SYSTEMATYKA

GRZYBÓW

MIKOLOGIA

SYSTEMATYCZNA

Grzyby wykształcające pływki

Spizellomycetales

Chytridiales

Monoblepharidales

Neocallimastigales

Blastocladiales

Zygomycota

Ascomycota
Basidiomycota

Glomeromycota

Żyją w

przewodzie pokarmowym roślinożernych

ssaków

, rozkładają celulozę i rozdrabniają

ligninę umożliwiając jej dalszy rozkład przez
bakterie ligninolityczne

Gromada

Neocallimastigomycota

Odkryte w latach 1970-
tych
Ok. 20 gatunków

Rozmnażanie bezpłciowe przez jedno- lub

wielowiciowe

zoospory

Cały cykl od encystowania zoospory do wykształcenia
nowych zoospor trwa ok. 30 h

Neocallimastix sp.

Bezwzględne

anaeroby

(beztlenowce);

brak mitochondriów (!), ich rolę pełnią

hydrogenosomy

(organelle otoczone podwójną błoną)

Grzyby wykształcające pływki

Spizellomycetales

Chytridiales

Monoblepharidales

Neocallimastigales

Blastocladiales

Zygomycota

Ascomycota
Basidiomycota

Glomeromycota

Czapeczka jądrowa

– struktura zoospor

zbudowana z masy
rybosomów, przylegająca do jądra, otoczona
błoną będącą kontynuacją zewnętrznej błony
jądrowej

Gromada

Blastocladiomycota

Saprotrofy (na różnych substratach), rzadziej
pasożyty zwierząt i roślin

(szczególnie łatwe do znalezienia na gnijących
owocach i okorowanych pniach drzew)

Ok. 200 gatunków

Blastocladiella

Catenaria

Allomyces spp.

Grzyby wodne,

strzępkowe

Cykl życiwowy

haplo-diplontyczny

(przemiana

pokoleń)

gametotallus

1n – wykształca

gametangia

hormony płciowe: sirenina (żeński), paryzyna (męski)

anizogamia

zygota kiełkuje w plechę 2n

sporotallus

2n – wykształca:

zoosporangia

(romnażanie bezpłciowe)

sporangia spoczynkowe

(mejoza) – zoospory

1n

Stadium wegetatywne najczęściej w postaci
strzępek (nieseptowanych lub septowanych),
komórek (niekiedy wydłużonych i
rozgałęzionych) lub protoplastów (niekiedy
ameboidalnych)

W ścianie komórkowej obecna

chityna

i

chitozan

Gromada

Zygomycota

progametangia

gametangia

zygota

zygospora

Synapomorfia Zygomycota:

zygospora

– wynik rozmnażania

płciowego,

gametangiogamii

Zygospora –

przetrwalnikowy zarodnik

,

powstaje
z przekształconej zygoty

Zygospora przechodzi okres

spoczynku

,

prawdopodobnie podczas kiełkowania (lub
przed) przechodzi

mejozę

Cykl życiowy

haplontyczny

Rozmnażanie bezpłciowe poprzez produkcję

aplanospor

w

sporangiach

(sporangiospory),

konidiów

,

chlamydospor,

i innych typów

zarodników

Saprobionty, pasożyty fakultatywne i
biotroficzne, komensale, symbionty
mutualistyczne

Niektóre ważne ekonomicznie (produkcja
żywności) oraz medycznie (patogeny)

Ok. 900 gatunków

Cztery linie ewolucyjne, odległe filogenetycznie
– prawdopodobnie zostaną w przyszłości
podniesione do rangi gromad

Podgromady:

Mucoromycotina
Entomophthoromycotina
Zoopagomycotina
Kicksellomycotina

Głównie

saprobiontyczne

(rozkład materii

organicznej, częste w glebie, na odchodach) –
pleśnie

Grzyby „cukrowe”

Nieliczne są

pasożytami fakultatywnymi

90% gatunków jest

heterotalliczna

Podgromada

Mucoromycotina

Rząd

Mucorales

Niewielkie różnice pomiędzy rodzajami w
formie struktur rozmnażania płciowego –

teleomorf

Bardzo duże różnice pomiędzy rodzajami w
formie struktur rozmnażania bezpłciowego –

anamorf

Sporangia: typowe

wielozarodnikowe

Tendencja ewolucyjna –
ograniczanie liczby zarodników

Zarodniki rozsiewane przez wiatr
lub wodę

Spinellus fusiger – pasożyt owocników
Mycena

Thamnidium sp.

sporangiole –

zarodnie z kilkoma zarodnikami

Cuningamella sp.

jednozarodnikowe zarodnie

(sporangiole)

Pilobolus sp. – sporangiofory i sporangia

fototropizm dodatni
2 m pionowo
4 m poziomo
szybkość 10.8 m/sec

Negatywne efekty dla gospodarki człowieka:

Pleśnie

i

mokre zgnilizny

owoców, np. Rhizopus

stolonifer

Mukormikozy – infekcje grzybicze

ludzi i

zwierząt spowodowane pasożytowaniem
grzybów z rzędu Mucorales

Infekcje ludzi o silnie obniżonej odporności (np.
chorych
na cukrzycę, AIDS, poparzonych i po terapii
sterydowej)

Grzybice skórne (głębsze warstwy), grzybice
narządowe (płuca i mózg)

Rhizopus, Mucor, Rhizomucor,

Absidia,Cunninghamella,
Syncephalastrum i in.

Produkcja żywności:

Rhizopus sp. produkcja napoju alkoholowego

parakari

z manioku (Manihot esculenta) przez

Indian w Gujanie

Tzw. ferementacja substratów stałych:

Rhizopus oligosporus – oryginalnie w
Indonezji, do wytwarzania

tempeh

(bogaty w

ryboflawinę, niacynę, witaminę B12)

Actinomucor elegans, Mucor spp., Rhizopus
spp. –
oryginalnie w Chinach, do produkcji

sufu

(sera), tofu inokulowane zarodnikami grzybów i
fermentowane, potem moczone w zalewie

Wykorzystywane na skalę przemysłową do
produkcji:

witamin z grupy B

kwasu cytrynowego

kwasu mlekowego i innych kwasów

organicznych

amylazy

podpuszczki

kortyzonu

Entomophtora
muscae

Patogeny zwierząt, np. owadów, płazów,
glonów,
lub saprobionty

Podgromada

Entomophthoromycotina

Rząd

Entomophthorales

Strzępki wnikają przez uszkodzenia pancerza,
drobne otwory, wyściółkę jelita oraz aktywnie

(mechaniczne i enzymatyczne przebicie pancerza)

Na zewnątrz pancerza wyrastają konidiofory
wytwarzające

konidia

Wewnątrz owada grzyb rośnie w postaci grzybni
i/lub tzw.

ciałek strzępkowych

(ang. hyphal

bodies)

Tworzone są też zarodniki przetrwalnikowe
oraz zygospory

Duża specyficzność, np.:
Entomophthora muscae – muchy
Erynia neoaphidis – mszyce
Massospora cicadina – cykady

W przypadku owadów powodują niekiedy
masowe wymieranie – używane jako

bioinsektycydy

(biokontrola)

Atakuje przeważnie samce, przerasta odwłok, nie
przechodzi do tułowia, pozwala na poruszanie się i
reakcję na hormony płciowe - prawdopodobnie
mechanizm rozprzestrzeniania

Zarodniki przetrwalnikowe po 13-17 latach infekują najpierw
wychodzące z ziemi stadium nimfy, potem rozwijają się w dorosłych
owadach

Massospora cicadina – pasożyt cykad o cyklu
13- i 17-letnim

Ok. 230 gatunków

Nieseptowane

strzępki

Brak rozmnażania płciowego

(rekombinacja?)

Tworzenie dużych

zarodników

średnicy ok. 40-

800 µm,
o wielowarstwowych ścianach

Gromada

Glomeromycota

Acaulospora scrobiculata

Scutellospora calospora

Pojedynczo lub w grupach (tzw. sporokarpach)

Kilkaset do kilku tysięcy

jąder

(heterogeniczne?)

Często wewnątrz bakterie symbiotyczne

Obligatoryjna symbioza z roślinami:

rośliny naczyniowe –

mikoryza

arbuskularna

wątrobowce –

mykoplecha

Niemożliwe do utrzymania w czystych
kulturach bez roślin symbiotycznych (lub ich
korzeni)

W jednym wypadku stwierdzono możliwość wzrostu i zarodnikowania
grzyba arbuskularnego w hodowli z bakteriami z rodzaju Paenibacillus

grzybnia
wewnętrzkorzeniowa
arbuskule
zwoje
pęcherzyki

grzybnia zewnętrzna
apresorium

Pęcherzyki

(wezykule) –
funkcja spichrzowa

Zwoje

(peletony) –

miejsca wymiany

Arbuskule

–

miejsca wymiany

Symbioza

ubikwistyczna

Niska specyficzność

; kolonizacja jednego

systemu korzeniowego przez wiele gatunków;

kombinacje mniej i bardziej

kompatybilne

; wzajemny

wpływ: zbiorowisko roślinne zbiorowisko
AMF

Pozytywny wpływa na:

wzrost
obieranie związków mineralnych (gł.

fosfor)

odporność na patogeny

Duże znaczenie w rolnictwie, sadownictwie,
hodowli roślin ozdobnych

Powstały ok. 600–620 mln lat temu

Pierwsze zachowane zarodniki: Rhynia Chert,
Szkocja, ok. 480 mln lat temu (ordowik)

Najstarsze arbuskule sprzed 400 mln lat
(dewon)

Prawdopodobnie

brały udział w wychodzeniu roślin na ląd

Geosiphon pyriforme – symbioza z
prokariotycznymi
glonami z rodzaju Nostoc

Basidiomycota

Ascomycota

Glomeromyc
ota

Chytridiomycota

Zygomycota

faza

dikariotyczna –

Dikaryomycota

Regularnie septowana grzybnia

Gromada

Ascomycota

Ponad 60 % opisanych gatunków grzybów

Większość porostów to grzyby workowe

Wszystkie znane grupy ekologiczne i troficzne

Zdolne do rozkładu bardzo zróżnicowanych i
złożonych substratów organicznych

Synapomorfia – worek (typ zarodni)

Wewnątrz komórki macierzystej worka:

kariogamia

,

mejoza

,

wykształcenie

zarodników
workowych

Rodzaje worków

Prototunikowe

Jednotunikowe

wieczkowe
bezwieczkowe

Dwutunikowe

Postacie:

strzępkowa

i

komórkowa

(drożdżoidalna)

dymorfizm

–

występowanie w cyklu życiowym

postaci

komórkowej i

strzępkowej

Duże znaczenie stadium niedoskonałego
(rozmnażającego się bezpłciowo) –

anamorfy

Cykle życiowe:

haplontyczny, haplodiplontyczny,
haplodikariotyczny

Taphrinomycotina

Saccharomycotina

Pezizomycotina

Taphrinomycotina i Saccharomycotina–

formy drożdżoidalne i strzępkowe
(generalnie brak owocników)

Pezizomycotina – formy strzępkowe (wykształcają owocniki)

Podgromada

Taphrinomycotina

Drożdżoidalne (tylko w tej grupie tzw. drożdże
rozszczepkowe) i strzępkowe

Zjawisko

dymorfizmu

Prosty sposób tworzenia worków

Schizosaccharomyces pombe

Rząd

Pneumocystidales

Pneumocystis carini, P. jirovecii

Sprawca

oportunistycznych mikoz

u

ludzi/zwierząt o obniżonej odporności -
zapalenia płuc (PCP =

P

neumo

c

ystis

P

neumonia), infekcje pozapłucne (gł. pacjenci

z AIDS)

Gromadzenie eozynofilnego
materiału w płucach (komórki
patogena, komórki obronne,
białka i in.)

Rożne szczepy wykazują dużą specyficzność
względem żywicieli
P. jirovecii – patogen człowieka

W 1909 opisany jako forma morfologiczna
Trypanosoma cruzi

Do lat 80-tych XX w. zaliczany do
pierwotniaków (podobna morfologia, brak
ergosterolu, wrażliwość na leki
przeciwpierwotniakowe, brak wzrostu w
hodowlach)

Badania DNA dowiodły, że jest to grzyb
workowy

Cykl życiowy słabo zbadany

Trofozoidy

(1n)

– podziały komórek

Koniugacja trofozoidów (syngamia) – powstanie
zygoty,

tzw.

procysty

(2n)

Mejoza i mitoza wewnątrz procysty

Produkcja 8 komórek
wewnątrz dojrzałej

cysty

Rozpad ściany cysty
– uwalnianie komórek

Kiełkowanie komórek
– trofozoidy

Rząd

Taphrinales

Pasożyty biotroficzne roślin
okrytozalążkowych

Powodują deformacje organów
(hipertrofia
i hiperplazja)

Ok. 130 gatunków

Taphrina betulina

Taphrina deformans

Taphrina pruni

Warstwa komórek macierzystych worka na
powierzchni żywiciela (wewnątrz nich mejoza
i wykształcenie zarodników workowych)

Strzępki dikariotyczne (n+n) – postać wegetatywna

Zarodniki workowe
pączkują wykształcając komórki
drożdżoidalne

Kopulacja komórek drożdżoidalnych

Drożdżoidalne (drożdże pączkujące) i strzępkowe

Brak owocników

Ok. 280 gatunków

Podgromada

Saccharomycotina

Rząd

Saccharomycetales

Drożdże pączkujące

Stadium wegetatywne 1n lub 2n
(cykl haplontyczny lub haplodiplontyczny)

Saccharomyces cerevisiae cykl życiowy
haplodiplontyczny

Cienkościenny worek; zarodniki uwalniane
poprzez rozpad lub rozpłynięcie się ściany
worka

Candida albicans

Komensal, na nabłonkach
W postaci drożdżoidalnej

Postać strzępkowa – inwazyjna

kandydoza - u osób o obniżonej odporności

Większość znanych workowców, ok. 3345
rodzajów

Ciałka Woronina w pobliżu sept

Stadium wegetatywne haploidalne

Owocniki – wykształcanie związane z
procesem płciowym

Podgromada

Pezizomycotina

Typy owocników:
klejstotecjum
perytecjum
apotecjum
pseudotecjum (=
askostroma)

Rozwój worka:
Strzępka workotwórcza (askogeniczna)
Komórka workotwórcza (komórka haczykowata)
Komórka macierzysta worka
Worek

Rozmnażanie bezpłciowe – anamorfa

Produkcja mitospor – głównie konidiów

Grzyby anamorficzne (= grzyby
mitosporowe,
= grzyby niedoskonałe, = Deuteromycota,
= Fungi Imperfecti) – grzyby, które
wykształcają tylko stadium niedoskonałe