1

/ 2 0 1 3

25

P R A C A

Z

P A C J E N T E M

dłowo-zgryzowego powinna opierać
się na danych epidemiologicznych
co do zapadalności na próchnicę
w danej populacji, dotychczasowym
przebiegu próchnicy u danego osob-
nika, ocenie nawyków dietetycznych
i stanu higieny jamy ustnej, ekspozy-
cji na fluorki oraz statusie socjoeko-
nomicznym pacjenta (2).

W grupie niskiego ryzyka rozwo-

ju próchnicy w przypadku wykona-
nia pierwszego zdjęcia skrzydłowo-
zgryzowego u dziecka pięcioletnie-
go zaleca się powtórzenie badania
po 3 latach, zaś gdy pierwsze badanie
dotyczy dzieci w wieku 8-9 lat, zdję-
cie należy powtórzyć po 3-4 latach.
Jeśli pierwsze zdjęcie skrzydłowo-
zgryzowe wykonywane jest u dzie-
ci kilkunastoletnich, badanie zleca
się ponownie po 2 latach u dzieci
12-16-letnich oraz po 3 latach u osób
powyżej 16. roku życia. W przypadku
wysokiego ryzyka próchnicy kolejne
badania powinny być wykonywane
po upływie roku od zdjęcia wyjścio-
wego (2).

W opinii EAPD poza próchnicą

nie istnieją żadne wskazania do ru-
tynowych radiologicznych badań
przesiewowych u dzieci i w każdym
przypadku zdjęcia rentgenowskie
zlecane są indywidualnie. Zlecając
badania radiologiczne u dzieci, na-
leży stosować się do zasady ALARA,
omówionej we wstępie do niniejsze-
go artykułu.

Amerykańska Akademia Stoma-

tologii Wieku Rozwojowego (Ame-

Z

DJĘCIA

SKRZYDŁOWO

-

ZGRYZOWE

Szeroko dyskutowana jest kwestia
wykonywania zdjęć skrzydłowo-
zgryzowych u dzieci bezobjawowych
w celu poszukiwania ognisk próchni-
cowych. Z jednej strony wskazuje się
na obniżenie frekwencji próchnicy
w większości krajów wysoko rozwi-
niętych oraz na wolniejszy postęp
choroby w populacjach objętych
profilaktyką fluorkową. Takie stwier-
dzenia mogą doprowadzić do cał-
kowitego zaniechania badań rent-
genowskich w wykrywaniu zmian
próchnicowych u dzieci (2). Z drugiej
strony np. w badaniach Andersona
i wsp. wykazano, że bez zdjęć skrzy-
dłowo-zgryzowych w grupie dzieci
5-letnich nie rozpoznano by połowy
zmian próchnicowych w zębinie
na powierzchniach stycznych (4).

Zaletami zdjęcia skrzydłowo-zgry-

zowego jest ukazanie jednoczasowo
koron górnych i dolnych zębów (naj-
częściej trzonowców i przedtrzonow-
ców), a więc redukcja liczby projekcji
koniecznych do oceny tych struktur
w porównaniu z dwukrotnie wyższą
liczbą zdjęć zębowych („przywierz-
chołkowych”), potrzebnych do zobra-
zowania tych samych zębów. Na zdję-
ciach skrzydłowo-zgryzowych moż-
na wykryć nieuchwytne w badaniu
klinicznym zmiany próchnicowe,
oszacować zasięg ubytków próch-
nicowych oraz monitorować postęp
zmian. Decyzja o wykonaniu pierw-
szego, wyjściowego zdjęcia skrzy-

Wykonywanie stomatologicznych
badań radiologicznych u dzieci

– cz. II

SŁOWA KLUCZOWE



stomatologiczna diagnostyka
rentgenowska, pacjent pediatryczny

STRESZCZENIE



W pracy omówiono

zasady stosowania diagnostyki
rentgenowskiej u pacjentów w wieku
rozwojowym oraz wskazania do ich
wykonywania.

prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska

Z

djęcia rentgenowskie,
zarówno u dzieci, jak

i dorosłych, należy wyko-
nywać, ograniczając liczbę
projekcji, czas ekspozycji
oraz rozmiary wiązki pro-
mieniowania jonizującego
padającej na ciało pacjenta
do wartości niezbędnych
dla uzyskania żądanej
informacji diagnostycznej.

A

S Y S T A

D

E N T Y S T Y C Z N A

26

P R A C A

Z

P A C J E N T E M

rican Academy of Pediatric Denti-
stry – AAPD) również opracowała
standardy zlecania zdjęć rentge-
nowskich u dzieci i młodzieży – ich
pierwsza wersja została opubliko-
wana w 1981 r., a następnie stan-
dardy były kilkakrotnie modyfiko-
wane, po raz ostatni w 2009 r. (4).
Wskazówki te zostały wprowadzone
zgodnie z zaleceniami Amerykań-
skiego Towarzystwa Stomatologicz-
nego (American Dental Association
– ADA) i FDA (Food and Drug Ad-
ministration) (5). Zgodnie z tymi
zaleceniami wykonywanie zdjęć
rentgenowskich może być wskazane
w licznych sytuacjach klinicznych.
Wymieniono tu dwie grupy – dane
z wywiadu i dane z badania klinicz-
nego – ale zaznaczono, że również
w innych przypadkach diagnostyka
radiologiczna może być wskazana.
Wśród danych z wywiadu wskazują-
cych na konieczność zlecenia zdjęcia
rentgenowskiego znalazły się: stan
po leczeniu endodontycznym lub
stan po leczeniu choroby przyzębia,
ból lub uraz w wywiadzie, zaburze-
nia rozwojowe zębów w wywiadzie
rodzinnym, ocena gojenia ran poza-
biegowych, monitorowanie demine-
ralizacji oraz ocena przedimplanta-
cyjna i kontrola po wprowadzeniu
implantów. Znacznie liczniejsza jest
grupa wskazań klinicznych. Należą
do niej:
• objawy kliniczne choroby przyzę-

bia;

• rozległe wypełnienia;
• próchnica głęboka;
• zatrzymanie zębów lub ich ektopo-

we położenie;

• guzowate uwypuklenie tkanek;
• stan po urazie części twarzowej

czaszki;

• ruchomość zębów;
• przetoka;
• podejrzenie występowania zmian

patologicznych w zatokach obocz-
nych nosa;

• zaburzenia wzrostu;

• objęcie jamy ustnej chorobą ogól-

noustrojową;

• odchylenia od normy w badaniu

neurologicznym głowy i szyi;

• obecność ciał obcych;
• ból i/lub dysfunkcja stawów skro-

niowo-żuchwowych;

• asymetria twarzy;
• ocena zębów filarowych pod uzu-

pełnienia protetyczne;

• krwawienie o nieznanej etiologii;
• nadwrażliwość zębów o nieznanej

przyczynie;

• nietypowe wyrzynanie zębów, ich

migracja bądź tworzenie szpar;

• nietypowa morfologia zębów, nie-

prawidłowa barwa zębów, niepra-
widłowa mineralizacja;

• braki zębowe o nieznanej przyczy-

nie;

• nadżerki.

Rodzaj stomatologicznego ba-

dania rentgenowskiego wykony-
wanego u danego pacjenta zależy
od wieku, w którym dziecko trafiło
po raz pierwszy do lekarza denty-
sty. Standardy ADA i FDA w tym
zakresie przedstawiono w tabeli 1
(4, 5). Odstępy pomiędzy kolejnymi
badaniami radiologicznymi zależą
m.in. od oceny stopnia ryzyka roz-
woju próchnicy. Do czynników ry-
zyka próchnicy zaliczono m.in. takie
składowe, jak:
• liczne ubytki próchnicowe lub de-

mineralizacja;

• próchnica wtórna w wywiadzie;
• wysokie miana bakterii próchnico-

gennych;

• wypełnienia o złej jakości;
• niska higiena jamy ustnej;
• nieodpowiednia ekspozycja na flu-

orki;

• przedłużone karmienie piersią lub

butelką;

• częste spożywanie pokarmów za-

wierających sacharozę;

• zły stan zdrowia jamy ustnej w wy-

wiadzie rodzinnym;

• wrodzone lub nabyte defekty szkli-

wa;

• wrodzona lub nabyta niepełno-

sprawność;

• kserostomia;
• genetycznie uwarunkowane zabu-

rzenia rozwojowe zębów;

• liczne wypełnienia o mnogich po-

wierzchniach;

• chemio/radioterapia;
• zaburzenia odżywiania;
• nadużywanie leków/alkoholu;
• nieregularne wizyty u stomatolo-

ga.
Przedstawione standardy stanowią

jedynie wskazówki co do sposobu po-
stępowania, a ich stosowanie może
nie mieć uzasadnienia u każdego
pacjenta. Zdjęcia rentgenowskie
zleca się dopiero po zapoznaniu się
z anamnezą i przeprowadzeniu przez
lekarza badania stomatologicznego.
W przypadkach gdy to możliwe,
należy stosować adekwatne środki
ochrony, a u każdego pacjenta nale-
ży dążyć do maksymalnej możliwej
redukcji dawki efektywnej promie-
niowania jonizującego.

‰

Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej

i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu

Medycznego w Lublinie

Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med.

T. Katarzyna Różyło

20-081 Lublin, ul. Karmelicka 7

Piśmiennictwo
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 lute-

go 2011 r. w sprawie warunków bezpieczne-
go stosowania promieniowania jonizującego
dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycz-
nej (Dz.U. z 2011 r., nr 51, poz. 265).

2. Espelid I., Mejare I., Weerheijm K.: EAPD

guidelines for use of radiographs in children.
„Eur. J. Ped. Dent.”, 2003, 4 (1), 40-8.

3. Stańczak-Sionek D.: Wskazania do wykony-

wania stomatologicznych badań rentgenow-
skich u dzieci w świetle współczesnego pi-
śmiennictwa. „Nowa Stomat.”, 2011, 1, 8-13.

4. American Academy of Pediatric Dentistry:

Guideline on Prescribing Dental Radiogra-
phs for Infants, Children, Adolescents, and
Persons with Special Heath Care Needs. „Re-
ference Manual”, V 33, no. 6, 11/12: 289-
291.

5. American Dental Association, US Food and

Drug Administration: The Selection of Pa-
tients for Dental Radiograph Examinations.
www.ada.org.