FRID INGULSTAD

ZDRADA

Saga Wiatr Nadziei

część 11

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Kristiania, kwiecień 1906 roku

Emanuel odszedł... i zabrał swoje meble. Elise odwróciła się i weszła do

domu, chwiejąc się na nogach. Nie chciała, by Kristian odgadł jej myśli.

- Dziwne - mruknęła. - Może zamierza je sprzedać. Takie piękne meble nie są

nam przecież potrzebne. W tej sytuacji moglibyście spać w salonie, będzie wam

wygodniej niż w kuchni. Trzeba będzie wynająć mansardę.

Kristian poszedł za nią.

- Ale dlaczego nic nie powiedział? Mógł uprzedzić przynajmniej ciebie.

- Emanuel ma kłopoty. Zdarzyło się coś ważnego. - Podeszła do pieca

kuchennego, żeby nie patrzeć na brata. - Na razie nie mogę o tym opowiadać,

Kristianie, ale Emanuel przeżył coś, co go bardzo dotknęło.

- Stracił pracę?

- Nie, jeszcze nie... to znaczy... Ja... ja nie wiem. Kristian podszedł do siostry.

- Elise?

Teraz już musiała się obrócić i zobaczyła, że chłopiec grzebie w kieszeni

spodni.

- I tak miałem zamiar to zrobić. Proszę. - Wyciągnął w jej stronę brudną

zaciśniętą piąstkę i z dumą na twarzy rozchylił palce. Na jego dłoni leżała kupka

dziesięcioorówek. - Korona i pięćdziesiąt ore. Są twoje. Zaoszczędziłem je dla ciebie.

Elise wzruszenie ścisnęło za gardło, walczyła z sobą, by nie okazać uczuć,

które nią targały.

- Nie, oddałeś już tyle pieniędzy, ile trzeba, Kristian. Powiedziałam przecież,

ż

e resztę możecie zachować dla siebie.

Kristian zdecydowanie pokręcił głową.

- Jeśli Emanuel stracił pracę, potrzebujesz pieniędzy na jedzenie. Wcale nie

muszę kupować tej piłki, to zresztą nic specjalnego, jest przecież zrobiona z

gałganków. Będę oszczędzał i kupię sobie porządną.

- Nic nam nie potrzeba, Kristian. Zarobiłam dwadzieścia koron za suknię,

którą uszyłam.

- Kłamiesz, Elise. Gdybyśmy nie byli w fatalnej sytuacji, Emanuel nie

musiałby sprzedawać swoich mebli.

Elise opadła na najbliższy stołek i musnęła oczy dłonią. Nie mogła już dłużej

powstrzymywać łez.

- Usiądź koło mnie, Kristian, to powiem ci, o co chodzi. Masz już prawie

jedenaście lat, niedługo będziesz dorosły, jakoś zniesiesz prawdę. - Wzięła go za rękę

i posadziła na stołku, który stał obok. - Ale obiecaj, że nic nie powiesz Pederowi i

Evertowi. Peder i tak musi znosić dokuczanie, powinniśmy go oszczędzać.

Kristian siedział sztywno i nieruchomo na stołku, przygotowywał się na

nieprzyjemną nowinę. Elise żal się go zrobiło.

- Cieszę się, że cię mam, Kristian. Gdy byłeś mały, martwiłam się o ciebie, bo

wydawałeś się taki ponury i zamknięty w sobie. I ciągle się kłóciłeś z Pederem. Ale

zmieniłeś się, gdy się wyprowadziliśmy z Andersengarden. Myślę, że potrzebowałeś

czasu, żeby przeboleć śmierć ojca.

Kristian nic nie powiedział.

Elise wzięła głęboki drżący oddech.

- Przypuszczam, że Emanuel wyjechał na pewien czas. To były jego meble,

pochodziły z dworu w Ringstad, ale nam nie są potrzebne. To nawet dobrze, że pokój

będzie pusty. Możemy tam wstawić łóżko. Może uda się nam zdobyć jeszcze jedno.

Wówczas miałbyś własne, a Peder i Evert spaliby razem na starym. Mielibyście pokój

wyłącznie dla siebie. Tylko w ciągu dnia musiałabym tam szyć.

Kristian siedział w milczeniu i patrzył siostrze w oczy. Elise domyśliła się, że

czeka na wyjaśnienie.

Znów westchnęła, walcząc ze łzami, nie chciała się poddać. Przyj - dzie pora

na jej własny żal, teraz trzeba myśleć o tym, jak oszczędzić chłopców.

- Zauważyłeś pewnie, że ostatnimi czasy Emanuel nie był sobą. Często się

kłóciliśmy, znikał gdzieś wieczorami, późno wracał, w domu najczęściej milczał,

okazywał niechęć albo irytował się z powodu drobiazgów.

- Ale nie wtedy, gdy przyszli tu ci ludzie. Ta piękna dama i ten pan. Wtedy

rozmawiali głośno, śmiali się i żartowali.

- To prawda. Niełatwo to zrozumieć, ale większość z nas woli przebywać w

towarzystwie ludzi podobnych do siebie. Na pewno nie chciałbyś się bawić z

chłopcami zza rzeki. W każdym razie nie z tymi, którzy mieszkają nieco dalej. Ojciec

wolałby ciągle pływać po morzach w towarzystwie innych marynarzy, źle się czuł w

fabryce. Emanuel był przyzwyczajony do wielkich pokoi w Ringstad, u nas było mu

za ciasno i za ubogo. W biurze też nie czuł się najlepiej. W końcu wpadł w rozpacz i

odszedł, ale myślę, że wróci. Potrzebuje czasu, żeby przemyśleć swoje życie.

- Nie mógł tego powiedzieć?

- Nie umiał. Nie chciał patrzeć na nasz smutek.

- To znaczy, że jest tchórzem.

Elise nie odpowiedziała. Poczuła, że ogarnia ją złość. Kristian miał rację,

Emanuel był tchórzem. Nie wolno w ten sposób opuszczać rodziny, nie wolno brać po

kryjomu swoich rzeczy i znikać bez słowa. Zachował się podle nie tylko w stosunku

do niej, ale i do dzieci.

Może Emanuel odpowiedziałby, że nie ma żadnych dzieci. Ale jest przecież

odpowiedzialny za Hugo, czy tego chce, czy nie. Uznał ojcostwo, postarał się, by

wszyscy uwierzyli, że to jego dziecko, przyśpieszył nawet chrzest, żeby zapisać

chłopca w kościelnych księgach, nim ktoś odkryje prawdę.

Jak może mu się wydawać, że Elise poradzi sobie sama z dziećmi?

Prawdopodobnie uznał, że o Pedera i Kristiana powinna się martwić matka i

ten jej Hvalstad, że Evert może liczyć na pomoc gminy, a Hugo ma przecież innego

ojca. W tej sytuacji będzie musiała wrócić do przędzalni i do życia, które porzuciła,

gdy się spotkali. To bezlitosne i okrutne z jego strony, zupełnie niepodobne do

Emanuela, którego znała. Ktoś musiał go do tego namówić, ktoś, kto miał znacznie

silniejszą wolę niż on.

Matka? Trudno w to uwierzyć. Matka Emanuela była wprawdzie przeciwna

temu małżeństwu i przeżyła szok, gdy się dowiedziała, że Hugo nie jest jej wnukiem,

ale nie jest przecież złym człowiekiem. .. A poza tym z półsłówek Emanuela można

się było domyślić, że nie kocha swojej matki.

A może źle to wszystko interpretuje? Może on rzeczywiście chce sprzedać

meble, żeby poprawić ich sytuację? Gdyby ją zapytał, zrobiłaby wszystko, żeby go

powstrzymać. Nie dlatego, że te meble coś dla niej znaczą, ale dlatego, że wie, ile

znaczą dla niego.

- Dlaczego nic nie mówisz?

- Myślę, Kristian. Może się pomyliłam. Może Emanuel rzeczywiście chce

sprzedać meble, żebyśmy mieli więcej pieniędzy na jedzenie?

- Powiedziałby o tym.

- To nie takie pewne. Wiedział, że na pewno bym protestowała.

- Sprawdzałaś, czy zostawił ubrania?

Elise drgnęła. Nie pomyślała o tym. Zerwała się ze stołka i pobiegła do

sypialni, szarpnęła drugą od góry szufladę, która należała do Emanuela, i zauważyła,

ż

e jest pusta. Wpatrywała się w nią zaszokowana.

Kristian stanął cicho za jej plecami.

- Tak właśnie myślałem.

Elise pokiwała głowa, nie obracając się. Rozejrzała się dokoła. Niedzielne

ubranie nie wisiało już na wieszaku, ze ściany zniknął obraz, z komody - wszystkie

ozdoby. Nic nie wskazywało na to, że Emanuel tu kiedyś mieszkał.

- Odszedł - powiedziała przez łzy.

- Nie przejmuj się, Elise. Pomogę ci. Nakłamiemy Pederowi i Evertowi,

powiemy, że Emanuel musiał wyjechać na pewien czas. Wolno przecież kłamać, żeby

komuś pomóc.

Pokiwała głową, nie obracając się, po jej policzkach płynęły łzy i kapały

prosto do pustej szuflady.

- Ale jak to wytłumaczymy?

- Powiemy, że stracił posadę w fabryce i znalazł pracę gdzie indziej. Może w

Ulefoss - dodał z zapałem. To było jedyne znane mu miejsce, gdzie byli robotnicy, i

dyrektorzy, i urzędnicy, tak jak tutaj. - A za jakiś czas o wszystkim zapomną.

- Zapomną? - Elise przestała płakać i obróciła się do Pedera. - Peder kocha

Emanuela, na pewno źle to przyjmie.

Kristian się nie odezwał. Elise przypomniała sobie od razu, jak zareagował na

wieść o planowanym ślubie. Nie podobał mu się ten pomysł.

- Bez względu na to, co się stanie, Emanuel i ja jesteśmy w dalszym ciągu

małżeństwem. Gdy staliśmy przed ołtarzem, przysięgaliśmy, że będziemy się kochać i

wspierać nawzajem aż do śmierci. Na dobre i na złe. Dlatego wiem, że Emanuel

wróci, choć na razie ma kłopoty.

Kristian w dalszym ciągu milczał. Obrócił się i powoli ruszył w stronę drzwi.

- Nie martw się o Pedera, Elise, ja z nim porozmawiam - oświadczył i

wyszedł.

Gdy Elise usłyszała zamykające się z nim drzwi, padła na łóżko i zaczęła

płakać bez opamiętania. Po pewnym czasie płacz przycichł, w jej głowie zaczęły się

kotłować różne myśli, a w miejsce żalu pojawił się gniew. Waliła pięściami w

materac i ciskała przekleństwami, które przychodziły jej do głowy. Tchórz, asekurant,

sprośny łajdak. A jaki fałszywy.

Jak można tak się pomylić w ocenie człowieka. Przypomniała sobie, jak

spotkała go po raz pierwszy, w drodze ze Świątyni. Opowiadał jej o swojej pracy w

Armii Zbawienia, mówił, że jest tam po to, żeby pomagać innym. „Jeśli naprawdę w

coś wierzysz, nie poddasz się' - powiedział. Wydał jej się prawdziwym idealistą,

wyzbytym egoizmu, pełnym poświęcenia.

Jak więc mógł najpierw ją zdradzić z inną dziewczyną, i to nie raz, a teraz

uciec przed odpowiedzialnością. Uciec z podwiniętym ogonem, jak najgorsze bydlę,

bez słowa pożegnania. Bez jakiegokolwiek wyjaśnienia, które pomogłoby jej to

wszystko zrozumieć?

Nie chciała go więcej widzieć, nawet gdyby wrócił i na kolanach błagał o

łaskę. Nienawidziła go. Nienawidziła go aż do bólu. Nigdy więcej nie uwierzy

mężczyźnie, nigdy więcej nie da się nabrać na piękny wygląd, miłe słówka i

pochlebstwa.

Mężczyznom zależy tylko na jednym, mają tylko jeden cel: dostać się pod

spódnicę dziewczyny. Zachowują się jak psy, węszące po ulicach w poszukiwaniu

suczki. Nawet jeśli nie znajdą żadnej chętnej, robią to, na co mają ochotę. Tylko

dlatego Emanuel za nią chodził, choć wiedział, że jest zaręczona z Johanem. Dlatego

oświadczył się, gdy miała chwilę słabości. A gdy ją wreszcie zdobył, gdy polowanie

się skończyło, mógł zacząć szukać kolejnego łupu.

Wstała z łóżka i usłyszała gaworzenie Hugo. Jeśli nie weźmie go zaraz na

ręce, gaworzenie zamieni się w płacz. Nie ma mowy, żeby leżała tu i rozpaczała z

powodu takiego niewiernego bydlaka jak Emanuel. Poradzi sobie bez niego. Dzięki

pieniądzom z szuflady będzie mogła nadal wynajmować domek nad rzeką i

utrzymywać całą rodzinę przez parę miesięcy.

Podeszła do małego, wzięła go na ręce, a on nagrodził ją bezzębnym

uśmiechem.

- Nie potrzebujemy tego twojego ojca, Hugo. Damy sobie radę z Kristianem,

Pederem i Evertem.

Usiadła na stołku kuchennym i przyłożyła małego do piersi.

Myśli wciąż kotłowały się w jej głowie. To nawet dobrze, że Emanuela nie

będzie. Nie będzie musiała znosić jego gwałtowności w łóżku. Nie będzie musiała

wymyślać potraw, które są tanie i przypadną mu do gustu, bo trudno to było pogodzić.

Nie będzie musiała się martwić, że Hugo zacznie krzyczeć i zdenerwuje Emanuela,

nie będzie leżała bezsennie całymi nocami, zastanawiając się, gdzie on się podział.

Nie ma mowy, żeby opłakiwała odejście takiego tchórza. Niech sobie jedzie do

Ringstad, czy gdzie tam chce, ona nie wyleje już ani jednej łzy.

Do Ringstad... Myśl o Ringstad zaczęła jej dławić gardło. Czyżby właśnie to

zrobił? Czyżby pojechał do Signe, jak to przepowiedziała Karolinę? Czyżby kochał ją

tak bardzo, że nie mógł bez niej żyć?

Myśl okazała się bolesna pomimo wściekłości. Karolinę miała rację. Chyba

znała Emanuela znacznie lepiej. Przez wiele lat mieszkała z nim pod jednym dachem,

znała jego dobre i złe strony. Teraz na pewno będzie triumfować. Sama myśl o tym

jest okropna.

Na dworze zrobiło się ciemno, pora położyć chłopców. Otworzyła drzwi

wejściowe i zawołała:

- Kristian, Peder, Evert, do domu!

Dopiero gdy zawołała, zorientowała się, że stoją tuż za węgłem. Wszystko

wskazywało na to, że właśnie się naradzali.

- Już późno, chłopcy, pora do łóżek.

Przyszli od razu. Mieli dziwne miny, poważne, prawie uroczyste.

- Myślałam, że się gdzieś bawicie.

- Bawiliśmy się. - Tylko Kristian się odezwał. - Powiedziałem Pederowi i

Evertowi, że Emanuel pojechał do Ulefoss, Elise. Oni też mają trochę

dziesięcioorówek.

Peder i Evert zaczęli grzebać w kieszeniach, a potem obaj podeszli do niej,

trzymając na wyciągniętych brudnych dłoniach równie brudne pieniążki.

- Proszę.

Elise z trudem powstrzymywała łzy i kręciła głową, żeby nic nie mówić. W

końcu udało jej się wykrztusić:

- Jesteście najlepszymi chłopakami w Sagene. Jestem bardzo wzruszona i nie

wiem, jak mam wam dziękować, ale mogę was od razu pocieszyć, że nie czeka nas

bieda. Mam więcej pieniędzy, niż ktokolwiek mógłby przypuścić. Podczas kolacji

opowiem wam skąd. Schowajcie swoje pieniążki i wydajcie je, na co chcecie,

zasłużyliście sobie na to.

Odwróciła się i weszła do kuchni, żeby przygotować parę pajd chleba suto

smarowanych melasą.

Chłopcy siedzieli pełni oczekiwania, śledząc każdy jej ruch. Gdy kolacja była

gotowa, Elise usiadła koło nich, chrząknęła i zaczęła:

- Musicie mi obiecać, że nikomu nie powiecie tego, co ode mnie usłyszycie.

To wielka tajemnica.

Zamilkła i objęła ich spojrzeniem. Przestali żuć i patrzyli na nią w napięciu.

- Napisałam opowiadanie i wysłałam je do gazety. Spodobało im się i chyba

dobrze mi zapłacą. Potem napiszę jeszcze jedno opowiadanie i może jeszcze jedno. A

na końcu zrobię z nich książkę. Oprócz nas czworga tylko Torkild Abrahamsen o tym

wie. Znał redaktora tej gazety i zaniósł mu moje opowiadanie.

Peder spojrzał na nią okrągłymi oczami.

- Napisałaś bajkę? Jak Asbjornsen?

- Nie, napisałam o czymś, co się naprawdę wydarzyło. O czymś, co inni

powinni przeczytać, żeby zrozumieli, co to znaczy być robotnicą w fabryce i mieć na

utrzymaniu gromadkę dzieci.

- Ale przecież ty już nie pracujesz fabryce.

- To nie jest historia o mnie.

- Dlaczego nie? O matce Pingelena?

- Nie znacie tej osoby, a ja nie chcę mówić, kto to taki. To nie ma znaczenia,

najważniejsze, żeby ci, którzy rządzą w naszym kraju, zrozumieli, że kobiety nie

mogą mieć takiego trudnego życia.

- Moim zdaniem powinnaś raczej napisać o nas, Elise. Możesz napisać o

duchu w szkole, który wcale nie był żadnym duchem, tylko pijakiem. To będzie

znacznie bardziej wciągające.

- Nie chcę pisać wciągających historii, chcę pisać o tym, jak żyją ludzie tu, nad

rzeką.

Pederowi zabłysły oczy.

- Możesz napisać o tym człowieku, który wskoczył do rzeki. O tym, którego

mama, Hvalstad i Emanuel musieli wyciągać. Pingelen mówi, że on jest rudy. I

widział go parę razy na moście, jak znowu próbował to zrobić, ale za każdym razem

ktoś przechodził i mu przeszkadzał.

Elise poczuła wielki ciężar na piersi. A więc chłopcy go zauważyli.

Spostrzegli nie tylko to, że włóczy się po okolicy, ale też to, że ma rude włosy. Kiedyś

mówili, że kręci się tu, bo się w niej kocha. Ale co będzie dalej? Podniosła się, żeby

przynieść bańkę z mlekiem, i ogarnął ją strach. Emanuel zniknął, więc plotki zaczną

jej doskwierać bardziej niż kiedykolwiek. Jeśli ludzie zauważą, że Hugo jest podobny

do tego rudzielca, nie dadzą jej spokoju.

- Czy mogę powiedzieć nauczycielowi? Że napisałaś coś do gazety? - Kristian

posłał jej błagalne spojrzenie. Sądził zapewne, że ta wiadomość wzbudzi podziw

nauczycieli i uczniów, może miał nadzieję, że zaczną patrzeć na nich z szacunkiem.

Ale w tym się mylił. W szkolnych kolegach mogło to obudzić jedynie zazdrość.

Mieliby jeszcze więcej powodów, żeby dokuczać Pederowi.

- Nie, Kristian, nie wolno ci nikomu o tym mówić. Napisałam to pod

pseudonimem. To znaczy, że wymyśliłam inne imię i nazwisko, żeby nikt się nie

domyślił, że ja to napisałam. Musicie mi obiecać, że dotrzymacie tajemnicy. Jeśli

wyjdzie na jaw, czego dotyczy ta historia, ktoś, kto i tak ma ciężkie życie, ucierpi

jeszcze bardziej. Spójrzcie na mnie, wszyscy trzej. Czy przysięgacie, że nikomu o tym

nie powiecie? Zdradziłam wam ten sekret tylko dlatego, żebyście wiedzieli, że nie

będziemy głodować.

Pokiwali głowami z powagą.

- Słowo honoru.

Ale gdy chłopcy się już położyli i ona sama też wślizgnęła się do łóżka, leżała

bezsennie do późnej nocy. Nie docierało do niej to, że Emanuel naprawdę uciekł, że

odwrócił się od nich bez słowa. Odpowiedzialność za czwórkę dzieci bardzo jej

ciążyła. Co z nimi będzie, jeśli przytrafi jej się jakieś nieszczęście? Pedera i Kristiana

zawiodła już ich własna matka, wybierając miłość i inne dziecko. Teraz Emanuel

zrobił to samo. Nawet jeśli Peder na razie tego nie rozumie, prawda dotrze do niego

prędzej czy później.

Pieniądze z szuflady kiedyś się skończą. Nawet jeśli Elise wróci do pracy w

fabryce, nie utrzyma pięciu osób z jednej pensji. Chłopcy rosną, potrzebują coraz

więcej jedzenia, nowych ubrań.

Obróciła się. Można wynająć mansardę, chłopcy z każdym rokiem będą więcej

pracować. Tak, jakoś sobie poradzą.

Czuła się dziwnie i samotnie w wielkim łóżku, jakby leżała i czekała na kogoś,

kto się spóźnia. Nie zdążyła opowiedzieć Emanuelowi o dwudziestu koronach, które

zarobiła szyciem, i o pieniądzach, które dostała od jego ojca i od matki Ansgara. A

przecież postanowiła, że mu o tym powie. Nie zdradziła też, że myśli o przeprowadz-

ce na Wzgórze Świętego Jana. Może nie uciekłby, gdyby mu o tym wszystkim

powiedziała?

W tkalni płótna żaglowego na pewno wiedzą, gdzie on jest. Może po prostu

przeprowadził się do jakiegoś małego mieszkanka? W dzielnicy, w której dobrze się

czuł? Gdy będzie miał trochę czasu, na pewno napisze do niej list i wszystko wyjaśni.

Ostatnia myśl trochę jej pomogła i wreszcie nadszedł sen.

ROZDZIAŁ DRUGI

Następnego ranka Elise postanowiła, że spróbuje jeszcze raz porozmawiać z

Hildą.

Z przyzwyczajenia obudziła się, zanim zawyły fabryczne syreny, ale leżała

jeszcze przez chwilę, zastanawiając się, jak to zrobić. Mogłaby wykorzystać

nieobecność Emanuela i pozwolić siostrze zamieszkać tu na jakiś czas. Jeśli Hilda

urodzi i potrzyma dziecko w ramionach przez kilka dni, na pewno nie będzie żałować

decyzji. Tym razem chciała przecież zatrzymać przy sobie dziecko, a Elise nie miała

wątpliwości, że tak będzie dla niej najlepiej.

Majster poszedł chyba do pracy, ale na pewno przykazał służącym, żeby nie

wpuszczały nikogo obcego. Trzeba znaleźć jakiś pretekst, by zobaczyć się z Hildą.

Ułożyła Hugo w wózku i ruszyła w drogę.

Pogoda wciąż dopisywała, było zadziwiająco ciepło jak na początek kwietnia.

Ś

wiat wydawał się piękniejszy, gdy słońce ogrzewało policzki, a powietrze pachniało

wiosną. Emanuel na pewno wróci, gdy się nad wszystkim zastanowi. Wróci, gdy Elise

mu opowie o wszystkich pieniądzach, również o tych, które dostała od jego ojca.

Teraz trzeba przede wszystkim ratować Hildę. A jutro wybierze się do tkalni płótna

ż

aglowego, żeby zapytać o Emanuela. Może naprawdę stracił posadę, wówczas

łatwiej byłoby zrozumieć jego desperację. A może złożył wypowiedzenie i znalazł

inne zajęcie. Ktoś powinien wiedzieć, co się z nim dzieje. W najgorszym razie poroz-

mawia z Carlem Wilhelmem.

Dopiero w drodze na strome wzgórze wpadła na pomysł, jak dostać się do

Hildy. Gdy tylko wspięła się na szczyt, skierowała kroki w stronę domu Paulsena

Juniora, zadzwoniła do drzwi i poprosiła o spotkanie z panią Paulsen. Na szczęście

pani Paulsen była w domu. Służąca wpuściła Elise do sieni i poszła zawiadomić

panią. Twarz gospodyni się rozjaśniła na widok Elise.

- Pani Ringstad? Jak miło. Miałam zamiar wysłać dziś do pani służącą, żeby

zapytać, czy nie zechciałaby pani uszyć mi peleryny. Suknia jest taka piękna.

- Chętnie to zrobię, ale chciałabym panią najpierw poprosić o drobną

przysługę. - Zawahała się przez chwilę. - Czy pani wie, że moja siostra jest służącą u

wuja pani małżonka, u majstra Paulsena?

Pani Paulsen spojrzała na nią ze zdumieniem.

- Nie, nie miałam o tym pojęcia.

- Mam dla niej ważną wiadomość, ale skoro pan Paulsen jest w fabryce,

służące na pewno nie otwierają nikomu obcemu. Byłam tu już dwa razy i

dowiedziałam się, że moja siostra jest chora. I teraz bardzo się o nią martwię, bo nie

wiem, co jej jest. Kontaktowała się z małą dziewczynką, która zapadła na suchoty.

Dlatego uważam, że powinna czym prędzej pójść do doktora, żeby sprawdzić, czy się

nie zaraziła.

Wprawdzie ostatnio Elise się dowiedziała, że Larsine nie ma jednak suchot,

ale nie mogła znaleźć innego pretekstu, choć źle się czuła, okłamując panią Paulsen.

Pani Paulsen załamała ręce z przerażoną miną.

- Myślałam, że suchoty zagrażają tylko biedakom.

- Zazwyczaj tak, ale jeśli miało się kontakt z chorym, niczego nie można być

pewnym. Zajęliśmy się tą dziewczynką, ponieważ mama nie miała jej z kim

zostawiać, idąc do pracy. Wszyscy byliśmy już u lekarza. Wszyscy oprócz Hildy.

Pani Paulsen nie kryła przerażenia.

- To bardzo dziwne, że wuj nie chce pani wpuścić, zazwyczaj nie robi takich

trudności.

- Nie było go w domu, gdy przychodziłam.

Gospodyni poprosiła służącą o płaszcz i kapelusz i ruszyła w stronę wyjścia.

- Myślę, że nie powinna pani do niej wchodzić, pani Ringstad. Zwłaszcza że

wie pani, jak zaraźliwa jest ta choroba.

- Stanę w drzwiach i porozmawiam z nią. Suchotami można się zarazić tylko

przez bezpośredni kontakt. Niestety, moja siostra jest bardzo uparta. Jeśli uważa, że

dolega jej coś całkiem innego, nie będzie chciała przyjąć doktora. Od dziecka boi się

lekarzy. Proszę spróbować zająć czymś służące, w przeciwnym razie zaraz je zawoła i

mnie wyprosi.

Pani Paulsen pokiwała głową, choć widać było, że nie jest zadowolona.

Zadzwoniły do głównych drzwi. Elise postawiła wózek pod schodami, a sama

stanęła za plecami swojej towarzyszki, żeby jak najmniej było ją widać.

Służąca dygnęła nisko na widok gościa. Najwyraźniej czuła wielki respekt

wobec całej rodziny Paulsenów.

- Dzień dobry, to tylko ja. Rozumiem, że pana Paulsena nie ma w domu? -

Pani Paulsen weszła do środka, a Elise pośpieszyła za nią. - Mam bardzo ważną

wiadomość dla Hildy.

- Ona leży w łóżku, pani Paulsen. Majster zabronił jej przeszkadzać.

- Wiem o tym, ale to sprawa życia i śmierci, nie tylko jej życia. Podejrzewamy,

ż

e mogła zarazić się suchotami. Musicie czym prędzej wezwać lekarza.

Służąca pobladła.

- Suchotami?

- Zaprowadź do niej panią Ringstad i wracaj tu szybko, bo muszę ci zapisać

nazwisko lekarza. Nie możecie wzywać starego doktora Moe, gdy sprawa jest tak

poważna. Znam innego specjalistę od chorób płuc.

Służąca obróciła się czym prędzej, a Elise poszła za nią. Przed drzwiami do

służbówki dziewczyna się zatrzymała i spojrzała na Elise z przerażeniem.

- Nosiłam jej jedzenie. Myśli pani, że mogłam się zarazić? Elise pokręciła

głową.

- Nie, nie sądzę. Wracaj szybko do pani Paulsen.

Służąca zrobiła, co jej kazano. Elise zaś ze zdumieniem stwierdziła, że drzwi

nie są zamknięte na klucz, jak podejrzewała. Hilda leżała w łóżku.

- Elise? - zdziwiła się, ale nie tak bardzo, jak Elise oczekiwała.

- Znalazłam rozwiązanie, Hildo. - Podeszła do siostry i usiadła na brzegu

łóżka. Opowiedziała jej szybko o tym, co się zdarzyło; o pieniądzach, które leżą w

szufladzie, i o tym, że Emanuel odszedł. - Rozumiesz? Możesz zamieszkać z nami. I

ż

adna z nas jeszcze długo nie będzie musiała pracować w fabryce. Może Emanuel

wróci pewnego pięknego dnia, w końcu jesteśmy małżeństwem, ale na razie zabrał

swoje meble i zniknął. Nie może więc zabronić ci mieszkać u nas. Byłam tu już dwa

razy, ale mnie nie wpuścili. Czy on cię tu zamyka?

Hilda pokręciła głową.

- Nie musi. Zgodziłam się oddać dziecko tym ludziom.

- Mówiłaś mi, że chcesz je zatrzymać.

- Zanim zrozumiałam, że to niemożliwe. Nie mam dachu nad głową, nie mam

pracy. Umrę raczej, niż pójdę po pomoc do gminy. Mathilde myślała tak samo.

- A więc słyszałaś o niej?

- Czy o niej słyszałam? - prychnęła Hilda. - A jak myślisz, o czym plotkują

dziewczyny w kuchni?

- Gdy cię ostatnio spotkałam na drodze, odgadłam od razu, że tak właśnie

myślisz. Przestraszyłam się i postanowiłam z tobą porozmawiać. Gdy mnie tu nie

chcieli wpuścić, sądziłam, że majster trzyma cię wbrew twojej woli.

Hilda pokręciła głową i zamyśliła się.

- Mówisz, że Emanuel cię opuścił?

- Wczoraj wieczorem. Poprosił o chwilę spokoju, bo bolała go głowa.

Wzięłam więc małego na spacer. Gdy wróciłam, już go nie było. Nie było też jego

mebli.

- Niech diabli porwą tego łajdaka. Spodziewałam się tego od Bożego

Narodzenia, Elise. Od kiedy cię zmusił, żebyś pozwoliła tej dziwce zamieszkać z

wami.

Elise nie odpowiedziała.

- Co ci jest? - zapytała.

- Nic. Jestem tylko rozpłodową kwoką i nie mogę się doczekać chwili, w

której pozbędę się wreszcie tego pomiotu, który we mnie siedzi.

Elise zdenerwowała się nie na żarty.

- Mówisz o swoim dziecku. Wstawaj natychmiast i uciekaj stąd kuchennymi

drzwiami. Pani Paulsen wzywa właśnie lekarza. Powiedziałam jej, że mogłaś się

zarazić suchotami, więc się śmiertelnie przeraziła.

- Nic z tego nie będzie, Elise. Nie rozumiesz, że Paulsen mnie znajdzie?

Elise pokręciła głową.

- Nie będzie próbował, bo mam zamiar opowiedzieć o wszystkim pani

Paulsen. Ona jest dobrym człowiekiem. Jestem przekonana, że nie zechce odbierać

dziecka matce, która chciałaby je sama wychować.

Wreszcie w mętnym spojrzeniu Hildy pojawiła się jakaś iskra.

- Ale Emanuel może wrócić w każdej chwili.

- Nie sądzę. Nie tak prędko. Nie zabierałby ze sobą mebli. Zresztą nie wiem,

jak mógłby wytłumaczyć to, co zrobił.

Elise podniosła się i ruszyła w stronę drzwi.

- Pośpiesz się, Hildo. Chłopcy się ucieszą. Najpierw stracili ciebie i Braciszka,

potem matkę, a teraz jeszcze Emanuela. Zasługują na jakąś miłą niespodziankę pośród

tych wszystkich nieszczęść. Przekonam panią Paulsen, żeby jednak nie wzywała

lekarza. Powiem, że wiem wszystko o suchotach i że nie masz żadnych objawów.

- A co będzie, jak służące zobaczą, że wychodzę? Pobiegną od razu do fabryki

i uprzedzą pana Paulsena.

- Postaram się zatrzymać je w salonie. Ale uważaj, gdy będziesz przechodzić

koło przędzalni Graaha i koło Hjula, uważaj też na moście. Zarzuć szal na głowę i

pochyl się, żeby cię nikt nie poznał. Zabierz ze sobą swoje ubrania. Będziesz ich

potrzebowała.

Elise wyszła z pokoju, żeby nie słyszeć więcej protestów, ale wcale nie była

pewna, czy Hilda jej posłucha.

Gdy wróciła do pani Paulsen, powiedziała, że jej zdaniem to nie wygląda na

suchoty i że chce z nią porozmawiać w cztery oczy. Spojrzała na trzy służące.

- Możecie tu zostać, a my pójdziemy do biblioteki.

Służące były przerażone i myślały chyba, że ta rozmowa ich ma dotyczyć, bo

ż

adna nawet nie pisnęła.

Elise opowiedziała o wszystkim pani Paulsen najdelikatniej, jak potrafiła. Nie

powiedziała tylko, że Braciszek jest dzieckiem Hildy. Nie mogła być aż tak brutalna.

Zwłaszcza że pani Paulsen dawała zawsze do zrozumienia, że to jej własne dziecko.

Braciszek czuł się tu dobrze, pokochał swoją nową matkę i nowego ojca. Nie należało

go zabierać z domu, od rodziców.

Pani Paulsen strasznie pobladła.

- Czy chce pani powiedzieć, że wuj zamierzał zabrać dziecko pani siostrze

wbrew jej woli?

Elise pokręciła głową, choć była przekonana, że taka właśnie jest prawda.

- Nie, on na pewno chciał dobrze. Hilda jest młoda, nierozważna, nie ma ani

męża, ani pracy, ani dachu nad głową. Dziecko miałoby lepiej u państwa niż u niej.

Zgodziła się na to dobrowolnie, ale teraz żałuje. Najprawdopodobniej pan Paulsen nie

chciał państwa rozczarować, więc zrobił wszystko, żeby dotrzymała obietnicy.

- Czy pani wie, kto jest ojcem dziecka? Elise nie zdołała spojrzeć jej w oczy.

- Nie.

Wystarczy, że odbieram jej drugie dziecko, nie powinnam odbierać także

pierwszego, pomyślała. Jeśli powiem coś więcej, odgadnie wreszcie prawdę.

Pani Paulsen zaczerpnęła tchu.

- To dla mnie wielki szok, pani Ringstad. Jestem ogromnie rozczarowana, że

Isac nie będzie miał małego braciszka albo siostrzyczki. Mój mąż też będzie

rozczarowany. Ale sądzę, że wcale nie tak trudno dostać dziecko z sierocińca Armii

Zbawienia, musimy tylko uzbroić się w cierpliwość.

- Pani jest dobrym człowiekiem, pani Paulsen. Wiedziałam, że dzielnie to pani

zniesie. Najprawdopodobniej pani wuj będzie oburzony, że powiedziałam o

wszystkim, ale nic na to nie poradzę. Pani Paulsen pokręciła głową.

- Oboje z mężem z nim porozmawiamy. Nie musi pani się o to martwić -

powiedziała, zmierzając powoli w stronę drzwi. - Proszę pozdrowić ode mnie swoją

siostrę i życzyć jej szczęścia. Mam nadzieję, że pani i ja pozostaniemy w przyjaźni.

- Z wielką przyjemnością, pani Paulsen.

- Co pani mąż na to, że w domu będzie jeszcze więcej osób?

- Tylko przez pewien czas, póki Hilda nie znajdzie sobie pracy i mieszkania.

Pani Paulsen pokiwała głową.

- Słyszałam, że na Ullevalsveien jest wolne mieszkanie. Tylko dwa pokoje z

kuchnią, ale pokoje są przestronne i jasne. Proszę to powiedzieć siostrze.

Elise przytaknęła. Dwa przestronne pokoje z kuchnią na Ullevalsveien... Pani

Paulsen nie ma pojęcia, co to znaczy być biednym.

Gdy wyszły na korytarz, pani Paulsen skinęła na służące.

- Możecie wrócić do pracy. Suchoty nam nie zagrażają.

Na młodych twarzach odmalowała się ulga. Dziewczęta pobiegły czym prędzej

do swoich obowiązków.

Elise ucieszyła się, że Hugo śpi nadal, i odprowadziła panią Paulsen do jej

domu, zastanawiając się, czy Hilda zdecydowała się na ucieczkę.

- Bardzo przepraszam, że sprawiłam pani przykrość, pani Paulsen.

Pani Paulsen machnęła ręką.

- Byłoby znacznie gorzej, gdybym odkryła prawdę później. Poza tym mam

przecież Isaca, chyba trochę za szybko pojawiłoby się nowe dziecko - uśmiechnęła

się. - Gdyby to miało być moje własne dziecko, to raczej nie urodziłabym go tak

szybko, prawda?

Elise pokręciła głową. Hilda musiała jakoś temu sprostać, pomyślała. Dobry

Boże, spraw, żeby Hilda mnie posłuchała i żeby już była w domu, błagała w duchu.

ROZDZIAŁ TRZECI

Szła do domu w takim napięciu, że nie mogła złapać tchu, gdy już wchodziła

przez furtkę. Jeśli Hilda nie przyszła, to znaczy, że nie chce tego dziecka. Elise

straciłaby wówczas wszelką nadzieję i pogrążyłaby się w depresji.

Gwałtownie otworzyła drzwi. I odetchnęła z ulgą. Hilda z chłopcami siedziała

przy stole. Jedli ciasteczka. Ciasteczka, które Hilda wyniosła z kuchni majstra albo

kupiła po drodze. Choć to wątpliwe, by wstępowała do sklepu, skoro tak się bała

demaskacji.

Peder promieniał.

- Elise, popatrz, Hilda przyszła! Będzie u nas mieszkać. I jest w ciąży, więc

niedługo będziemy mieć nowego braciszka, za parę dni. Wtedy w domu będzie pięciu

chłopaków. Emanuel będzie chyba przerażony, ale się przyzwyczai.

Evert spojrzał na niego ze zdumieniem.

- Skąd wiesz, że to będzie chłopak?

- Tego nie wiem, ale tak myślę. Skoro nie ma już Larsine i Anne Sofie, to

dziewczynka by się tu nudziła.

Elise się uśmiechnęła.

- Larsine wróci. Właśnie się dowiedziałam, że jednak nie ma gruźlicy. Leżała

w łóżku przez kilka tygodni, bo była chora na bronchit.

Peder spojrzał na nią z przerażeniem.

- Leżała sama całymi dniami, gdy Kiełbaska była w pracy? Elise pokiwała

głową.

- A co miała robić? Takie jest życie. - Zerknęła na siostrę. - Miło cię widzieć,

Hildo. Prosiłam Boga, żebyś mnie posłuchała. Pani Paulsen wie już o wszystkim i

wszystko rozumie. Cieszę się, że zaczęłam dla niej szyć. W przeciwnym razie nic by z

tego nie było. Peder uśmiechnął się trochę nieśmiało.

- Ja się cały czas modliłem, żeby Braciszek do nas wrócił. I teraz będzie tak,

jakby się nam urodził na nowo.

Elise pokiwała głową z uśmiechem.

- Masz przecież małego Hugo, więc nie ma znaczenia, czy to będzie braciszek,

czy siostrzyczka. Pomyśl, jak się Hugo ucieszy, że będzie miał kogoś prawie w tym

samym wieku do zabawy.

Elise obróciła się, by wyjąć Hugo z wózka.

- Tylko się nie zagapcie, chłopcy! - zawołała przez ramię. - Pamiętajcie, że

idziecie do pracy.

Chłopcy podskoczyli, chwycili kaszkiety i wybiegli. Elise wniosła małego do

domu i położyła go na stole, z którego Hilda szybko uprzątnęła kubki i okruszki

ciasteczek.

- Dawno go nie widziałaś. Urósł, prawda? - Zdjęła dziecku czapeczkę i

uśmiechnęła się do niego.

Hugo też się uśmiechnął, zamachał rączkami i zaczął radośnie gaworzyć.

Hilda stała i patrzyła na siostrzeńca w milczeniu. Elise spojrzała na nią ze

zdumieniem.

- Nie wydaje ci się, że urósł?

Hilda nie odpowiedziała, tylko patrzyła na dziecko, pogrążona w myślach.

- Wiem, dlaczego wyszłaś za Emanuela, Elise, ale nie powiedziałaś mi całej

prawdy.

Elise poczuła rumieniec na swoich policzkach. Uważała, że im mniej osób

będzie znało prawdę, tym lepiej, żałowała, że zwierzyła się Agnes.

- Wiesz, kto cię zgwałcił, prawda? - Hilda spojrzała siostrze w oczy.

Elise nie potrafiła skłamać jej prosto w oczy. Pokiwała głową.

- To ten ranny żołnierz, który kręcił się po okolicy Ten, który próbował

skoczyć do wodospadu?

Elise znów pokiwała głową.

- Ten rudy dziwak? Elise nie odpowiedziała.

- Czy Emanuel wie, że to on?

- Tak. Domyślił się tego z czasem. Ale nikt więcej. Tylko Agnes i Johan.

Prosiłam Agnes o adres do tej kobiety z Mollergata, domyśliła się więc, co się stało.

Johan dowiedział się z innych powodów. Wolałabym, żeby nikt o tym nie wiedział.

Nawet ja sama. Byłoby mi lżej.

- Spójrz na niego, Elise. - Hilda wskazała dziecko ruchem głowy. - Nie

rozumiesz, dlaczego Emanuel uciekł?

Elise poczuła, że ogarnia ją gniew.

- Hugo nic nie poradzi na to, do kogo jest podobny. Ja też nic na to nie

poradzę. Emanuel zaproponował mi małżeństwo, żeby nas uratować przed hańbą, i

zupełnie nie rozumiem, jak może sądzić, że hańba będzie mniej dotkliwa po tym, jak

uciekł.

- Jest takim samym łajdakiem jak inni mężczyźni, ale gdy patrzę na to dziecko,

coraz lepiej rozumiem, dlaczego uciekł.

Nagle Hilda skuliła się i wybuchnęła płaczem. Zarzuciła siostrze ramiona na

szyję.

- Przepraszam, nie chciałam być taka niemiła, jestem po prostu zdruzgotana.

Cieszę się, że przyszłaś i wyjaśniłaś sprawę, Elise, ale jest mi też smutno.

- Smutno? Dlatego, że zachowasz dziecko? Hilda pokręciła głową.

- Nie. Dlatego, że musiałam się wyprowadzić. Elise nie mogła uwierzyć

własnym uszom.

- Żal ci tamtego domu? - Przypomniała sobie apaszkę i inne drobiazgi, które

stanowiły taką pokusę dla Hildy. Czyżby jeszcze nie wydoroślała i nie nabrała

rozsądku?

Hilda znów pokręciła głową.

- Nie. Dlatego, że go kocham.

- Kochasz majstra? - Elise usłyszała niedowierzanie we własnym głosie.

- Co w tym dziwnego? - zdenerwowała się Hilda. - Jest taki dobry. Daje mi

czekoladę, pomarańcze i jedwabne pończochy. Teraz nikt mi niczego nie będzie

dawał.

- Ależ tak, Hildo. Jest ktoś, kto da ci znacznie więcej niż inni, ktoś, kto będzie

cię kochał nade wszystko. Czekolada i jedwabne pończochy nie znaczą nic w

porównaniu z tym, co dostaniesz. - Obróciła się w stronę Hugo i pochyliła się nad

nim. Chłopczyk spojrzał na nią pełnym oddania spojrzeniem i uśmiechnął się całą bu-

zią. - Widzisz? Czy może być coś ważniejszego?

Hilda stała i patrzyła na nich bez słowa.

Kristian powiedział Pederowi i Evertowi, że będą mogli przenieść się do

salonu, i jeszcze tego wieczoru poprosili Elise o pomoc w przestawieniu łóżka.

Elise się zawahała.

- Myślę, że możemy poczekać do jutra. Skoro tak długo spaliście razem, nic

się nie stanie, jeśli prześpicie tak samo jeszcze jedną noc.

Hilda spojrzała na siostrę.

- On nie wróci, Elise - powiedziała cicho, gdy chłopcy wybiegli do wychodka.

- Nie wróci, skoro zabrał wszystkie meble. Musiał to od dawna planować.

Słowa Hildy ubodły Elise. Czy Emanuel naprawdę planował od dawna, że się

od niej wyprowadzi? A ona się nie zorientowała, że sprawy zaszły tak daleko? Kłócili

się, ale przecież wszystkie małżeństwa kłócą się czasami. Emanuel narzekał

wprawdzie na smród od rzeki, na mróz zimą i na ciasnotę w domu, ale Elise nigdy nie

przyszło do głowy, że mógłby się wyprowadzić. Nawet wtedy, gdy wzdychał i mówił,

ż

e nie ma żadnego wyboru, że musi to jakoś znieść.

- Co się stało? - Hilda spojrzała na nią ze zdziwieniem.

- Nic, myślałam tylko o tym wszystkim - powiedziała Elise, ciężko

wzdychając. - Możemy zamieszkać w jednym pokoju, a poddasze wynająć. Dwa

pokoje z kuchnią to prawdziwy luksus. Mieszkamy przecież tylko w szóstkę. W

siódemkę, za parę dni. Wynajmiemy je komuś, kto dobrze znosi płacz niemowlęcia po

nocach.

Hilda rzuciła jej urażone spojrzenie.

- Nie jest powiedziane, że moje dziecko będzie krzyczało bardziej niż Hugo.

Chłopcy wrócili i od razu poszli spać.

Elise i Hilda weszły do pokoju i usiadły na brzegu łóżka. W salonie nie było

ż

adnych mebli. Kołyska wciąż stała w kuchni, Hugo, przewinięty i nakarmiony,

smacznie zasnął.

- Wciąż mi się wydaje, że słyszę głosy i kroki na zewnątrz. - Hilda była

niespokojna, najwyraźniej obawiała się, że pan Paulsen pojawi się tu lada moment.

- O tej porze roku wieczorami na ulicach jest wiele osób. Pogoda jest ładna. A

poza tym niektórzy tak późno kończą pracę.

Siedziały w milczeniu i nasłuchiwały.

- Co zrobimy, jak przyjdzie?

- Nie otworzymy mu. Zamknęłam drzwi na klucz.

- A jeśli zacznie straszyć policją? Jestem przecież u niego na służbie, nie mogę

tak po prostu skończyć pracy.

- Powiem, że jesteś chora.

- Nie uwierzy. Widział mnie dziś rano.

- To powiem, że zaraz wezwę policję, i wytłumaczę, dlaczego tu jesteś.

- Wiesz dobrze, że nie będziemy miały nic do powiedzenia.

- To pobiegnę do pani Paulsen i powiem jej, co się zdarzyło.

- Ona też jest tylko kobietą, chociaż należy do wyższej klasy.

- No cóż, to opiszę to wszystko w gazecie. Hilda się roześmiała.

- Już to widzę. Robotnica znad rzeki Aker, która sprzeciwiła się panom.

- Śmiej się, śmiej, sama zobaczysz.

- Nie żartuj, Elise. Ja się naprawdę boję. Nigdy nie widziałaś, jak on się

wścieka, a ja widziałam. Kiedyś strasznie mnie zbił. Prawie nie mogłam po tym

chodzić.

- Nie miał prawa.

- Myślisz, że kogoś pytał?

- To jak możesz mówić, że go kochasz?

- On się nie upija i jest czasem dobry, przecież ci mówiłam.

A poza tym niewiele służących może siedzieć przy kominku w salonie, gdy na

dworze jest trzaskający mróz. A ja wiele razy tam siedziałam, gdy w służbówce było

tak zimno, że oddech mi zamarzał.

- To wszystko brzmi tak, jakbyś go kochała jak ojca, a nie jak ukochanego.

- Nigdy nie miałam ukochanego, więc nie wiem, jak to jest.

- Miałaś Loranga.

- Tego szczeniaka? - prychnęła Hilda. J przestraszyła się. - Cicho, słyszę, że

ktoś idzie.

Obie wytężyły słuch.

- Nie ośmieli się zmuszać cię do niczego, Hildo. - Elise starała się mówić

bardziej pewnym głosem. Wiedziała, że majstrowie, nadzorcy i dyrektorzy robią z

robotnicami to, na co mają ochotę. - Poza tym sądzę, że pani Paulsen z nim

rozmawiała i powiedziała, że nie chce dziecka, które siłą odebrano matce.

Hilda nic nie powiedziała. Elise zorientowała się, że słowa tu nie pomogą.

Hilda była naprawdę przerażona. Najtrudniej było jednak zrozumieć, że ona naprawdę

kocha majstra.

- Gdyby zamierzał przyjść, dawno by już tu był.

Hilda nadal milczała. Spojrzała w stronę okna. Odgłosy kroków zaczęły się

oddalać.

- Nie zapominaj, że dom stoi przy ulicy. Słychać tu prawie każdego

przechodnia. W każdym razie tu, w pokoju, który jest nieco oddalony od wodospadu.

Hilda nic nie mówiła.

- Jak to dobrze, że przyszłaś właśnie dziś, gdy zostałam sama. Kiedy

wypowiedziała te słowa, nagle dotarła do niej prawda.

Została sama! Emanuel ją opuścił. Łzy napłynęły jej do oczu, choć wydawało

jej się, że wypłakała już wszystkie i że poradzi sobie bez Emanuela. Szlochając,

oparła się o siostrę i się rozpłakała.

Hilda objęła ją i przytuliła jak dziecko. Role się odwróciły, teraz Hilda była

dorosła i silna, a Elise poddała się rozpaczy.

Następnego ranka Elise postanowiła pójść do tkalni płótna żaglowego i

zapytać o Emanuela. Hilda miała zająć się Hugo.

Hilda zmarszczyła brwi, spoglądając na siostrę.

- Jesteś tego pewna? Będą się śmiać za twoimi plecami. Zdradzona żona - ,

która szuka swojego męża. Na pewno nie pierwszy raz.

- Niech się śmieją, ile tylko chcą, to Emanuel zrobił z siebie idiotę, nie ja.

- „Stój prosto jak Daniel”. - W głosie Hildy pojawiła się nuta kpiny. - Nie

poddawaj się, Elise. Emanuelowi nie zaszkodzi trochę śmiechu i pogardy. Niech się

jego szef dowie o wszystkim.

- Nie szukam zemsty. Chcę tylko wiedzieć, gdzie on jest i co zamierza.

- Zapewne nic poza ucieczką. Może dostał pieniądze od ojca i przeprowadził

się do mieszkania w zachodniej dzielnicy. Tam jego meble będą bardziej pasować.

Oficer Armii Zbawienia - dodała z szyderstwem w głosie. - Idealista.

- Nie obwiniaj Armii o tchórzostwo Emanuela. Większość z nich to naprawdę

wspaniali ludzie. Weź na przykład Torkilda Abrahamsena, długo by szukać

szlachetniejszego człowieka niż on.

Padał kapuśniaczek, ale wciąż było ciepło. Elise z przyjemnością wyszła z

domu, choć z niechęcią myślała o spotkaniu z ludźmi z tkalni.

Na ulicy Thorvalda Meyera nie było nikogo, panowała cisza. Z bramy

wyjechał z turkotem wóz, zmierzający do Ringnes Bryggeri. Na koźle siedział wozak

zwany Carem. Uchylił czapki i pozdrowił Elise. Woźniców było wielu, warzelnia

dysponowała pięćdziesięcioma końmi. Każdy woźnica miał jakieś przezwisko:

Krowa, Cietrzew, Kukułka, Lis, Flądra. Był nawet taki, którego zwali Puszek. Elise

była przekonana, że Peder właśnie dlatego dał to imię szczeniakowi, a potem kotu.

Wozacy rozwożący piwo musieli zachowywać się i ubierać przyzwoicie, bo przecież

reprezentowali warzelnię. Mówiło się nawet, że konie w warzelni Ringnes mają

lepsze życie niż robotnicy znad rzeki Aker. Stały w stajniach wyłożonych marmurami

i mogły chodzić swobodnie po boksach.

Z budynku wyszła nagle jakaś robotnica. Ubrana jak wszystkie, w odcinaną

długą spódnicę, znoszoną cienką bluzkę i szal skrzyżowany na piersiach, na głowie

miała chustkę. Szła szybko, a w jej twarzy było coś, co sprawiło, że Elise ciarki

przeszły po plecach. Coś się musiało zdarzyć, skoro wybiegła w samym środku dnia

pracy. Może dowiedziała się, że któreś z jej dzieci wpadło do wodospadu albo że

najmłodsze zachorowało? A może któryś z chłopców wskoczył na drewniane bale

spływające rzeką, ześlizgnął się, wpadł do wody i nie mógł się spod nich wydostać?

Niebezpieczeństwa czyhały zewsząd, zwłaszcza na maluchy, których nikt - nie

pilnował. Wszyscy wiedzieli, że co tydzień zdarza się jakiś wypadek.

Wiosenny dzień nie wydawał się jej już taki piękny. Elise spostrzegła, że

robotnica zaczęła biec i zniknęła z Biermannsgate. Sama też przyśpieszyła kroku.

Niewykluczone, że kobieta należała do tych najodważniejszych i weszła do

biura nadzorcy, żądając podwyżki albo skrócenia dnia pracy. W takiej sytuacji mogła

od razu wylądować na ulicy. Emanuel opowiadał, że robotnice w tkalni płótna

ż

aglowego zarabiają dziesięć ore na godzinę i że zazwyczaj jesienią mają dużo roboty

z jutą na liny żeglarskie. Wówczas pracowały od szóstej rano do dziesiątej

wieczorem. Szesnaście godzin. Jak matka, która ma kilkoro dzieci, może temu

sprostać?

Elise dostała gęsiej skórki. Nie miała ochoty wracać do fabryki. Do wielkiej

hali pełnej maszyn i wirującego w powietrzu pyłu. Na lodowatą kamienną posadzkę

zaplamioną olejem, na której trzeba się było kłaść, żeby wyczyścić maszynę. I do

ogłuszającego huku. Taki huk musi szkodzić ludziom.

Przypomniała sobie, jak Johan opowiadał, że wszyscy, którzy pracują w tkalni

płótna żaglowego, zapadają w końcu na chorobę, którą nazywają pylicą. Powietrze

jest tam tak zanieczyszczone, że gdy w poniedziałek wracają do pracy, wydaje im się,

ż

e się uduszą. Wielu ma takie duszności, że zupełnie nie może oddychać. Poza tym

palce mają zupełnie poranione od konopi, ale choć skóra im ciągle pęka, muszą

doszywać coraz to nowe kawałki. W wybielarni natomiast jest strasznie zimno, ale

dopiero gdy powiedzieli szefowi, że maszyny mogą zamarznąć, zaczęli tam trochę

grzać.

Elise pomyślała o artykule, który posłała do gazety „Verdens Gang”. O iluż

innych sprawach mogła jeszcze napisać. Jeśli redaktor naprawdę uważał, że ma talent,

to spoczywała na niej jeszcze większa odpowiedzialność.

Zbliżała się już do wielkiej fabryki, do największego budynku w całym kraju,

jeśli nie liczyć królewskiego zamku. Mieszkańcy Kristianii przychodzili tu na

wycieczki. Pracowały tu setki ludzi, ale niektórzy już się zastanawiali, co z nimi

będzie, gdy miną czasy żaglowców.

Na działce były wciąż pozostałości po warsztatach mechanicznych, choć

przeniesiono je dawno nad fiord.

Elise zwolniła, przypominając sobie słowa Hildy: „Będą się z ciebie śmiać za

plecami. Zdradzona żona, która szuka swojego męża”.

Trzęsąc się cała, szła w stronę głównego wejścia. Dobry Boże, oby tylko

Emanuel wciąż był w mieście. Oby nie opuścił mnie na zawsze.

ROZDZIAŁ CZWARTY

Wprowadzono ją do gabinetu, w którym za ogromnym biurkiem siedział

starszy pan w czarnym ubraniu z białymi mankietami, a przy niewielkim stojącym

obok stoliku pisała na maszynie sekretarka, z wysoko upiętymi włosami, ubrana w

ciemną suknię. Elise, jąkając się, wyjaśniła, o co chodzi.

Mężczyzna spojrzał na nią przez binokle.

- Jak się pani przedstawiła?

- Jestem jego żoną - powiedziała bardzo cicho, przygryzając wargę ze wstydu.

Mężczyzna otworzył szeroko oczy, zdjął szkła, przetarł je małą skórzaną

szmatką, przyglądając się jej ciekawie, po czym znów wsadził sobie binokle na nos.

- A więc jest pani jego żoną... - powiedział powoli, przeciągając słowa - i nie

wie pani, że pan Emanuel Ringstad wypowiedział swoją posadę i wyjechał w

rodzinne strony?

Zmierzył ją wzrokiem od stóp do głów, a Elise od razu odgadła, co sobie

pomyślał: Nic dziwnego, że człowiek bierze nogi za pas, skoro wplątał się w

małżeństwo z biedną robotnicą.

- Bardzo mi przykro, pani Ringstad. Niestety nie możemy pani pomóc. Nie

mamy żadnych, nawet najmniejszych długów wobec pani męża.

Elise poczuła, że oblewa ją rumieniec wstydu. Ten człowiek pomyślał, że

przyszła tu żebrać. Taki wstyd.

- Ja nie dlatego... Przyszłam tylko... To znaczy nie wiedziałam, gdzie...

Uśmiechnął się z wyższością i zbył ją machnięciem ręki.

- Nic dziwnego, że chciała pani wiedzieć, czy nie ma u nas jakiejś zaległej

pensji, ale niestety nie.

Elise obróciła się i poszła do drzwi, mrucząc pod nosem słowa pożegnania. Za

drzwiami zatrzymała się na chwilę, żeby złapać oddech. Była czerwona ze wstydu i

poniżenia.

Zawstydzenie zmieniło się po chwili w gniew. Co to za człowiek, który

zostawia żonę z dziećmi bez grosza przy duszy, żeby zamieszkać ze swoją kochanką?

Nie wiedział przecież ani o pieniądzach w szufladzie, ani o artykule, nie wiedział

nawet, że dostała nowe zlecenie od pani Paulsen. Nie mógł zakładać, że Elise dostanie

jakiekolwiek nowe zlecenia, że nie zostanie całkiem na lodzie. Była taka zła, że

pobiegła do domu, nie rozglądając się ani na prawo, ani na lewo.

Drzwi były zamknięte. Hilda najprawdopodobniej wciąż się bała, że majster

się pojawi. Gdy tylko usłyszała głos Elise, otworzyła drzwi. Od razu odgadła, co się

wydarzyło.

- Naprawdę jesteś zdziwiona, Elise? Mogłam ci to przepowiedzieć już podczas

Wigilii.

Elise weszła do kuchni, nie przestając kręcić głową z niedowierzaniem.

- Co takiego w nas jest, Hildo? Dlaczego nikt nie chce mieć z nami nic

wspólnego?

- Nie mieszaj do tego pana Paulsena. Nie obiecywał mi nigdy niczego poza

dachem nad głową i dobrym jedzeniem.

Hilda zamknęła drzwi na klucz. Elise nic nie powiedziała, tylko opadła na

stołek, całkiem zrezygnowana, i wzięła kubek z kawą, który Hilda jej podała.

- Kogo jeszcze masz na myśli? Johana? Elise gwałtownie pokręciła głową.

- Nie, Johan zerwał zaręczyny, bo podejrzewał, że byłam mu niewierna. On by

mnie nigdy nie zawiódł.

- To co masz na myśli, mówiąc, że ludzie nie chcą mieć z nami nic

wspólnego?

- Emanuel. Rodzina Ringstadów, Carlsenów. Sąsiedzi - zamilkła na chwilę. - I

matka. - Starała się powiedzieć to całkiem spokojnie, ale jej nie wyszło.

Hilda stanęła w pół drogi do pieca.

- Matka?

- Od chrzcin nawet tu nie zajrzała. Ani razu nie zaprosiła chłopców do siebie.

- Naprawdę? - Hilda spojrzała na nią z przerażeniem. Elise przytaknęła.

- Nie odwiedziła ani chłopców, ani mnie. Ostatni raz widziała Hugo, gdy miał

miesiąc.

- A ty nie mogłaś jej odwiedzić?

- Dopiero od niedawna mam wózek.

- Pewnie miała mnóstwo roboty. Poza tym było zimno i ślisko, a ona nie ma za

dużo siły od czasu swojej zeszłorocznej choroby.

Elise nie odpowiedziała.

- Elise, o co chodzi? Czemu masz taką dziwną minę?

- Żal mi Pedera i Kristiana. To chyba dla nich bardzo bolesne wiedzieć, że

matka woli cudze dziecko.

- Masz na myśli Anne Sofie?

- Tak. Byłam tam kiedyś. Zauważyłam, że matka traktuje Anne Sofie jak

własną córkę. Prawie w ogóle nie pytała o chłopców. Gdy wróciłam do domu,

widziałam w oczach Kristiana oczekiwanie. Skłamałam więc i powiedziałam, że

matka za nimi tęskni. Peder się nie odzywał, ale kiedy rozmawialiśmy o matce, miał

taki dziwny wyraz twarzy. On myśli o niej znacznie więcej, niż nam się zdaje. Ja

wprawdzie staram się im zastępować matkę, ale obojętność rodzica musi bardzo

boleć. To zostawia ślad. Zwłaszcza na kimś takim jak Peder, któremu już przedtem

nie było łatwo. Ma już dziewięć lat i jeszcze nie potrafi czytać. Dostał kiedyś dziesięć

razów rózgą po palcach za lenistwo, choć nauczyciel powinien wiedzieć, że on wcale

nie jest leniwy. Kristian mówi, że nauczyciel bije ich z całej siły. Chłopcy, którzy

dostają baty, mają później krwawe ślady i siniaki. Codziennie boję się, że Peder znów

będzie na to narażony i wróci z płaczem do domu. Albo jeszcze gorzej: że ucieknie ze

strachu.

Hilda słuchała z uwagą. Elise zauważyła, że to wszystko zrobiło na niej

wrażenie.

- Nie wiedziałam, że jest tak źle - powiedziała z konsternacją w głosie. - Gdy

już urodzę, pójdę do szkoły i porozmawiam z tym nauczycielem.

- Nie sądzisz chyba, że to coś pomoże? To najgorsza rzecz, jaką można zrobić.

Wówczas wszyscy chłopcy staną przeciwko niemu i będą mu dokuczać.

- Nie muszą wcale wiedzieć o mojej wizycie. Sądziłam zresztą, że nie wolno

już w ten sposób traktować uczniów.

- W niektórych szkołach zakazano wszelkich kar, które „narażają na szwank

głowę i jej organy”. A ja zadaję sobie pytanie, czy naprawdę nie ma nic złego w tym,

ż

e się naraża na szwank inne części ciała. Myślę, że wszyscy rodzice powinni

zaprotestować przeciwko biciu batem i hiszpańską rózgą.

- Nigdy nie przekonasz do tego innych rodziców. Sami przecież biją dzieci.

- To co innego. Najczęściej biją wtedy, gdy dziecko zrobi coś złego. Ale jak

można karać chłopca za to, że się nie nauczył czegoś, chociaż bardzo się starał? Nikt

nie może odpowiadać za swoje zdolności. Każdy z nas urodził się z innymi talentami.

Hilda nagle uniosła głowę.

- Chyba ktoś idzie.

Elise usiłowała usłyszeć coś poza szumem wodospadu, ale jej się nie udało.

- Ale jesteś nerwowa. Myślę, że pan Paulsen już nie przyjdzie, skoro do tej

pory się nie pojawił.

- Oby tak było.

Chwilę później usłyszeli tupot chłopięcych nóg i gwałtowne stukanie do

drzwi.

- Czemu się zamknęłyście? - W głosie Pedera była nuta oskarżenia.

- Bo Hilda boi się ciemności. - Kristian mrugnął do Elise. A ona zaczęła się

zastanawiać, co on właściwie wie, a czego się domyśla.

Peder i Evert wybuchnęli śmiechem.

- Boi się ciemności? - powtórzył Peder z uśmiechem. - Przecież świeci słońce.

Elise poszła do pokoju, żeby skroić pelerynę, którą zamówiła pani Paulsen.

Pani Paulsen dała jej paczkę z tkaniną podczas ostatniej wizyty, ale była zbyt zajęta

wszystkim, co się wówczas działo, by mogły porozmawiać o zleceniu. Może zmieniła

zdanie? Może rozczarowanie sprawiło, że jednak obraziła się na Elise, choć na końcu

wyraziła nadzieję, że pozostaną w przyjaźni? Gdyby Elise się nie wtrąciła, pani

Paulsen żyłaby w błogiej nieświadomości, nie wiedziałaby, kto jest matką dziecka, i

nie miałaby pojęcia, że dziecko zostało zabrane wbrew woli rodzonej matki.

Elise westchnęła i zabrała się do pracy. Pani Paulsen na pewno przysłałaby tu

kogoś z wiadomością, gdyby się rozmyśliła.

Gdy chłopcy zjedli i pobiegli do pracy, do pokoju weszła Hilda.

- Musimy powiesić pod fabryką ogłoszenie o poddaszu do wynajęcia.

Elise pokiwała głową.

- Obyśmy tylko trafiły na miłych lokatorów.

- To nie powinno być trudne, tylu ludzi potrzebuje przecież dachu nad głową.

Tego samego wieczoru Elise powiesiła ogłoszenie pod przędzalnią, a

następnego dnia w czasie przerwy obiadowej do domu nad rzeką zaczęły przychodzić

całe tłumy, każdy z nadzieją, że właśnie jemu się poszczęści. Gdy Elise i Hilda

wybrały najemców, od razu wywiesiły na drzwiach informację, że poddasze jest już

zajęte.

Znalazło się jednak wielu takich, którzy nie chcieli się poddać i pukali do

drzwi, opowiadając straszne historie o zatłoczonych mieszkaniach, w których nie

sposób zasnąć z powodu hałasu, w których szczury tańczą na kuchennych ławach, a w

sieni cuchnie nie do wytrzymania od rynsztoka.

Na dworze świeciło popołudniowe słońce, odbijało się w okiennych szybach,

grzało schody i dostarczało witalnych sił polnym kwiatom, rosnącym tuż pod murem.

Wiatr od wschodu rozwiewał nieprzyjemny zapach rzeki. Elise ogarnęły nawet

wyrzuty sumienia, że tak dobrze się jej wiedzie, podczas gdy inni mają takie trudne

ż

ycie. Kręciła jednak stanowczo głową i obiecywała, że skontaktuje się z wszystkimi

zainteresowanymi, jeśli mansarda się zwolni.

Na lokatorów dziewczęta wybrały małżeństwo w średnim wieku, ludzi, którzy

wydali się im porządni i sympatyczni. Mieli dwóch synów, którzy wyemigrowali do

Ameryki, reszta ich rodziny mieszkała w Hadeland. W mieście czuli się samotnie.

Mężczyzna, Hjalmar Olsen, pracował w fabryce hufnali. Fabryka leżała tuż koło

Sannerbrua, na wschodnim brzegu, mniej więcej w połowie dogi do tkalni płótna

ż

aglowego. Olsen nie musiał więc daleko chodzić. Jego żona, Petrike, pracowała w

papierni Nedre Voien, niedaleko Voienbrua, więc też miała blisko do pracy, tyle że

szła w przeciwną stronę.

- Czy państwo na pewno zniosą nocny płacz niemowlęcia? - zapytała Elise na

wszelki wypadek. - Moja siostra lada moment urodzi, a mój synek ma dopiero trzy

miesiące.

- Ma się rozumieć - prychnęła Petrike. - Jesteśmy przyzwyczajeni do krzyków

dzieci, mieszkaliśmy przez dwadzieścia lat na Seilduksgata, a obok nas, w

jednopokojowym mieszkaniu, żyło siedemnaście osób.

Elise spojrzała na nią z przerażeniem. Siedemnaście osób w jednopokojowym

mieszkaniu.

Hjalmarowi najwyraźniej nie spodobały się narzekania żony.

- Mieliśmy też bardzo miłych i rozmownych sąsiadów. Jak dostawali paczkę z

Ameryki, zawsze się z nami dzielili.

- A na świętego Jana dekorowaliśmy podwórko liśćmi i muzykowaliśmy -

dodała Petrike z zapałem. - Wtedy też nie przejmowaliśmy się szczurami. Mała

córeczka Jensenów nazywała je kotkami - roześmiała się pani Olsen, odsłaniając

szczerbę w przednich zębach.

Elise uznała, że najlepiej od razu ich uprzedzić, że tu też są szczury.

- Tam, gdzie się rzeka rozlewa, są ogromne szczurzyska. Szczury z rzeki Aker.

Widujemy je pod przędzalnią, przy ujściu wody z farbiarni. Skóra szczurów nabiera

koloru od tej wody. A w Hjula myszy i szczury grasują po fabryce. Szczury jedzą z

miski psa dyrektora, niektóre wielkie jak koty.

Lokatorzy spojrzeli na nią z pewnym przerażeniem, ale Elise uważała, że

lepiej powiedzieć o wszystkim od razu niż później słuchać narzekania.

Gdy Olsenowie już sobie poszli, Hilda obróciła się w stronę siostry.

- Musiałaś mówić o tych wszystkich szczurach?

Elise nie odpowiedziała. Sama nie wiedziała, dlaczego to zrobiła.

Hjalmar Olsen i jego żona wprowadzili się na poddasze trzy dni później. Tej

samej nocy Hilda zaczęła odczuwać pierwsze bóle porodowe. Już od paru dni coś ją

ś

ciskało w dolnych partiach brzucha, ale wydawało jej się, że to jeszcze nie to.

Elise wstała i zaczęła się ubierać po ciemku.

- Pójdę po Lagertę.

Hilda nie zaprotestowała. Elise doszła więc do wniosku, że poród naprawdę

się zaczął.

Na rozgwieżdżonym niebie świecił księżyc. Zadziwiająco piękna pogoda,

pomyślała, biegnąc wzdłuż Sandakerveien. Rolnicy na pewno życzą sobie deszczu,

ale wszyscy inni cieszą się ze słonecznej pogody. Po zimie, którą trzeba było

przetrwać w znoszonych trzewikach, mokrych pończochach, z lodowatymi nogami i

zmarzniętym na kość rąbkiem spódnicy, miło było mieć suche nogi.

Jakiś pijak szedł, chwiejąc się na nogach, w kierunku Elise. Nie było w tym

nic szczególnego, zazwyczaj Elise nie przejmowała się takimi spotkaniami, ale teraz

się trochę zaniepokoiła. Jeśli ten człowiek lubi się wdawać w utarczki, może ją

zatrzymać, a na to Elise nie mogła sobie pozwolić.

Lagerta mieszkała w jednym z drewnianych domków na Sandakerveien. Tam

każdy dom miał swoją nazwę. Dom Lagerty nazywał się Labakken, dom sąsiadów -

Nestingen, następny - Brandbakken, jeszcze inny Smedgarden. Elise zawsze uważała,

ż

e miło się mieszka w takim malutkim domku, ale pani Thoresen dostawała gęsiej

skórki, gdy tylko o tym rozmawiały, i twierdziła, że podłoga w tych domkach niemal

zamarza, bo zostały zbudowane bezpośrednio na ziemi.

Elise przybliżyła się do pijaka. Mężczyzna dostrzegł ją w świetle ulicznej

latarni i próbował zagrodzić jej drogę.

- No co tam, frygo, wyszłaś trochę popracować? A może dziś dajesz za

darmo?

Chciał zedrzeć z niej szal, ale Elise szybko mu się wymknęła.

- Puść mnie, nie mam czasu.

Jeszcze raz spróbował ją zatrzymać, ale był zbyt pijany i stracił równowagę.

Elise wyrwała się i uciekła.

Spocona i zziajana dotarła wreszcie do Labakken. W domku i przed domkiem

panował mrok, bo najbliższa latarnia była dość daleko. Gdyby nie świecił księżyc z

gwiazdami, miałaby kłopoty z otwarciem furtki i dotarciem do drzwi.

Nikt nie otworzył, gdy zapukała. Wpadła w rozpacz i zaczęła walić w drzwi

pięściami. W domu leży przecież Hilda, która ma zaraz urodzić, jest sama z

chłopcami, małym Hugo i obcymi ludźmi na poddaszu. Pech chciał, że poród zaczął

się tuż po tym, jak Hjalmar Olsen i jego żona wprowadzili się na mansardę. Elise

wybrała właśnie ich, bo nie mieli dzieci, a nie zniosłaby więcej dziecięcego hałasu.

Ale już poprzedniego wieczoru, gdy Olsenowie przyjechali ze swoimi meblami i

bagażami, pożałowała tej decyzji. Było w nich coś, co się jej nie podobało, choć nie

potrafiła tego wyjaśnić.

Znów uderzyła w drzwi. W końcu obeszła dom i zastukała w okna.

W końcu usłyszała czyjeś człapanie i gdy podbiegła z powrotem do drzwi,

ktoś już odsuwał zasuwę. Drzwi się uchyliły.

- Kto tam?

Elise odetchnęła z ulgą. Niskiego głosu Lagerty nie można było pomylić z

ż

adnym innym.

- To ja, Elise Lovlien. - Przedstawiła się panieńskim nazwiskiem, żeby Lagerta

ją od razu poznała. - Czy możesz pójść ze mną? Hilda zaczęła rodzić.

- Wielkie nieba. To ona znów jest w ciąży? Zaczekaj chwilę, muszę coś na

siebie zarzucić. - Lagerta zniknęła we wnętrzu domku, a Elise zaczęła przestępować z

nogi na nogę ze zniecierpliwienia. Ależ długo to trwa. Co też ta Lagerta tam robi?

Wreszcie Elise usłyszała kroki akuszerki i ujrzała Lagertę z torbą w ręku.

- Dalej mieszkacie w Andersengarden?

- Nie, w domku nad rzeką.

- W domku nad rzeką? Jak tam trafiliście? Ruszyły w drogę.

- Wynajęliśmy go z mężem w ubiegłym roku, gdy się zwolnił. Hilda przez

ostatni rok pracowała jako służąca, ale teraz będzie mieszkać z nami. Ja też urodziłam

dziecko, ale gdy poród się zaczął, byłaś zajęta. Matka przyprowadziła akuszerkę zza

rzeki.

- Mówisz, że była służącą. Więc pewnie swojemu panu zawdzięcza to kolejne

nieszczęście.

Elise nie odpowiedziała. Niech sobie Lagerta myśli, co chce.

- Co słychać u twojej matki? Gdy byłam u was ostatnio, leżała w sanatorium.

Wszyscy się zastanawiają, kto za to zapłacił.

- Daleki krewny. Dzięki niemu wyzdrowiała.

Lagerta tego nie skomentowała, ale Elise domyśliła się, że akuszerka jej nie

wierzy. Na pewno krążą plotki na temat tego, kto jest dobrodziejem matki.

- Dużo dzieci się teraz rodzi? - zapytała, żeby zmienić temat.

- Ludzie nie zajmują się niczym innym, ciągle tylko robią dzieci. Czy ty wiesz,

Elise, że w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat w Sagene podwoiła się liczba

mieszkańców? Jak to się skończy? Będzie coraz mniej jedzenia i coraz mniej miejsca

dla wszystkich. Nie mogłybyście pomóc tym facetom zapanować nad sobą?

Elise pomyślała, że na szczęście nie nosi w łonie dziecka Emanuela. Dobry

Boże, w jak trudnej sytuacji by się wówczas znalazła. Sześcioro dzieci, żadnego

mężczyzny, a na dodatek ani ona, ani Hilda nie mają stałej pracy. W tej samej chwili

zamarzyła jej się zemsta. Gdyby zaszła w ciążę, spodziewałaby się dziecka Emanuela,

swego męża. To byłby jedyny prawowity potomek Emanuela. Signe nie miałaby

wówczas żadnego argumentu. Nawet jeśli pani Ringstad chciałaby zapisać dwór

dziecku Signe, nie zdołałaby przechytrzyć prawa. Nie wiadomo, co by się stało z

Hugo. Ale prawo mówi jasno: dzieci z prawego łoża mają pierwszeństwo.

W tej samej chwili rozgniewała się na siebie za te głupie myśli. Była zbyt

dumna, by za pomocą dziecka wyciągać rękę po dziedzictwo Emanuela. Nawet gdyby

zaszła w ciążę, nie powiedziałaby mu tego od razu. Nie wiedziałby więc wcale, że jest

ojcem dziecka, które mieszka w domku nad rzeką. Może kiedyś natknęliby się na

niego przypadkowo na Karl Johan. Elise miałaby wówczas na sobie jasną letnią

suknię z koronkami, a dziecko - nowe piękne ubranie, które kupiłaby mu ze swego

autorskiego honorarium. Uśmiechnęłaby się wtedy do niego swym najbardziej

ujmującym uśmiechem i przedstawiła mu syna lub córkę. Zemsta byłaby słodka.

- Uważaj, żebyś nie nadepnęła na tego nieszczęśnika. - Niski głos Lagerty

przerwał nocną ciszę.

Elise była tak pogrążona w rojeniach, że nie zauważyła pijaka, leżącego na

chodniku. To był ten sam człowiek, który próbował ją niedawno zatrzymać. Poznała

go po zbyt obszernej cyklistówce.

- Tak nie może być - ciągnęła Lagerta, gdy przeszły już koło pijaka. -

Mężczyźni zapijają się na śmierć, podczas gdy dzieci muszą się same o siebie

troszczyć. Ktoś powinien o tym napisać w gazecie. Ale czy ci eleganccy państwo

chcieliby czytać coś o naszym życiu?

Jutro zacznę spisywać kolejną historię, obiecała sobie w duchu Elise.

Gdy tylko weszły do kuchni, usłyszały straszne jęki i zawodzenia, dobiegające

z sypialni. Elise zajrzała do pokoju i zorientowała się, że chłopcy śpią. Z poddasza też

nie docierały żadne odgłosy.

Zapaliła lampę parafinową i wniosła ją sypialni.

Hilda leżała w mroku. Gdy światło lampy padło na łóżko, Elise zobaczyła, że

Hilda zrzuciła z siebie koc, a na jej czole pod zlepionymi kosmykami włosów perlił

się pot.

- Hilda? Lagerta już przyszła. Jak się czujesz? Dziewczyna jęknęła.

- Równie fatalnie jak poprzednim razem - wystękała. - Z przerażeniem myślę o

następnym skurczu.

Elise odstawiła lampę na komodę i poszła do kuchni, żeby podłożyć do pieca i

nastawić wodę.

Lagerta zdjęła stary płaszcz i zaczęła wyjmować rozmaite przyrządy ze swej

torby.

- Nie ma wątpliwości, że poród się zaczął. Hilda boi się następnego skurczu.

Lagerta pokiwała głową, zapewne już to słyszała przez uchylone drzwi.

- Pamiętasz chyba, co mówiłam ostatnio, w bólu będziesz rodzić potomstwo,

tak mówi Pismo.

- Ja też uważam, że to coś okropnego - pokiwała głową Elise. Nagle

spostrzegła, jak otwierają się drzwi do pokoju. W szparze pojawiła się przerażona

twarz Pedera.

- Co się dzieje, Elise?

- Hilda właśnie rodzi dziecko. Idź i się połóż. Gdy będzie już po wszystkim,

przyjdę i powiem ci, czy to chłopiec, czy dziewczynka.

- I czy urodził się żywy. I poruszona Elise spojrzała na brata.

- Jak możesz mówić takie rzeczy?

- Siostra Fransa urodziła się martwa. Miała pępowinę owiniętą wokół szyi.

- To się bardzo rzadko zdarza - uspokoiła go pośpiesznie.

- Czemu okłamujesz dzieciaka - wtrąciła się Lagerta. - Kiedyś ludzie mówili,

ż

e poród jest równie niebezpieczny jak pożar, wróg czy zaraza. Nie wiem, czy dziś

jest dużo lepiej. Może mniej dziś umiera przy samym porodzie, ale ile umiera później.

Elise rzuciła jej rozpaczliwe spojrzenie. Czy naprawdę trzeba jeszcze bardziej

straszyć Pedera?

W sypialni rozległ się krzyk, więc Elise pośpieszyła do siostry.

- Elise, dziecko się rodzi. Elise obróciła się.

- Lagerta, pośpiesz się, dziecko się rodzi.

- Wszystkie tak mówią, ale to nie idzie tak szybko - powiedziała Lagerta

swoim męskim głosem, ale ruszyła w stronę sypialni. - Wielkie nieba! - wykrzyknęła

przerażona, gdy uniosła koszulę nocną Hildy. - Pośpiesz się, Elise, przynieś wody.

Elise wybiegła do kuchni. Woda się jeszcze nie zagotowała, ale na szczęście

była już bardzo gorąca. Elise wydobyła czyste ścierki i miednicę i wniosła to

wszystko do sypialni. Potem wybiegła po garnek z wodą.

Gdy podniosła garnek i zsunęła fajerkę, usłyszała żałosny, cieniutki krzyk

niemowlęcia. Wstrzymała oddech, nasłuchując. Czy już po wszystkim? Nie

wypuszczając garnka z rąk, weszła z powrotem do sypialni. Lagerta stała koło łóżka, z

zakrwawionym maleństwem w dłoniach.

- Mamy dziewczynkę - powiedziała z radością w głosie. - Nie jest szczególnie

pulchna, ale chyba da sobie radę. Masz gorącą wodę, Elise?

Położyła maleństwo na ręczniku, żeby przeciąć pępowinę. Elise nalała wody

do miski drżącymi rękami. Łzy dławiły jej gardło. Nawet wtedy, gdy wszystko wydaje

się całkiem beznadziejne, zdarzają się cuda.

ROZDZIAŁ PIĄTY

Była pierwsza majowa sobota. Białe konary brzozy przesłoniła jasna zieleń

listków. Zazieleniły się także żywopłoty i krzewy w maleńkich ogródkach, a także

łąki i trawa wokół Biermannsgarden, Voienvollen i Bjolsengard. W całej Kristianii

pachniało wiosną. Ludzie chodzili lżejszym krokiem, twarze im się rozjaśniły.

Wreszcie skończyła się zima, wkrótce zapomną o mrozie, o chłodzie, będą się cieszyć

ciepłem, póki będzie im towarzyszyć.

W kościele w Sagene, pod ołtarzem, siedziała Elise, czekając na młodą parę.

Koło niej siedział drużba, Johan.

Elise zdumiała się, gdy się dowiedziała, że Torkild wybrał sobie Johana na

drużbę. Miał nim być Emanuel, ale Emanuel miał w nosie Torkilda, Armię i ludzi

znad rzeki Aker. Nie odezwał się do nikogo.

Elise starała się nie patrzeć wprost na Johana, tylko od czasu do czasu zerkała

na niego ukradkiem. Był przystojny i wspaniale wyglądał, gdy tak siedział

wyprostowany, dobrze zbudowany. Wydał jej się obcy w tym pięknym ubraniu.

Nawet twarz nabrała jakiegoś innego wyrazu. Zresztą nic w tym dziwnego, przecież to

nie był już ten dawny Johan. Znów był spokojny i pewny siebie, jak przed aresz-

towaniem i uwięzieniem. Dopiero teraz zaczął przypominać takiego Johana, jakiego

pamiętała. Szok z powodu aresztowania za współudział w kradzieży bardzo nim

wstrząsnął. Rehabilitacja, którą było darowanie reszty kary, pomogła mu wrócić do

siebie. Choć może bardziej zaważyła na tym świadomość, że ma talent w rękach,

talent większy niż inni.

Elise odwróciła wzrok w inną stronę.

Jej spojrzenie padło na Agnes. Agnes siedziała w pierwszym rzędzie, w nowej,

kremowej sukni, z suto marszczoną spódnicą i plisowaną kryzą. Na głowie miała

wielki kapelusz z szerokim rondem, udekorowany kwiatami.

Agnes uśmiechnęła się triumfalnie. Wiedziała już o wszystkim, Elise musiała

powiedzieć prawdę. Emanuel wrócił do Ringstad, nie zniósł życia nad rzeką Aker.

Elise czuła na sobie cudze spojrzenia i wiedziała, co wszyscy sobie myślą, choć nikt

nie wspomniał o Signe. Nie było takiej potrzeby, wszyscy i tak rozumieli.

W kościele nie było tłoku, siedzieli tylko goście, którzy zostali zaproszeni do

pani Thoresen. Pani Thoresen była już tak niedołężna, że nie mogła chodzić o

własnych siłach. Przestała pracować w fabryce, utrzymywał ją Torkild. Gdy Elise na

nią spojrzała, domyśliła się, że niewiele życia jej już pozostało. Jak to dobrze, że

doczekała tego pięknego dnia, że zjawił się ktoś, kto zapewni przyszłość jej córce.

Obok pani Thoresen siedział jej brat, wuj Lars, ten sam, który przyjechał do

nich w odwiedziny tego dnia, gdy Johan został aresztowany. Nie wierzył, że Johan

mógłby zrobić coś złego, Johan, „który nawet muchy by nie skrzywdził”. Elise

przypomniała sobie, że na odchodnym powiedział jej, że przyjedzie na ślub. Nie miał

jednak wówczas na myśli ślubu Anny z Torkildem. Ani ślubu Agnes i Johana.

Musiała odegnać tę myśl.

Zauważyła, że wśród zaproszonych gości były też pani Evertsen i pani

Albertsen. I jakaś starsza para, to pewnie rodzice Torkilda. Obok nich siedział młody

człowiek, mniej więcej w jej wieku. Może to brat pana młodego.

Organy zagrały marsza weselnego, wszyscy się podnieśli. Elise zdziwiła się,

bo niewielu ludzi stać było na ceremonię z organistą. Może rodzicom Torkilda dobrze

się powodziło i postanowili dołożyć się do ślubu.

Kościelne drzwi się otworzyły i do środka weszła Anna - weszła na własnych

nogach, wsparta tylko na lasce i silnym ramieniu Torkilda. Miała na sobie prostą białą

suknię, bez welonu. Wyglądała przepięknie z twarzą rozjaśnioną szczęściem. W ręku

trzymała bukiet polnych kwiatów. Niepewnie stawiała kroki. Elise od razu zauważyła,

ż

e jest bardzo zdenerwowana. Ale Torkild trzymał ją pewnie i bezpiecznie. Jego

twarz też jaśniała i choć starał się zachować powagę, wciąż się uśmiechał. Jakby

radość tryskała mu z twarzy.

Dopiero gdy Elise poczuła łzy na swojej szyi, uzmysłowiła sobie, że płacze.

Nie ona jedna. Patrzyli przecież na prawdziwy cud. Ten widok kazał zapomnieć o

harówce, troskach i nędzy, potęgując poczucie głębokiego szacunku, jakie we

wszystkich budziło ogromne kościelne wnętrze. Zdarzył się cud, dowód na to, że Bóg

istnieje. Anna została wybrana, by świadczyć o Jego wielkości.

Elise pociągnęła nosem, szukając gorączkowo chusteczki, ale w starej

odświętnej sukni nie było kieszeni. W tej samej chwili napotkała spojrzenie Johana.

Uśmiechał się do niej i najprawdopodobniej odgadł przyczynę jej niepokoju, bo otarł

nos wierzchem dłoni, jakby chciał jej pokazać, co może zrobić. Rozśmieszyło ją to i

w nadziei, że nikt poza Johanem jej nie widzi, osuszyła nos rękawem.

Młoda para doszła bez przeszkód do ołtarza. Elise miała poczucie, że nie tylko

ona odetchnęła z ulgą. Wszyscy się obawiali, że Anna temu nie podoła. Że to zbyt

piękne, by mogło być prawdziwe.

Gdy ceremonia dobiegła końca, Torkild wywiózł Annę na wózku z kościoła

prosto do Andersengarden. Było wczesne popołudnie, lekcje się już skończyły,

fabryki też zamykano wcześniej jak w każdą sobotę. Na Maridałsveien było pełno

ludzi; uczniowie i robotnicy wracali do domów, niektórzy wybrali się na zakupy.

Szewc otworzył szeroko drzwi, żeby wpuścić trochę słonecznego światła do warszta-

tu, to samo zrobił blacharz. Panny Grorud usadowiły się na krzesełkach przed swoim

sklepem i pozdrawiały wszystkich przechodniów. A gdy cały weselny orszak

przechodził koło sklepu, w którym pracował Torkild, właściciel wyszedł na ulicę i

złożył gratulacje.

Elise szła między Agnes i Johanem. Nigdy przedtem jej to nie przeszkadzało,

ale teraz czuła się nieswojo. Nie wiedziała, o czym mogłaby porozmawiać z Johanem,

zwróciła się więc do Agnes. Agnes przez całą drogę plotła trzy po trzy. Opowiadała o

ogromnie zabawnym filmie Pchła. Polowanie dziewczęcia w bieliźnie na pchłę, który

widziała ostatnio w kinematografie na Stortingsgaten. Elise słuchała tylko jednym

uchem.

Gdy Agnes wreszcie ucichła, odezwał się nieoczekiwanie Johan.

- Dlaczego się z tym pogodziłaś, Elise? Z tym, że Emanuel zabrał meble i

zwyczajnie uciekł?

Elise nic mu nie mówiła o meblach, tylko o wyjeździe Emanuela. Może

powiedział mu o tym któryś z chłopców albo Hilda. A może Hjalmar Olsen lub jego

ż

ona, przyszło jej nagle do głowy. Może wpuściła pod swój dach plotkarzy. Może

nowi lokatorzy podsłuchiwali rozmowy Elise i Hildy i złożyli sobie wszystko w jedną

całość.

- A co miałabym zrobić twoim zdaniem?

Agnes wtrąciła się, nim Johan zdążył odpowiedzieć.

- Dlaczego nie pojedziesz za nim i nie spluniesz mu w twarz? Kopnij go tam,

gdzie trzeba. Wielki Boże, a mnie się wydawało, że jestem w nim zakochana. Całe

szczęście, że udało mi się mu wymknąć.

„Udało mi się mu wymknąć”, pomyślała Elise z pogardą.

- No cóż - westchnął Johan - niewiele możesz zrobić, ale mam nadzieję, że nie

przyjmiesz go z otwartymi ramionami i nie będziesz udawała, że nic się nie stało, gdy

do ciebie wróci.

- Nie sądzę, by miał wrócić. Jego rodzice przyjęli pod swój dach Signe jako

synową, Signe ma urodzić jego dziecko. - Podkreśliła słówko „jego”. Zarówno Johan,

jak i Agnes znali prawdę.

- Drań piekielny - splunęła Agnes.

- Myślę, że się mylisz, Elise - powiedział Johan spokojnym głosem. - Wiem,

jak bardzo Emanuel był w tobie zakochany, jestem przekonany, że wciąż cię kocha.

Znalazł się w trudnej sytuacji i wybrał najłatwiejszą drogę. Z tego, co rozumiem, jego

matka jest bardzo stanowcza. Może wstąpił do Armii Zbawienia, żeby się od niej

uwolnić. Przygodę z Signe można wytłumaczyć, choć nie można usprawiedliwić. Nie

on jeden tam, na granicy, zapragnął korzystać z życia, ile się da, póki miał taką

możliwość. Nigdy bym go o to nie podejrzewał, ale wiem, że wielu żołnierzy się bało,

iż nigdy nie wrócą do domu. W takiej sytuacji człowiek nie myśli o następnym dniu.

Nie wie, czy ten dzień nastąpi.

Elise pokiwała głową, często nawiedzały ją podobne myśli.

- Miał strasznego pecha - ciągnął Johan tym samym, spokojnym głosem. - Na

pewno przeżył szok, gdy zobaczył Signe na progu. A gdy jego matka się o tym

dowiedziała, użyła całej szatańskiej przebiegłości, by postawić na swoim.

Elise odwróciła się do Johana.

- Skąd to wiesz? Skąd wiesz, że jego matka jest taka zła?

- Od Torkilda. Torkild zna Emanuela od wielu lat, był u niego w domu,

mieszkał tam nawet przez pewien czas. Na początku wydawało mu się, że matka

Emanuela jest bardzo miła i czarująca, ale z czasem przekonał się, że jest dwulicowa.

Podobno ma stalową wolę. Jeśli czegoś chce, nie podda się, póki tego nie osiągnie,

choćby po trupach. Torkild był poruszony, ale nie zdziwiony, gdy usłyszał, że

Emanuel wyjechał. Jest przekonany, że Emanuel zrobił to pod naciskiem matki. Pod

tak silnym naciskiem, że nie mógł się mu oprzeć. Ona zresztą nie miała nic przeciwko

tobie jako osobie, problem w tym, że jesteś robotnicą i pochodzisz z ubogiej

robotniczej rodziny.

- Wiem o tym. Nie rozumiem tylko, jak Emanuel mógł odejść bez słowa

wyjaśnienia.

- I zabrać ze sobą meble - dodała oburzona Agnes.

- A co miał powiedzieć? „Przykro mi, Elise, ale muszę to zrobić, bo się boję

matki?” Nie wiadomo, czy jest dość silny, by uczynić takie wyznanie. Na pewno sam

broni się przed tą myślą i ma tysiąc innych wyjaśnień, byłe tylko nie spojrzeć

prawdzie w oczy.

Johan jest mądry, pomyślała Elise. Mało kto wie tyle o ludziach.

- Jak sobie dacie radę finansowo? Ani ty, ani Hilda nie macie regularnych

zarobków, więc choć wynajęłyście poddasze, choć szyjesz dla ludzi, to musi być wam

trudno.

- Płacą mi lepiej niż innym krawcowym. Pani Paulsen jest hojna. Udało mi się

odłożyć trochę pieniędzy i chłopcy oddają mi prawie wszystkie swoje zarobki.

Kristian od nowego roku zarabia dwie korony tygodniowo, a Peder i Evert dostają po

koronie za zbieranie drew dla szkoły. Myślę, że zarabiają więcej niż inni chłopcy w

ich wieku. Jakoś sobie poradzimy.

Chętnie powiedziałaby mu też o innych swoich oszczędnościach, bo nie

chciała, by się o nią martwił, ale nie mogła tego zrobić. Na pewno źle by zareagował,

gdyby się dowiedział, że przyjęła pieniądze od Ansgara Mathiesena.

Agnes znużyła widać ich rozmowa, bo przyśpieszyła kroku, chwyciła brata

Torkilda za ramię i szepnęła mu coś do ucha ze śmiechem.

- Chyba ją zanudziliśmy - uśmiechnął się Johan. Elise odpowiedziała

uśmiechem.

- Nie zasłużyłaś sobie na to, Elise - ciągnął znów poważnie. - Choć byłem

bardzo zazdrosny, gdy się dowiedziałem o twoim ślubie z Emanuelem, to ucieszyłem

się, że trafiłaś na kogoś, kto zapewni ci takie życie, na jakie zasługujesz. Przeze mnie

miałaś same zmartwienia.

Elise gwałtownie pokręciła głową.

- Nie mów tak, Johanie. Wiesz dobrze, że byliśmy szczęśliwi, gdy mogliśmy w

niedzielny wieczór wyrwać się na pastwiska albo usiąść w kuchni twojej matki, żeby

wypić razem kawę. Te chwile znaczyły więcej niż wszelkie zmartwienia.

Johan chciał coś powiedzieć, ale zachował to dla siebie.

Dotarli wreszcie do Andersengarden. Johan pomógł Torkildowi wnieść Annę

na piętro. Ślub był dla niej wielkim przeżyciem, opadła z sił.

Elise zastanawiała się, jak się wszyscy zmieszczą w malutkim mieszkanku, ale

okazało się, że Johan i Torkild znaleźli rozwiązanie. Wynieśli łóżka z pokoju,

ustawili długi stół z krzesłami. Pewnie pożyczyli je z Armii. W kuchni, przy piecu,

nad garnkiem z lapskausem, stała Maren Sorby, siostra z Armii Zbawienia, która

zajmowała się matką, zanim udało się umieścić ją w sanatorium. Elise tak się

ucieszyła na jej widok, że podbiegła, by ją uściskać.

- Co słychać u twojej matki, Elise? - powiedziała Maren, spoglądając na Elise

ciepłym spojrzeniem.

- Wszystko w porządku. Wyszła powtórnie za mąż i przeprowadziła się na

Wzgórze Świętego Jana. Obawiałam się, że choroba powróci zimą, gdy nad rzeką robi

się tak wilgotno, ale na szczęście wszystko się dobrze skończyło. Maren Sorby

uśmiechnęła się.

- A twój przystojny mąż? Co u niego słychać?

- Wszystko dobrze. On... jego tu dziś nie ma.

- A chłopcy? Śmieszny Peder i opryskliwy Kristian?

- Obaj mają się nieźle. Kristian bardzo się zmienił, otworzył się. Nie wiem,

czy słyszałaś o tym, że wzięliśmy do siebie Everta?

Maren Sorby pokiwała głową.

- Aż się wzruszyłam z radości.

Elise musiała przejść już do pokoju, choć chętnie pogawędziłaby z serdeczną

Maren. Posadzono ją między bratem Torkilda, Arne Annarem, i panią'Evertsen.

Naprzeciwko siedział Johan, koło pani Albertsen.

Johan mrugnął do niej. Oboje wiedzieli doskonale, że nie będą musieli

podtrzymywać konwersacji, mając u boku tak rozmowną sąsiadkę.

Torkild podniósł się z miejsca, żeby wygłosić mowę na cześć panny młodej.

Ogarnęło go takie wzruszenie, że musiał kilkakrotnie przełknąć ślinę, nim zdołał

dobyć z siebie głos.

- Droga Anno, droga matko. Na początku chciałbym podziękować tobie,

matko, za to, że wydałaś Annę na świat i w ten sposób sprawiłaś, że będę

szczęśliwym człowiekiem.

Tu się zaciął, wyjął z kieszeni karteczkę i zaczął czytać.

- Pragnę ci podziękować także za to, że troszczyłaś się o nią przez te wszystkie

lata, by pozostała tak piękną różą, jaką została stworzona, i by żaden chwast nie

odebrał jej sił.

Torkild chrząknął, żeby oczyścić głos, a pani Thoresen wyjęła wielką męską

chusteczkę i wydmuchała nos tak głośno, że zadrżały cienkie ściany.

- Chciałbym też podziękować tobie, Anno. - Głos mu się załamał, musiał

kilkakrotnie przełknąć ślinę, żeby kontynuować. - Uczyniłaś mnie szczęśliwym

człowiekiem, który będzie mógł iść przez życie u twego boku i kochać cię.

- Ależ pięknie - westchnęła wzruszona pani Evertsen.

- Okazałaś mi bezgraniczne zaufanie od pierwszej chwili - ciągnął Torkild

nieco drżącym głosem. - Spojrzałaś na mnie swymi promiennymi oczami i gdy

powiedziałem trochę bezmyślnie, że może nauczysz się znów chodzić, nie miałaś

ż

adnych wątpliwości, choć lekarze dawno już orzekli, że to niemożliwe. Twoje

zaufanie i twoja niezłomna wiara wzmocniły moją wiarę. Dzięki twojej cierpliwości,

mojemu uporowi i łasce Pana zdarzyło się to, co niemożliwe. Uczyniłaś mnie

najszczęśliwszym człowiekiem pod słońcem.

Głos mu się znów załamał, tym razem on także zaczął się rozglądać w

poszukiwaniu chusteczki. Potem opadł na swój stołek, zapomniawszy wznieść toast

za zdrowie panny młodej. Wuj Johana wyjął piersiówkę z tylnej kieszeni i podał ją za

plecami siedzących Torkildowi, żeby się trochę wzmocnił. Ojciec Torkilda dał znak,

ż

e też by chętnie łyknął coś mocniejszego, i wkrótce piersiówka zaczęła krążyć

dokoła stołu.

Gdy Maren Sorby weszła wreszcie z lapskausem, atmosfera była bardzo

rozluźniona, a najbardziej słychać było Agnes. Elise zaczęła się zastanawiać, czy

Agnes ma słabą głowę, czy też wypiła coś, zanim usiadła do stołu, bo niemożliwe, by

się tak upiła kilkoma łykami. Po chwili wokół stołu krążyły już dwie butelki. Elise nie

miała pojęcia, skąd się wzięły, ale tak to już było na wszystkich weselach. I jeszcze

nikomu to nie zaszkodziło.

Wszystko wskazywało na to, że Arne Annar jest całkiem inny niż jego brat.

Próbował zabawić się kosztem Torkilda, żartował, że Torkild zawsze łatwo się

wzruszał. Gdy był mały, płakał na widok myszy w potrzasku, bo żal mu było mysiej

mamy i mysiego taty. Wszyscy wybuchnęli śmiechem, a pan młody trochę się

zmieszał.

Elise się nie śmiała. Pomyślała o Pederze. Peder zachowałby się tak samo.

Wielu mężczyzn powinno brać przykład z Torkilda, pomyślała. Wówczas nie

zostawialiby żony z dziećmi na pastwę losu, nie skazywaliby ich na niepewną

przyszłość. Nie miała wątpliwości, że Torkild nie opuści Anny aż do śmierci.

Pani Evertsen obróciła się w jej stronę.

- Co słychać, Elise? Czy to prawda, że oficer uciekł?

Elise otworzyła usta, żeby zaprzeczyć, żeby powiedzieć, że Emanuel tylko

wyjechał na pewien czas, ale doszła do wniosku, że to nie ma sensu. Plotki rozeszły

się już po całej okolicy i bez względu na to, co Elise powie, ludzie zinterpretują to po

swojemu.

- Wiesz, powinnaś wyjść za Johana - ciągnęła pani Evertsen, zniżając głos do

szeptu.

Elise rozejrzała się nerwowo dokoła, ale wszyscy wydawali się czymś zajęci,

może więc nikt nic nie usłyszał.

- Johan to prawdziwy mężczyzna, pasowalibyście do siebie. A przy tym jest

dobry dla swojej matki. Po tym najłatwiej poznać, czy mężczyzna nadaje się na męża,

czy nie. Jak jest dobry dla matki, to będzie dobry dla żony. Pamiętam tę elegancką

damę z wielkiego dworu z twojego ślubu, Elise. Od czasu do czasu uśmiechała się jak

anioł, ale mnie tym nie zwiodła. Miała coś dziwnego w oczach. „Oczy są

zwierciadłem duszy”, powtarzała zawsze moja matka. On pewnie w końcu wróci, jak

się zastanowi, ale ty wtedy dasz mu lekcję i powiesz, że tu nad rzeką Aker tolerujemy

wprawdzie pijaków, szczury i smród, ale nie tolerujemy elegancików, którzy uważają,

ż

e są lepsi od nas.

Elise stuknęła sąsiadkę w ramię, żeby ją uciszyć. Johan podniósł się z miejsca,

ż

eby wygłosić mowę.

- Droga Anno, drogi Torkildzie. Skoro nie ma tu ojca panny młodej, ja

powiem parę słów w imieniu jej rodziców. Witaj w rodzinie, Torkildzie. Jesteś

szlachetnym człowiekiem. Anna nie mogła lepiej trafić. Powiedziałeś, że to dzięki

cierpliwości Anny zdarzył się cud, ale wszyscy, którzy siedzą przy tym stole, wiedzą

doskonale, że cud by się nie zdarzył, gdybyś ty się nie pojawił w jej życiu. Nawet jeśli

będę żyć sto lat, nigdy nie zdołam w pełni wyrazić mojej wdzięczności za to, co

zrobiłeś dla Anny. Tobie, Anno, chcę powiedzieć, że imponujesz mi nieustannie od

dnia, w którym dotknęła cię ta straszna choroba. Na zawsze zachowam w sercu

pewien obraz; obraz bladej, chorej dziewczyny, leżącej w łóżku w mrocznej sypialni,

przy otwartym oknie, za którym króluje wiosna, za którym słychać radosne głosy,

ś

miech dzieci i świergot ptaków. W twoich oczach kryła się tęsknota, ale nigdy nie

narzekałaś, nigdy nie wypowiedziałaś gorzkich czy gniewnych słów z powodu swego

losu, zawsze przyjmowałaś próby, na które wystawiało cię życie, ze spokojem i

cierpliwością, co nie tak często się zdarza. To ja złorzeczyłem losowi. Ja nie mogłem

zrozumieć. Jeśli Bóg istnieje, dlaczego na to pozwolił? Dlaczego nic nie zrobił?

Dziś znam odpowiedź. Twoja dzielność nas czegoś nauczyła. Stałaś się dla nas

wzorem, dowodem na to, że istnieje dobro i że dobro w końcu zwycięża. Torkild

pomógł ci wyjść na wiosenne światło, ale słońce nosiłaś zawsze w sobie. Chciałbym

skorzystać z okazji i prosić, byś wybaczyła mi cios, który ci zadałem. Nie muszę

chyba tłumaczyć, dlaczego uległem pokusie. Choć bardzo chciałbym pozbyć się

poczucia wstydu, który do dziś mnie prześladuje, niczego nie żałuję. W ciągu

miesięcy, które spędziłem w Akershus, zdobyłem nie tylko zawód, który kocham, ale i

czas na przemyślenia. Tam odkryłem życiową mądrość, z której będę nadal korzystał.

Być może Torkild by tu dziś nie siedział, być może ty leżałabyś nadal w łóżku, gdyby

to wszystko się nie zdarzyło. Proponuję, żebyśmy wszyscy wstali i wznieśli toast za

Annę i Torkilda. Zdrowie młodej pary!

Niektórzy goście mieli spory kłopot z utrzymaniem równowagi, ale w pokoju

panowała cisza. Mowa wywarła na wszystkich wielkie wrażenie, także i na tych,

którzy nie potrafili już jasno myśleć.

Elise zamyśliła się nad słowami Johana. Gdyby nie zerwał zaręczyn, gdyby

ona nie wyszła za Emanuela, nie poznaliby Torkilda. Chyba to właśnie Johan miał na

myśli. Wyznał, że nadal kocha Elise, ale nie żałuje, że poświęcił swoje szczęście, by

Anna znów mogła chodzić. To była braterska miłość w najlepszym wydaniu. Obróciła

się do Johana.

- Pięknie to powiedziałeś. Anna zasłużyła sobie na każde słowo.

Spojrzał jej w oczy i z powagą pokiwał głową.

- Choć cena była naprawdę wysoka.

Elise odwróciła wzrok, nie miała odwagi spojrzeć mu w twarz.

W tej samej chwili wstała Agnes, mocno chwiejąc się na nogach.

- Teraz moja kolej. - Uniosła kieliszek. - Zdrówko. Cieszę się, że przybyło

nam dwóch takich miłych chłopców w rodzinie, Torkild i Arne Annar. Dwóch wujów

dla tego, który tu sobie śpi - dodała z uśmiechem, wskazując na swój brzuch.

Wszyscy popatrzyli na brzuch Agnes. A ona ze śmiechem opadła na swój

stołek.

- Czy to prawda? - Pani Thoresen rzuciła synowi pełne zdumienia spojrzenie. -

Nic nam nie mówiłeś.

- Sam się tego właśnie dowiedziałem. - Johan był spokojny, ale Elise dobrze

go znała i zauważyła dziwny ton w jego głosie. Johan nie był zachwycony tą nowiną.

Wszyscy unieśli kieliszki i wypili za zdrowie Johana i Agnes. Dopiero gdy

pokój znowu wypełnił gwar rozmów, Johan odwrócił się do Elise.

- Takie jest życie, Elise. - Uśmiechnął się, ale w oczach miał smutek.

Gdy posiłek dobiegł końca, kilka osób zamieniło się miejscami, żeby panowie

mogli usiąść razem i wypalić fajkę, a panie - zaśpiewać. Torkild wyjął gitarę,

pozostali mężczyźni - fajki.

- Dziś pierwszą piosenkę wybierze moja teściowa. Co mam zagrać?

- W szpitalnej sali. To takie wzruszające i piękne. Torkild zaintonował, wiele

osób przyłączyło się do śpiewu:

W pewnej szpitalnej sali,

gdzie stoją same łóżka,

leżała mała dziewczynka

na twardych, białych poduszkach.

Wszystkie serca podbijała uśmiechem i łagodnością. Ból znosiła zaś bez

słowa, Z odwagą i cierpliwością.

Raz szepnęła do lekarza, co przy jej łóżku stanął: Obiecuję być grzeczna jak

anioł, bo w domu chcę być na Wielkanoc.

Lekarz powiedział jej cicho: Czy to osiągnąć zdołamy? Może w Zielone

Ś

wiątki wrócisz do swojej mamy.

Zielone Świątki zieleń przyniosły, kwieciem pokryły łąki, polany. Lecz mała

chora dziewczynka nie wraca do swojej mamy.

Przyszła jesień łagodna i ciepła, kaszel dręczy codziennie pierś małą, a

dziewczynka błagalnie pyta, czy w domu spędzi Wigilię całą.

Lekarz nic już nie odpowiada, tylko złociste loki gładzi, od łóżka chorej

smutny odchodzi, na tę chorobę nic nie poradzi.

Wreszcie nadchodzi zima biała, już wigilijna świeca się żarzy. Czy żyje

jeszcze dziewczynka mała? Jej łóżko pustką okrutną straszy.

W swym grobie będzie odpoczywała, pod śniegu zimną, puchatą pierzyną. A

gdy się skończy ta smutna zima, zatańczy w niebie z aniołków rodziną.

Gdy skończyli śpiewać, wiele osób musiało sięgnąć do kieszeni po chusteczkę.

Elise pomyślała, że to najsmutniejsza ballada, jaką zna, i nie mogła się nadziwić,

dlaczego wszyscy tak bardzo lubią ją śpiewać. Dość było przecież trosk w

codziennym życiu, dzieci umierały na suchoty nie tylko w balladach.

Powiodła spojrzeniem w bok i spostrzegła, że Johan na nią patrzy. Pośpiesznie

odwróciła wzrok.

Gdy podano kawę, Elise zaczęła zbierać się do wyjścia. Zbliżała się pora

karmienia Hugo i choć Hilda miała spróbować przystawić go do piersi, to Elise

obawiała się, że mały będzie głodny. Poza tym piersi ją bolały od nadmiaru mleka.

Johan zaproponował, że ją odprowadzi do domu.

- Nie żartuj. Jeszcze nie jest ciemno. Mogę przecież pójść sama.

- O tak, odprowadź Elise, Johanie - poprosiła Anna. - Nie powinna wracać

sama, rozpamiętując nieszczęścia, które ją spotkały.

Elise uściskała Annę, szepnęła, że życzy jej szczęścia, i ruszyła do drzwi.

Zauważyła, że pani Thoresen spojrzała na nich z marsową miną, gdy

wychodzili z mieszkania. Przypomniała sobie ślub Agnes i Johana, gdy oboje z

Johanem rozmawiali na balkonie restauracji. To się także nie podobało pani Thoresen.

- Nie cieszysz się, że Agnes znów spodziewa się dziecka? - zapytała, gdy tylko

wyszli z domu.

- Dlaczego o to pytasz?

- Wyglądałeś tak, jakbyś się nie cieszył.

- Tak dobrze mnie znasz?

- Wiesz przecież, że cię znam.

- Jak możesz oczekiwać, że będę się cieszył z tego, że mam być ojcem dziecka

Agnes, skoro kocham inną?

- Nie wolno ci tak mówić, Johan.

- Nie wolno mi nawet tak myśleć. Ale jestem tylko człowiekiem, Elise. Teraz,

gdy zostałaś sama...

- Nie jestem sama, chociaż Emanuel wyjechał - przerwała mu pośpiesznie. -

Jesteśmy w dalszym ciągu małżeństwem i żadne z nas nie zamierza tego zmieniać.

- Są przecież rozwody.

Elise gwałtownie pokręciła głową.

- Nie przyniosłabym takiego wstydu rodzinie. Johan nie odpowiedział.

- Co z twoją pracą? - zapytała, żeby skierować jego myśli na inny temat.

- Świetnie. Miałem niebywałe szczęście. Profesor ciągle zagląda do pracowni i

chwali mnie. Twierdzi, że ma klientów, którzy tylko czekają na moje prace i chcą je

kupić. Mówi, że zapłacą każdą cenę za to, co się im spodoba. Pracuję właśnie na

niewielką rzeźbą przedstawiającą kochanków.

- Hilda mi o tym opowiadała. Agnes mówi, że ta rzeźba przedstawia ją i

ciebie.

- I ty w to uwierzyłaś - roześmiał się Johan.

Jak trudno rozmawiać tak, by nie dotykać drażliwych tematów, pomyślała

Elise.

- Słyszałeś, że napisałam opowiadanie, które kupił „Verdens Gang”?

- Torkild mi zdradził tę tajemnicę, ale nie miałem pojęcia, czy mam prawo o

tym wiedzieć.

- Nie dostałam jeszcze pieniędzy, bo musiałam najpierw wprowadzić pewne

poprawki. Opowiadanie ukaże się za tydzień, ale nikt nie będzie wiedział, że to ja je

napisałam. Wydrukuję je pod pseudonimem.

- Możesz mi go zdradzić? Obiecuję, że nikomu nie powiem. Elise uśmiechnęła

się z zakłopotaniem.

- Elias Aas. Torkild radził, bym wybrała męskie imię. Aas to panieńskie

nazwisko matki, a Elias brzmi podobnie jak Elise.

- O czym napisałaś to opowiadanie?

- O Mathilde. Johan drgnął.

- Jak dobre towarzystwo zareaguje na taką historię? Woleliby nie wiedzieć nic

o tym, co się dzieje po drugiej stronie rzeki.

- Właśnie dlatego chciałam o tym napisać. Może ktoś się wreszcie zastanowi.

Już wiem, o czym napiszę kolejne opowiadanie. - Spojrzała na niego w zamyśleniu. -

Myślę, że nie słyszałeś o tym. To się zdarzyło wkrótce po twoim aresztowaniu.

Poszłam do Vaterlandu, żeby odszukać te ulicznice, które były wtedy z ojcem.

Miałam nadzieję, że wszystko widziały i poświadczą, że to nie twoja wina. Johan

obrócił się do niej ze zdumieniem.

- Naprawdę? Nic o tym nie wiedziałem.

- Spotkałam jedną z nich. Miała na imię Othilie. Powiedziała, że uciekły, gdy

tylko zaczęła się bójka. Ale po tym spotkaniu zaczęłam się nad czymś zastanawiać.

Choć zeszła na złą drogę, nie chciała, żebym wracała sama przez taką niebezpieczną

okolicę, i odprowadziła mnie. Nigdy o tym nie zapomnę.

- Słyszałaś o tej kobiecie z Islandii, która zamieszkała w slamsach, żeby

pomagać ulicznicom?

- Tak. Emanuel mi o niej opowiadał. Odwiedził ją, gdy chciał gdzieś umieścić

Signe, ale wtrącili się jego rodzice i zabrali ją do Ringstad.

- Spróbuj zapisać tę historię, Elise. Jeśli wybuchnie skandal, nikt nie będzie

wiedział, że ty jesteś autorką. W najgorszym razie gazeta nie przyjmie opowiadania

do druku.

- Tak też myślałam. Ale teraz musisz już wracać, Johan. To wesele Anny.

- Nie będzie już tak samo bez ciebie.

- Nie wolno ci tak mówić, Johan. Zadajesz tylko ból i mnie, i sobie.

Elise odwróciła się i odeszła. Powinni widywać się jak najrzadziej. To, co się

między nimi tliło, było niebezpieczne i nieuczciwe. Kiedyś uczucie może nimi

całkiem owładnąć.

ROZDZIAŁ SZÓSTY

Dzień po dziesiątych urodzinach Pedera, gdy Elise wyszła po wodę,

spostrzegła Torkilda, śpieszącego w stronę Beierbrua. Pomyślała, że pewnie wybiera

się na drugą stronę rzeki, i chciała go pozdrowić. Odstawiła wiadro i podeszła do

niskiego ogrodzenia.

- Witaj, Torkild, jak się masz.

Torkild uśmiechnął się i ruszył w jej stronę. Dopiero wtedy Elise zauważyła,

ż

e trzyma gazetę pod pachą. Serce jej mocniej zabiło.

- Popatrz tylko, Elise. - W jego głosie była radość.

Gdy tylko wszedł do ogródka, rozłożyła gazetę. Na trzeciej stronie

wydrukowane zostało opowiadanie Elise, z tytułem napisanym wielkimi literami:

„KIEDY WRÓCI MAMA?”

Elias Aas

Elise wstrzymała oddech, czytając opowiadanie. Czytała własne słowa, ale

wydawały jej się dziwnie obce. Widząc to, co sama napisała, wydrukowane w

gazecie, nie mogła się oprzeć poczuciu nierzeczywistości. Czuła dumę i zakłopotanie

zarazem.

Zakończenie, w którym opisywała małe dziecko, które dowiedziało się

właśnie, że mama nie żyje, ale nadal spoglądało na nią niewinnym spojrzeniem,

pytając, kiedy mama wróci, robiło wielkie wrażenie. Jeśli jej, choć sama to wszystko

napisała, łzy podchodzą do gardła, inni też się na pewno wzruszą.

- Dobrze napisane. To naprawdę dobry artykuł, Elise. Redaktor jest bardzo

ciekaw reakcji. - Torkild wyjął z kieszeni kopertę. - Tu jest twoje honorarium i krótki

list od redaktora. Nie zdradziłem, kim jesteś, ale domyślił się, że pisała to kobieta. Na

pewno wiele osób się tego domyśli, ale to nie ma znaczenia. Wręcz przeciwnie, to

powinno mieć pozytywne skutki. Opowiadanie działa ze zdwojoną siłą, kiedy budzi

się poczucie, że chodzi o rzeczywiste przeżycia.

Elise otworzyła kopertę. W środku znalazła list i trzy dziesięciokoronowe

banknoty. Przez kilka godzin zarobiła tyle, ile przez niemal cały miesiąc w fabryce.

To było wspaniałe uczucie.

W liście redaktor napisał:

Drogi „Eliasie Aas”!

Proszę przyjąć gratulacje. Pański artykuł został wydrukowany bez żadnych

skrótów na najlepszym miejscu w naszej gazecie. Mam nadzieję, że jest Pan

zadowolony i że pozostaniemy w kontakcie.

Pozdrawiam serdecznie O. Thommessen

Elise podniosła wzrok i napotkała ciepłe spojrzenie Torkilda.

- Nie mogę uwierzyć, że to prawda. Uśmiechnął się.

- Rozumiem. Masz powody do dumy, Elise, i cieszę się z tego z całego serca.

Dałem to Annie do przeczytania, od razu się domyśliła, że ty jesteś autorką. Słyszała,

ż

e próbowałaś pomóc Mathilde się opamiętać, a poza tym wiedziała, że cię

namawiałem, byś wysłała do redakcji to, co napisałaś. Nie ma powodów do

niepokoju, Anna nic nikomu nie powie. Czy napisałaś następną historię?

Pokręciła głową.

- Nie, ale wiem, o czym chcę pisać.

I opowiedziała mu szybko o swoim spotkaniu z ulicznicą Othilie.

Torkild zmarszczył brwi.

- Nie można wykluczyć, że ta opowieść wzbudzi w ludziach odrazę. My

wiemy dobrze, kim są ulicznice, bo ja przez wiele lat pracowałem w Armii

Zbawienia, a ty się tu wychowałaś. My wiemy, że dziewczęta idą na ulicę, żeby

przeżyć, ale w mieszczańskich salonach nie mówi się o tym głośno. Pamiętam

dziewczynę z tamtej strony rzeki, którą kiedyś poznałem. W jej domu zakazane były

książki, w których pojawiało się słowo „kochanka”. Kochanki to coś, o czym nie

wolno wspominać. Ryzykujesz, że część czytelników postanowi już nigdy nie

zaglądać do artykułów Eliasa Aasa. I że nie pozwoli tego czytać swoim dorastającym

dzieciom.

- Podejmę to ryzyko. Jeśli będą tacy, których poruszy historia Othilie, osiągnę

swój cel.

- Miałem nadzieję, że tak odpowiesz - uśmiechnął się Torkild. - To odważna

decyzja, Elise, zwłaszcza że znalazłaś się przecież w trudnej sytuacji - spojrzał na nią

z przygnębieniem. - Nie rozumiem, jak Emanuel mógł tak postąpić.

- Johan mówił, że opowiadałeś o tym, co zobaczyłeś w Ring - stad, i że twoim

zdaniem Emanuel musiał sprostać strasznym naciskom.

Torkild pokiwał głową.

- Rozumiem, że nie było mu łatwo, ale zostawić cię samą z dziećmi... -

Pokręcił głową. - Jemu na pewno też nie jest dobrze.

Obrócił się, by pójść w swoją stronę.

- Napisz o tej ulicznicy, Elise. Albo gazeta nie przyjmie artykułu do druku,

albo zostanie zasypana pełnymi oburzenia listami od czytelników. Wtedy odpowiesz,

pisząc jeszcze jedną historię opartą na faktach, albo nie przeczytasz listów

czytelników. Mogłabyś na przykład napisać o arogancji i snobizmie. Opowiedz o

dziedzicu wielkiego dworu, który żeni się z robotnicą. A gdy jej rodzice nie chcą

zaakceptować małżeństwa, jest tak rozdarty między stronami, że zostawia żonę samą,

z małym synkiem, bez środków do życia. Może rodzice Emanuela przeczytają tę

historię i zrozumieją swój błąd.

Elise pokręciła głową. Torkild nie wiedział o wszystkim. Nie wiedział, że

Hugo nie jest synem Emanuela.

- Dziękuję ci. Pozdrów ode mnie Annę i panią Thoresen. Wzięła swoje wiadro

i weszła do środka.

- Hilda, chodź, zobacz. - Odstawiła wiadro i rozłożyła gazetę na stole. -

Spójrz. To moje opowiadanie. Wydrukowali je na trzeciej stronie. Nic nie zmienili,

niczego nie skreślili.

Chłopcy, za zgodą Elise, zdradzili Hildzie tajemnicę. Twarz Hildy rozjaśniła

się wówczas nieco, ale dziewczyna nie powiedziała za wiele. „Poczekamy,

zobaczymy”. Tylko tyle. Nauczyła się nie cieszyć zawczasu.

Teraz stała w milczeniu ze swoją małą córeczką w ramionach. Dała jej imię

Jensine, po matce.

- Jensine znów nie chce jeść.

Hilda była przygnębiona, tak przygnębiona, że chyba nie usłyszała słów

siostry. Elise spojrzała na nią z przerażeniem.

- Myślisz, że coś jej dolega?

- Nie wiem. - Hilda naprawdę była przestraszona. - Od wczoraj prawie nic nie

jadła. Nawet nie płacze. Leży blada i cicha, oddycha tak bezgłośnie, że muszę się nad

nią pochylać, żeby się upewnić, czy jeszcze żyje.

Elise podeszła do siostry i spojrzała na niemowlę. Jensine była drobniutka,

blada i delikatna. Krucha jak ptaszek, pomyślała Elise i zamarła ze strachu.

- Ciągle tylko śpi i śpi - ciągnęła Hilda tym samym, pełnym przerażenia

głosem. - Próbuję wsuwać jej mały palec do buzi w nadziei, że zacznie ssać, ale ona

nie okazuje zainteresowania. Czy myślisz, że to poważna choroba? Myślałam, że

wszystkie niemowlęta są przez cały czas głodne.

- Dzieci są bardzo różne - próbowała ją pocieszyć Elise. - Niektóre są bardzo

spokojne i najchętniej śpią. Inne krzyczą głośno i są zawsze głodne. I nagle zaczynają

się zachowywać całkiem inaczej.

Hilda chyba nie dała się uspokoić.

- Może to kara za to, że uciekłam od majstra i nie oddałam dziecka jego

bratankowi?

- Co ty opowiadasz. To jest twoje dziecko, Hildo. Majster nie miał żadnego

prawa zabierać ci dziecka, by je oddać komu innemu. Źle zrobił, próbując cię do tego

nakłonić.

- To także jego dziecko.

- Chcesz powiedzieć, że każdy ojciec może oddać dziecko obcym ludziom bez

zgody matki?

- No nie, ale...

- Nie wolno ci nawet tak myśleć. Wyrzekłaś się jednego dziecka i to naprawdę

wystarczy. Jensine była bardzo mała, gdy się urodziła, i potrzebuje więcej czasu, by

dojść do siebie po porodzie.

- Czy nie wydaje ci się dziwne, że matka jeszcze nas nie odwiedziła? Peder i

Kristian byli przecież u niej i opowiedzieli wszystko.

- Przyjdzie na pewno, gdy się poczuje na siłach.

- Peder mówił, że nic jej nie dolega. Nie miała czasu z nimi rozmawiać, bo

obiecała, że zabierze Anne Sofie na spacer.

- Matka wzięła na siebie odpowiedzialność za Anne Sofie i najwyraźniej jest

w stanie zajmować się tylko jednym dzieckiem. Kiedy nabierze sił, będzie tu częściej

zaglądać.

- Przecież to ty powiedziałaś, że matka nas zawiodła.

- Nie powinnam była tego mówić - westchnęła Elise. - Jeśli martwisz się

bardzo o Jensine, pójdę i przyprowadzę matkę.

Hilda pokiwała głową i przygryzła wargę, żeby się nie rozpłakać.

- Dasz sobie radę z Jensine i Hugo?

- Musisz tylko nakarmić małego przed wyjściem.

Elise z pewnym rozczarowaniem złożyła gazetę. Miała nadzieję, że Hilda

zaniemówi z podziwu i będzie z niej bardzo dumna. Bo chyba nie zna żadnej innej

dziewczyny znad rzeki Aker, która wydrukowałaby swoje opowiadanie w gazecie.

W drodze na Wzgórze Świętego Jana zastanawiała się, jak napisze następną

historię. Drgnęła, gdy za plecami usłyszała nagle jakiś głos. Obróciła się gwałtownie.

Ku swemu przerażeniu ujrzała panią Mathiesen, matkę Ansgara.

- Elise Ringstad? Jak to dobrze, że panią zauważyłam. - Pani Mathiesen z

trudem łapała oddech. - Dużo o pani myślałam od czasu, gdy spotkałyśmy się pod

sklepem kolonialnym na Maridalsveien. - Zatrzymała się i wzięła głęboki oddech. -

Ogromne wrażenie zrobiło na mnie to, że nie chciała pani przyjąć pieniędzy,

twierdząc, że pomoc ludziom w potrzebie to po prostu chrześcijański obowiązek.

Elise otworzyła usta, żeby powiedzieć, że się bardzo śpieszy, ale matka

Ansgara nie pozwoliła jej dojść do słowa.

- Gdy opowiedziałam o tym mojemu mężowi, był bardzo poruszony. Oboje

doszliśmy do wniosku, że za mało jest takich ludzi. Rozmawialiśmy o tym nawet w

towarzystwie podczas przyjęcia. Opowiedziałam wówczas o pani. Goście słuchali z

wielkim zainteresowaniem i wszyscy byli zgodni co do tego, że jest pani niezwykłą

osobą. Zwłaszcza że niewątpliwie pochodzi pani z nie najlepiej sytuowanej rodziny i

najprawdopodobniej potrzebuje pani pieniędzy. - Uśmiechnęła się nieco zakłopotana,

jakby przestraszyła się, że uraziła Elise.

- Przykro mi, pani Mathiesen, ale... - Tylko tyle zdołała powiedzieć.

- Wiem dobrze, że to była niewielka suma, w zasadzie symboliczna. Życie

naszego syna jest oczywiście o wiele więcej warte. Ale domyślam się, że większej

sumy też by pani nie wzięła. Mój mąż chciałby spotkać się z panią i osobiście pani

podziękować. Czy nie zechciałaby pani wpaść do nas do domu któregoś wieczora?

Bylibyśmy ogromnie wdzięczni.

- Bardzo mi przykro, pani Mathiesen, ale w ciągu dnia nie mam czasu. Mam

czteromiesięcznego synka i nie mam nikogo, kto mógłby się nim zająć. Biegnę

właśnie do matki, żeby poprosić ją o pomoc. Moja siostra urodziła niedawno córeczkę

i obawiamy się, że dziecku coś dolega.

Obróciła się i chciała ruszyć w swoją stronę, ale pani Mathiesen chwyciła ją za

ramię.

- Bardzo panią proszę, pani Ringstad. - Rzuciła jej błagalne spojrzenie. Elise

ku swojemu zdumieniu zauważyła, że jej oczy wypełniły się łzami. - Mój syn

przechodzi bardzo trudny okres i wydaje mi się, że pani mogłaby mu pomóc. Wdał się

w fatalne towarzystwo. Zrobiliśmy wszystko, żeby go odciągnąć od tych ludzi, ale on

był samotny, nieszczęśliwy i nie znał nikogo innego. W końcu udało mu się z nimi

zerwać, ale teraz robią wszystko, żeby go do siebie przyciągnąć. Mają w zanadrzu

coś, czym go szantażują, coś, co ujawnią, jeśli nie wróci do gangu. Oboje z mężem

próbowaliśmy się dowiedzieć, o co chodzi, ale nie chce nam nic powiedzieć.

Elise miała wielką ochotę uciec czym prędzej, ale jednak zapytała:

- Dlaczego pani sądzi, że ja mogłabym mu pomóc? Pani Mathiesen spojrzała

jej prosto w oczy.

- Bo on panią kocha.

Elise poczuła, jak rumieniec wstydu oblewa jej policzki. Była zła, że matka

Ansgara mówi coś takiego, skoro wie, że Agnes jest mężatką.

- Bardzo panią przepraszam, ale mam w domu chore niemowlę. A poza tym

wie pani przecież, że jestem zamężna.

I odwróciła się plecami.

- Wydawało mi się, że mąż panią porzucił! - zawołała za nią pani Mathiesen.

Elise zabrakło tchu. Skąd ona to wie? Czy plotki rozeszły się już po całym

mieście? Czy ludzie nie mają nic innego do roboty i muszą ciągle wtykać nos w nie

swoje sprawy? Była tak poruszona, że cała się trzęsła. Musi w końcu powiedzieć

prawdę Kristianowi i Pederowi, bo prędzej czy później dowiedzą się wszystkiego od

innych.

Na szczęście zastała matkę w domu.

- Elise? Stało się coś złego? Taka jesteś zdenerwowana. Elise pokiwała głową,

bardzo zadyszana.

- Coś się dzieje z dzieckiem Hildy. Czy możesz przyjść?

- Nie możecie wezwać lekarza?

- Zrobimy to. Ale Hilda potrzebuje ciebie. Zaczyna mówić, że to kara za to, że

nie oddała dziecka. Po porodzie zmieniła się nie do poznania. Wszyscy cię

potrzebujemy, mamo. Także Peder i Kristian. Chłopcy nie rozumieją, dlaczego nie

przychodzisz w odwiedziny. Nie mieszkamy przecież aż tak daleko. Skoro masz dość

siły, żeby spacerować po Wzgórzu Świętego Jana z Anne Sofie, to mogłabyś zejść na

dół, do Beierbrua.

Matka spojrzała na nią z przerażeniem.

- Ścierpieć nie możecie, że mam jeszcze jedno dziecko?

- Oczywiście, że możemy. Robiliśmy wszystko dla Anne Sofie, gdy z nami

mieszkała. Ale nie możemy znieść tego, że zaniedbujesz własne dzieci z tego

powodu.

Matka włożyła kapelusz i płaszcz, nowy wiosenny płaszcz, jak zauważyła

Elise. Pomogła się ubrać Anne Sofie. Wkrótce schodziły już ze wzgórza.

- Nie spodziewałam się tego po tobie, Elise. - Miała ściągnięte gniewem rysy

twarzy i ostry głos. - Miałam nadzieję, że życzycie mi szczęścia i radości po

wszystkim, co przeszłam.

- Życzymy. Ale mimo wszystko masz jeszcze dwójkę dzieci, które potrzebują

matki. I chociaż ja robię wszystko, żeby im ciebie zastąpić, to bardzo ich ranisz, gdy

widzą, że się o nich nie troszczysz.

Matka nic nie powiedziała. Zagryzła wargi i stawiała długie, energiczne kroki.

Elise miała jednak wrażenie, że trafiła swymi słowami w czuły punkt.

Przez dłuższy czas szły w milczeniu. Zbliżały się już do Beierbrua.

- Czy możesz pójść prosto do Hildy, a ja wezwę doktora? - zapytała Elise. -

Odwiedza pacjentów po południu.

Na szczęście doktor właśnie wychodził z gabinetu. Postanowił, że pójdzie z

nią od razu, bo inne wizyty nie były takie pilne.

W domu Elise zastała matkę z maleńką Jensine w ramionach. Anne Sofie

bawiła się z psem, a Hugo był spokojny.

Doktor bardzo dokładnie zbadał maleńkie ciałko, osłuchał niemowlę

kilkakrotnie. Potem pokręcił głową.

- Nic tu nie widzę. Wydaje się słaba i niedożywiona. Jesteś pewna, że masz

dość mleka?

Hilda przytaknęła.

- Mam tyle mleka, że mogę jeszcze karmić Hugo, gdy Elise brakuje pokarmu.

- No cóż. Postaraj się budzić ją regularnie i jakoś karmić. Najprawdopodobniej

nie nauczyła się jeszcze ssać. - Zamknął swoją torbę lekarską. - Poproszę dwie

korony.

Elise wyjęła pieniądze z szuflady w komodzie. Wiedziała, że Hilda nie ma

złamanego grosza. Doktor zniknął.

Nagle na dworze rozległy się jakieś głosy, po chwili do środka wpadli Peder i

Evert. Peder miał czerwoną i opuchniętą od płaczu twarz, brudne spodnie i dziury na

kolanach. Elise spojrzała na niego z przerażeniem.

- Co ci się stało?

Peder zaszlochał, spuścił głowę i nie był w stanie nic wykrztusić.

- Ależ Peder - wybuchnęła matka urażonym głosem. - Nie przywitasz się ze

mną?

Skinął głową, nie patrząc w jej stronę.

- Dzień dobry, mamo - powiedział, pociągając nosem.

- Gwóźdź go tak popchnął, że Peder poleciał na hałdę gruzu. - Evert był

zarumieniony z podniecenia i oburzenia. - Nazwał go Cyganem i powiedział, że

Cyganie nie mają nic do roboty w mieście. Ich miejsce jest na wiejskich drogach, tak

powiedział. A Peder powiedział, że to nieprawda, ale wtedy Gwóźdź zawołał, że jego

ojciec tale powiedział. Mówił, że ojciec Pedera był ciągle pijany i uganiał się za

ulicznicami w Vaterlandzie. A Peder mu powiedział, że jego ojciec był kapitanem

wielkiego statku, który pływał do Indii.

- Co ty opowiadasz? - Matka spojrzała na Pedera ze zgrozą. - Okłamujesz

swoich kolegów, Peder?

Elise podbiegła do brata i przytuliła go do piersi. Rzuciła matce pełne wyrzutu

spojrzenie.

- Czy ty nie rozumiesz, że Peder musi się bronić? Jeśli się rozejdzie, że ojciec

był Cyganem, mogą się zdarzyć gorsze rzeczy niż tylko zwykłe docinki w szkole.

- Mathiasowi nikt nie dokuczał z powodu pochodzenia. Mnie też nie. Musisz

się nauczyć bronić, Peder. Nie pozwalaj, żeby ci tak dokuczali.

Elise pogłaskała brata po głowie.

- Zdejmij spodnie, postaram się je załatać, zanim pójdziesz do pracy.

Zrobił, co mu kazała. W tej samej chwili do domu wrócił Kristian. Elise

usiadła do maszyny do szycia, a Hilda wyjęła coś do jedzenia dla chłopców. Hugo się

bardzo rozkrzyczał, a po chwili dołączyła do niego Jensine.

Matka włożyła kapelusz i płaszcz.

- Chodź, Anne Sofie. Musimy wracać do domu i zrobić obiad dla taty.

Skinęła wszystkim głową i zniknęła za drzwiami. Cała rodzina poczuła ulgę.

Kristian spojrzał na Hildę.

- Po co tu przyszła?

- Przyszła sprawdzić, co dolega Jensine.

- Nie chciała z nami zjeść.

- Nie, nie miała czasu. Musiała wracać do domu, żeby przygotować obiad dla

pana Hvalstada.

Peder spojrzał odważnie na brata.

- Nic nie szkodzi, Kristian. My mamy Elise.

Elise poczuła, że wszystko się w niej gotuje. Co się dzieje z tymi ludźmi? -

zastanawiała się. Czy nikt się już nie troszczy o swoje dzieci? Może to i dobrze, że

Emanuel poszedł w swoją stronę. Skoro już teraz zaczął źle reagować na płacz Hugo,

nie wiadomo, jak by się zachowywał, gdyby nadal z nimi mieszkał.

ROZDZIAŁ SIÓDMY

Dwudziestego trzeciego maja zmarł wielki norweski pisarz, Henryk Ibsen.

Elise i Hilda dowiedziały się o tym dopiero wtedy, kiedy chłopcy wrócili ze

szkoły. Flaga została opuszczona do połowy szkolnego masztu, nauczyciele nie

mówili o niczym innym.

- Czy ty wiesz, Elise, że ojciec Ibsena zbankrutował, kiedy Ibsen miał osiem

lat? Nauczyciel powiedział, że lepiej być ciągle biednym niż być bogatym, a potem

biednym. Dlatego Ibsen pisał o tym, jak to jest. Miał wtedy trochę ponad dwadzieścia

lat. Pisał pod pseudonimem, tak samo jako ty. Nazwał się Brynjolf Bjarme.

Nauczyciel mówił, że napisał wtedy sztukę o tym, że nie zawsze się udaje to, czego

człowiek chce. A potem Ibsen był w ruchu robotniczym i pisał w waszej gazecie.

Elise pomyślała o Emanuelu. On także był bogaty i stał się biedny, ale zamiast

spisać swoje przeżycia i uczucia, zwyczajnie uciekł.

- A wiesz, że Ibsen napisał sztukę, która się nazywa Gdy wstaniemy z

martwych. - wtrącił Evert z zapałem. - Myślałem, że to niemożliwe. Wstać po

ś

mierci? To możliwe, Elise?

Elise pokręciła głową.

- Nie, to niemożliwe, Evert. Ale wielu ludzi nie może zrozumieć, że ten, kto

umarł, nigdy już nie wróci.

Tak jak córka Mathilde nie mogła tego zrozumieć, pomyślała.

- Oni wracają o pewnym czasie - powiedział Peder - ale my ich nie zawsze

rozpoznajemy. Mała dziewczynka, która umarła, może wrócić jako staruszka, a mały

chłopiec, którego wepchnęli do wodospadu, będzie starym dziadkiem.

- Co ty opowiadasz, Peder. - Tym razem zdenerwowała się Hilda. - Dobrze

wiesz, że ci, którzy nie żyją, mieszkają w niebie, u Jezusa. Nie wracają na ziemię.

- No, nie, ojciec chyba wcale by nie chciał wrócić. Zwłaszcza teraz, kiedy

matka wyszła za tego Hvalstada.

W kuchni zapadła cisza.

Elise zaczęła się zastanawiać nad tym, co powiedział Peder. Najpierw

dokuczał mu Pingelen, teraz Gwóźdź. Czy Peder naprawdę się ich boi?

- Jeśli Gwóźdź dalej cię będzie prześladował, to przyjdę do szkoły i z nim

porozmawiam - oświadczyła stanowczym głosem.

Peder nic nie powiedział. Elise zrozumiała, że wcale go nie pocieszyła.

Wiedział, że to by tylko pogorszyło sprawę.

- Możesz mu powiedzieć, że będzie miał ze mną do czynienia - odezwał się

Kristian ponuro. Twarz Pedera się rozjaśniła. To znacznie lepsze rozwiązanie niż

wizyta starszej siostry, pomyślała i uśmiechnęła się z wdzięcznością do Kristiana.

Gdy Elise i Hilda siadły nieco później, by trochę odpocząć, każda z kubkiem

kawy, Hilda powiedziała w zamyśleniu:

- Zastanawiałam się nad tym, Elise. Miałaś rację. Matka się zmieniła.

Elise pokiwała głową.

- Pamiętasz, jaka czuła i troskliwa była przed swoją chorobą? Dzieci były dla

niej najważniejsze w życiu. Zastanawiam się, czy człowiek tak się zmienia, gdy się

zakocha. I jak się będzie z tym czuła, gdy zakochanie minie.

- Upłynął już rok, od kiedy pojawił się Hvalstad. Nie można być chyba tak

długo zakochanym?

- Niektórzy pewnie mogą. Ale moim zdaniem matka prędzej czy później

zrozumie, że źle postąpiła, myśląc bardziej o sobie niż o dzieciach. Nigdy nie była

taką egoistką.

Tego samego wieczoru Elise zaczęła pisać swoje drugie opowiadanie. Usiadła

w kuchni, gdy tylko chłopcy się położyli. Hilda też poszła wcześniej do łóżka. Na

dworze padał deszcz, zrobiło się tak mrocznie jak jesienią, pogoda pasowała do

smutnej opowieści o ulicznicy Othilie.

Przez chwilę Elise siedziała bezczynnie i patrzyła w przestrzeń. Nie zapaliła

lampy, w półmroku łatwiej jej było przeżyć jeszcze raz wizytę na Lakkegata,

wyobrazić sobie najbardziej żałosnych i nieszczęśliwych ludzi, kobiety i mężczyzn,

którzy nie mieli przed sobą żadnego innego życia niż życie w poczuciu winy i wstydu,

pośród cierpień i nędzy. Postanowiła, że zatytułuje swoją historię Pokrzywdzeni.

Gdy wyobraźnia przeniosła ją do Vaterlandu, chwyciła za pióro. Opisywała

dziwne, brudne, podpite postaci, tak jak je widać było z daleka. Gdy człowiek się do

nich zbliżał, największe wrażenie wywierał wyraz ich twarzy. Było w nich jakieś

napięcie, jakby życie w nędzy ściągnęło im rysy. Jeśli na którejś pojawiał się uśmiech,

był całkiem inny niż u większości ludzi, przypominał śmiertelny grymas ust, których

nie da się zamknąć.

Opisywała pokój, w którym znalazła Othilie skuloną na łóżku; cuchnący,

mroczny, odrażający pokoik, w którym na pewno roiło się od pluskiew i karaluchów.

Othilie leżała niczym przerażone dziecko, w embrionalnej pozycji, z głową przykrytą

częściowo poduszką, napisała Elise. Twarz miała starą i pociągłą, cienie pod oczami,

nieobecne spojrzenie.

Na początku Elise nie widziała w niej nic poza nienawiścią, niechęcią i

wściekłością. Ale z czasem Othilie zaczęła się otwierać. Elise pisała, jak się Othilie

przeraziła, gdy zauważyła czerwoną wysypkę na swojej szyi i ramionach i pomyślała,

ż

e zaraziła się „tym paskudztwem”, i „strach ją chwycił za gardło”. Bała się tak

bardzo, że nie miała odwagi pójść do lekarza.

Najlepszą częścią opowieści było zakończenie. Othilie odprowadziła ją na

koniec ulicy, zatrzymała się i powiedziała: „No to masz już za sobą najgorsze. Teraz

pędź do domu i trzymaj się z daleka od Lakkegata”. Okazała troskę jednej z tych,

które miały więcej szczęścia w życiu i nie musiały zarabiać na ulicy.

Elise była zmęczona, ale zadowolona, gdy skończyła pisać. Przeczytała szybko

całość i nie miała ochoty niczego zmieniać.

Wszystko zależało tylko od tego, czy redakcja zechce to wydrukować. Wielu

czytelników się oburzy, niektórzy potępią autora. Niech i tak będzie. Elise nie miała

zamiaru upiększać rzeczywistości. Miała wrażenie, że redaktor jest odważnym

człowiekiem, który będzie wolał stracić paru czytelników niż ukrywać przed nimi

prawdę.

Postanowiła przepisać opowiadanie na czysto i zanieść je Torkildowi już

następnego dnia.

Gdy Elise wstawała od stołu, na horyzoncie, od wschodu, pojawiła się już

stalowoszara poranna smuga. Elise pracowała całą noc. Kilkakrotnie słyszała Hildę i

Jensine. Stanęła, zamyślona, przy kuchennym oknie, skąd widać było warzelnię i

purpurową łunę wschodzącego słońca.

Jeśli cierpienia, które opisała mają się wreszcie skończyć, trzeba obudzić

wszystkich ludzi do walki, pomyślała. Musi powstać prawo zabraniające wyzysku,

prawo, które powstrzyma tych, którym się poszczęściło od wykorzystywania

nieszczęśliwych.

Wszyscy powinni dostawać taką zapłatę, na jaką sobie zasłużyli. Ten, kto stoi

przy maszynie, jest równie ważny jak ten, który określa, do czego maszyna zostanie

użyta. Ludzi, którzy chcą pracować, ale nie mogą znaleźć zajęcia, powinno wspierać

całe społeczeństwo. Podobnie jak chorych, niepełnosprawnych, starców i dzieci.

Naród powinien zdobyć się na solidarność i wyciągnąć rękę do pogrążonych w nędzy,

by pomóc im wydostać się z bagna. Elise odwróciła się od okna. Usłyszała, że Hugo

się budzi i zaczyna marudzić, domagając się porannej toalety. Wkrótce zawyją

fabryczne syreny.

Następne opowiadanie napiszę o wolności, pomyślała Elise. O wolności, którą

niedawno zdobył nasz kraj, o tęsknocie i pragnieniu wolności, które odczuwa każdy

człowiek.

Wzięła wiadro i wyszła po wodę. W nocy padał deszcz, ale niebo już

zaczynało się przejaśniać. Krople kapały z drzew, trawa była mokra. Rzeka pieniła się

bardziej niż zwykle.

Gdy Elise wyciągnęła wiadro ze studni i miała ją na powrót przykryć,

usłyszała jakiś głos. Obróciła się ze zdumieniem. Kto tu przyszedł o tak wczesnej

porze?

Ku swemu przerażeniu rozpoznała w przybyszu Ansgara.

- Czego chcesz? - Usłyszała niechęć w swoim głosie, ale też nie miała żadnych

powodów, by okazywać mu sympatię.

- Chciałem się tylko dowiedzieć, czy on naprawdę uciekł.

- To nie twoja sprawa.

- Jak sobie radzisz finansowo?

- A co cię to obchodzi? - Rzuciła mu pełne urazy spojrzenie.

- Dobrze wiesz, że mnie to obchodzi. Nie jestem takim łajdakiem, za jakiego

mnie masz. Byłem nim, ale już nie jestem.

- Trochę za późno. - Spojrzała na niego ze złością.

Pokiwał głową, nie wydawał się jej już taki niezdarny jak przedtem, sprawiał

raczej wrażenie człowieka zdecydowanego.

- Wiem o tym. Mówiłem już, że wiem, co zrobiłem, że bardzo tego żałuję i że

wiele bym dał, by do tego nie doszło. Chcę, żebyś wiedziała, że poczuwam się do

odpowiedzialności. Jeśli jest coś, w czym mógłbym ci pomóc, bardzo by mi ulżyło.

- Dziękuję, ale świetnie sobie radzę bez twojej pomocy. Wzięła wiadro,

odwróciła się do niego plecami i ruszyła do drzwi.

- Wrócę tu jeszcze! - zawołał za nią. - Może zmienisz zdanie.

- Możesz być pewien, że nie zmienię! - odkrzyknęła.

Gdy weszła do kuchni, z sypialni wyłoniła się ziewająca Hilda.

- Z kim ty rozmawiasz o takiej porze?

- Z nikim.

- Przecież słyszałam.

- Mówię, że z nikim.

Hilda spojrzała na siostrę ze zdziwieniem.

- To był Emanuel?

- Też coś - prychnęła Elise. - O nie. Emanuel je przecież śniadanie przy stole

w wielkim dworze w Ringstad razem ze swoimi rodzicami i ze swoją kochanką.

- Byłaś bardzo rozgniewana. Nie wiedziałam, że jest jeszcze ktoś, komu

chciałabyś ukręcić łeb. - W tej samej chwili coś jej przyszło do głowy. - To chyba nie

był... ?

- To nie był nikt, już mówiłam.

Hilda podbiegła do drzwi, otworzyła je i powiedziała cicho:

- Nadal stoi na moście. Mam pójść i porozmawiać z nim w twoim imieniu?

- Nie, dziękuję, sama sobie poradzę.

- Po co przyszedł?

- Żeby zapytać, czy nie potrzebuję pomocy. Słyszał, że Emanuel odszedł. Nie

mam pojęcia, skąd to wiedział.

Hilda zmrużyła oczy.

- No proszę. Chciał ci pomóc?

- Powiedział, że poczuwa się do odpowiedzialności. Żałuje i wiele by dał, żeby

do tego nie doszło. Jakby to miało dla mnie teraz jakieś znaczenie.

Hilda otworzyła usta.

- Pierwszy raz słyszę o kundlu, który przeprasza za to, że rzucił się na

niechętną sukę.

- Poradzę sobie bez takich przeprosin. Niedobrze mi się robi na jego widok,

wolałabym zapomnieć o jego istnieniu.

Elise napaliła w piecu i nastawiła kawę. Hilda spojrzała na nią w zamyśleniu.

- Pieniądze w szufladzie nie starczą na długo, Elise. Za parę miesięcy już ich

nie będzie, a przecież żadna z nas nie ma ochoty wracać do fabryki i zostawiać swoje

dziecko w tekturowym pudełku w sieni. Czy to nie jest dobry pomysł, żeby on wziął

na utrzymanie swojego syna?

Elise spojrzała na nią prawdziwie wstrząśnięta.

- Co ty mówisz. Chcesz, żebym wzięła pieniądze od tego drania?

- Dlaczego nie? Czy nie ma takich, którzy walczą o to, by zmusić ojców do

płacenia na rzecz dzieci, które spłodzili?

- To brudne pieniądze. Nie dotknęłabym ich nawet pogrzebaczem.

- Przecież raz już wzięłaś. Trochę więcej czy trochę mniej, to chyba nie gra

roli.

Elise pokręciła głową całkiem zrezygnowana.

- Zupełnie nie rozumiem twojej postawy.

- Przemyśl to, Elise. Myślę, że inaczej zaśpiewasz, gdy pewnego dnia

zabraknie ci pieniędzy na czynsz.

W tej samej chwili z poddasza zeszli Olsenowie, żeby zrobić sobie śniadanie,

więc obie siostry umilkły.

- Późno się zrobiło - powiedziała Petrike. - Poczęstujesz nas kawą, Elise?

Oddam ci jutro, jak kupię u Magdy.

Elise niechętnie pokiwała głową. Słyszała to już po raz trzeci w ciągu

ostatnich dni.

- Ale naprawdę kup tę kawę. W umowie o wynajem mieszkania nie było ani

słowa o darmowych śniadaniach.

- Myślałem, że dobrze ci się powodzi, Elise - uśmiechnął się Hjalmar,

pokazując zęby żółte od tytoniu. - Masz nawet wózek dla dziecka.

- Wózek mam pożyczony. Chyba nietrudno się domyślić, że nie powodzi mi

się tak dobrze, skoro muszę szyć dla ludzi i wynajmować poddasze.

- Czy twój teść nie jest bogaty?

Każde z Olsenów wzięło z rąk Elise kubek z kawą. Oboje pili kawę na stojąco

i zerkali na nią z zaciekawieniem.

- Ja nie mam z tego korzyści.

- Czyżbyś trafiła na jakąś skąpą rodzinę?

Elise nie odpowiedziała. Uchyliła drzwi do pokoju.

- Chłopcy? Pora wstawać. Wkrótce zaczynają się lekcje.

Spod kołdry Pedera rozległo się jakieś pochlipywanie i pociąganie nosem.

- Nigdzie nie pójdę. Gwóźdź ze swoją bandą znów mnie zaciągnie w błoto. I

będą na mnie mówić Cygan. Ja nawet nie mam czarnych włosów i czarnych oczu, ale

oni i tak to ciągle powtarzają.

- Słyszałeś przecież, co wczoraj powiedział Kristian. Jeśli znów zaczną, będą

mieć z nim do czynienia.

- To nic nie pomoże, Elise. Kristian nie da im wszystkim rady. Petrike i

Hjalmar uważnie przysłuchiwali się tej rozmowie.

- Dlaczego chłopcy nazywają Pedera Cyganem? - Głos Petrike nabrzmiał

ciekawością.

Elise westchnęła w duchu. Dlaczego się nie zorientowała, że Petrike jest

straszną plotkarką, gdy zgodziła się wynająć im mansardę?

- Niektórzy to sobie wymyślili, żeby mu dokuczyć - odparła cierpko.

- A macie Cyganów w rodzinie? - zainteresowała się Petrike. Elise roześmiała

się wymuszonym śmiechem.

- A wyglądamy na to?

- Nie, ale... no tak. Kristian ma ciemne włosy.

- Gdybyśmy byli Cyganami, nie mieszkalibyśmy w tym domu.

- Dziś nie wszyscy Cyganie prowadzą wędrowne życie.

- Nie jesteśmy Cyganami. - Elise rozgniewała się na dobre.

- No, no, tylko spokojnie. Nie mówię przecież, że jesteście Cyganami, pytam

tylko, czy nie macie Cyganów w rodzinie.

- Może mieliśmy przed czasami wikingów - ucięła dyskusję Hilda. - Wtedy

wszyscy byliśmy Cyganami.

Petrike i Hjalmar rzucili Hildzie niepewne spojrzenia, odstawili puste kubki na

stół, wzięli po kromce chleba i zniknęli. Hilda zachichotała.

- Trafiłam.

Do kuchni wszedł zapłakany Peder.

- Czy przed czasami wikingów w Norwegii mieszkali tylko Cyganie?

- Nie, Peder, Hilda chciała tylko im trochę dokuczyć. Cyganie przybyli do

Norwegii kilkaset lat temu. Jeżdżą po całym kraju i nigdy nie mieszkają w jednym

miejscu. Dlatego nazywają się wędrowcami. Mówią po cygańsku, ale wtrącają często

niemieckie, szwedzkie i norweskie słowa. Z czasem zaczęli się do nich przyłączać

inni; bezdomni mnisi, którzy nie należą już do żadnego klasztoru, byli żołnierze, wy-

robnicy, którzy nie chcą już dłużej harować na roli, dziewczyny z bękartami,

więźniowie i ludzie, którzy stracili swoje majątki. To znaczy, że Cyganie są tacy sami

jak my, bardzo różnorodni.

- To dlaczego tak źle jest być Cyganem?

- Bo nie wolno się włóczyć.

- A dlaczego oni nie przestaną się włóczyć, skoro to jest zakazane?

- Nie wiem, Peder. Myślę, że mają to we krwi. Nie potrafią inaczej.

- W takim razie nie jestem żadnym Cyganem. - Peder spojrzał na nią z

triumfem.

- Nie, nie jesteś żadnym Cyganem.

Gdy chłopcy wyszli z domu, Elise obróciła się do siostry.

- Jak się czuje dziś Jensine? Czy jest równie ospała? Hilda pokiwała głową.

- Ciągle tylko śpi i śpi. Wstawałam w nocy dwa razy, ale niewiele zdołałam w

nią wmusić. Ona nie chce jeść.

- Nie możesz się poddawać, Hildo. Szczyp ją w nosek i wkładaj jej często coś

do buzi, żeby ją pobudzić do ssania. Musi coś jeść. - Elise zawahała się przez chwilę.

- Myślałaś już o chrzcinach?

Hilda spojrzała na nią z przerażeniem.

- Dlaczego pytasz?

- To takie dziwne? Wszystkie dzieci trzeba przecież kiedyś ochrzcić. Nawet

jeśli postanowiłaś już, że odziedziczy imię po matce, to przecież trzeba to zapisać w

kościelnych księgach.

- Dzieci się chrzci dopiero, gdy mają dwa, trzy miesiące.

- Hugo miał tylko miesiąc.

Hilda rzuciła siostrze podejrzliwe spojrzenie.

- Czy jest jakiś szczególny powód? Chcesz powiedzieć, że Jensine umrze?

- Hilda, nic takiego nie powiedziałam. Chciałam ci tylko pomóc. Za mnie

wszystko załatwiał Emanuel.

Hilda zagryzła wargi.

Elise pożałowała swego pytania. Zaraziła swymi obawami siostrę.

ROZDZIAŁ ÓSMY

Tego samego popołudnia ktoś zapukał do drzwi, gdy tylko chłopcy poszli do

pracy. Elise otworzyła, pełna napięcia, bo rzadko ich ktoś odwiedzał. Przestały już się

lękać odwiedzin majstra, ale Elise była przygotowana na to, że w każdej chwili może

się pojawić Emanuel. Ku swemu zdumieniu na progu ujrzała Carla Wilhelma.

Rumieniec pokrył jej policzki.

- Dzień dobry, pani Ringstad - uśmiechnął się przyjaźnie. - Czy mogę wejść na

chwilę?

Elise otworzyła drzwi szerzej i wpuściła gościa. Hilda prała właśnie pieluchy i

rozwieszała je nad piecem. Pozdrowiła gościa z pewną rezerwą. Najprawdopodobniej

każdy znajomy Emanuela był człowiekiem tego samego co on pokroju.

Elise zaprosiła Carla Wilhelma do salonu z poczuciem wstydu. Łóżko

chłopców i materac Kristiana stały niemal na środku. Na łóżku leżała niedokończona

peleryna dla pani Paulsen. A dokoła niej pudełko szpilek, kawałki tkaniny, nitki,

centymetr i nożyce. Elise powinna była zanieść pelerynę już jakiś czas temu, ale

ciągle coś jej stawało na przeszkodzie. Sporo czasu zabrało jej naszywanie pereł,

które zgodnie z życzeniem pani Paulsen miały zdobić kołnierz i ramiona.

- Przepraszam za ten bałagan. Carl Wilhelm był szczerze zdumiony.

- Co się stało z wszystkimi meblami?

- Meble... meble należą do dworu Ringstad.

Carl Wilhelm zmarszczył brwi i rzucił jej dziwne spojrzenie.

- Chce pani powiedzieć, że Emanuel zabrał meble ze sobą? Pokiwała głową,

nie podnosząc wzroku.

Carl Wilhelm nie zareagował od razu. Po chwili głos mu się trochę rozjaśnił.

- Mam pani przekazać pozdrowienia od ojca. Zawsze mnie o to prosi, gdy wie,

ż

e się będziemy widzieć.

- Bardzo dziękuję. Pana ojciec jest taki uroczy.

Carl Wilhelm podał jej papierową torbę, którą trzymał w ręku.

- Przysyła pani trochę kawałków mięsa z kością, które udało mu się zdobyć.

Ma dobre stosunki z kupcami, zwłaszcza z rzeźnikiem - roześmiał się z pewnym

zakłopotaniem.

Elise przyjęła paczkę z rumieńcem na twarzy.

Zapadła cisza. Co za wstyd, pomyślała Elise. W kuchni pełno mokrej bielizny,

a tu nie ma nawet stołu. W jaki sposób zaproponować mu kawę?

Carl Wilhelm odchrząknął.

- Przyszedłem, żeby się zapytać, czy nie mógłbym w czymś pomóc... To

znaczy... Nigdy nie sądziłem, że coś takiego się zdarzy. Byliśmy tu tak niedawno,

spędzaliśmy miło czas, a on nagle...

Elise zrozumiała, że Carl Wilhelm jest wstrząśnięty zachowaniem Emanuela.

Gdyby był innego zdania, nie przyszedłby tutaj. Chyba że powodowała nim litość. Tej

myśli Elise nie mogła znieść.

- Nie było mu łatwo - zaczęła, ale Carl Wilhelm od razu jej przerwał.

- Tak się nie robi. Ożenił się przecież z panią, nie powinien się tak szybko

poddawać.

Elise przypomniała sobie rozmowę, którą kiedyś usłyszała. Carl Wilhelm

proponował wtedy, by Emanuel częściej ich odwiedzał, to będzie mu łatwiej

wytrzymać. Elise nie wiedziała, co mu teraz odpowiedzieć.

- Zaniosę kości do kuchni - powiedziała więc czym prędzej. Gdy tylko weszła

do kuchni, dała znak, by Hilda uprzątnęła ze stołu. Hilda z pewną niechęcią spełniła

jej polecenie.

- Ma pan ochotę na filiżankę kawy? Możemy wypić w kuchni - zaproponowała

po powrocie. Miała nadzieję, że Carl Wilhelm odmówi, ale on, jak kiedyś jego ojciec,

pokiwał głową i podziękował za propozycję. - Chłopcy są w pracy - wyjaśniła. -

Poddasze wynajęliśmy parze w średnim wieku, więc przenieśliśmy chłopców do

salonu. Nie najlepiej spało im się w kuchni z dwoma krzyczącymi niemowlętami -

uśmiechnęła się usprawiedliwiająco. - Jest nam znacznie łatwiej niż innym. W

czynszówkach w tej okolicy dwie, czasem trzy rodziny mieszkają w jednym pokoju z

kuchnią.

Sama zauważyła, że mówi szybko i nerwowo. Tak trudno wyjaśnić to, co się

stało, nie mówiąc nieładnie o Emanuelu. W tej sytuacji lepiej mówić o czymś innym.

Carl Wilhelm grzecznie przytakiwał, ale chyba nie słuchał jej uważnie. Gdy w

końcu się odezwał, okazało się, że wciąż zaprząta go zdrada Emanuela.

- Czy on to jakoś wyjaśnił? Powiedział, co naprawdę myśli? Pokręciła głową.

- Wyszłam z domu w jakiejś sprawie, a gdy wróciłam, już go nie było.

- A kiedy przyszedł po meble?

- Meble zabrał od razu ze sobą.

Carl Wilhelm spojrzał na nią wstrząśnięty.

- Nie zaczekał na panią, żeby się wytłumaczyć? i Elise wzruszyła ramionami i

spuściła wzrok.

- Na pewno nie jest jedynym mężem, który tak postąpił. Życie stało się zbyt

trudne dla niego.

Carl Wilhelm westchnął głęboko. I uśmiechnął się.

- I pomyśleć, że my nazywamy kobiety słabą płcią. Elise również się

uśmiechnęła.

- Tu, nad rzeką Aker, kobiety dbają o dom, zdobywają jedzenie i ubrania dla

dzieci, troszczą się, żeby miały dach nad głową.

Usiedli przy kuchennym stole, a Hilda podała kawę. Elise mogła

zaproponować gościowi tylko suchy chleb do kawy, uznała więc, że lepiej będzie nie

pytać, czy ma na coś ochotę.

- Wróciłem właśnie z Kopenhagi, gdzie obserwowałem warunki, w jakich

pracują niektórzy robotnicy. Odwiedziłem odlewnię żelaza i hutę szkła i trudno mi

powiedzieć, gdzie robotnicy mają gorzej. W hucie szkła jest tak gorąco jak w

przedsionku piekła, a w odlewni musieli wyrabiać glinę pomieszaną z końskim

nawozem. Widziałem też małe dzieci, które przychodziły do pracy z matkami między

piątą a szóstą rano, a kończyły między ósmą a dziewiątą wieczorem. Wtedy matki

miały całkiem opuchnięte ręce, a dzieci były zmęczone i płaczliwe. To było straszne.

Elise pokiwała głową.

- To mi przypomina warunki pracy tu, w kraju. A jednak bezrobotni mają

jeszcze trudniejsze życie. Zastanawiam się, czy za dawnych czasów było lepiej.

- Tak, można się nad tym zastanawiać. Kryzys, który nas dotknął przed paru

laty, ma związek z gospodarką wielkich mocarstw kolonialnych. - Uśmiechnął się

przepraszająco. - Ale to panią na pewno nie interesuje.

Elise z powagą pokiwała głową.

- Ależ tak, jak najbardziej. To dotyczy nas wszystkich, również robotników.

Wiemy, że właściciele fabryk robią wszystko, żeby utrzymać płace na jak najniższym

poziomie i czerpać jak największe zyski. Kiedy produkuje się więcej towarów, niż

ludzie mogą kupić, coraz trudniej zwiększyć sprzedaż. Właściciele nie inwestują więc

w nowe maszyny, nie zatrudniają nowych pracowników. I koło się zamyka.

Właściciele są zależni od robotników, bo to oni produkują, a robotnicy zależą od

swoich zarobków, które umożliwiają im życie.

Carl Wilhelm słuchał z zainteresowaniem.

- Czy zastanawiała się pani kiedyś nad tym, czy nie poszukać sobie innego

zajęcia? Proszę mnie źle nie zrozumieć, wiem, że wielu ludzi jest dumnych z tego, iż

udało im się zdobyć pracę w fabryce. To przecież znacznie lepiej płatne zajęcie niż

służba w bogatych domach albo szycie dla ludzi. Wydaje mi się jednak, że jest pani

bardzo zdolna i gdyby tylko mogła pani dłużej chodzić do szkoły, zaszłaby pani

daleko.

Elise pokręciła głową, nie patrząc na niego.

- Tacy ludzie jak ja nie powinni o tym nawet myśleć. Nikogo w tej okolicy nie

stać na kształcenie dzieci. Gdy dzieciom udaje się skończyć szkołę powszechną,

rodzice oddychają z ulgą. Ja nie zamierzam wracać do fabryki, póki Hugo nie będzie

dość duży, by zostawać w żłobku. Przez najbliższy rok będziemy żyć oszczędnie.

Przyjmuję zlecenia krawieckie, gdy tylko mogę jakieś dostać.

- Podczas gdy mężczyzna, który powinien was utrzymywać, poszedł w swoją

stronę. - Carl Wilhelm był poruszony.

Elise nie odpowiedziała.

Hilda poszła do sypialni, żeby nakarmić Jensine. Elise cieszyła się, że siostra

tego nie słyszy. Prędzej czy później nie wytrzymałaby i zemściłaby się na Carlu

Wilhelmie za to, co zrobił Emanuel.

Gość podniósł się z miejsca.

- Dziękuję za kawę. - Ruszył w stronę drzwi, ale zatrzymał się, obrócił i

spojrzał na nią. - Olga Katrine i ja pobieramy się za tydzień. Zaprosiłem Emanuela i

chciałem, żebyście przyszli oboje, a teraz nie wiem, jak to załatwimy.

- Proszę nie myśleć o mnie, to przecież Emanuel jest pańskim przyjacielem.

Nie sądzę, by chciał zabrać mnie ze sobą po tym, co się zdarzyło.

- Przecież nadal jesteście małżeństwem.

- Owszem, i nie sądzę, by poprosił o rozwód, bo to przyniosłoby wstyd jego

rodzinie. Ale nie spodziewam się też, by do nas wrócił.

- Nie jestem tego pewien, pani Ringstad. Pieniądze nie są najważniejsze.

- Dla tego, któremu ich nie brakuje.

Nie odpowiedział. Włożył kapelusz i otworzył drzwi.

- Czy to znaczy, że pani nie ma ochoty przyjść na ślub?

- Bardzo mi miło, że pan pyta, to byłoby na pewno wspaniałe przeżycie, ale

sądzę, że w tej sytuacji muszę odmówić.

Hilda weszła do kuchni, gdy tylko gość zniknął za drzwiami.

- Że też byłaś dla niego taka miła. On jest na pewno z tej samej gliny co

Emanuel. Jak mógł przyjść tu do nas z jedzeniem, jakbyśmy mieszkali w slamsach.

To zniewaga.

- Nie chciał nas obrazić. Wiedział, że nie jest nam lekko i że na pewno nie

przyjmiemy pieniędzy. Widziałam, że był zakłopotany, gdy mi podawał tę torbę.

- Nie rozumiem, dlaczego ich bronisz. Łajdacy.

- Nie wszyscy zamożni ludzie są źli. Jego ojciec przyszedł tu przecież, żeby

dać Pederowi kociaka, gdy się dowiedział, że Peder jest taki przygnębiony. Gdy go

spotkałam przed posterunkiem, traktował mnie bardzo przyjaźnie i miło, wcale się nie

wywyższał. Carl Wilhelm wcale nie musiał tutaj przychodzić. Przyjaźni się z Ema-

nuelem i mógł wziąć jego stronę. Poruszyło go jednak zachowanie Emanuela i chciał

zapytać, czy przyjdę na ślub, skoro Emanuel jest też zaproszony.

Hilda prychnęła ze złością.

- Miał po prostu wyrzuty sumienia, bo cię nie zaprosił. Elise westchnęła

zrezygnowana.

- Myśl, co chcesz. Ja lubię zarówno Carla Wilhelma, jak i jego ojca.

Ciekawe, czy Emanuel zjawi się na ślubie, pomyślała później Elise. Czy

zdobędzie się na to, by przyjechać do miasta i nawet do nas nie zajrzeć?

Tej nocy zasnęła jednak bez trudu, pomimo wszystkich myśli, które wywołała

nieoczekiwana wizyta. Jedna nieprzespana noc stanowczo wystarczy.

Następnego wieczoru pobiegła do Andersengarden, żeby poprosić Torkilda, by

zaniósł jej nowe opowiadanie swojemu przyjacielowi redaktorowi.

Pani Thoresen przeniosła się do kuchni, zostawiając pokój nowożeńcom. Choć

był jeszcze wczesny wieczór i zachodzące słońce odbijało się w szybach od strony

podwórka, a ptaki nie przestały śpiewać, pani Thoresen już się położyła.

Elise z przerażeniem patrzyła na jej bladą i wychudzoną twarz. Łóżko było

bardzo wąskie, a mimo to za duże dla niej. Pani Thoresen zawsze była szczupła, ale

teraz wyglądała jak szczapa.

- Dobrze się pani czuje, pani Thoresen?

Pani Thoresen uniosła powieki, jakby kosztowało ją to wiele wysiłku.

- Jestem tylko strasznie zmęczona. Czuję się tak, jakby coś mnie ciągnęło do

ziemi.

- Nie będę pani przeszkadzać, chcę tylko coś przekazać Torkildowi.

Pani Thoresen pokiwała głową, zamknęła powieki, a głowa opadła jej na

poduszkę.

Elise zapukała i jasny głos Anny zaprosił ją do środka.

- Elise? Jak miło. Rozmawialiśmy właśnie o tobie. - Anna siedziała na

wiklinowym krześle przy otwartym oknie z książką w rękach, a Torkild naprawiał

parę zdartych butów. - Zastanawialiśmy się, czy znalazłaś czas, żeby coś jeszcze

napisać. Gdy czytałam to, co wydrukowałaś w gazecie, rozpłakałam się, choć znałam

przecież tę historię. Chyba nie gniewasz się, że Torkild powiedział mi prawdę?

Elise pokręciła głową.

- Wiem, że to zostanie między nami. Przyniosłam właśnie następne

opowiadanie. - Spojrzała z wahaniem na Torkilda. - Czy mógłbyś to zanieść

redaktorowi?

- Oczywiście. Połóż to na komodzie. Jutro zaniosę. I tak wybieram się do

miasta.

- Mogłabyś usiąść z nami na chwilę? - Anna spojrzała na nią błagalnie. - Już

tak dawno nie rozmawiałyśmy. Na weselu nie było żadnej okazji.

Elise usiadła obok przyjaciółki.

- Jak się chowają Hugo i mała Jensine?

- Hugo rośnie zdrowy, ale z Jensine coś jest nie tak jak trzeba. Bardzo mało je,

choć Hilda ma mnóstwo pokarmu, głosik ma słabiutki, a odzywa się bardzo rzadko.

Wydaje mi się, że jest chora, i zapytałam nawet Hildę, czy nie chciałaby jej wkrótce

ochrzcić, ale Hilda się rozgniewała. Widzi, że coś jest źle, ale woli się nad tym nie

zastanawiać.

Anna spojrzała na nią ze współczuciem.

- A przecież i bez tego masz tyle kłopotów. Mam nadzieję, że nie weźmiesz mi

za złe bezpośredniego pytania, ale czy Emanuel odezwał się do ciebie?

Elise pokręciła głową.

- Carl Wilhelm Wang - Olafsen, przyjaciel Emanuela z Kongsvinger,

odwiedził mnie wczoraj wieczorem. Żeni się w następną sobotę i zaprosił w zasadzie

Emanuela razem ze mną, ale zrozumiał, że w tej sytuacji trudno będzie tak to

zorganizować, byśmy przyszli oboje.

Anna zmarszczyła brwi.

- Po co przyszedł?

- Chyba z litości. To było bardzo nieprzyjemne.

- Powiedziałaś „w tej sytuacji”. Czy liczysz na powrót Emanuela?

- Nie wiem. Gdy sobie przypomnę wszystkie miłe chwile, które spędziliśmy

razem, nie mogę zrozumieć, dlaczego to wszystko przekreślił.

- Ja też. tego nie rozumiem. Myślisz, że przyjedzie na ten ślub?

- Byłoby dziwne, gdyby przyjechał do Kristianii i mnie nie odwiedził.

Torkild pochylał się w milczeniu nad swoją pracą, ale tu wtrącił się do

rozmowy.

- Pamiętasz, co powiedziałem, Elise. Emanuelowi jest teraz bardzo trudno. W

gruncie rzeczy jest dobrym człowiekiem, ale nie ma tej siły charakteru, którą chciałem

w nim widzieć.

- Niełatwo być człowiekiem - westchnęła Elise. - Ale co słychać u was? I jak

się miewa twoja matka, Anno? Wydaje mi się, że źle wygląda.

- Myślę, że chce umrzeć, zanim znów zdarzy się coś złego. Mówi, że skoro

przeżyła cud, na pewno czeka ją teraz tragedia. - Anna uśmiechnęła się smutno. -

Znasz matkę, zawsze była pesymistką.

- Sądziłam, że cud doda jej sił. Anna spuściła wzrok.

- Wiesz, że nie jestem jej jedynym dzieckiem.

- Johanowi nie przytrafiło się chyba nic złego? Anna zerknęła na męża, jakby

szukała rady.

- Opowiedz, Anno. Elise jest jakby członkiem rodziny.

W tej samej chwili w kuchni rozległ się dziwny dźwięk. Torkild i Anna

wymienili przerażone spojrzenia. Elise i Torkild zerwali się z miejsc, Anna

pokuśtykała wolno za nimi.

Gdy tylko Elise przestąpiła próg i zajrzała do kuchni, zrozumiała, co się stało.

Pięć dni później niewielki orszak pogrzebowy otaczał świeży grób na Nordre

Gravlund.

Elise przyniosła wielki bukiet anemonów, który trzeba wstawić do słoika.

Johan kupił bukiet tulipanów u kwiaciarki na Maridalsveien, a Torkild zerwał dla

Anny świeże gałązki brzeziny. Zbił też niewielki krzyż, pomalował go na biało i

napisał: „Aslaug Thoresen, ur. 18.08.1860, zm. 25.05.1906”. Na pogrzeb przyjechał z

Toten brat zmarłej, Karl, przyszła Elise, pani Evertsen, pani Albertsen, no i najbliższa

rodzina. Sąsiedzi, którzy znaleźli czas, zebrali się na podwórzu ze swoimi wiązkami

gałązek sosny i szli w orszaku za otwartym karawanem z czarnymi draperiami. Gmina

dała trumnę, koń miał na grzbiecie czarną płachtę.

Pastor zrobił swoje, grabarz zasypał trumnę ziemią, wszyscy po kolei w

milczeniu złożyli na grobie swoje gałązki i bukiety. Torkild zaśpiewał Weź mnie za

ręce i prowadź naprzód.

Ceremonia dobiegła końca, żałobnicy zaczęli się zbierać do odejścia. Pastor

podał rękę Annie i Johanowi i wymamrotał coś pod nosem, nim sobie poszedł.

Wtedy rozległ się nagle zduszony głos Anny:

- Torkildzie, czy mógłbyś nam coś jeszcze zaśpiewać? Zaśpiewaj tę ulubioną

piosenkę mamy o Ofermie, tę, którą zawsze nuciła.

Torkild spojrzał na nią ze zdumieniem.

- Tutaj? Nad grobem?

- Dlaczego nie? Chciałabym, żeby mama usłyszała ją po raz ostatni.

Torkild uśmiechnął się ciepło i zaczął:

Tam gdzie leśna ścieżka skręca do strumyka, stoi mała chatka w słoneczka

promykach. Zachodzące słońce pieści ściany ciemne, przez okienko wpada zapach

brzóz przyjemny.

Elise nigdy przedtem nie zastanawiała się nad tekstem tej piosenki, słyszała

tylko, jak pani Thoresen ciągle ją nuci, krzątając się po kuchni. Teraz pomyślała, że

może piosenka o malutkiej chatce koło leśnej ścieżki przypominała pani Thoresen o

jej rodzinnym domu w Toten, który zawsze chciała odwiedzić, choć nigdy jej się to

nie udało. Elise słuchała uważnie kolejnej zwrotki, która opowiadała o małym

chłopcu zwanym Ofermą. Był inny niż koledzy i nie mógł się z nimi bawić. Pewnego

dnia zaraził się śmiertelną chorobą.

To się powtarza we wszystkich tych smutnych balladach, pomyślała Elise.

Opowiadają o dzieciach, które muszą umrzeć, albo o dzieciach, które straciły mamę.

Elise nigdy nie słyszała całej piosenki, dlatego skupiła się teraz na treści. Od razu

pomyślała o Pederze, ale odsunęła od siebie te myśli. Wprawdzie Peder musiał ciągle

znosić docinki, ale miał Everta i Kristiana. Nie był sam.

Torkild śpiewał dalej o Ofermie, który był tak pobożny, że w swojej ostatniej

godzinie, gdy wokół jego łóżka zebrali się ci, którzy mu dokuczali, modlił się, by Bóg

oszczędził im tej samej choroby. Ostatnia zwrotka opowiadała o matce, która

pochyliła się nad swoim bladym synkiem i ucałowała go po raz ostatni.

Wiele osób musiało ukradkiem ocierać łzę kręcącą się w kąciku oka, gdy

Torkild śpiewał ostatnią strofę. Nawet Agnes, która nie była skora do wzruszeń,

wyjęła chusteczkę.

Ż

ałobnicy rozeszli się i opuścili cmentarz. Elise obróciła się w stronę Anny,

która korzystała z wózka, gdy miała do pokonania dłuższą drogę.

- Nigdy się nie zastanawiałam nad tekstem tej piosenki. Czy wiesz, dlaczego

twoja matka tak ją lubiła? Jest taka smutna.

Anna się uśmiechnęła.

- Mama miała młodszego brata, który umarł w dzieciństwie. Myślę, że nigdy

nie był zdrowy, ale matka nie chciała o tym mówić. Uwielbiała wszystkie smutne

ballady, często się zastanawiałam, dlaczego. Zresztą nie ona jedna. Może dzięki tym

smutnym słowom możemy wypłakać nasze własne żale? Znasz piosenkę o Bruno?

- Słyszałam kiedyś, ale nie pamiętam.

W drodze do Andersengàrden Anna śpiewała swym czystym, jasnym głosem

piosenkę o małym, samotnym chłopczyku, który stracił matkę i prosił Boga, by

pozwolił mu do niej dołączyć.

Gdy Anna skończyła, odwróciła twarz do Elise i uśmiechnęła się.

- Czy rozumiesz, dlaczego nie śpiewamy raczej wesołych i pogodnych

piosenek? Wolę pieśni Armii Zbawienia, są takie żywe i rytmiczne, mają wesołe

teksty. Nogi się rwą do tańca, gdy się je słyszy.

Elise pokiwała głową, zerkając na Agnes i Johana, którzy szli przed nimi. Od

czasu, gdy wyszła z Andersengarden w dniu śmierci pani Thoresen, zastanawiała się,

co Anna jej wówczas chciała powiedzieć o Johanie.

Czy wolno jej o to zapytać?

Nie, nie powinna tym teraz zadręczać Anny. Nie w takim dniu.

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

W ten sam piątek, dzień przed ślubem Carla Wilhelma i Olgi Katrine,

Emanuel siedział we dworze Ringstad razem z rodzicami i Signe i jadł obiad. Na

dworze świeciło słońce, stół zdobił wazon pełen polnych kwiatów.

Pani Ringstad rzuciła Signe zatroskane spojrzenie.

- Jak się czujesz, moje dziecko? Jesteś pewna, że nie zaszkodził ci wczorajszy

wieczór, gdy mieliśmy tylu gości?

Signe pokręciła głową.

- Nic mi dziś nie dolega, wiem tylko, że powinnam prowadzić spokojny tryb

ż

ycia. Jeśli wszystko pójdzie jak trzeba, mam przed sobą jeszcze trzy tygodnie.

Pani Ringstad uśmiechnęła się z zadowoleniem.

- Rozmawiałam już z akuszerką, pokój dziecięcy jest przygotowany. Nie

sądzisz, że łóżeczko zrobiło się jeszcze piękniejsze, gdy je wyłożyłam grubym

jedwabiem? Wielka szkoda, że nie wiemy, czy to będzie chłopiec, czy dziewczynka,

mogłabym je jeszcze ozdobić różowymi albo niebieskimi kokardami.

Obróciła twarz w stronę syna.

- Nie powinieneś jechać jutro na ten ślub. Pomyśl tylko, co będzie, jeśli coś się

wydarzy podczas twojego pobytu w Kristianii.

- Nie mogę rozczarować Carla Wilhelma, mamo. To dobry przyjaciel,

najlepszy, jakiego mam. Nie mogę się wycofać, skoro obiecałem, że będę jego drużbą.

- Nawet go nie znam. Uważam, że powinieneś trzymać się raczej swoich

przyjaciół tu, w domu.

- Gdyby nie Carl Wilhelm, nie poznalibyśmy się z Emanuelem - wtrąciła

Signe.

- Naprawdę? - Twarz pani Ringstad się rozjaśniła. - To zmienia postać rzeczy.

Jaka szkoda, że ty nie możesz pojechać na ten ślub, Signe. Ale to byłoby chyba zbyt

ryzykowne tuż przed porodem.

Hugo Ringstad milczał do tej pory. Teraz chrząknął.

- To raczej nie wypada.

Signe rzuciła mu spojrzenie pełne urazy.

- Dlaczego? Olga Katrine to moja przyjaciółka.

- No tak, ale nie mogłabyś przecież wejść tam z Emanuelem jako jego... To

znaczy... On przecież jest żonaty...

Rysy Marie Ringstad stężały.

- O tym nie będziemy już więcej rozmawiać, Hugo. Przeszłość Emanuela nie

ma z tym nic wspólnego.

- Trochę za wcześnie nazywać to jego przeszłością. Żona spiorunowała go

wzrokiem.

Za stołem zapadła cisza. Signe podniosła się z krzesła.

- Pójdę na spacer zaczerpnąć świeżego powietrza. Zrobiło mi się słabo.

Marie Ringstad chwyciła ją za rękę.

- Pójdę z tobą. - Spojrzała na męża. - No widzisz, Hugo. Signe źle się poczuła,

bo nie potrafisz trzymać języka za zębami.

Panie zniknęły, a Hugo Ringstad westchnął głęboko, wyraźnie zrezygnowany.

- Tylko nie bierz ze sobą Signe, Emanuelu. Nie możesz pojawić się na tym

ś

lubie ze swoją kochanką.

Emanuel poczuł, że się czerwieni.

- Nie miałem takiego zamiaru.

- To dobrze. Czasami zastanawiam się, czy świat nie stanął na głowie. Matka

traktuje Signe, jakby była twoją żoną, i nie wstydzi się przedstawiać jej jako matki

twojego dziecka. A jesteś nadal mężem Elise. Hugo jest zapisany w kościelnych

księgach jako twój syn i nosi nazwisko Ringstad. Dałeś mu nawet imię po mnie.

Zgodnie z prawem jest twoim spadkobiercą i odziedziczy dwór po twojej śmierci,

nawet jeśli Signe urodzi syna. Jej dzieci nie będą po tobie dziedziczyć, tak stanowi

dziś prawo. Dopóki jesteś mężem Elise. - Starszy pan znowu westchnął. - Twoja

matka nie chce słuchać, gdy próbuję jej to wyjaśnić, nie chce słuchać, gdy mówię o

Elise. Przyznaję, że jestem tchórzliwy i chcę za wszelką cenę unikać awantur. Obaj

słuchaliśmy jej przez te wszystkie lata. Teraz zadaję sobie pytanie, czy nie

powinniśmy byli podjąć walki. Myślę o Elise dniami i nocami. To urocza i pełna

czułości osoba, nie zasłużyła sobie na takie traktowanie. - Rysy ojca ściągnęły się

wyraźnie.

Emanuel wpatrywał się w stół. Zagryzł wargę, był zakłopotany. Strasznie

zagmatwał sobie życie. Miał ochotę wyjechać gdzieś daleko, tak by matka nie mogła

go odnaleźć. I czuł nienawiść do samego siebie za to, że pozwalał jej sobą dyrygować.

- Przy odrobinie dobrej woli - ciągnął ojciec - mogę zrozumieć, że nie

podobało ci się twoje nowe życie nad rzeką Aker. Urodziłeś się w wielkim dworze,

pełnym światła i świeżego powietrza, nie brakowało ci pieniędzy ani miejsca, miałeś

czas na zabawę. Nic dziwnego, że otoczony nędzą, poczułeś się źle. Ten malutki

domek, smród z fabrycznych kominów, wilgoć znad rzeki i domowy budżet tak

niewielki, że rzadko jedliście do syta. Wszystko to mogło cię zdeprymować. Nie

rozumiem jednak, jak mogłeś opuścić Elise w taki sposób. Zabrać meble i... Słów mi

brak.

Emanuel pokręcił głową.

- Nie miałem siły, ojcze. Nie sądzę, byś potrafił wczuć się w moją sytuację.

Nie opuściłem Elise. Nie mam nic przeciwko niej, nadal ją kocham. Jest wyjątkowym

człowiekiem, dobrym, pozbawionym egoizmu, troskliwym i czułym. Odszedłem od

całej reszty. Od tego, co mi odbierało radość życia. Ściskało mnie w dołku, gdy

wracałem z fabryki do domu. Byłem chory od tego wszystkiego. Gdyby Hugo był

moim synem, zniósłbym to jakoś. Ze względu na niego. Ale gdy widziałem, że jest

coraz bardziej podobny do tego gwałciciela, wszystko się we mnie buntowało.

Obawiam się, że z czasem byłoby jeszcze gorzej. Nie umiałbym być dla niego dobrym

ojcem.

- Ale wziąłeś na siebie odpowiedzialność za niego. Wiedziałeś, na co się

decydujesz, zawierając ten związek. O ile dobrze rozumiem, musiałeś do tego

namawiać Elise. I wiedziałeś dobrze, że spodziewa się dziecka, które jest owocem

gwałtu.

Emanuel pokiwał głową, nie podnosząc wzroku.

Ojciec zapatrzył się w dal.

- Nauczyłem się zadawać dwa istotne pytania, gdy trzeba dokonać życiowego

wyboru. Po pierwsze: jak go wytłumaczymy ludziom? Po drugie: jaka jest rzeczywista

przyczyna wyboru, jakiego dokonujemy? Teraz pytam ciebie: czy zaproponowałeś

Elise małżeństwo ze współczucia, dlatego, że chciałeś pomóc człowiekowi w po-

trzebie, czy dlatego, że byłeś w niej zakochany?

Emanuel omiótł ojca wzrokiem. Rumieniec znów oblał jego policzki.

- Byłem w niej zakochany. Ale podziwiałem ją także za jej liczne przymioty.

Ojciec pokiwał głową w zamyśleniu.

- Tak myślałem. - Zamilkł na chwilę, a potem powiedział ostrożnie: - Nie chcę

dyskutować o tym, co zrobiłeś. Kiedyś też byłem młody i wiem, że uczucia mogą się

wymknąć spod kontroli, zwłaszcza pod wpływem alkoholu. Zastanawiam się tylko,

czy opuściłbyś Elise, gdyby matka tak bardzo nie nalegała?

Emanuel spojrzał na niego ze wzburzeniem.

- A miałem jakiś wybór? Matka natychmiast sprowadziła tu Signe i zaczęła ją

traktować jak synową. Nikomu nie powiedziała, że w Kristianii mam żonę i syna.

Uważała zapewne, że prędzej czy później pożałuję tego, co zrobiłem, i wrócę do

domu. Myślę, że z premedytacją starała się odciągnąć mnie od Elise i gdy się

dowiedziała, że Signe spodziewa się mojego dziecka, wykorzystała to, by zwabić

mnie do domu.

- Jesteś dorosły, masz chyba własną wolę?

- I ty to mówisz? Ty, który pozwalałeś jej sobą rządzić przez te wszystkie lata?

- Ja muszę z nią żyć pod jednym dachem, ty nie musiałeś.

- To nie było takie proste. Dzwoniła do mnie codziennie, słała długie listy,

groziła, że nie dostanę nawet korony, jeśli nie zrobię tego, czego ona chce. Posada w

tkalni płótna żaglowego była bardzo kiepsko płatna. Potrzebowałem pieniędzy,

miałem wiele osób na utrzymaniu, a tobie brakowało odwagi, by coś mi dać, bo bałeś

się jej napadu szału. Signe też zaczęła na mnie naciskać. Nie byłem w stanie utrzymać

jej oraz Elise z dziećmi. Gdy matka sprzymierzyła się z Signe, byłem przegrany.

Signe groziła, że pójdzie do matki Elise i powie jej, kto jest ojcem Hugo i że ona się

spodziewa mojego dziecka. Miała nadzieję, że pani Lovlien nakłoni Elise, by mnie

wypuściła. Gdyby pani Lovlien się o wszystkim dowiedziała, ucierpieliby także bracia

Elise, a Elise miała przede wszystkim ich dobro na względzie. Czułem się

wewnętrznie rozdarty, nie wytrzymałem tego i w końcu uciekłem.

Hugo Ringstad pokiwał głową. Wiele razy już o tym rozmawiali, nie

dochodząc do żadnych wniosków. Marie zniszczy Emanuelowi życie, tak jak

zniszczyła życie jemu.

Obaj zaplątali się w jej sieć i nigdy nie znajdą wyjścia.

- Obiecaj mi przynajmniej jedno - westchnął ciężko. - Zajrzyj do Elise podczas

pobytu w Kristianii i sprawdź, jak ona sobie radzi. Wyskrobię jakoś parę koron.

Powiedz, że będę jej coś wysyłał co miesiąc.

- Elise jest dumna. Sądzę, że nic od ciebie nie przyjmie. Ani ode mnie, po tym,

co zrobiłem.

- Nie może być aż tak dumna. Odmówi przyjęcia pieniędzy od własnego

męża?

- Owszem, myślę, że jest aż tak dumna.

- Chcesz powiedzieć, że będzie wolała głodować i cierpieć niedostatek niż

przyjąć od ciebie parę koron?

Emanuel pokiwał głową.

- Nie wiem, jak zareagowała, gdy wróciła do domu i zastała pusty pokój. Ale

podejrzewam, że była mną rozczarowana i że nie będzie chciała mieć ze mną do

czynienia. W jej oczach jestem zdrajcą, tchórzem. Gdy byłem oficerem w Armii

Zbawienia, chłopcy mnie podziwiali. Nie sądzę, by chciała odbierać im złudzenia. Na

pewno wymyśliła jakąś historię, którą mogą zaakceptować.

Ojciec spojrzał na niego ze smutkiem.

- Powinieneś zostać w Armii, Emanuelu.

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

Następnego dnia Elise wybrała się do pani Paulsen z gotową peleryną. Było

sobotnie popołudnie, chłopcy nie wrócili jeszcze ze szkoły, a Hilda miała zająć się

Hugo.

Już czerwiec, niedługo zacznie się lato, pomyślała Elise. Długie, jasne

wieczory, ładna pogoda, radosne głosy. Ja też powinnam się cieszyć, pomyślała.

Wszyscy są zdrowi, Jensine jest coraz silniejsza, nie cierpią niedostatku. Nie należy

narzekać, skoro cała rodzina przetrwała zimę, nikt nie zapadł na suchoty, nikomu nie

przytrafił się wypadek. Nie wszystkim rodzinom w okolicy tak się poszczęściło. U

Magdy na rogu dowiedziała się, że są tacy, którzy stracili dwójkę albo trójkę dzieci

podczas długiej zimy, że kolejki potrzebujących stoją zarówno u doktora, jak i w

jadłodajni, która wydaje obiady ubogim.

Los oszczędził im nawet awantur i pogróżek ze strony majstra. Nie odezwał

się do Hildy po jej ucieczce, obie siostry przestały już o nim myśleć.

Dziś Carl Wilhelm i Olga Katrine mają się pobrać. Czy Emanuel przyjechał do

miasta na ślub? Elise wciąż czuła pewien żal, gdy przypominała sobie, w jaki sposób

od niej odszedł. Gdyby udało im się o tym porozmawiać, gdyby oboje uznali, że to

małżeństwo było pomyłką, mogliby się rozstać jak przyjaciele. Elise mogłaby

prawdopodobnie zrozumieć, dlaczego Emanuel nie mógł znieść takiego życia. Nie

mogła jednak zrozumieć, jak mógł odejść bez pożegnania i bez słowa wyjaśnienia.

Czy Signe z nim przyjechała? Jest chyba już w dziewiątym miesiącu, ale może

nic jej nie dolega. Skoro Olga Katrine się z nią przyjaźni, to pewnie zaprosiła ją na

ś

lub. Elise przeszył dreszcz. Żonaty mężczyzna, który przyprowadza ze sobą

kochankę w zaawansowanej ciąży. Jak zareagują na to inni goście?

Ludzie z tamtej strony rzeki nie są przecież zbyt tolerancyjni. Zdrady

małżeńskie się zdarzały, ale nikt nie mówił o tym głośno.

Zgrzała się, idąc pod stromą górę. Obawiała się trochę spotkania z panią

Paulsen, bo szyła pelerynę nieco dłużej, niż powinna, a na dodatek - to właśnie przez

nią państwo Paulsen nie mają upragnionego drugiego dziecka. Co będzie, jeśli spotka

tam majstra albo Karolinę?

W końcu dotarła na górę. Nie patrząc w stronę domu majstra, pobiegła do

bramy młodych Paulsenów.

Serce jej biło mocno, gdy pukała do drzwi.

Służąca otworzyła jej od razu i zaprosiła do salonu. Siedziała tam pani Paulsen

z Braciszkiem na kolanach. Elise poczuła bolesne ukłucie w sercu na jego widok,

może z powodu Jensine. To przecież jej brat, a będą się wychowywali osobno, nie nie

wiedząc o swoim istnieniu. Tak być nie powinno.

- Dzień dobry, pani Ringstad. Zaczęłam się zastanawiać, czy pani nie

zachorowała.

- Bardzo przepraszam, pani Paulsen. Tyle się zdarzyło w naszej rodzinie, że

niestety nie skończyłam pracy w lerminie.

- Mam nadzieję, że nie zdarzyło się nic złego?

- Straciliśmy bliską sąsiadkę. Poza tym moja siostra urodziła. - Elise poczuła,

ż

e oblewa ją rumieniec. - Dziecko jest bardzo słabe. Nie tak łatwo znaleźć czas na

szycie.

Zauważyła, że przez twarz pani Paulsen przemknął dziwny wyraz, ale

gospodyni się szybko opanowała.

- Rozumiem. Mówiłam, że nie śpieszy mi się wcale z tą peleryną. Obawiałam

się po prostu, czy nie stało się nic złego. - Zawahała się, ale po chwili dodała: -

Spotkałam niedawno pannę Carlsen.

Elise znów oblała się rumieńcem. Karolinę na pewno o wszystkim

opowiedziała.

- Z wielką przykrością słuchałam o tym, co się zdarzyło. - Pani Paulsen

mówiła chyba szczerze. - Pan Ringstad to niezwykle sympatyczny człowiek,

wydawało mi się, że jesteście razem szczęśliwi. Nie miałam pojęcia, że spodziewała

się pani dziecka innego mężczyzny i że pan Ringstad ożenił się z panią, żeby uchronić

rodzinę przed skandalem.

Elise chciała coś powiedzieć, ale pani Paulsen przerwała jej ruchem ręki. - Nie

musi się pani tłumaczyć ani niczego upiększać. Przeczytałam właśnie powieść

Kobieta stworzona przez mężczyznę i zgadzam się całkowicie z główną bohaterką

Eva. Kiedy kobieta kocha, „przeżywa to bez reszty i w całkiem inny sposób niż

mężczyzna”, mówi Eva. Miłość jest najważniejsza w życiu kobiety. Najpierw miłość

do wybranego mężczyzny, potem miłość do dzieci. Miała pani pecha, pani Ringstad,

skoro ten mężczyzna, któremu dała pani całą swą miłość, nie chciał się z panią ożenić.

Pan Ringstad uratował pani cześć, biorąc panią za żonę, a teraz ustaliliście, że wasze

drogi się rozejdą. Wiem, że większość ludzi potępia kobiety, które decydują się na

wolną miłość, ale ja pani nie krytykuję. W jaki sposób zdoła pani utrzymać siebie i

dziecko, skoro pan Ringstad wyjechał do rodzinnego dworu?

Elise chciała gwałtownie zaprotestować, ale się opanowała. Czy byłoby lepiej,

gdyby powiedziała, że została zgwałcona? Zaczęłyby krążyć jeszcze gorsze plotki.

Równie dobrze ludzie mogą wierzyć, że ona i Emanuel rozstali się w pokoju po tym,

jak on, oficer Armii Zbawienia, uratował ją przed hańbą.

- Będę przyjmowała zlecenia krawieckie. Poza tym mam szanse na jeszcze

inną pracę, ale to na razie nic pewnego.

Pani Paulsen spojrzała na nią z zaciekawieniem. Wielki Boże, ona chyba nie

podejrzewa, że wyjdę na ulicę?

- To praca związana z pisaniem - dodała szybko. - W biurze. Pani Paulsen

uśmiechnęła się z wyraźną ulgą.

- Będzie pani pracować w biurze? Na pewno ma pani ładne pismo. Widziałam

niedawno na wystawie zgrabną maszynę do pisania. Nazywała się „Liliput”, „szybka

maszyna do pisania”. Podobno od razu widać to, co się pisze. Tak, tak, w dziwnych

czasach żyjemy, prawda? Pomyśleć tylko, ile przedziwnych wynalazków się ostatnio

pojawia.

Elise pokiwała głową. Niech pani Paulsen sobie myśli, że Elise będzie

pracować w biurze.

- Ale mam nadzieję, że znajdzie pani czas, by mi coś uszyć, nawet wtedy, gdy

zacznie pani pracować w tym biurze! - zawołała gospodyni.

- Mam nadzieję - pokiwała głową Elise.

Braciszek siedział spokojnie na kolanach matki i bawił się małym drewnianym

konikiem. Teraz podniósł główkę, spojrzał na Elise wielkimi oczami. Nagle podał jej

zabawkę.

- Pani ma?

Elise uśmiechnęła się i wzruszenie ścisnęło ją za gardło.

- Mogę dostać zabawkę? Jaki jesteś miły. - Wzięła konika, walcząc ze łzami i

wznosząc modły do nieba, by Hilda nie straciła Jensine. Serce się krajało na myśl, że

wyrzekła się tego małego, dobrego chłopca.

- Staram się go uczyć dzielić z innymi - roześmiała się pani Paulsen. - Nie

znam nic gorszego niż skąpstwo.

To zależy, czy człowiek ma się czym dzielić, pomyślała Elise. Peder nie miał

ż

adnych zabawek oprócz ołowianych żołnierzyków, póki nie wygrał misia w Tivoli.

- Proszę go zatrzymać, pani Ringstad. Mozę go pani dać dziecku swojej

siostry, gdy trochę podrośnie. Isac ma mnóstwo drewnianych koników.

Elise podziękowała i pomyślała, że da go raczej Pederowi. Peder był już

wprawdzie duży i pracował po lekcjach, ale w dalszym ciągu lubił się bawić.

Pani Paulsen posadziła Braciszka na podłodze i podniosła się z kanapy.

- Przyniosę swoją torebkę. Chciałabym pani od razu zapłacić. Tym razem też

miała gest. Elise przyjęła dwadzieścia koron z nieczystym sumieniem. Pani Paulsen

chyba nie ma pojęcia, jak kiepsko płatne są zlecenia krawieckie.

- Chciałabym, żeby mi pani uszyła letnią suknię. Przyślę do pani służącą, z

materiałem i wykrojem, gdy już je zdobędę - szczebiotała pani Paulsen,

odprowadzając Elise do drzwi.

Elise czuła się bogata. Wszyscy się martwią, jak ona sobie poradzi, a

tymczasem Elise nigdy nie miała aż tyle pieniędzy co teraz.

Spostrzegła jakiegoś mężczyznę po drugiej stronie ulicy i w pierwszej chwili

pomyślała, że to Johan, ale szybko się przekonała, że się pomyliła. Mimo to

przypomniała sobie zagadkowe słowa Anny. Cóż takiego zdarzyło się w życiu Johana,

ż

e pani Thoresen wolała szybciej umrzeć?

Przeszył ją dreszcz przerażenia. Czyżby Johan poważnie zachorował?

Ta myśl ją bardzo zaniepokoiła. Oby tylko nie spotkało go nic złego. Znała go

od dzieciństwa, był jej tak bliski jak starszy brat.

No i był moim narzeczonym, pomyślała po chwili. Jedynym, jakiego miałam.

Emanuel oświadczył się jej, zanim zdążyli przeżyć okres narzeczeństwa, potem

wszystko się samo ułożyło. Elise nauczyła się kochać Emanuela, udało mu się

obudzić w niej pożądanie, ale nigdy nie czuła wobec niego tego, co wobec Johana.

Taka była prawda. Uczuciami nie da się sterować.

Gdyby Johanowi coś zagrażało... Elise pokręciła głową. Nie wolno tak myśleć.

- Elise?

Drgnęła i obróciła się gwałtownie. Za nią szedł wolnym krokiem Emanuel.

- Emanuel? - Fala gorąca oblała jej policzki. - Jesteś w mieście?

Pokiwał głową niezdarnie, z zakłopotaniem.

- Byłem właśnie u Carlsenów i wybierałem się do ciebie.

Ale ze względu na Pedera i Kristiana będzie może lepiej, jeśli tutaj

porozmawiamy.

Elise przytaknęła. Kristian wprawdzie wiedział o wszystkim, ale Peder i Evert

wciąż myśleli, że Emanuel stracił pracę i pojechał gdzie indziej szukać zajęcia. Wielu

ojców musiało tak postąpić ostatnimi czasy.

- Dokąd pójdziemy?

- Może przejdziemy się wzdłuż Maridalsveien? Za parę godzin wybieram się

na ślub Carla Wilhelma i Olgi Katrine.

Elise pokiwała głową.

- Chłopcy są w szkole, ale w soboty kończą wcześniej.

- To nie zajmie dużo czasu.

Nie, zapewne nie, pomyślała Elise z goryczą. To całkiem proste. Można

przecież opuścić żonę i dziecko bez słowa, a potem pojawić się nagle na chwilę.

- Słyszałam, że wróciłeś do Ringstad? Rzucił jej przelotne spojrzenie.

- Skąd wiesz?

- Byłam w tkalni płótna żaglowego, żeby się dowiedzieć, co się z tobą dzieje.

Zauważyła, że Emanuel się zaczerwienił.

- Musiałaś tam iść? Domyśliłaś się chyba, że pojechałem do domu.

- Nie, nie domyśliłam się. Nie przypuszczałam, że to zrobisz, dopóki będzie

tam Signe. A poza tym wiedziałam, że matka się od ciebie odwróciła.

- Co ci powiedzieli w biurze?

- Myśleli, że przychodzę prosić o pieniądze, i tłumaczyli, że nie mają wobec

ciebie żadnych zaległości. Sądzili, że po to przyszłam. - Głos jej zaczął drżeć. Ledwo

zdołała się opanować.

Emanuel milczał.

- Mogłeś ze mną o tym porozmawiać, Emanuelu. Wyjaśnić, że nie możesz

dłużej wytrzymać. Byłeś mi to winien. Może wspólnie znaleźlibyśmy jakieś

rozwiązanie.

- Mówiłem ci.

- Skąd mogłam wiedzieć, że sprawa jest aż tak poważna? Niełatwo mi było

wytłumaczyć chłopcom, dlaczego zniknąłeś razem z meblami. To było świństwo.

- Meble należą do Ringstad, nie mogłem ich zostawić. Wiem, że zachowałem

się jak tchórz, Elise, ale byłoby jeszcze gorzej, gdybym przyszedł do ciebie i

powiedział, że od was odchodzę.

- Naprawdę? Jestem innego zdania. Rozczarowałeś mnie. Nigdy bym cię o to

nie podejrzewała.

- Jesteś na mnie zła?

Elise wzięła głęboki oddech.

- Widziałam już tyle zła w swoim życiu, doświadczyłam tylu rozczarowań,

gdy ojciec po raz kolejny wracał pijany do domu, że straciłam chyba wszelkie

złudzenia. Sprawiłeś mi ból i przykrość. Zachowałeś się jak łajdak i tchórz. Gdy cię

poznałam ponad rok temu, nie przyszło mi do głowy, że możesz być tak słabym

człowiekiem. Niewykluczone, że było ci bardzo ciężko, ale najbardziej oburzył mnie

sposób, w jaki odszedłeś.

- Bardzo mi przykro, Elise.

Szedł ze spuszczoną głową. Wygląda jak skruszony grzesznik, pomyślała.

Mimo to wiedziała, że nie poruszyli jeszcze najtrudniejszej sprawy.

- W jakim stopniu zrobiłeś to z powodu Signe? - Głos ją zdradził. Myśl o tej

parze była dla niej bolesna i przykra.

- To nie ma nic - wspólnego z Signe. Mówiłem już, że to ciebie kocham, ale

jestem tylko mężczyzną. Gdy już przyzwyczaiłem się do tego, że mam kobietę w

łóżku, nie mogłem sobie bez tego poradzić.

- Ale to z nią chcesz dalej żyć.

- To nieprawda. Nie miałem żadnego wyboru. Matka sprowadziła Signe do

dworu, a gdy złożyłem wymówienie w tkalni, gdy zostałem bez pracy i dachu nad

głową, mogłem wrócić tylko do Ringstad.

- Żyjesz z nią? Jak z żoną?

- No cóż, nie mamy osobnych sypialni, jeśli o to pytasz. Sąsiedzi myślą, że jest

moją żoną. Wszyscy by się dziwili, gdyby się okazało, że nie dzielimy łoża. Wiesz

dobrze, jaka jest służba, gdy tylko znajdą powód do plotek, zaczynają gadać.

Elise poczuła, że serce jej wali młotem i oblewa ją fala gorąca.

- Chcesz mi wmówić, że w sprawie Signe też nie miałeś żadnego wyboru.

Kochasz mnie, jestem nadal twoją żoną, ale skoro twoja matka życzyła sobie, żebyś

dzielił małżeńskie łoże z Signe, musiałeś się poddać jej woli.

- Coś w tym stylu, tak. Nie znasz mojej matki, Elise. Gdybyś ją znała, nie

zadawałabyś takich pytań.

Elise z trudem panowała nad sobą.

- A cóż, poza wydziedziczeniem, mogła ci zrobić? Jesteś dorosły. Obrócił ku

niej wzburzoną twarz.

- Czy to mało? Czy ty wiesz, co to znaczy być dziedzicem wielkiego dworu i

stanąć nagle w obliczu groźby, że się wszystko straci?

- Wątpię, by prawo na to zezwalało. Jesteś dziedzicem. A poza tym nie sądzę,

by twoja matka zdołała to przeprowadzić. Wykorzystuje tę groźbę, żeby osiągnąć to,

czego chce. - Elise czuła, że ogarnia ją nieposkromiona wściekłość.

- Nie sądziłem, że będziemy się tak kłócić. To do ciebie niepodobne, Elise.

- Do ciebie też nie. Takie tchórzostwo i małostkowość. Asekurant.

- Widzę, że jesteś rozgoryczona.

- Ty też byłbyś rozgoryczony, gdybym zrobiła ci coś takiego. To ty mnie

przekonałeś do małżeństwa, nie ja ciebie. Złożyliśmy przysięgę. Na dobre i na złe.

Złożyłam ją ze szczerego serca i sądziłam, że ty też.

- Ja też. Gdyby matka nie wtrąciła się w moje życie, nic by się nie stało.

- Więc ty nie ponosisz żadnej odpowiedzialności, tak? W każdym razie twoja

matka nie jest winna temu, że masz dziecko z Signe.

- To był pech. Gdybyś wiedziała, ilu żołnierzy w Kongsvinger zadawało się z

dziewczętami bez żadnych konsekwencji, zrozumiałabyś, że miałem pecha.

- I to jest twoje usprawiedliwienie? Pech?

- To nie jest zbyt miłe, Elise. - Zaczerwienił się po same uszy. Elise czuła, że

wszystko w niej wrze.

- Oczywiście, spodziewałeś się, że usłyszysz: „biedny Emanuel”. Przykro mi,

ż

e cię rozczarowałam, Emanuelu, ale nie jestem święta. Miałam nadzieję, że

porozmawiamy jak dorośli, rozsądni ludzie, ale widzę, że nic z tego nie będzie. Skoro

nie potrafisz pojąć, co mi zrobiłeś, i przyznać się do winy, nie powinniśmy się

spotykać.

Obróciła się na pięcie i poszła w przeciwną stronę.

- Elise! Zaczekaj! - Pobiegł za nią. Nim zdołała się zorientować, wziął ją w

ramiona i zaczął płakać wtulony w jej szyję. - Proszę cię, Elise. Nie możesz mnie

znienawidzić. Nie chciałem cię skrzywdzić.

Chciałbym, żebyśmy zostali przyjaciółmi i mogli się czasem spotykać. Bez

względu na to, co myślisz, kocham właśnie ciebie.

Wyrwała się i uciekła. Łzy płynęły jej po policzkach.

Gdy skręcała za róg, spostrzegła młodą kobietę, która pośpiesznie zniknęła w

bramie. W tej postaci było coś znajomego. Zatrzymała się i próbowała zajrzeć do

bramy, ale nikogo nie zauważyła. Elise nie miała jednak wątpliwości, że to była

Agnes.

Wzdrygnęła się. Kiedyś w tym domu mieszkał chłopak, w którym Agnes się

kochała. Ale to było wiele lat temu, na pewno teraz mieszka tu już ktoś inny.

A zresztą co mi do tego? - pomyślała ze złością. Nie zamierzała przecież pójść

w ślady pani Evertsen.

ROZDZIAŁ JEDENASTY

Była niedziela, tydzień później.

Letnie upały zaczęły się całkiem niespodziewanie. Chłopcy biegali wzdłuż

rzeki boso, rozebrani od pasa w górę, wymachując wędkami. Wędrowali w górę rzeki,

by w czystszej wodzie spróbować wędkarskiego szczęścia. I popływać. Młodzież już

dawno poszła do szkółki niedzielnej. Koło domku nad rzeką, na trawie siedziała tylko

grupka małych dziewczynek, zajętych zabawą lalkami. Wszystkie okna i drzwi były

otwarte na oścież.

Gdzieś w oddali zaczęły bić kościelne dzwony. Zdaniem Elise ich dźwięk

przynosił duszy ukojenie, jakby ogłaszał całemu światu, że tego dnia wszyscy mają

wolne, fabryczne maszyny nie turkocą, fabryczne syreny nie zawyją. Tego dnia

wszyscy wkładali niedzielne ubrania i nikt nie robił nic poza tym, co niezbędne. Bogu

dzięki, że istnieje coś takiego jak dzień święty.

Elise i Hilda usadowiły się na ławce pod południową ścianą domu i

wygrzewały się w słońcu. Hugo siedział na kolanach swojej mamy z łyżeczką w

rączce. Ślinił się, bo zaczął mu się wyrzynać pierwszy ząbek. Najbardziej lubił stać na

kolanach, podtrzymywany wprawną ręką. Prężył wówczas swoje mocne, pulchne

nóżki i uśmiechał się z dumą. Jego loczki lśniły w słońcu jak miedź, na nosie złociły

się piegi.

- I pomyśleć, że ma już pięć miesięcy - uśmiechnęła się Hilda. - A wydaje mi

się, że ledwo co się urodził - westchnęła, trochę zmartwiona. - Mam nadzieję, że

Jensine będzie równie zdrowa i silna, gdy będzie w jego wieku.

- Na pewno. - Elise chciała, żeby jej słowa były pełne przekonania, ale Jensine

wcale nie czuła się lepiej, była słabsza niż kiedykolwiek. Przeważnie spała, a gdy się

budziła, leżała cicho. Niemożliwe, by nic jej nie dolegało.

- Pogodziłaś się już z tym, Elise? - zapytała Hilda bardzo delikatnie, choć

zazwyczaj była bardzo bezpośrednia.

- Co na to poradzę, jeśli się będę wściekać? Sama sobie zaszkodzę.

Spodziewałam się, że Emanuel będzie skruszony, nieszczęśliwy, że poprosi o

przebaczenie, że jest świadom, iż zachował się jak skończony drań. Ale choć

powiedział, że jest mu przykro, choć przybierał pozy skruszonego grzesznika, to jego

ż

al był bardzo powierzchowny. Nie sądzę, by naprawdę rozumiał, co mi zrobił.

Zachowywał się jak nieodpowiedzialny chłopak.

- Ciesz się, że się go pozbyłaś. Małżeństwo z takim mięczakiem musi

prowadzić do samych kłopotów.

Przez otwarte okno dobiegł ich uszu żałosny płacz. Hilda pobiegła do środka.

Elise zapatrzyła się w dal w zamyśleniu. Czy to tęsknota za Emanuelem, czy

tylko urażona duma? Przypomniała sobie dzień, w którym odwiedziła Świątynię i

spotkała go pierwszy raz. Wywarł na niej wielkie wrażenie. Nie tylko dlatego, że był

jednym z tych pełnych poświęcenia żołnierzy Armii Zbawienia, ale dlatego, że wyda-

wał się taki przyjacielski i sympatyczny. Z czasem jego chęć niesienia pomocy

przerodziła się w coś innego, więc Elise starała się zachowywać dystans, żeby nie

narażać się na plotki. Przypomniała sobie noc w komórce. Nie ma wątpliwości, że

wówczas coś ich do siebie ciągnęło. Elise doświadczyła pożądania, choć walczyła z

tym uczuciem. Jak mogła czuć coś takiego, skoro kochała Johana?

Za węgłem rozległy się czyjeś kroki i głosy. Elise położyła w wózku Hugo, a

on zaczął od razu machać i kopać nóżkami, szczęśliwy, że nie są niczym skrępowane.

W tej samej chwili pojawili się Anna i Torkild.

- To naprawdę wy? - ucieszyła się Elise. - Przeszłaś całą drogę, Anno?

Anna uśmiechnęła się z dumą.

- Tak, codziennie wychodzimy na spacer. Za każdym razem nieco dłuższy. To

dobry trening, choć muszę się jeszcze trochę podpierać. - Oparła laskę o ścianę domu.

- Ale teraz chętnie usiądę.

- Dużo myślałam o tobie i o twojej matce, Anno. Wytrzymała tak długo, jak

długo jej potrzebowałaś. Pomyśl tylko, co by było, gdyby zmarła w ubiegłym roku?

Jak dałabyś sobie radę?

- Wolę o tym nawet nie myśleć - pokręciła głową Anna.

- Siadajcie. Zmieścimy się tu we trójkę. Hilda weszła właśnie do środka, do

Jensine, a chłopcy poszli aż nad Brekkedammen łowić ryby.

Anna pochyliła się nad wózkiem.

- Dzień dobry, mój mały. Jaki śliczny z ciebie chłopczyk. I jaki pogodny. On

się do mnie uśmiecha, Elise - ucieszyła się Anna.

- Oczywiście, że się do ciebie uśmiecha - powiedział Torkild ciepłym głosem.

- Czy jest ktoś, kto tego nie robi?

Anna się roześmiała.

- Dobrze wygląda, Elise. Jest całkiem pulchny. Ma piegi i chyba więcej

włosków niż dzieci w jego wieku.

- Tak, to dziwne, że ma aż tyle włosów.

- Miedziane i kręcone. Będzie z niego mały rozbójnik. Elise zmusiła się do

uśmiechu.

- Zostaniecie na chwilę? Pójdę zrobić kawę.

- Ależ nie, siedź i korzystaj ze słońca, póki masz taką okazję. Piliśmy kawę tuż

przed wyjściem.

Anna usiadła obok męża.

- Czy ta pogoda nie jest cudowna? Kiedy zaczyna świecić słońce, zapominam,

jakie mrozy nam doskwierały zimą. - Anna zawahała się przez chwilę i spytała: -

Zastanawialiśmy się, czy widziałaś się z Emanuelem w ubiegłą sobotę?

- Spotkałam go przypadkiem na wzgórzu Aker. Ja zaniosłam pelerynę, którą

uszyłam dla pani Paulsen, a on odwiedził Carlsenów. Twierdził, że szedł właśnie do

mnie. Nie wiem, czy nie powiedział tego z uprzejmości.

- Rozmówiliście się?

- Tak tego nie możną określić. To była raczej kłótnia.

- Nie wstydził się? - W głosie Anny słychać było niedowierzanie.

- Nic na to nie wskazywało. Mówi, że jest mu przykro i że chciałby, żebyśmy

pozostali przyjaciółmi.

- To dobrze. To chyba najlepsze rozwiązanie dla was obojga. Kiedy dostanie

lepszą pracę i będzie mógł wynająć mieszkanie na zachodnim brzegu, znów

zamieszkacie razem.

- On mieszka razem z Signe. Ze swoją kochanką. Anna i Torkild spojrzeli na

nią pełni przerażenia.

- Mieszka z nią? - Anna była naprawdę wstrząśnięta.

- Dzielą małżeńskie łoże, bo matka udaje przed sąsiadami i służbą, że są

małżeństwem.

- Coś okropnego. Jak matka może zachęcać syna do cudzołóstwa? Do łamania

siódmego przykazania?

- Tego nie wiem, ale to kobieta żądna władzy i zachłanna.

- Co to znaczy?

- Signe jest dziedziczką wielkiego dworu. Ten związek powiększyłby majątek

Ringstadów.

- Przecież Signe nie jest żoną Emanuela.

- Na razie nie, ale pani Ringstad na pewno do tego doprowadzi.

Torkild wtrącił się do rozmowy.

- Czy ona nie spodziewa się dziecka? Elise pokiwała głową.

- Trzeba sporo czasu, żeby dostać rozwód. Jej dziecko urodzi się poza

małżeństwem i nie będzie miało prawa ani do spadku po ojcu, ani do Ringstad.

Elise westchnęła ciężko.

- Nic o tym nie wiem, Torkildzie. I nic nie chcę wiedzieć. Emanuel mnie

opuścił i najprawdopodobniej nie wróci. Czy się rozwiedziemy, czy nie, nie ma dla

mnie znaczenia. Poradzę sobie bez pomocy rodziny Ringstadów.

- Rozumiem, że przyszliśmy w niewłaściwym momencie. I mamy złą

wiadomość. - Torkild spojrzał na nią ze smutkiem.

- Opowiadanie? Pokiwał głową.

- Gazeta nie chce go przyjąć. Redaktor powiedział, że to wzbudziłoby odrazę i

niechęć wśród opinii publicznej.

- Opisałam przecież prawdziwą historię.

- Może właśnie dlatego. Ludzie nie chcą wiedzieć, co się dzieje wśród

ubogich. To nieprzyjemne. Niektórzy mogą mieć nawet wyrzuty sumienia. -

Uśmiechnął się do niej pokrzepiająco. - Nie poddawaj się, Elise. Możesz wysłać to do

innej redakcji, na przykład do „Socjaldemokraty”. A może powinnaś postąpić jak

Camilla Collett i opublikować zbiór opowiadań? Albo napisać książkę. Przypomnij

sobie Upiory Henryka Ibsena. Mówi tam przecież otwarcie o chorobie wenerycznej, o

podwójnej moralności, o fatalnym dziedzictwie, o eutanazji. Jego książka wywołała

wprawdzie większy skandal niż jakakolwiek inna, ale było to przed dwudziestu laty.

Elise nie odpowiedziała. Ogarnęło ją rozczarowanie. Myślała optymistycznie,

ż

e redaktor przyjmie jej nowe opowiadanie równie chętnie jak poprzednie. Powinna

przewidzieć odmowę. W pierwszym opowiadaniu pisała o matce, która z rozpaczy

odebrała sobie życie, i o dziecku, które nie mogło zrozumieć, że mama już nie wróci.

To bardziej odpowiadało opinii publicznej. Lepiej, żeby matka umarła, niż żeby

wyszła na ulicę. W drugim opowiadaniu opisała życie kobiety upadłej.

Torkild był bardzo zakłopotany.

- Muszę ci jeszcze coś powiedzieć - zaczął.

Johan, pomyślała Elise i wstrzymała oddech. Teraz się dowie. Johan jest

zapewne bardzo chory, może dowiedział się od lekarzy, że zostało mu niewiele życia.

Dlatego pani Thoresen wolała umrzeć.

Nie, tego Elise nie zniesie. Chciała wstać, znaleźć jakąś wymówkę i wymknąć

się, ale nie ruszyła się z miejsca.

- Mów dalej, Torkildzie. Lepiej mieć to już za sobą.

- Najpierw muszę powiedzieć, że zdaniem redaktora piszesz bardzo dobrze.

Chętnie przeczyta twoje następne artykuły, byle poruszały inny temat.

Elise nic nie powiedziała. Jeśli nie będzie mogła pisać o tym, co jej leży na

sercu, pisanie nie ma żadnego sensu. Torkild odchrząknął.

- Majster Paulsen przyszedł do redakcji i chciał się dowiedzieć, kto się kryje za

pseudonimem Elias Aas.

Elise szeroko otworzyła oczy.

- Majster?

- Poczuł się zhańbiony i żądał zadośćuczynienia. Twierdził, że tu na pewno

chodzi o jego fabrykę. Wszyscy, którzy czytali opowiadanie, domyślili się na pewno,

ż

e rzecz się dzieje na Beierbrua. Kulisy samobójstwa młodej robotnicy powinny

zostać ujawnione. W opowiadaniu nie było mowy o tym, dlaczego dostała wymówie-

nie. Majster domyślił się, o kogo chodzi, i chciał wyjaśnić, że medal ma dwie strony.

Robotnica była krnąbrna, ciągle się spóźniała, była bezczelna i niegrzeczna.

Twierdził, że miała zły wpływ na innych. Majster nie życzy sobie, by jakiś

anonimowy autor krytykował warunki w jego fabryce. Chciał poznać nazwisko i adres

autora.

Elise spojrzała na niego z przerażeniem.

- I dowiedział się? Torkild pokręcił głową.

- Na razie nie, ale kierownictwo gazety poczuło się bardzo niezręcznie.

Majster Paulsen cieszy się wielkim szacunkiem w mieście, na pewno nie chcą z nim

zadzierać.

- Wielki Boże - jęknęła Elise. Pomyślała o Hildzie i o Jensine. Majster na

pewno już jest na nie wściekły, a jak się dowie, że to siostra Hildy przystąpiła do

ataku, nie złagodnieje. - Myślisz, że mu ulegną?

- Nie wiem. Ale chyba nie warto posyłać im następnych opowiadań

krytycznych wobec kierownictwa fabryki. Zwłaszcza jeśli zamierzasz wrócić tam do

pracy. .

- Nie mogę. Dowiedziałam się właśnie, że wyrzucili robotnicę, która wyszła za

mąż. Nie chcą mężatek. - Poczuła, jak buzuje w niej gniew. - Jeśli nie będziemy mogli

wyrazić swojego zdania, nic nie osiągniemy. Jak położymy kres

niesprawiedliwościom, jeśli nikt nie odważy się protestować?

- Nikt ci nie zabroni mówić, co myślisz, ale musisz być przygotowana na to, że

nikt nie zechce cię słuchać. Że będą odrzucać twoje artykuły i że narazisz się na

nieprzyjemności.

Elise zagryzła zęby. Napiszę książkę, pomyślała. Tam opowiem o Mathilde, o

Othilie i o Hildzie. Będzie wspaniale, jeśli majster rozpozna swój portret. Ciekawe,

czy będzie równie szanowanym człowiekiem, gdy wyjdzie na jaw, jak potraktował

szesnastoletnią robotnicę.

W tej samej chwili zza węgła wyłoniła się Hilda.

- Usłyszałam, że przyszliście, i nastawiłam kawę.

- Ależ kochanie, musiałaś napalić w piecu w taki upał - uśmiechnęła się Anna.

- Nie tak często mamy tak miłych gości. Nie widziałam cię od wesela, Anno.

Moje gratulacje.

Elise poszła do kuchni po kubki, mleko i cukier, a tymczasem Hilda zaczęła

mówić o Jensine zatroskanym głosem. Potem Anna opowiadała o weselu i chorobie

matki. Elise wzięła z kuchni dwa stołki - na jednym miała zamiar usiąść, a drugi

postawić jako stół. Teraz będzie się bawić w towarzystwie przyjaciół i na chwilę

zapomni o przykrych nowinach. Kupiła paczkę ciastek na niedzielny deser, ale

postanowiła, że poczęstuje nimi Annę i Torkilda. Chłopcy nie widzieli ciastek i nie

spodziewali się takiego luksusu.

To było naprawdę miłe niedzielne spotkanie pod nasłonecznioną ścianą.

Torkild opowiadał zabawne historie s> klientach swojego sklepu, o tym, kto się

wyprowadził i kto się wprowadził do poszczególnych domów przy Maridalsveien, i

wreszcie o tym, co się dzieje w kraju.

- Idzie nam coraz lepiej - powiedział. - Gospodarka norweska kwitnie.

Transport morski zyskuje na znaczeniu, statki parowe wypierają stare żaglowce.

Niedługo będziemy mieć własne linie oceaniczne. Wyobraźcie to sobie!

Anna i Elise słuchały z uwagą, ale Hilda ziewała.

- Nie mógłbyś raczej opowiedzieć jakiejś interesującej historii?

- Nie interesuje cię, jak ludzie podróżują do Ameryki? - roześmiała się Anna.

- A przecież mamy dwóch wujów, którzy wyemigrowali do Ameryki - dodała

Elise z uśmiechem.

- Naprawdę? - zdziwiła się Anna. - Nic o tym nie wiedziałam.

- Matka miała wielu braci. Trzej zmarli, a dwaj wyjechali do Ameryki. Od

tego czasu nie miała z nimi kontaktu, a to było jeszcze przed jej ślubem. Mało

prawdopodobne, by jeszcze żyli.

- Dlaczego nie pisali listów do domu?

- Zerwali z matką, gdy wyszła za ojca. W jego żyłach płynęła cygańska krew, a

oni nie mogli tego zaakceptować. Rzadko o tym mówimy, ale wiem, że na was mogę

polegać. Pederowi dokuczają w szkole, nazywają go Cyganem. Któryś z rodziców

dowiedział się czegoś na temat pochodzenia ojca i powiedział o tym swojemu dziec-

ku. Nikt nie docina Kristianowi, bo jest silniejszy i odważniejszy od Pedera.

Wyżywają się na najsłabszym.

Anna była oburzona.

- Ale nieładnie. Biedny Peder, ma i tak dość problemów. Elise pokiwała

głową.

- No właśnie. Zastanawiam się, co będzie teraz, gdy pójdzie do czwartej klasy.

Peder ciągle przynosi uwagi, że źle odrobił lekcje. To niesprawiedliwe, bo on się

bardzo stara, ale nic z tego nie wynika.

- Nie mogłabyś porozmawiać z jego nauczycielem?

- Próbowałam. Wtedy, gdy chłopcy zagnali go na brzeg wodospadu.

Nauczyciel był bardzo niemiły i nie zamierzał w żaden sposób interweniować. Nikt

nie chce słuchać kobiety. A już zwłaszcza starszej siostry.

Torkild się zamyślił.

- Nikt z rodziny nie próbował skontaktować się z braćmi twojej matki, którzy

wyjechali do Ameryki?

Elise pokręciła głową.

- Nic mi o tym nie wiadomo. Matka miała ciotkę i wuja tu, w Kristianii.

Mieszkali niedaleko Stortorvet. Myślę, że już nie żyją, ale byli zaprzyjaźnieni z

rodziną, która mieszka na Pilestredet. Tego dnia, gdy poszliśmy do miasta, żeby

przywitać Emanuela, gdy żołnierze z Kongsvinger maszerowali ulicą Karl Johan,

poznaliśmy bardzo miłego pana. Peder nazywa go „dżentelmenem” - roześmiała się. -

To ten, który przyniósł Pederowi kotka, gdy się dowiedział o historii ze szczeniakiem.

Słyszeliście chyba o tym?

Anna i Torkild pokiwali głowami.

- Przyszedł kiedyś do nas w odwiedziny. Wtedy matka się zorientowała, że zna

przyjaciół jej wuja i ciotki, ale więcej o tym nie rozmawialiśmy.

- Dlaczego go nie zapytasz? - zapaliła się Anna. - Może on coś wie? Może

twoi wujowie żyją. Może się tam wzbogacili i tęsknią za starym krajem.

- Dawno by już próbowali odnaleźć matkę i napisali do niej - roześmiała się

Elise.

- Może myślą, że ona nie żyje. Hilda zaraziła się zapałem Anny.

- No właśnie, wyobraź sobie, że pewnego dnia stają w naszych drzwiach. Z

kieszeniami pełnymi dolarów.

Wszyscy zaczęli się śmiać.

- Znam rodzinę, która dostaje paczki z Ameryki. Otrzymali trochę dziwnych

ubrań, które są tak jaskrawe, że nikt nie ma odwagi wyjść w nich na ulicę.

- Ja bym miała odwagę. - Hilda się rozmarzyła. - Gdybym na przykład dostała

taką suknię, jaką miała na sobie jedna z pań, które odwiedzały Paulsena; fiołkową, z

krezą, z marszczeniami i jedwabnymi kwiatami. Paradowałabym po Maridalsveien i

po Karl Johan, uśmiechając się do wszystkich napotkanych mężczyzn.

Wszyscy wybuchnęli śmiechem.

W tej samej chwili przez okno usłyszeli żałosny, cieniutki płacz. Hilda

spojrzała na siostrę, podnosząc się z ławki. Śmiech ucichł, w jej oczach pojawił się

strach.

- Nie wiem, co się z nią dzisiaj dzieje.

- Chyba musimy wezwać jutro lekarza. Jeśli nie będzie mógł przyjść,

powinnaś ją zawieźć do gabinetu. Pożyczę ci wózek.

Hilda skinęła głową i pobiegła do środka. Anna i Torkild wstali.

- Dziękujemy za kawę i ciasteczka, Elise. Miło się z wami rozmawiało. -

Torkild wyjął kopertę z wewnętrznej kieszeni. - Tu jest twój artykuł, ale bardzo cię

proszę, nie poddawaj się. Redaktor napisał parę komentarzy na marginesie. Myślę, że

się łatwo zorientujesz, iż problemem nie jest twój styl, tylko społeczeństwo. Jeszcze

nie nadszedł czas.

Pokiwała głową i wzięła kopertę. Gdy goście pójdą, schowa ją na samo dno

szuflady i postara się o niej zapomnieć.

- Dziękuję za pomoc. Ty zrobiłeś swoje. Torkild zatrzymał się i spojrzał na

nią.

- Chyba nie zamierzasz się poddać? Pokręciła głową.

- Nie, ale muszę nabrać do tego dystansu. Odprowadziła ich za róg domu.

Nagle Anna się zatrzymała i obróciła w stronę Elise.

- Nie byłam pewna, czy powinnam o tym mówić, ale Agnes twierdzi, że

widziała cię z Emanuelem w poprzednią sobotę. Powiedziała, że obejmowaliście się

namiętnie, ale jakoś trudno mi w to uwierzyć. Po twarzy Johana poznałam, że mu się

to nie podobało. Jest oburzony na Emanuela i uważa, że nie powinnaś mu wybaczyć

tego, co zrobił. Teraz Johan myśli, że między wami wszystko wróciło do normy. -

Uśmiechnęła się ze smutkiem. - Johan ma ostatnio kłopoty.

Elise zmusiła się, by zadać pytanie, choć bardzo się bała odpowiedzi.

- Jest chory?

Anna pokręciła głową.

- Nie, ale obawiam się, że w końcu zachoruje przez Agnes. Zorientował się, że

Agnes znów się spotyka ze swoim dawnym narzeczonym. Z Magnusem Hansenem,

tym, który mieszkał u podnóża wzgórza Aker, pamiętasz go chyba. Johan podejrzewa

nawet, że nie jest ojcem dziecka, którego spodziewa się Agnes. Matka usłyszała ich

kłótnię i dlatego nie chciała już dłużej żyć, ale może oboje się pomylili. Może to tylko

złośliwe plotki.

Elise pokiwała głową, przypominając sobie kobiecą postać, która w ostatnią

sobotę zniknęła w bramie domu stojącego u podnóża wzgórza Aker. Teraz nie miała

już wątpliwości, że to była Agnes.

ROZDZIAŁ DWUNASTY

Gdy Elise weszła do domku, usłyszała śpiew Hildy, pośpiesznie zajrzała więc,

zdumiona, do pokoju. Hilda leżała zrozpaczona na materacu Kristiana z córeczką w

ramionach i śpiewała żałosnym głosem:

Po kątach zimny wiatr buszuje

i nocą wdziera się do domu.

Dziewczynka chora popłakuje,

a twarz jej znaczy po kryjomu

rumieniec śmiertelnej gorączki.

A ojciec? W knajpie wciąż przesiaduje,

za nic ma dom swój i dziecka bolączki.

Ż

al ścisnął Elise za gardło.

- Nie powinnaś martwić się na zapas, Hildo. Doktor na pewno da jej jakieś

lekarstwo. Musisz pobiec tam z samego rana. On jutro wcześnie otwiera.

Hilda obróciła zapłakaną twarz w stronę siostry.

- Czy ty nic nie widzisz, Elise? Musi się zdarzyć cud, żeby przeżyła do jutra.

Elise weszła po cichu do pokoju i pochyliła się nad dzieckiem. Gdy położyła

dłoń na jego główce, poczuła tak przejmując}' chłód, że krzyknęła przerażona:

- Oddycha jeszcze?!

- Bardzo słabo. Nie chce jeść, nie otwiera oczu. Nie mam pojęcia, czy wie, że

ją trzymam na rękach.

- Zauważyłaś jakieś ślady na ciele, gdy ją przewijałaś? Jakąś wysypkę?

- Zmieniłam jej pieluszkę i podkładkę, owinęłam na nowo. Nic nie widziałam.

Tylko tyle, że wygląda jak kościsty ptaszek. - Hilda zaszlochała, łzy zaczęły płynąć po

jej policzkach.

Elise usiadła na materacu i zaczęła ją głaskać po głowie.

- To straszne. Uczepiłam się nadziei, że wszystko będzie dobrze, ale

martwiłam się przez cały czas. Może Jensine nie urodziła się po to, żeby żyć. Jeśli

stanie się najgorsze, możesz się pocieszać, że nie doświadczy tylu cierpień.

Dziewczynka, która nie ma ojca i która nigdy się nie dowie, kto jest jej ojcem, nie

miałaby łatwego życia.

- Jak możesz tak mówić? - oburzyła się Hilda przez łzy. - Ty, która miałaś

pijaka za ojca.

- Tylko ojciec może sprawić, że dziewczynka poczuje się ważna.

Dziewczynka, która widzi podziw w oczach ojca, zaczyna wierzyć w siebie. To daje

siłę, by sprostać wszelkim przeciwnościom losu. Obie tego doświadczyłyśmy, zanim

nasz ojciec zaczął pić. Jensine nigdy by tego nie doświadczyła. Pewnego dnia

spotkasz mężczyznę, który da miłość tobie i twoim dzieciom. Wtedy twoje dzieci

będą rosły szczęśliwie.

Hilda wybuchnęła niepohamowanym płaczem.

- Mówisz tak, jakby Jensine już była martwa - szlochała. Elise nie

odpowiedziała. Wydawało jej się, że Jensine nie dożyje następnego ranka, głaskała

więc tylko siostrę po głowie.

- Jesteś dzielna, Hildo. Zawsze byłaś dzielna. Postanowiłaś zatrzymać dziecko,

choć musiałaś przeciwstawić się silniejszemu. Dałaś Jensine tyle miłości i troski, ile

potrzebowała. Jeśli Bóg postanowił zabrać Jensine do siebie, musimy pogodzić się z

Jego wolą.

- Nie wierzę w Boga! Nie wierzę, że istnieje niebo. Jeśli Bóg istnieje, to

dlaczego na to wszystko pozwala? Dlaczego nie interweniuje? Dlaczego nie ukarze

majstra zamiast mnie? Słyszałam przez okno, o czym rozmawialiście. Majster zrobił

awanturę z powodu twojego opowiadania. To on ma władzę, Elise. On i wszyscy ci

dyrektorzy i właściciele fabryk. Nie Bóg.

Elise pokręciła głową.

- Nie wierzę w to. Bóg poddaje nas próbom, żebyśmy czerpali z nich naukę.

Ż

ycie to szkoła. Każdy cios sprawia, że jesteśmy silniejsi i lepiej uzbrojeni, by znieść

następny.

- Bzdury. Z każdym ciosem ciało jest coraz słabsze. Przypomnij sobie panią

Thoresen. Pod koniec wyglądała jak żywy kościotrup. Przez ciosy, które wymierzyło

jej życie. I nie opowiadaj mi, że dzięki nim zyskała siłę. Całe to gadanie o żalu, karze

i przebaczeniu, o niebie i piekle wymyślili ludzie, żeby łatwiej było nami kierować,

ż

ebyśmy nie stanowili zagrożenia dla rządzących. Piekło, Elise, to życie tu, na ziemi.

Nie dla tych z tamtej strony rzeki, ale dla nas.

Podniosła się z materaca, trzymając Jensine w ramionach, i zaczęła chodzić

tam i z powrotem po wąskim pasku wolnej podłogi.

Elise pobiegła do kuchni, żeby przygotować obiad. Zamknęła drzwi, żeby nie

docierały tu promienie słońca, nie mogła na nie patrzeć.

Gdy Peder, Kristian i Evert wrócili do domu, życie całkiem uciekło z

maleńkiej Jensine. Elise pobiegła po doktora. Na szczęście zastała go w domu.

Maleństwo leżało w kołysce, z bladą jak wosk twarzyczką, ubrane w

najpiękniejsze ubranko, jakie znalazła Hilda. Przygotowane na ostatnią drogę.

Przyszedł pastor i podał każdemu rękę.

Chłopcy stali sztywno, jak ołowiane żołnierzyki, i śledzili wszystko, co się

działo, szeroko otwartymi oczami. Prawda chyba jeszcze do nich nie dotarła.

Ogarniała ich wciąż tylko ciekawość.

Wieczorem zjawiła się policja. Chcieli sprawdzić, czy śmierć nie ma jakiegoś

kryminalnego podłoża. Uśmiercanie niemowląt było surowo karane. Ale po

wyjaśnieniach Hildy i Elise policjanci zniknęli. Nie stwierdzili nic podejrzanego.

Wkrótce do domku zaczęli przychodzić goście. Starzy sąsiedzi, koleżanki z

przędzalni, Magda, Anna i Torkild. Wieść rozniosła się błyskawicznie, pomyślała

Elise. Wszyscy przechodzili koło kołyski z martwym dzieckiem i chwalili, że jest tak

pięknie wystrojone na ostatnią drogę, i dawali jakąś zapomogę, w zależności od swo-

ich możliwości. Elise wiedziała, że każdy powinien coś dać, jeśli nie chce być uznany

za dusigrosza.

Anna i Torkild byli porażeni rozpaczą.

- Nic nie zauważyliśmy, gdy tu byliśmy przed południem. - Anna musiała

oczyścić nos. - Hilda opowiadała wprawdzie, że się o nią martwi, ale nie przyszło mi

nawet do głowy, że sprawa jest tak poważna.

- My też tego nie wiedziałyśmy. To znaczy martwiłyśmy się o nią od samego

początku, ale miałyśmy nadzieję, że da sobie radę. Proponowałam Hildzie, żeby jutro

z samego rana poszła do doktora. Ale zaraz po waszym wyjściu stan Jensine wyraźnie

się pogorszył. Nie chciała jeść, leżała nieruchomo z zamkniętymi oczami. Oddychała

jeszcze, ale była potwornie blada, a gdy położyłam dłoń na jej czole, poczułam chłód.

- Biedna Hilda, co z nią będzie? Jedno oddała, drugie straciła.

- Hilda jest młoda, może mieć jeszcze dużo dzieci. Mam tylko nadzieję, że

najpierw znajdzie sobie męża. Niełatwo być panną z dzieckiem.

Dopiero gdy wszyscy sobie poszli, gdy udało się pozbyć Petrike i Hjalmara,

najbardziej ciekawskich ze wszystkich gości, Elise i Hilda, całkiem wycieńczone,

opadły na stołki w kuchni.

- Nie potrafię tego zrozumieć. - Hilda była bardzo blada, ale nie płakała.

Wręcz przeciwnie, wydawała się nadzwyczaj spokojna. - Wszystko zdaje się takie

nierzeczywiste, jakby to popołudnie było tylko złym snem.

Elise pokiwała głową.

- Ja też to tak odczuwam.

Peder przyszedł do kuchni. Oczy miał opuchnięte od płaczu.

- Dlaczego ona umarła, Elise?

Elise przyciągnęła go do siebie i objęła ramionami.

- Bo Bóg postanowił zabrać ją do siebie, Peder.

- Myślisz, że mnie też zechce zabrać tak nagle?

- Nie, nie sądzę. Jensine była słaba od samego początku, obawiałyśmy się, że

dolega jej coś poważnego.

Peder zaszlochał i otarł oczy rękawem.

- Jakoś tak jest, że wszyscy ludzie wokół mnie odchodzą. Najpierw ojciec,

potem Braciszek, potem mama, Hvalstad i Anne Sofie, potem Emanuel i teraz nasza

siostrzyczka.

- Tylko ojciec i Jensine umarli. Reszta się po prostu wyprowadziła.

Tej samej nocy Hilda obudziła Elise, szturchając ją w ramię.

- Elise, obudź się. Elise zerwała się z łóżka.

- Co się stało?

- Nie słyszysz?

Elise wsłuchała się w nocną ciszę. Ale rozpoznała tylko szum wodospadu.

- Nic nie słyszę.

- Słuchaj uważnie! - W głosie Hildy było przerażenie.

Elise znów zaczęła wytężać słuch, ale i tym razem rozpoznała tylko odgłosy

wodospadu.

- Nie możesz mi powiedzieć, o co chodzi?

- To Jensine.

- Co ty mówisz? - Elise zesztywniała ze strachu. Czyżby Jensine wcale nie

umarła, mimo że stwierdził to doktor i wszyscy sąsiedzi, który widzieli ją w kołysce?

- Słyszę ją wyraźnie. Płacze tak żałośnie.

- Przyśniło ci się to, Hildo. Fantazja płata ci figle. Przeżyłaś przecież straszny

dzień i straciłaś to, co było ci najdroższe.

- Nie, Elise, to nie fantazja. Jestem całkiem przytomna i słyszę to od dawna.

Wyszłam nawet do kuchni, zapaliłam kaganek, żeby się jej przyjrzeć. Leży blada i

nieruchoma, tak samo jak wczoraj, ale gdy tylko wracam do pokoju, zaczyna płakać.

Elise objęła siostrę i przytuliła mocno.

- Jensine nie żyje, Hildo. Musisz się z tym pogodzić. Takie już jest nasze

ż

ycie. Wielu rodziców straciło troje, czworo, pięcioro dzieci. Są nawet tacy, którzy

stracili wszystkie. Ale życie toczy się dalej, nie możemy go zawrócić.

Hilda pokręciła głową, ale nie rozpłakała się. Była zdumiewająco spokojna,

tak jak poprzedniego wieczoru.

- Myślisz, że tracę zmysły, że zwariowałam, ale tak nie jest. Wiem, co

słyszałam. Ale wiem także, że Jensine nie żyje.

- W takim razie jak mogłaś słyszeć jej płacz?

- Płacze, bo chce wrócić do życia.

Elise z trudem przełknęła ślinę. Siostra była w dziwnym, granicznym stanie.

Jak jej pomóc?

- Postaraj się trochę przespać. Będę czuwała i obudzę cię, gdy tylko usłyszę jej

płacz. Potrzebujesz snu, żeby jakoś przetrwać nadchodzące dni.

- Ale mówiłaś, że jej nie słyszałaś.

- Może się nie postarałam. Teraz, gdy ty zaśniesz, a w domu będzie całkiem

cicho, na pewno ją usłyszę.

Hilda dała się jakoś uspokoić i wkrótce Elise usłyszała jej miarowy oddech.

Elise zaś leżała i nasłuchiwała. Tłumaczyła sobie, że to tylko urojenia, ale nie

mogła przestać.

Jensine umarła, lekarz to potwierdził, pastor i sąsiedzi widzieli to na własne

oczy. Wierzyć, że wróciła do życia, to szaleństwo. To równie idiotyczne jak wiara w

to, że się słyszy jej płacz, choć przeszła już na tamtą stronę.

Mimo to Elise leżała bezsennie, pełna napięcia, z nastawionymi uszami.

Ale nic nie usłyszała.

ROZDZIAŁ TRZYNASTY

Odprowadzać na cmentarz dziecko to coś całkiem innego niż towarzyszyć w

ostatniej drodze starej, chorej kobiecie albo mężczyźnie, który zapił się na śmierć,

pomyślała Elise, stojąc nad maleńkim grobem na Nordre Gravlund, dwa tygodnie po

pogrzebie pani Thoresen.

Tym razem także śpiewał Torkild, było tylko więcej kwiatów. Mnóstwo

bukietów polnych kwiatów, zielonych liści, kaczeńców i leśnych anemonów, jaskrów

i dzwonków, było też trochę kwiatów ogrodowych, które Anna i Torkild kupili w

kwiaciarni na Maridalsveien. Było sobotnie popołudnie, lekcje się już skończyły i

wielu kolegów Pedera, Kristiana i Everta przyszło na pogrzeb. Niektórzy przynieśli

bukieciki w spoconych piąstkach.

Peder przeżył kilka najlepszych dni w szkole, zewsząd otaczało go

współczucie. Dzieci nie całkiem rozumiały jego ból po stracie małej siostrzyczki, bo

wielu z nich tego doświadczyło i nie reagowało w taki sposób, ale gdy Peder im

opowiadał o tragedii, gdy widzieli jego zapłakaną twarz, rozumieli, że to była

poważna sprawa. Tak w każdym razie tłumaczył to Kristian.

- Przecież Jensine nie była jego siostrą - zaprotestowała Elise.

- Wszystko jedno - powiedział Kristian spokojnie. - On ją traktował jak

młodszą siostrę.

Hilda była zdumiewająco opanowana. Nie wspominała już o tym, że słyszała

płacz Jensine, ale Elise budziła się każdej nocy i wydawało jej się, że słyszy coś

dziwnego. Nie wspomniała o tym Hildzie, ale za każdym razem ogarniało ją

przerażenie. Zdaje się, że to ja mam zszargane nerwy, powtarzała sobie.

Myślała, że Johan przyjdzie na pogrzeb, ale go nie zauważyła. Nic w tym

zresztą dziwnego. Dzieci umierają codziennie, a on nawet nie widział Jensine. Może

był oburzony tym, że Hilda znów miała dziecko z majstrem.

Elise czuła, że tęskni za nim. Czuła się lepiej i bezpieczniej, gdy Johan był

blisko w burzliwych chwilach.

Przypomniała sobie słowa Anny. Johan i pani Thoresen wcale nie wyciągnęli

pochopnych wniosków. Jeśli Agnes naprawdę spotykała się z Magnusem Hansenem

od dłuższego czasu, to wcale niewykluczone, że nosi w łonie właśnie jego dziecko.

To musiał być straszny cios dla Johana, ale ona się nie zdziwiła. Znała przecież Agnes

od dawna.

Można by zapytać, dlaczego Johan jej od razu nie wyrzucił z domu, ale Johan

był inny niż wszyscy. Jeśli raz wziął na siebie odpowiedzialność, nie zwykł się

wycofywać. Najprawdopodobniej nie mógł udowodnić Agnes niewierności, jeśli zaś

ż

yli ze sobą jak mąż i żona, to nie można było mieć pewności. Będzie żył do końca w

niewiedzy, chyba że dziecko wda się w ojca, tak jak Hugo.

Hilda podeszła do siostry, gdy uroczystość dobiegła końca i goście zaczęli się

rozchodzić.

- Zastanawiam się nad czymś, Elise. Czy sądzisz, że Jensine by żyła, gdybym

oddała ją pani Paulsen?

Elise gwałtownie zaprzeczyła.

- Nie, to nie miało żadnego znaczenia. Jensine urodziła się bardzo słaba. To

cud, że przeżyła tyle tygodni. Przeżyła tylko dzięki twojej trosce, dzięki opiece, którą

zapewnić może tylko matka.

Hilda nie dała się chyba przekonać.

- Po tamtej stronie rzeki nie umiera aż tyle dzieci co u nas.

- Dlatego że tu się rodzi więcej dzieci. Brakuje za to jedzenia, mieszkania są

zatłoczone, warunki higieniczne kiepskie. Dzieci zarażają się od starszego

rodzeństwa, a przemęczone matki nie mają czasu, by się nimi porządnie zająć. Nikt

nie opiekowałby się Jensine lepiej niż ty, Hildo. Miałaś dość pokarmu, miejsca u nas

nie brakuje, żaden z chłopców nie chorował i jej niczym nie zaraził. Jensine nie

urodziła się po to, żeby żyć, i nie ma sensu szukać innego wyjaśnienia. Niektóre

dzieci rodzą się słabe, inne - silne. Nic na to nie poradzimy. U Paulsena jadłaś do syta

i nie przepracowywałaś się bardziej niż inne służące. Wszystko wskazywało na to, że

powijesz zdrowe i silne dziecko, ale los chciał inaczej.

Słowa Elise przyniosły w końcu spokój Hildzie, która westchnęła głęboko i

powiedziała:

- W takim razie wrócę chyba do fabryki. Jeśli nadzorca się zgodzi.

Tydzień później służąca pani Paulsen przyniosła materiał na suknię. Elise

przyjęła paczkę na schodach.

- Na kiedy suknia ma być gotowa? Dziewczyna pokręciła głową.

- Pani powiedziała, że nie ma pośpiechu.

Rozejrzała się ciekawie dookoła, najwyraźniej nie była jeszcze koło Beierbrua.

- Czy to jest przędzalnia? - zapytała, wskazując wielką fabrykę po drugiej

stronie rzeki.

Elise zauważyła, że dziewczyna wysławia się poprawnie. Nigdy wcześniej jej

nie widziała.

- Tak, to przędzalnia Nedre Voien, zwana także przędzalnią Graaha. Ta druga

fabryka to tkalnia, Hjula.

- Czy to tutaj ta młoda matka rzuciła się do wodospadu? Elise się zdziwiła.

Służąca nie mogła chyba wiedzieć, że to Elsie napisała tę historię?

- Nie bardzo rozumiem.

- Pani Paulsen przeczytała mi na głos opowiadanie, które znalazła w gazecie.

O młodej matce, która straciła pracę, bo się ciągle spóźniała. Rzuciła się z mostu, bo

nie miała z czego żyć. Pani Paulsen rozgniewała się, bo jej zdaniem matka powinna

myśleć o dzieciach. Teraz czeka je jeszcze gorsze życie. Powiedziała, że to egoizm.

Elise starała się ukryć przerażenie. Nie napisała przecież, że Mathilde straciła

pracę z powodu spóźnień. Pani Paulsen musiała to usłyszeć od majstra.

Czy właśnie tak ludzie interpretowali tę historię? Uważali Mathilde za złą

matkę, ponieważ nie zdołała więcej znieść? Obwiniali Mathilde, a nie kierownictwo

fabryki, które wyrzuciło ją z pracy, nie społeczeństwo, które skazywało młode matki

na zarabianie na chleb na ulicy? W takim razie cała praca poszła na marne, lepiej by

było, gdyby Elise nie napisała tego opowiadania.

- Ja... Ja nie czytałam gazety.

- To nie było dzisiaj. Już jakiś czas temu. Ale pewnie pani o niej słyszała?

Wszyscy mówią, że to prawda.

- Owszem, słyszałam - przytaknęła Elise. - Ale nie wiem, czemu straciła pracę.

Znałam inną kobietę, którą wyrzucili, gdy się spóźniła, bo siedziała przy łóżku

umierającego dziecka. Nie nazwałabym tego egoizmem. Nazwałabym to wyzyskiem.

Służąca spojrzała na nią ze zdziwieniem.

- Wyzyskiem? Co to znaczy?

- To znaczy, że właściciele fabryk żądają zbyt wiele od robotników, bo sami

chcą jak najwięcej zarabiać.

Służąca dziwnie na nią spojrzała i poszła sobie.

Elise stała przez chwilę i patrzyła za nią. Nowa służąca pani Paulsen nie jest

podobna do innych, pomyślała. Potem weszła do kuchni, położyła paczkę na stole

kuchennym i otworzyła ją. Hilda poszła do sklepu, chłopcy byli w szkole. Elise mogła

więc rozłożyć tkaninę na stole i przypiąć wykrój szpilkami.

Z paczki wyślizgnęła się koperta. Czyżby pani Paulsen wysłała od razu

pieniądze? Elise otworzyła kopertę ze zdumieniem.

W środku znalazła nie banknoty, ale krótki liścik.

Droga Pani Ringstad!

Wczoraj byłam na przyjęciu u państwa Carlsenów i zorientowałam się, że źle

wszystko zrozumiałam. Bardzo przepraszam, jeśli powiedziałam coś niestosownego,

gdy była Pani u mnie ostatnio. A więc to nie Pani, ale Pani mąż pokochał inną. Jego

rodzice byli bardzo uradowani, bo urodził się chłopiec, który z czasem odziedziczy

dwór, ale ja nie mogłam przestać myśleć o Pani. To przecież Pani syn miał być

dziedzicem. Proszę dać mi znać, jeśli mogłabym zrobić coś dla Pani. Cieszy się Pani

moją wielką sympatią.

Szczerze oddana Bénédicte Paulsen

Elise położyła list na kolanach i zapatrzyła się w okno. A więc Signe urodziła

syna... Jak Ringstadowie i Carlsenowie mogą mówić, że on z czasem odziedziczy

dwór? Jako dziecko urodzone poza małżeństwem nie będzie miał przecież żadnych

praw do spadku, wykształceni ludzie powinni o tym wiedzieć.

Pokręciła głową z oburzeniem i zagryzła wargę. Sympatia pani Paulsen

niewiele jej pomoże. Na pewno była jedyną znajomą Carlsenów, która w ten sposób

interpretowała sytuację.

Elise rozgniewała się tak bardzo, że nie była w stanie pracować, musiała

zaczerpnąć trochę świeżego powietrza. Wiatr wiał od zachodu, uderzył więc w nią

smród od rzeki. Z ramionami skrzyżowanymi na piersiach maszerowała wokół domu,

gromiąc w myślach wszystkich bezwzględnych, zajętych sobą, złych, choć

eleganckich na pozór ludzi. Hugo nie potrzebuje żadnego spadku. Nie przyjąłby go,

nawet gdyby go dostał. Elise zatroszczy się o to, by sam dał sobie radę w życiu. Zrobi

tak, jak jej radził Torkild, napisze książkę. Książka wzbudzi zainteresowanie, wiele

osób ją potępi, ale dzięki temu będzie się jeszcze lepiej sprzedawać. A Ringstadowie i

Carlsenowie będą siedzieć i gapić się. Nigdy by im do głowy nie przyszło, że sprawy

mogą się tak potoczyć. Że Elise może się wzbogacić na własną rękę.

Ta myśl jej pomogła. Wzięła głęboki oddech i zaczęła się uspokajać.

W tej samej chwili zauważyła stadko trznadli, które buszowały w wysokiej

trawie, wyglądały jak małe elfy, gdy tak fruwały bezgłośnie. Elise przystanęła, żeby

na nie popatrzeć. Wydawały się pełne zapału, radosne i zadowolone, gdy nurkowały w

zarośla i zdobywały coś do jedzenia, nie musząc walczyć ze sobą nawzajem.

Kochane maleństwa, pomyślała. I czemu ja się denerwuję? Dwór w Ringstad

nic przecież dla mnie nie znaczy. Pieniądze też się nie liczą. Obyśmy mieli ich tyle, by

jakoś sobie poradzić, obyśmy byli zdrowi, a będę zadowolona. Liczy się tylko to, że

mamy dach nad głową i siebie nawzajem. Jeśli Emanuel i jego rodzice prowadzą taką

haniebną grę, sami sobie szkodzą najbardziej. Emanuel wcale nie wyglądał na

szczęśliwego człowieka, człowiek nie jest szczęśliwy, gdy rani innych.

Zza węgła wyłoniła się malutka główka.

- Larsine? - Elise z uśmiechem wyszła jej na spotkanie. - Jesteś już zdrowa?

Larsine pokiwała głową z zadowoleniem.

- Mama się pyta, czy mogę tu pobyć.

- Oczywiście, że możesz. Ale trochę się rozczarujesz, bo Anne Sofie już z

nami nie mieszka. Pomyśleć, że chorowałaś przez całą zimę. Zostawałaś sama w

domu, gdy mama wychodziła do pracy?

Larsine przytaknęła.

- Nie mogłam nigdzie wychodzić. Myśleli, że mam suchoty. Już urodziłaś,

Elise?

Elise pokiwała głową i uśmiechnęła się.

- Tak, dużego, pięknego chłopca, który ma na imię Hugo. Niedługo skończy

pół roku, niedawno wyrósł mu pierwszy ząbek. Przez cały dzień się śmieje.

- Będę mogła się z nim pobawić?

- Będziesz mogła się nim opiekować przez cały dzień, jeśli tylko zechcesz, ale

on zazwyczaj śpi trochę przed południem i po południu.

- Ja też śpię przed południem.

- Chodź. - Elise wzięła małą za rękę. - Wejdziemy do środka i sprawdzimy,

czy Hugo śpi.

Hugo nie spał, gaworzył i wymachiwał nóżkami, powtarzał „da - da” i

wyglądał na bardzo zadowolonego z tego, że odzyskał swoją kołyskę.

Elise przez moment czuła dziwny ból w piersiach, bo nie potrafiła uwolnić się

od zatrzymanego w pamięci obrazu martwej dziewczynki, która leżała w tej kołysce

od chwili śmierci aż do swej ostatniej drogi na Nordre Gravlund w trumience

najmniejszej z tych, jakie Elise kiedykolwiek widziała.

Pochyliła się i musnęła policzek synka.

- Czy nie jest już duży i śliczny?

Larsine stała koło kołyski z uroczystą miną i patrzyła na niemowlę.

- Ma loczki - powiedziała, chwytając się za swoje rzadkie, gładkie włoski z

wyraźną zazdrością. - Pomalowałaś mu je?

- Czy pomalowałam? - roześmiała się Elise.

- Służąca doktora tak robi. Ale nie maluje włosów na czerwono.

To ubodło Elise. Znowu to samo, pomyślała, wzdychając w duchu.

- Jesteś głodna, Larsine? Masz ochotę na kromkę z masłem?

- A stać cię na to, Elise?

- Tak, stać mnie na to - uśmiechnęła się Elise.

Elise zdążyła właśnie rozłożyć wszystkie części wykroju na materiale,

przypiąć je szpilkami i rozpocząć krojenie, gdy usłyszała nadbiegających chłopców.

Jakiś dźwięk przykuł jej uwagę, zaczęła więc nasłuchiwać. Czyżby któryś z nich

płakał?

Po chwili drzwi otworzyły się z hukiem i do kuchni wpadł Kristian z Evertem.

Elise coś niepokojąco ścisnęło w piersiach.

- Gdzie jest Peder?

- Siedzi na dworze. - Kristian rzucił jej dziwne spojrzenie.

- Coś się stało?

Przytaknął. Evert stał cicho ze spuszczoną głową.

- Ktoś mu znowu dokuczał? Kristian pokręcił głową.

- Jeszcze gorzej.

- Jeszcze gorzej? Co takiego? Mów.

Kristian wił się i zerkał na Everta, jakby prosił go o pomoc.

- Coś najgorszego.

Elise pobiegła do drzwi. Oczami wyobraźni ujrzała Pedera broczącego krwią,

niezdolnego ruszyć się z miejsca o własnych siłach.

- To nie to, co myślisz! - zawołał Kristian. - Nikt go nie wepchnął do

wodospadu i nie zrobił mu krzywdy.

Elise, zdenerwowana, obróciła do niego twarz.

- Powiedz wreszcie.

- Nie zdał egzaminu.

Elise zamarła bez słowa. Czuła, jak krew jej odpływa z twarzy, jak oblewa ją

fala chłodu.

- Nie zdał? - szepnęła. Przypomniała sobie jak przez mgłę fragmenty rozmowy

Emanuela i Carla Wilhelma o szkole specjalnej. Wyobraziła sobie wielką salę pełną

rozwydrzonych chłopców, którzy dokuczają sobie nawzajem i nikt dorosły nie

interweniuje. Na jednym z łóżek siedział Peder z zaczerwienionymi oczami. Łzy

spływały mu po policzkach i błagał ją, by mógł wrócić do domu.

W następnej chwili przepełniła ją niepohamowana wściekłość. Peder nie jest

upośledzony. Nie jest też głupi. Coś sprawia, że nie może nauczyć się czytać. Gdyby

nauczyciel mu pomógł, na pewno by się wreszcie nauczył. Radzi sobie przecież z

rachunkami, nie umiałby liczyć, gdyby miał jakiś feler.

Otworzyła drzwi i wybiegła na dwór.

Na stołku siedział skulony mały chłopiec, chowając głowę i twarz w

ramionach. Jego chudziutkie ramionka trzęsły się rozpaczliwie.

Usiadła koło niego, chciała go przytulić, ale się odsunął. Elise zrozumiała, że

Peder dziś nie jest w stanie znieść nawet współczucia.

- Porozmawiam z twoim nauczycielem, Peder. - Starała się mówić spokojnym

głosem. - Opowiem mu, jak bardzo mi pomagasz w domu i jak ciężko pracujesz

popołudniami po szkole.

Pokręcił głową, nie podnosząc wzroku.

- Myślisz, że to go obchodzi? Inni chłopcy też pracują, ale odrabiają lekcje.

W tej samej chwili Elise spostrzegła Hildę, która wracała właśnie przez most z

fabryki, dokąd poszła zapytać o pracę. Elise czuła na sobie jej pytające spojrzenie,

Hilda zauważyła Pedera i domyśliła się, że stało się coś złego.

Gdy tylko do nich podeszła, Elise wyjaśniła jej, co zaszło.

Hilda poczerwieniała ze złości.

- Nauczyciel postąpił paskudnie. Nie musisz nigdzie iść, Elise. Ja to zrobię, ja.

Widziałam, jak Peder ślęczy nad lekcjami co wieczór, i wiem, że stara się, jak umie.

Wtedy gdy mi mówiłaś, że dostał po łapach za to, że źle odrobił lekcje, chciałam iść

do szkoły, ale nie mogłam. Teraz mam mnóstwo czasu. Nadzorca nie ma dla mnie

pracy. Jestem pewna, że zawdzięczam to majstrowi. Na pewno wścieka się na mnie i

obwinia mnie o śmierć Jensine. Na pewno uważa, że nie doszłoby do tego, gdybym ją

oddała jego siostrzeńcowi.

Elise spojrzała na nią z przerażeniem.

- Nie może cię przecież karać w ten sposób.

- Nie może? Czy jest coś, na co majster nie może sobie pozwolić? - Kucnęła

przed Pederem. - Nie płacz, Peder. Porozmawiam z twoim nauczycielem. Powiem

mu, co sądzę o takim traktowaniu dzieci, i zagrożę, że pójdę z tym do gazety. Niech

tylko spróbuje. Jeśli mnie nie posłucha, wybiorę się na policję, tak mu powiem.

Peder podniósł opuchniętą od płaczu buzię.

- Odważysz się, Hildo?

- A jak myślisz? Już się na to cieszę, wypomnę mu wszystko, co się uzbierało.

Zaczekaj, to zobaczysz. - Podniosła się. - Idę od razu. - Obróciła się na pięcie i już jej

nie było.

Elise chciała ją zatrzymać, poprosić, żeby się uspokoiła, zanim pójdzie. Nic się

nie da osiągnąć, ubliżając ludziom, można tego tylko gorzko pożałować. Nauczyciel

mógłby zacząć traktować Pedera jeszcze gorzej.

Ale nic nie powiedziała. Tym razem miała wątpliwości, czy milczenie jest

najlepszym rozwiązaniem. Poza tym zaczęły się wakacje i zanim znów zaczną się

lekcje, nauczyciel zdąży o wszystkim zapomnieć.

Peder spojrzał na siostrę.

- Hilda to jest odważna.

- Tak, Hilda jest odważna - przytaknęła Elise. - Mam tylko nadzieję, że nie

powie czegoś, czego będzie później żałować. Chodź, Peder, pójdziemy na obiad.

Musisz coś zjeść, zanim znów wyjdziesz. A poza tym przyszła do nas Larsine - dodała

pogodnym tonem.

Peder otarł zapłakane oczy i zapomniał na chwilę o swoim nieszczęściu.

- Będzie tu przychodzić codziennie, jak przedtem?

- Tak, już wyzdrowiała. Biedactwo, tyle miesięcy spędziła w łóżku, całkiem

sama, gdy Kiełbaska szła do pracy.

- Biedactwo. - W oczach Pedera było współczucie.

Dobrze mu robi świadomość, że inni mają swoje kłopoty, pomyślała Elise.

- No widzisz, Peder. Ludzie, którzy znikają, czasem się znów pojawiają. Tylko

ojciec i Jensine odeszli na zawsze, ale nie całkiem. Bo przecież żyją wciąż w naszych

myślach. Kto wie, może ich jeszcze spotkamy?

- A co z Emanuelem, Elise? On też się nagle pojawi? Elise wolała na niego nie

patrzeć.

- Na pewno.

- Pingelen i Gwóźdź mówią, że on się od nas wyprowadził i ożenił się z inną.

Elise poczerwieniała z gniewu.

- To nieprawda.

- To czemu go nie ma?

- Bo jego rodzice chcieli, żeby wrócił do domu.

- Mówiłaś, że pojechał szukać pracy.

- To także. We dworze.

- Oszukujesz. - Rzucił jej wyzywające spojrzenie. - Cały czas oszukiwałaś.

Wyjechał, bo się zakochał w Signe i dlatego, że nie jest ojcem Hugo. Pieprzyłaś się z

innym, tak mówi Gwóźdź.

Elise poczuła wielki ból w sercu. Dlaczego nie powiedziała chłopcom prawdy,

zanim dowiedzieli się wszystkiego od innych? Ciągle to odkładała, szukała kolejnych

pretekstów, by uniknąć nieprzyjemnej rozmowy.

- Chodź ze mną do sypialni, Peder. Chcę z tobą porozmawiać.

- Nie mam czasu. Muszę iść do Larsine.

- Zrobisz to później. Zdążysz.

Pokręcił głową i ruszył w stronę drzwi do pokoju, jakby nie miał zamiaru jej

słuchać.

- Peder - powiedziała głosem ostrzejszym niż zwykle. Nie spojrzał nawet na

nią, sięgając do klamki. Dogoniła go, chwyciła i potrząsnęła.

- Nie słyszysz, co do ciebie mówię? Próbował się wyrwać.

- Nie masz prawa na mnie krzyczeć, jesteś dziwką. Elise z trudem złapała

oddech i wymierzyła mu policzek. Peder złapał się za policzek i patrzył na nią z

niedowierzaniem.

Uderzyła go po raz pierwszy. Dostawał po uszach od matki, od ojca, od

nauczyciela, ale nigdy od niej. Ogarnął ją wstyd i żal.

- Nie chciałam, Peder. - Spojrzała na niego z rozpaczą. - Ale nie wolno ci

nigdy tak mówić. To prawda, że Hugo nie jest synem Emanuela, ale to Emanuel

chciał, żeby wszyscy w to wierzyli. Współczuł mi bardzo, gdy przytrafiło mi się coś

strasznego.

Evert i Kristian siedzieli w milczeniu i z przerażeniem śledzili całą scenę.

Teraz niespodziewanie odezwał się Evert:

- Wiemy. To przez tego drania, co ci odebrał dziewictwo. Przez tego łajdaka -

dodał z oburzeniem w głosie.

Elise zadrżała. Czy Evert wszystko rozumiał? Miał przecież dziewięć lat, gdy

to się zdarzyło. Tak to już jest. Dzieci po tej stronie rzeki wiedzą więcej, niż powinny.

Postanowiła, że będzie szczera.

- To prawda, Evert. Emanuel był bardzo dobry i ożenił się ze mną, żeby Hugo

mógł nosić jego nazwisko i żeby wszyscy uważali, że to Emanuel jest jego ojcem. Ale

ktoś się dowiedział o naszej tajemnicy. Nie chcieliśmy nic złego, gdy was

okłamywaliśmy, myśleliśmy, że tak będzie najlepiej dla wszystkich.

Peder nic nie powiedział, stał przez chwilę ze skamieniałą twarzą, a potem

wszedł do salonu i cicho zamknął za sobą drzwi.

Elise śledziła go wzrokiem, choć serce jej się krajało. I to właśnie dzisiaj. Po

raz pierwszy odwrócił się od niej, gdy miał jakiś kłopot. Czy jej jeszcze kiedyś zaufa?

Podała obiad i miała nadzieję, że Peder przyjdzie, gdy chłopcy zaczną jeść, ale

nie przyszedł. Dopiero gdy otworzyła drzwi i powiedziała, że musi się pośpieszyć,

wziął czapkę i wybiegł, nie patrząc na nią, nie mówiąc „do widzenia”.

Gdzie się podziała Hilda? - zastanawiała się Elise, gdy została sama. Nie

rozmawia chyba z nauczycielem tak długo?

Wyjęła znów tkaninę, wykrój i szpilki i zabrała się do pracy. Myślała o

Pederze. Za dużo na niego spadło. Najpierw Pingelen i Gwóźdź zaszokowali go,

opowiadając prawdę o Hugo, potem nie zdał egzaminu i dowiedział się, że będzie

powtarzał trzecią klasę. W rozpaczy zwrócił się przeciwko niej, wiedząc, że ona

kocha go najbardziej i że ją najbardziej dotknie swoim zachowaniem.

Dziwne, że Hilda tak długo nie wraca. Nauczyciel chyba nic jej nie zrobił?

Podeszła do okna i spojrzała w stronę szkoły. Na drodze nie było widać

nikogo. Peder i Evert są już pewnie w szkole, ale na pewno nie spotkali Hildy. Poszli

prosto do pracy, do piwnicy.

A jeśli nauczyciel wściekł się z powodu interwencji Hildy i zemści się na

Pederze? Hilda ma gwałtowny temperament. Jeśli jest bardzo wzburzona, przestaje

panować nad sobą.

Dlaczego pozwoliłam jej iść? Powinnam zatrzymać ją w domu, żeby się

uspokoiła.

ROZDZIAŁ CZTERNASTY

Hilda pojawiła się dopiero wtedy, gdy chłopcy wrócili z pracy. Elise była

wówczas już tak zdenerwowana, że musiała przerwać szycie. Petrike i Hjalmar

wrócili do domu przed przeszło godziną. Petrike zamęczała wszystkich swoim

gadaniem do tego stopnia, że Elise pod byle pretekstem wychodziła z domu, by

uniknąć jej towarzystwa.

Teraz znów wybiegła, żeby się dowiedzieć, jak poszło siostrze.

Ku swemu zdumieniu ujrzała uśmiech na twarzy Hildy. Stanęła i w napięciu

czekała na siostrę.

- Jak poszło?

- Dobrze. - Hilda zrobiła tajemniczą minę.

- Dobrze? Pytam, jak poszło z nauczycielem?

- Przecież mówię, że dobrze.

- Długo cię nie było. Hilda pokiwała głową.

- Mieliśmy wiele tematów do omówienia. A poza tym on zamierzał właśnie

wypić kawę i mnie też poczęstował.

Elise otworzyła usta ze zdumienia.

- Nie rób takiej przerażonej miny. Peder nie ucierpi przecież na tym, że

poznałam jego nauczyciela. Wręcz przeciwnie.

Elise pokręciła głową, całkiem skonfundowana.

- Co to znaczy „poznałam”?

- Musisz znać szczegóły? Czy nie wystarczy ci wiadomość, że miło nam się

rozmawiało?

- Miło wam się rozmawiało? Ty, która zamierzałaś wyżyć się na nim,

wyładować na nim cały gniew? Poszłaś do szkoły, żeby pomówić z nim o Pederze, a

nie na miłą rozmowę.

- Rozmawialiśmy o Pederze - uśmiechnęła się Hilda. - Obiecał, że zajrzy tu

któregoś dnia i z tobą także porozmawia. Może będzie dawał Pederowi prywatne

lekcje.

- Prywatne lekcje? Boże drogi, czy ty wiesz, ile to kosztuje?

- Nie mówiłam przecież, że będziesz musiała za to płacić. Elise pokręciła

głową.

- Nic nie rozumiem. Żaden nauczyciel nie udziela prywatnych lekcji za darmo.

- Myślę, że Reidar Jensen to zrobi - roześmiała się Hilda. - Czy Peder ci nie

powiedział, że mają młodego nauczyciela, który będzie zastępował poprzedniego

przez cały następny rok szkolny?

- Peder nie zdał egzaminu, nie pójdzie do następnej klasy.

- Pójdzie, jeśli się nauczy czytać w czasie wakacji. Elise stała nieruchomo,

wpatrzona w Hildę.

- Nauczyciel tak powiedział czy chcesz mnie tylko pocieszyć?

- Tak powiedział. - Hilda znów się uśmiechnęła. - Szkoda, że nie widzisz

swojej miny. Wyglądasz jak żywy znak zapytania.

- Czy jest w tym coś dziwnego? Mówisz tak zagadkowo.

Hilda się uśmiechnęła. Elise nie mogła sobie przypomnieć, kiedy ostatnio

widziała ją tak pogodną. W tej samej chwili stanęło jej przed oczami martwe dziecko

w ramionach siostry. Tb było zaledwie dwa tygodnie temu. A teraz Hilda stoi tu

uśmiechnięta i opowiada o młodym nauczycielu Pedera.

Hilda przejrzała chyba jej myśli.

- Wiedział, że niedawno straciłam dziecko. Evert i Peder mu o tym

opowiedzieli. Najpierw złożył mi kondolencje i widziałam w jego oczach, że mu

naprawdę przykro z tego powodu. Potem powiedział, że przed rokiem sam stracił

małą siostrzyczkę. A po chwili rozmawialiśmy już tak, jakbyśmy się znali całe życie.

Opowiedziałam mu nawet o majstrze i o Braciszku.

Elise zakryła usta dłonią, patrząc na siostrę z przerażeniem.

- Opowiedziałaś mu o majstrze i o Braciszku? Że miałaś z majstrem dwoje

dzieci, choć nie byłaś jego żoną?

Hilda pokiwała głową.

- Powiedziałam, że nie mogłam znieść życia w fabryce i w Andersengarden,

więc gdy Paulsen zaproponował mi lepsze życie, skorzystałam z szansy.

Powiedziałam, że wydawało mi się, iż to poważna propozycja. Reidar Jensen był

wstrząśnięty. Uważa, że powinnam pójść na policję.

- To znaczy, że niewiele wie o życiu robotników.

- Niewiele. Mieszka po tamtej stronie rzeki. Niedaleko Bisletlokkene, tam

gdzie mają zbudować boisko.

Jego rodzice są na pewno dobrze sytuowani i raczej nie ucieszą się, że ich syn

zainteresował się dziewczyną, która urodziła dwoje pozamałżeńskich dzieci,

pomyślała Elise. Ale tego nie powiedziała.

- Co mówił na temat Pedera?

- Powiedział, że Peder za mało się uczył, czasami w ogóle, ale na pewno da

sobie radę, jeśli mu ktoś pomoże.

Elise prychnęła.

- Peder zawsze odrabiał lekcje, a ja mu pomagałam, jeśli mnie o to prosił.

Hilda rzuciła siostrze gniewne spojrzenie.

- Myślałam, że się ucieszysz, że rozmawiałam z nauczycielem i załatwiłam, że

Peder najprawdopodobniej dostanie promocję do następnej klasy.

- Oczywiście, że się cieszę, Hildo - przytaknęła Elise.

Dwa dni później Reidar Jensen złożył im wizytę. Chłopcy skończyli już pracę,

ale trzymali się z dala od domu, gdy się dowiedzieli, że nauczyciel ma ich odwiedzić.

- Po co on tu przychodzi? - Peder spojrzał na siostrę pytająco, nim zniknął.

Znów zachowywał się tak jak dawniej. Nie rozmawiali więcej o Hugo, o Emanuelu i o

tym, co Pedera tak wzburzyło. Najprawdopodobniej Peder coś zrozumiał.

- Żeby porozmawiać ze mną i z Hildą. Może jednak przejdziesz do następnej

klasy.

Oczy mu się zaświeciły.

- Czy Hilda dała mu w kość?

- Nie - uśmiechnęła się Elise. - Ale poważnie z nim porozmawiała. Hilda

potrafi być surowa, wiesz chyba o tym. Ciekawe, czy nauczyciel się nie zdenerwował.

Pogoda była piękna, świeciło słońce, wiatr wiał w korzystny sposób. Siostry

wyniosły na dwór kuchenny stół i postawiły go przed ławką. Elise położyła na nim

niewielką białą serwetkę i trzy talerzyki, które zostawił Emanuel. Może były niewiele

warte, a może o nich zapomniał. Hilda zerwała trochę polnych kwiatów i wstawiła je

do kubka. Miała zaczerwienione policzki i błyszczące, pełne nadziei oczy. Chyba

naprawdę jej się spodobał, pomyślała Elise.

Elise też była pełna oczekiwań.

Reidar Jensen pojawił się, gdy kończyły przygotowywać kawę. Hilda miała

rację, był młodym, przystojnym mężczyzną. Uprzejmy, dobrze wychowany, schludny,

w białej koszuli, ciemnych spodniach, marynarce i kamizelce. Całkiem inny niż

większość młodych mężczyzn w tej okolicy. Miał nawet złoty zegarek na łańcuszku w

kieszonce kamizelki.

- A więc to jest najstarsza siostra Pedera, która zastępuje mu matkę -

powiedział, witając się z nią uprzejmie. - Peder dużo o pani opowiadał. Pracuję z tą

klasą od niedawna i jeszcze nie zdążyłem poznać wszystkich uczniów, ale wiem, że

Peder pochodzi z dobrego domu. Nie o wszystkich to można powiedzieć - uśmiechnął

się.

- Matka zapadła na suchoty i chorowała całą zimę w ubiegłym roku. Pod

koniec zimy leżała w sanatorium w Grefsen. A ja jako najstarsza z rodzeństwa

przejęłam odpowiedzialność.

Spojrzał na nią z zainteresowaniem.

- Wasz ojciec zmarł w ubiegłym roku, prawda? Elise zastanawiała się, co wie

Reidar Jensen.

- Wpadł do rzeki i utopił się.

Nauczyciel pokiwał głową, jakby już o tym słyszał. I nie tylko o tym.

- Na szczęście matka poznała miłego i dobrego człowieka. Pobrali się, gdy

minął rok żałoby, i przeprowadzili się na Wzgórze Świętego Jana. Jej nowy mąż jest

wdowcem, ma córeczkę. Matka jest jeszcze za słaba, by zajmować się więcej niż

jednym dzieckiem. Dlatego Peder i Kristian zostali u mnie.

- No i zaopiekowała się pani jeszcze Evertem. - Rzucił jej ciepłe spojrzenie.

- A potem mną - dodała Hilda zaczepnie. Wszyscy się roześmiali.

- Proszę mi opowiedzieć coś o tej okolicy, pani Ringstad. Nigdy przedtem tu

nie byłem, objąłem tę posadę, bo nie było żadnej innej wolnej.

- O czym mam panu opowiedzieć? O ludziach czy o fabrykach?

- O wszystkim. - Zatoczył ręką koło. - Wszystko tu jest całkiem inne niż to, do

czego jestem przyzwyczajony. Ludzie inaczej mówią, inaczej się zachowują, inaczej

się ubierają i inaczej chodzą.

Elise pomyślała, że to samo mogłaby powiedzieć o ludziach z Lakkegata.

Może tak już jest, gdy człowiek znajdzie się w obcym miejscu.

- Torshov, Bjolsen, Äsen i Sandaker to nazwy dworów o bardzo długiej

tradycji - zaczęła. - Iladalen została tak nazwana po powodzi, jaka nawiedziła dolinę,

a Sagene nazwano tak z powodu tartaków, które działały na brzegach rzeki.

Reidar Jensen uśmiechnął się.

- Pani na pewno odrabiała lekcje, pani Ringstad.

- A nie wszyscy odrabiają? - Spojrzała na niego buńczucznie.

- Powinna pani przyjść na moją lekcję, żeby zobaczyć, jak leniwi potrafią być

uczniowie. Niektórym zdarza się nawet zasnąć na lekcjach.

- Może to są dzieci, które pracują późno wieczorem?

- Może, ale powinny wiedzieć, że szkoła jest najważniejsza.

- To nie dzieci decydują o tym, czy pracują, czy nie. Najczęściej rodzice od

nich tego oczekują, żeby jakoś związać koniec z końcem.

- W tej okolicy pije się za wiele alkoholu. Elise skinęła głową.

- Wiele osób wpada w alkoholizm, zanim zdąży dorosnąć. Moczą chleb w

alkoholu, żeby się rozgrzać. Mieszkania są w fatalnym stanie, mało kogo stać na to,

by palić w piecu tyle, ile trzeba.

Hilda spojrzała na nią z irytacją.

Elise zrozumiała jej spojrzenie: czy naprawdę muszą o tym rozmawiać

podczas jego pierwszej wizyty? Zmusiła się do uśmiechu.

- Porozmawiamy o polityce innym razem, panie Jensen. Taki piękny letni

wieczór to nie najwłaściwszy moment, żeby się denerwować wszystkimi problemami

społecznymi.

- Zgadzam się z tym, pani Ringstad. Miło się chyba mieszka nad rzeką, gdzie

słychać szum wodospadu. To zapewne uspokaja i usypia. Mam coraz większą ochotę

zamieszkać w takim małym drewnianym domku, jakich pełno w tej okolicy.

- Jest ich dużo także na Sandakerveien i na Maridalsveien.

- Słyszałem od kogoś o Brochmannshaugen. Co to właściwie jest?

- To dwór Voienvolden na Maridalsveien. Jest bardzo stary, chyba z początku

osiemnastego wieku. Od trzech pokoleń należy do rodziny Udnass.

Jensen rozejrzał się dokoła.

- Nie pozwalacie chyba dzieciom kąpać się w rzece tak blisko wodospadu?

- Nikt nie ma ochoty się tu kąpać. Woda jest bardzo brudna, wszystkie fabryki

ją zanieczyszczają. Kiedy wiatr wieje w naszą stronę, musimy zamykać okna i drzwi,

ż

eby uchronić się przed smrodem.

Hilda znów posłała siostrze ostrzegawcze spojrzenie. Elise postanowiła, że już

nic nie powie.

- Niech pan opowie coś o sobie, panie Jensen - zasugerowała Hilda zalotnym

tonem.

Roześmiał się cicho.

- Cóż mam powiedzieć? Mieszkam z rodzicami i młodszą siostrą w dużym

mieszkaniu na Josefinesgata. W zasadzie nie zamierzałem zostać nauczycielem, ale

gdy zdałem maturę, miałem dość nauki i postanowiłem poczekać rok.

Najprawdopodobniej zacznę studia od przyszłej jesieni.

- Co pan będzie studiował?

- Chyba medycynę.

- To bardzo interesujący zawód, ale czy to nie jest niebezpieczne przyjmować

ciągle ludzi, którzy chorują na zakaźne choroby?

- Trzeba często myć ręce.

Jensen spojrzał na Hildę. Uśmiechnął się. Ona jemu też chyba wpadła w oko.

Elise podniosła się.

- Bardzo przepraszam, ale muszę wejść do domu i przewinąć Hugo.

Skoro Hilda nie miała żadnej przyzwoitki wtedy, gdy tego naprawdę

potrzebowała, nie ma żadnego sensu jej teraz asystować.

Gdy przewijała synka, poiła go kaszką i wreszcie siadła na brzegu łóżka, żeby

podać mu pierś, myślała o tej nowej znajomości. Jensen zdawał się miły, uprzejmy i

troskliwy, jeśli jednak ta znajomość się rozwinie, pojawią się te same kłopoty, co w

jej związku z Emanuelem. Każde z nich pochodzi z innego świata. Jensen nie

wiedział nawet, że tutaj dzieci muszą zarabiać na życie, choć uczył je od dwóch

miesięcy. Nie rozumiał też powodów, dla których w tej okolicy jest tak dużo

alkoholików. Gdyby się dowiedział, że ich ojciec utopił się po pijanemu, byłby

zapewne oburzony, a gdyby zobaczył, w jakich warunkach mieszkają robotnicze

rodziny, byłby wstrząśnięty. I czy znaleźliby wspólny język z jego rodziną? Na pewno

państwo Jensenowie zareagowaliby tak samo jak jej teściowie: byliby uprzejmi, ale

trzymaliby się z dala od młodych i zrobiliby wszystko, żeby ich rozdzielić.

Gdy położyła małego, wróciła do kuchni, ale ku swojemu zdumieniu

stwierdziła, że nikt już nie siedzi na ławeczce pod domem. Może Hilda i Reidar

Jensen wybrali się na spacer?

Wkrótce do mieszkania wpadli z impetem chłopcy.

- Widzieliśmy ich, Elise. - Peder był rozgorączkowany, spocony i brudny. -

Ś

ledziliśmy ich trochę, szli i chichotali. I śmiali się. On wziął ją za rękę. Gdyby

Kristian nie powiedział, że musimy wracać do domu, pewnie byśmy zobaczyli, jak się

całują. Nie sądzisz?

- Ależ Peder, nie wolno ludzi śledzić w ten sposób. Co by było, gdyby was

zobaczyli?

- On chyba nie widział nikogo poza Hildą - zachichotał Peder.

Hałasowali i rozmawiali głośno, gdy jedli kolację, myli się i szli do łóżek.

Elise odmówiła z nimi wieczorną modlitwę, ale jeszcze długo słyszała ich szepty i

ś

miechy.

Odetchnęła z ulgą. Jak to dobrze, że Peder żyje teraźniejszością. Zachowywał

się tak, jakby zupełnie zapomniał o tym, co się zdarzyło przed dwoma dniami. Na

pewno ktoś mu o tym przypomni i będzie jeszcze wstydził się prawdy na temat Hugo,

ale Elise uznała, że najgorsze mają już za sobą.

Dopiero gdy położyła się i przez pewien czas leżała bezsennie, Hilda wróciła

do domu.

- Elise? Śpisz już?

Na dworze było jeszcze jasno, ale Elise zamknęła oczy i udawała, że śpi.

Hilda potrząsnęła jej ramieniem.

- Elise, muszę z tobą porozmawiać. - Rozpromieniona dziewczyna opadła na

brzeg łóżka. - Spacerowaliśmy wzdłuż rzeki i on powiedział, że te drzewa, których

gałęzie zwisają aż do wody, są takie piękne. Mówił, że nigdy wcześniej nie był nad

rzeką i że wydaje mu się, jakby znalazł się daleko od miasta. Rozmawialiśmy o

wszystkim i było tak cudownie. Trzymał mnie za rękę, a ja się czułam tak, jakbyśmy

mieli ze sobą mnóstwo wspólnego. Gdy znaleźliśmy się daleko od domów i ludzi,

zatrzymał się i pocałował mnie. Wprost nie mogliśmy się od siebie oderwać. Jutro

wieczorem znów się spotkamy.

Elise nie miała serca psuć jej radości. Ostatnimi laty w życiu Hildy było jej tak

niewiele. Zna Reidara Jensena zaledwie od paru dni, rzeczywistość jeszcze zajrzy jej

w oczy. Uśmiechnęła się do siostry.

- Cieszę się razem z tobą, Hildo. - Roześmiała się cicho. - Jesteś naprawdę

jedyna w swoim rodzaju. Nie mogę sobie wyobrazić nikogo innego, kto wybiera się

do szkoły na nieprzyjemną rozmowę z nauczycielem i wychodzi stamtąd, mając

nowego narzeczonego.

Hilda też się roześmiała.

- Trudno w to uwierzyć, prawda? On zacznie dawać lekcje Pederowi zaraz po

zakończeniu roku szkolnego. To już niedługo.

- Zastanawiałam się trochę nad tym. Jesienią spróbujemy sobie poradzić bez

popołudniowych zarobków Pedera. Powinien raczej poświęcić ten czas na naukę.

- Przecież nas na to nie stać. Pieniądze w komodzie nie będą trwać wiecznie.

- Nie będziemy się martwić na zapas. Spróbujemy. Powiedz mi, rzeczywiście

wyznałaś mu prawdę na temat majstra?

Hilda pokiwała głową.

- Okazał mi tyle zrozumienia. W jego spojrzeniu nie było nawet cienia

potępienia. Przypuszczam, że się domyślił, że zrobiłam to z nędzy.

Elise wiedziała swoje, ale nic nie powiedziała. Przypomniała sobie młodą

dziewczynę z zarumienionymi policzkami i apaszką w rękach.

- Rozmawialiśmy o Pederze. Od kiedy Reidar lepiej go poznał, zaczął się

bardziej interesować sprawą. Przyszło mu do głowy, że może Peder potrzebuje

okularów i nie potrafi czytać, ponieważ źle widzi. Albo ma kiepski słuch i nie słyszy

tego, o czym się mówi w klasie. Ponieważ Reidar interesuje się medycyną, ma jeszcze

inną teorię. I mówi, że wypróbuje ją na Pederze.

Elise poczuła, że oblewa ją fala gorąca. Los chciał, żeby Hilda poszła do

szkoły tamtego dnia, pomyślała. Skoro już mówią sobie po imieniu, to znaczy, że z

jego strony to coś więcej niż przelotne zainteresowanie ładną buzią.

Hilda wstała i zaczęła się rozbierać do snu.

- Chyba nie zasnę. Jestem zakochana, to chyba właśnie to. Pierwszy raz w

ż

yciu, Elise. Pomyśl tylko. Nie wiem, jak doczekam jutrzejszego wieczora, wydaje mi

się, że będę musiała czekać całą wieczność. Myślisz, że moglibyśmy kupić ciastka po

pięć ore dla każdego? Tylko ten jeden raz. Bardzo mu się podobały polne kwiaty na

stole. Muszę chyba jutro nazrywać świeżych. Wiesz, one więdną tak szybko, gdy

postoją w kubku na słońcu. Poza tym umyję włosy, chociaż to nie jest sobota. Chyba

mogę? Wiesz przecież, że oddam ci pieniądze, gdy dostanę pracę. Reidar uważa, że

mam takie gęste i piękne włosy. Chciałby je kiedyś zobaczyć rozpuszczone.

Ze śmiechem rzuciła się na łóżko.

- Jak on cudownie całuje. Czułam dreszcze aż w piętach.

Elise zamrugała oczami, próbując pokonać senność, ale była śmiertelnie

zmęczona. W końcu powieki jej opadły. Niekończące się wyznania Hildy słyszała jak

przez mgłę i po chwili zapadła w sen.

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY

Następnego wieczoru, gdy Hilda poszła na spacer z Reidarem Jensenem, a

chłopcy pograć w piłkę, Elise ujrzała nagle elegancką parę na moście. Zdziwiła się, bo

tego rodzaju ludzie rzadko pojawiali się w okolicy.

Po chwili drgnęła. Rozpoznała tę damę. To była pani Mathiesen, matka

Ansgara.

Odeszła czym prędzej od okna. Dokąd oni idą, u licha? Tutaj, o tej porze?

Stała na środku kuchni, a serce biło jej mocno. Chyba nie zamierzają jej złożyć

wizyty?

Starała się pozbyć tej myśli, ale nie potrafiła. Gdy usłyszała kroki tuż koło

domku, wiedziała, kogo się spodziewać. Przez chwilę chciała udać, że jej nie ma w

domu, ale Hugo, który leżał w łóżeczku i wywijał nóżkami, aż piszczał z radości, nie

zdołałaby więc ich oszukać.

Odczekała, aż zapukają, potem podeszła powoli do drzwi i otworzyła je.

- Przepraszam, że przeszkadzamy, pani Ringstad, nie chcielibyśmy się

narzucać, ale mamy ważną sprawę do omówienia. To jest mój mąż, Olav Mathiesen.

Elise uścisnęła dłoń, która się do niej wyciągnęła, mruknęła po nosem „proszę

wejść” i otworzyła drzwi szerzej. Zachowałaby się niegrzecznie, gdyby ich nie

wpuściła, zwłaszcza że sprawa musiała jej dotyczyć, bo w przeciwnym razie nie

przychodziliby tutaj. Może coś się przydarzyło Ansgarowi. To by sprawiło jej ulgę.

Może Emanuelowi łatwiej by było wówczas zaakceptować Hugo, a ona nie musiałaby

się obawiać, że sąsiedzi odkryją prawdę.

Nie mogła zaprosić ich do saloniku, bo stały tam tylko łóżka, zaproponowała

więc, by usiedli przy kuchennym stole. Zauważyła, że pan Mathiesen rozgląda się z

zaciekawieniem dokoła. Pani Mathiesen interesowała się natomiast tylko Hugo, jak

każda kobieta, która widzi małe dziecko. Wpatrywała się w kołyskę tak intensywnie,

ż

e Elise się nieco zdumiała.

- Jaki to piękny i dorodny chłopczyk, pani Ringstad. Jest taki pogodny i

zadowolony, na pewno doskonale się nim pani opiekuje.

- Staram się, jak mogę - potwierdziła Elise. - Na szczęście pokarmu mi nie

brakuje, a gdy są jakieś kłopoty, pomaga mi siostra. Straciła niedawno własne

dziecko, które urodziło się bardzo słabe.

Pani Mathiesen spojrzała na nią z przerażeniem.

- Ona też tu mieszka?

- Wprowadziła się tuż przed porodem - przytaknęła Elise. - W tej chwili obie

jesteśmy samotne, wynajęłyśmy więc poddasze. Dzięki temu udaje nam się związać

koniec z końcem.

- Pracują panie w fabryce?

- Pracowałyśmy, ale mężatek się nie zatrudnia. Teraz ja przyjmuję zlecenia

krawieckie, a Hilda szuka pracy.

Elise zastanawiała się przez cały czas, po co oni tu przyszli. Nie zapomniała

jeszcze ostatniego, nieprzyjemnego spotkania z panią Mathiesen i uważała za wielką

bezczelność to, że matka Ansgara ośmieliła się przyjść do niej po tym, co

powiedziała. Powinna była zrozumieć, że jej słowa nie spodobały się Elise.

- Pewnie nie tak łatwo teraz o pracę. Słyszałam, że jest wielu bezrobotnych.

Ansgar przez dłuższy czas nie miał pracy, ale na szczęście teraz ma zajęcie. Pracuje w

redakcji gazety „Verdens Gang”.

Elise zamarła. Czuła, jak rumieniec ją oblewa na samą myśl, że Ansgar mógł

widzieć to, co napisała, albo słyszeć jakąś rozmowę przełożonych na jej temat. Może

nawet słyszał jej nazwisko. Próbowała sobie przypomnieć, czy jakieś szczegóły

opowiadania mogły spowodować, że odgadł, kto się kryje za pseudonimem Elias Aas,

ale w tym zdenerwowaniu nie mogła sobie przypomnieć nawet jednego zdania.

- A nie mogłaby zostać służącą? - ciągnęła pani Mahtiesen. - Słyszałam, że o

wiele łatwiej o taką pracę niż o posadę w fabryce. Wprawdzie zarabia się mniej, ale

chyba lepiej mieszkać w eleganckim domu, nawet w służbówce, niż w jednej z tych

czynszówek. Czy tu rzeczywiście mieszkania są takie zatłoczone?

- Owszem, często się zdarza, że kilka rodzin dzieli dwupokojowe mieszkanie.

Hilda była służącą przez rok i nie sądzę, by miała ochotę nadal to robić. Służące

rzadko mają wychodne, zaczynają pracę przed świtem, a kończą dopiero, gdy państwo

położą się spać. Niektóre mają wolną co trzecią niedzielę, inne co drugą. Nie mogą

nawet spotykać się z innymi młodymi ludźmi w sobotnie wieczory. Żadna młoda

dziewczyna nie chciałaby żyć w takim zamknięciu.

Pan Mathiesen siedział do tej pory w milczeniu.

- Wydaje mi się, że pani siostra miała wyjątkowego pecha. Nasze służące mają

wolny co drugi sobotni wieczór. Proszę mi powiedzieć, pani Ringstad - powiedział

nieco innym tonem - czy można się utrzymać z krawieckich zarobków? Na pewno

płaci pani wyższy czynsz niż mieszkańcy tamtych robotniczych domów.

Elise pokiwała głową.

- Mój mąż płaci czynsz. - Elise drgnęła, wygłaszając to kłamstwo, ale nie

mogła się powstrzymać. Pani Mathiesen krzyknęła wtedy za nią, że słyszała, iż

Emanuel ją opuścił. A przecież nic im do tego. Elise chciała się zemścić.

Spostrzegła zdumienie na twarzach obojga.

- Nie sądziłem... To znaczy wydawało mi się, że została pani sama?

Elise nie zdołała spojrzeć mu w oczy.

- Mój mąż miał pewne kłopoty i musiał na pewien czas wrócić do rodziców.

- Tak, słyszałem, że pochodzi z wielkiego dworu.

Ci ludzie są bardzo dobrze zorientowani, zdenerwowała się Elise. Za chwilę

powiedzą, że zabrał tam swoją kochankę. Elise wstała ze stołka, żeby nie musieć na

nich patrzeć...

- Napiją się państwo kawy?

- Bardzo chętnie. Ale nie będziemy nic jedli. Jesteśmy właśnie po obiedzie.

Obiad wieczorem? - zdziwiła się Elise. W fabryce przerwa obiadowa jest

zawsze o dwunastej. Na szczęście już wcześniej podłożyła do pieca, żeby wygotować

pieluchy. Szybko więc zaparzyła kawę. W filiżance została tylko resztka cukru, Elise

zapomniała kupić następną paczkę. Mleko musiała powąchać, nim odważyła się wlać

je do dzbanuszka. Przy takiej pogodzie mleko szybko kwaśniało.

Spostrzegła minę pani Mathiesen, gdy postawiła przed nimi metalowe kubki,

ale wcale się tym nie przejęła. Nie miała zamiaru udawać, że jest lepiej sytuowana, na

pewno im nie zaszkodzi, jeśli się dowiedzą, jak żyją ludzie po drugiej stronie rzeki.

Po co tu przyszli? Tylko z ciekawości? Tylko dlatego, że ich syn się w niej

„zakochał”? Gdyby wiedzieli, jakiego mają syna, pewnie trzymaliby się z daleka. Nie

wychylaliby nosa z domu ze wstydu.

- Słyszałam, że .pani matka z mężem mieszka niedaleko nas, prawda? - W

głosie pani Mathiesen pojawiła się nuta szczerego zainteresowania.

Elise pokiwała głową.

- Matka i Asbjern Hvalstad pobrali się zeszłej zimy i wynajęli mieszkanie na

Wzgórzu Świętego Jana. On jest wdowcem i ma małą córeczkę. Matka w ubiegłym

roku chorowała na suchoty, ale dzięki dobrym ludziom, którzy umieścili ją w

sanatorium w Grefsen, wyzdrowiała. Nie wróciła jeszcze do pełni sił, dlatego moi

bracia mieszkają ze mną.

- To bardzo ładnie z pani strony, pani Ringstad. Wyjątkowo ładnie. - Pani

Mathiesen obdarzyła ją ciepłym spojrzeniem. - Niewiele starszych sióstr postąpiłoby

w ten sposób.

- Nie miałam wyboru. Matka jest jeszcze za słaba, a ja zajmowałam się

chłopcami podczas jej choroby. Przywykli więc zwracać się do mnie we wszystkich

sprawach.

- Pani ojciec nie żyje, prawda?

Cóż za okropna ciekawość. Elise była coraz bardziej zirytowana. Wychowano

ją jednak tak, by była zawsze uprzejma dla obcych, więc nic nie powiedziała.

- Owszem, ojciec zmarł w ubiegłym roku.

- Gdzie pracował?

- W tkalni płótna żaglowego. Ale potem stracił pracę i był bezrobotny. Za

młodu był marynarzem.

- Pochodził z Kristianii?

To przesłuchanie stawało się coraz bardziej podejrzane. O co im chodzi?

Czyżby dotarły do nich pogłoski, że w żyłach ojca płynęła cygańska krew? Elise

drgnęła nerwowo. Może ci ludzie mają coś wspólnego z prześladowaniami Cyganów?

Może dlatego tu przyszli? Może ich wizyta nie ma żadnego związku z Ansgarem?

- Ojciec pochodził z Ulefoss. - Wiedziała doskonale, że to kłamstwo, ale

wiedziała też, że ojciec pracował w hucie żelaza w Ulefoss przez pewien czas, żeby

być blisko matki. Gdy się pobrali, przeprowadzili się do Kristianii w poszukiwaniu

pracy.

- W takim razie musiał tęsknić za domem. To chyba smutne przeprowadzić się

z takiego pięknego miejsca jak Ulefoss do szarych i ponurych czynszówek

robotniczych tu nad rzeką Aker.

- Myślę, że moja matka bardziej tęskniła. Marzyła zawsze, żeby zamieszkać w

małym drewnianym domku, takim jak ten, z zielonym trawnikiem, drzewami i

kwiatami. Jeśli ojciec za czymś tęsknił, to chyba raczej za morzem.

Cyganie trzymają się lądu, pomyślała. To ich powinno przekonać, że ojciec nie

był Cyganem.

- Ma pani inną rodzinę w okolicy? Ciotki, wujów czy kuzynów?

Elise pokręciła głową.

- Ojciec był jedynakiem, a większość braci matki zmarła podczas epidemii.

Dwaj wyemigrowali do Ameryki i słuch o nich zaginął. Może założyli rodziny i

mamy wielu kuzynów, tylko nic o tym nie wiemy.

- To chyba dziwne uczucie być samemu na świecie. Na Boże Narodzenie

organizujemy zawsze wielkie przyjęcie i wtedy do stołu siada dwadzieścia, trzydzieści

osób.

Nas nie byłoby na to stać, nawet gdybyśmy mieli tylu krewnych, pomyślała

Elise.

- Mamy dobrych sąsiadów. Tu nad rzeką ludzie się wzajemnie wspierają,

pomagają sobie w trudnej sytuacji, pożyczają sobie jedzenie, pocieszają w żałobie.

Gdy Hilda straciła dziecko, zjawili się wszyscy sąsiedzi. Wszyscy zostawili nam

trochę grosza, zawsze tak robimy, gdy ktoś umiera. Wszyscy chcieli zobaczyć

maleństwo, choć to było takie bolesne. - Wzruszenie ścisnęło ją za gardło. Oczy pani

Mathiesen zaszkliły się łzami.

- Och, proszę o tym nie mówić. Nie zniosłabym widoku maleńkiego martwego

dziecka. Pani mogła na nie patrzeć, pani Ringstad?

- A co miałam zrobić? Leżała tu w kołysce aż do pogrzebu. Ubrana w

najpiękniejsze ubranko, jakie Hildzie udało się zdobyć, otoczona kwiatami, które

przynieśli sąsiedzi. To było piękne. - Głos jej zadrżał.

- Piękne? Mnie się to wydaje straszne.

Elise nic nie powiedziała. Tutaj ciągle ktoś umiera, czy to z powodu choroby,

czy z powodu wypadku. Śmierć jest częścią życia.

- Proszę mi powiedzieć - odezwał się znów pan Mathiesen - co pani pocznie,

jeśli nie zarobi pani dość pieniędzy szyciem?

Elise zjeżyła się. Skłamała przed chwilą, mówiąc, że Emanuel płaci czynsz,

ale pan Mathiesen chyba jej nie uwierzył. Czego oni właściwie chcą?

- Wtedy będę musiała podjąć jeszcze inną pracę. Za pół roku mój synek

podrośnie na tyle, że będę go mogła zostawiać w żłobku za dnia. Wówczas łatwiej mi

będzie znaleźć jakieś zajęcie. Może jednak uda mi się ich przekonać, żeby mnie znów

zatrudnili w przędzalni, pracowałam tam przecież wiele lat.

- W żłobku? - Pani Mathiesen spojrzała na nią z przerażeniem. - Co to

takiego?

- Sześć lat temu Armia Zbawienia otworzyła punkt pomocy tu w Sagene.

Nazwano go żłobkiem. To oferta dla samotnych matek, które potrzebują kogoś, kto

zajmie się ich dziećmi w ciągu dnia.

- Biedne maleństwa. Czy to znaczy, że dzieci nie widzą matek całymi dniami?

Elise pokiwała głową. Nic się nie stanie pani Mathiesen, jeśli dowie się, jak

wygląda świat, pomyślała.

- Matki idą do żłobka przed szóstą i odbierają dzieci po pracy, koło ósmej,

dziewiątej wieczorem. Zwłaszcza zimą, podczas mrozów, przykro patrzeć, jak biegną

z maleństwami na rękach, zbyt lekko ubrane i przemęczone. Nikt nie chce się znaleźć

w takiej sytuacji, ale czasami nie ma innego wyjścia.

Zauważyła, jak państwo Mathiesen wymienili spojrzenia. Mieszkają tak

niedaleko, na Gjetemyrsveien, i nie mają pojęcia, co się dzieje tu, nad rzeką.

Spojrzenie pani Mathiesen powędrowało w stronę kołyski, w której leżał

uśmiechnięty Hugo, wywijając nóżkami i gaworząc do siebie.

- Czy nie mogłaby pani pomyśleć o innej pracy? Na przykład o takiej, do

której mogłaby pani zabierać ze sobą małego?

- O jakiej?

Pani Mathiesen pokręciła głową, nieco zakłopotana, zastanawiając się nad

odpowiedzią.

- Widziałam kobiety, które sprzątają razem z dziećmi. I ekspedientki.

- Nie sądzę, by znalazło się wielu kupców, którzy chcieliby, żeby jakieś

dziecko plątało się im po sklepie. Ja też widziałam dzieci, które towarzyszą matkom

podczas sprzątania, ale myślę, że w żłobku miałyby o wiele lepiej. Tam zajmują się

nimi samarytanki, karmią je i ubierają w specjalne ubrania, żeby nie niszczyły

własnych. A na Boże Narodzenie dzieci dostają ubrania, które uszyły dla nich siostry

albo kobiety ze związków.

Do rozmowy wtrącił się znowu pan Mathiesen.

- Czy zamierza pani mieszkać w tym domu, nawet jeśli... to znaczy... no, jeśli

pani mąż nie wróci?

Elise poczuła rumieniec na policzkach. Ten człowiek zasugerował, że

Emanuel ją opuścił na zawsze, a nie ma przecież prawa o to pytać.

- Owszem, zamierzam - odparła sucho.

- Poradzi sobie pani finansowo?

O co, u licha, chodzi tym ludziom. Przychodzą do obcej kobiety i wypytują o

jej sytuację finansową. Co oni sobie wyobrażają? Czy przyszli dlatego, że Ansgar im

powiedział, że ją „kocha”? Jeśli sądzą, że uda im się na nią wpłynąć, że ona ma do

niego słabość, to bardzo się mylą. Nie zrobiła nic, żeby go ośmielić, w żaden sposób

nie dała im do zrozumienia, że jest nim zainteresowana.

- Dobrze sobie radzę. - Sama słyszała chłód w swoim głosie. Może Ansgar dał

im do zrozumienia, że coś między nimi zaszło?

Przeraziła się.

Może chcieli się o niej jak najwięcej dowiedzieć, sądząc, że mają przed sobą

potencjalną synową? Wielki Boże, co za idiotyzm. Lepiej przerwać tę komedię, nim

sprawy zajdą za daleko.

- Poza tym mój mąż wróci już niedługo - dodała. - Stracił, niestety, posadę w

tkalni płótna żaglowego, ale wszystko wskazuje na to, że dostanie inną. Jego rodzice

są dobrze sytuowani i chcą nam pomóc.

Zauważyła, że przez twarz pani Mathiesen przemknął wyraz współczucia.

- Nie musi się pani wstydzić przed nami, pani Ringstad. Wiemy wszystko.

Wiemy, że pani mąż na dobre wrócił do dworu. Tak się składa, że znamy rodziców

Signe.

To był wielki cios. Elise nie mogła dobyć z siebie ani słowa, w głowie miała

pustkę.

- Świat jest mały - dodała pani Mathiesen przyjaźnie. - Proszę jednak nie

sądzić, że jesteśmy po stronie Signe, chociaż ją znamy. Przeraziliśmy się, gdy

usłyszeliśmy tę historię. To było parę dni temu. Uwodzenie cudzych mężów zasługuje

na surową naganę. Signe niedawno urodziła chłopca i Ringstadowie są podobno zado-

woleni. Zawsze pragnęli, żeby syn ożenił się z dziedziczką jakiegoś wielkiego dworu.

Nie rozumiem zupełnie, jak szanujący się ludzie mogą w ten sposób ignorować swoją

prawowitą synową, przecież ich syn jest wciąż pani mężem. Moim zdaniem to nic

innego jak zachęcanie do cudzołóstwa, do łamania siódmego przykazania. - Matka

Ansgara otarła łzę w oku.

- No, no. - Mąż postanowił ją powstrzymać. - Za mało wiemy o tej sprawie,

ż

eby się wypowiadać. Nie wiemy także, co zamierzają zrobić państwo Ringstadowie.

Nie po to tu przyszliśmy.

Elise spojrzała na niego. No więc dlaczego tu przyszli? Czy wreszcie to

powiedzą?

- No, tak - odparła jego żona cieplejszym głosem. - Ale musimy wyjaśnić pani

Ringstad, że nie powinna się czuć zakłopotana. - Znów zwróciła się do Elise. - Od

kiedy odmówiła pani przyjęcia od nas pieniędzy, uważam panią za ogromnie

szlachetnego i skromnego człowieka. Nikt mi nie wmówi, że pani teściowie mogą

mieć pani coś do zarzucenia. Moim zdaniem chodzi tu tylko o snobizm. Robotnica nie

jest godna ich syna.

Pan Mathiesen chrząknął, dając do zrozumienia, że jego żona posunęła się za

daleko, ale pani Mathiesen nie zamierzała dać mu sobą powodować, co do tego nie

było wątpliwości.

- Ja uważam, że młoda kobieta, która bierze na siebie odpowiedzialność za

swoich młodszych braci, jest godna najwyższego szacunku. Byłabym dumna, gdybym

miała taką synową.

Teraz się zacznie, pomyślała Elise i zapragnęła znaleźć się gdzieś daleko stąd.

Starała się znaleźć inny temat do rozmowy, ale nic jej nie przychodziło do głowy. Nie

miała przecież nic wspólnego z tymi ludźmi.

Wreszcie zaświtał jej pewien pomysł. Odwróciła się w stronę pana Mathiesena

i zapytała:

- Czy był pan na pogrzebie Henryka Ibsena, panie Mathiesen?

- Tak, to było wielkie wydarzenie, cała elita Kristianii zebrała się w kościele

Ś

więtej Trójcy. Było też wielu delegatów z innych krajów.

- To był wielki pisarz - wtrąciła jego żona. - Moim zdaniem - największy. Ma

pani czas na lekturę, pani Ringstad?

- Bardzo niewiele.

Pani Mathiesen rozejrzała się dokoła.

- Może książki są dla pani za drogie?

- Gdy chodziłam do szkoły, pożyczałam lektury od naszej nauczycielki.

Zachęcała mnie gorąco, żebym kształciła się dalej, ale nie miałam takich możliwości.

- Domyślam się, że była pani zdolną uczennicą. Elise się uśmiechnęła.

- Miałam szczęście, bo nauka przychodziła mi bez trudu.

Znów zauważyła, że jej goście wymieniają znaczące spojrzenia. Pan

Mathiesen skinął głową, jakby dawał znak swojej żonie. Pani Mathiesen zaczęła więc,

nieco skrępowana:

- Przyszliśmy dziś do pani z bardzo szczególnego powodu. Elise poczuła, jak

twarz jej tężeje.

Pani Mathiesen spojrzała bezradnie na męża, jakby szukała pomocy.

- Ansgar, nasz syn, zwierzył nam się z czegoś.

Elise poczuła, jak oblewa ją najpierw fala gorąca, a potem zimna. Chyba nie

opowiedział rodzicom, co zrobił?

- Pewnego wieczoru przyszedł do domu podpity, zdenerwowałam się na niego

i zaczęliśmy się kłócić. Wtedy nam powiedział, że jest ojcem pani syna.

W pokoju zapadła śmiertelna cisza. Elise nie wiedziała, gdzie podziać oczy, co

powiedzieć. Najdziwniejsze, że dręczyło ją poczucie winy, jakby to ona zrobiła coś

złego. Zauważyła, że rodzice Ans - gara wpatrują się w nią pilnie, jakby oczekiwali,

ż

e temu zaprzeczy. Najprawdopodobniej żyli nadzieją, że Ansgar ich okłamał.

Wreszcie zdołała podnieść wzrok.

- Opowiedział, co się stało? - szepnęła całkiem bezbarwnym tonem.

Pani Mathiesen pokiwała głową.

- Przyznał się, że panią napadł. Nie potrafię nawet wyrazić swojej rozpaczy,

pani Ringstad. Wstyd mi, że wydałam go na świat. Żyliśmy w przekonaniu, że

wychowaliśmy go na taktownego, godnego szacunku młodego człowieka, a

tymczasem dowiadujemy się, że jest... jest... - Głos się jej załamał, pochyliła głowę i

zakryła twarz rękami.

Elise była zażenowana. Żal jej było pani Mathiesen, ale nikt nie powinien

chyba oczekiwać, że będzie pocieszała matkę człowieka, który ją zgwałcił.

Pan Mathiesen chrząknął, on też był wyraźnie zakłopotany.

- Tak, to był dla nas wielki szok. Nawet nam się nie śniło, że Ansgar mógłby

dopuścić się czegoś podobnego. Był ostrożnym chłopcem, nieśmiałym wobec

dziewcząt. To wprost nie do wiary.

Tłumaczył, że koledzy, z którymi przestawał, podjudzali go, mówili, że na

pewno się nie ośmieli. A gdy trochę wypili, prowokowali go jeszcze bardziej. W

końcu uznał, że okryłby się hańbą, gdyby nie spróbował. Od tamtej pory jego życie

jest udręką. Nie chcę go w żaden sposób usprawiedliwiać, ale myślę, że mówi

prawdę, gdy twierdzi, że oddałby rok życia, byleby to się nigdy nie zdarzyło.

Elise nie odpowiedziała. Nie miała wątpliwości, że rodzicom Ansgara jest

naprawdę przykro, ale jakie to ma znaczenie. Ona nie mogła nawet powiedzieć, że

chciałaby, żeby to się nie stało, bo oznaczałoby to, że wyrzeka się Hugo, a przecież

kochała go tak, jak każda matka kocha swoje dzieci.

- Rozumiem, że wolałaby pani nas nie oglądać - ciągnął pan Mathiesen. - Na

pewno nie jest to pani miłe i wolałaby pani nie rozmawiać o tym, co się zdarzyło. Nie

przyszliśmy po to, żeby jeszcze pogarszać pani sytuację, pani Ringstad. Przyszliśmy z

nadzieją, że uda nam się choć po części naprawić krzywdę, którą wyrządził nasz syn.

Chciałbym też podkreślić, że na pewno by nas tu nie było, gdybyśmy się nie

dowiedzieli, że została pani sama. Zdaję sobie sprawę, że krzywda, która została

wyrządzona, jest nieodwracalna, ale może moglibyśmy zadośćuczynić choć trochę,

łożąc na utrzymanie i wykształcenie chłopca, gdy nadejdzie właściwa pora.

Gdybyśmy mogli pomóc w jakiś inny sposób, jesteśmy do pani dyspozycji. Ansgar

jest naszym jedynym synem i skoro w taki sposób ułożył sobie życie, to

najprawdopodobniej nie będziemy mieć więcej wnuków. Gdybyśmy mogli odegrać

jakąś rolę w życiu pani synka, rolę dalekiego wujostwa czy kuzynostwa, co łatwiej by

było wyjaśnić światu, bylibyśmy bardzo wdzięczni. Jesteśmy przecież jego dziad-

kami.

Pan Mathiesen podniósł się z miejsca.

- Nie będziemy już pani przeszkadzać. Nie musi pani nic mówić, pani

Ringstad, ale proszę to sobie przemyśleć. Jeśli nasz widok jest pani niemiły, będziemy

trzymać się z dala. Mam nadzieję, że pani rozumie, iż chcemy tylko pomóc i że cieszy

się pani naszą wielką sympatią.

Pani Mathiesen oczyściła nos i wstała. Nie powiedziała ani słowa po tym, jak

się rozpłakała. Teraz rzuciła Elise błyskawiczne spojrzenie, po czym popatrzyła w

stronę kołyski. Elise domyśliła się, że ma wielką ochotę podejść do Hugo, ale nie

zrobi tego, bo nie wypada.

Po chwili Mathiesenowie pożegnali się i wyszli.

Elise zaś stała przez dłuższy czas i próbowała uporządkować jakoś wszystkie

sprzeczne uczucia.

ROZDZIAŁ SZESNASTY

W ciągu kilku następnych dni nie była w stanie myśleć o niczym innym. Raz

denerwowała się na rodziców Ansgara, uważała, że narzucają jej się w sposób

nieprawdopodobnie bezczelny. Powinni się wstydzić za syna i trzymać się z dala od

jej domu, a tymczasem oni przyszli i zaproponowali, że będą dziadkami Hugo.

W następnej chwili jej spojrzenie spoczęło na synku. Bez względu na to, ile

nienawiści to w niej budzi, Ansgar jest ojcem małego, a Mathiesenowie - jego

dziadkami. Czy godzi się odbierać mu rodzinę? Może powinna przyjąć finansowe

wsparcie jego wykształcenia? W innym przypadku nie będzie jej stać na nic poza

posłaniem go do szkoły powszechnej, podobnie jak rodziców innych dzieci z tej

okolicy. Dzięki pomocy Mathiesenów mogłaby otworzyć przed nim możliwości,

jakich wszyscy by mu zazdrościli.

W końcu zakradło się w jej rozważania coś w rodzaju cichego podziwu. Ilu

rodziców zrobiłoby to samo, co państwo Mathiesen? Ilu odwiedziłoby dziewczynę

zgwałconą przez własnego syna, żeby zaproponować jej wsparcie? Czy to nie

ś

wiadczy o ich wielkości? O wielkoduszności, otwartości i braku uprzedzeń?

Pokręciła głową w wielkiej konfuzji, nie wiedziała nawet, co myśleć o tym, co

się wydarzyło. Hilda była tak pochłonięta znajomością z Reidarem Jensenem, że w

ogóle nie dało się z nią rozmawiać. A tylko Hilda i Agnes wiedziały, kto jest bio-

logicznym ojcem Hugo. I Johan, ale z nim nie można poruszać tego tematu. Ogarniało

go zawsze wzburzenie na samą wzmiankę o Ansgarze. On by na pewno odpowiedział,

ż

e powinna ich wyrzucić za drzwi i kazać im się trzymać daleko stąd. Jeśli zaś chodzi

o Agnes, to Elise straciła z nią kontakt i nie była pewna, czy chce go odbudowywać.

Gdyby zaczęły zwierzać się sobie nawzajem, Agnes mogłaby jej opowiedzieć o

swoim „potajemnym” skoku w bok, a to byłoby nie do zniesienia. Gdyby Elise

musiała wybierać między lojalnością wobec Johana albo Agnes, nie miałaby

wątpliwości, co wybrać.

Postanowiła póki co o tym nie myśleć. Było lato, niczego im na razie nie

brakowało. Elise nie miała ochoty tracić tych pięknych, słonecznych dni na

rozmyślania o nieprzyjemnych sprawach.

Wreszcie skończyły się lekcje i choć chłopcy w dalszym ciągu pracowali przez

kilka godzin dziennie, mieli sporo wolnego czasu. Peder i Evert nie musieli już

napełniać skrzyń z drewnem na opał, ale dozorca przydzielił im inne zadania. Kristian

pracował nadal jako chłopak na posyłki.

Reidar Jensen codziennie przychodził po Hildę. Wszystko wskazywało na to,

ż

e są coraz bardziej zajęci sobą nawzajem.

Hilda nie znalazła jeszcze pracy, ale nie traciła nadziei i codziennie pytała o

jakieś zajęcie w sklepach i kantorach. W jednym z dworów gdzieś daleko na

Maridalsveien zachorowała sprzątaczka i Hilda zaczęła ją zastępować, ale po paru

dniach kobieta wróciła do pracy, Hilda musiała więc wznowić poszukiwania.

- Pytałaś w Hjula i w tkalni płótna żaglowego? Nigdzie nie mają nic dla

ciebie? - Elise była zdruzgotana.

Hilda pokiwała głową.

- A co z tkalnią Nydalens Compagnie? Hilda ciężko westchnęła.

- Miałabym chodzić tak daleko codziennie rano?

- Wiele dziewcząt tam chodzi.

- Jeśli nie znajdę nic innego, spróbuję tam. Nie mogę ciągle na tobie żerować.

- Wiesz dobrze, że damy sobie radę przez pewien czas, ale jak sama mówisz,

pieniądze w komodzie nie będą trwały wiecznie. Poza tym powinnaś zacząć pracować

ze względu na swoje samopoczucie.

Bezczynność nikomu nie służy. Im dłużej jesteś bez pracy, tym trudniej wrócić

do obowiązków. Hilda pokiwała głową.

- Pójdę do Nydalen.

Praca nad suknią pani Paulsen szła sprawnie, tkanina była łatwa w obróbce,

Elise coraz lepiej sobie radziła z szyciem na maszynie. Podczas gdy Reidar Jensen i

Peder siedzieli na brzegu łóżka pochyleni nad książką, Elise szyła przy kuchennym

stole. Od czasu do czasu przerywała pracę i nasłuchiwała. Drzwi były otwarte, a Elise

cieplej się robiło na sercu, gdy słyszała, jak cierpliwie Reidar Jensen przemawia do

Pedera i ile zapału jest w głosie brata. Dobrze się dogadują, a wszystko dzięki Hildzie,

pomyślała. Reidar stara się, jak umie, bo jest zakochany i chce się przypodobać swojej

wybrance.

- Zasłoń jedno oko ręką. - Usłyszała właśnie głos Reidara. - Widzisz? To

pomaga. Myślę, że masz chore oczy, nie widzisz jednakowo ostro. Teraz możesz

zasłonić drugie oko i przeczytać następne zdanie.

Ku swej radości Elise usłyszała, że poszło mu lepiej. Peder wciąż musiał się

bardzo wysilać, ale pojedyncze, proste słowa czytał, nie przekręcając żadnych liter.

Elise dziękowała w duchu niebu, że zesłało im Reidara Jensena.

Nie tylko ze względu na Pedera, dodała w myśli. Wprost nie do wiary, jak

wspaniale rozkwitła Hilda, była całkiem inną osobą niż w zeszłym roku o tej porze.

Dwa porody i żałoba po Jensine sprawiły, że wydoroślała. Oczy jej błyszczały, a

policzki płonęły, ale na jej twarzy często rysowała się zaduma. Czasami stawała nagle

na środku pokoju, zapatrzona w dal, i mówiła, że Jensine nigdy nie usłyszy śpiewu

ptaków, szumu wodospadu, nigdy nie znajdzie się w męskich objęciach.

Innym razem zatrzymywała się nagle i zastanawiała się, czy Braciszek kiedyś

dowie się prawdy. Wiele razy w ciągu ostatniego roku Elise zadawała sobie pytanie,

jak Hilda ocenia swoje postępowanie i jaki jest jej stosunek do synka, którego oddała.

Teraz zrozumiała, że Hilda nie zapomniała o Braciszku i że czasami nie jest w stanie

znieść tęsknoty.

- Czy jestem złą matką, Elise? - zapytała nagle pewnego dnia. - Mam w sobie

sprzeczne uczucia. Z jednej strony nigdy nie byłam taka szczęśliwa. A jednocześnie

wstyd mi, że potrafię śmiać się i cieszyć, choć tak niedawno straciłam dziecko.

Powinnam rozpaczać, ale gdy myślę o Reidarze, nie umiem się smucić. Tak strasznie

się cieszę, że go poznałam.

W ciepłe popołudnie Elise przyszyła ostatni guzik do sukni pani Paulsen i

postanowiła, że wyprasuje swoje dzieło i zaniesie na wzgórze Aker przy najbliższej

okazji.

Tego samego wieczoru ze zdumieniem spostrzegła służącą pani Paulsen na

moście. Pani Paulsen mówiła, że się jej nie śpieszy, ale jednak się niecierpliwiła. Elise

z pewnym niepokojem czekała na to, co służąca ma do powiedzenia.

- Właśnie skończyłam suknię - uprzedziła dziewczynę.

- Przyszłam, żeby panią zaprosić do pani Paulsen. - Służąca była spocona i

zziajana.

Elise spojrzała na nią z przerażeniem.

- Czy coś się stało?

Może coś się stało Braciszkowi? A może pani Paulsen pożałowała tego, jak się

zachowała, gdy Elise wyjaśniła jej sytuację Hildy? Elise wcale by się nie zdziwiła,

gdyby majster winił Hildę za śmierć jej córeczki. Teraz pani Paulsen chciała zapewne

poważnie porozmawiać z Elise.

Dziewczyna nie odpowiedziała na pytanie.

- Pani kazała powiedzieć, że to bardzo pilne.

Elise wyszła na dwór, żeby zobaczyć, czy nie widać gdzieś chłopców. Na

szczęście zauważyła, że bawią się nożem tuż koło domu.

- Peder, Evert, Kristian, chodźcie tu na chwilkę. Byli posłuszni jak zwykle i

podbiegli od razu.

- Musicie trochę popilnować Hugo. Muszę zanieść suknię pani Paulsen, a

Hildy nie ma w domu.

- A możemy dalej bawić się nożem koło domu przy otwartych drzwiach? -

Peder spojrzał na nią błagalnie.

- W porządku, ale jeśli Hugo zacznie płakać, będziecie się musieli nim zająć.

Trzeba go wtedy podnieść i położyć na chwilę na wełnianym kocyku na podłodze.

Jeśli to nie pomoże, połóżcie go na brzuszku.

Chłopcy pokiwali głowami, a Elise wzięła paczkę ze świeżo wyprasowaną

suknią i poszła za służącą.

Nie rozmawiały za wiele po drodze. Służąca szła szybko. Elise miała

poczucie, że dziewczyna się denerwuje, i ten niepokój się jej udzielił. Nie miała

wątpliwości, że stało się coś złego, w przeciwnym razie służąca wyjaśniłaby, o co

chodzi.

To nie moja wina, że majster namówił Hildę, żeby oddała Braciszka,

pomyślała gniewnie. I nie moja wina, że chciał też wyłudzić od niej Jensine.

Woń bzu wypełniała im nozdrza, a z mijanych ogródków płynęły inne

kwiatowe zapachy. Minął je z turkotem wóz zaprzężony w konia, dziewczynki grały

w klasy na środku drogi, na progu jednego z domów siedział staruszek, paląc fajkę

Fabryki jeszcze nie zakończyły pracy, więc tylko dzieci i starcy mogli cieszyć się

słońcem.

Zgrzały się, idąc pod górę, i gdy wreszcie dotarły na szczyt, ubrania kleiły im

się do skóry.

- Znasz majstra Paulsena? - zapylała służącą, gdy podeszły do ogrodzenia.

Może lepiej przygotować się zawczasu, pomyślała Elise. Dziewczyna rzuciła

jej pytające spojrzenie.

- Wuja młodszego pana Paulsena - wyjaśniła Elise.

- Wiem, kto to jest, ale on tu rzadko przychodzi.

- Nie ma go tu dzisiaj? Dziewczyna pokręciła głową.

Elise zdziwiła się. O co więc chodzi?

- Nie ma tu nikogo obcego?

- A tak. Są jacyś trzej panowie. Nigdy przedtem ich nie widziałam.

Trzej obcy panowie? Czy to może być pan Carlsen? Paulsenowie i

Carlsenowie znali się, z tego, co mówiła pani Paulsen ostatnio. Czy chodzi znów o

jakieś knowania tej złośliwej Karolinę?

Służąca otworzyła drzwi i wpuściła Elise do środka.

- Siedzą w bibliotece. Kazali mi tam panią od razu zaprowadzić.

Skąd mogli wiedzieć, że będę mogła od razu przyjść, pomyślała Elise, czując,

jak ogarniają irytacja. Dyrygują nią, jakby była ich służącą. Jest wprawdzie tylko

szwaczką, ale przecież nie pracuje u nich. Sama decyduje o tym, co robi.

Służąca zapukała do drzwi, które musiały prowadzić do biblioteki, i otworzyła

je.

Elise stanęła w progu jak wryta. Na środku pokoju stał Emanuel z ojcem. I z

jeszcze jednym panem.

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY

Tak ją zaskoczył widok Emanuela, że musiała oprzeć się przez chwilę o

framugę. Ich spojrzenia się skrzyżowały. Spodziewała się ujrzeć radość w jego

oczach, zobaczyła jednak tylko powagę i zakłopotanie.

Podszedł do niej teść.

- A więc jesteś, Elise. Wybacz, że tak to zorganizowaliśmy, ale uznaliśmy, że

będzie najlepiej, jeśli się spotkamy tutaj, a nie w twoim domu, w obecności twojej

siostry i braci.

Elise pokiwała głową, ale nie rozumiała, o co w tym wszystkim chodzi.

Dlaczego Hilda i chłopcy nie powinni ich zobaczyć? Byli przecież w dalszym ciągu

rodziną.

W tej samej chwili z bocznego pokoju weszła pani Paulsen.

- Dzień dobry, pani Ringstad. - Podeszła szybko do Elise, żeby uścisnąć jej

rękę. - Naprawdę skończyła już pani suknię? - dodała, gdy Elise podała jej paczkę. -

Już się cieszę, że ją wkrótce przymierzę. - Nagle spoważniała. - Panowie Ringstad

zapytali nas, czy nie mogliby z panią tutaj porozmawiać. Mam nadzieję, że nie ma

pani nic przeciwko temu. - Przez jej twarz przemknął wyraz współczucia. -

Pozwoliłam sobie posłać służącą po panią. Trudno było pani wyrwać się z domu?

Elise pokręciła głową. Nie powiedziała jeszcze ani słowa i musiała

odchrząknąć, nim się odezwała.

- Chłopcy pilnują małego.

Znów zerknęła na Emanuela. A on odwrócił wzrok. Gdy się ostatnio widzieli,

rzucił się jej na szyję i powiedział, że tylko ją kocha. Teraz jego oczy miały całkiem

inny wyraz.

- Proszę bardzo, niech państwo usiądą - ciągnęła pani Paulsen. - Nikt wam tu

nie będzie przeszkadzał. Służące przyniosą kawę i ciasteczka, gdy tylko będą sobie

państwo tego życzyć.

Pani Paulsen wzięła paczkę z suknią i zniknęła. Elise poszła za przykładem

panów i usiadła przy stole naprzeciwko Emanuela. Jego ojciec chrząknął.

- Przyjechaliśmy, żeby porozmawiać... - znów chrząknął - żeby porozmawiać z

tobą o pewnej delikatnej sprawie, Elise. To jest mój adwokat. - Skinął głową w

kierunku nieznajomego, Elise i obcy mężczyzna wstali i podali sobie dłonie. -

Rozumiesz więc chyba, o co chodzi.

Elise zupełnie nie rozumiała, o co chodzi. Może o spadek, skoro

przyprowadzili adwokata? Może chcieli zapewnić wnukowi jakąś część spadku po

ojcu, gdy przyjdzie na to pora?

Pan Ringstad znowu chrząknął.

- Postaramy się trzymać tematu, nie mieszając w to uczuć. Wiedziałaś, że

Signe spodziewa się dziecka Emanuela. Niedawno urodziła syna. Jak ci zapewne

wiadomo, dziecko urodzone poza małżeństwem nie ma prawa ani do nazwiska, ani do

dziedzictwa po ojcu.

Zawahał się przez chwilę.

Elise zauważyła, że pan Ringstad czuje się niezręcznie. Gdy znów zaczął

mówić, odwrócił wzrok. Nie potrafi spojrzeć mi w oczy, pomyślała Elise. Nietrudno

zrozumieć dlaczego.

- Signe zostanie w Ringstad - ciągnął pan Ringstad. - Rozumiem, że mogłaś

być oburzona, gdy się o tym dowiedziałaś, ale w tej chwili powinniśmy odłożyć

uczucia na bok. Moja żona i ja doszliśmy do porozumienia z rodzicami Signe.

Chcemy, żeby Emanuel przejął dwór. Jak wiesz, jest naszym jedynym synem i

spadkobiercą. Chcemy też, by Signe została gospodynią w Ringstad. Ona wie, co to

oznacza, została wychowana do takiej właśnie roli. Poza tym jest matką dziecka

Emanuela.

Elise zauważyła, że Emanuel zaszurał butami i poruszył się nerwowo.

Ona zaś była całkiem spokojna i obojętna. Od chwili, w której zobaczyła tych

dwoje w pokoju, wiedziała, że czeka ją coś nieprzyjemnego. W gruncie rzeczy była

przygotowana na wszystko bardziej, niż jej się wydawało. Byłoby naiwnością

wierzyć, że Emanuel wróci do niej po tym, co się stało.

Emanuel nie otworzył nawet ust od chwili jej wejścia, zostawił wszystko

swojemu ojcu. To było żałosne. Czuła wobec niego tylko pogardę. Gdzie się podział

ten sympatyczny oficer Armii Zbawienia, którego poznała w ubiegłym roku? Ten

wstrętny tchórz, który przed nią siedział, miał mało wspólnego z Emanuelem.

- Wiesz zapewne także - ciągnął teść - że w naszym kraju niełatwo o rozwód.

Mogłabyś zażądać rozwodu, bo twój mąż nie dochował ci wierności, ale kobieta,

która występuje o rozwód, traci prawo do opieki nad dziećmi. Sądzę, że raczej byś

tego nie zrobiła, choć Emanuel na pewno nie zamierza odbierać ci Hugo.

Ostatnie słowa bardzo ją zabolały. Emanuel nie zamierza odbierać jej Hugo,

bo nie uważa go za swojego syna, choć ożenił się z nią po to, żeby Hugo miał ojca.

Czy już o tym zapomniał?

- Mój adwokat zaproponował więc, żebyśmy odwrócili sytuację. Gdybyś

wyznała, że nie dochowałaś wierności Emanuelowi, miałby prawo żądać od ciebie

rozwodu. Jestem pewien, że rozumiesz, jakie to dla nas trudne, Elise. - Wreszcie

znów na nią spojrzał. - Nie należysz do osób, które się awanturują i utrudniają życie

innym. Rozumiesz na pewno, że Emanuel musi zostać ze swym synem i z kobietą,

która mu go urodziła. Rozumiesz zapewne także, że Signe lepiej pasuje do Ringstad

niż ty. Wychowała się w wielkim dworze i ma wszystkie cechy, których potrzebuje

gospodyni. Nie chcę cię w ten sposób krytykować, stwierdzam tylko fakty.

Zamilkł, spoglądając na nią z oczekiwaniem. Elise była skonfundowana.

- Nie rozumiem, o co wam chodzi. Wcale nie byłam niewierna Emanuelowi.

- Nie, ale urodziłaś dziecko, które ma innego ojca.

Elise poczuła, jak krew odpływa jej z głowy. Minęła chwila, nim była w stanie

odpowiedzieć.

- Dziecko, które poczęło się w wyniku gwałtu - szepnęła. Kolana się pod nią

ugięły, ręce zaczęły jej drżeć. Zacisnęła je czym prędzej w nadziei, że nikt tego nie

zauważył. Pan Ringstad pokiwał głową.

- Wiem o tym, choć wiele osób wcale w to nie uwierzy i powie, że zrobiłaś to

dobrowolnie.

Elise patrzyła na niego z niedowierzaniem.

- Ja nie kłamię, panie Ringstad - powiedziała, gdy odzyskała głos.

- Nie, nie, tego nie powiedziałem. Ja ci wierzę, ale możemy wykorzystać to, co

się stało, żeby uzyskać szybko rozwód, twierdząc, że zdradziłaś Emanuela w okresie

narzeczeńskim.

- Nie byliśmy narzeczonymi.

- O tym wiem także, Elise. - W jego tonie pojawiła się nuta zniecierpliwienia. -

Chodzi tylko o to, że to nam może pomóc. Musisz zrozumieć, że obecna sytuacja jest

nie do zniesienia dla wszystkich stron. Moja żona obawia się śmiertelnie, że po

okolicy rozejdzie się plotka, że Emanuel ma żonę w Kristianii. To może narazić na

szwank naszą reputację i przynieść niepowetowane straty.

Elise poczuła, że zbiera jej się na wymioty. Nie spodziewała się tego po ojcu

Emanuela. Może po matce, ale nigdy po ojcu. Pan Ringstad sięgnął do teczki i wyjął

jakiś dokument.

- Chcemy tylko, żebyś to podpisała. Wystarczy, że poświadczysz, iż Hugo nie

jest synem Emanuela. To przecież nie jest kłamstwo, nie musisz kłamać.

Elise poczuła, że wszystko w niej drży z oburzenia. Nie mogła przebywać

dłużej w jednym pomieszczeniu z tymi ludźmi, pragnęła czym prędzej stąd uciec, tak

daleko, jak to tylko możliwe. Musi to zrobić jak najszybciej, nim uczucia wezmą w

niej górę, nim się rozpłacze.

Przeczytała pośpiesznie dokument, wzięła pióro, które jej podali, i podpisała.

Wtedy podniosła się z krzesła, pobiegła do drzwi i gwałtownie je otworzyła. Nie

patrząc ani na prawo, ani na lewo, popędziła długim korytarzem, otworzyła drzwi

wejściowe i wypadła na dwór.

Nie traciła czasu na rozglądanie się, wybiegła na ulicę i popędziła w dół. Łzy

płynęły jej strumieniami, serce waliło młotem. Jak można być tak nikczemnym. Jak

Emanuel mógł siedzieć tam bez słowa i patrzeć, jak ojciec i adwokat załatwiają jego

sprawy, nie pytając go o zdanie? Pozorować przed całym światem, że ona dobro-

wolnie poszła do łóżka z Ansgarem i oszukała Emanuela? Cóż to za ludzie, którzy

snują tak potworne plany? Tylko po to, żeby pani Ringstad miała odpowiednią

synową, która ma wszystkie potrzebne cechy.

Wpadła w tak wielki gniew, że nie zauważyła nawet konia i wozu, który pędził

bardzo szybko Maridalsveien i omal jej nie przejechał.

- Pijana jesteś, dziewczyno?! - krzyknął przerażony woźnica. - Oczu nie masz?

Elise pędziła dalej. Chciała do domu, nie mogła oddychać tym samym

powietrzem, co tamci, źli ludzie. Chciała do domu, do Hugo, chciała go wziąć w

ramiona, przytulić i szepnąć mu do ucha, że go kocha.

Emanuel nie zasługuje na to, by być jego ojcem. Niech zostanie z Signe, niech

się przekona, czy potrafi być szczęśliwy po tym, jak porzucił swoją żonę, odepchnął

syna i przekreślił wszystko, o co błagał na kolanach w zeszłym roku. Elise nie

zamierzała uronić nawet jednej łzy z jego powodu. Nie płakała przez niego. Płakała z

oburzenia na zło, do którego zdolni są ludzie.

ROZDZIAŁ OSIEMNASTY

Minęło wiele dni, nim Elise pogodniej spojrzała na świat. Jednocześnie

ogarnął ją wstyd z powodu rozwodu. Nie znała żadnej rozwódki. Hańba dotknie także

Hildę i chłopców, całą rodzinę. Nie chciała o tym nikomu na razie mówić, póki nie

zaszła taka konieczność. To zupełnie inna sytuacja niż los żony porzuconej przez

męża, który przecież może w każdej chwili się pojawić. Fakt, że Emanuel chciał się

jej pozbyć na zawsze, oznaczał tak wielki wstyd, że policzki ją piekły, gdy tylko o

tym myślała. Co sobie ludzie pomyślą? Będą ją obgadywać, będą szeptać za jej

plecami, szukać wszelkich możliwych wyjaśnień. Nie, tego nie sposób wytrzymać.

Wszystko to tak bardzo dotknęło Elise, że podupadła na zdrowiu. Straciła

apetyt, dręczyły ją mdłości, bolała głowa, chodziła jak w malignie całymi dniami.

Pewnego dnia czuła się tak źle, że położyła się do łóżka, choć nigdy wcześniej nie

pozwalała sobie na taki luksus.

Ledwo się położyła, a już Hilda zawołała, że przez most idzie do nich właśnie

jakaś starsza dama.

- Starsza dama? To na pewno nie do nas.

Chwilę później usłyszała, że Hilda zmierza do drzwi wejściowych i z kimś

rozmawia. Westchnęła zrezygnowana. Może to samarytanka z Armii Zbawienia?

Może to Maren Sorby, która przyszła się dowiedzieć, co słychać?

Ale Maren Sorby nie była przecież stara. Była siwa, chuda i przygarbiona, ale

nie z powodu wieku, tylko z powodu ciężkiej harówki, którą wspierała

potrzebujących. Gdy tak leżała i słuchała głosów z sieni, myślała o Maren Sorby i o

jej poświęceniu. Kiedy usłyszała, że Hilda tłumaczy ją złym samopoczuciem,

zawstydziła się i podniosła się z łóżka.

Nagle znieruchomiała. Nieznajoma weszła właśnie do kuchni. I nie była to

Maren Sorby. Głos brzmiał znajomo, ale Elise nie od razu odgadła, do kogo należy.

Po chwili jednak już wiedziała. Do ciotki Ulrikke.

Znowu opadła na łóżko. Tego nie zniesie. Jakby mało jej było Emanuela i

pana Ringstada, miała usłyszeć raz jeszcze to samo od ciotki Ulrikke. Czy ta przeklęta

rodzina nie może jej zostawić w spokoju? Położyła się i naciągnęła na siebie koc.

Dobrze, że Hilda tyle mówiła o jej złym samopoczuciu, teraz może być przecież

jeszcze gorsze.

Hilda wsunęła głowę do sypialni.

- Elise, przyszła ciotka Ulrikke. Powiedziałam, że się źle czujesz, ale bardzo

jej zależy, żeby się z tobą przywitać.

- Tak bardzo mnie boli głowa. Powiedz, że to może być zaraźliwe.

W tej samej chwili usłyszała władczy głos ciotki Emanuela.

- Nie sądzę. - Starsza pani weszła do pokoju i usadowiła się na brzegu łóżka. -

Myślę, że jest całkiem inna przyczyna twojej tak zwanej choroby - ciągnęła

niemiłosiernie głośno.

Ból głowy nie zmniejsza się z pewnością od hałasu, Elise czuła się tak, jakby

ktoś jej wbijał noże we skronie.

- Myślę, że czujesz się źle z powodu swojego męża i jego rodziców. Ja też się

ź

le czuję z ich powodu, jeśli to jest dla ciebie jakieś pocieszenie.

Elise odwróciła się i spojrzała na gościa. Ciotka Ulrikke nie przyszła tu chyba,

by ją oskarżać.

- Na nieszczęście dla całej rodziny mój bratanek, Hugo, wybrał sobie

niewłaściwą żonę - ciągnęła ciotka. - Kochałam go od dziecka, ale pojąć nie potrafię,

jak mógł popełnić taką głupotę. Rzadko wybucham, Elise, ale tym razem nie

szczędziłam amunicji. To, że przyjęli pod swój dach kochankę Emanuela, jakby była

jego żoną, to największy skandal, o jakim słyszałam. Ta lafirynda nie jest zresztą tego

warta, z całą swoją bezczelnością i brakiem przyzwoitości. Gdyby nie pochodziła z

bogatego dworu, Marie nie chciałaby na nią nawet spojrzeć. Żona mojego bratanka

jest, niestety, snobką. Ty się jej nie spodobałaś, bo pochodzisz z robotniczej rodziny,

ale ona jeszcze tego pożałuje, zaczekaj tylko. Myślę, że już widać zalążki przyszłych

konfliktów. Nie minie rok, a Emanuel i jego uwodzicielka zaczną drzeć koty, a Marie

będzie załamywać ręce z rozpaczy. Sprawdzą się moje słowa.

Elise chwyciła się za głowę. Pocieszało ją wprawdzie to, że ciotka Ulrikke

stanęła po jej stronie, nie musiała jednak tego robić tak głośno.

- Tak strasznie boli mnie głowa, ciociu Ulrikke. Jeśli zamieszkałaś gdzieś w

mieście, byłoby mi bardzo miło gościć cię kiedy indziej, ale teraz marzę tylko o tym,

ż

eby zasnąć.

Ciotka Ulrikke natychmiast wstała.

- Mieszkam u Carlsenów, ale jutro przenoszę się do pensjonatu. Zajrzę tu

znów jutro wieczorem.

I wyszła.

Następnego dnia, dzień przed nocą świętojańską, Elise nakryła do stołu na

dworze, gdy się zorientowała, że wiatr wieje we właściwym kierunku. Hilda i Reidar

Jensen wybierali się z chłopcami nad Brekkedammen, żeby chłopcy mogli się

wykąpać, a Elise - porozmawiać w spokoju z ciotką Ulrikke. Hilda poszła do Magdy

po ciasteczka i prawdziwą śmietanę do kawy. Ciotka Ulrikke powinna wiedzieć, że

wcale nie żyją na granicy ubóstwa.

Peder spojrzał tęsknie na stół i ciasteczka.

- Dlaczego nie możemy pobyć z ciotką Ulrikke? Ja ją polubiłem.

- Innym razem, Peder. Muszę porozmawiać o czymś z ciotką i nie chcę, żeby

ktoś nam przeszkadzał.

Peder wziął wędkę, którą dostał od Emanuela w ubiegłym roku, i obrócił się,

ż

eby ruszyć w drogę.

- Pozdrów ją ode mnie i powiedz, że jest bardzo miłą starszą panią.

- Tak powiem - uśmiechnęła się Elise.

Gdy wszyscy już sobie poszli, przed domem zatrzymał się powóz. Pensjonat

był najwyraźniej położony za daleko, by ciotka mogła przyjść pieszo.

Elise podbiegła, żeby jej pomóc.

- Przepraszam, że wczoraj wieczorem byłam taka nieuprzejma, ciociu.

Ciotka Ulrikke wzięła ją pod ramię, żeby się na czymś wesprzeć.

- Czy jest w tym coś dziwnego, skoro bolała cię głowa? Ja na twoim miejscu

nawet bym nie wstała z łóżka.

Elise nic nie powiedziała. Dobrze jej robiła świadomość, że przynajmniej

jedna osoba z rodziny Emanuela rozumie, jak Elise przeżywa jego zdradę.

Pomogła ciotce usadowić się na ławce, uśmiechając się w duchu. Każdej obcej

osobie wydawałoby się, że ciotka Ulrikke wcale nie pasuje do tego „kurnika”, jak ich

domek określiła kiedyś pani Ringstad. Siedziała na ławce w swojej szerokiej czarnej

jedwabnej sukni, ze złotym naszyjnikiem i binoklami w złotej oprawie, w wielkim ka-

peluszu, z otwartą parasolką. Najdziwniejsze było jednak to, że Elise wcale tak nie

uważała. Ciotka Ulrikke była jedyną osobą z rodziny Ringstadów, która pasowała do

tego domu. Elise bez jakiegokolwiek zakłopotania była z nią na „ty”.

- Jak długo zostaniesz w Kristianii?

- Jutro wyjeżdżam. Właściwie nie miałam tu nic do załatwienia, ale tak się

zdenerwowałam, że musiałam coś przedsięwziąć. Na pewno nie ujdzie im to płazem,

Elise. - Spojrzała na Elise z oburzeniem.

- Jakoś to przeżyję, ciociu. Najgorsze zniosłam rozczarowanie, że Emanuel był

w stanie zrobić coś takiego. Myślałam, że można na nim polegać. I że zależy mu na

nas.

- Emanuel zawsze był ustępliwy. Zwłaszcza wobec swojej matki. Ale teraz

poznaliśmy inne jego oblicze. I to jest tragiczne. Najgorsze, że on cię naprawdę

kocha, z tego, co rozumiem. Czeka go smutne życie. Z tęsknotą można sobie jakoś

poradzić, gorzej z wyrzutami sumienia. Pewnego dnia zrozumie, co uczynił.

Elise nic nie powiedziała. Poszła do kuchni po dzbanek z kawą. Gdy wróciła,

ciotka Ulrikke zmierzyła ją ostrym spojrzeniem i powiedziała:

- Teraz chcę usłyszeć prawdę, Elise. Czy Hugo i Emanuel tu byli? Widziałam

ich na stacji kolejowej. Razem z adwokatem mojego bratanka. Gdy próbowałam

dowiedzieć się czegoś od Marie, nie chciała mówić. No więc? Byli tu czy nie?

- Byli tu, rozmawiałam z nimi i sprawa została zamknięta. - Elise nalała kawy

do kubków, starając się nie patrzeć na ciotkę. Ciotka Ulrikke i tak za bardzo

przejmowała się tym, co wiedziała, lepiej oszczędzić jej opisu tamtego strasznego

wieczoru.

- Co to znaczy, że sprawa została zamknięta?

- To znaczy, że Signe i Emanuel będą nadal żyli jak małżeństwo.

- Była mowa o rozwodzie? Elise westchnęła.

- Niełatwo mi o tym mówić. Byłam zła i oburzona, choć jeszcze bardziej

rozczarowana i smutna. Długo wierzyłam, że Emanuel wróci pewnego pięknego dnia,

ale teraz wiem, że to się nie zdarzy. Muszę oswoić się z tą myślą.

- A więc on wniesie o rozwód. Ale proces będzie trwał długo, o ile w ogóle

Emanuel dostanie rozwód. Tymczasem wiele się może zdarzyć.

Elise milczała. Nie chciała mówić o dokumencie, który podpisała. W ciągu

ostatnich dni borykała się z gniewem i zwątpieniem. Chwilami zaś nabierała

przekonania, że będzie lepiej, jeśli Hugo dorośnie, nie wiedząc nic o rodzinie

Ringstadów.

- Opowiedz raczej, co u ciebie słychać?

- Więc nie chcesz o tym mówić?

- Nie ma o czym mówić. Masz rację. Emanuel chce się rozwieść, a ja się nie

będę temu sprzeciwiać. Gdyby Signe nie urodziła mu dziecka, chybaby do tego nie

doszło, ale w tej sytuacji nie mamy żadnego wyboru.

- Mówisz, że nie masz żadnego wyboru? Masz syna. Emanuel wziął na siebie

odpowiedzialność za jego los, gdy się z tobą ożenił i gdy dał mu imię po swoim ojcu.

Według ksiąg kościelnych chłopiec jest synem Emanuela i wnukiem Hugo. Zgodnie z

prawem odziedziczy Ringstad, gdy Hugo i Emanuel umrą. Elise milczała.

- Zobaczymy, ciociu Ulrikke - powiedziała. - Zapomnijmy już o tym. To dla

mnie wielka pociecha, gdy wiem, że jest w rodzinie Ringstadów ktoś, kto stoi po

mojej stronie. Jestem za to bardzo wdzięczna. Wysłałam chłopców nad

Brekkedammen, żebyśmy mogły spokojnie porozmawiać, ale Peder był

niepocieszony, że cioci nie zobaczy. Powiedział: „Pozdrów ją ode mnie i powiedz, że

jest miłą starszą panią”.

Ciotka Ulrikke roześmiała się na głos.

- Oj, ten Peder, ten Peder. Gdybyś wiedziała, ile razy siedziałam i śmiałam się

sama do siebie, wspominając ślub i wszystkie te niewinne komentarze Pedera.

Elise uśmiechnęła się.

- Tak, on mówi to, co mu leży na sercu. Ciotka Ulrikke spoważniała.

- Musisz być silną kobietą, Elise. Gdy pomyślę o wszystkim, co przeszłaś, nie

rozumiem, jak to wytrzymałaś.

- Nie miałam wyboru.

- Ależ miałaś. Mogłaś uciec od tego wszystkiego. Ileż młodych osób tak

właśnie robi. Ale ty wzięłaś na siebie odpowiedzialność za swoich braci, pomagałaś

chorej matce, zacisnęłaś zęby, gdy twój narzeczony został aresztowany, i dźwignęłaś

się nawet po tym najstraszniejszym, co ci się przytrafiło. A teraz siedzisz tu z

podniesioną głową, chociaż twój mąż cię opuścił, ten idiota.

Elise zerknęła na nią ze zdumieniem.

- Ty chyba wszystko o mnie wiesz.

- Hugo opowiedział mi wszystko, gdy przeprowadził z tobą tę długą rozmowę.

Powiedz mi - ciągnęła nieco delikatniejszym tonem - co się właściwie stało z twoim

pierwszym narzeczonym.

Elise nie zdołała wytrzymać jej przenikliwego spojrzenia.

- Darowano mu większą część kary za wzorowe zachowanie i za wyjątkowe

osiągnięcia kamieniarskie. Teraz pracuje jako snycerz i pobiera lekcje u znanego

rzeźbiarza. Pewien profesor tak się zachwycił jego pracami, że wziął go pod swoje

skrzydła. Twierdzi, że Johan już by mógł pokazać swoje prace na jesiennej wystawie.

Ciotka Ulrikke pokiwała głową w zamyśleniu.

- Tak przypuszczałam. To znaczy wiedziałam, że nie mogłaś się zaręczyć z

byle kim. Co zaszło między wami?

Elise poczuła rumieniec na twarzy.

- Johan miał wrogów. Gdy zobaczyli mnie z Emanuelem, rozsiali plotki, że

coś nas łączy. Wówczas nie było w tym ani cienia prawdy. Ale gdy plotki dotarły do

Johana, zerwał zaręczyny.

Ciotka Ulrikke pokręciła głową.

- A więc w pewnym sensie rozstaliście się przez Emanuela. Nie można tego

nazwać inaczej niż ironią losu. I co było dalej z tym Johanem? Ożenił się?

- Tak, z moją przyjaciółką z dzieciństwa. Spodziewają się właśnie pierwszego

dziecka. To znaczy ona była w ciąży już zimą, ale straciła to dziecko.

Ciotka Ulrikke westchnęła.

- Życie naprawdę nie jest proste. Czasami trudno oprzeć się wrażeniu, że

gdzieś z tyłu stoi jakiś żartowniś, pociąga za sznurki i uśmiecha się złośliwie, gdy

udaje mu się skomplikować ludziom życie.

Elise pokiwała głową, uśmiechając się nieznacznie.

- Opowiedz trochę o sobie. W Ringstad musi być teraz pięknie, ogród jest

pewnie pełen kwiatów i zieleni?

- Owszem, jest pięknie, ale nie byłam w nastroju, żeby zwracać na to uwagę.

Nie mam ochoty mówić ani o Ringstad, ani o sobie. Opowiedz mi raczej o życiu tutaj,

nad rzeką Aker. Co to znaczy być robotnicą w jednej z fabryk, mieszkać w jednej z

zatłoczonych czynszówek? Co to znaczy być dzieckiem pozbawionym kontaktu z do-

rosłymi, bo tak to chyba jest, jeśli i matka, i ojciec spędzają dwanaście albo

czternaście godzin dziennie przy maszynie?

Elise zaczęła opowiadać, zdziwiona, że ta starsza pani, która należy do

całkiem innego świata, chce wiedzieć, jak wygląda życie robotników.

Siedziały i gawędziły w miłej atmosferze, póki nie pojawił się powóz.

- Pozdrów ode mnie Pedera i powiedz, że moim zdaniem on jest miłym małym

chłopcem - uśmiechnęła się ciotka Ulrikke. Wzięła Elise pod ramię i pokuśtykała w

stronę ulicy.

Dzień później Elise zdobyła się na odwagę, by wysłać swoje drugie

opowiadanie, odrzucone przez „Verdens Gang”, do „Nylaende”, pisma

emancypantek, redagowanego przez Ginę Krog. Była przekonana, że znów spotka się

z odmową, ale postanowiła spróbować. Może przynajmniej uzyska jakąś odpowiedź,

która jej pomoże dalej pisać. Odmowa nie musi być całkiem negatywna. Może będą

jej towarzyszyć jakieś porady.

Był wieczór świętojański. Wybierali się właśnie na Wzgórze Świętego Jana,

ż

eby popatrzeć na wielkie ognisko, jak co roku. Hilda i Reidar poszli na spacer nad

rzekę, żeby zerwać trochę liści brzeziny do dekoracji płotu, a chłopcy bawili się na

polanach.

Nastał najjaśniejszy okres w całym roku. Było jasno, gdy Elise się kładła, było

jasno, gdy wstawała. Na szczęście. Wizyta ciotki Ulrikke poprawiła jej trochę humor.

Ciągle doskwierały /ej nudności i zmęczenie, wiedziała jednak dlaczego. Jak tu nie

zachorować po spotkaniu z Emanuelem i jego ojcem?

Skończyła właśnie przewijać Hugo i przysiadła na chwilę na schodku w

promieniach popołudniowego słońca, oparła się o framugę i zamknęła oczy. Tak

wspaniale się czuła, gdy słońce przypiekało jej twarz, grzejąc duszę i ciało. Dobrze, że

cały ten ból spotkał ją o tej porze roku. Człowiek ma więcej siły, gdy nie marznie na

kość. Dzięki słońcu i światłu wszystko wydaje się łatwiejsze.

Ogarnęło ją znużenie. Chyba nic się nie stanie, jeśli posiedzi tu chwilkę,

nieczęsto pozwala sobie przecież na odpoczynek. Myśli zaczęły jej się mącić,

poczuła, że zapada w drzemkę. Próbowała jeszcze otworzyć oczy i otrząsnąć się ze

zmęczenia, ale w końcu się poddała.

I nagle się ocknęła. Coś połaskotało ją w policzek. Musiała całkiem zasnąć.

Może to był tylko sen.

Wtedy usłyszała jakiś szelest tuż obok i gwałtownie się obróciła.

ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY

Za jej plecami, przyklejony do ściany, stał uśmiechnięty Johan z długim

ź

dźbłem w dłoni.

- Ale podskoczyłaś.

- Ale mnie wystraszyłeś - roześmiała się. - W pierwszej chwili wydawało mi

się, że to jeszcze sen.

- Czy to był miły sen?

- Nie pamiętam.

- Kłamiesz. Widzę przecież, że pamiętasz. Kto ci się śnił?

- Nikt. Mówię, że nie pamiętam. Zdrzemnęłam się i obudziłam się nagle, gdy

coś połaskotało mnie w policzek.

Roześmiał się i usiadł koło niej na schodkach.

- Byłem tu wczoraj wieczorem, ale miałaś gościa. Pokiwała głową.

- To była ciotka Emanuela, Ulrikke.

- Ładnie z twojej strony, że nie wyrzuciłaś jej za drzwi.

- Nie miałam żadnego powodu. To jedyna osoba z rodziny Ringstadów, która

ma zasady, wzgląd na innych i sumienie.

Johan spojrzał z zainteresowaniem.

- Opowiedz o niej.

Elise się zawahała. Ulżyłoby jej, gdyby mogła porozmawiać z kimś o tym, co

się zdarzyło, ale czy powinna to robić?

- Wiesz, że to zostanie między nami, Elise. Pokiwała głową.

- Tak, wiem o tym. Emanuel i ja się rozwodzimy. Poczuła raczej, niż

zobaczyła, jak się przeraził.

- Rozwodzicie się? Stać was na to?

- Tego pytania jeszcze nikt mi nie zdał.

- Masz odwagę, Elise? Żona, która żąda rozwodu, traci prawo do

wychowywania dzieci.

- Wiem o tym. Ale to nie ja chcę się rozwieść, tylko Emanuel. Opowiedziała

mu szybko o tym, co się zdarzyło w domu Paulsenów.

Johan poczerwieniał z gniewu.

- Włos mi się jeży na głowie, gdy tego słucham. Namówili cię, byś podpisała,

ż

e Hugo nie jest dzieckiem Emanuela? Dlaczego się zgodziłaś, do diabła?

- Nie chciałam już więcej mieć z nimi do czynienia. Przyznam, że później

dręczyło mnie sumienie. Czy mam prawo odbierać Hugo przywileje, które dał mu

Emanuel? Doszłam jednak do wniosku, że będzie lepiej, jeśli Hugo ich nigdy nie

pozna. Lepiej się trzymać z dala od ludzi tego pokroju.

Johan siedział w milczeniu.

- Podziwiam cię, Elise. Inna odmówiłaby, płakałaby, wściekała się i zaklinała,

ż

e wydusi z rodziny Ringstadów tyle, ile się da. Ale ty cenisz wyżej przyzwoitość i

dumę niż dobra materialne. Choć masz tak niewiele.

- Nie rób ze mnie lepszego człowieka niż ten, którym jestem. Może pożałuję

tego, gdy skończą się moje oszczędności. Przyjęłam kiedyś pieniądze od pana

Ringstada. To było wtedy, gdy jeszcze wydawał mi się dobrym człowiekiem. Poza

tym sporo zarobiłam na szyciu dla pani Paulsen. Hilda niedługo na pewno znajdzie

stałą pracę, na razie chwyta się każdego zajęcia. I tak z tym, co zarobią chłopcy, i z

czynszem od Petrike i Hjalmara radzimy sobie całkiem nieźle. Słyszałeś, że Hilda się

zakochała?

- Z zasady wiem, co się dzieje, ale o tym nie słyszałem - uśmiechnął się Johan.

- Zakochała się w nauczycielu Pedera. Nazywa się Reidar Jensen i zastępuje

starego nauczyciela. Będzie z nimi pracował przez cały następny rok. Wybiera się na

medycynę, ale chce przez ten rok trochę odpocząć. Jakby można było odpocząć, ucząc

trzydziestu dziesięciolatków - dodała ze śmiechem. - Hilda twierdzi, że jest za-

kochana jak nigdy przedtem, on chyba też. Przeżywa pewien uczuciowy konflikt:

cieszy się, że go spotkała, a zarazem ma poczucie winy i jest pogrążona w głębokiej

ż

ałobie po Jensine. Najbardziej się cieszę z tego, że Reidar Jensen pomaga Pederowi

w nauce. I mówi, że nauczy go czytać, zresztą ja już widzę postęp. Peder jest znów

radośnie usposobiony, choć na parę trudnych dni stracił do mnie zaufanie i oskarżył

mnie o kłamstwo. Zachowałam się niemądrze, nie mówiąc chłopcom prawdy na temat

Hugo, aż wreszcie dowiedzieli się wszystkiego od obcych.

- To niedobrze. Pewnie miałaś nadzieję, że nigdy się nie dowiedzą prawdy.

Pokiwała głową.

- Oboje z Emanuelem uznaliśmy, że tak będzie najlepiej. Zrobiło się cicho.

- Życie nie jest łatwe, Elise - westchnął Johan. Zerwał kilka źdźbeł trawy i

teraz oplatał je dookoła palca. Elise nie mogła się oprzeć wrażeniu, że Johan chce coś

powiedzieć, ale nie może tego wykrztusić.

Postanowiła mu pomóc.

- Anna opowiadała mi o twoich kłopotach. Nie po to, żeby plotkować, ale

dlatego, że bardzo ci współczuje. Chyba nigdy nie dowiesz się prawdy.

Zmieszał się w pierwszej chwili, chyba nie wiedział, że Elise o tym słyszała.

Pokręcił głową.

- Nie dowiem się. I to jest właśnie najgorsze.

- O ile dziecko nie będzie tak podobne do ojca jak Hugo. Zerknął na nią z

ukosa.

- Kochasz go mimo wszystko?

- Oczywiście. To przecież mój syn. Kość z mojej kości. Ja go wydałam na

ś

wiat. Nie myślę o tym, w jaki sposób został poczęty.

- To chyba niełatwe, skoro ten drań kręci się po okolicy.

- Nie. Jestem taka okropna, że czasami życzę mu śmierci. Albo tego, żeby się

przynajmniej przeprowadził na drugi koniec świata.

Zapadła między nimi cisza.

Rozumiała, o czym on myśli. Czy sam zdoła pokochać dziecko, które urodzi

Agnes, skoro podejrzewa, że kto inny jest jego ojcem? Po chwili jakby otrząsnął się z

tych czarnych myśli.

- Dziś jest wieczór świętojański. Przyszedłem w zasadzie, żeby zapytać, czy

wybieracie się na Wzgórze Świętego Jana popatrzeć na ognisko. Ale skoro macie już

innego towarzysza, to chyba na nic się nie przydam? - zagadnął żartobliwie.

Elise zarumieniła się z radości.

- Chłopcy na pewno się ucieszą, jeśli z nami pójdziesz. Przywykli przecież do

tego przez lata.

- No tak, jeśli nie liczyć ubiegłego roku. Pamiętam, jak przed laty zabrałaś ze

sobą Pedera i Kristiana i spotkaliśmy tam moich kolegów z klasy. Zaczęli nam

dokuczać i pytać, czy to nasze dzieci. - Roześmiał się. - Miałaś wtedy chyba ze

czternaście lat. A Peder - cztery.

Elise też musiała się roześmiać.

- Byłeś zażenowany?

- Nie, wręcz przeciwnie. Byłem dumny. Przez cały wieczór chodziłem z

podniesioną głową i liczyłem na to, że inni pomyślą to samo. Chyba nie przyszło mi

do głowy, że oboje byliśmy za młodzi na rodziców tak dużych dzieci.

- Ty byłeś potężny i dobrze zbudowany jak na swój wiek. Za to ja wyglądałam

tak samo jak wszystkie czternastolatki.

- Ależ skąd! Byłaś najsłodszą i najpiękniejszą dziewczyną w całej dzielnicy.

Elise poczuła, że się rumieni, ale nie mogła powstrzymać śmiechu.

- Chorowitym chudzielcem z piegowatą buzią i zadartym nosem.

- Z uśmiechem, od którego takiemu szczeniakowi jak ja kręciło się w głowie.

Oboje wybuchnęli śmiechem.

Ku swemu zaskoczeniu Elise stwierdziła, że ta rozmowa podziałała jej na

wyobraźnię. Jakby cofnęła się w czasie, jakby znów znalazła się w mrocznym

korytarzu w Andersengarden, w którym dwoje młodych ludzi całowało się ukradkiem.

Wielki Boże, ależ była wówczas zakochana.

Wydawało jej się, że było to tak dawno temu, jakby się całkiem zestarzała

przez te półtora roku. Johan chyba czytał w jej myślach.

- Chciałabyś cofnąć czas? - zapytał cicho i ostrożnie.

Elise zapatrzyła się przed siebie na zielone drzewa rosnące przed przędzalnią i

zastanawiała się tylko przez chwilę.

- Nie ma sensu o tym myśleć. W takim przypadku nie miałabym Hugo, a on

jest najważniejszy w moim życiu. On i chłopcy.

Zapadła cisza.

Johan zerwał kolejne źdźbło trawy i wplatał je między swoje potężne palce.

- Mieliśmy pecha, Elise. Tak łatwo pomyśleć: „gdyby nie...” Gdyby Annie nie

zabrakło lekarstw, gdyby banda Lorta - Andersa nie odwiedziła mnie w krytycznym

momencie, gdyby ci przeklęci ludzie nie zrobili wszystkiego, żeby nas rozłączyć. Czy

wiesz, że udało im się namówić jednego z pracowników Akershus, żeby przerabiał

słowa w twoich listach, tak bym je niewłaściwie rozumiał?

Elise spojrzała na niego z przerażeniem.

- Nie, tego nie wiedziałem.

- Mieliśmy wszystkich przeciwko sobie, Elise. Możesz to nazwać

przeznaczeniem, jeśli chcesz. Nie zrobiliśmy nic złego, szczerze się kochaliśmy i

chyba do siebie pasowaliśmy. „Podobne dzieci bawią się najlepiej”, tak to się mówi,

prawda? Wychowaliśmy się w tym samym domu, w tych samych warunkach,

znaliśmy się na wylot. Ale nawet między nami zrodziły się nieporozumienia. Można

by przypuścić, że między nami nic się nie może popsuć, skoro tak dobrze się znamy,

ale stało się inaczej. Z czasem okazało się jednak, że łączy nas jeszcze więcej, niż

nam się wtedy wydawało. Oboje mamy twórczy talent. Torkild twierdzi, że masz

„żyłkę” do pisania, tak to nazywa. Redaktor „Verdens Gang” też tak powiedział.

Pasowaliśmy do siebie idealnie. Dlaczego nic z tego nie wyszło?

Elise ze zdziwieniem wsłuchiwała się w każde jego słowo. Sama często o tym

myślała, ale ciągle odsuwała od siebie te myśli.

Nie ma co się dziwić, skoro życie jest tak zagadkowe i niepojęte. Elise nie

wiedziała, czy wierzy w przeznaczenie. Ale może rzeczywiście wszystko zostało

zaplanowane w niebie? Może nie ma sensu walczyć z losem ani próbować mu się

wymknąć.

- Myślisz, że to przeznaczenie czy Bóg? - zapytała cicho. Gwałtownie pokręcił

głową.

- Nie wierzę w ani jedno, ani drugie. Gdyby Bóg tak zrządził, musiałby być

zły, a w to nie wierzę. Wolę myśleć, że mieliśmy strasznego pecha. Wówczas mogę

mieć nadzieję, że jeszcze wszystko się odwróci. Wciąż jesteśmy młodzi, wiele się

może zdarzyć. Kto wie, co przyniesie przyszłość - uśmiechnął się do niej.

Poczuła, jak fala gorąca ogarnia jej ciało.

- Jak możesz mówić coś takiego, skoro oboje mamy małżonków, a ty

spodziewasz się pierwszego dziecka?

Zajrzał jej w oczy pełnym żalu spojrzeniem. Potem pogłaskał ją szybko po

policzku.

- Nie wiem, Elise. Wiem tylko, że cię kocham.

W tej samej chwili za domem rozległy się radosne głosy i śmiechy. Johan

odsunął się trochę od Elise, a zza węgła wyłoniła się Hilda w towarzystwie Reidara

Jensena i chłopców.

Gdy Peder zorientował się, kto siedzi na schodkach, podbiegł do nich w

podskokach.

- Johan? Pójdziesz z nami na Wzgórze Świętego Jana? Johan podniósł się i

roześmiał.

- Może to dobry pomysł. Nie mam nic innego do roboty. Podszedł do Reidara

Jensena, żeby go pozdrowić i się przedstawić.

Peder aż przytupywał z radości.

- Wie pan co, panie Jensen? To jest dawny narzeczony Elise. Elise zmieszała

się, inni się roześmiali.

Pobiegła do kuchni, żeby podać coś do zjedzenia przed wyjściem. Czuła się

taka szczęśliwa, choć rozmowa z Johanem powinna raczej doprowadzić ją do łez.

Jego słowa przypomniały jej wszystko, co straciła, ale były też miłosnym wyznaniem.

Wolno im chyba czuć do siebie sympatię, choć oboje mają małżonków? Zwłaszcza że

ona się wkrótce rozwiedzie, a jego zdradza żona. Elise nie zapomniała, że jeszcze

niedawno płakała z powodu Emanuela, ale czy powodował nią żal po jego odejściu,

czy też oburzenie z powodu jego zdrady?

Rozmyślała nad tym wszystkim, wyjmując chleb, mleko, kawę i coś do chleba.

Postanowiła podać nawet trochę masła, ale ku swemu rozczarowaniu stwierdziła, że

się prawie roztopiło pod wpływem letniej temperatury. Gdy powąchała mleko,

okazało się, że całkiem skwaśniało. A więc nie będzie świątecznego posiłku nawet

dziś, w wieczór świętojański.

Gdy Hilda weszła do kuchni, Elise szepnęła jej do ucha, że nie bardzo ma co

podać gościom.

- Nic nie będziemy jedli, kupimy kawę i ciastka na Wzgórzu Świętego Jana! -

zawołała Hilda.

Elise spojrzała na nią z przerażeniem.

- Nie stać nas na to.

Hilda uśmiechnęła się przebiegle.

- Owszem. Dostałam posadę. W tkalni Nydalens Compagnie.

- Naprawdę? - Elise zarzuciła jej ramiona na szyję. - Gratuluję. O, Hildo, tak

się cieszę. - Wypuściła siostrę z objęć i podbiegła do szuflady w komodzie. Przecież

dostanie jeszcze od pani Paulsen pieniądze za letnią suknię, a Hilda oddała jej prawie

wszystko, co zarobiła na sprzątaniu. Oczywiście, że stać ich na kawę i ciastka na

Wzgórzu Świętego Jana.

Jakiś czas później wesołe towarzystwo maszerowało pod górę, wzdłuż

Sagveien, a potem Maridalsveien. Z przodu szli Peder, Kristian i Evert, pełni zapału i

oczekiwań, za nimi Hilda i Reidar, pod rękę, zakochani po uszy, nie widząc świata

poza sobą, a z tyłu Elise z Johanem i dziecięcym wózkiem, w którym Hugo siedział

po raz pierwszy, podparty poduszkami, i patrzył na świat ze zdumieniem, szeroko

otwartymi oczami.

Johan pomagał pchać wózek. Elise zauważyła, że Johan ciągle zerka na

małego. Zastanawiała się, o czym myśli. Powiedziała mu, że kocha chłopczyka, bo

jest jej synem, kością z jej kości, Johan postara się więc także go pokochać. Nie miała

jednak wątpliwości, że Johana wciąż dręczy to, co się wydarzyło, i nienawiść wobec

Ansgara. Miała nadzieję, że nie natkną się na Mathiesena na Wzgórzu Świętego Jana.

Gdy zbliżali się do wzgórza, ujrzeli ludzi napływających ze wszystkich stron.

Dziewczynki w jasnych sukienkach i słomkowych kapeluszach, chłopcy w krótkich

spodniach, koszulach i cyklistówkach, panowie w filcowych ubraniach, robotnicy w

prostych koszulach, damy z parasolkami i robotnice w szarościach lub czerni. W

wieczór świętojański ludzie z różnych warstw zbierali się na wzgórzu, wszyscy z

wyjątkiem najbogatszych, którzy wyjechali już z miasta, żeby spędzić wakacje w

swoich letnich domach.

Chłopcy szaleli z radości i nie wierzyli własnym oczom, gdy Johan dal im

pieniądze na lody. Lodowe bloki, utrzymujące niską temperaturę, pochodziły z

lodowych stawów w Iladalen.

Peder był taki rozemocjonowany i rozochocony, że musiał czym prędzej

szukać wychodka. Spojrzał na Elise z przerażeniem.

- Elise, to kosztuje pięć ore.

Elise wyjęła monetę z kieszeni i podała ją bratu.

- Przecież to tyle samo co ciastko.

- Nic na to nie poradzimy, Peder. Nie zdążysz dobiec do domu, co do tego nie

mam wątpliwości.

Gdy chłopiec pobiegł w stronę wychodków, Johan spojrzał na nią z

uśmiechem.

- Peder się w ogóle nie zmienia. Ciekawe, co będzie robił, jak dorośnie.

Elise zmarszczyła brwi.

- Gdybyś to powiedział jakiś czas temu, odparłabym, że dla Pedera nie ma

ż

adnej nadziei, ale od kiedy Reidar Jensen zaczął go uczyć, nabrałam otuchy. Chociaż

Peder płacze od czasu do czasu i mówi, że może zostać tylko wozakiem.

- Kochana Elise, przecież nie tylko ci, którzy się dobrze uczą, dochodzą do

czegoś na tym świecie. Czasem jest nawet wręcz przeciwnie. Pomyśl choćby o Rotte -

Andersie, który się dorobił, wystawiając ogromnego szczura w klatce koło swojego

kramu. Peder ma wiele zalet, które są równie cenne jak dobre stopnie; ma wdzięk i

dobre serce, jest impulsywny i szczery, lubi ludzi. Na twoim miejscu wcale bym się o

niego nie martwił. Ludzie mają do niego słabość, bo jest sobą, bo mówi takie zabawne

rzeczy i jest taki naturalny. Poczekaj tylko, a przekonasz się, że mam rację.

Uśmiechnęła się radośnie.

- A ty potrafisz zobaczyć wszystko w jasnym świetle.

- Wtedy gdy jestem z tobą - odwzajemnił uśmiech.

Elise zmieszała się i odwróciła wzrok. Po czym zapytała ze zdumieniem:

- A gdzie jest dziś Agnes?

- Została zaproszona na wieczór świętojański gdzieś na Maridalsveien.

Elise starała się ukryć swoją reakcję, miała bowiem pewne podejrzenia. Jak ta

Agnes może bawić się w innym towarzystwie, zostawiając swojego męża?

- Wcale mi to nie przeszkadza, Elise - powiedział Johan, jakby czytał w jej

myślach. - Mnie by się tam i tak nie podobało.

Zerknęła na niego niepewnie.

- Wiesz, do kogo poszła?

- Tak. Do Magnusa Hansena, swojego dawnego narzeczonego. - Roześmiał

się. - Gdybyś zobaczyła swoją minę, Elise. Wyglądasz jak zgorszona stara panna.

Agnes żyje jak bohema. Jest zwolenniczką wolnej miłości. Jej zdaniem człowiek ma

prawo robić to, co mu się podoba, nie oglądając się na innych. Gdybyśmy byli ludźmi

tego samego pokroju, nie stalibyśmy tutaj. Robilibyśmy coś całkiem innego.

Elise spojrzała na niego skonsternowana. I oblała się rumieńcem.

Johan znów się roześmiał.

- Przepraszam, Elise. Zawstydziłem cię i oburzyłem. Możesz to nazwać

wisielczym humorem. Lepiej sobie żartować niż ciągle się wściekać. Chodź,

pójdziemy na samą górę. Wkrótce rozpalą ognisko.

Elise rozejrzała się dokoła.

- Gdzie reszta?

- Widziałem, jak Hilda i Reidar zniknęli tam, między drzewami. Chyba chcą

zostać sami. Cieszę się, że Hilda jest taka radosna - dodał po chwili zamyślenia. -

Zasłużyła na to.

Elise pokiwała głową.

- Dręczą ją wyrzuty sumienia, że potrafi się cieszyć pośród żałoby. Nigdy

przedtem nie mówiła tyle o Braciszku i o Jensine.

- To dobrze dla niej. Wszystko wskazuje na to, że wreszcie wydoroślała.

Muszę wyznać, że złościłem się na nią w ubiegłym roku. Do tej pory nie rozumiem,

jak szesnastoletnia dziewczyna mogła się związać ze starym wdowcem tylko dla

korzyści materialnych. Na szczęście tym razem znalazła sobie normalnego, młodego

człowieka.

- I jest za to wdzięczna losowi. Mówi, że pierwszy raz w życiu przeżywa coś

takiego. A przy tym oni szanują się nawzajem. Wygląda na to, że z każdym dniem

kochają się coraz bardziej.

- Szczęśliwcy - westchnął Johan.

Elise nie odpowiedziała. Zaczęła pchać wózek dalej. Hugo wciąż siedział

spokojnie i patrzył na świat okrągłymi oczami. Rude włoski kryły się na razie na

szczęście pod czapką, a Elise cieszyła się, że nie słychać żadnych komentarzy, które

mogłyby komuś nasunąć niepożądane skojarzenia. Gdy tak siedział i rozglądał się ze

zdumieniem, wydawał jej się bardzo uroczy, choć wiedziała, że ludzie nie uważają go

za szczególnie piękne dziecko.

Podbiegli do nich chłopcy.

- Pośpieszcie się. Na placu jest już magik. - Peder nie mógł złapać tchu. Obaj

zniknęli tak szybko, jak się pojawili.

Elise i Johan przyśpieszyli kroku.

Cały tłum podziwiał magika. Z wózkiem i tak nie przepchnęliby się bliżej.

Johan uśmiechnął się do niej.

- Nic nie szkodzi. Zaczekamy, aż rozpalą ognisko. Jest takie wielkie, że

wszyscy je zobaczą.

W tej samej chwili Elise poczuła na sobie czyjś wzrok. Odwróciła głowę i

spojrzała wprost w twarz pani Mathiesen. Ogarnęło ją nieprzyjemne uczucie i

bezwiednie rozejrzała się w lęku, czy nie ma w pobliżu Ansgara. Na szczęście nigdzie

go nie było. Ledwo skinęła głową na dzień dobry, ale pani Mathiesen uśmiechnęła się

przyjaźnie i odkłoniła się.

- Spotkałaś kogoś znajomego - zainteresował się Johan.

- To tylko pewna starsza dama, którą kiedyś poznałam. Z tamtej strony jest

chyba mniej ludzi - dodała pośpiesznie. - Pójdziemy tam? - I nie czekając na

odpowiedź, ruszyła.

Spotkanie z panią Mathiesen zgasiło w niej wszelką radość. Ciągle się

rozglądała w strachu, że podejdą do niej rodzice Ansgara albo że pokaże się ich syn.

Johan zauważył w niej zmianę.

- Jesteś zmęczona, Elise?

- Tak, trochę.

- Może poszukamy Hildy i Reidara i poprosimy, żeby zerknęli na chłopców, a

potem odprowadzę cię do domu?

- Zepsułabym ci cały wieczór świętojański.

- Co za bzdury. Zyskam coś znacznie lepszego. Pół godziny w twoim

towarzystwie. Poza tym chciałbym z tobą o czymś porozmawiać.

Elise znieruchomiała. Siedzieli przecież w domu i długo rozmawiali, zanim

pojawili się chłopcy. Jeśli miał coś szczególnego do powiedzenia, mógł to wówczas

zrobić.

Odnaleźli wreszcie Hildę i Reidara, którzy obiecali dopilnować, by chłopcy

wrócili do domu o przyzwoitej porze.

Na ulicach było pusto, ludzie albo poszli już. spać, albo bawili się na wzgórzu.

Elise zauważyła, że Johan dziwnie ucichł. Przez dłuższy czas szli w milczeniu.

- Martwisz się czymś? - zapytał łagodnym głosem.

- Nie. Dlaczego pytasz?

- Jakoś dziwnie się zachowujesz. Elise postanowiła, że będzie szczera.

- Zobaczyłam kogoś, kogo wolałabym nie widzieć. Spojrzał na nią ponuro.

- Chyba nie tego rudzielca?

- Nie, jego matkę.

- Znasz ją? - zdziwił się.

Nie miała ochoty psuć pięknego wieczoru, mówiąc mu całą prawdę. To może

poczekać.

- Tylko trochę. Mamy wspólnych znajomych, więc uznałam, że powinnam się

jej ukłonić, ale staram się ich raczej unikać.

- Dlatego chciałaś wracać do domu?

- Tak.

Zapadła cisza.

- Elise?

Poczuła, że Johanowi coś leży na sercu, ale nie bardzo wie, jak to wyrazić.

Spojrzała na niego.

- Chcesz mi coś powiedzieć? - Złapała się na tym, że stara się zachować

spokój, jakby spodziewała się czegoś nieprzyjemnego.

- Dostałem stypendium i wyjeżdżam do Kopenhagi, żeby tam studiować

rzeźbę i drzeworytnictwo.

Jakiś ból przeszył jej serce. Wiedziała, że powinna się cieszyć ze względu na

niego, ale nie potrafiła. Nie teraz.

- A więc ty także mnie opuścisz? - Tylko tyle zdołała wykrztusić.