1

/ 2 0 1 3

27

G D Y P A C J E N T

Z A P Y T A

Lepiej zapobiegać niż leczyć

– próchnica zębów

szczotkować je, używając miękkiej
szczoteczki bez pasty, i stopniowo do-
dawać niewielkie ilości pasty z flu-
orem.

R

EGULARNE

WIZYTY

U

STOMATOLOGA

Niestety świadomość matek nie za-
wsze idzie w parze z postawami
zdrowotnymi. Z ogólnopolskich ba-
dań matek 3-letnich dzieci wynika,
że pomimo deklarowania przez 90%
z nich wiedzy o konieczności wizyt
u stomatologa co 6 miesięcy, tylko
38% ankietowanych przynajmniej raz
było na takiej wizycie z dzieckiem (5).
Pierwsza wizyta w gabinecie stoma-
tologicznym powinna mieć charakter
adaptacyjny oraz profilaktyczny i nie
może być spowodowana chorobą czy
bólem. Taka wizyta ma kształtować
przyszłe podejście małego pacjenta
do stomatologa.

W badaniach ankietowych ro-

dziców lubelskich dzieci na temat
pierwszej wizyty ich dziecka u sto-
matologa tylko 32% badanych podało,
że na pierwszej wizycie w gabinecie
byli przed ukończeniem czwartego
roku życia dziecka, 28% w czwartym
roku życia, w piątym i szóstym odpo-
wiednio 16% i 13%, a po ukończeniu
szóstego roku życia – 9%. W więk-
szości przypadków powodem pierw-
szej wizyty były kontrola (46%) lub
zauważona próchnica zębów (18%),
w następnej kolejności lakowanie
zębów trzonowych (14%), ból zęba
(13%) i stan zapalny – ropień (2%),
ok. 5% ankietowanych nie potrafiło
podać powodu pierwszej wizyty (6).

U dzieci w wieku 3 lat frekwencja
próchnicy zębów mlecznych wyno-
si ok. 70%, zaś w wieku 6 lat zbliża
się do 92%. Próchnica zębów stałych
u dzieci w wieku 6 lat (czyli zaraz
po ich wyrznięciu) dotyczy ok. 11%,
wzrastając do 89% w wieku lat 11
(1, 2). Związek pomiędzy próchnicą
zębów mlecznych a stałych poparty
jest wieloma dowodami (3), dlatego
w walce z próchnicą ważne jest nie
tylko leczenie aktywnych ognisk, lecz
także profilaktyka.

P

ODZIAŁ

PROFILAKTYKI

Profilaktykę próchnicy zębów dzieli
się na pierwotną, wczesną i tradycyj-
ną. Pierwotna ma na celu edukację
rodziców w celu zapobiegania prze-
noszeniu bakterii próchnicotwór-
czych do jamy ustnej dziecka. Wcze-
sna dotyczy już dzieci i ma na celu
opóźnienie kolonizacji jamy ustnej
dziecka przez bakterie, natomiast
tradycyjna odnosi się do dzieci z in-
fekcją próchnicową i dąży do zaha-
mowania rozwoju choroby.

Stan zdrowia jamy ustnej małych

dzieci zależy w głównej mierze
od profilaktyki pierwotnej i wtórnej,
a w dużo mniejszym stopniu od prze-
biegu ciąży i porodu (4). Zabiegi higie-
niczne powinny być przeprowadza-
ne jak najwcześniej. Systematyczne
oczyszczanie jamy ustnej niemow-
laka jałową gazą nawiniętą na palec
powinno być pierwszym etapem
do wprowadzenia nawyku higieny
jamy ustnej u dziecka.

Po wyrznięciu pierwszych zębów

rodzice powinni dwa razy dziennie

SŁOWA KLUCZOWE



próchnica

zębów, profilaktyka stomatologiczna,
dzieci, młodzież

STRESZCZENIE



Profilaktykę dzielimy

na pierwotną, wczesną i tradycyjną.
Najważniejsze działania powinny
skupić się na: promocji zdrowia
jamy ustnej, higienie, profilaktyce
fluorkowej domowej i profesjonalnej
oraz stosowaniu laków szczelinowych.
Autorzy przedstawiają wyniki badań
klinicznych na temat różnych metod
profilaktyki oraz ich skuteczności
w zapobieganiu próchnicy zębów.

P

róchnica zębów stanowi
poważny problem zdro-

wotny w Polsce. Niestety

leczenie bez profilaktyki jest
niewystarczające. Należy
pamiętać o zapobieganiu
próchnicy u dzieci już
od najmłodszych lat.

dr n. med. Janusz Borowicz

1

, dr n. med. Andrzej Bożyk

2

, lek. dent. Leszek Szalewski

3

A

S Y S T A

D

E N T Y S T Y C Z N A

28

G D Y P A C J E N T

Z A P Y T A

Z badań ogólnopolskich wynika,

że aż 61,5% dzieci w wieku 3 lat nie
było na wizycie kontrolnej u stomato-
loga (5). Optymalny termin pierwszej
wizyty dziecka u stomatologa to okres
wyrznięcia się pierwszych zębów, nie
później niż w 12. miesiącu życia. Nie
należy także zapominać o później-
szych wizytach kontrolnych, które
powinny się odbywać mniej więcej
co 3 miesiące u dzieci z uzębieniem
mlecznym i co 6 miesięcy z uzębie-
niem stałym.

H

IGIENA

JAMY

USTNEJ

Dzieci w wieku przedszkolnym po-
winny samodzielnie myć zęby dwa
razy dziennie, jednak rodzice powin-
ni kontrolować jakość szczotkowania
oraz pomagać im w razie potrzeby
co najmniej do 6. roku życia dziecka,
a najlepiej aż do 11. roku życia. Bar-
dzo ważny jest dobór kształtu i odpo-
wiedniej wielkości szczoteczki. Ilość
pasty także nie jest bez znaczenia,
trzeba zacząć od bardzo małej ilo-
ści, którą zwiększa się do wielkości
ziarna grochu, gdy dziecko potrafi
już wypluwać. U dzieci, u których
wyrznęły się już pierwsze zęby stałe,
najkorzystniejsze jest ich szczotkowa-
nie po każdym posiłku.

P

ASTY

Z

FLUOREM

Stosowanie codziennie past z fluorem
pozwala na utrzymanie optymalnego
stężenia tego pierwiastka w środowi-

sku jamy ustnej (7). Fluor zawarty
w pastach ma: hamować deminerali-
zację szkliwa, sprzyjać remineraliza-
cji wczesnych zmian próchnicowych,
zaburzać metabolizm bakterii płyt-
ki nazębnej. Stężenie fluoru w pa-
stach dla dzieci z uzębieniem mlecz-
nym powinno wynosić ok. 0,05%
(500 ppm), z uzębieniem mieszanym
ok. 0,1% (1000 ppm), a z uzębieniem
stałym ok. 0,15% (1500 ppm). Fluor
w pastach występuje pod różnymi
postaciami, takimi jak: fluorek sodu,
monofluorofosforan sodu czy ami-
nofluorki. Przyswajanie fluoru za-
leży od jego postaci oraz od innych
składników past. Udowodniono,
że uwodniona krzemionka dodana
do past jako środek abrazyjny wpły-
wa korzystnie na przyswajanie jonów
fluorkowych (8). Rodzice powinni nit-
kować zęby dzieciom poniżej 8. roku
życia lub do momentu, aż dziecko sa-
modzielnie opanuje korzystanie z nici
stomatologicznej. Zabiegi te wpływa-
ją na utrzymanie prawidłowej higieny
i zdrowia jamy ustnej.

L

AKIERY

FLUOROWE

Nie tylko pasty zawierające fluor
są ważne w profilaktyce próchnicy
zębów mlecznych i stałych. Istotną
rolę w dostarczaniu i utrzymywaniu
na wysokim poziomie stężenia fluoru
odgrywają lakiery fluorowe. Stoso-
wanie lakierów zwiększa nie tylko
powierzchowną zawartość fluoru

w szkliwie, ale także w jego głębszych
warstwach (9). Kariostatyczne działa-
nie fluoru w lakierach to między in-
nymi efekt powolnego rozpuszczania
precypitatów (podobnych do CaF2),
utworzonych na powierzchni szkli-
wa, z równoczesnym wbudowywa-
niem fluoru przez szkliwo (10). Wielu
autorów wykazało także, że nawet
przy niewielkich stężeniach fluoru
pobudzane są procesy remineraliza-
cji, co powoduje zmniejszenie utraty
składników mineralnych przez szkli-
wo (11-13). Stosowanie lakierów flu-
orowych jest polecane u dzieci jako
łatwa i skuteczna metoda profilaktyki
przeciwpróchnicowej (14, 15). Daje
ona szansę na zachowanie własnego
uzębienia przez długie lata, co wyka-
zano w wielu badaniach klinicznych
(16, 17). Jednak, aby metoda ta dawała
wymierne efekty, przed stosowaniem
lakierów należy przeprowadzić sa-
nację jamy ustnej, gdyż – jak wynika
z badań Gordzkiej i wsp. (18) – sto-
sowanie lakieru Duraphat u dzieci
z licznymi ogniskami próchnicy daje
nikły efekt profilaktyczny. Ważna jest
także liczba zabiegów w ciągu roku.
Jak wynika z badań I. Sobiech oraz
A. Remiszewskiego, znaczący efekt
profilaktyczny można osiągnąć, apli-
kując lakier Duraphat 4-6 razy w ciągu
roku, stosowanie lakieru 2 razy w cią-
gu roku nie daje znaczącego efektu
profilaktycznego (19).

L

AKOWANIE

ZĘBÓW

Stałe zęby tuż po wyrznięciu są na-
rażone na próchnicę szczególnie
w miejscach predysponujących, czy-
li w głębokich bruzdach, trudnych
do utrzymania w czystości. Dodatko-
wo, jak potwierdzają badania, szkli-
wo okolicy bruzd wykazuje mniejszą
zawartość fluoru, co także sprzyja
rozwojowi próchnicy (20). Z ogólno-
polskich badań epidemiologicznych
przeprowadzonych w 1997 roku wy-
nika, że już 11% pierwszych stałych
trzonowców u dzieci w wieku 5-6 lat

Produkt

Stężenie fl uoru [ppm]

min.

maks.

szczypiorek

9,02

kurczak

8,8

mięso

0,1

8,38

sok winogronowy

6,8

napoje gazowane

0,1

6,7

herbata

1,4

4,2

seler

2,4

szpinak

0,3

2

pietruszka

1,52

owoce

0,1

0,49

warzywa

0,1

0,42

Tabela 1. Stężenie fluoru w wybranych produktach spożywczych

1

/ 2 0 1 3

29

G D Y P A C J E N T

Z A P Y T A

jest zajęta przez proces próchnicowy, a odsetek ten wzrasta
do 89% w wieku lat 12 (2). Skuteczną metodą zapobiegania
próchnicy w tej okolicy jest uszczelnianie bruzd materiała-
mi, czyli mechaniczne odizolowanie klinicznie zdrowych
tkanek od środowiska jamy ustnej.

Przez wiele lat trwały badania nad różnymi związka-

mi, które mogłyby być skutecznie używane do tego celu.
Na podstawie badań wytypowano kilka związków, które
spełniły pokładane w nich nadzieje, są to: żywice epoksy-
dowe, żywice typu bis-GMA, cementy szklano-jonomero-
we (także modyfikowane żywicą HEMA).

Badano związek między retencją materiałów bez fluoru

i materiałami zawierającymi fluor. Po rocznej obserwacji
materiały zawierające fluor wykazały wyższą retencję,
jednak po 3-letniej obserwacji obie grupy materiałów wyka-
zywały podobny odsetek retencji. Uzyskany efekt redukcji
próchnicy przy użyciu materiałów z fluorem wynosił 83,9%,
zaś przy stosowaniu materiałów bez fluoru – 70% (21).
Nieznane są przeciwwskazania do zabiegu uszczelniania
bruzd, ale powinien on zostać przeprowadzony po sanacji
jamy ustnej wraz z instruktażem higieny.

Lakowanie zębów powinno się odbyć nie później niż

3 miesiące od chwili wyrznięcia, gdy powierzchnie żujące
są dobrze dostępne. Bruzdy muszą być wolne od próch-
nicy, dlatego bardzo ważne jest badanie kliniczne bruzd
w celu jej wykrycia. Można posłużyć się różnymi meto-
dami: badaniem z użyciem zgłębnika i lusterka, zdjęciem
radiologicznym (skrzydłowo-zgryzowe), klasyczną diafa-
noskopią, metodą Foti, diagnostyką laserowo-fluorescen-
cyjną oraz aparatem diagnodent.

Z

BILANSOWANA

DIETA

Nie można zapominać też o roli diety w utrzymaniu zdro-
wych zębów. Dotyczy to nie tylko ograniczenia spoży-
wania cukrów, które są pożywką dla bakterii próchnico-
twórczych, ale także dostarczania wszystkich składników
niezbędnych do prawidłowego rozwoju zębów. W wieku
przedszkolnym ważna jest także konsystencja pokarmów,
która powinna zmuszać dzieci do żucia. Oczyszczanie
zębów i błony śluzowej może być wspomagane przez je-
dzenie surowych jarzyn i owoców. U małych dzieci należy
też zwracać uwagę na przyjmowane dawki fluoru, które
dostarczane są nie tylko z pastami do zębów i zabiegami
profesjonalnymi, ale także z wodą i jedzeniem. Karmienie
dzieci sztucznymi pożywkami, w szczególności opartymi
na mięsie drobiowym, może prowadzić do przekroczenia
optymalnej dawki fluoru (tab. 1).

P

ODSUMOWANIE

Należy stwierdzić, że prawidłowa profilaktyka jest bar-
do ważnym elementem zapobiegania próchnicy zębów.

Środowisko rodzinne ma największy wpływ na redukcję
próchnicy zębów u dzieci poprzez swój wpływ i indywi-
dualne zabiegi prowadzące do utrzymania jamy ustnej
w zdrowiu. Współpraca rodziców z lekarzem stomato-
logiem, a w późniejszych okresach z ośrodkami wycho-
wania, takimi jak przedszkole i szkoła, jest niezbędna
w realizacji profilaktyki próchnicy zębów u dzieci.

‰

1-3

Zakład Protetyki Stomatologicznej

UM w Lublinie,

p.o. kierownika dr n. med. Janusz Borowicz

KONTAKT

Leszek Szalewski

Zakład Protetyki Stomatologicznej UM w Lublinie

20-081 Lublin, ul. Karmelicka 7

tel. kom. 508 216 949

e-mail: [e-mail]

Piśmiennictwo dostępne w redakcji