnionym działaniem w

zadaniu jest:

konfirmacja

–

odkrycie karty A: znamy

poprzednik , sprawdzamy czy prawdziwy jest

następnik

 falsyfikacja

–

jeśli prawdziwa

jest

negacja następnika to sprawdzamy

prawdziwość poprzednika.

2014-01-10

5



Karty reprezentują klientów

pubu



Na każdej karcie z jednej jej

strony jest rodzaj drinka na

drugiej stronie tej karty

wiek w latach



Zasada jest taka: jeśli klient

pije piwo to musi mieć 21

lub więcej lat.



Które karty odsłonisz aby

sprawdzić czy zasada jest

spełniona .

2014-01-10

13



Alcoholowe –selekcyjne zadanie Wasona uzyskało
następujące wyniki:

~ 0% wybiera kartę BEER i kartę 35

~ 20% wybiera tylko kartę BEER
~ 3% wybiera kartę BEER card, kartę 35 i kartę 19
~ 72% wybiera kartę BEER i kartę 19
~ 5% wybiera inne kombinacje kart

2014-01-10

14

Sprawdź czy kasjerzy w Twoim sklepie

respektują zasadę:

Jeżeli rachunek jest wyższy niż 100 złotych to

po drugiej stronie musi być pieczątka kasjera

160 zł

40 zł

pieczątka

Brak pieczątki

Które z dwóch kart należy sprawdzać aby ustalić czy kasjerzy respektują
polecenie?

2014-01-10

6

Zatem logicznie uzasadnionym jest



konfirmacja

(

modus ponens)

–

odkrycie karty A: znamy

poprzednik , sprawdzamy czy prawdziwy jest następnik



falsyfikacja

(

modus tollens)

–

jeśli prawdziwa

jest

negacja następnika to sprawdzamy prawdziwość

poprzednika.

A (

modus ponens)

i 7

i (modus tollens

)

160 (

modus ponens)

i brak pieczątki

(modus tollens

)



w zadaniu Wasona zadania maja charakter izomorficzny:

struktura formalna taka sama ale



W zadaniu Wasona najczęściej popełniany błąd to

podwójna konfirmacja: modus ponens i modus ponens



W przypadku zadania z kasjerami ludzie popełniają mniej

błędów, mniej błędów konfirmacji– logika wpisana w

życie, w procedurę postępowania.

Zatem logicznie uzasadnionym jest



konfirmacja

(

modus ponens)

–

odkrycie karty A: znamy

poprzednik , sprawdzamy czy prawdziwy jest następnik



falsyfikacja

(

modus tollens)

–

jeśli prawdziwa

jest

negacja następnika to sprawdzamy prawdziwość

poprzednika.

A (

modus ponens)

i 7

i (modus tollens

)

Beer (

modus ponens)

i 19

(modus tollens

)



w zadaniu Wasona zadania maja charakter izomorficzny:

struktura formalna taka sama ale



W zadaniu Wasona najczęściej popełniany błąd to

podwójna konfirmacja: modus ponens i modus ponens



W przypadku zadania z kasjerami ludzie popełniają mniej

błędów, mniej błędów konfirmacji– logika wpisana w

życie, w procedurę postępowania.



W zadaniu Wasona zadania maja charakter

izomorficzny: struktura formalna taka sama

ale



W zadaniu Wasona najczęściej popełniany błąd to

podwójna konfirmacja



W przypadku zadania z drinkami ludzie popełniają

mniej błędów,– logika wpisana w życie, w procedurę

postępowania.

2014-01-10

7



Modus ponens

jeśli

p

to

q

i

p

to

q

Najczęstszy błąd:

Błąd negacji poprzednika

jeśli

p

to

q

i

~

p

to

~ q



Modus tollens

jeśli

p

to

q

i

~q

to

~ p

Najczęstszy błąd:

Błąd afirmacji następnika

jeśli

p

to

q

i

q

to

p

Błedy formalne!:

wynikają z braku właściwego zrozumienia podstawowych

związków logicznych:

Związek niewspółfałszywości dwóch
zdań:

jeśli go nie znamy to

popełniamy błąd negacji poprzednika

Związek niewspółprawdziwości
dwóch zdań:

jeśli go nie znamy to

popełniamy błąd afirmacji następnika

Błąd formalny może (nie musi!) prowadzić od prawdziwych przesłanek do
fałszywego wniosku



Modus ponens

jeśli

masz podniesioną

temperaturę

to

jesteś

chory

i

masz podniesiona

temperaturę

to

jesteś chory

Najczęstszy błąd:

Błąd negacji poprzednika

jeśli

p

to

q

i

nie masz

podniesionej temperatury

to

nie jesteś chory



Modus tollens

jeśli

dzisiaj jest wtorek

to

jutro

jest środa

i

dziś nie jest wtorek

to

jutro nie jest środa

Najczęstszy błąd:

Błąd afirmacji następnika

jeśli

p

to

q

i

jutro jest środa

to

dziś jest wtorek



Wagonik kolejki pędzi w dół po torach. Pięciu ludzi przywiązanych do
torów leży na trasie wagonika. Możesz skierować wagonik na drugi tor
jeśli przestawisz zwrotnicę. Na torze drugim przywiązany jest jeden
człowiek. Co zrobisz?

2014-01-10

21

2014-01-10

8



Wagonik pędzi w dół. Jeśli nic go nie zatrzyma, zginie pięć

osób. Jesteś na kładce nad torami. Możesz zatrzymać

wagonik tylko zrzucając coś ciężkiego na tory. Obok Ciebie

stoi duży człowiek . Jedynym sposobem na zatrzymanie

wagonika jest zepchnięcie go z kładki na tory. Co robisz?

2014-01-10

23

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=kBdfcR-8hEY#



Konsekwencjonalistyczne (podejście utylitarne)



Uwzględnia konsekwencje

Łamanie bądź pozostanie przy zasadach moralnych

zależy od konsekwencji



Kategoryczne (podejście deontologiczne)



Ustanawia moralność jako pewne obowiązki i prawa

Obowiązuje bezwzględne przestrzeganie zasad

moralnych bez względu na konsekwencje.

2014-01-10

24

2014-01-10

25



W moralnych decyzjach dominuje zasada: możesz podjąć
działanie mające negatywne skutki uboczne (1 sytuacja z
wagonikiem ), ale celowe wyrządzanie krzywdy nawet w
dobrej intencji jest moralnie złe (2 sytuacja z wagonikiem)



2-ga sytuacja angażuje bardziej osobiście



2ga sytuacja wywołuje silniejsze emocje



Właśnie te silne emocje (a nie racjonalne przesłanki)
powstrzymują działanie w 2gim przypadku



Zatem być może źródło ocen moralnych leży emocjach a
nie w poznawczej analizie



Emocje mogą być uwarunkowane np. ewolucyjnie (patrz
następny slajd)

2014-01-10

9

Schemat Dziecięcości – reprezentacja mentalna

1.

czynnik wyzwalający instynktowne zachowania nastawione
na opiekowanie się innym, niedorosłym jeszcze osobnikiem

2.

wyhamowanie agresji innych przedstawicieli gatunku



głowa - okrągła i bardzo
duża



krótka część twarzowa
w stosunku do czołowej



zaokrąglone policzki



zadarty nosek



brak ostrych rysów twarzy

Składowe Schematu Dziecięcości



głowa dziecka - okrągła i bardzo
duża



krótka część twarzowa
w stosunku do czołowej



zaokrąglone policzki



zadarty nosek



brak ostrych rysów twarzy

Ponadnormatywny

bodziec

Adekwatny

bodziec

2014-01-10

10



Wykorzystanie uwarunkowań ewolucyjnych

(efektów dziecięcości ) we współczesnym

kształtowaniu preferencji