SYSTEMATYKA

GRZYBÓW

MIKOLOGIA

SYSTEMATYCZNA

Basidiomycota

Ascomycota

Glomeromyc
ota

Chytridiomycota

Zygomycota

faza

dikariotyczna –

Dikaryomycota

Klasy:

Arthoniomycetes
Dothideomycetes
Eurotiomycetes
Laboulbeniomycetes
Lecanoromycetes
Leotiomycetes
Lichinomycetes
Orbiliomycetes
Pezizomycetes
Sordariomycetes
Geoglossomycetes

Klasa

Eurotiomycetes

Rząd

Eurotiales

Klejstotecja
Worki prototunikowe

Stadia niedoskonałe głównie:

Aspergillus – teleomorfy: Eurotium, Emericella,
Neosartorya i inne
Penicillium – teleomorfy: Talaromyces,
Eupenicillium

Saprobionty i oportunistyczne pasożyty

Emericella sp.

(zarodniki czerwone do purpurowych,
komórki Hülle‘a)

Eurotium sp.

(owocniki żółte, zarodniki żółte)

Neosartorya sp.

(owocniki białe, zarodniki bezbarwne)

Penicillium digitatum
i P. italicum

Produkuje patulinę – toksynę i silny
antybiotyk

W rozkładzie główną rolę odgrywają enzymy
pektynolityczne

Penicillium expansum

Penicillium spp.

Penicillium notatum, P. chrysogenum – penicylina

Penicillium roqueforti, P. camemberti – produkcja serów

Roquefort
Gorgonzola
Stilton
Cabrales
Bleau
d’Auvergne

Brie
Camembert

Aspergillozy:

A. flavus
A. fumigatus
A. glaucus
A. nidulans
A. niger
A. versicolor

Aflatoksyny – pochodne

difumarokumaryny

Silne kancerogeny

Aspergillus oryzae
- enzymy amylolityczne

Produkcja:
Miso (pasta sojowa)
Shoyu (sos sojowy)
Sake

Elaphomyces spp.

Elaphomyces
muricatus

Wnętrze owocnika wypełnione masą
zarodników

Ektomikoryza – symbioza mutualistyczna

Grzyby: Basidiomycota, Ascomycota, Zygomycota

(Endogone spp.)

Struktury: mufka, sieć Hartiga,

grzybnia zewnętrzna

Rząd

Onygenales

Bardzo duże zdolności lityczne:
celulolityczne, ligninolityczne,
keratynoiltyczne

Uproszczone owocniki (klejstotecja) i worki
prototunikowe

Ok. 120 gatunków

Onygena
equina
Onygena
corvina

Najważniejsze anamorfy dermatofitów:
Epidermophyton Microsporum
Trichophyton

Microsporum canis – powoduje grzybice
psów i kotów, może przenosić się na ludzi

Klejstotecja z
przyczepkami

Klasa

Leotiomycetes

Rząd

Erysiphales

Worki jednotunikowe,
zebrane w pęczek

Choroby: mączniaki prawdziwe

Stadium niedoskonałe Oidium sp. – obecnie
ważna cecha
taksonomiczna

Biotroficzne pasożyty
roślin

Erysiphe (Microsphaera) alphitoides

Erysiphe (Sawadea) bicornis

Phyllactinia guttata

Rząd

Leotiales

Neobulgaria pura

Leotia lubrica

Monilinia fructigena
Stadium niedoskonałe (anamorfa):
Monilia

Monilia
laxa

Monilia
fructigena

Botryotinia
fuckeliana
– teleomorfa

Anamorfa: Botrytis cinerea
(choroba: szara pleśń)

Regiony:
Tokaj (Węgry)
Sauternes (Francja)
Rheingau (Niemcy)

Botrytis cinerea
– szlachetna pleśń
(ang. noble rot)

Rząd

Rhytismatales

Rhytisma acerinum

Choroba: czarna plamistość liści klonu

Lophodermium spp.

Choroba: osutka sosny

Perytecja pojedyncze lub w stromach

Worki jednotunikowe bezwieczkowe

Głównie pasożyty

Klasa

Sordariomycetes

Rząd

Hypocreales

Perytecja i askospory
(rozpadają się na pojedyncze komórki)

skleroty (sporysz) i
podkładki

Claviceps purpurea (i inne gatunki: np. C. sorghi)

Stadium niedoskonałe
(Sphacelia)

Słodka wydzielina

Claviceps purpurea

Sporysz (sklerota) produkuje
alkaloidy, m.in. ergotaminę,
kwas lizerginowy (ergolinę) – prekursor
LSD)

Ergotyzm (ogień św. Antoniego)
Objawy: ból, uczucie palenia w kończynach,
skurcze macicy, nudności, gangrena,
konwulsje, halucynacje, psychoza

Zastosowanie pochodnych alkaloidów sporyszu
w medycynie:
tamowanie krwotoków, leczenie migreny
(obkurczanie naczyń krwionośnych), leczenie
choroby Parkinsona, hamowanie laktacji
(agonistyczne działanie na receptory
dopaminowe)

Cordyceps militaris
- podkładki na owadach

Cordyceps
myrmecophila

Cordyceps
polycephala

Cordyceps capitata – pasożyt owocników
Elaphomyces

Epichloe typhina – endofit traw – produkcja neurotoksyn

Worki jednotunikowe
z pierścieniem (amyloidalnym)

Perytecja w stromie lub pojedynczo

Saprobionty, pasożyty

Rząd

Xylariales

Xylaria polymorpha

Xylaria hypoxylon

Hypoxylon
fragiformae

Biała zgnilizna –
jednoczesny rozkład celulozy i ligniny

Teleomorfy:
woskowate, malutkie apotecja,
worki jednotunikowe
bezwieczkowe

np. Orbilia sp.

Na drewnie, siedliska ubogie w azot

Klasa

Orbiliomycetes

Rząd

Orbiliales

Arthrobotrys sp.

Arthrobotrys anchonia

Arthrobotrys dactyloides

Arthrobotrys oligospora

Dactylellina sp.

Worki jednotunikowe wieczkowe
lub pseudoprototunikowe (wtórnie!)

Klasa

Pezizomycetes

Rząd

Pezizales

Owocniki typu apotecjum lub (wtórne!)
klejstotecjum

Peziza sp.

Sowerbyella sp.

Sarcoscypha sp.

Aleuria sp.

Ascobolus sp.

Saccobolus sp.

Morchella sp.

Gyromitra esculenta

gyromitryna – neurotoksyna

Tuber sp.

Ewolucja trufli

Klasa

Dothideomycetes

Rząd

Dothideales

Owocniki typu pseudotecjum
(askostroma)

Worki dwutunikowe

Venturia inaequalis

Pasożyt jabłoni
Choroba: parch jabłoni

Botryosphaeria spp.
Choroby: zamieranie pędów, zgnilizny pędów i
owoców,
zamieranie liści itp.

Gromada

Basidiomycota

Ok. 37 % wszystkich opisanych gatunków
grzybów

Wszystkie znane grupy troficzne i ekologiczne

Lądowe i wodne

Głównie strzępkowe, rzadziej drożdżoidalne
(dymorfizm)

Cykl życiowy: haplodikariotyczny

Synapomorfia – podstawka (zarodnia,
odpowiednik worka)

tu: kariogamia, mejoza,
wykształcenie haploidalnych zarodników –
egzogennie

Dwa główne typy
podstawek:

Holobazydia

podstawki
niepodzielone

Fragmobazydia

podstawki
podzielone

Inne cechy wyróżniające:

Sprzążki –
związane z procesem migracji jąder podczas
podziałów segmentów strzępkowych

Proces podobny do powstawania komórki
haczykowatej
u Ascomycota

balistospory – mejospory (zarodniki

podstawkowe)

i zarodniki mitosporowe,
aktywnie odrzucane (

siła > 10

000g

),

powstały bardzo wcześnie w

ewolucji

kropla Bullera

Kiełkowanie zarodników podstawkowych:

kiełkowanie
bezpośrednie

kiełkowanie powtarzalne

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Dane molekularne (rDNA), ultrastrukturalne, biochemiczne

Skład biochemiczny frakcji węglowodanowej
ściany komórkowej:
Pucciniomycotina – dominacja mannozy, brak
ksylozy

Ustilaginomycotina: dominacja glukozy, brak
ksylozy

Agaricomycotina: dominacja glukozy,
obecność ksylozy

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Większość pasożyty

Bardzo zróżnicowane strukturalnie
Dymorfizm komórkowo-strzępkowy

Fragmobazydia podzielone poprzecznie
(stychiczne) (wyjątkowo holobazydia)

Ok. 215 rodz., 7400 gat.

Cecha wyróżniająca (apomorfia):
Proste septy, najczęściej z centralnym
otworem

Klasy:

Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Większość to taksony monotypowe

Klasy:

Pucciniomycetes

Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Pucciniomycetes

– ok. 96 % opisanych

gatunków,
76 % rodzajów

Klasy:

Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes

Microbotryomycetes

Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Microbotryomycetes

– ok. 3 % gatunków, 3

% rodzajów

Obligatoryjne pasożyty biotroficzne roślin
naczyniowych,
tzw. rdze

Klasa

Pucciniomycetes

Rząd

Pucciniales

(= Urediniales)

Najczęściej infekcje lokalne, rzadko
systemiczne

Rdze jednodomowe – pasożytujące na jednym
żywicielu
i dwudomowe – pasożytujące na dwóch
niespokrewnionych

ze sobą

żywicielach

Cykl życiowy z występowaniem maksymalnie 5
typów zarodników, różniących się:

funkcją
sposobem powstawania
ploidalnością

Ok. 164 rodzaje, 7000 gatunków

Puccinia graminis – rdza
źdźbłowa

Kiełkowanie bazydiospory
Grzybnia 1n – infekcja I żywiciela (Berberis sp.)

0

–

Spermatangia

(pyknidia)/

spermacja

(pyknospory) 1n

strzępki przyjmujące

1n

II – Uredinia

/

urediniospory

n+n (trawy)

I – Ecja

/

ecjospory

n+n (berberys)

Kiełkowanie ecjospory – infekcja II żywiciela (trawy)

III – Telia

/

teliospory

n+n

Zimowanie

Teliospora: kariogamia (jądro 2n), mejoza
Kiełkowanie – podstawka podzielona

(IV) Zarodniki podstawkowe

1n

Puccinia graminis

0 – spermatangia / spermacja

I – ecja / ecjospory

II – uredinia / urediniospory

III – telia / teliospory

IV – bazydiospory

I żywiciel

II żywiciel

Cronartium ribicola – rdza dwudomowa

I żywiciel:
sosny 5-igłowe np. Pinus strobus (0,
I)

II żywiciel:
Ribes sp. (II, III)

Gymnosporangium sabinae

I żywiciel: Pyrus spp. (0, I)

II żywiciel: Juniperus sp.(III)

Phragmidium violaceum

żywiciel: Rubus sp. (0,
II, III)

Pasożyty roślin (gł. okrytozalążkowych)

Dymorfizm komórkowo-strzępkowy

Holobazydia lub fragmobazydia stychiczne
(większość)

Ok. 80 rodz., 1400 gat.

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Pory zakryte przez błoniaste kapturki
lub dyski

Cykl życiowy:
Faza haploidalna (u większości drożdżoidalne
komórki)

Rozmnażanie przez pączkowanie komórek

lub balistospory (blastokonidia)

Faza dikariotyczna – grzybnia, stadium
infekcyjne

Klasy:

Ustilaginomycetes
Exobasidiomycetes

Ustilago tritici

Ustilago hordei

Ustilago nuda

Rząd

Ustilaginales

Ustilago maydis

Lokalna lub systemiczna infekcja rośliny

(rośliny chore wyższe niż zdrowe)

Kiełkowanie teliospor – mejoza, tworzenie podstawki

Wielokrotne powstawanie zarodników podstawkowych

Pączkowanie komórek haploidalnych

Koniugacja (syngamia) kompatybilnych
komórek – dikariotyczna grzybnia infekcyjna

Wszystkie grupy ekologiczne

Dymorfizm (w niektórych grupach)

Więkoszość tworzy owocniki

Fragmobazydia oraz holobazydia

Ok. 20 000 gatunków

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Apomorfie:

Septy
doliporowe
Parentosomy

Klasy:

Tremellomyctes
Dacrymycetes
Agaricomycetes

Klasa

Tremellomycetes

Rząd

Tremellales

Galaretowate owocniki

Exidia plana

Tremella foliacea

Tremella fuciformis

Pseudohydnum gelatinosum

Phlogiotis
helvelloides

Fragmobazydia podzielone podłużnie
(chiastyczne)

Wyjątkowo holobazydia

Pączkowanie zarodników podstawkowych

Owocniki galaretowato-
chrząstkowate

Klasa

Agaricomycetes

Rząd

Auriculariales

Auricularia auricula-judae

Auricularia polytricha, mun, muk nge, mu er, kikurage

Fragmobazydia
stychiczne

Bardzo duża różnorodność form owocników

Trzy typy rozwoju owocników:

bez osłon (gymnokarpiczny)
z nietrwałymi osłonami (hemiangiokarpiczny)
gasteroidalny (angiokarpiczny)

Hymenofor – część owocnika, na której wykształca się

hymenium

Agaricus – powierzchnia ok. 1200 cm

2

, 1.8 mld zarodników

Hymenium (warstwa rodzajna)
– warstwa podstawek
i płonych wstawek
(bazydiole, cystydy)

Rząd

Polyporales

Polyporus squamosus

Polyporus brumalis

Fomitopsis pinicola

Ganoderma lucidum, reishi, ling zhi

Trimityczny system strzępkowy

Strzępki generatywne

Strzępki łącznikowe

Strzępki szkieletowe

Rząd

Boletales

Boletus edulis

Xerocomus chrysentheron

Paxillus involutus

Gomphidius
glutinosus

- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez wiatr

(owocniki epigeiczne)

- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez
zwierzęta

i na oszczędność wody (owocniki

sekotioidalne

i hypogeiczne)

Gastrosuillus sp.

Suillus sp.

Rhizopogon sp.

Serpula lacrymans

Scleroderma
citrinum

Rząd

Agaricales

Agaricus sp.

Amanita spp.

Pleurotus ostreatus

Armillaria sp.

Podobny trend jak u Boletales: od
naziemnych, kapeluszowych, poprzez
sekotioidalne do podziemnych, np.
Cortinarius – Thaxterogaster - Protoglossum

[

Rząd

Lycoperdales]

Lycoperdon
perlatum

Lycoperdon
echinatum

Calvatia gigantea
(= Langermannia gigantea)

gleba

subgleba

Rząd

Phallales

Phallus
impudicus

Phallus indusiatus

Mutinus caninus

Mutinus ravenelli

Clathrus columnatus

Clathrus ruber

Clathrus archeri

Aseroe rubra

Hysterangium sp.

Rząd

Geastrales

Geastrum sp.

Rząd

Gomphales

Gomphus sp.

Clavaria sp.

Ramaria spp.

Gautieria sp.

Wykształcenie form gasteroidalnych
następowało wielokrotnie w ewolucji

W wielu grupach wielokierunkowa
ewolucja form owocników

Forma owocników nie świadczy o
pokrewieństwie –
wynik konwergencji i presji ewolucyjnej