A

S Y S T A

D

E N T Y S T Y C Z N A

30

P R A C A

I

Z D R O W I E

Przepisy BHP

w pracy z lampami bakteriobójczymi
i polimeryzacyjnymi

Ryszard Bryła

N

ależy podkreślić
fakt, że urządzenia

polimeryzacyjne mają coraz

szersze zastosowanie

w różnych gałęziach

stomatologii, w tym m.in.

w stomatologii estetycznej.

A

SPEKTY

PRAWNE

Zagadnienia związane z bezpieczeń-
stwem pracy w gabinecie stomato-
logicznym regulują m.in.: Ustawa
z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu
oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2008 r.,
nr 234, poz. 1570) oraz Rozporzą-
dzenie Ministra Zdrowia z 10 listo-
pada w sprawie wymagań, jakim
powinny odpowiadać pod względem
fachowym i sanitarnym pomieszcze-
nia i urządzenia opieki zdrowotnej
(Dz.U. z 2006 r., nr 213, poz. 1568
ze zm.). Wspomniana ustawa na-
kłada na kierownictwo i personel
gabinetów stomatologicznych sze-
reg obowiązków związanych m.in.
z zapobieganiem rozprzestrzenia-
niu się infekcji i chorób zakaźnych,
a w szczególności:
– ocenę ryzyka wystąpienia zakaże-

nia,

– opracowanie i wdrożenie odpo-

wiednich procedur sanitarno-
higienicznych (w tym dobór od-
powiednich technik dezynfekcji

i sterylizacji oraz wyposażenie ga-
binetu w odpowiednie preparaty
dezynfekcyjne),

– stały nadzór nad stosowaniem od-

powiednich procedur,

– edukację personelu w zakresie za-

pobiegania zakażeniom.

L

AMPY

BAKTERIOBÓJCZE

Do dezynfekcji powietrza w gabi-
necie stomatologicznym najczęściej
stosuje się lampy bakteriobójcze wy-
twarzające promieniowanie ultrafio-
letowe (UV-C). Zwykle powstaje ono
w trakcie wyładowań elektrycznych
par rtęci w niskociśnieniowych lam-
pach jarzeniowych. Promieniowa-
nie UV-C ma najkrótszą długość fali
w tym typie radiacji (230-290 nm)
i jest szczególnie szkodliwe dla or-
ganizmu człowieka. Może ono spo-
wodować szereg niebezpiecznych
chorób. Należy dodać, że promienio-
wanie UV-B (290-320 nm) jest mniej
szkodliwe. Powoduje ono podczas
naświetlania pigmentację skóry
(tzw. opalanie), a przy nadmier-
nej ekspozycji może powodować
groźne pęcherze. Promieniowanie
UV-A (320-400 nm) nie jest w nor-
malnych warunkach szkodliwe.

Mówiąc o promieniowaniu UV-C,

trzeba podkreślić fakt, że jego ener-
gia wzbudza reakcje chemiczne
w jądrach komórkowych mikroor-
ganizmów, niszcząc je. Stosowane
obecnie promienniki UV-C swoje
maksimum emisji posiadają zwykle

w przedziale 250-270 nm. Ważne
jest, by nie przepuszczały fali o dłu-
gości rzędu 185 nm, powodującej
powstawanie szkodliwego ozonu.
Obecnie w gabinetach stomatolo-
gicznych często stosuje się lampy
UV-C w wykonaniu podsufitowym,
naściennym lub przenośnym (lam-
py stojakowe). Najbezpieczniejsze
są jednak bakteriobójcze lampy
przepływowe, które mogą być stoso-
wane w obecności przebywających
w pomieszczeniu ludzi. Dezynfekcja
powietrza odbywa się w nich we-
wnątrz zamkniętej komory. Skażone
powietrze, zasysane przez wentyla-
tor do wnętrza komory dezynfekcyj-
nej, przechodzi najpierw przez filtr,
który zatrzymuje kurz i pyły. Zmniej-
sza to zagrożenie alergiczne dla osób
przebywających w pomieszczeniu.
Powietrze przepływa przez komo-
rę z małą prędkością, bezpośrednio
przy promiennikach UV i wydostaje
się na zewnątrz już mikrobiologicz-
nie czyste.

Przy użyciu lamp bakteriobójczych

UV bezpośredniego działania ich
szkodliwe efekty mogą mieć wpływ
zarówno na personel, jak i na pa-
cjentów. W zależności od dawki
promieniowania elektromagnetycz-
nego UV-C może dojść do trwałych
lub przejściowych zmian w napro-
mieniowanej skórze lub w obrębie
narządu wzroku. Promieniowanie
UV-C może wywołać m.in. uszkodze-
nia spojówki i rogówki oka, a przy

2

/ 2 0 1 3

31

P R A C A

I

Z D R O W I E

długiej ekspozycji spowodować
zaćmę. Działając na skórę, promie-
niowanie UV-C powoduje rumień,
oparzenia i uszkodzenia naskórka.
W skrajnych przypadkach bywa
czynnikiem inicjującym powstawa-
nie nowotworów skóry.

Promieniowanie UV jest jednym

z czynników szkodliwych, dla
których normy zostały ustalone
w Rozporządzeniu Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z 29 listopa-
da 2002 r. w sprawie najwyższych
dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy (Dz.U. z 2002 r.,
nr 217, poz. 1833 ze zm.). We wspo-
mnianym akcie prawnym ustalono,
że zagrożenie pracowników promie-
niowaniem charakteryzowane jest
przez skuteczne wartości napro-
mieniowania oka i skóry w ciągu
dobowego wymiaru czasu pracy,
bez względu na długość jej trwania.
Wspomniana najwyższa wartość
skuteczna napromieniowania oka
i skóry wynosi 30 J/m². Należy pod-
kreślić, że przekroczenie tak ustalo-
nej wartości może nastąpić w przy-
padku bezpośredniego narażenia
pracownika na promieniowanie
emitowane przez dwa promienni-
ki o mocy 35 W każdy, z odległości
jednego metra, po kilkunastu sekun-
dach ekspozycji (co jest sytuacją czę-
sto spotykaną). Zgodnie z art. 226
Kodeksu pracy (tj. w Dz.U. z 1998 r.,
nr 21, poz. 94) do obowiązków pra-
codawcy należą ocena i dokumen-
towanie ryzyka zawodowego zwią-
zanego z wykonywaną pracą oraz
informowanie o nim pracowników.
Do obowiązków pracodawcy należy
także wprowadzenie odpowiednich
procedur i rozwiązań technicznych
ograniczających ryzyko. Te zapisy
dotyczą również zagrożeń powo-
dowanych przez promieniowanie
nadfioletowe.

Jednym z zasadniczych elemen-

tów ochrony przed szkodliwym

działaniem promieniowania UV,
emitowanym przez lampy bakterio-
bójcze bezpośredniego działania,
jest prawidłowy sposób montowa-
nia łączników lamp. Zgodnie z za-
pisami w instrukcjach producentów,
wspomniane lampy wymagają zain-
stalowania oddzielnego wyłączni-
ka, zamontowanego na zewnątrz lub
przy wejściu do pomieszczenia, tak
aby pracownicy nie byli narażeni
na szkodliwe działanie promieni UV
wprost pod lampami lub w bliskim
ich otoczeniu. Należy pamiętać tak-
że o trwałym oznakowaniu i opi-
saniu łączników lamp bakteriobój-
czych UV, w sposób odróżniający
je od pozostałych łączników oświe-
tleniowych. Uniemożliwi to przy-
padkowe załączenie lamp UV. Trze-
ba dodać, że przed zakupem lampy
bakteriobójczej należy zapoznać się
z instrukcją producenta i zwrócić
uwagę na jej parametry pracy, w tym
określenie objętości pomieszczenia,
które może ona ochraniać.

Bardzo ważne jest także wprowa-

dzenie procedur określających zasa-
dy bezpiecznej eksploatacji źródeł
promieniowania, w tym przygoto-
wanie instrukcji bezpiecznej pra-
cy z nimi. Instrukcja taka, zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z 26 września
1997 r. w sprawie ogólnych przepi-
sów bezpieczeństwa i higieny pra-
cy (tj. w Dz.U. z 2003 r., nr 169,
poz. 1650 ze zmianami – § 41.2),
powinna wskazywać czynności,
które należy wykonać przed roz-
poczęciem pracy, zasady i sposoby
bezpiecznego jej wykonywania,
czynności do wykonania po jej za-
kończeniu oraz zasady postępowa-
nia w sytuacjach awaryjnych, stwa-
rzających zagrożenie dla życia lub
zdrowia pracowników. Należy do-
dać, że instrukcje bezpiecznej pracy
powinny być dostępne w gabinecie
stomatologicznym także dla innych
urządzeń.

L

AMPY

POLIMERYZACYJNE

W związku z rozwojem nowych tech-
nik stomatologicznych coraz więk-
sze zastosowanie znajdują materiały
utwardzane za pomocą promienio-
wania. Do wiązania tych materia-
łów podczas polimeryzacji stosuje
się lampy polimeryzacyjne. Dzięki
nim możliwe jest szybkie utwardze-
nie materiału wypełniającego uby-
tek w zębie. Wprowadzenie plomb
światłoutwardzalnych otworzyło
nową erę w stomatologii i pozwo-
liło ograniczyć stosowanie plomb
amalgamatowych. Pierwsze lampy
polimeryzacyjne emitowały promie-
niowanie UV. Posiadały one szereg
wad, takich jak: niekorzystny wpływ
promieniowania na organizm ludzki,
czasochłonność obsługi, problemy
z utwardzaniem głębiej położonych
warstw wypełnienia. Epoka lamp
emitujących ultrafiolet zakończyła
się pod koniec lat siedemdziesią-
tych, wraz z wprowadzeniem lamp
halogenowych emitujących światło
widzialne. Stosowane obecnie lam-
py polimeryzacyjne można podzielić
m.in. na: halogenowe, półprzewodni-
kowe (LED), ksenonowe (plazmowe)
i argonowe (laserowe).

Produkowane lampy do utwardza-

nia materiałów stomatologicznych
różnią się wieloma cechami, taki-
mi jak m.in.: rodzaj źródła światła,
skuteczność polimeryzacji, ilość wy-
dzielanej energii cieplnej, jakość i ro-
dzaj elementów optycznych, układ
stabilizacji napięcia elektrycznego.
Oprócz niewątpliwych zalet lamp
polimeryzacyjnych, które umożli-
wiają stosowanie materiałów wy-
pełniających o coraz lepszej estetyce
i pozwalają na sterowanie procesem
polimeryzacji, są i wady związane
m.in. z bezpieczeństwem operatora
oraz pacjenta. Pierwszą i podstawo-
wą zasadą bezpieczeństwa jest sto-
sowanie się do zaleceń producenta
konkretnego urządzenia. Należy
podkreślić, że w wyniku stosowania

A

S Y S T A

D

E N T Y S T Y C Z N A

32

P R A C A

I

Z D R O W I E

lamp polimeryzacyjnych najbardziej
narażone są miazga zębów naświe-
tlanych i narząd wzroku stomato-
loga oraz pacjenta. W tym drugim
przypadku, jeżeli takie są zalecenia
producenta, trzeba stosować okulary
ochronne.

Lampy halogenowe
Lampy halogenowe są produkowa-
ne jako tzw. „pistoletowe” i zestawy
„skrzynkowe” z elastycznym świa-
tłowodem (obecnie coraz rzadziej
stosowane). W celu zapewnienia
bezpieczeństwa lampy halogeno-
we mają wbudowane filtry, które
zatrzymują szkodliwe krótkie fale
z zakresu nadfioletu oraz dłuższe
fale z zakresu podczerwieni – wy-
twarzające ciepło. Długość fal pro-
mieniowania optycznego emitowa-
nego przez lampy halogenowe wy-
nosi od ok. 360 nm do ok. 560 nm.
Szczyt natężenia tego promieniowa-
nia przypada na zakres 400-500 nm.
Głównym problemem związanym
z używaniem lamp halogenowych
jest dość szybkie zużywanie się ża-
rówki i filtra oraz stopniowa degra-
dacja układu optycznego. W wyniku
tych procesów następuje zwiększone
wydzielanie ciepła, a zmniejsza się
efektywność polimeryzacji. Niebez-
pieczne może być uszkodzenie filtra,
co może spowodować emitowanie
fali optycznej w zakresie nadfioletu,
która jest szczególnie szkodliwa dla
tkanek miękkich. By zapobiec tym
zagrożeniom, należy, jak już wspo-
mniano, stosować się ściśle do in-
strukcji producenta i instrukcji bez-
piecznej pracy z urządzeniem.

Lampy półprzewodnikowe
Lampy półprzewodnikowe oparte
na diodach LED (ang. light-emitting
diodes) charakteryzują się wąskim
widmem emisyjnym (emitują świa-
tło niebieskie). Posiadają swoje
maksimum w zakresie zbliżonym do
468 nm – długości fali optymalnie

pochłanianej przez chinion kamfory
(kamforchinion), który stosowany
jest do utwardzania plomb. Zaletą
tych lamp jest to, że zużywają małą
ilość energii i nie powodują znacz-
nego wzrostu temperatury tkanek
zęba podczas procesu polimeryzacji
wypełnień. Ten fakt związany jest
z brakiem w widmie emisyjnym pro-
mieniowania podczerwonego i czer-
wonego. Lampa oparta na diodzie
LED składa się ze stacji zasilacza
i bezprzewodowej lampy (dostępne
są także wersje przewodowe) znaj-
dującej się w rękojeści zasilanej
ze znajdującego się w jej wnętrzu
akumulatora. Stacja zasilania jest tak
skonstruowana, aby można ją było
ustawić na powierzchni stołu. Duży
komfort pracy i jej bezpieczeństwo
(a także atrakcyjna cena) predyspo-
nują lampy diodowe do coraz szer-
szego stosowania w stomatologii.

Lampy ksenonowe (plazmowe)
Lampy plazmowe mają źródło świa-
tła w postaci łuku elektrycznego,
powstającego pomiędzy elektro-
dami zamkniętymi w kuli ze szkła
kwarcowego, wypełnionej sprężo-
nym ksenonem i parami metali.
Posiadają dużą gęstość mocy rzędu
1300 mW/cm², co pozwala na znacz-
ne skrócenie czasu naświetlania.
Do wad tych urządzeń, które nie po-
zwalają na ich szerokie stosowanie
w utwardzaniu materiału złożonego,
należy zaliczyć m.in.: powodowanie
silnych naprężeń w wypełnieniu,
co może spowodować jego rozsz-
czelnienie i powstanie na obwodzie
tzw. szczeliny brzeżnej; niecałkowitą
polimeryzację niektórych materia-
łów wypełnień – tych, które wyma-
gają dłuższej ekspozycji na światło.
Ze względu na bezpieczeństwo pa-
cjenta należy zwrócić uwagę na to,
że duża intensywność promieniowa-
nia świetlnego może spowodować
niekorzystny wzrost temperatury
miazgi zęba.

Lampy argonowe (laserowe)
Lampy laserowe emitują światło
w zakresie 457,9-514 nm. Dla prze-
biegu procesu polimeryzacji istot-
ne znaczenie ma światło widzialne
emitowane w laserze argonowym
o długościach fal 476 nm i 488 nm,
które pozwala na aktywizację kam-
forchinionu, będącego katalizatorem
reakcji. Przy użyciu lasera argono-
wego można uzyskać podobny efekt
polimeryzacji w dużo krótszym cza-
sie niż stosując tradycyjne lampy
halogenowe. Materiały polimeryzo-
wane laserowo mają dużą trwałość.
Gwałtowny przebieg procesu polime-
ryzacji może prowadzić do pękania
szkliwa. Lasery argonowe stosowane
w stomatologii należą zwykle do dru-
giej klasy bezpieczeństwa. Przy pracy
z takim laserem największym zagro-
żeniem jest uszkodzenie siatkówki
oka. Używanie lasera argonowego
łączy się zwykle ze stosowaniem
okularów ochronnych.

Należy podkreślić, że urządzenia

polimeryzacyjne znajdują coraz
szersze zastosowanie w różnych
gałęziach stomatologii, w tym m.in.
w stomatologii estetycznej. Wykorzy-
stuje się je przede wszystkim przy za-
biegach profesjonalnego wybielania
zębów.



Piśmiennictwo
1. Bryła R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Wyd. ELAMED; Katowice 2011.

2. Jędrzejczyk A.: Przygotowanie aparatury

oraz instrumentów stomatologicznych.
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB,
Radom 2007.

3. Jędrzejczyk A.: Przygotowanie gabinetu

stomatologicznego do pracy. Instytut Tech-
nologii Eksploatacji – PIB, Radom 2007.

4. Dudzik K., Iwanicka-Grzegorek E.: Lampy

polimeryzacyjne stosowane w stomatologii
– rodzaje, zastosowanie i mechanizmy po-
limeryzacji. „Nowa Stomatologia”, 4/2009,
Warszawa.

5. Pregiel B., Wrzyszcz-Kowalczyk A., Jan-

kowska K.: Zapobieganie zakażeniom
w gabinecie stomatologicznym. „Poradnik
Stomatologiczny”, 5(7)/2005, Kraków.

Pełne piśmiennictwo dostępne w redakcji.