105

Wprowadzenie

W okresie wzrostu dziecka zarówno wapñ, jak i wita-

mina D s¹ niezbêdne dla pe³nej realizacji programu gene-
tycznego organizmu w celu osi¹gniêcia optymalnej
szczytowej masy kostnej. Z kolei sama wartoϾ szczyto-
wej masy kostnej ma decyduj¹cy wp³yw na odpornoœæ
mechaniczn¹ koœci oraz ryzyko rozwiniêcia siê osteopo-
rozy w wieku dojrza³ym.

G³ówny udzia³ w utrzymaniu homeostazy wapniowej przy-

pada parathormonowi, kalcytoninie i witaminie D. Aktywne
metabolity witaminy D umo¿liwiaj¹ wch³anianie wapnia pokar-
mowego w jelicie cienkim, zwiêkszaj¹ resorpcjê zwrotn¹
wapnia i fosforanów w nerce, wzmagaj¹ produkcjê kolage-
nu, alkalicznej fosfatazy i osteokalcyny przez osteoblasty oraz
hamuj¹ wydzielanie PTH (parathormon) w przytarczycach.

Niedobory wapnia w diecie, a tak¿e czêsto zdarzaj¹-

ce siê niedobory witaminy D w po³¹czeniu ze zmniejszo-

nym wch³anianiem jelitowym wapnia, prowadz¹ do zwiêk-
szonej resorpcji tkanki kostnej. Obni¿one wartoœci aktyw-
nego metabolitu witaminy D – 1,25(OH)

2

D – oprócz upo-

œledzenia absorpcji jelitowej wapnia staj¹ siê niewystar-
czaj¹ce do zahamowania aktywnoœci parathormonu,
zwiêkszaj¹cego stê¿enie wapnia w surowicy poprzez re-
sorpcyjne dzia³anie na koœæ.

Metabolizm wapnia w okresie wzrostu

i konsolidacji koœci

W dynamice zmian masy kostnej mo¿na wyró¿niæ na-

stêpuj¹ce 3 fazy: wzrostu, konsolidacji i inwolucji. Dzie-
wiêædziesi¹t procent szczytowej masy kostnej zdepono-
wane jest w okresie wzrostu, który trwa a¿ do zamkniê-
cia siê nasad kostnych w wieku oko³o 20 lat. Kolejny
okres – konsolidacji szkieletu – trwa 10-15 lat i koñczy siê
uzyskaniem szczytowej masy kostnej. Trzeci okres, inwo-

Prace pogl¹dowe

Pediatria Wspó³czesna. Gastroenterologia, Hepatologia i ¯ywienie Dziecka 2001, 3, 2, 105-109

ISSN 1507-5532

Znaczenie wapnia i witaminy D w optymalizacji masy kostnej

oraz zapobieganiu i leczeniu osteoporozy u dzieci

Effect of calcium and vitamin D on peak bone mass formation, prevention and treatment of osteoporosis in children

Roman S. Lorenc, El¿bieta Karczmarewicz
Zak³ad Biochemii i Medycyny Doœwiadczalnej Instytutu „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

Streszczenie

W okresie wzrostu wapñ i witamina D s¹ niezbêdne dla pe³nej realizacji programu genetycznego organizmu
w celu osi¹gniêcia optymalnej szczytowej masy kostnej. Najwiêksze zapotrzebowanie na wapñ i witaminê
D wystêpuje w okresie dojrzewania – miêdzy 9 a 17 r.¿. Zalecenia odnoœnie do poda¿y wapnia w Polsce
spe³niane s¹ na poziomie 30-50%. Suplementacja witamin¹ D jest istotna szczególnie w okresie zimowym,
gdy nie dochodzi do syntezy skórnej prowitaminy D. Zarówno osteoporoza, jak i osteopenia u dzieci powin-
ny byæ odpowiednio diagnozowane i leczone. Terapia powinna obejmowaæ dietê bogatowapniow¹ i œrednio-
bia³kow¹, a tak¿e suplementacjê preparatami wapnia, witaminy D oraz witaminy C.

S³owa kluczowe: szczytowa masa kostna, osteoporoza, dzieci, wapñ, witamina D

Abstract

In adolescents calcium and vitamin D are very important factors for full expression of genetic program of
peak bone mass. Calcium and vitamin D requirements are the biggest in adolescence between 9 an 17 ye-
ars of age. In Poland calcium requirement are covered only in 30-50%. Vitamin D supplementation is most
important in winter season, when skin synthesis of provitamin D is impossible. In children osteoporosis as
well as osteopenia should be properly diagnosed and treated. Treatment should include diet rich in calcium
with supplementation of calcium, vitamin D and vitamin C.

Key words: peak bone mass, osteoporosis, children, calcium, vitamin D

106

lucyjny, rozpoczyna siê w wieku 35-40 lat. W ci¹gu ca³e-
go ¿ycia kobiety trac¹ 35-50% masy koœci g¹bczastej
i 25-30% koœci zbitej, podczas gdy mê¿czyŸni – 15-45%
koœci g¹bczastej i 5-15% koœci zbitej. Wielkoœæ osi¹gniê-
tej szczytowej masy kostnej ma decyduj¹ce znaczenie dla
odpornoœci mechanicznej i ryzyka wystêpowania osteo-
porozy. Wartoœæ szczytowej masy kostnej zale¿y g³ównie
od uwarunkowañ genetycznych, ale te¿ od wielu czynni-
ków œrodowiskowych, z których najwa¿niejsze to sposób
od¿ywiania oraz aktywnoœæ fizyczna (1-6).

Odrêbnoœci organizmu dzieciêcego sprzyjaj¹ iloœciowo

wiêkszym i jakoœciowo ró¿nym defektom tkanki kostnej.
W okresie poprzedzaj¹cym pocz¹tek dojrzewania zarówno
u dziewcz¹t, jak i u ch³opców wystêpuje rocznie 3-4-proc.
akumulacja minera³u we wszystkich dostêpnych pomia-
rom miejscach koœæca (np. koœci promieniowej, krêgos³u-
pie, biodrze). Gromadzenie minera³u wzrasta 2,5-krotnie
w krêgos³upie oraz proksymalnym odcinku koœci udowej na
pocz¹tku dojrzewania, podczas gdy zawartoœæ minera³u
w koœci promieniowej zmienia siê tylko nieznacznie. Poza
1. r.¿. w³aœnie okres 3 lat od pocz¹tku dojrzewania jest kry-
tyczny dla akumulacji minera³u w krêgos³upie. Nale¿y pod-
kreœliæ, ¿e szkielet osiowy i obwodowy rozwija siê w ró¿nym
tempie. Wzrost szkieletu osiowego zale¿y bardziej od wp³y-
wu hormonów steroidowych ni¿ od hormonu wzrostu i od-
wrotnie – wzrost koñczyn uwarunkowany jest bardziej dzia-
³aniem hormonu wzrostu ni¿ hormonów p³ciowych.

Rozwój poszczególnych odcinków w koñczynach jest

tak¿e zró¿nicowany. Wzrost r¹k przedramion poprzedza
wzrost ramienia, podobnie wzrost stóp i podudzi poprze-
dza wzrost uda. Najwiêksze zmiany dotycz¹ okresu doj-
rzewania, w którym dochodzi do akumulacji do 30% ogól-
nej masy kostnej.

Niemowlêta

Szkielet noworodka zawiera oko³o 25 g wapnia, co

stanowi oko³o 17% wagi cia³a. Najszybszy wzrost organi-
zmu wystêpuje w ci¹gu 1. r.¿.: przyrosty osi¹gaj¹ wtedy
wartoœci do 18 cm. W okresie niemowlêcym na bilans
wapniowy wp³ywa i poda¿ wapnia w diecie, i pokrycie za-
potrzebowania ustroju na witaminê D. Przy dziennej po-
da¿y wapnia w diecie rzêdu 1200 mg w koœciach odk³a-
da siê go w granicach 400-500 mg/dzieñ, gdy wydala-
nie z moczem nie przekracza 40 mg. Retencja wapnia
u niemowl¹t okreœlana jest na 44% wapnia wch³oniêtego.
W normalnych warunkach, przy w³aœciwej poda¿y witami-
ny D, zapotrzebowanie niemowl¹t na wapñ mo¿e byæ ca³-
kowicie pokryte przez pokarm kobiecy lub mieszanki
mleczne.

Dzieci

W okresie dzieciñstwa (2-8 lat) szybkoœæ wzrastania

zmniejsza siê w stosunku do okresu niemowlêctwa i wy-
nosi tak w przypadku dziewczynek, jak i ch³opców oko³o
5,5-9 cm/rok. Przy poda¿y 1100 mg wapnia w ci¹gu dnia
dzieci s¹ w stanie od³o¿yæ w koœciach 18% wapnia, tzn.
oko³o 200 mg. Zwiêkszeniu dziennej poda¿y wapnia do
1600 mg towarzyszy wzrost retencji do 300 mg, przy
czym wydalanie obni¿a siê do oko³o 70 mg. Zalecana po-

da¿ dzienna 800 mg wapnia u dzieci wydaje siê zbyt ma-
³a, aby mog³a zabezpieczyæ optymaln¹ masê kostn¹
w wieku doros³ym.

Okres dojrzewania

Najwiêksze zapotrzebowanie na wapñ wystêpuje

w okresie dojrzewania – miêdzy 9 a 17 r.¿. Okres ten cha-
rakteryzuje siê przyspieszonym zwiêkszaniem masy miê-
œniowej, rozwojem szkieletu i uk³adu hormonalnego oraz
zmianami emocjonalnymi.

Najwiêksza szybkoœæ wzrastania dziewcz¹t obserwo-

wana jest w 12 r.¿. (8,5 cm/rok), a ch³opców – w 14 r.¿.
(9,5 cm/rok). Zjawisko to ³¹czy siê ze zwiêkszeniem
masy kostnej o oko³o 8,5%.

Skala zmian kostnych i wynikaj¹cych z nich wymagañ

w stosunku do metabolizmu wapnia jest u m³odzie¿y
podobna do wystêpuj¹cej w okresie niemowlêcym, a ró¿-
ni siê zasadniczo od metabolizmu wapnia w okresie dzie-
ciñstwa i dojrza³oœci. Istotnego znaczenia nabiera wiêc
odpowiednia poda¿ wapnia w tym czasie. Ustalono, ¿e
przy dziennej poda¿y wapnia rzêdu 1200 mg jego reten-
cja siêga wartoœci do 400 mg. Dalsze podwy¿szenie za-
wartoœci wapnia w diecie obni¿a³o ju¿ absorpcjê netto do
oko³o 12%, nie maj¹c istotnego wp³ywu na wartoœæ reten-
cji. Równie¿ dzienna absorpcja jelitowa wapnia u m³odzie-
¿y jest wy¿sza ni¿ u dzieci i doros³ych, a wydalanie wap-
nia z moczem wzrasta do oko³o 130 mg. Wydalanie wap-
nia z ustroju koreluje z poda¿¹. Ujawniono u bliŸni¹t, ¿e
przed pokwitaniem (7) podawanie 1 g soli wapnia dzien-
nie zwiêksza³o w ci¹gu kilku lat o 3,5% masê koœæca
w stosunku do masy bliŸniaka pozbawionego suplemen-
tacji. Podobny wp³yw wysokiej poda¿y wapnia w diecie
udokumentowano tak¿e w okresie pokwitania. Spo¿ywa-
nie mleka w okresie dzieciñstwa, oceniane na podstawie
retrospektywnych badañ ankietowych, ³¹czy³o siê równie¿
z 4-5-proc. wy¿sz¹ mas¹ koœci promieniowej i udowej ni¿
niepij¹cych mleka osób z grupy odniesienia (8). Efekty
zwi¹zane ze spo¿yciem wapnia by³y wyraŸniejsze w szkie-
lecie obwodowym ni¿ w krêgos³upie. Z powy¿szych roz-
wa¿añ wynika nastêpuj¹ca refleksja: istotnym elemen-
tem jest iloœæ wapnia spo¿ywanego zarówno przez nasto-
latków, jak i m³ode osoby doros³e, zw³aszcza w okresie
wzrostu. Wartoœci te – jak wskazuj¹ badania epidemiolo-
giczne – na ogó³ nie s¹ wystarczaj¹ce. Szczególnie du-
¿¹ rozbie¿noœæ miêdzy zalecan¹ poda¿¹ wapnia a jego
rzeczywistym spo¿yciem stwierdzono u dziewcz¹t przed
okresem dojrza³oœci. Niskie spo¿ycie wapnia w tym cza-
sie znajduje swoje odbicie w modelowaniu koœci, jak te¿
wp³ywa niekorzystnie na osi¹gniêt¹ koñcow¹ masê koœci.

Okres konsolidacji koœci

W okresie konsolidacji szkieletu koœci nie rosn¹ ju¿ na

d³ugoœæ, natomiast tkanka kostna jest w stanie intensyw-
nej przebudowy. Procesy przemiany kostnej przebiegaj¹
w tym czasie wprawdzie wci¹¿ z przewag¹ koœciotworze-
nia, ale stosunkowo wolniej ni¿ w okresie m³odzieñczym,
doprowadzaj¹c do osi¹gniêcia stanu równowagi w III de-
kadzie ¿ycia. W przeliczeniu na wapñ odpowiada to oko-
³o 25 mg dziennej akumulacji wapnia w koœæcu.

Roman S. Lorenc, El¿bieta Karczmarewicz

Pediatria Wspó³czesna. Gastroenterologia, Hepatologia i ¯ywienie Dziecka 2001, 3, 2

Absorpcja i retencja wapnia w okresie konsolidacji jest

du¿o ni¿sza w porównaniu z I i II dekad¹ ¿ycia, wzrasta na-
tomiast do oko³o 150 mg wydalanie wapnia z moczem.
Poda¿ wapnia wykazuje w tym okresie pozytywn¹ korela-
cjê z bilansem wapniowym, chocia¿ przy dziennej poda-
¿y 460-1500 mg wapnia jego retencja wzrasta zaledwie
do wartoœci 60-100 mg w ci¹gu doby.

Zapotrzebowanie na wapñ i witaminê D

Zapotrzebowanie na wapñ jest zró¿nicowane; najwiêk-

sze obserwuje siê w okresie wzrostu, w dzieciñstwie
i w okresie dojrzewania. Znaczne jego iloœci s¹ wymaga-
ne tak¿e w czasie ci¹¿y i karmienia piersi¹ oraz w póŸnym
okresie ¿ycia doros³ego (tab. I). Zalecane dzienne spo¿y-
cie (RDA) wapnia, potwierdzone przez Instytut ¯ywnoœci
i ¯ywienia w Warszawie, w okresie szybkiego wzrostu
szkieletu (do 10 r.¿.) wynosi 800 mg/dzieñ, u dojrzewaj¹-
cej m³odzie¿y – 1000 mg/dzieñ, u kobiet w okresie ci¹-
¿y, menopauzy oraz u ludzi starych (po 65 r.¿.) – 1500
mg/dzieñ. Przy jego braku organizm uruchamia zmaga-
zynowane w koœæcu rezerwy, co prowadzi do zwiêksze-
nia resorpcji i wyst¹pienia osteoporozy. G³ównym
Ÿród³em wapnia w diecie jest mleko i produkty mleczne.
Typowa dieta europejska, zawieraj¹ca znaczne iloœci so-
du i bia³ka zwierzêcego, istotnie zwiêksza wydalanie
wapnia z moczem. Na proces wch³aniania wapnia wp³y-
wa tak¿e obecnoœæ czynnej formy witaminy
D [1,25(OH)

2

D

3

]. St¹d tak wa¿na jest suplementacja wi-

tamin¹ D, zw³aszcza w okresie zimowym, gdy nie docho-

dzi do syntezy skórnej prowitaminy D (5, 6). W polskiej
diecie najbogatszym Ÿród³em wapnia jest mleko chude
i niskot³uszczowe przetwory mleczne. Ludziom nietole-
ruj¹cym mleka i przetworów mlecznych z powodu niedo-
boru laktazy zaleca siê spo¿ywanie mleka wzbogacone-
go w laktazê albo jogurt.

Jak wspomniano, zapotrzebowanie na wapñ zmienia

siê w ró¿nych fazach ¿ycia. Suplementacja powinna
odzwierciedlaæ tê zmiennoœæ, wp³ywaj¹c na aktualny stan
zaopatrzenia organizmu i iloϾ wapnia przyjmowanego
z pokarmami. Pobieranie wapnia w postaci suplementów
staje siê postêpowaniem z wyboru w przypadkach nie-
mo¿noœci zwiêkszenia jego poda¿y, w przypadkach nie-
tolerancji laktozy lub te¿ w stanach niedo¿ywienia.

Najwiêcej wapnia elementarnego znajduje siê w wê-

glanie wapnia, który jednak nie jest zalecany przy zabu-
rzeniach ze strony uk³adu pokarmowego. Najczêstszy
sposób suplementacji wapniem polega na podawaniu
mieszaniny organicznych (glukonianu, mleczanu, cytrynia-
nu) i nieorganicznych soli wapnia (tab. II). Zalety suple-
mentacji solami wapnia nie podlegaj¹ dyskusji, niemniej
jednak nale¿y pamiêtaæ, ¿e wzrost poda¿y jednego sk³a-
dnika pokarmowego stanowi tylko czêœæ kompleksowej
terapii lub profilaktyki osteoporozy.

Zalecenia zgodne z normami Instytutu ¯ywnoœci i ¯y-

wienia odnoœnie do poda¿y wapnia s¹ w Polsce realizo-
wane wy³¹cznie na poziomie 30-50%. W tej sytuacji istot-
n¹ rolê spe³nia suplementacja preparatami wapniowymi,
która wyrównuj¹c istniej¹ce braki, zapobiega równocze-
œnie wystêpuj¹cym ubytkom.

Osteoporoza

Osteoporoza jest wyrazem zaburzeñ metabolizmu ko-

stnego, które prowadz¹ do zmniejszenia masy kostnej,
a w efekcie – do zaburzeñ odpornoœci mechanicznej.
W fazie przedklinicznej osteoporozê poprzedza okres sy-
stematycznego ubytku koœci zwany osteopeni¹. Wraz
z zaawansowaniem osteoporozy pojawiaj¹ siê z³amania
samoistne wystêpuj¹ce ju¿ wskutek niewielkich urazów.
Charakterystyczny dla osteoporozy jest fakt, ¿e obni¿onej
masie kostnej nie towarzyszy zaburzenie stosunku mine-
ra³u do matrycy kolagenowej, które jest symptomatyczne
dla osteomalacji.

Osteoporoza u dzieci i m³odzie¿y nie jest zjawiskiem

rzadkim. Mo¿e wyst¹piæ jako wrodzony defekt tkanki ko-
stnej lub jako zjawisko wtórne, które towarzyszy okreœlo-

Wapñ i witamina D a masa kostna u dzieci

107

Grupy ludnoœci – wiek [lata]
Groups of people – age [years]

niemowlêta / infants
0-0,5
0,5

dzieci / children 1-10

m³odzie¿ / adoloscents 11-18

doroœli / adults 18-30

doroœli / adults >30

kobiety w ci¹¿y >19
pregnant women

kobiety karmi¹ce >19
breast-feeding women

kobiety perimenopauzalne i menopauzalne
perimenopausal and menopausal women

kobiety postmenopauzalne
postmenopausal women

osoby w podesz³ym wieku >60
senile ago people

Zalecana poda¿ wapnia [mg/dzieñ]

Recommended calcium dosage [mg/day]

360
540

800

1200

1250

800

1200

1600

1500

1500

1500

Tabela I: Zalecana poda¿ wapnia w diecie (wed³ug FAO/WHO)
Table I: Recommended calcium dosage in diet (acc. to FAO/WHO)

Wed³ug Instytutu ¯ywnoœci i ¯ywienia w szklanka mleka zawiera 300 mg Ca,
10 dkg twarogu – 150 mg Ca, 10 dkg ¿ó³tego sera – 1300 mg Ca
According to Institute of food and Nutrition a glass of milk contain 300 mg Ca,
10 dkg of cottage cheese – 150 mg Ca, 10 dkg of cheese – 1300 mg Ca

Chlorek wapnia dwuwodny / Dihydrous calcium chloride

27,2

Chlorek wapnia szeœciowodny / Hexahydrous calcium chloride

18,3

Wêglan wapnia / Calcium carbonate

39,7

Cytrynian wapnia / Calcium citrate

21,1

Glukonian wapnia / Calcium gluconate

8,9

Mleczan wapnia / Calcium lactate

13,0

Tabela II: Odsetkowa zawartoϾ wapnia elementarnego
Table II: Percentage of elementary calcium

nym jednostkom chorobowym (9). Z pierwotnym defek-
tem matrycy kostnej mamy do czynienia w przypadku
wrodzonej ³amliwoœci koœci (IV typ wed³ug Sillence’a), jak
równie¿ w przypadku idiopatycznej osteoporozy m³o-
dzieñczej. Wtórn¹ osteoporozê obserwuje siê w przy-
padkach zaburzeñ endokrynologicznych, jak zespó³ Cu-
shinga, cukrzyca, pierwotna i wtórna nadczynnoœæ
przytarczyc, nadczynnoϾ i niedoczynnoϾ tarczycy,
w przypadku zaburzeñ ze strony przewodu pokarmowe-
go (atrezji dróg ¿ó³ciowych, zapalenia w¹troby, zespo³ów
z³ego wch³aniania), a tak¿e w zaburzeniach metabolicz-
nych, jak homocystynuria, zespó³ Wilsona i tyrozynemia
– wystêpuj¹cych najczêœciej.

Inne upoœledzenia metaboliczne, które znajduj¹ swo-

je odbicie w tkance kostnej, to choroby uk³adowe tkanki
³¹cznej, choroby nowotworowe, samoistna hiperkalciuria,
osteopatie polekowe, leczenie glukokortykosteroidami,
leczenie przeciwdrgawkowe, leczenie heparyn¹ i lecze-
nie immunosupresyjne. Zaawansowane zmiany w koϾcu
wystêpuj¹ tak¿e w przypadku unieruchomienia, niedobo-
rów wapnia i jad³owstrêtu psychicznego.

Osteoporoza wieku dojrza³ego jest czêsto w³aœnie

wynikiem zmian zachodz¹cych w pierwszych 2 deka-
dach ¿ycia, a wiêc w okresie poprzedzaj¹cym osi¹gniê-
cie szczytowej masy kostnej.

Ryzyko osteoporozy zwiêksza siê przy niedoborze

wapnia w diecie, opóŸnieniu lub zaburzeniach prawid³owe-
go dojrzewania, unieruchomieniu, paleniu tytoniu oraz
w efekcie nadu¿ywania alkoholu. Niedobór wapnia w die-
cie mo¿e mieæ ró¿ny wp³yw na szkielet w zale¿noœci od ba-
danej okolicy, co wynika z procentowego udzia³u wapnia
w budowie danego organu (koñczyna dolna – 35%, cza-
szka – 15%, koñczyna górna – 15%, krêgos³up – 12%,
¿ebra – 10%, miednica – 10%).

Osteopenia

Stan osteopenii jest wyk³adnikiem ubytku masy kost-

nej, który rozpoznaje siê g³ównie na podstawie wyniku ba-
dania densytometrycznego. Stan ten w badaniu densyto-
metrycznym jest okreœlony jako obni¿enie mineralizacji ko-
œæca w granicach od -1,0 do -2,0 „Z score”. Ubytek
okreœla siê w odniesieniu do równowiekowej grupy kon-
trolnej. U osób w starszym wieku osteopenia inwolucyjna
traktowana jest jako stan fizjologiczny, charakteryzowany
jako ubytek masy kostnej postêpuj¹cy wraz z wiekiem.
Z kolei w wieku rozwojowym stwierdzenie osteopenii wy-
maga dog³êbnych wyjaœnieñ dotycz¹cych przyczyny i ob-
jawów wspó³istniej¹cych. Odczuwa siê sta³y niedostatek
badañ populacyjnych, które pozwoli³yby na oszacowanie
czêstoœci wystêpowania osteopenii u dzieci i m³odzie¿y,
zw³aszcza w stanach, w których nie towarzysz¹ im wyra-
Ÿne objawy kliniczne (9).

Obserwacje udokumentowanej osteopenii u 30 dzie-

ci z ró¿nymi dolegliwoœciami ze strony uk³adu kostnego

ujawni³y, ¿e wystêpuje ona jako zaburzenie ogólnoustro-
jowe, nie ograniczone wy³¹cznie do badanego koœæca
(9). U dzieci z osteopeni¹ stwierdzono wiele nieprawid³o-
woœci w badaniach biochemicznych: zwiêkszon¹ aktyw-
noϾ izoenzymu kostnego i alkalicznej fosfatazy oraz
wzmo¿one wydalanie hydroksyproliny z moczem, a w po-
jedynczych przypadkach – nawet hiperkalciuriê. U wielu
dzieci wystêpowa³a tak¿e hipomagnezemia i obni¿one
stê¿enie 25-OHD w surowicy. Wyniki szczegó³owej ana-
lizy badania ankietowego wykaza³y, ¿e oko³o 70% dzieci
z osteopeni¹ otrzymywa³o mniej wapnia w codziennej
diecie ni¿ przewiduje norma wiekowa (9). U czêœci dzie-
ci stwierdzono tak¿e bardzo nisk¹ aktywnoœæ ruchow¹.

Leczenie

Zarówno osteoporoza, jak i osteopenia powinny byæ

odpowiednio zdiagnozowane (10) i leczone (9). Wynika to
nie tylko z faktu, ¿e dzieci z osteopeni¹ stanowi¹ grupê ry-
zyka wyst¹pienia osteoporozy w póŸniejszym okresie ¿y-
cia, ale tak¿e z wysokiej efektywnoœci odpowiednio wcze-
snych dzia³añ interwencyjnych. W protokole leczniczym
stosowano najczêœciej suplementacjê wapnia, witaminy
D, witaminy C i ewentualnie innych pierwiastków (np. ma-
gnezu) w przypadku wykrycia ich niedoborów. Dawki sto-
sowanych preparatów w wielu przypadkach nie musz¹
przekraczaæ ustalonych w stosunku do wieku wartoœci
profilaktycznych.

W porze letnio-jesienno-zimowej istotne jest tak¿e po-

dawanie witaminy D (1200-1500 j.m./dobê).

Osteopenia najczêœciej zwi¹zana jest z niedoborami

wapnia i witaminy D, a ponadto czêsto z ma³¹ aktywnoœci¹
fizyczn¹. Suplementacja dawkami profilaktycznymi jest na
ogó³ wystarczaj¹ca, ale czasami wymaga d³u¿szego okre-
su do jej efektywnego wdro¿enia. Nie do przecenienia jest
tak¿e ruch i wysi³ek fizyczny jako jego uzupe³nienie.

Leczenie osteoporozy u dzieci i m³odzie¿y powinno

byæ wiêc kompleksowe, niemniej jednak zarówno rodza-
je leków, jak i schematy postêpowania nie s¹ ujednolico-
ne, st¹d zachodzi koniecznoœæ zindywidualizowania spo-
sobu podejœcia do poszczególnych pacjentów (9).

Z ogólnych zaleceñ bezdyskusyjne jest leczenie die-

t¹ bogatowapniow¹ i œredniobia³kow¹, a tak¿e – gdy wy-
stêpuje taka potrzeba – suplementacji preparatami wap-
nia i witaminy D oraz witaminy C. Dobowa iloϾ wapnia do-
starczana do organizmu u m³odszych dzieci (do 10-11 lat)
powinna osi¹gaæ 1200-1500 mg, a u starszych powinna
wynosiæ

~

1800 mg. Zarówno suplementacja wapnia, jak

te¿ poda¿ witaminy D powinny byæ ustalone indywidualnie
– w zale¿noœci od wieku, tempa wzrastania, aktywnoœci
ruchowej oraz pory roku. Nie jest mo¿liwe zastosowanie
jednego schematu leczniczego, a sama terapia powinna
byæ monitorowana pod k¹tem kalciurii oraz potencjalnych
zagro¿eñ, zw³aszcza w kierunku kamicy nerkowej (USG
jamy brzusznej).

Roman S. Lorenc, El¿bieta Karczmarewicz

Pediatria Wspó³czesna. Gastroenterologia, Hepatologia i ¯ywienie Dziecka 2001, 3, 2

108

Wapñ i witamina D a masa kostna u dzieci

109

Piœmiennictwo

1. Matkovic V.: Calcium metabolism and calcium requirements du-

ring skeletal modelling and consolidation. Am. J. Clin. Nutr.,
1991, 54, 245-260.

2. Nieves J.W., Golden A.L., Kelsey J.L., Lindsay R.: The relationship

of current and teenage diet to bone mineral density of the spi-
ne, hip and forearm in women aged 30-39. J. Bone Miner. Res.,
1993, 8, 260.

3. Lorenc R.: Udzia³ i znaczenie homeostazy Ca-P w akumulacji

i dojrzewaniu tkanki kostnej. Postêpy Pediatr., 1998, 6, 19-25.

4. Bonjour J.P., Rizzoli R.: Peak bone mass. Osteoporos. Int., 2000,

11, supl. 4, s9.

5. Marcelli C., Guaydier-Sonquieres G., Sabatier J.P. i wsp.: Dietary cal-

cium intake, vitamin D and bone mineral acquisition in females du-
ring adolescence. Osteoporos. Int., 2000, 11, supl. 4, s13-s14.

6. Matkovic V., Badenhop N.E., Landoll J.D., Mobley S.L.: Calcium

hormones and bone health. Osteoporos. Int., 2000, 11, supl. 4,
s3-s4.

7. Johnston C.C., Miller J.Z., Slemenda C.W. i wsp.: Calcium supple-

mentation and increases in bone mneral density in children. N.
Engl. J. Med., 1992, 327, 82-87.

8. Lloyd T., Andon M.B., Rollings N. i wsp.: Calcium supplementa-

tion and bone mineral density in adolescent girls. JAMA, 1993,
270, 841-844.

9. Chlebna-Sokó³ D.: Osteoporoza i osteopenia u dzieci i m³odzie¿y

– rozpoznawanie i leczenie. Klin. Pediatr., 2000, 5, 504-506.

10. Diagnostyka osteoporozy 2000. red. R. Lorenc. Osteoforum,

Warszawa, 2000, 79-159.

Adres do korespondencji:

Prof. dr hab. n. med. Roman S. Lorenc
Zak³ad Biochemii i Medycyny Doœwiadczalnej IPCZD
al. Dzieci Polskich 20
04-736 Warszawa
tel./fax [phone]
e-mail: [e-mail]

Praca wp³ynê³a do Redakcji: 10 stycznia 2001 r.
Zaakceptowano do druku: 17 stycznia 2001 r.