1

/ 2 0 1 3

25

P R A C A  

Z

 

P A C J E N T E M

dłowo-zgryzowego powinna opierać 
się na danych epidemiologicznych 
co do zapadalności na próchnicę 
w danej populacji, dotychczasowym 
przebiegu próchnicy u danego osob-
nika, ocenie nawyków dietetycznych 
i stanu higieny jamy ustnej, ekspozy-
cji na fluorki oraz statusie socjoeko-
nomicznym pacjenta (2).

W grupie niskiego ryzyka rozwo-

ju próchnicy w przypadku wykona-
nia pierwszego zdjęcia skrzydłowo-
zgryzowego u dziecka pięcioletnie-
go zaleca się powtórzenie badania 
po 3 latach, zaś gdy pierwsze badanie 
dotyczy dzieci w wieku 8-9 lat, zdję-
cie należy powtórzyć po 3-4 latach. 
Jeśli pierwsze zdjęcie skrzydłowo-
zgryzowe wykonywane jest u dzie-
ci kilkunastoletnich, badanie zleca 
się ponownie po 2 latach u dzieci 
12-16-letnich oraz po 3 latach u osób 
powyżej 16. roku życia. W przypadku 
wysokiego ryzyka próchnicy kolejne 
badania powinny być wykonywane 
po upływie roku od zdjęcia wyjścio-
wego (2).

W opinii EAPD poza próchnicą 

nie istnieją żadne wskazania do ru-
tynowych radiologicznych badań 
przesiewowych u dzieci i w każdym 
przypadku zdjęcia rentgenowskie 
zlecane są indywidualnie. Zlecając 
badania radiologiczne u dzieci, na-
leży stosować się do zasady ALARA, 
omówionej we wstępie do niniejsze-
go artykułu.

Amerykańska Akademia Stoma-

tologii Wieku Rozwojowego (Ame-

Z

DJĘCIA

SKRZYDŁOWO

-

ZGRYZOWE

Szeroko dyskutowana jest kwestia 
wykonywania zdjęć skrzydłowo-
zgryzowych u dzieci bezobjawowych 
w celu poszukiwania ognisk próchni-
cowych. Z jednej strony wskazuje się 
na obniżenie frekwencji próchnicy 
w większości krajów wysoko rozwi-
niętych oraz na wolniejszy postęp 
choroby w populacjach objętych 
profilaktyką fluorkową. Takie stwier-
dzenia mogą doprowadzić do cał-
kowitego zaniechania badań rent-
genowskich w wykrywaniu zmian 
próchnicowych u dzieci (2). Z drugiej 
strony np. w badaniach Andersona 
i wsp. wykazano, że bez zdjęć skrzy-
dłowo-zgryzowych w grupie dzieci 
5-letnich nie rozpoznano by połowy 
zmian próchnicowych w zębinie 
na powierzchniach stycznych (4).

Zaletami zdjęcia skrzydłowo-zgry-

zowego jest ukazanie jednoczasowo 
koron górnych i dolnych zębów (naj-
częściej trzonowców i przedtrzonow-
ców), a więc redukcja liczby projekcji 
koniecznych do oceny tych struktur 
w porównaniu z dwukrotnie wyższą 
liczbą zdjęć zębowych („przywierz-
chołkowych”), potrzebnych do zobra-
zowania tych samych zębów. Na zdję-
ciach skrzydłowo-zgryzowych moż-
na wykryć nieuchwytne w badaniu 
klinicznym zmiany próchnicowe, 
oszacować zasięg ubytków próch-
nicowych oraz monitorować postęp 
zmian. Decyzja o wykonaniu pierw-
szego, wyjściowego zdjęcia skrzy-

Wykonywanie stomatologicznych 
badań radiologicznych u dzieci

– cz. II

SŁOWA KLUCZOWE

 



 

stomatologiczna diagnostyka 
rentgenowska, pacjent pediatryczny

STRESZCZENIE

 



 

W pracy omówiono 

zasady stosowania diagnostyki 
rentgenowskiej u pacjentów w wieku 
rozwojowym oraz wskazania do ich 
wykonywania.

prof. dr hab. n. med. Ingrid Różyło-Kalinowska

Z

djęcia rentgenowskie, 
zarówno u dzieci, jak 

i dorosłych, należy wyko-
nywać, ograniczając liczbę 
projekcji, czas ekspozycji 
oraz rozmiary wiązki pro-
mieniowania jonizującego 
padającej na ciało pacjenta 
do wartości niezbędnych 
dla uzyskania żądanej 
informacji diagnostycznej.

A

S Y S T A

 

D

E N T Y S T Y C Z N A

26

P R A C A  

Z

 

P A C J E N T E M

rican Academy of Pediatric Denti-
stry – AAPD) również opracowała 
standardy zlecania zdjęć rentge-
nowskich u dzieci i młodzieży – ich 
pierwsza wersja została opubliko-
wana w 1981 r., a następnie stan-
dardy były kilkakrotnie modyfiko-
wane, po raz ostatni w 2009 r. (4). 
Wskazówki te zostały wprowadzone 
zgodnie z zaleceniami Amerykań-
skiego Towarzystwa Stomatologicz-
nego (American Dental Association 
– ADA) i FDA (Food and Drug Ad-
ministration) (5). Zgodnie z tymi 
zaleceniami wykonywanie zdjęć 
rentgenowskich może być wskazane 
w licznych sytuacjach klinicznych. 
Wymieniono tu dwie grupy – dane 
z wywiadu i dane z badania klinicz-
nego – ale zaznaczono, że również 
w innych przypadkach diagnostyka 
radiologiczna może być wskazana. 
Wśród danych z wywiadu wskazują-
cych na konieczność zlecenia zdjęcia 
rentgenowskiego znalazły się: stan 
po leczeniu endodontycznym lub 
stan po leczeniu choroby przyzębia, 
ból lub uraz w wywiadzie, zaburze-
nia rozwojowe zębów w wywiadzie 
rodzinnym, ocena gojenia ran poza-
biegowych, monitorowanie demine-
ralizacji oraz ocena przedimplanta-
cyjna i kontrola po wprowadzeniu 
implantów. Znacznie liczniejsza jest 
grupa wskazań klinicznych. Należą 
do niej:
•  objawy kliniczne choroby przyzę-

bia;

• rozległe wypełnienia;
• próchnica głęboka;
•  zatrzymanie zębów lub ich ektopo-

we położenie;

•  guzowate uwypuklenie tkanek;
•  stan po urazie części twarzowej 

czaszki;

• ruchomość zębów;
• przetoka;
•  podejrzenie występowania zmian 

patologicznych w zatokach obocz-
nych nosa;

• zaburzenia wzrostu;

•  objęcie jamy ustnej chorobą ogól-

noustrojową;

•  odchylenia od normy w badaniu 

neurologicznym głowy i szyi;

•  obecność ciał obcych;
•  ból i/lub dysfunkcja stawów skro-

niowo-żuchwowych;

• asymetria twarzy;
•  ocena zębów filarowych pod uzu-

pełnienia protetyczne;

•  krwawienie o nieznanej etiologii;
•  nadwrażliwość zębów o nieznanej 

przyczynie;

•  nietypowe wyrzynanie zębów, ich 

migracja bądź tworzenie szpar;

•  nietypowa morfologia zębów, nie-

prawidłowa barwa zębów, niepra-
widłowa mineralizacja;

•  braki zębowe o nieznanej przyczy-

nie;

• nadżerki.

Rodzaj stomatologicznego ba-

dania rentgenowskiego wykony-
wanego u danego pacjenta zależy 
od wieku, w którym dziecko trafiło 
po raz pierwszy do lekarza denty-
sty. Standardy ADA i FDA w tym 
zakresie przedstawiono w tabeli 1 
(4, 5). Odstępy pomiędzy kolejnymi 
badaniami radiologicznymi zależą 
m.in. od oceny stopnia ryzyka roz-
woju próchnicy. Do czynników ry-
zyka próchnicy zaliczono m.in. takie 
składowe, jak:
•  liczne ubytki próchnicowe lub de-

mineralizacja;

•  próchnica wtórna w wywiadzie;
•  wysokie miana bakterii próchnico-

gennych;

•  wypełnienia o złej jakości;
•  niska higiena jamy ustnej;
•  nieodpowiednia ekspozycja na flu-

orki;

•  przedłużone karmienie piersią lub 

butelką;

•  częste spożywanie pokarmów za-

wierających sacharozę;

•  zły stan zdrowia jamy ustnej w wy-

wiadzie rodzinnym;

•  wrodzone lub nabyte defekty szkli-

wa;

•  wrodzona lub nabyta niepełno-

sprawność;

• kserostomia;
•  genetycznie uwarunkowane zabu-

rzenia rozwojowe zębów;

•  liczne wypełnienia o mnogich po-

wierzchniach;

• chemio/radioterapia;
• zaburzenia odżywiania;
• nadużywanie leków/alkoholu;
•  nieregularne wizyty u stomatolo-

ga.
Przedstawione standardy stanowią 

jedynie wskazówki co do sposobu po-
stępowania, a ich stosowanie może 
nie mieć uzasadnienia u każdego 
pacjenta. Zdjęcia rentgenowskie 
zleca się dopiero po zapoznaniu się 
z anamnezą i przeprowadzeniu przez 
lekarza badania stomatologicznego. 
W przypadkach gdy to możliwe, 
należy stosować adekwatne środki 
ochrony, a u każdego pacjenta nale-
ży dążyć do maksymalnej możliwej 
redukcji dawki efektywnej promie-
niowania jonizującego. 

‰

Zakład Rentgenodiagnostyki Stomatologicznej 

i Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu 

Medycznego w Lublinie

Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med.

T. Katarzyna Różyło

20-081 Lublin, ul. Karmelicka 7

Piśmiennictwo
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 lute-

go 2011 r. w sprawie warunków bezpieczne-
go stosowania promieniowania jonizującego 
dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycz-
nej (Dz.U. z 2011 r., nr 51, poz. 265).

2. Espelid I., Mejare I., Weerheijm K.: EAPD 

guidelines for use of radiographs in children. 
„Eur. J. Ped. Dent.”, 2003, 4 (1), 40-8.

3. Stańczak-Sionek D.: Wskazania do wykony-

wania stomatologicznych badań rentgenow-
skich u dzieci w świetle współczesnego pi-
śmiennictwa. „Nowa Stomat.”, 2011, 1, 8-13.

4. American Academy of Pediatric Dentistry: 

Guideline on Prescribing Dental Radiogra-
phs for Infants, Children, Adolescents, and 
Persons with Special Heath Care Needs. „Re-
ference Manual”, V 33, no. 6, 11/12: 289-
291.

5. American Dental Association, US Food and 

Drug Administration: The Selection of Pa-
tients for Dental Radiograph Examinations. 
www.ada.org.