(Wiatr nadziei 18) Kupiec Frid Ingulstad

FRID INGULSTAD

KUPIEC

Saga Wiatr Nadziei

część 18

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Kristiania, październik 1907 roku

Elise stała chwilę jak sparaliżowana. Zaraz jednak wzięła się w garść i

pobiegła po sąsiada. Myślała tylko o jednym. Czy Emanuel nie żyje? Czy może był

tylko nieprzytomny?

Czuła, że poraża ją strach. Mimo że przecież napisała Johanowi, że chce

odejść od Emanuela... Jeśli się okaże, że jest poważnie chory, nie będzie mogła tego

zrobić. Ależ się wszystko pogmatwało.

Na szczęście nie wysłała listu, leżał gdzieś między jej notatkami. Dzięki Bogu!

Myśli wirowały jej w głowie.

Było ciemno i ślisko, potknęła się, kiedy skręcała, i musiała się chwycić muru.

Może Emanuel poślizgnął się na mokrych, pokrytych szronem liściach, upadł i się

potłukł? Wcale nie musi być chory. Trzymała się tej myśli.

Wyszli przez bramę. W powietrzu unosiła się gęsta mgła i niewiele było

widać, mimo że paliły się latarnie.

Sąsiad zatrzymał się kawałek dalej. Wtedy zobaczyła ciemną postać, leżącą

nieruchomo tuż obok niskiego płotu. Schyliła się i położyła mu rękę na czole.

- Emanuel? - zapytała i zaszlochała. Czoło było zimne; nic dziwnego, na

dworze panował chłód. Spojrzała na sąsiada: - Trzeba posłać po lekarza.

Mężczyzna przytaknął.

- Pójdę do mojego znajomego na Arendalsgaten, który ma telefon, i zadzwonię

do szpitala w Ulleväl.

- Bardzo dziękuję.

Mężczyzna zniknął we mgle, a Elise została sama z leżącym nieruchomo

Emanuelem. Przyłożyła ucho do jego twarzy. Usłyszała, że oddycha, zrozumiała, że

stracił przytomność. Upadając, pewnie uderzył o coś głową, albo wydarzyło się coś

jeszcze innego. Zdjęła chustę, którą zarzuciła, wychodząc, i podłożyła mu delikatnie

pod głowę.

Kiedy wrócił sąsiad, miała wrażenie, że minęło już pół nocy. Przemarzła do

szpiku kości.

- Przyjadą najszybciej, jak będą mogli - powiedział.

- Bardzo dziękuję.

- Żyje?

- Oddycha, ale chyba jest nieprzytomny.

- Muszę wracać. Żona na pewno się zastanawia, co się ze mną stało.

Elise pokiwała głową, chociaż wolałaby, żeby został.

Po dłuższej chwili usłyszała w końcu w oddali zbliżający się wóz i konia.

Wkrótce zobaczyła, jak zaprzęg skręca i zatrzymuje się obok nich. Z wozu wysiadło

dwóch mężczyzn w ciemnych, wełnianych paltach.

Nie zadawali żadnych pytań, nic nie mówili. Sąsiad zapewne im wszystko

wyjaśnił, nie musiała nic tłumaczyć. Stała, drżąc z zimna i ze strachu, i patrzyła, jak

podnoszą Emanuela i kładą go na noszach.

Może myśleli, że jest pijany?

- Ostatnio źle się czuł - rzuciła Elise, jakby nagle uznała, że musi coś

powiedzieć, zanim odjadą. - Zdarzyło się, że niemal upadł, miał zawroty i bóle głowy.

Prosiłam, żeby poszedł do lekarza, ale twierdził, że nic mu nie jest.

Jeden z mężczyzn podał jej chustę.

- Jedzie pani z nami? - spytał. Obejrzała się za siebie.

- W domu mam szóstkę dzieci, które śpią.

Mimo że panowały ciemności, odniosła wrażenie, że mężczyzna spojrzał na

nią zdziwiony, nic jednak nie powiedział. Wsiadając, zawołał: - Proszę przyjść jutro! -

Szybko zamknął drzwi czarnej karetki ze znakiem Czerwonego Krzyża. Koń ruszył,

kierując się w stronę Maridalsveien, po czym skręcił w Arendalsgaten.

Kiedy wchodziła do domu, szczękały jej zęby. Zamknęła za sobą drzwi, stała

w kuchni. W głowie miała zamęt. A jeśli Emanuel umrze?! Czuła się niemal winna.

Chciała od niego odejść, napisała list miłosny do Johana, planowała zabrać ze sobą

Jen - sine i Hugo, o ile Johan się zgodzi. Rozmawiała z Hildą i ze Schwenckem i

uznała, że ich słowa dają jej pretekst do rzucenia go. Nie była pewna, czy Schwencke

ma rację, mógł źle zrozumieć Emanuela. Dla Hildy natomiast sprawa była prosta.

Widziała całą sprawę z punktu widzenia Elise i nie przejmowała się uczuciami

Emanuela.

Powoli weszła do pokoju, odszukała list i zaczęła go czytać, a łzy leciały jej po

policzkach. Chciała go podrzeć, ale jakiś głos w niej protestował: „A jeśli on wcale

nie jest chory, tylko się poślizgnął i uderzył się w głowę? Za kilka dni wróci do

zdrowia i wszystko będzie jak dawniej”. Wahała się, po chwili schowała kartkę

między swoje zapiski. Nie wiadomo, czy drugi raz będzie w stanie napisać podobny

list. Pisząc go, czuła dużą ulgę, miała wtedy świeżo w pamięci i list Johana, i słowa

Schwenckego. Chciała jeszcze przez jakiś czas zachować w pamięci to uczucie.

Czy jednak nie powinna była pojechać do szpitala? A jeśli Emanuel umrze, nie

mając przy sobie nikogo bliskiego? Jak mogła pozwolić, żeby pojechał sam? Mogła

przecież poprosić panią Jonsen o przypilnowanie dzieci.

Ale pani Jonsen już dawno poszła spać, nie wypadało jej budzić tej starszej

pani. Poza tym i tak zbyt często korzystali z jej pomocy.

Mogła obudzić Kristiana. Był na tyle dorosły, że mógł przez jedną noc zająć

się młodszymi dziećmi. Wszystko działo się tak szybko, nie zdążyła nawet o tym

pomyśleć.

Zanim obudziłaby Kristiana, wytłumaczyła mu, co się stało, i udzieliła

wskazówek co do jutrzejszego poranka, minęłoby sporo czasu, a liczyła się każda

minuta. Ważne było, żeby Emanuel jak najszybciej trafił do szpitala.

Narastał w niej niepokój. Emanuel mógł odzyskać przytomność i pytać o nią,

będzie się czuł przerażony i samotny, szczególnie jeśli to coś poważnego. Może okaże

się, że uraz głowy jest tak poważny, że już nigdy nie będzie taki jak dawniej?

Wzdrygnęła się, zaczęła chodzić w tę i z powrotem, nerwowo wykręcając ręce. W

końcu nie wytrzymała, wzięła świeczkę i poszła obudzić Kristiana.

Usiadł zaspany, tarł oczy i patrzył na nią zdziwiony.

- Co się stało?

Położyła palec na ustach, dając mu znak, żeby nie obudził pozostałych.

- Emanuel miał wypadek i został zabrany do szpitala. Przypilnujesz dzieci, a ja

pójdę do Ullevàl?

- Obudziły się? - spytał szeptem.

- Na szczęście śpią, ale nie wiem, czy zdążę z powrotem, zanim będą musiały

iść do szkoły. Może pani Jonsen będzie mogła zostać z nimi chwilę rano. Jeśli nie,

będziesz niestety musiał zostać w domu.

- Mam wagarować? - spytał, patrząc na mą przestraszony.

- To nie są wagary, zdarzył się wypadek.

- Nauczyciele nie będą zadowoleni.

- Nic na to nie poradzę. Mogę jedynie zajść później do szkoły i wszystko

wytłumaczyć.

- Jak sobie poradzę z ubraniem ich wszystkich?

- Ubierzesz ich po kolei albo poprosisz Pedera i Everta o pomoc. Wieczorem

sobie radzą, to i rano też jakoś im się uda.

- Łatwiej jest je rozebrać niż ubrać, poza tym nie wiem, jak przygotować

mleko dla Jensine.

Elise westchnęła niecierpliwie.

- Podgrzejesz mleko i trochę wody i nalejesz do butelki, to nie jest wielka

sztuka. Poza tym Jensine jest już na tyle duża, że może pić z kubka.

Wyszła pośpiesznie, zanim Kristian zdążył zaprotestować.

Otuliła się szczelniej szalem, włożyła gazety do butów, żeby nie zmarzły jej

nogi, zgasiła świeczki i szybko wyszła.

Mgła nieco ustąpiła, unosiła się niczym chmury nad domami i ulicami, ale

Elise czuła, że zrobiło się zimniej. Może dlatego, że sama drżała? Kilka razy

poślizgnęła się na mokrych liściach, byłaby upadła, ale szybko udało jej się złapać

równowagę. Gdzieś niedaleko muczała krowa, w oddali szczekał pies. Poza tym pa-

nowała cisza.

W domach było ciemno, ludzie spali. Za kilka godzin zacznie się nowy dzień

pracy i robotnicy oraz prządki zaczną napływać do zakładów Myren, do papierni

Glada, do tkalni Hjula i do Graaha. Inni skierują się do walcowni Bjolsen czy do

fabryki drożdży. Jeśli ktoś szukał pracy w fabryce, miał w czym wybierać.

Emanuel pewnie nie stawi się jutro w kantorze. Może nawet już nigdy.

Zaczęły jej szczękać zęby. Jeśli umrze, a ona nie zdąży Z nim porozmawiać, nigdy nie

wybaczy sobie, że napisała list do Johana, zanim zdążyła wyjaśnić sprawę z

Emanuelem.

Po drugiej stronie ulicy hałasował jakiś pijak. Kiedy ją zobaczył, zatrzymał się

i zaczął obrzucać wyzwiskami. Udała, że go nie słyszy, i szybko ruszyła dalej.

Wcześniej wydawało się jej, że szpital w Ulleval nie leży bardzo daleko, teraz

droga zdawała się ciągnąć w nieskończoność. Była zmęczona po długim dniu pracy,

wstała rano o piątej, żeby zdążyć wygotować pieluchy przed wyjściem do kantoru, po

pracy z trudem przyprowadziła dzieci do domu. Kiepska pogoda źle wpływała na

Hugo i na Sebastiana, obaj marudzili. Kiedy w końcu położyła dzieci do łóżek, poszła

do Schwenckego. Po powrocie była niespokojna i nie mogła sobie znaleźć miejsca.

List Johana i słowa Hildy i Schwenckego obudziły w niej sprzeczne uczucia, więc

kiedy w końcu zdecydowała się napisać list, była wykończona. Na dodatek Emanuela

wciąż nie było i zaczęła się martwić, co się z nim mogło stać.

Odwróciła się i spojrzała za siebie. Nie lubiła chodzić w nocy po ulicy. Było

niewiele latarni, a wiedziała, że o tej porze wielu pijaków ściąga do domu. Domki

leżały rozproszone, w świetle dziennym było tu bardzo miło, ale o tej porze dnia

domy wyglądały ponuro i niegościnnie. Drzewa w ogródkach były ciemne, a liście,

które jeszcze nie wszystkie opadły, skrywały dużą część nieba.

Od czasu do czasu jakaś pojedyncza gwiazda z rzadka zamigotała między

koronami.

W dali dał się słyszeć turkot jadącego wozu, a w stajni gdzieś w pobliżu zarżał

koń, poza tym miała wrażenie, że jest jedyną żyjącą istotą w całym mieście. Jeśli

nagle pojawiłby się mężczyzna i miał niecne zamiary, nikt nie usłyszałby jej krzyków;

gdyby upadła, znaleziono by ją pewnie dopiero rano. Znów spojrzała za siebie i

przyśpieszyła kroku.

Nareszcie dostrzegła budynek szpitala. Wzdrygnęła się na myśl o swoim

ostatnim szpitalnym pobycie. Wcześniej nie potrafiła sobie wyobrazić, jak to jest

leżeć bezradnie, nie mogąc się ruszyć czy dać znać innym, że się słyszy i wie, co się

dookoła dzieje. Teraz już to wiedziała i współczuła wszystkim, którzy byli w takiej

sytuacji. A jeśli Emanuel też teraz znalazł się w podobnej?

Zwolniła. Czuła niepokój. Czego się dowie, kiedy wejdzie do środka?

Szpitale mają w sobie coś przerażającego, coś, co powodowało, że czuła

współczucie, ale i niechęć. W tych budynkach leżało kilkaset ludzi, marzących o tym,

eby stąd wyjść, pozbyć się bólu i strachu, żeby znów móc normalnie żyć. Wiedziała,

e dwadzieścia lat temu otwarto tu oddział zakaźny i zaczęto przyjmować pierwszych

pacjentów. Może wciąż leżeli tu chorzy na tyfus, ospę, dyfteryt czy cholerę?

Wzdrygnęła się. Dopiero w ostatnich latach rozbudowano szpital tak, żeby mógł

przyjmować także innych chorych.

Jej myśli powędrowały do Anny. Porażenie dziecięce... Przeszedł ją dreszcz.

Każdej jesieni pojawiał się ten sam strach: na kogo padnie tym razem? Można było

się zarazić, siedząc na wilgotnej ziemi albo jedząc jabłka, które spadły na ziemię - tak

słyszała. Szczególnie gniazdo nasienne było niebezpieczne, dlatego nigdy go nie

jadła. Kiedyś wyczytała w „Svaerta”, że trzy lata temu tylko w Trondhjem i okolicy

odnotowano ponad tysiąc przypadków. Pomodliła się cicho, żeby choroba oszczędziła

chłopców i maleństwa.

Było wiele rzeczy, których się bała, ale po co o tym myśleć. Zwykle zresztą nie

zaprzątała sobie tym głowy, teraz jednak, kiedy zbliżała się do szpitala, odżył w niej

lęk przed różnymi okropnymi chorobami. Czytała gdzieś, że choroby takie jak tyfus

czy dur brzuszny brały się z zanieczyszczonego powietrza i brudnej wody. Tego się

bała. Rzeka cuchnęła, a wzdłuż brzegów aż się roiło od szczurów. Jeśli gdzieś w

Kristianii miałoby dojść do wybuchu epidemii, to na pewno tutaj. Czytała też, że

ludzie zarażeni chorobą cierpieli na gwałtowne dreszcze, bóle głowy i gorączkę,

następnie dołączał się ból brzucha i ból kręgosłupa, a potem gwałtownie wzrastała

temperatura. Chorzy zaczynali majaczyć, wielu umierało.

Może Emanuel zapadł na jakąś chorobę zakaźną? Czy dzieci mogły się

zarazić? Jeśli tak, to pewnie już dawno by zachorowały.

Dorośli też chorowali na porażenie dziecięce, chociaż dotykało ono głównie

dzieci, stąd zresztą nazwa choroby. Pamiętała, jak bardzo matka się jej obawiała.

Mówiła, że ci, którzy umarli, mieli więcej szczęścia od tych, którzy przeżyli. Ci

bowiem do końca życia pozostawali przykuci do łóżka.

Znów stanęła jej przed oczami Anna: rozpromieniona i szczęśliwa żona

Torkilda. Jeśli chodzi o nią, to matka nie miała racji, ale Anna była wyjątkiem.

Cudem, jak określił to lekarz.

Wciąż jednak pamiętała lata, które Anna spędziła przykuta do łóżka.

Pamiętała, ile razy siadywała przy niej i czytała jej na głos. Szczególnie jeden dzień

utkwił jej w pamięci. Była wiosna i okno było otwarte. Na zewnątrz ćwierkały

ptaszki, słońce przygrzewało, sprawiając, że lód na dachu szybko topniał. Anna

leżała, wyglądając tęsknie rozmarzonym wzrokiem przez okno. Łamiącym się głosem

pytała, czy na ulicy nie ma już śniegu i czy nad rzeką pojawiły się już pierwsze

wiosenne kwiatki. Wtedy Elise zrozumiała, co to znaczy nie móc wychodzić na dwór.

Nie móc uczestniczyć w życiu.

Próbowała sobie przypomnieć, co słyszała o dyfterycie i cholerze, o trądzie i

ospie, jednak nie była w stanie. Ale przecież nawet odra była niebezpieczna. W

Sagene umierała połowa dzieci, które zapadały na tę chorobę. Kiedy Hugo chodził do

łobka, bała się, że się zarazi. Teraz, kiedy opiekowała się nim Hilda, czuła się

spokojniejsza.

W szpitalu było pusto i spokojnie. Chorzy zapewne spali, światła były

zgaszone, tylko dyżurne pielęgniarki czuwały. Krewni zwykle nie zjawiali się o tak

niezwykłej porze, ale chyba zrozumieją, że jest przerażona i chce się dowiedzieć, co

dolega Emanuelowi.

Był jej drogi, ale bardziej jak brat czy przyjaciel. Gdyby mogła spać sama w

łóżku i uniknąć wszelkich zbliżeń, mogliby mieszkać ze sobą jak brat z siostrą. Wtedy

cieszyłaby się za każdym razem, kiedy zwracał jej swoją część wydatków na czynsz i

opał, i nie przejmowałaby się, że wydawał tak duże sumy na drogie papierosy i nowe

ubrania, a jej marzły stopy. Wtedy nie byłaby to jej sprawa. Emanuel wiele razy

okazał się ciekawym partnerem do rozmowy, dużo wiedział i w wielu sprawach

potrafił jej doradzić. Czuła się bezpiecznie, kiedy w domu był mężczyzna, poza tym

lepiej od niej potrafił naprawić lampę naftową czy pozbyć się z domu myszy i

szczurów. Lubiła też słuchać, jak czytał jej wieczorem, kiedy siedziała nad

cerowaniem.

Tak, będzie jej go brakować. Poczuła, że ma ściśnięte gardło. „Dobry Boże,

nie pozwól mu umrzeć!”

Drzwi były uchylone. Weszła cicho i rozejrzała się. Czyżby nikogo tu nie

było? Na szczęście w tej właśnie chwili weszła pielęgniarka.

Posłała jej zdziwione spojrzenie.

- Mogę ci jakoś pomóc? - spytała, mówiąc do niej na „ty”, pewnie z powodu

jej ubrania.

- Przyszłam się dowiedzieć o stan mojego męża. Pielęgniarka uniosła brew.

Patrzyła na nią, jakby miała do czynienia z kimś niespełna rozumu.

- Przychodzisz o tej porze? - spytała znów.

- Godzinę temu przywiozła go tu karetka. Nie mogłam wyjść, nie zostawiwszy

dzieciom wiadomości.

Pielęgniarka zlustrowała ją. Myślała zapewne to samo co pielęgniarze z

karetki: „Czy te dziewczyny nie robią nic innego, tylko płodzą dzieci?”

- Właśnie zaczęłam dyżur, ale zaraz sprawdzę - powiedziała siostra i zaczęła

przeglądać dużą książkę, która leżała przed nią. - Jak się nazywa twój mąż?

- Emanuel Ringstad. Jest urzędnikiem w zakładach Myren. Pielęgniarka

posłała jej szybkie spojrzenie, zanim znów zagłębiła się w książce.

- Hammergaten? Elise przytaknęła.

- Zaprowadzę panią - nagle zaczęła mówić do niej „pani”. Odwróciła się i

ruszyła w kierunku drzwi, przez które przed chwilą weszła.

Elise podążyła za nią na drżących nogach. Dokąd ją prowadzi? Do szpitalnej

sali czy do kostnicy?

ROZDZIAŁ DRUGI

Jednak była to szpitalna sala. Elise odetchnęła z ulgą.

Uderzył ją zapach nafty. W rogu paliła się mała elektryczna lampka, poza tym

sala tonęła w półmroku. Z jednego z łóżek dochodziło ciche stękanie. Na krześle obok

lampy siedziała nocna siostra, potężna kobieta w średnim wieku. Wstała i obie

pielęgniarki zaczęły coś sobie szeptać. Ta, która ją tu przyprowadziła, kiwnęła głową i

zniknęła, druga dała jej znać, żeby szła za nią.

Między łóżkami stały parawany. Doszły do łóżka najbliżej okna, pielęgniarka

się zatrzymała i odwróciła do niej twarzą.

- Nie śpi, ale proszę nie rozmawiać zbyt głośno. Na sali leżą poważnie chorzy.

Elise pokiwała głową, ciesząc się, że Emanuel doszedł już do siebie.

Pielęgniarka odsunęła parawan, pozwoliła jej podejść bliżej, a sama wróciła na

swoje miejsce.

Elise podeszła do niego. Nie widziała wyraźnie jego twarzy, ale czuła, że

Emanuel nie śpi.

- Jak się czujesz? - spytała.

- Dziękuję, dobrze - odpowiedział dziwnie bezbarwnym głosem.

- Nie mogłam przyjść wcześniej, musiałam obudzić Kristiana i zostawić mu

wiadomość.

- Rozumiem.

- Poślizgnąłeś się?

- Chyba tak. Nie pamiętam.

- Upadając, musiałeś się uderzyć w głowę. Kiedy cię zobaczyłam, byłeś

nieprzytomny.

- Jak mnie znalazłaś?

- Sąsiad, ten z przeciwka, przyszedł i zapukał do mnie. Szedł i spostrzegł, że

leżysz nieruchomo koło płotu. Był tak miły, że poszedł na Arendalsgaten do swojego

znajomego, który ma telefon, i zadzwonił do szpitala.

Emanuel nie odpowiedział. Elise wzięła jego dłoń.

- Jestem pewna, że zemdlałeś, bo uderzyłeś się w głowę. Może masz nawet

wstrząs mózgu. Jutro na pewno wrócisz do domu.

Emanuel skinął głową.

- Chłopcy mówili, że narzekałeś na ból głowy i wyszedłeś zaczerpnąć

wieżego powietrza.

Emanuel znów skinął głową.

- Nie wiedziałam, co się z tobą dzieje. Kiedy nie wracałeś, zaczęłam się

naprawdę martwić.

- Odniosłaś czasopisma?

Elise poczuła się niemile dotknięta.

- Tak. Pomyślałam, że może poszedłeś po mnie do Anny i Torkilda.

- Nie widziałem cię. Którędy poszłaś? Uznała, że nie może dłużej kłamać.

- Nie byłam u Anny i Torkilda, Emanuelu. Poszłam do Schwenckego.

Elise zauważyła, że Emanuel się zdziwił. Cofnął swoją dłoń.

- Po co? - spytał.

- Chciałam, żeby przekonał cię do pójścia do lekarza. Pomyślałam, że prędzej

posłuchasz jego niż mnie.

Zaległa cisza.

Kiedy Emanuel w końcu się odezwał, miał spięty głos.

- Co zrobiłaś z czasopismami?

- Schwencke wybierał się do pastorowej z jakimiś rzeczami i obiecał je zabrać.

- Miałaś szczęście. A gdyby nie, to co byś zrobiła? Elise czuła, że się

czerwieni.

- To przyniosłabym je z powrotem i powiedziała, że Anny i Torkilda nie było

w domu.

Elise milczała chwilę.

- Przykro mi, że cię okłamałam, ale zrozum, że zrobiłam to dla ciebie.

Emanuel nie odpowiadał. Przez dłuższą chwilę oboje milczeli.

- Co powiedział Schwencke? - spytał w końcu Emanuel cicho. Elise miała

wrażenie, że bał się zadać to pytanie.

- Uważa, że nie jesteś chory, tylko źle się z tym wszystkim czujesz.

- Więc on rozumie mnie lepiej niż ty.

- Ja też zaczynam to rozumieć. Schwencke mówił, że zbyt dużo nas dzieli.

Zaproponował, żebyśmy najęli kogoś do pomocy w domu, żebyś nie musiał mi

pomagać.

Elise spodziewała się, że Emanuel zaprotestuje i powie, że ich na to nie stać,

ale on przytaknął.

- Też o tym myślałem.

- Nie mamy służbówki, a pokoje są zbyt małe, żeby dzieci mogły wszystkie

spać razem - powiedziała podniecona, zapominając, że powinna szeptać.

- Więc musimy znaleźć jakieś inne mieszkanie. Elise spojrzała na niego z

niedowierzaniem.

- Myślisz, że będzie nas na to stać?

- Zarabiasz na swoich książkach. Poza tym będzie nam lżej, kiedy zostanę

sklepikarzem.

Elise była zdziwiona. Do tej pory traktowała to jak mrzonkę.

- Postanowiłeś spróbować? - spytała.

- Tak. Podjąłem decyzję dzisiaj podczas spaceru.

W tym momencie ktoś odsunął zasłonę i pokazała się nocna pielęgniarka.

Elise nie słyszała, kiedy podeszła.

- Nie może pani tu dłużej zostać, pani Ringstad. Pacjent potrzebuje spokoju.

Elise przytaknęła, zawstydzona. Schyliła się i pocałowała Emanuela w

policzek.

- Jutro na pewno wrócisz do domu.

- Też tak myślę. Pozdrów chłopców i uważaj na drodze. Elise nie wiedziała,

czy ma na myśli śliską nawierzchnię, czy pusty, ciemny odcinek drogi, ale skinęła

głową i tak cicho, jak tylko potrafiła, wyszła z sali. Ucieszyła się, kiedy wreszcie

znalazła się na zewnątrz i poczuła świeże powietrze.

Droga powrotna okazała się łatwiejsza. Nie było powodu do niepokoju.

Emanuelowi nic nie groziło, przestała mieć wyrzuty sumienia z powodu listu.

Emanuel wkrótce wróci do domu i będą mogli spokojnie porozmawiać o swoich

małżeńskich kłopotach, które - miała nadzieję - dadzą się rozwiązać.

Minęła już najbardziej pusty odcinek drogi i zbliżała się do Uelandsgate, kiedy

zobaczyła przed sobą chłopaka i dziewczynę; stali obok siebie, oparci o płot. Na

odgłos jej kroków zniknęli w dużej dziurze w płocie. Za ogrodzeniem stała rozwalają-

ca się szopa. Dziewczyna potknęła się i upadła, chłopak głośno zaklął. - Patrz, gdzie

idziesz, Valborg! - Zaraz dała się słyszeć gniewna odpowiedź dziewczyny: - Przecież

nie poślizgnęłam się specjalnie, durniu! - Po chwili dziewczyna zaczęła się śmiać,

wciąż leżała na ziemi. Elise rozpoznała głos. To była Valborg z przędzalni.

- Do diabła, jesteś tam?! - krzyknął chłopak i rzucił się na nią. Chyba

zapomnieli, że ktoś szedł drogą, bo kiedy Elise mijała ich w półmroku, usłyszała, jak

chłopak mówi: - Eajna jesteś, to rozumiem.

Po chwili doszło do niej głośne, pełne pożądania westchnięcie i zadowolone

pomrukiwanie Yalborg. Elise czuła, jak ze wstydu palą ją policzki. Jak oni mogli tak

się zachowywać? Przecież widzieli, że idzie. I to w tej mokrej, lodowato zimnej

trawie!

Zdarzenie to obudziło w niej dziwne uczucia. Najpierw przerażenie i wstyd za

Valborg, potem tęsknotę za tym wszystkim, czego jej brakowało. Nagle poczuła się

staro. Czekał na nią dom pełen dzieci. Od kiedy skończyła dziesięć, może dwanaście

lat, cały czas się kimś zajmowała. Na początku dlatego, że matka pracowała w

fabryce, potem z powodu choroby matki. Nigdy nie doświadczyła, co to znaczy być

młodą, beztroską i wolną, zawsze ktoś na nią czekał, zawsze musiała się o kogoś

troszczyć.

To z pewnością miłe być młodym i wolnym, zakochanym, pełnym szalejących

uczuć, mieć odwagę robić to, na co przyjdzie ochota.

To, że Valborg do tej pory nie przytrafiło się nieszczęście, znaczyło, że nie

może mieć dzieci. Właściwie to dziwne, że nie złapała jakiejś choroby, mając na

uwadze to, jak się prowadziła przez ostatnich kilka lat. To nie byli „porządni

chłopcy”, z którymi tarzała się w trawie czy w przydrożnej szopie, większość z nich

włóczyła się po Lakkegata i po Vaterlandzie i miała niezliczoną ilość dziewczyn,

zanim Valborg wzięła ich w swoje ramiona.

Może powinna o tym napisać: o tym, jak to jest być młodym, ale obciążonym

obowiązkami. Ona sama wyszła za mąż i urodziła dzieci, ale dużo dziewcząt nie

mogło założyć rodziny, ponieważ musiały się opiekować starymi rodzicami albo

młodszym rodzeństwem. Miała o czym pisać, gdyby tylko jeszcze miała czas...

Emanuel zgadzał się ze Schwenckem, że powinni mieć pomoc. Jak w ogóle

mógł o tym myśleć? Domek na Hammergaten był mniejszy niż domek majstra.

Jedyne, co zyskali na przeprowadzce, to mały ogródek, no i uwolnili się od smrodu

rzeki. Emanuel był zadowolony, że oddalił się od rzeki, a domek był nowszy i

łatwiejszy do utrzymania, jednak Elise i chłopcom brakowało rzeki i mostu.

Schwencke nie wiedział chyba, co mówi. Kto chciałby przyjść na służbę do

tak małego domku? Wszyscy wchodziliby sobie w paradę. Jak dziewczyna miałaby

zrobić coś w kuchni, skoro wokół wciąż kręciły się dzieci? I gdzie by się podziała

wieczorem? W sypialni było za zimno, nie było też możliwości, żeby ją ogrzać. Poza

tym ani Emanuel, ani ona nie czuliby się dobrze z kimś obcym tak blisko. Stryszek

był bardzo akustyczny, było słychać wszystko, co się tam działo.

„To znajdziemy jakieś inne mieszkanie...” Pomysł był dobry, ale w tej chwili

całkowicie nierealny. Jak mogli myśleć o wynajęciu droższego domu, skoro nie mieli

pieniędzy na porządne buty dla wszystkich członków rodziny? Czy Emanuel nie

widział, że chłopcy chodzą w rzeczach wielokrotnie łatanych i tak przetartych, że

niekiedy aż przezroczystych?

Poza tym nie byliby w stanie wykarmić jeszcze jednej osoby. Chyba że

Emanuel zacznie bardziej oszczędzać. Dziwne, że sam tego nie rozumiał.

Wilgoć z mokrych liści przeszła przez zelówkę. Miała mokre pończochy,

czuła też, że zrobiła się jej dziura na pięcie. Palce miała lodowate, prawie nie miała w

nich czucia. A nie był to jeszcze nawet początek zimy.

Kiedy w końcu dotarła do Hammergaten, osłabła ze zmęczenia, jej ciałem

targały dreszcze.

W myśli kołatało jej pytanie, czy dzieci śpią, na szczęście ze stryszku nie

dochodziły żadne dźwięki.

Nie było sensu się kłaść, nie zaśnie z takimi zimnymi nogami. Rozpaliła w

piecyku i nastawiła garnek z wodą. Czekając, aż woda się zagrzeje, wzięła list i

ponownie zaczęła go czytać. Jeśli Emanuel wyzdrowieje i w szpitalu nie znajdą u

niego żadnej choroby, to może jednak go wyśle. Jak tylko Emanuel wróci do domu,

będą musieli szczerze ze sobą porozmawiać. Emanuel wyjawił, że nie czuje się tu

dobrze. Jeśli żałował, że do niej wrócił, Elise przyzna, że nadal kocha Johana i

pragnie dzielić z nim życie. Dopiero wtedy będzie mogła wysłać list.

Wlała gorącą wodę do blaszanej miski, zdjęła mokre pończochy, usiadła na

kuchennym taborecie i zanurzyła nogi w wodzie. Wrastał jej paznokieć, bolał ją, ale

już po chwili poczuła, jak ciepło rozchodzi się po całym jej ciele.

Może jednak uda się jej przespać kilka godzin.

ROZDZIAŁ TRZECI

Następnego ranka obudziły ją dźwięki dochodzące z kuchni. Kristian pewnie

nie wiedział, że wróciła, mógł nie zauważyć jej chusty i mokrych butów. Musiała

szybko zejść i dać mu znać. Drżąc z zimna, wstała z łóżka. Poruszała się po omacku

w ciemności, na bosaka zeszła pośpiesznie na dół.

Nigdy nie zapomni widoku, który wtedy się jej ukazał.

Lampa naftowa świeciła zapalona, a przy piecyku stał Kristian i gotował

kaszę. W piecu trzaskał ogień, w pomieszczeniu już zaczynało być ciepło. Na

podłodze siedział Hugo z Sebastianem, bawiąc się spokojnie, a przy stole zasiadł

Peder, trzymając Jensine na kolanach, podczas gdy Evert karmił ją łyżeczką.

Elise uderzyła w dłonie.

- Ależ mam wspaniałych chłopców! Nie ma lepszych. Odwrócili się w jej

stronę, słysząc, że idzie. W ich oczach widać było dumę i oczekiwanie.

Peder uśmiechał się od ucha do ucha.

- Zrobiliśmy ci niespodziankę?

- I to jaką! Właśnie zeszłam, żeby powiedzieć Kristianowi, że wróciłam, a tu

widzę, że cała gromadka jest już w kuchni! Maluchy ładnie się bawią, a na stole stoi

jedzenie. Jesteście aniołami!

- Co z Emanuelem? - spytał Kristian, przyglądając się jej.

- Odzyskał przytomność i chyba już się lepiej czuje. Powinien dzisiaj wrócić

do domu.

adne z nich nic nie powiedziało. Odniosła wrażenie, że są zawiedzeni. Może

mieli nadzieję, że spędzą z nią kilka dni sami? Kiedy Emanuela nie było w domu,

mniej było kłótni i sprzeczek, więcej radosnego hałasu i śmiechu. Może powinna być

surowsza, cały ciężar wychowania dzieci nie powinien spadać na Emanuela.

Nalała wody do miski i umyła twarz, szyję i ręce. Nie chciała się rozbierać,

kiedy chłopcy patrzyli. Dzisiaj musiało jej to wystarczyć.

- Co jest Emanuelowi? - spytał w końcu Evert. Elise sięgnęła po ręcznik,

wytarła się.

- Nie wiem - odpowiedziała. - Albo się potknął, upadł na śliskiej drodze i

uderzył w głowę, albo upadł, bo jest chory. On sam uważa, że nic mu nie jest,

Schwencke też tak sądzi.

- Jeśli to potrwa, będziemy co rano musieli zajmować się dziećmi - powiedział

Peder, patrząc na Everta.

Na twarzy Everta pojawił się strach.

- Może będziemy musieli wrócić do Andersengàrden?

- I co z tego? W Andersengàrden nie było źle. Pamiętasz, jak było fajnie, kiedy

wszyscy wychodzili na podwórze, graliśmy w guziki. Wycinaliśmy żołnierzyki z

papieru i bawiliśmy się w wojnę!

- Kiedyś turlaliśmy obręcz, zdjętą z beczki po śledziach Abrahamsena,

wypadła na ulicę i trafiła panią Evertsen w tyłek! - roześmiał się Evert.

Kristian mieszał w garnku i patrzył na Elise.

- Myślisz, że może się tak zdarzyć? Jeśli Emanuel upadł nie dlatego, że było

lisko? - spytał.

- Nie sądzę, Kristian. Wieczorem sprawiał wrażenie zdrowego. Elise ruszyła w

kierunku drzwi, musiała pójść na stryszek po ubranie.

Kristian odwrócił się do chłopców.

- Bzdura, Emanuel nie jest chory, to wszystko dlatego, że ma słabe nogi.

- Słabe nogi? - spytał Evert. W jego głosie słychać było zdziwienie. - Dawniej

nie miał słabych nóg.

- Osłabł tak, bo kocha się z Elise.

Elise usłyszała głos Pedera, kiedy wbiegała po schodach. „Musiał nas usłyszeć

albo zobaczyć”, pomyślała. Co za wstyd! Hilda przestraszyła się, kiedy usłyszała, co

się stało.

- Może tak właśnie ma być, Elise. Jeśli Emanuel nagle umrze, nie będziesz

musiała starać się o rozwód.

Elise była wstrząśnięta.

- Jak możesz tak mówić? Gdyby pastor to usłyszał - dodała oskarżająco.

- To źle, że jestem szczera? Na pewno też o tym pomyślałaś.

- Wcale nie. Bardzo się o niego martwię i cieszę się, że nie wysłałam listu do

Johana.

- Napisałaś do Johana list?

- Tak, ale nie wyślę go.

- Dawałaś mu nadzieję?

- W pewnym sensie... tak.

- A kiedy zobaczyłaś Emanuela, to zaczęło dręczyć cię sumienie, więc

postanowiłaś porwać list na kawałki.

- Wszystko zależy od tego, co Emanuel powie, kiedy wróci do domu.

Postanowiłam poważnie z nim porozmawiać.

Hilda patrzyła na nią dużymi oczami.

- Nie do wiary, nareszcie zaczynasz rozsądnie mówić.

- Jeśli będzie mu przykro, nic nie zrobię. Hilda nie słuchała jej.

- Co się stało?

- Odwiedziłam Schwenckego, chciałam go przekonać, żeby namówił

Emanuela do pójścia do lekarza. Schwencke powiedział, że Emanuel źle się z tym

wszystkim czuje. Pewnie żałuje, że do mnie wrócił.

Hilda aż zagwizdała.

- Dobrze! Więc jest nadzieja dla ciebie i Johana. To trzeba uczcić! Usmażymy

dzisiaj naleśniki na obiad.

Elise nie była zachwycona.

- Nie rozmawiajmy o tym do czasu powrotu Emanuela do domu. Schwencke

może się mylić. Nie co do tego, że Emanuel źle się tu czuje, bo ja to też zauważyłam,

tylko może zechce rozwiązać problem w inny sposób.

- Jak?

- Wspominał coś, że moglibyśmy wziąć kogoś do pomocy do domu.

Hilda prychnęła.

- Służącą? A gdzie ją zmieścicie?

- Emanuel uważa, że moglibyśmy się przenieść.

- Dostał spadek czy może ma jakiś ukryty skarb?

- Niedługo dostanę honorarium z Danii, a wiosną może też z wydawnictwa

Grandahl & Son.

- Nie wierzę, żebyś aż tyle zarobiła. Pisarka nie zarabia chyba więcej niż

urzędnik. I tak niesamowite, że dostałaś aż pięćdziesiąt koron zaliczki - to prawie

dwie miesięczne pensje robotnicy w fabryce albo urzędniczki. Nie wierzę, żebyś

mogła dostać dużo więcej tego honorarium, jak to nazywasz. W „Svaerta” czytałam,

e ponad dwadzieścia tysięcy mężczyzn w Kristianii zarabia mniej niż osiemset koron

rocznie. Jesteś kobietą, nie wierzę, żebyś mogła zarobić więcej. Napisanie książki to

w końcu żadna porządna praca.

- Mogę napisać jeszcze jedną.

- Kiedy znajdziesz na to czas? A jeśli Emanuel zostanie w szpitalu kilka dni?

Poradzisz sobie z chłopcami i trójką maluchów, i jeszcze pracą u Graaha?

- Jeśli będę musiała, to sobie poradzę. Hilda pokręciła głową.

- Jesteś uparta jak osioł. Czasem nawet się zastanawiam, czy ty przypadkiem

nie lubisz, kiedy jest ci źle.

Elise westchnęła.

- A ja czasem się zastanawiam, czy ty wiesz, co to znaczy sumienie -

powiedziała i od razu tego pożałowała. - Wiem, że mnie kochasz i chcesz, żeby było

mi dobrze. Tyle że ja nie jestem taka jak ty, Hildo.

Ku swojemu zdziwieniu odkryła, że w kantorze nie było jeszcze ani panny

Johannessen, ani pana Samsona. Drzwi do biura pana Paulsena były uchylone,

słyszała dochodzący stamtąd głos. A jeśli majster przyszedł przed nimi? To się

jeszcze nigdy nie zdarzyło. Może skorzysta z okazji i powie mu, co się przydarzyło

Emanuelowi, i spyta, czy może wyjść trochę wcześniej, tak żeby zdążyła rozpalić w

piecu, zanim Emanuel wróci. Powiesiła szal i czapkę na wieszaku i cicho podeszła do

drzwi.

Nagle się zatrzymała. Zza drzwi dochodził nie głos pana Paulsena, ale

Samsona. Brzmiał inaczej niż zwykle, był niski i miękki, jakby rozmawiał z kobietą,

która bardzo mu się podoba. Czyżby miał schadzkę w pokoju majstra? Serce zabiło

jej mocniej. A jeśli przyjdzie pan Paulsen i go zaskoczy?

Odwróciła się i pośpiesznie podeszła do swojego biurka. W tym samym

momencie usłyszała, jak z pokoju wychodzi Samson.

- Dzień dobry, pani Ringstad.

Wydawał się zaskoczony, najwyraźniej nie słyszał, jak weszła.

- Dzień dobry, panie Samson.

- Panna Johannessen jest chora, a pan Paulsen się spóźni. Skorzystałem z

telefonu, żeby zadzwonić do przyjaciela i coś mu przekazać.

„Do przyjaciela...” A więc nie do przyjaciółki. Czuła, że się rumieni. Żaden

mężczyzna nie rozmawiał tak z przyjacielem. Żaden! Więc jednak wtedy w mieście

się nie myliła.

Samson musiał zauważyć, że się zaczerwieniła, bo zaraz jego twarz też zrobiła

się czerwona. Pośpiesznie podszedł do swojego pulpitu i zaczął wyjmować rzeczy

potrzebne mu do pracy.

Zapanowała cisza. „Zrozumiał, że ja wiem”, pomyślała i poczuła, że drżą jej

ręce. Powinna coś powiedzieć?

Mimo że oboje byli bardzo zajęci, w pokoju panowała dziwna atmosfera.

Chciałaby móc z nim o tym porozmawiać, wytłumaczyć, że nie zmierza rozsiewać

plotek, że nie powie o tym ani majstrowi, ani pannie Johannessen. Może się czuć

bezpiecznie. Nie zrobi mu nic złego.

Pan Paulsen przyszedł dopiero późnym przedpołudniem, skinął im głową i

pośpiesznie wszedł do swojego gabinetu. Wyglądało na to, że nie jest w najlepszym

nastroju. Postanowiła zaczekać, później spyta, czy może wyjść trochę wcześniej.

Odetchnęła z ulgą, kiedy nadeszła przerwa na obiad. Kiedy opuszczała kantor,

nadszedł Samson i zaczął szybko wkładać palto i kapelusz.

- Idzie pani zapewne do swojej siostry, pani Ringstad, a ja idę do browaru

Ringnes porozmawiać z przyjacielem. Proszę wziąć mnie pod rękę na moście, jest

bardzo ślisko.

Była zaskoczona, ale nie okazała tego.

- To prawda, zauważyłam to, kiedy szłam tam rano z wózkiem. Myślałam o

tych wszystkich uczniach, którzy co rano biegną przez ten most w drodze do szkoły.

Mogą się poślizgnąć i wpaść do wody. Na samą myśl już drżę. Wiem, że matki boją

się tego za każdym razem, kiedy posyłają dzieci do szkoły.

Czuła, że mówi za dużo i za szybko. Od rana nie zamienili ze sobą słowa,

oboje pilnie pracowali. Elise nawet starała się nie patrzeć w jego stronę.

Wyszli jeszcze przed prządkami i pomocnicami. Niewiele osób szło do domu

w przerwie obiadowej, większość kupowała zupę w fabryce, ale na moście i tak było

tłoczno.

Samson podał jej rękę, a ona ją przyjęła. Czuła się skrępowana. Jeśli ktoś

znajomy ich teraz zobaczy, zaczną się plotki, ale nie chciała ranić go odmową.

- Chciałam spytać pana Paulsena, czy mogę dzisiaj wyjść trochę wcześniej -

zaczęła, żeby w ogóle coś powiedzieć. - Mój mąż trafił wczoraj wieczorem do

szpitala, paskudnie się przewrócił na ulicy.

Samson spojrzał na nią przestraszony.

- Chyba nie jest poważnie ranny? Pokręciła głową.

- Nie sądzę. Mam nadzieję, że dzisiaj wróci do domu.

- Też mam taką nadzieję. Nie jest łatwo radzić sobie z taką gromadką dzieci.

- Chłopcy chętnie pomagają, ale i tak mam sporo rzeczy do zrobienia, zanim

się wieczorem położę spać.

- Rozumiem, że starcza pani czasu jedynie na najpilniejsze sprawy.

- Tak. Kiedy dzieci są już w łóżkach, muszę trochę ogarnąć dom. Nawet nie

mam czasu przeczytać gazety, czasem mąż czyta mi na głos, kiedy siedzę i ceruję

skarpety.

- Nie pojmuję, kiedy znajduje pani czas na pisanie.

- Piszę tylko, kiedy... - urwała i zamilkła, czując, że robi się jej gorąco. Nogi

miała jak z waty. Wydała się, chciała to jakoś ukryć, ale nie wiedziała, co powiedzieć.

- Proszę się nie wstydzić, pani Ringstad. Sam też minąłem się z prawdą,

mówiąc, że idę do znajomego w browarze. Tak naprawdę to chciałem z panią

porozmawiać. - Zawahał się, ale w końcu zdobył się na odwagę. - Możemy chyba

uznać, że jesteśmy kwita. Pani odkryła moją tajemnicę, a ja pani.

Znów poczuła, że się rumieni.

- Jak... To znaczy...

- Nie ma znaczenia, jak do tego doszedłem. Najważniejsze, że wiem.

Obiecuję, że nikomu o tym nie powiem. Dopiero kiedy pani sama to ujawni.

„Może szedł za mną, kiedy szłam do wydawnictwa”, pomyślała i na samą

myśl oblał ją pot. Dotarli do domku majstra.

- Możemy sobie obiecać, że dochowamy tajemnicy? Pani zapewne nie chce,

eby wyszło na jaw, kto kryje się za pseudonimem, a ja... - urwał, nie mówiąc nic

więcej. Stał na wzgórzu, zdenerwowany i niemile skrępowany.

Pokiwała głową, nie było sensu protestować.

- Obiecuję, że nikomu nic nie powiem. - I szybko dodała: - I tak bym tego nie

zrobiła.

- Też tak myślę. Jest pani mądrym i dobrym człowiekiem. Oboje wiemy, czym

to może się skończyć. Gdyby moja tajemnica wyszła na jaw, byłbym skończony.

Gdyby pani tajemnica wyszła na jaw, musiałaby pani się liczyć z nieprzyjemnościami.

Oboje ryzykowalibyśmy utratę pracy.

Elise widziała, że trzęsą mu się ręce. Dla niego było to groźniejsze.

Znów przytaknęła. Czuła się skrępowana, sytuacja okazała się dla niej trudna,

ale cieszyła się, że mogą pozostać przyjaciółmi i dalej sobie ufać.

Tyle chciała mu powiedzieć, pokazać, że jej go żal, dać do zrozumienia, że go

nie osądza, nie potępia, ale to było zbyt trudne. Brakowało jej słów.

- Siostra na mnie czeka, muszę iść. Posłał jej zawstydzony uśmiech.

- Nie wracajmy więcej do tej historii. Proszę pozdrowić siostrę.

Uchylił kapelusza i ruszył w kierunku browaru. Hilda stała w oknie i widziała,

jak idą przez most.

- To był Samson? Elise przytaknęła.

- Wyglądaliście jak stare małżeństwo. Elise nie mogła powstrzymać uśmiechu.

- Chyba nie aż takie stare.

- Gdybyście byli młodym małżeństwem, to byście inaczej szli. Miałam

wrażenie, że nie jesteś zachwycona, że idziesz z nim pod rękę. Często tak jest ze

starymi małżeństwami, zauważyłam to.

- Podał mi rękę, bo na moście jest ślisko.

- A ty pewnie myślałaś o tym, co widziałaś przy Kirkeristen?

- Prawdę mówiąc, nie pamiętałam o tym. Jest miły. Lubię go. A co tutaj? Taka

cisza. Cała trójka śpi?

Hilda przytaknęła.

- Śpią jak aniołki w dużym łóżku. Elise się uśmiechnęła.

- Jesteś aniołem.

Powiodła wzrokiem w stronę piecyka.

- Ładnie pachnie. Co gotujesz?

- Ziemniaki ze słoniną. Chłopcy już byli i zjedli. Zwolnili ich wcześniej, bo

nauczyciel zachorował. Ale zadano im więcej do domu.

- Zrobiłaś obiad dla nas wszystkich?

- Zaszłam wczoraj do rzeźnika i dostałam odpadki w sumie za pięćdziesiąt ore.

Przed południem zajrzała tu kobieta, sprzedawała kaszankę własnej roboty. Będzie na

jutro.

Elise roześmiała się radośnie.

- No przecież mówię, że jesteś aniołem. Wiesz, czy chłopcy wrócili do domu?

- Evert i Kristian od razu poszli do pracy, ale wcześniej skończą.

Zaproponowałam, żeby Peder odrobił lekcje tutaj, powiedział jednak, że pójdzie

odwiedzić Jenny. Albo się w niej zakochał, albo liczy na jakiś smakołyk od pani

Tollefsen.

- To spryciarz! Idzie w gości, żeby wymigać się od lekcji!

- To się zdarzyło tylko raz. Jenny na pewno też będzie miło, brakuje jej

towarzystwa rówieśników.

- Anne Sofie odwiedza ją od czasu do czasu. Spotkałam Jenny wczoraj

wieczorem, idąc do Schwenckego.

- Nie sądzę, żeby mama chętnie posyłała Anne Sofie do babci, więc chyba nie

bywa tam często.

Elise nie odpowiedziała, nie miała ochoty rozmawiać o matce. Odwiesiła szal i

zaczęła stawiać talerze i kubki na stole, podczas gdy Hilda kroiła ugotowane

ziemniaki i kładła je na patelni.

- Pewnie chciałabyś wiedzieć, co z Emanuelem?

- Tak. Nie sądzę, że będą trzymać go w szpitalu. Jestem tylko ciekawa, czy

dojdą, skąd u niego te zawroty głowy. Chociaż jak go znam, to nie powie im o tym.

- Nie rozumiem, dlaczego tak się boi tych badań?

- Chcesz powiedzieć, że udaje chorobę, żeby mnie przy sobie zatrzymać? Nie

wierzę, żeby był aż tak dobrym aktorem. Mówiłam ci już, że Schwencke sądzi, że to

wszystko z tego, że źle się tu czuje.

- Dowiedz się, co z nim jest.

Elise spojrzała na nią zdziwiona. Rano reakcja Hildy była zupełnie inna.

Jadły w milczeniu.

Elise rozkoszowała się smacznym posiłkiem.

- Nie pamiętam, kiedy ostatnio jadłam smażone ziemniaki ze słoniną.

- Pewnie jecie tylko kaszę na wodzie, skoro tak mało zarabiacie.

Elise spojrzała na siostrę.

- Drwisz sobie?

- Trochę. Biorąc pod uwagę, ile razem zarabiacie, ty i Emanuel, to, co

zarobiłaś na swojej książce, i to, co do domu przynoszą Kristian i Evert, to

powinniście jeść słoninę co drugi dzień.

Elise nic nie odpowiedziała. Nie mogła odmówić Hildzie racji, ale nie miała

ochoty mówić, że to wydatki Emanuela sprawiały, że ciągle im na wszystko

brakowało pieniędzy. Poza tym to nie była prawda. Hilda przesadzała. Kristian i Evert

nie zarabiali wiele, a czynsz za połowę domku na Hammargaten był większy niż za

domek majstra. Jednak nie narzekała, wiedziała, że wielu ludziom było znacznie

gorzej niż im. Jedli mięso najwyżej raz w tygodniu, czyli w niedzielę. Boczek

kosztował koronę i osiemnaście ore za kilogram, a skoro jej pensja musiała starczyć

na jedzenie dla ośmiu osób, bo wciąż jeszcze nie śmiała liczyć na pieniądze za

książkę, musieli przez większość dni tygodnia jeść kaszę. Codziennie po szkole Hilda

dawała chłopcom jeść, zwykłe jednak był to chleb z melasą albo z serem.

- Chyba się nie obraziłaś? - spytała Hilda, a jej głos brzmiał, jakby żałowała

tego, co powiedziała.

Elise pokręciła głową.

- Nigdy nie próbowałaś się wczuć w moją sytuację. W ostatnich latach w

Andersengarden to ja odpowiadałam za całą rodzinę/ Tak samo było, kiedy ja i

Emanuel się pobraliśmy, to ja utrzymywałam matkę i chłopców. Ty miałaś mnie, a

potem poszłaś pracować do Paulsena i nie musiałaś już się troszczyć o jedzenie.

Potem spotkałaś Reidara, a teraz znów jesteś z Paulsenem.

- Mówisz, jakbyś ty była sama. Przecież masz męża. Chyba nie pozwalasz mu,

eby całą swoją pensję wydawał na siebie, a ciebie zostawiał z wszystkimi

wydatkami?

- Oczywiście, że nie. Płaci za węgiel, za naftę i za drewno, poza tym daje też

pani Jonsen kilka koron miesięcznie za opiekę nad Jensine.

Nie była to prawda, ale Hilda nie musiała tego wiedzieć. Hilda westchnęła.

- Wciąż tylko narzekamy. Nie możemy porozmawiać o czymś

przyjemniejszym? Olaf pytał, czy w którąś sobotę nie poszłabym wieczorem

potańczyć do „Perły”. Uważasz, że powinnam?

Elise spojrzała na nią przerażona.

- Chcesz iść do „Perły” potańczyć z Olafem? Nie dość, że jesteś żoną Reidara,

a przyjmujesz wizyty Paulsena, jakby był twoim zalotnikiem?

Hilda się roześmiała.

- Nie bądź taka surowa! Nie do twarzy ci z tym. Co się stało z moją siostrą,

która stała przyparta do ściany w piwnicznym korytarzu w Andersengàrden? Która

chodziła na tańce do „Perły” i zabawiała się na wzgórzach ze swoim ukochanym?

Ukrywała się z nim w ciemnych zakamarkach, a potem wracała do domu z

czerwonymi policzkami i błyszczącymi oczami?

Elise uśmiechnęła się.

- To było chyba w innym życiu. Tak dawno, że już o tym zapomniałam.

- Dawno? Trzy lata to nie tak dawno.

- Więc chyba szybko się zestarzałam. Hilda parsknęła.

- Pamiętam, jak zaledwie kilka tygodni temu na tej kanapie leżała para, tak

namiętnie się pieszcząca, że aż guziki od koszuli poodpadały. Wiem, czego ci

brakuje, Elise. Dałaś się uwikłać w sieć obowiązków, czujesz się odpowiedzialna,

masz wyrzuty sumienia, dręczy cię poczucie winy. Zapominasz, że ty też masz prawo

do szczęścia.

- Do szczęścia? Ilu ludziom dane jest poznać, co to jest szczęście?

- Większości. Raz czy dwa. Może tylko przez krótki okres, zanim dzieciaki

wypełnią kuchnię i dom, zanim zacznie brakować najedzenie i ubranie. Sądzę jednak,

e większość z tych, którzy mieszkają tu wzdłuż rzeki, przeżywali swoje chwile

szczęścia pod pierzyną. Większość kobiet choć przez chwilę czuła się jak księżniczka.

- Ja też. Może akurat nie „pod pierzyną”, jak to określiłaś, ale byłam

szczęśliwa z Johanem, zanim to wszystko się wydarzyło. Dostałam swoją porcję

szczęścia. Sama mówisz, że większość przeżywa to tylko przez krótki moment, zanim

zacznie się codzienność. A co z tobą?

- Ja mam inne oczekiwania co do szczęścia.

- Dla ciebie szczęście to mieć pieniądze? Hilda przytaknęła.

- Tak. Taka już jestem. Jeśli mogę wejść do sklepu i kupić sobie pudełko

kremu, puder czy wodę kolońską, nie bojąc się, że z tego powodu będę głodować,

wtedy czuję się szczęśliwa. Nie mówiąc już o tym, kiedy mogę kupić sobie nową

bluzkę czy nowy kapelusz. Wtedy uważam, że warto jest żyć.

Elise się uśmiechnęła.

- I teraz chcesz, żeby twoja siostra była szczęśliwa u boku mężczyzny?

- Tak. Nawet jeśli moja siostra jest inna niż ja, to uważam, że sobie na to

zasłużyła. Poza tym jestem romantyczką i lubię, kiedy historie miłosne dobrze się

kończą.

Elise się roześmiała, otarła łzę w kąciku oka. Po chwili spoważniała i

powiedziała: - Kto wie? Może twoje życzenie się spełni? - Elise wstała od stołu. -

Kiedy wrócę wieczorem do domu, porozmawiam poważnie z Emanuelem.

ROZDZIAŁ CZWARTY

Kiedy wróciła do domu, w oknach było ciemno. Peder jeszcze nie wrócił, a

przecież miał dużo lekcji do odrobienia. Emanuel też chyba nie wyszedł ze szpitala,

tak późno wieczorem go już chyba nie wypiszą? Pewnie postanowili zatrzymać go

jeszcze jeden dzień, żeby upewnić się, że naprawdę nic mu się nie stało. Wstrząs

mózgu to nie żarty.

Wyjęła Hugo i Sebastiana z wózka, otworzyła drzwi i pozwoliła chłopcom iść

samym po schodach i wejść do kuchni, podczas gdy ona zajęła się zapalaniem lampy i

rozpalaniem w piecu. Wzdrygnęła się, klasnęła w dłonie. Ależ tu było niewiarygodnie

zimno.

W tej samej chwili usłyszała na zewnątrz głosy i zaraz w drzwiach stanął

Kristian, trzymając na ręku Jensine. Za nim stał Evert.

- Późno przyszłaś! - odezwał się Kristian oskarżycielskim głosem.

Spojrzała na niego zdziwiona.

- Nie później niż zwykle.

- To my dzisiaj wcześniej skończyliśmy, Kristian - odezwał się Evert.

- Widzieliście Pedera?

- Miał iść do Jenny.

- Nie siedzi tam chyba całe popołudnie.

- Jasne, że tak. A jeśli jeszcze pani Tollefsen usmażyła naleśniki. .. - w głosie

Everta słychać było zazdrość.

- Mam nadzieję, że niedługo wróci. Zdaje się, że ma dużo zadane, prawda,

Evert?

Evert przytaknął.

- I z rachunków, i z religii. Mamy też napisać wypracowanie o jesieni.

Zaczęliśmy je pisać w szkole. Wiesz, co Peder napisał?

Evert roześmiał się. „Pac, pac, mówią jabłka do Olsena, spadając z jabłoni”.

Pan przeczytał to na głos i wszyscy się śmieli. Elise uśmiechnęła się, ale zaraz znów

spoważniała.

- Nieładnie z jego strony, że przeczytał to na głos, żeby klasa się śmiała. Peder

bardzo się przejął?

- Nie wiem, ale zrobił dziwną minę. Elise się zaniepokoiła.

- Nie mam pojęcia, gdzie on się podziewa. Musiał się gdzieś schować.

Myślisz, że pani Tollefsen pozwoliłaby zostać mu tak długo?

Evert pokręcił głową.

- Nie lubi, kiedy po domu kręci się za dużo dzieci. Tak mówi Jenny.

Kristian posadził Jensine na podłodze i zaczął zdejmować jej czapkę i

rękawice. Teraz podniósł wzrok.

- Mam iść go poszukać?

- Mógłbyś? Niepokoję się. Pewnie z powodu tego, co się wczoraj stało. Jeśli

Pederowi też by się coś przytrafiło... - urwała i zamilkła.

- Nie przesadzaj, Elise. Nic mu się nie stało, po prostu gdzieś się schował.

- Miejmy nadzieję - odpowiedziała Elise i wzięła garnek, żeby ugotować

kaszę. - Zdejmiesz mokre rzeczy z Sebastiana, Evert?

- Znów się zsikał? Myślałem, że nauczył się już siadać na nocnik.

- Nauczył się, ale czasem jeszcze zdarza mu się wypadek. Nie rozbieraj już

bardziej Jensine, tu jest zimno. Evert mi pomoże, a ty biegnij do pani Tollefsen.

Kristian włożył czapkę, otworzył drzwi i zniknął.

- Jest ciemno. Uważaj na konie na drodze! - zawołała za nim Elise.

- Ale cuchnie! - odezwał się Evert, zatykając nos.

- Zajmę się nim, a ty mieszaj kaszę. Tylko jeszcze nastawię wodę.

Dawno już przewinęła Sebastiana, posadziła go razem z Hugo w kącie, żeby

się bawili, i zaczęła nakrywać do stołu, kiedy usłyszała na zewnątrz szybkie kroki.

Do kuchni wpadł zdyszany Kristian.

- U pani Tollefsen nie ma Pedera. W ogóle go tam nie było. Po drodze też go

nie spotkałem.

Elise czuła, jakby ktoś położył jej na plecach zimną rękę.

- Nie było go tam? - spytała, patrząc niego z przestrachem. - To gdzie on może

być?

Evert siedział na podłodze, zaczął już odrabiać lekcje.

- Może jest u Anne Sofie?

- Poszedłby aż do Kjelsas? Nie sądzę - powiedziała Elise, kręcąc głową.

- Jeśli uznałby, że dostanie tam coś dobrego do jedzenia, to może.

- Boże drogi! - westchnęła Elise bezradnie. - Jak trafi do domu w tych

ciemnościach?

Chłopcy spojrzeli po sobie, po czym Kristian niechętnie zaproponował:

- Możemy iść go poszukać, ja i Evert. Elise znów westchnęła.

- Najpierw zjedzcie trochę gorącej kaszy. Zaraz zrobi się tu cieplej. Kiedy

przestaniemy marznąć, wszystko wyda się nam prostsze.

Evert i Kristian wzięli każdy jednego malucha i zaczęli karmić dzieci, a Elise

zajęła się małą Jensine. Dopiero kiedy nakarmili najmłodszych, mogli sami zasiąść do

gorącego posiłku.

Spoglądała zamyślona to na jednego, to na drugiego.

- Trudno mi uwierzyć, że Peder wyruszył sam w taką daleką drogę. Może

poszedł do jakiegoś kolegi z klasy?

Evert spojrzał na nią.

- Niby do kogo? - spytał. - Nikt z tych, którzy się z nami bawią, nie ma w

domu aż tyle miejsca.

- Może poszedł grać w piłkę?

- Po ciemku? - spytał Kristian, patrząc na nią bezradnie.

- Może poszedł razem z Pingelenem i innymi chłopakami do miasta? -

zastanawiał się Evert.

Elise odwróciła się w jego stronę.

- Do miasta? Po co oni tam chodzą?

- Popatrzeć na dziewczyny na Lakkegata. Na te, które stoją w drzwiach i

pokazują nogi.

Elise czuła, że robi się czerwona.

- Tacy mali chłopcy nie chodzą na Lakkegata oglądać ulicznice!

- Mali chłopcy? - spytał Evert, patrząc na nią zdziwiony. - Ja mam jedenaście

lat, Peder też.

- Jedenastoletni chłopcy nie powinni przyglądać się ladacznicom - powiedziała

Elise zła. Evert miał rację, nie byli już małymi chłopcami, a Kristian był przecież o

rok starszy. Coraz częściej mieli własne zdanie, za rok czy dwa będzie jeszcze

trudniej ich kontrolować. Dobrze, że Emanuel dawał radę przywołać ich do porządku.

- Słyszę go!

Evert odwrócił się nagle w kierunku drzwi. Elise nasłuchiwała. Teraz ona też

słyszała, ktoś biegł do domu. Po chwili wszedł Peder, tupiąc.

- Czekałaś na mnie? - spytał z poczuciem winy w głosie, wiedząc chyba, co go

zaraz czeka.

- Żebyś wiedział! - powiedziała, patrząc na niego srogim wzrokiem. - Kristian

był u pani Tollefsen, żeby sprawdzić, czy cię tam nie ma. Nie dlatego nie poszedłeś

do pracy po szkole, Peder! Hilda mówiła mi, że dostaliście wcześniej wolne, bo

nauczyciel się rozchorował. Byłam pewna, że siedzisz w domu i odrabiasz lekcje.

- Przepraszam - powiedział Peder. Zdjął czapkę i schylił głowę. Wstydził się. -

Nie byłem u Jenny. Byłem u Emanuela.

- U Emanuela? - powtórzyła Elise, patrząc na niego. Nie bardzo rozumiała. -

Gdzie byłeś?

- W szpitalu.

- Ty byłeś w szpitalu? Jesteś dzieckiem, nie wpuścili cię. Peder pokiwał

poważnie głową.

- Tak. Pomyślałem, że ktoś powinien go odwiedzić, potem pomyślałem, że

pewnie wrócisz, kiedy już będzie ciemno, no i pomyślałem, że chyba będzie mu

przykro.

Elise zaniemówiła. Była przekonana, że Peder całe popołudnie spędził na

zabawie, a on poszedł sam do szpitala w Ulleval, żeby odwiedzić Emanuela!

- Ale... wpuścili cię tam?

- Pozwolili mi wejść do poczekalni. Emanuel wyszedł do mnie, wspierając się

na lasce. Powiedziałem, że przykro mi, że mówiłem, że w Andersengarden jest

dobrze.

Elise próbowała ukryć swoje przerażenie.

- Co on na to? - spytała.

- Chyba w ogóle mnie nie zrozumiał. Był zmieszany, spytał tylko, czy wiesz,

gdzie ja jestem.

- Wraca niedługo do domu? Wie już, co mu jest?

- Podejrzewają, że to taka choroba. Tak powiedział. Przeszył ją strach. Więc

jednak miała rację: Emanuel był chory. Boże... Zakryła usta ręką.

Kristian chyba zrozumiał, że się przestraszyła.

- Idź do niego - powiedział. - Zajmiemy się dziećmi. Elise wzięła się w garść.

- Położę Jensine spać, a wy potem położycie Hugo i Sebastiana. Na pewno

macie czas? Zdążycie odrobić lekcje?

Cała trójka przytaknęła poważnie.

Jak tylko uporała się z Jensine, weszła do pokoju, wzięła list do Johana i

podarła go na kawałki. Potem poszła do kuchni i włożyła kawałki papieru do pieca, z

oczu leciały jej łzy. Stała odwrócona plecami do chłopców, nie chciała, żeby widzieli

jej twarz i pomyśleli, że płacze z powodu Emanuela. Musiała podtrzymywać ich na

duchu i czekać, co przyniesie następny dzień.

Miała wrażenie, że rozstaje się z Johanem, ale nie mogła sobie pozwolić, żeby

teraz myśleć o sobie. Szybko wytarła oczy rąbkiem fartucha i odwróciła się do

chłopców.

Napotkała spojrzenie Kristiana. Przyglądał się jej poważnie. Domyślała się, że

się martwi i jest przestraszony, ale na jego twarzy malowało się zdecydowanie.

Bardzo ostatnio wydoroślał.

- Poradzimy sobie, Elise. Idź - powiedział.

ROZDZIAŁ PIĄTY

Zobaczyła Emanuela siedzącego na ławce w korytarzu tego samego

dwupiętrowego budynku, gdzie leżał poprzedniego dnia. Wiedziała, że szpital składa

się z wielu budynków, i była zadowolona, że budynek zakaźny był nieco oddalony od

innych. Wiedziała, że na końcu każdego usytuowana jest duża sala szpitalna, a po obu

stronach długiego korytarza znajduje się szereg mniejszych salek. Większość

budynków była dwupiętrowa, z wyjątkiem budynku głównego, który miał trzy piętra.

Emanuel siedział z zamkniętymi oczami, oparty o ścianę. Był ubrany w bluzę i

spodnie w biało - niebieskie pasy, z naszytymi literami SKK: Szpital Komunalny w

Kristianii. Jego rodzice pewnie spaliliby się ze wstydu, gdyby wiedzieli, że jest tu

jako darmowy pacjent, opłacany przez gminę, tak jak wszyscy z tych okolic.

Podeszła spokojnie i usiadła obok niego na ławce. Otworzył oczy, patrzył na

nią. Nie był ani zdziwiony, ani zadowolony, raczej sprawiał wrażenie obojętnego.

Coś ścisnęło ją za gardło.

- Jak się czujesz? - spytała.

- Dziękuję, dobrze.

- Peder mówił, że podobno jesteś chory. To prawda? Emanuel zbył to

machnięciem ręki.

- Nic jeszcze nie wiadomo. To tylko domysły. Na wszelki wypadek chcą mnie

zatrzymać jeszcze kilka dni.

- Powiedzieli ci, co to za choroba? Emanuel pokręcił głową.

- Lekarz nie ma pewności, wydaje mu się, że objawy przypominają mu pewną

chorobę, z którą już kiedyś miał do czynienia. Podobno chorują na nią głównie młodzi

ludzie, tak mówił, ale nie wiadomo dlaczego. Pogarsza się wzrok w jednym oku i

pojawiają się bóle głowy. Lekarz twierdzi, że wzrok z czasem może się poprawić.

Niekiedy występują też zawroty głowy.

- Miałeś już coś takiego wcześniej? To znaczy kiedyś, dawniej?

Emanuel przytaknął, aczkolwiek miała wrażenie, że niechętnie.

- Przytrafiło mi się coś takiego, kiedy byłem w Armii Zbawienia. Potem

doszło drętwienie nóg i rąk, jakby takie lekkie kłucie, zawroty głowy pojawiły się

dopiero wiosną. Nigdy wcześniej nie zdarzyło się, żeby nogi ugięły się pode mną,

natomiast pamiętam, że raz już straciłem wzrok na jakiś czas.

- Nigdy o tym nie wspominałeś.

- Dlaczego miałbym ci o tym opowiadać? Miałaś dosyć własnych problemów.

Zapadło milczenie.

- Mam nadzieję, że nie jesteś zły, że Peder przyszedł cię odwiedzić? - spytała.

Emanuel pokręcił głową. Na jego ustach pojawił się lekki uśmiech, ale zaraz

zniknął.

- Nie rozumiałem połowy z tego, co opowiadał. Mówił coś o poczuciu winy, o

wyrzutach sumienia, ale przecież nie zrobił nic złego. Uznałem, że ty go tu wysłałaś.

- Nie, przyszedł sam z siebie. Zwolnili ich wcześniej ze szkoły, bo nauczyciel

zachorował. Myślałam, że wrócił prosto do domu, żeby odrabiać lekcje. Powiedział

Evertowi, że idzie do Jenny. Kristian widział, że się denerwuję, i zaproponował, że

pójdzie po niego. Rzeczywiście się niepokoiłam.

Emanuel sprawiał wrażenie zdziwionego.

- Więc on sam na to wpadł? Żeby tu przyjść? Elise przytaknęła.

- Bardzo cię lubi. Znów zapadła cisza.

- Mówili ci coś... Chodzi mi o to, że... Mówiłeś, że podobno mieli kiedyś do

czynienia z podobnymi objawami. Jeśli to ta sama choroba, to na czym ona polega?

- O ile dobrze rozumiem, jest to choroba chroniczna.

Elise słyszała, że próbuje brzmieć niefrasobliwie, ale że przychodzi mu to z

trudem. Pewnie się boi, zresztą kto by się nie bał?

- Chorobę, o której wspominał lekarz, można łatwo pomylić z innymi. Nie jest

pewne, że moja przypadłość należy do tych najcięższych.

- Miejmy nadzieję, że nie. Po raz kolejny zapadła cisza.

- Jak się dzisiaj czujesz? Kręci ci się w głowie? Emanuel zaprzeczył.

- Może lekarze się mylą? Sam mówiłeś, że to jeszcze nic pewnego.

- Miejmy nadzieję, Elise.

Wiedziała, że oboje myśleli o różnych rzeczach. Objawy zgadzały się z tymi, o

których wspominał i lekarz w domu, i teraz ten, w szpitalu.

Elise chciała wziąć jego dłoń, ale Emanuel ją cofnął.

- Nie ma powodu, żebyś mi współczuła. Pewnie za kilka dni pozwolą mi

wrócić do domu i wszystko będzie jak dawniej. Jeśli to ta choroba, o której mówi

lekarz, to minie dużo czasu, zanim się rozwinie. Tak przynajmniej na ogół jest.

Elise wzdrygnęła się. „Na ogół...” A w innych przypadkach?

- Jak było dzisiaj w kantorze? Elise jakby nie słyszała pytania.

- Musimy powiedzieć o tym twoim rodzicom.

- Nie ma takiej potrzeby. Jeszcze nie.

- Zadzwoniłam z kantoru do zakładów Myren i powiedziałam, co się stało.

Dałam do zrozumienia, że chodzi o wstrząs mózgu.

- Dobrze. Nie chcę, żeby ktoś zaczął coś podejrzewać.

Na końcu języka miała inne pytanie, ale nie odważyła się wypowiedzieć go

głośno. Co będzie z Sebastianem? Jeśli Emanuel utraci zdolność do pracy, a może

wręcz będzie wymagał pomocy, Elise nie da rady zająć się trójką małych dzieci.

Trudno byłoby jej też go oddać. Chłopcy zdążyli go polubić, ona zresztą też. Naj-

bardziej tęskniłby za nim Hugo, chłopcy spali w jednym łóżku i razem się bawili.

Odsunęła od siebie taką myśl. Być może Emanuel będzie zdrowy jeszcze przez

wiele lat. Poza tym lekarze wcale nie mieli pewności.

- Wiesz, jak ta choroba się rozwija? Jeśli w ogóle ją masz.

- Prowadzi do paraliżu. Ale jak ci już mówiłem, są też inne choroby o

podobnych objawach. Jeszcze nie wiadomo, co mi jest - odpowiedział Emanuel.

- Pewnie, skoro lekarz nie wie, to my tym bardziej. Lekarze zwykle szukają po

omacku. Najlepiej idzie im leczenie zwykłych chorób, takich jak suchoty czy odra.

- Na suchoty niewiele można pomóc. Najlepszym lekarstwem jest dobre

jedzenie, odpoczynek i dużo słońca. Kto może sobie na to pozwolić? Dla dzieci

chorych na odrę też nie ma lekarstwa. Wiedza medyczna wciąż nie jest najlepsza,

chociaż podobno cały czas prowadzi się badania - tłumaczył Emanuel.

- Choroby zawsze nękały ludzi. Pamiętam, jak w szkole na lekcjach historii

uczono nas, że choroby, porody i wojny pochłaniały najwięcej ofiar w średniowieczu.

- I pewnie nadal tak jest, może z wyjątkiem wojen. Co prawda dwa lata temu

obawialiśmy się Szwedów, ale od dziewiętnastego wieku nie mieliśmy w Norwegii

wojny.

- U Hildy wszystko w porządku?

Elise domyśliła się, że Emanuel nie chce rozmawiać o swojej chorobie, i

postanowiła nie zadawać mu więcej pytań.

- Tak, Hilda ma się dobrze. O Reidarze nic nie wiem, chyba nawet do siebie

nie piszą, ale majster regularnie ją odwiedza. Głównie w niedziele, kiedy fabryki są

zamknięte i nikt ciekawski nie śledzi go z okien - powiedziała Elise, uśmiechając się.

Emanuel nie odwzajemnił uśmiechu.

- Niedobrze, że przyjmuje odwiedziny mężczyzn, skoro wciąż jeszcze jest

mężatką. To szkodzi jej opinii.

- Majster ma prawo odwiedzać Isaca. A Hilda nigdy nie przejmowała się tym,

co ludzie mówią.

- A powinna. Dostać się na języki to nic przyjemnego. Szkodzi nie tylko sobie,

ale i swojemu synowi, nie mówiąc już o majstrze. Jeśli ludzie dowiedzą się, że ją

odwiedza, może dojść do skandalu. Majster ryzykuje, że zostanie wykluczony z

towarzystwa. Wtedy może nie chcieć mieć z nią nic do czynienia. Hilda przeżyje

zawód.

Elise przytaknęła. Wcześniej się nad tym nie zastanawiała, Hilda zdawała się

tym nie przejmować, a ona - widząc beztroskę siostry - cieszyła się, że Hilda jest

zadowolona.

- W zwykły dzień rzadko ktoś przechodzi przez most, więc kto miałby go

zauważyć?

- Ludzie, idąc do kościoła, nie idą Maridalsveien?

- Ci, którzy mieszkają po wschodniej stronie rzeki, chodzą zwykle

Sandakerveien i przechodzą przez drugi most, przez Bentsebrua.

- Mówisz „zwykle”. Może się zdarzyć, że ktoś jednak pójdzie Maridalsveien.

- Niewielu robotników chodzi do kościoła, wybierają Armię Zbawienia.

- Nie kłóćmy się. Powiedziałem to w trosce o Hildę, nie po to, żeby kogoś

umoralniać. Szkoda byłoby, gdyby Paulsen się zraził i przestał do niej przychodzić.

Mówiłaś, że ona go lubi.

Elise milczała. Gdyby wspomniała o tym Hildzie, ta pewnie nie chciałaby jej

w ogóle słuchać. Hilda zawsze postępowała po swojemu, niezależnie od gadania

ludzi. Poza tym to majster podtrzymywał ją na duchu i dawał jej radość, miałaby ją

tego pozbawić?

- Z Jensine wszystko w porządku? - spytał Emanuel, a w jego głosie słychać

było tęsknotę.

- Tak, niedługo pewnie zacznie raczkować. Na razie czołga się na brzuszku,

ale podłoga jest zimna, więc sadzam ją w wózku. Kiedy wracam do domu,

nadrabiamy brak ruchu.

Emanuel się uśmiechnął.

- Wiosną będzie biegała po ogródku - powiedział i dodał: - Nie masz żadnych

wiadomości z Danii?

- Nie, ale mieli się odezwać pod koniec października.

- Ciekaw jestem, ile ci zapłacą. Szczególnie teraz... - urwał, ale Elise łatwo

zrozumiała, co chciał powiedzieć. „Teraz, kiedy być może będę musiał rzucić pracę w

kantorze”. - Piszesz coś w ciągu dnia? - spytał Emanuel.

Elise pokręciła głową.

- Nie mam czasu.

- Mówiłem jednej z pielęgniarek, że piszesz opowiadania, ale że nie zawsze

chcą ci je przyjąć. Radziła, żeby spróbować w „Svaerta”. „Urd” jest pismem

skierowanym do mieszczaństwa, a „Illustrert Familieblad” interesuje się głównie

tematyką religijną. Mówiła też, żebyś wysłała coś do „Allers”. Powiedziałem, że

przyjęli ci opowiadanie w „Verdens Gang”. To podobno niezwykłe, na ogół tego nie

robią.

- Mam nadzieję, że nie opowiedziałeś, o czym to opowiadanie było.

- Oczywiście, że nie. Tak samo jak ty nie chcę, żeby ludzie się dowiedzieli, kto

kryje się pod pseudonimem.

Na korytarzu otworzyły się jakieś drzwi, Elise wstała.

- Pewnie nie podoba im się, że odwiedzam cię tak późno wieczorem.

- Usiadłem tu, bo miałem nadzieję, że przyjdziesz. Elise uśmiechnęła się do

niego.

- Za parę dni wrócisz do domu. Wtedy zapomnimy o tym, co się wczoraj stało.

Jeśli w przyszłości znów się coś wydarzy, wtedy będziemy się martwić. Może

Schwencke miał rację, że te ataki spowodowane są tym, że męczy cię cała ta sytuacja.

W takim wypadku będziemy musieli się zastanowić, jak to zmienić. Schwencke

uważa, że powinnam dać ci więcej swobody i zwolnić cię od pomocy w domu, bo to

cię krępuje.

Emanuel pokręcił głową.

- Nie zostawię cię samej ze wszystkimi obowiązkami. Musimy się zastanowić,

co zrobić, żebyśmy mogli wziąć dziewczynę do pomocy. Może znajdziemy kogoś na

dzień, kto nie musi mieć własnego pokoju. Kiedy wrócę do domu, porozmawiam ze

Schwenckem o możliwości zostania kupcem. Myślałem o tym dzisiaj. Musi bardzo

dużo zarabiać, skoro stać go na takie życie. O wiele więcej, niż ja zarabiam.

Nagle Elise odzyskała swoją radość życia. Jeśli wezmą kogoś do pomocy w

ciągu dnia, będę mogła pisać wieczorami! Pochyliła się i pocałowała go w policzek.

- Wracaj do zdrowia. Zobaczymy się jutro, albo tutaj, albo w domu.

Emanuel uśmiechnął się.

- Dziękuję, że przyszłaś. Pozdrów Pedera i powiedz mu, że było mi bardzo

przyjemnie, że mnie odwiedził.

Ruszając w drogę powrotną, czuła się lżej na duszy Wszystko jakoś się ułoży,

tak czy inaczej.

Potem jej myśli powędrowały do Johana. Musi napisać do niego nowy list i

wytłumaczyć mu całą sytuację. Będzie to trudne i bolesne, ale nie miała wyboru.

Aż trudno było jej uwierzyć, że zaledwie wczoraj wieczorem pisała do niego,

e chce odejść od Emanuela i przekazać Hildzie opiekę nad braćmi.

ycie nie było proste. W każdym razie nie dla ludzi takich jak ona.

ROZDZIAŁ SZÓSTY

Kiedy następnego dnia wieczorem wracała z kantoru do domu, zobaczyła - ku

swojemu zdziwieniu - że w oknach się świeci. Chłopcom nie wolno było palić

wieczek ani rozpalać w piecu w pokoju teraz, kiedy Emanuela nie było w domu.

Kiedy odrabiali lekcje, w kuchni paliło się w piecyku. Nie stać ich było na ogrzewanie

pokoi. Zanim nie dowie się, co jest z Emanuelem, musi być ostrożna.

Chłopcy narzekali na zimno. W domku majstra było o wiele cieplej i

przyjemniej, twierdzili, nie rozumiejąc, dlaczego musieli aż tak oszczędzać, skoro

Elise dostała zaliczkę i z Danii, i od norweskiego wydawnictwa.

W przerwie obiadowej poszła na Mollergata do magazynu odzieży dla

biednych dzieci. Kupiła buty, pończochy, swetry, spodnie i kurtki dla całej trójki i

nawet jeśli nie zapłaciła wiele, to nadszarpnęła domowy budżet. Poza tym było jej

wstyd. Tak naprawdę uważała, że nie powinna korzystać z czegoś, co było

adresowane do najbardziej potrzebujących, wiedziała jednak, że jeśli pójdzie do

normalnego sklepu, nie starczy jej na wszystko pieniędzy. Hugo też potrzebował

pończoch i kurtki, ze wszystkiego wyrósł i wciąż było mu zimno. Nie miała czasu

robić na drutach czy szyć, mimo że dopisało jej szczęście i miała w domu maszynę do

szycia.

Pewnie ktoś przyszedł, jaki mógł być inny powód tego, że w pokoju się paliło?

Może pan Wang - Olafsen? Mówił kiedyś, że chciałby ich odwiedzić. A może

przyjechali państwo Ring - stad? Przestraszą się, kiedy dowiedzą się o Emanuelu.

Ale oni nie przyszliby wieczorem. Zwykle wyjeżdżali rano i nocowali w

jakimś pensjonacie. Ale mogli też zatrzymać się u Carlsenów i spędzić dzień na

odwiedzeniu znajomych.

Pośpiesznie weszła przez furtkę, postawiła wózek za rogiem i szybko weszła

do domu.

Evert i Peder stali przy piecyku. Pachniało kawą.

- Co to ma znaczyć...? Evert szybko się odwrócił.

- Kristian powiedział, że mamy zagotować kawę. Zwykle tak robisz, kiedy

przychodzą goście.

- Kto przyszedł?

- Nie wiemy. Podobno nazywają się Stange czy jakoś tak. Kristian wpuścił ich

do pokoju. Jensine siedzi na kolanach pani, ale chyba narobiła w majtki.

Peder odwrócił się i dodał:

- Nie ta pani, tylko Jensine.

Elise była zbyt przestraszona, żeby roześmiać się z jego uwagi.

- To państwo Stangerud? Obaj chłopcy przytaknęli.

Nie była to Signe, bo ją chłopcy znali. Więc musieli to być jej rodzice.

W tej właśnie chwili Hugo i Sebastian zaczęli wyć. Nic dziwnego, na zewnątrz

było ciemno i zimno. Elise szybko wyszła i zabrała ich z wózka. Pozwoliła im wejść

po schodach.

Kiedy już ich wpuściła i zamknęła za sobą drzwi, do kuchni wszedł Kristian.

- Są tu rodzice Signe.

- Właśnie się dowiedziałam. Świetnie sobie ze wszystkim poradziłeś: zapaliłeś

wieczki w pokoju, a Pederowi i Evertowi kazałeś zrobić kawę.

- To rodzice Signe? - spytał Peder przestraszony. - Chyba nie będą chcieli

zabrać nam Sebastiana?

Kristian wzruszył ramionami.

- Nie wiem, po co tu przyszli.

Elise doskonale rozumiała niepokój Pedera. To stało się zbyt szybko. Nie

miała czasu, żeby przygotować na to chłopców ani siebie. I co powie Emanuel? W

końcu był ojcem Sebastiana.

Chyba nie dlatego przyszli. Signe zabroniła im brać synka, a oni nie

odważyliby się jej przeciwstawić, tak mówiono. Może przyszli go po prostu

odwiedzić? W końcu byli jego dziadkami i nie mieli żadnych innych wnuków. Nic

dziwnego, że chcieli się z nim spotkać.

- Wyjmiesz te ładne filiżanki, Kristian? - poprosiła Elise.

- Już to zrobiłem - odpowiedział.

- Jesteś skarbem. Chyba nie mamy nic do kawy.

- Pobiegnę do pani Jonsen i spytam, może ona coś ma! - zawołał Evert

nadzwyczaj podniecony.

Czyżby chciał, żeby rodzice Signe zabrali ze sobą Sebastiana? Nie wierzyła w

to. Wszyscy polubili chłopca, mimo że był synem Signe.

- Dobrze, Evert - powiedziała. - Jest jeszcze trochę mleka w wiadrze?

- Trochę, ale chyba skwaśniało. Ma dziwny smak.

- Spytaj pani Jonsen, czy ma też trochę mleka. Powiedz, że mamy ważnych

gości.

Evert podbiegł do drzwi. Kawa się gotowała, Peder odciągnął na bok dzbanek

i poprawił fajerki, a Kristian wrócił do pokoju zabawiać gości. Elise szybko rozbierała

Hugo i Sebastiana, umyła im ręce i uczesała włosy. Rodzice Signe na pewno

zareagują na to, jak Sebastian był ubrany. Rzeczy, które miał na sobie, były za duże,

kupiła je używane. Nie mogła przypuszczać, że akurat dzisiaj będą mieli gości. Hugo

jak zwykle był poczochrany, jego złotorude loki sterczały na wszystkie strony,

Sebastian miał proste, gęste, jasne włosy i często bywał spocony.

Elise nie miała czasu pomyśleć, jak sama wygląda, ale i tak nie mogłaby wiele

zrobić. Kiedy zaopatrzyła we wszystko całą siódemkę, nie miała już siły na nic. Może

kiedyś to się zmieni. Johanowi podobała się taka, jak była, inni jej nie obchodzili.

Wspomnienie Johana było bolesne. Tego wieczora też nie będzie miała okazji

do niego napisać, a on pewnie liczył, że będzie się starała odpowiedzieć mu jak

najszybciej.

Ze ściśniętym gardłem wzięła dzieci za ręce i ruszyła w stronę drzwi do

pokoju.

Państwo Stangerud wstali z kanapy, kiedy usłyszeli, że idą. Pani Stangerud

odstawiła Jensine na podłogę, pewnie z powodu zapachu. Przez chwilę przyglądała

się badawczo obu chłopcom. Zobaczyła Sebastiana, wyciągnęła do niego ręce i

pośpiesznie ruszyła w jego stronę. Uklękła i - ciągle z wyciągniętymi rękami -

zawołała: - Sebastianku maleńki, skarbeńku babci, chodź, maleńki! Jak dobrze znów

cię widzieć.

Natychmiast oczy zaszły jej łzami. Dolna warga Sebastiana zaczęła drżeć,

schował się za spódnicą Elise i zaczął płakać. A kiedy Sebastian płakał, to Hugo też.

- To stało się tak nagle - próbowała wytłumaczyć go Elise, podając rękę pani

Stangerud. - Dzieci szybko zapominają, a trochę czasu minęło, kiedy ostatni raz was

widział.

- Tylko kilka tygodni - powiedziała pani Stangerud. Wytarła nos i wstała z

kolan. - Był dla mnie jak syn, kiedy Signe była chora.

Pan Stangerud odchrząknął.

- Daj mu trochę czasu, Josefine. Przed chwilą przyszedł, na pewno jest

zmęczony, zmarznięty i głodny.

Pani Stangerud znów wytarła nos i podeszła do krzesła.

- Nie sądziłam, że tak szybko mnie zapomni - powiedziała płaczliwym głosem.

W jej oczach widać było smutek.

Elise zawołała Pedera, który natychmiast się zjawił.

- Przywitaj się z państwem, a potem przynieś dzieciom jakieś zabawki, żeby

mogły się spokojnie zająć zabawą.

Peder zrobił to, o co go prosiła. Zanim wyszedł, ukłonił się nisko państwu

Stangerud.

Elise odwróciła się do gości.

- Może filiżankę kawy? Jest gotowa.

Pan Stangerud podziękował z uśmiechem.

- Tak, chętnie się napiję - powiedział i się wzdrygnął. - Zrobiło się zimno,

chociaż to dopiero październik. Czytałem w gazecie, że jakiś wróżbita przepowiada

trzaskające mrozy tej zimy.

- Przepraszam, że nie paliło się w piecu, ale chłopcy dopiero wrócili z pracy, a

ja byłam w szpitalu.

- Chłopcy mówili nam, że Emanuel się przewrócił i ma wstrząs mózgu. To

przykre.

- To prawda, ale myślę, że już niedługo wróci.

Nagle uznała, że powinna starać się przekonać ich, że wszystko jest w

porządku. A jeśli zechcą umieścić Sebastiana u obcych ludzi?

- Jak idzie Emanuelowi w zakładach Myren? Słyszeliśmy, że dostał dobrą

pracę w kantorze.

- Miał szczęście. W dzisiejszych czasach ludzie stoją w kolejce, jeśli zwalnia

się jakieś miejsce.

- To zdolny człowiek, mimo że ma pewne braki - powiedział ojciec Signe

złośliwie.

Elise domyśliła się, że miał na myśli ucieczkę Emanuela z Ringstad i zerwanie

z Signe, ale nic nie mówiła.

- Pewnie nie było wam łatwo, kiedy Signe się tu zjawiła ze swoim synkiem -

mówił ojciec dalej, teraz już łagodniejszym głosem. Elise miała wrażenie, że cała ta

sytuacja jest dla niego krępująca. Być może wstydził się za córkę.

- Muszę przyznać, że zarówno Emanuel, jak i ja nieco się przestraszyliśmy.

- Przecież jest ojcem chłopca! - zawołała pani Stangerud.

- Oczywiście, tylko że Emanuel zrozumiał, że Signe nie chce mieć nic do

czynienia z małym. Trudno nam było zrozumieć, że matka dobrowolnie może się

zrzec dziecka.

- Nic dziwnego, że nie chciała widzieć Emanuela po tym, co jej zrobił! -

odezwała się pani Stangerud, cała w wypiekach.

Pan Stangerud odchrząknął.

- Spokojnie, Josefine. Nie zapominaj, że pani Ringstad była wtedy jego żoną.

To Signe i Emanuel zachowali się nieodpowiednio. Wykazała pani wielką

wspaniałomyślność, pani Ringstad, przyjmując go z powrotem.

- Nie miałam wyboru. Z mojej pensji nie utrzymałabym dzieci, musielibyśmy

prosić gminę o zasiłek. Poza' tym w tych stronach rozwód nie jest czymś, czym należy

się chwalić.

Pani Stangerud posłała jej zdenerwowane spojrzenie.

- Biedny Sebastian. Mieszkać w takim miejscu! Elise starała się opanować.

Ledwie się jej to udawało.

- Nie cierpiał biedy, poza tym to nie nasza wina, że się tu znalazł. Przed

południem moja siostra opiekuje się nim i Hugo u siebie, w domku majstra. Sama ma

dwuipółrocznego synka i cała trójka bardzo ładnie się razem bawi. Tutaj Sebastian

bawi się z Hugo, a Peder, Evert i Kristian chętnie się nim opiekują. Mam wrażenie, że

jest mu tu dobrze. Signe narzekała, że źle sypia w nocy, a tutaj przesypia całą noc. To

pogodne i grzeczne dziecko.

Pan Stangerud posłał jej baczne spojrzenie.

- Co pani mówi! To dziwne.

- Nie uważam, żeby to było dziwne. W bogatszych rodzinach często zostawia

się dzieci same w pokoju, gdzie czują się samotne. Tutaj mały śpi w łóżku razem z

Hugo, czuje się bezpiecznie, wiedząc, że obok ktoś jest. To go uspokaja.

- Śpią w jednym łóżku? - spytała pani Stangerud wstrząśnięta. - Może się

czymś zarazić, wszędzie tyle bakterii! Nic dziwnego, że tak dużo dzieci w tej okolicy

umiera na odrę, skoro sypiają razem.

- W „tej okolicy” ludzie nie mają wyboru - powtórzyła Elise, kładąc nacisk na

niektóre słowa. - Bywa, że w dwóch pokojach z kuchnią mieszka nawet czternaście

osób, więc oczywiście dzieci nie mają własnego pokoju czy nawet łóżka. Byłam

kiedyś w mieszkaniu, gdzie w jednym pokoju spało czternaścioro dzieci - wyrzuciła z

siebie Elise. Nie planowała tego, ale miała wrażenie, że matka Signe niewiele wie o

yciu, a Elise nie potrafiła milczeć.

Pani Stangerud patrzyła na nią wstrząśnięta.

- To niemożliwe! Żaden pokój nie pomieści czternaście łóżek.

- Nie spali w łóżkach, tylko na materacach na podłodze, jedno obok drugiego.

Niemowlęta często układa się w szufladzie.

- Po co płodzić tyle dzieci, skoro nie można zapewnić im ani miejsca, ani

jedzenia?

Elise czuła, że miarka się przebrała.

- A jak tego uniknąć?

Pani Stangerud zrobiła się purpurowa i zamilkła. Otworzyły się drzwi i do

pokoju wpadł Evert, zdyszany i czerwony na twarzy, trzymając w ręku pudełko z

ciastkami.

- Pani Jonsen prosiła przekazać, że musi dostać ciastka z powrotem rano,

zanim pójdzie do Domu Misyjnego.

- Dobrze się spisałeś, dziękuję ci za pomoc. Przywitaj się ładnie z państwem

Stangerud.

Evert zdjął z głowy zniszczoną czapkę i podszedł do pani Stangerud.

Wyciągnął brudną rękę i ukłonił się nisko.

- Nazywam się Evert Lovlien.

Elise aż się zrobiło gorąco z radości. Pierwszy raz słyszała, jak Evert

przedstawia się ich nazwiskiem. Pani Stangerud szybko cofnęła rękę.

- Nie wiedziałam, że ma pani trzech braci. Peder nie mógł się powstrzymać.

- My przyjmujemy każde dziecko, które się pojawi. Najpierw był Evert, potem

Sebastian. Ciekawe, kto będzie następny - roześmiał się Peder.

Pani Stangerud nie było do śmiechu, miała ściągniętą twarz.

- Sebastian nie zostanie tu długo. Przyjechaliśmy, żeby go ze sobą zabrać.

Uśmiech zastygł na ustach Pedera.

- Zabrać go do domu? Ale jak to... Przecież on ma być u nas!

W oczach Pedera pojawiły się łzy. Kiedy na nią spojrzał, Elise poczuła, że ma

ciśnięte gardło.

- Elise, powiedz im, że Sebastian tu zostanie. Lubimy go i nie chcemy, żeby

wyjeżdżał. Pomyśl o Hugo! Nie będzie miał się z kim bawić i będzie musiał spać sam,

al mi go.

Łzy leciały mu po policzku, próbował wycierać je piąstka, ale wciąż leciały

nowe.

- Dlaczego nie może tu zostać? Teraz, kiedy Elise dostała tyle pieniędzy za

swoje książki i... - urwał nagle, posyłając Elise przerażone spojrzenie. - Przepraszam,

Elise, nie chciałem się wygadać!

- Napisała pani książkę, pani Ringstad? - spytał pan Stangerud wyraźnie

zainteresowany. - To książka kucharska?

- Tak, z przepisami na proste dania dla ubogich rodzin. Peder rozdziawił

buzię. Elise kłamie? Nie mógł uwierzyć.

Nie sądził, żeby Elise mogła skłamać, na dodatek komuś obcemu. Kristian

uratował sytuację.

- Tak, nie wiesz, Peder? Elise pisze tam o śledziach, o ziemniakach, o kaszy,

kapuście i chlebie.

Elise posłała mu wdzięczne spojrzenie. Właściwie nie było to kłamstwo,

mimo że nie był to główny temat książki. Peder nadal patrzył na niego podejrzliwie.

- Jak pani znajduje na to czas? Ma pani tu tyle pracy. Pan Stangerud był

najwyraźniej pod wrażeniem.

- Słyszałem, że dostała pani pracę w kantorze w przędzalni Graaha?

Elise przytaknęła z uśmiechem i otworzyła pudełko z ciastkami. Zastanawiała

się, jak uda się jej uzupełnić ciastka do jutra rana?

Sebastian i Hugo przestali płakać i z zapałem bawili się w kącie pokoju. Peder

był tak przerażony tym, że Elise skłamała, że na chwilę zapomniał o swoim smutku.

Co zrobi Elise, jeśli będą nalegać, jeśli uprą się zabrać go ze sobą? Emanuel mógłby

się nie zgodzić, gdyby był w domu, a Signe wścieknie się, kiedy się o tym dowie. Z

drugiej strony to Emanuel bardziej przeżywał porzucenie Sebastiana niż Signe. Skoro

nigdy potem nawet się nie pokazała, to co mogła teraz mieć do gadania?

Najgorzej było z chłopcami, no i z nią samą. Myśl, że mogliby zabrać ze sobą

Sebastiana, była bolesna. Wystarczyła jej reakcja Pedera.

- Ma pani wykształcenie handlowe, pani Ringstad?

- Nie, ja... to znaczy...

Elise nie zdążyła powiedzieć więcej, bo Peder jej przerwał.

- Była najlepsza w szkole, poza tym majster przyjął ją, bo ma dziecko z Hildą.

Elise czuła, że się czerwieni, i posłała Pederowi ostrzegawcze spojrzenie.

- Zapomniałeś, że dzieci mają milczeć, kiedy dorośli rozmawiają?

Pan Stangerud zapewne nie zrozumiał, co Peder mówił - i na szczęście.

- Więc skończyła pani tylko szkołę powszechną? Elise przytaknęła.

- Kiedy zaczynałam, nauczono mnie pisać na maszynie. Poza tym zawsze

miałam ładne pismo. W każdym razie chwalono mnie.

Pierwsze było nieszkodliwym kłamstwem. Nikt nie uczył jej maszynopisania.

Pannie Johannessen pewnie polecono nauczyć ją pisać na maszynie, ale pozostawiła

ją samą sobie. Teraz już Elise radziła sobie nie najgorzej, tak przynajmniej sama

uważała.

Wyszła do kuchni po kawę i żeby nie musieć odpowiadać na więcej pytań.

Potem przewinie Jensine. Mogła poprosić o to któregoś z chłopców, ale wykorzystała

pretekst, żeby wyjść z pokoju.

Naprawdę chcieli zabrać Sebastiana, i to tak nagle? Na dworze było ciemno,

poza tym o tej porze na pewno nie było już żadnego pociągu do Kongsvinger.

Najpierw powinna porozmawiać o tym z Emanuelem. Nie wiedziała, czy Emanuel

zabroni im zabrać chłopca ani czy w ogóle mógł to zrobić. Jeśli Emanuel będzie

musiał odejść z kantoru z powodu choroby, to może się okazać, że będą potrzebowali

pomocy. Nie będzie jej łatwo z trojgiem małych dzieci. Emanuel i Elise spędzili wiele

godzin, próbując znaleźć jakieś rozwiązanie, a tu nagle pomoc spadła im jak z nieba,

chociaż wcale o nią nie prosili.

Jednak opierała się, nie chciała patrzeć na rozpacz Sebastiana, któremu od

samego dnia narodzin nie było łatwo. Zresztą jak mogło być inaczej, skoro jego matka

była wiedźmą, na którą jego ojciec nie mógł patrzeć. A Peder był wrażliwym

dzieckiem i bardzo się przywiązał do Sebastiana. Evert też. Nawet Kristian, mimo że

nie okazywał tego tak wyraźnie jak inni.

Zaniosła dzbanek z kawą do pokoju i nalała kawę do filiżanek.

- Czy to Signe prosiła, żeby zabrać od nas chłopca? - spytała, starając się

mówić spokojnie. Z niepokojem wyczekiwała odpowiedzi.

Peder i Evert siedzieli razem na jednym krześle i chyba starali się nawzajem

pocieszać.

Pan Stangerud odchrząknął.

- Nocujemy w pensjonacie na Ullevalsveien, jutro wracamy do Kongsyinger.

Planowaliśmy zabrać go ze sobą z czy bez błogosławieństwa naszej córki.

- Zrozumiałam, że Signe chciała, żeby dziecko było z ojcem - powiedziała

Elsie.

- Signe tu nie ma. Pojechała na północ ze swoim narzeczonym. Myślałem, że

to będzie dla pani ulga, pani Ringstad, a mam wrażenie, że jest pani przeciwna

wydaniu nam dziecka. A chyba i bez niego ma pani dość zajęć.

Peder zszedł z krzesła.

- Ja mogę się nim opiekować, mogę sadzać go na nocnik i przewijać, jeśli

zabrudzi spodnie.

Pan Stangerud uśmiechnął się, dostrzegając jego zapał.

- Widzę, że jesteście bardzo dzielni, ale Sebastian jest naszym wnukiem i

chcemy, żeby mieszkał z nami - powiedział, po czym zwrócił się do Elise: - Boleję

nad zachowaniem mojej córki i przyznaję, że byłem przerażony, kiedy dowiedziałem

się, co się stało. Jestem pewien, że i dla pani, i dla Emanuela będzie to ulga, chociaż

rozumiem też, że zdążyliście polubić chłopca i będziecie za nim tęsknić.

- Uważam, że Emanuel powinien o tym zdecydować. Jak zauważyła pani

Stangerud, jest w końcu ojcem chłopca.

- Jutro musimy wracać do domu. Nie wiedzieliśmy, że Emanuel jest w

szpitalu.

- Jutro podczas przerwy obiadowej pójdę do szpitala i porozmawiam z nim.

- To za późno - odezwała się zdecydowanym głosem pani Stangerud.

- Moglibyśmy pojechać ostatnim pociągiem - dodał po chwili namysłu pan

Stangerud. Dopił kawę i wstał, nie ruszając ciasteczek. - Tak się umówmy. Pani

siostra mieszka tuż obok przędzalni, prawda? W małym czerwonym domku obok

mostu Beierbrua?

Elise przytaknęła, zmieszana. Myślała, że zostaną do wieczora.

- Przyjdziemy tam podczas przerwy obiadowej. Mam nadzieję, że zdąży pani

porozmawiać z mężem i przekaże nam jego odpowiedź.

Mężczyzna sprawiał wrażenie zdecydowanego, był pewny, że Emanuel się

zgodzi.

Pani Stangerud wydawała się natomiast równie zmieszana jak Elise. Kiedy

Elise odprowadzała ich do drzwi - tym razem wyjściowych - usłyszała, jak Stangerud

cicho tłumaczy żonie: - Nie mam ochoty nabawić się przeziębienia. Ty też nie

powinnaś siedzieć w takim zimnie.

Elise zamknęła za nimi drzwi i pośpiesznie wróciła do pokoju, zanim chłopcy

zdążyli opróżnić pudełko z ciastkami. Peder właśnie sięgał po jedno. Na jej widok

cofnął rękę z poczuciem winy.

Przysunęła do siebie pudełko i zamknęła.

- Dobrze wiecie, że w dzień powszedni nie jadamy ciastek - powiedziała ostro,

chyba bardziej surowo, niż zamierzała. - Jak zdołam rano upiec ciastka, żeby oddać

pani Jonsen, skoro o ósmej muszę być w kantorze?

Chłopcy spuścili głowy, smutni.

- Przepraszam - powiedział Peder bliski płaczu. - Chcieliśmy się trochę

pocieszyć, jeśli zabiorą nam Sebastiana... - powiedział, płacząc. Nie był w stanie

powstrzymać łez.

Elise uległa, sama też była bliska płaczu. Energicznym ruchem zdjęła

pokrywkę i podsunęła im pudełko:

- Możecie wziąć każdy po jednym.

Jak tylko chłopcy wzięli po ciasteczku, podeszła do drzwi.

- Przewiniecie Jensine? Pójdę i porozmawiam z panią Jonsen.

Pani Jonsen właśnie gasiła lampę, szykując się do snu.

- Elise? Jezu, dlaczego tak późno przychodzisz?

Elise chciała powiedzieć, że jest dopiero ósma. Właściwie to wybierała się do

Ulleval odwiedzić Emanuela, ale zmieniła plany, kiedy zobaczyła Stangerudów.

Skoro jednak goście szybko wyszli, to może jeszcze zdąży go odwiedzić, zamiast iść

tam jutro podczas przerwy obiadowej.

- Dziękuję za poratowanie nas ciasteczkami. Wzięliśmy pięć.

Pani Jonsen otworzyła pudełko i zajrzała do środka.

- Musiałaś się pomylić, Elise, nie widzę, żeby czegoś brakowało.

Elise uśmiechnęła się z wdzięcznością i pośpieszyła do domu.

Pani Jonsen była dobrym człowiekiem.

ROZDZIAŁ SIÓDMY

Ku swojemu zdziwieniu Elise znalazła Emanuela w znakomitym nastroju.

Wkrótce poznała tego przyczynę. Schwencke w jakiś sposób dowiedział się, że

Emanuel jest w szpitalu, i jeszcze tego samego dnia go odwiedził. Miał niedawno

dostawę nowego towaru i potrzebował kogoś, kto pomógłby mu go sprzedać, zapro-

ponował więc Emanuelowi, żeby wspólnie z nim zajął się handlem.

- W jednym ze sklepów na Kongensgate pewien sklepikarz wystawił towar na

ulicę, żeby w ten sposób zachęcić klientów do kupna - opowiadał Schwencke

podniecony. - To zupełnie nowy sposób handlu. Ludzie dzisiaj lubią pokazywać, co

mają, mieszczaństwo zapełnia swoje pokoje wszelkiego rodzaju drobiazgami. Nawet

na biurkach dam stoją porcelanowe figurki i zdjęcia w pięknych ramkach, a ściany są

zawieszone obrazami. Szczególnie nowobogaccy uwielbiają pokazywać, ile mają,

eby inni widzieli, że im się powiodło. Zapełniają swoje mieszkania niezliczoną

ilością przedmiotów, które mają stwarzać przyjemny nastrój.

Elise słuchała, nie odzywając się. Nie pojmowała, jak Emanuel mógł o tym

myśleć, skoro nie wiedział, czy w ogóle będzie zdolny do pracy, ale nie chciała

odbierać mu radości. Nie miała też serca powiedzieć mu od razu o Sebastianie.

Chciała znaleźć bardziej dogodny moment, a teraz w ogóle nie mogła dojść do głosu.

- Poza tym zapanowała moda na dawanie sobie prezentów - ciągnął Emanuel

pełen zapału. - W mieszczańskich rodzinach daje się sobie prezenty i na Boże

Narodzenie, i na urodziny, daje się też prezenty pożegnalne, nie masz pojęcia, jak

dużo jest takich różnych pięknych rzeczy.

- Na przykład jakich? Emanuel wzruszył ramionami.

- Są wazoniki, świeczniki, dzbanuszki, wyplatane koszyki na chleb, koszyki na

różne ściereczki, niewielkie miedziane tacki, na które zmiata się okruszki ze stołu,

puzderka, półpokrowce...

- Co takiego? - spytała Elise, nie rozumiejąc, o czym Emanuel mówi.

- Kawałki materiału, mające chronić wezgłowie kanapy od plam -

wytłumaczył jej niecierpliwie i opowiadał dalej: - Poza tym popularne są też małe

poduszki, które można podłożyć pod głowę w czasie podróży, przybory do pisania,

kałamarze srebrne albo platerowe. Wyobraźnia nie zna granic - powiedział, roz-

kładając ręce. - Trzeba nadążać za czasem i kupować to, co jest modne, wtedy można

szybko się wzbogacić.

- Emanuelu, mieliśmy dzisiaj... - zaczęła Elise, ale nie dokończyła, bo

Emanuel, zachwycony, ciągnął dalej:

- Nie mówiąc już o różnych materiałach, i nie myślę tu o tych grubych, które

produkowane są w Hjula. „Szkolny mundurek z Hjula zniesie deszcz i słońce” -

zacytował, śmiejąc się. - Myślę raczej o zagranicznych materiałach, sprowadzanych z

całego świata, materiałach, z których można uszyć suknię balową dla córki, kiedy ta

będzie debiutowała w towarzystwie w nadziei, że znajdzie odpowiedniego męża.

- Emanuelu, mieliśmy dzisiaj gości. Dlatego przyszłam tak późno.

W końcu ją usłyszał.

- Gości? Kogo? - spytał czujnie, może obawiając się, że mogło chodzić o

Signe.

- Rodziców Signe.

- Czego chcieli? - spytał Emanuel z pochmurną miną.

- Zabrać ze sobą Sebastiana. Jutro.

- Signe nie chciała, żeby go wychowywali, i rozumiem ją.

Rozpuszczą go. Zrobi się niegrzeczny i nie do wytrzymania, jeśli z nimi

zamieszka.

- Więc mam się nie zgodzić?

Emanuel zmarszczył czoło i głęboko westchnął.

- Nie mam czasu się nim zajmować, tym bardziej jeśli teraz zajmę się

kupiectwem. Całymi dniami będę zajęty. Jeśli chodzi o ciebie, to obawiam się, że i

tak masz dosyć pracy. Rozmawialiśmy o tym, Elise. Nawet się zastanawialiśmy, czy

nie odwieźć go do Kongsvinger. A teraz pomoc spadła nam jak z nieba. Chyba nie

możemy odmówić.

- Peder płacze. Chłopcy go polubili, ja zresztą też. To grzeczne i dobre

dziecko, nikomu nie wadzi, chociaż przyznaję, że też się martwię, szczególnie teraz,

kiedy ty... - powiedziała Elsie i urwała.

- Szczególnie teraz, kiedy znalazłem się w szpitalu, tak? Ale jutro wracam do

domu. Lekarz nie wie, co mi dolega. Albo mam jakąś chroniczną chorobę, albo nie.

Nie zamierzam tracić życia na rozmyślanie o tym.

Zaczerpnął powietrza i uniósł głowę.

- Odkładam na bok wszystkie zmartwienia, będę teraz myślał tylko o mojej

nowej pracy - powiedział, uśmiechając się. - Czekają nas teraz lepsze czasy, Elise.

Paul Georg powiedział mi to samo, co tobie: nie sądzi, żebym był chory, po prostu źle

znoszę tę sytuację. Drwił sobie z domysłów lekarzy.

Dobrze było widzieć go takiego wesołego i pełnego optymizmu, ale czy jednak

nie przesadzał? Naprawdę zamierzał zrezygnować z pracy w zakładach Myren, i to

teraz, kiedy sytuacja była taka niepewna?

Musiał dostrzec wątpliwość w jej oczach, bo szybko dodał:

- Nie musisz tu przy mnie siedzieć, Elise. Wracaj do domu i zajmij się

dziećmi. Jeśli chodzi o Sebastiana, to chyba nie mamy wyboru. Stangerudowie są jego

dziadkami, mogą zapewnić mu znacznie lepsze warunki niż my w tej chwili. U nich

we dworze będzie miał swój pokój, dobre i pożywne posiłki, wszystko, czego mu

potrzeba. Peder przestanie się smucić, przecież zna go zaledwie od kilku tygodni. Nie

zapominaj też, jak byliśmy zrozpaczeni, kiedy Sebastian się u nas zjawił.

- Peder wtedy nie rozpaczał. On jeden się cieszył. Pamiętasz, jak powiedział,

e Sebastian jest miły?

- Naprawdę na serio uważasz, że mamy go zatrzymać, dlatego że Peder uważa,

e jest miły? Musimy być rozsądni. I bez niego masz za dużo obowiązków, a ja w

najbliższym czasie będę bardzo zajęty, mówiłem ci przecież. Skoro zaś Signe

zostawia swoje dziecko innym, to nie ma tu nic do powiedzenia. Stangerudowie mają

czas i stać ich, żeby się nim zająć. Byłoby nierozsądne, gdybyśmy nie przyjęli ich

propozycji.

Emanuel odwrócił się i zerknął na korytarz.

- Właściwie to o tej porze nie wolno przyjmować odwiedzin, więc lepiej już

idź - powiedział. Schylił się i pocałował ją w policzek.

Jakby role się odwróciły, pomyślała Elise. Teraz to on ją pocieszał. Miała

wręcz wrażenie, że wcale nie chce, żeby tu była.

Wybaczyła mu. Miała przykre uczucie, że został oszukany. Schwencke

przekonał go, że jest zdrowy i ma przed sobą świetlaną przyszłość.

I co z tego? - zadawała sobie pytanie, wracając w ciemnościach do domu.

Trochę optymizmu nie zaszkodzi. Czasem miała wrażenie, że dzięki temu ludzie

rzeczywiście lepiej się czują.

ROZDZIAŁ ÓSMY

Hildzie wyraźnie ulżyło, kiedy następnego dnia rano Elise przekazała jej

wiadomość o Sebastianie.

- To dobrze, Elise! Byłoby ci trudno. Tym bardziej że Emanuel nie czuje się

najlepiej.

Elise przyglądała się chłopcom, którzy bawili się w najlepsze. Sebastian miał

czerwone policzki. Szli piechotą do domku majstra, a powietrze było zimne. Mówił

bez przerwy, śmiał się zadowolony. Co prawda wyglądał nieco komicznie w za

długich, grubych pończochach i zbyt szerokich spodniach, ale był radosny, a to

najważniejsze.

- Będziemy za nim tęsknić, a co gorsza on będzie tęsknił za nami.

- Nie myślę, żeby aż tak się do ciebie przywiązał. Poza tym dzieci szybko

zapominają.

- Nie myślę o sobie, tylko o chłopcach.

- Przynajmniej będzie miał własne łóżko.

- Właśnie to mnie martwi.

- Isac też nie śpi z innym dzieckiem.

- Ale śpi z tobą.

- Chyba powinnaś już iść, inaczej się spóźnisz.

Elise odwróciła się pośpiesznie, zostawiając dzieci z ciężkim sercem. Podczas

przerwy obiadowej mieli przyjść państwo Stangerud...

Panna Johannessen była już z powrotem na swoim miejscu, bardziej ponura

niż zwykle. Ledwo Elise zdążyła zdjąć szal, usłyszała jej ostry głos:

- Pani Ringstad, proszę mi powiedzieć, czy mąż pani siostry nie jest

nauczycielem w szkole w Sagene?

- Jest. To znaczy... Wyjechał do Kopenhagi studiować medycynę.

Na litość boską, czemu panna Johannessen pytała ją o Reidara? Czyżby go

znała?

- Więc pani siostra mieszka sama w dawnym domku majstra?

- Mieszka tam z synkiem. Poza tym wynajmuje stryszek jakiemuś muzykowi.

- Moja przyjaciółka jest przekonana, że widziała kiedyś, jak jakiś mężczyzna

w którąś niedzielę zapukał do niej i został wpuszczony. Był w cylindrze i miał laskę

ze srebrną rączką. To jakiś wasz krewny? - spytała z wyraźną ironią w głosie. Dobrze

wiedziała, że nie mieli krewnych wśród wyższych sfer.

Elise się przestraszyła. Pamiętała, co mówił Emanuel. Jeśli ktoś odkryje, że

majster odwiedza Hildę, mógł mieć nieprzyjemności i w końcu nie będzie chciał mieć

z nią w ogóle do czynienia.

- Siostra wspominała, że kiedyś odwiedził ją pan Wang - Olafsen. Chodzi w

cylindrze i z laską ze srebrną rączką.

Panna Johannessen zmrużyła oczy.

- Kto to jest Wang - Olafsen?

Elise wiedziała, że najlepiej zachować milczenie. Panna Johannessen nie

powinna była się wtrącać, ale Elise zależało na oddaleniu jakichkolwiek podejrzeń.

- Bardzo sympatyczny i uprzejmy mężczyzna, którego mój najmłodszy brat

spotkał tego dnia, kiedy oddziały straży granicznej wracały z Kongsvinger. Jego syn

służył razem z moim mężem.

Ku swojemu zdziwieniu zobaczyła ulgę na twarzy panny Johannessen.

Dziwne. Myślała, że „potwór” będzie się cieszył, jeśli będzie można coś skrytykować.

- Może pani zacząć wynosić dokumenty z sejfu. Pan Paulsen chce, żeby przed

wyjściem zawsze zabezpieczyć wszystko przed ogniem. Także formularze

pokwitowań.

Elise spojrzała na biurko Samsona, który jeszcze nie przyszedł. Księgi były

grube i ciężkie. Zwykle wynosił je Samson, żeby oszczędzić trudu kobietom. Teraz

musiała poradzić sobie sama.

Nie miała pojęcia, że w kantorze mogło być tyle papierów. Okładki ksiąg

miały wytarte skórzane rogi i wzbudzały szacunek. No ale przecież przędzalnia miała

już sześćdziesiąt lat, tyle samo co tkalnia Hjula.

- Sejf jest ognioodporny? - spytała Elise. Nie mogła się powstrzymać.

Panna Johannessen przytaknęła.

- Tak, mur ma grubość jednego metra. Sejf został wymurowany po kradzieży

dwadzieścia lat temu. Chronią go podwójne żelazne drzwi.

Elise dźwigała księgi, które były cięższe, niż się spodziewała. Po siedzącej

pracy przy maszynach w przędzalni jak tylko dźwigała coś cięższego, zaraz zaczynały

boleć ją plecy. Teraz też czuła ból w dolnym odcinku kręgosłupa. Położyła księgi na

miejsce i usiadła przy swoim pulpicie.

- Zanim pani zacznie, zeszłaby pani do sklepiku Magdy na rogu i kupiła mi

dwa ciastka po pięć ore? Nie zdążyłam dzisiaj zjeść śniadania.

- Myślałam, że Magda otwiera sklep dopiero o dziewiątej. Panna Johannessen

uśmiechnęła się słodko:

- Proszę powiedzieć, że to dla mnie.

Elise podeszła do wieszaka i sięgnęła po swoją grubą chustę. Panna

Johannessen zwykle wykorzystywała sytuacje, kiedy nie było jeszcze pana Paulsena.

Elise musiała się z tym pogodzić, wiedząc, że potem nie pozostanie jej nic innego jak

nadrobić zaległości.

Drzwi do sklepiku Magdy były zamknięte. Zapukała, ale nikt się nie odezwał.

Panna Johannessen będzie zła, jeśli wróci z pustymi rękami. Znów zapukała, tym

razem usłyszała wewnątrz ciche kroki. Po chwili żaluzja w drzwiach została zwinięta

i w szybie pokazała się spuchnięta twarz Magdy. Włosy miała splecione w jeden długi

warkocz na plecach, była w długiej, jasnej koszuli nocnej, na plecy miała narzuconą

chustę.

- Przysłała mnie panna Johannessen z kantoru - powiedziała Elise. Mówiła

głośno, żeby Magda usłyszała ją przez zamknięte drzwi.

Do jej uszu dotarł dźwięk przekręcanego klucza w zamku i głowa Magdy

pokazała się w drzwiach.

- Coś się jej stało? - spytała.

- Nie, tylko nie zdążyła zjeść śniadania i posłała mnie, żebym kupiła jej dwa

ciastka po pięć ore.

- Jezu! Nie mogła sama przyjść?

- Skoro ma się niewolników, to po co chodzić samemu? Magda otworzyła

drzwi i wpuściła Elise.

- Nie pozwól, żeby cię tak traktowała, Elise! Nie jesteś gorsza od niej -

powiedziała i kołysząc się na boki, podeszła do jednej z dużych szuflad pod ladą.

Włożyła dwa ciastka do papierowej torby. - Powiedz jej, że szkoła w Sagene jest

równie stara jak Borgerskolen. Nie ma co zadzierać nosa.

Elise przytaknęła.

- Nie dała mi pieniędzy.

- Dopiszę jej do rachunku. Zwykle płaci dopiero, kiedy dostanie wypłatę.

Wszyscy tak robią, i ci z fabryki, i ci z kantoru.

Elise wróciła, ale nawet nie usłyszała „dziękuję”, kiedy dawała torebkę pannie

Johannessen.

- Może pani zacząć kleić koperty. Potem pod moim okiem policzy pani listy

zamiejscowe i pobierze odpowiednią ilość znaczków od księgowego w jego biurze.

Listów lokalnych, jak pani wie, nie wysyłamy pocztą, to byłoby za drogo. Ponieważ

nie ma dzisiaj pana Samsona, będzie pani musiała je roznieść. Powinno to zostać

zrobione wczoraj, ale jak pani pamięta, musiała pani wcześniej wyjść - powiedziała

panna Johannessen, patrząc na nią z pretensją, jakby to była wina Elise, że listy nie

zostały wczoraj skończone. Podyktowano je Elise dopiero pod koniec dnia.

Spojrzała na nie. Adresy były różne. Czeka ją dużo chodzenia. Kilka listów

trzeba było dostarczyć do śródmieścia, na Radhusgaten, na Kirkegaten i na

Tollbodgaten. I do „Pałacu”, zauważyła. Nigdy tam jeszcze nie była. Kiedyś był to

zamek, teraz mieściły się tam różne biura kolei, a także gminy. Była ciekawa, jak tam

wygląda.

Na zewnątrz zrobiło się jeszcze zimniej, chyba rzeczywiście zima w tym roku

będzie ostra. Przeszedł ją dreszcz, owinęła się mocniej chustą i przyśpieszyła kroku.

Za kilka godzin Stangerudowie przyjdą po Sebastiana. Czy powinna starać się

przekonać Emanuela, żeby go zatrzymali? Skoro inne kobiety były w stanie pracować

w fabryce i opiekować się gromadką dzieci, to i ona da radę.

„Ale ich mężowie nie byli tacy jak Emanuel, no i one nie miały jeszcze

dodatkowej pracy”, próbowała sobie tłumaczyć Elise. Towarzyszyło jej poczucie

krzywdy. Chociaż przecież nie musiała pisać książek, a Emanuel powinien

przywyknąć do swojego nowego życia. Jako były oficer Armii Zbawienia dobrze

wiedział, w jakich warunkach żyli ludzie wzdłuż rzeki i że jednak im wiodło się

lepiej.

Kiedy w końcu dotarła do miasta, miała palce sztywne z zimna, bolały ją

stopy. Dostarczyła listy na Kongens gate i na Dronningens gate i ruszyła w kierunku

„Pałacu”. Zapukała i poczuła dziwne łaskotanie w żołądku, kiedy ją wpuszczono.

Pomyśleć, że kiedyś mieszkał tu król! Czy budynek nie był zbyt elegancki, żeby

mieścić zwykłe biura? Rozglądała się dookoła, niemal z nabożeństwem patrzyła na

sufit z prześlicznymi stiukowymi rozetkami i piękne podwójne drzwi z błyszczącymi

miedzianymi klamkami.

Siedząca za małym biurkiem urzędniczka w bluzce wyciętej pod szyją i z

owalną broszką ze złota przypiętą do bluzki miała włosy ściągnięte w węzeł. Wzięła

od niej list. Elise czuła, jak lustruje ją wzrokiem i jak na jej twarzy pojawia się

zdziwienie. Palił ją wstyd. Musi sprawić sobie inne ubranie, jeśli dalej będzie miała

roznosić listy klientom.

Odwróciła się, chcąc szybko wyjść. Wtedy otworzyły się drzwi i pokazało się

w nich dwóch mężczyzn w ciemnych garniturach. Ku swojemu wielkiemu zdziwieniu

zobaczyła, że jednym z nich był Wang - Olafsen.

On był co najmniej tak samo zdziwiony spotkaniem.

- Pani Ringstad? Cóż za przypadek! - powiedział i podszedł do niej. Przywitał

się z nią szarmancko. - Niedawno rozmawiałem z synem, wspominaliśmy pani męża.

Syn mówił, że dawno go nie widział. A tu nagle staje pani przede mną. O wilku

mowa, jak to się mówi.

Elise roześmiała się. Zauważyła, że urzędniczka patrzy zdziwiona i śledzi z

ciekawością ich rozmowę. Jak to dobrze, że istnieją ludzie tacy jak pan Wang -

Olafsen, którzy nie dzielą ludzi na biednych i bogatych.

- Jak to się stało, że pani tu trafiła, skoro pracuje pani w przędzalni Nedre

Voien?

- Posłano mnie do miasta z listami. Mężczyzna się roześmiał.

- Jako gońca? Nie szkoda pani na to? Będę musiał poważnie porozmawiać z

panem Paulsenem.

Elise spojrzała na niego zdziwiona. Nie wiedziała, że ci dwaj się znają.

- Jeśli pani już wychodzi, to możemy iść razem - zaproponował, otwierając

przed nią drzwi.

- Co u pana wnuka? To już chyba duży chłopiec?

- Dziękuję, dobrze. I z matką, i z dzieckiem wszystko w porządku. Cała

rodzina niedawno się przeprowadziła do ładnego domku na Frognerveien.

Ruszyli w kierunku Radhusgaten.

- U państwa wszystko dobrze? - spytał z troską w głosie. Elise zawahała się.

Miała powiedzieć mu, co się stało? Może dobrze, gdyby Carl Wilhelm odwiedził

Emanuela, on sam na pewno nie zrobił nic, żeby podtrzymać znajomość.

- Mój mąż jest w szpitalu. Lekarze nie wiedzą, co mu dolega. Pan Wang -

Olafsen zatrzymał się gwałtownie.

- Mam nadzieję, że to nic poważnego?

- Nie wiemy - powiedziała Elise, kręcąc głową.

- Nie wiadomo, co mu jest? Elise znów pokręciła głową.

- Ma zawroty głowy, czasem zdarza się, że nogi się pod nim uginają. Lekarz w

szpitalu mówi, że jest wiele chorób, które mają podobne objawy. Pewnie nie dowiemy

się niczego więcej, dopóki choroba się nie rozwinie.

Pan Wang - Olafsen szedł dalej, wyglądał na zmartwionego.

- Nie wiedziałem. Nie ma pani nic przeciwko temu, że powiem o tym Carlowi

Wilhelmowi?

- Nie, przeciwnie. Proszę mu powiedzieć, że jeśli chce, to może nas

odwiedzić. Przypuszczam, że Emanuel wróci do domu dzisiaj albo jutro.

Ze sklepu z winami na Radhusgaten 6 wyszedł mężczyzna. Elise miała

wrażenie, że skądś go zna, ale dopiero kiedy się do siebie zbliżyli, dotarło do niej, że

to jeden z redaktorów z wydawnictwa Grondahl & Son, pan Benedict Guldberg.

Odwróciła wzrok w nadziei, że jej nie zauważy. Kiedy szła do wydawnictwa,

pożyczyła od Hildy sukienkę i kapelusz, i zupełnie inaczej wyglądała. Nagle usłyszała

głos:

- Czyż to nie pani Ringstad? Mężczyzna wyglądał na zdziwionego.

Nie miała wyjścia. Pocieszała się, że szła w towarzystwie pana Wang -

Olafsena. Spojrzała i uśmiechnęła się:

- Pan Guldberg? Co za niespodzianka.

Mężczyzna uchylił kapelusza. Patrzył to na pana Wang - Olafsena, to na nią,

na jej ubranie. Modliła się w duchu, żeby nie wspomniał nic o książce, nie chciała,

eby pan Wang - Olafsen to usłyszał.

- Coś pani ostatnio pisze? Jestem ciekaw pani następnej rzeczy.

- Przykro mi, ale nie miałam czasu.

- Musi pani znaleźć trochę wolnego. Nie wolno zmarnować takiego daru.

Elise się uśmiechnęła.

- Zobaczymy, panie Guldberg. Przykro mi, ale muszę już iść, załatwiam

służbowe sprawy.

Mężczyzna znów uchylił kapelusza. Czuła, że patrzy za nimi.

- Mam wrażenie, że znam tego człowieka, tylko nie mogę sobie przypomnieć

skąd - powiedział pan Wang - Olafsen zafrasowany.

Nie chciała kłamać, miała jedynie nadzieję, że niezbyt się orientuje w

wydawnictwach w mieście.

- To pan Benedict Guldberg.

- Racja, tak, teraz sobie przypominam. Jest redaktorem w wydawnictwie

Grondahl & Son, prawda?

- Tak.

- Co miał na myśli, pytając, czy coś pani ostatnio napisała? Czy coś mi

umknęło? Nie powie mi pani? - spytał, a w jego głosie brzmiała życzliwość - i

ciekawość.

Elise pokręciła głową.

- Mówiłam mu, że chciałabym zacząć pisać, ale nie wiem, czy znajdę na to

czas.

- Coś już pani wydała? Poczuła zimny pot.

- Nie... To znaczy tak, jakieś krótkie opowiadania, takie historyjki -

powiedziała, machając lekceważąco ręką, jakby chciała dać do zrozumienia, że nie ma

o czym mówić.

Mężczyzna zerkał na nią:

- Jeśli redaktor wydawnictwa Grondahl & Son zachęca panią do pisania, to

musiał czytać coś, co pani napisała, inaczej by tak nie mówił.

Elise znów pokręciła głową, czuła się złapana w pułapkę.

- Czytał chyba jakieś moje opowiadania - powiedziała.

- Jestem pewien, że mogłaby pani napisać dobrą powieść. Tyle pani wie o

yciu.

Elise nie odpowiadała.

- Mogłaby pani napisać coś o Pederze, o tych zabawnych rzeczach, które mówi

i robi. To byłaby bardzo miła książka, którą dorośli mogliby czytać dzieciom. Opis

ycia zwykłych ludzi, ich skromnych warunków, mógłby mieć efekt wychowawczy.

Jest wiele rozpuszczonych dzieci, którym przydałoby się dowiedzieć, jak wygląda

ycie w rodzinie robotniczej. Elise zawahała się.

- Pożyczyłam kilka numerów „Husmoderen” od pastorowej. Akcja wszystkich

opowiadań dla dzieci rozgrywa się w wyższych sferach. Podpowiada się dzieciom,

czym się mają zająć w wolnym czasie, w co się mają ubrać na urodzinowe przyjęcie i

dokąd pojechać na wakacje. Opowiadań nie czytają robotnicy, tylko ludzie, których

stać na służbę i którzy mają czas, żeby czytać. Nie sądzę, żeby interesował ich los

tych, którzy marzną i niedojadają.

- Nie sądzi pani, że pani środowisko też ma coś do zaoferowania? Coś, czego

my nie mamy? Na przykład zdolność cieszenia się z drobiazgów? Współczucie dla

tych, którym jest jeszcze gorzej. Lojalność i poczucie wspólnoty. Odnoszę wrażenie,

e macie bliższe stosunki z sąsiadami, dzielicie się tym, co macie, pomagacie sobie,

dzielicie radości i troski. Nie mam racji?

Elise przytaknęła zamyślona. To była prawda. Powinna więcej pisać o

drobnych radościach, a mniej o wielkich tragediach, ale nie było jeszcze za późno.

Mogła to zrobić w swojej następnej książce.

Dotarli do ministerstwa. Pan Wang - Olafsen zatrzymał się przed niskim

ółtym budynkiem i wskazał na jego ścianę.

- Wiedziała pani, że ta kula armatnia została wystrzelona z twierdzy w 1716

roku w kierunku samego Karola XII?

Elise uśmiechnęła się i pokręciła głową, cieszyła się, że zmienił temat.

- Nie, tego nie wiedziałam - odrzekła.

- To pewnie też pani nie wie, że Szkoła Wojenna, która leży po drugiej stronie

ulicy, ma na murze wyryte inicjały Fryderyka V. Brama i żeliwna poręcz to przykłady

najlepszego rzemiosła, jakie znam.

Elise z zainteresowaniem przyglądała się budynkowi, na który wskazywał.

- Niewiele wiem o mieście. Rzadko przychodziliśmy tu, kiedy byłam

dzieckiem.

Szli dalej.

- Widzi pani kawiarnię na rogu Kirkegaten i Radhusgaten? To Gruner -

garden. Wieść niesie, że Tordenskjold lubił siadywać na zewnątrz i przyglądać się

pięknym pannom, które przechodziły obok, podczas gdy on opróżniał kolejną

szklaneczkę.

Opowiadał z takim zapałem, że chyba zapomniał o redaktorze z wydawnictwa.

- To najstarszy dom w mieście, szpital garnizonowy z 1626 roku. Naprzeciwko

leży nasz pierwszy ratusz, niedaleko kościoła Johanneskirken.

Elise słuchała z zainteresowaniem.

- Tyle pan wie.

Mężczyzna odwrócił do niej twarz.

- To ważne, żeby znać swoje miasto, być dumnym z jego pięknych, starych

budowli. Kiedy na przykład mam coś do załatwienia na Kirkegaten, zawsze

korzystam z okazji, żeby przejść przez piękne podwórze Cappelen. A kiedy mam

jakąś sprawę na Radhusgaten, zawsze znajdę okazję, żeby przejść przez podwórze i

móc podziwiać piękny bruk na placu przy kamienicy Borregaarda i całą jej fasadę.

Jedyne, czego nie lubię, to więzienie Hansa Nielsena Haugego po drugiej stronie

ulicy. Ma pani czas wstąpić do kawiarni na filiżankę kawy, pani Ringstad?

- Przykro mi, ale muszę wracać do kantoru. Osoba, która zwykle roznosi

pocztę, nie przyszła dzisiaj, obawiam się, że jest chora, więc spadną na mnie

dodatkowe obowiązki. Mam bardzo surową kierowniczkę, która pilnuje mnie jak

jastrząb. Zawsze kiedy wchodzę do kantoru, patrzy na duży zegar na ścianie, żeby

sprawdzić, czy jestem punktualnie.

Wang - Olafsen roześmiał się.

- Uff, straszna kobieta.

- Jest starą panną.

- Tym gorzej. Może musztrując innych, stara się zrobić wrażenie na swoim

szefie? Wobec wszystkich się tak zachowuje?

- Nie, mnie traktuje najgorzej. Podejrzewam, że nie podoba się jej, że zostałam

zatrudniona, chociaż skończyłam tylko szkołę powszechną.

- To może być wytłumaczenie. Mężczyzna uśmiechnął się pogodnie.

- Może wszystkie kobiety traktuje jak swoje konkurentki? To znaczy, jeśli

interesuje się szefem.

Elise wzdrygnęła się. To w ogóle nie przyszło jej na myśl. Czyżby panna

Johannessen interesowała się panem Paulsenem? Może skrycie marzyła, że pewnego

dnia zwróci na nią uwagę?

Nagle przypomniała sobie dziwne pytania, które zadawała jej dzisiaj rano, i

wyraz ulgi na twarzy, kiedy Elise powiedziała jej, że to pewnie pan Wang - Olafsen

był z wizytą w domku majstra.

Wielkie nieba! Jeśli tak rzeczywiście było, to sytuacja stanowiła zagrożenie i

dla Hildy, i dla Paulsena, który przecież w dalszym ciągu tam bywał. Z panną

Johannessen nie było żartów. Jeśli odkryje, co się dzieje w małym domku po drugiej

stronie mostu, może stać się tak zazdrosna, że zrobi wszystko, żeby tylko przysporzyć

kłopotów.

Pan Wang - Olafsen roześmiał się.

- Widzę, że dałem pani do myślenia. W takim razie nic dziwnego, że się pani

boi, pani Ringstad. Jest pani bardzo atrakcyjną i pełną uroku kobietą.

Elise czuła, że palą ją policzki. Spuściła wzrok, nie wiedziała, co powiedzieć.

- Muszę wracać do swoich obowiązków, a pani do swoich. Mam nadzieję, że

wkrótce znów się spotkamy. Powiem Carlowi Wilhelmowi o pani mężu i ze względu

na panią, na dzieci i na niego samego mam nadzieję, że to nic poważnego.

- Ja też mam taką nadzieję. Do widzenia i dziękuję za towarzystwo. Proszę

pozdrowić Carla Wilhelma i Olgę Katrine.

Zaczęła iść, kiedy nagle się odwróciła.

- Panie Wang - Olafsen? Zapomniałam powiedzieć, że ciągle jeszcze mamy

ten dziecięcy wózek. Dręczą mnie wyrzuty sumienia, że jeszcze go nie zwróciliśmy.

Mężczyzna uśmiechnął się.

- Proszę się nie martwić, nikomu nie był potrzebny. Gdyby pani go wtedy nie

wzięła, pewnie wylądowałby w jakimś domu dziecka albo zostałby podarowany

Armii Zbawienia. Proszę go zatrzymać i nie mieć wyrzutów sumienia. Jest pani.

Uchylił kapelusza i ruszył dalej chodnikiem.

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

Panna Johannessen była jak furia, kiedy Elise wróciła.

- Na litość boską, co pani robiła w mieście tyle czasu? Panu Samsonowi

zajmuje to połowę tego czasu co pani! Nie jest tu pani po to, żeby spacerować sobie

po Karl Johan gate czy oglądać wystawy sklepowe. Nie zdziwiłabym się, gdyby nawet

wstąpiła pani na filiżankę kawy do którejś kawiarni! Zarabia tu pani pięć koron

więcej, niż kiedy była pani robotnicą w fabryce, pani Ringstad. Myśli pani, że wolno

pani tak marnotrawić czas? Aż boję się pomyśleć, ile kosztowała pani przędzalnię, od

kiedy pani tu pracuje! Nie potrafiła pani pisać na maszynie, nie miała pani pojęcia o

pracy biurowej. Nie pojmuję, dlaczego pan Paulsen panią zatrudnił. Na pani pulpicie

leży stos papierów, musi się pani z nimi uporać do czwartej. Będzie pani musiała

poświęcić swoją przerwę obiadową. Na pewno coś pani zjadła w mieście, wytrzyma

pani bez obiadu!

Panna Johannessen zamknęła księgę rachunkową i położyła ją z hukiem na

pulpicie.

Elise pośpiesznie poszła na swoje miejsce. Jęknęła cicho na widok wielkiego

stosu papierów. To była złośliwość! Panna Johannessen naprawdę spodziewała się, że

poradzi sobie ze wszystkim do czwartej? A co będzie z Sebastianem? Stangerudowie

mieli przyjść po niego w przerwie obiadowej. Nie może pozwolić, żeby wyjechali,

zanim nie pożegna się z malcem, nie okaże mu, jak bardzo go lubi, i wytłumaczy, że

jest jej bardzo przykro, że wyjeżdża.

Miała ściśnięte gardło, ale wiedziała, że nie ma sensu protestować. Paulsen

szanował pannę Johannessen, bo dobrze pracowała i była tu tak długo, że wiedziała,

co należy robić. Był od niej zależny, nie chciał ryzykować, że ją straci. Co prawda

mówił Elise, żeby przyszła do niego, jeśli będzie miała jakiś problem, ale wiedziała,

e powiedział to z uprzejmości. W kantorze słowa panny Johannessen były prawem,

do którego wszyscy musieli się stosować.

Pracowała tak szybko, jak mogła, ale zegar na ścianie pokazywał już drugą, a

jej wciąż zostało jeszcze dużo do zrobienia. Panna Johannessen wstała, wzięła z

wieszaka palto i kapelusz, rzuciła słodko „do widzenia” i zniknęła.

Przez chwilę Elise miała ochotę zrobić coś, czego wiedziała, że nie powinna:

przebiec przez most, kiedy będzie miała pewność, że panna Johannessen jej nie

zobaczy, i powiedzieć Hildzie, co się zdarzyło. Przytuliłaby Sebastiana i powiedziała,

e go kocha, poprosiłaby Hildę, żeby pomogła mu, kiedy zjawią się państwo

Stangerud. Może da się przekupić jakimś smakołykiem. Widziała, że Hilda ma w

szafce i migdały, i rodzynki, raz widziała tam nawet małą tabliczkę czekolady. Na

sam widok poleciała jej wtedy ślinka.

Jednak Elise się nie odważyła. Panna Johannessen mogła chcieć złapać ją na

gorącym uczynku, szczególnie jeśli podejrzewała, że w domku majstra coś się dzieje.

Nie mogła ryzykować wymówienia, szczególnie teraz, kiedy sytuacja Emanuela była

taka niepewna. Sebastian i tak nie zrozumie, dlaczego musi jechać z dziadkami. Może

jej obecność tylko by pogorszyła sprawę? Nie będzie potrafił zrozumieć, że tuli go do

siebie i mówi, że go kocha, a za chwilę wysyła go z ludźmi, którzy są dla niego obcy.

Nie wiedziała, kiedy ostatnio widział dziadków. Małe dzieci mają krótką pamięć.

Czuła zawód, ale chociaż było to bolesne, musiała się z tym pogodzić.

Po krótkiej chwili wróciła panna Johannessen. Elise miała rację: wiedźma nie

poszła czegoś zjeść, tylko spacerowała po terenie fabryki, cały czas obserwując drzwi!

- U Magdy był tłok, nie chciało mi się stać w kolejce - powiedziała, wieszając

kapelusz i palto na wieszaku.

Próbowała dać jej do zrozumienia, że wyszła na zakupy! Czarownica!

Złośliwa jędza! Elise była taka zła, że aż prychnęła.

- Jak sobie pani radzi, pani Ringstad? Widać już koniec?

- Niestety nie, panno Johannessen. Kiedy człowiek jest głodny, wolniej

pracuje. Nie miałam nic w ustach od siódmej rano, gdybym mogła pobiec do siostry i

zjeść chociaż kanapkę, na pewno praca szłaby mi szybciej.

Twarz panny Johannessen zrobiła się purpurowa.

- Jak pani śmie, pani Ringstad? Nie ma pani za grosz wstydu? Zmarnowała

pani co najmniej godzinę naszego cennego czasu, a teraz chce pani się zwolnić, bo

jest pani głodna? Ostrzegam panią. Jeśli nie będzie pani się starała, zwolnimy panią.

Młode panny stoją w kolejce do takiej pracy. Panny wykształcone. Z obyciem.

Odwróciła się do niej plecami i ruszyła w kierunku gabinetu Paulsena.

Zapukała i zniknęła za drzwiami.

Elise zrobiło się jednocześnie i zimno, i gorąco. Poszła na skargę? Powie

Paulsenowi, że zmarudziła czas w mieście, załatwiając swoje sprawy? Znów czuła, że

ma ściśnięte gardło. Co się stanie, jeśli i ona, i Emanuel stracą pracę? Z zaliczki na

książkę nie wyżyją. Z honorarium też nie, aż tak dużo chyba nie dostanie.

Pieniądze z Danii powinny wkrótce nadejść. Ile to mogło być? Czy mogła

mieć nadzieję, że będzie to dwieście, może trzysta koron? Wspólnie z Emanuelem

zarabiali sześćdziesiąt pięć koron miesięcznie. Jeśli dostanie sto dziewięćdziesiąt pięć

koron, będzie to odpowiadało ich trzymiesięcznym zarobkom. Te trzy miesiące będzie

mogła wykorzystać na szukanie nowej pracy.

Nadzieja zniknęła równie szybko, jak się pojawiła. To dzięki panu Paulsenowi

dostała tę pracę w kantorze, nikt inny nie chciał jej zatrudnić. Niewielkie

doświadczenie, które tu zdobyła, nie mogło się równać ukończonemu liceum, maturze

i szkole handlowej. Poza tym panna Johannessen na pewno postara się, żeby nie

dostała żadnych referencji. A jeśli coś napisze, to pewnie tylko tyle, że marnotrawi

czas i nic nie potrafi. Gdyby musiała stąd odejść, byłaby to katastrofa.

Skończyła za pięć czwarta. W brzuchu burczało jej z głodu, robiło jej się

niedobrze, kręciło się w głowie, ale była dumna i szczęśliwa, że sobie poradziła. To

był spory wyczyn, nie wierzyła, że da radę. Widziała, że panna Johannessen też się

tego nie spodziewała.

Pan Paulsen się nie pokazał. Jeśli miał jej coś ważnego do powiedzenia, to na

razie chyba z tego zrezygnował. Może udobruchał pannę Johannessen, mówiąc, że

sam zajmie się sprawą. Elise nie odniosła wrażenia, żeby Paulsen był z niej

niezadowolony, wręcz przeciwnie.

Nareszcie dzień pracy się skończył. Panna Johannessen zniknęła za drzwiami,

jak zwykle jako pierwsza. Elise była taka głodna, że wstając, zachwiała się. Ostatnio

w ogóle niewiele jadła. Ciągle się coś działo, od chwili kiedy wstawała rano, do

chwili kiedy wieczorem padała na łóżko. Niepokój o Emanuela też się do tego do-

kładał. Nawet kiedy miała okazję coś zjeść, to nie miała apetytu.

Dotąd jeszcze nie odpowiedziała na list Johana. Pewnie uznał, że jej milczenie

oznacza, że nie czuje się na siłach zerwać z Emanuelem. Może i dobrze. Przecież to

właśnie chciała mu napisać.

Czuła, że z trudem przełyka ślinę. Przetarła oczy. Zastanawiała się, jak da radę

pchać wózek z dwójką dzieci aż do Hammergaten, i nagle przypomniała sobie, że

dzisiaj w wózku będzie tylko jedno dziecko. Zabolało ją to. Opadła z powrotem na

krzesło, położyła się na stoliku i rozpłakała.

Wzdrygnęła się, kiedy poczuła czyjąś rękę na swoim ramieniu. Spojrzała

przestraszona. Sądziła, że jest sama, a teraz zobaczyła obok siebie majstra.

- Droga pani Ringstad, proszę nie tracić nadziei. Pani siostra mówiła mi o pani

mężu, ale to przecież nie musi być nic poważnego.

Elise wytarła oczy rąbkiem rękawa i pokręciła głową. Było jej wstyd, że widzi

ją w takim stanie.

- Wiedza lekarska cały czas robi postępy - ciągnął majster łagodnym głosem. -

Za parę lat będzie się zapewne leczyło i zapalenie płuc, i inne infekcje. Niedawno

czytałem artykuł niejakiego doktora Ouerena, zatytułowany Ból zębów - suchoty,

gdzie pisze, że niewłaściwe odżywianie powoduje gnicie zębów. Jeśli ludzie jedzą

tylko ziemniaki, kaszę, ryby i piją zepsute mleko, to odbija się to nie tylko na zębach,

ale na całym ich organizmie. Potem pojawiają się kłopoty z trawieniem, a także

suchoty.

Elise wstała, nie miała siły go słuchać. Wiedziała, że nie mówi tego ze złej

woli, ale nie było sensu rozmawiać o tym z kimś, kto tak niewiele wiedział o

warunkach życia zwykłych ludzi i ich możliwościach.

- Muszę odebrać synka. Paulsen spojrzał na nią zatroskany.

- Tym drugim też się jeszcze opiekujecie? - spytał. Elise miała wrażenie, że

„ten drugi” powiedział jakby z odrazą.

- Nie, dzisiaj przyjeżdżają po niego jego dziadkowie. Paulsen odetchnął z ulgą.

- Tak będzie najlepiej, i dla pani, i dla Hildy.

Elise czuła, że znów ma łzy w oczach. Nie rozumiała, czemu ciągle chciało się

jej płakać.

- Będę za nim tęsknić - powiedziała i załkała.

- Będzie pani za nim tęsknić? - spytał majster z niedowierzaniem. - Za

bękartem pani męża?

Elise pokręciła gwałtownie głową. Patrzyła na niego, a w oczach miała łzy.

- To grzeczny, miły chłopiec. Peder, Evert, Kristian, nawet mały Hugo i ja

także bardzo go polubiliśmy. A być może już go nigdy nie zobaczymy - powiedziała,

a łzy leciały jej po policzkach. Łkając, podeszła do wieszaka, wzięła chustę i

wybiegła.

Było jej wszystko jedno. - Niech sobie myśli, że jest niespełna rozumu. Nie

miała siły stać tam i prowadzić durnej rozmowy o zepsutych zębach i złym

odżywianiu.

„Bękart pani męża...” Co za obłudnik! Zrobił dziecko Hildzie i udawał, że to

dziecko jego bratanka. Nawet nie jedno, tylko dwoje! A teraz z odrazą w głosie mówił

o małym Sebastianie, chociaż wiedział, że Isac też nie był dzieckiem z prawego łoża.

Jak można było mieć szacunek do takiego człowieka! Że też musiała dla niego

pracować.

Ekscytowała się coraz bardziej, biegnąc w kierunku mostu. Powinna była

powiedzieć mu kilka słów prawdy, rzucić mu w twarz, co myśli o takiej obłudzie,

pokazać mu, jakim był hipokrytą!

Na drodze było tłoczno, robotnice z fabryki wracały do domu po drugiej

stronie rzeki i Elise musiała się przepychać. Powie Hildzie, z jakim durniem się

zadała. „Nie było porównania z Reidarem!” - prychnęła zniesmaczona. Nie rozumiała,

jak Hilda mogła wytrzymać z tym starym, przemądrzałym, mieszczańskim snobem!

Zatrzymała się tak nagle, że idąca za nią kobieta wpadła jej na plecy. U Hildy

ktoś był! Widziała cienie, poruszające się w oknie.

Któż to mógł być?

- Uważaj, jak idziesz! - krzyknęła ze złością w głosie kobieta z tyłu. Elise w

ciemnościach nie widziała jej twarzy, ale rozumiała, że mogła być zła. Na moście

panował ścisk, było ślisko, nie tylko dzieci bały się tędy chodzić.

Elise wymamrotała „przepraszam” i ruszyła dalej. Pełna napięcia otworzyła

furtkę, pośpieszyła do domu, zapukała i otworzyła drzwi.

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

W kuchni było pusto, ale z pokoju dochodziły głosy. Zajrzała do środka i ku

swojemu zdziwieniu zobaczyła, że na kanapie siedzą państwo Stangerud. Na środku

pokoju na podłodze siedział Sebastian i się bawił.

Elise poczuła, jak ogarnia ją fala ulgi. Więc jednak będzie mogła pożegnać się

z Sebastianem!

Stół nakryto haftowanym obrusem, to na pewno prezent od majstra. Filiżanki

do kawy też zapewne pochodziły od niego, Hildy nie byłoby na nie stać. Na środku

stołu stała patera z ciastkami. W pokoju unosił się wspaniały zapach świeżo

zaparzonej kawy.

Hilda roześmiała się.

- Wyglądasz, jakbyś spadła z księżyca. Stangerudowie się spóźnili, a kiedy nie

przyszłaś podczas przerwy obiadowej, pomyślałam, że zatrzymam ich jeszcze trochę.

Wiem, że chcesz się pożegnać z małym.

Elise skinęła głową i przywitała się uprzejmie z rodzicami Signe.

- Musiałam zostać w pracy w czasie przerwy. Strasznie się denerwowałam,

myślałam, że nie zdążę się z nim pożegnać.

Pani Stangerud uśmiechnęła się.

- Postanowiliśmy zostać do jutra. Elise spojrzała na Sebastiana.

- On już wie? - spytała.

- Tak, wytłumaczyłam mu, że będzie mieszkał w hotelu i dostanie dużo

dobrych rzeczy do jedzenia. Kupiliśmy mu też zabawki, żeby miał zajęcie.

Sebastian podniósł głowę znad zabawek, ich spojrzenia się spotkały. Chłopiec

się nie uśmiechał, nic nie mówił. „On rozumie”, pomyślała. Rozumie, że wyjeżdża,

smutno mu, ale nie protestuje. Może życie już go nauczyło, że protesty na niewiele się

zdają.

Elise uklękła i pogładziła chłopca po włosach.

- Będziesz dzisiaj spał w ślicznym pokoju, wiesz? Dostałeś prezent od babci i

dziadka?

- Ja też chcę prezent! - zawołał Hugo.

- I ja - dołączył podniecony Isac. - Gdzie jest prezent?

- Dostaniecie coś innym razem, dzisiaj prezent dostał Sebastian - powiedziała

Elise, zastanawiając się, co mogłaby dać chłopcom. Pomyślała, że pewnie wystarczy

zapakować jakiś przysmak z kuchni. Najważniejsze to odpakowywanie prezentu, sam

podarunek nie zawsze był najważniejszy.

Znów pogładziła Sebastiana po główce.

- Jesteś dobrym chłopcem. Bardzo cię polubiliśmy i będziemy za tobą tęsknić.

Mam nadzieję, że czasem nas odwiedzicie - dodała, patrząc na Stangerudów. - To

znaczy, jeśli akurat będziecie w Kristianii.

Oboje przytaknęli uroczyście.

Elise wstała i usiadła przy stole. Hilda przyniosła dzbanek i nalała jej kawy.

- Nie jadłaś nic od rana? Elise pokręciła głową.

- Panna Johannessen zabroniła mi wyjść.

- Powiem to... - zaczęła Hilda i zaraz zamilkła, przestraszona. - To

niewolnictwo - powiedziała. - Nie mogłaś kupić talerza zupy w fabryce? - spytała.

Elise znów pokręciła głową.

- Musiałam dokończyć pracę. Nie miałam czasu wyjść. Hilda podała jej paterę,

a Elise łapczywie sięgnęła po ciastko.

Pani Stangerud nachyliła się nad stołem.

- Bardzo przepraszam za moje wczorajsze zachowanie, pani Ringstad -

oznajmiła i lekko się zarumieniła. - Chyba powiedziałam coś, czego nie powinnam

była mówić, nie rozumiem, co mi się stało. Zachowanie mojej córki doprowadza mnie

do rozpaczy. Kiedy zobaczyłam, jak mój wnuk ładnie się bawi z pani dziećmi, jakim

jest otoczony ciepłem, z rozpaczy zareagowałam złością.

- Ciepło to tu akurat nie było - wtrącił żartobliwie jej mąż. Pani Stangerud

posłała mu bezradne spojrzenie.

- Chyba wiesz, że nie takie ciepło miałam na myśli - powiedziała i znów

zwróciła się do Elise. - Jako matka życzyłabym sobie mieć taką córkę. Pewnie

zazdrość sprawiła, że się tak zachowałam.

Zazdrość... czyżby pani Stangerud im zazdrościła? Miała przecież wielki

dwór, prawie równie duży jak Ringstad.

Wróciły do niej słowa pana Wang - Olafsena: „Pomyślała pani, że ma pani

coś, czego my nie mamy? Zdolność cieszenia się z drobiazgów, współczucie dla

ludzi, którym jest jeszcze gorzej, lojalność i poczucie wspólnoty”. Czy właśnie to

miała na myśli pani Stangerud?

Kobieta musiała zauważyć zdziwienie, malujące się na twarzy Elise.

- Ma pani tak wiele, pani Ringstad. Męża, który panią kocha, trzech dużych,

mądrych chłopców i małego Hugo, a do tego jeszcze śliczną małą córeczkę. Mam

nadzieję, że zdaje sobie pani sprawę z tego, jakie ma pani szczęście.

- No, no - zaprotestował jej mąż. - Nie zapominaj, że pani Ringstad żyje w

biedzie. Kiedy nie ma się wsparcia zamożnej rodziny i trzeba utrzymać się jedynie z

urzędniczych pensji, to nie wiem, jak w ogóle można przeżyć.

- Z tego, co wiem, stosunki Emanuela z jego rodzicami nie są najlepsze. Co

zresztą mnie nie dziwi po tym, jak się wobec nich zachował.

Elise juz miała otworzyć usta, żeby zaprotestować; w końcu jego rodzice też

nie byli w porządku, ale dala sobie spokój. Relacje między rodzicami Signe i

rodzicami Emanuela już wcześniej nie były najlepsze i nie chciała pogarszać ich

jeszcze bardziej.

Pani Stangerud odwróciła się do Elise.

- Rozmawialiśmy o tym wczoraj, mąż i ja. To ładnie z pani strony, że zajęła

się pani Sebastianem. Przecież ma pani tyle zajęć. Na pewno też nie było pani łatwo,

wiedząc, że...

Pani Stangerud umilkła. Elise uśmiechnęła się.

- Nie wolno włączać dzieci do kłótni dorosłych. Sebastian jest grzecznym,

miłym chłopcem, nie ponosi winy za to, co się stało.

- Jest pani bardzo wspaniałomyślna. Mam wrażenie, że Sebastian już zdążył

panią polubić, i wcale się nie dziwię. Mam nadzieję, że u nas też się zadomowi.

- Dzieci żyją teraźniejszością, szybko zapominają. Coś na pewno straci, ale też

coś zyska. Mam nadzieję, że Signe pozwoli państwu go zatrzymać. Takie ciągłe

przenosiny nie są dobre dla dziecka.

Na twarzy pani Stangerud pojawiło się zmartwienie.

- Też mamy taką nadzieję - powiedziała i spojrzała na trójkę bawiących się

spokojnie na podłodze dzieci. Odwróciła się do męża: - Chyba powinniśmy ruszać,

zanim Sebastian za bardzo się zmęczy - powiedziała.

Wszyscy wstali, a kiedy pani Stangerud zabrała się do ubierania Sebastiana,

Elise zaczęła ubierać Hugo, nie chcąc, żeby Sebastian się rozpłakał.

Była ciekawa, jak Sebastian zareaguje, kiedy nie zostanie posadzony na

wózku.

- Proszę mi powiedzieć - zaczął pan Stangerud zaniepokojony - czy znajdę tu

gdzieś w pobliżu dorożkę?

- Tak, przy Sagveien mieszka dorożkarz. Pobiegnę i spytam, czy może

podjechać.

- Dziękuję, jest pani bardzo uprzejma. Zaopiekujemy się pani synkiem.

Kiedy wróciła - siedząc na koźle obok dorożkarza - obaj chłopcy siedzieli na

wózku i szeroko otwartymi ze zdziwienia oczami przyglądali się koniowi.

- Gdy pani poszła, pozwoliłam Sebastianowi usiąść obok Hugo - tłumaczyła

się pani Stangerud.

- Był smutny? - spytała Elise.

- Tak, rozpłakał się, kiedy pani zniknęła.

Elise poczuła, że ma ściśnięte gardło. Nie pierwszy raz dzisiaj. Smutna,

pomogła pani Stangerud wnieść płaczącego Sebastiana do dorożki. Pomachała mu na

pożegnanie.

Hugo śledził wzrokiem znikające światła dorożki.

- Dokąd jedzie Bastian?

- Sebastian jedzie do babci i dziadka.

- Bastian będzie się bawił jutro z Hugo?

- Nie, jutro nie. Innym razem.

- Innym razem - powtórzył Hugo zadowolony.

ROZDZIAŁ JEDENASTY

Skręcając w Hammergaten, zobaczyła, że w oknie pokoju się pali. Pewnie

Emanuel wrócił! Ciekawe, jak się czuje?

Peder wybiegł jej na spotkanie, musiał zobaczyć ją z okna pokoju w świetle

gazowej latarni.

- Elise?

Buzia dziecka była rozpromieniona.

- Emanuel wrócił! Nie jest chory! W ogóle się nie przewraca, ani razu się nie

przewrócił!

- To dobrze, Peder - powiedziała Elise, uśmiechając się. Pomogła Hugo zejść z

wózka.

W tym samym momencie zauważyła, że Peder zamilkł. Kiedy się odwróciła,

zobaczyła, że cala radość zniknęła z jego twarzy.

- Wiedziałeś, że państwo Stangerud przyjdą dzisiaj po Sebastiana -

powiedziała Elise, próbując się przed nim tłumaczyć.

- Tak, ale myślałem... - zaczął Peder i urwał. Zaniósł się płaczem.

- Duzi chłopcy nie płaczą z takiego powodu. Masz Hugo i Jensine, nie użalaj

się nad sobą.

- Nie dlatego płaczę - odezwał się Peder schrypniętym głosem. - Płaczę, bo żal

mi Sebastiana. On nie ma Hugo ani Jensine. Nawet mnie już nie ma!

- Ale ma swoich dziadków, duży dom, własny pokój i mnóstwo zabawek. Poza

tym będzie codziennie mógł jeść bułeczki.

Peder przestał płakać.

- Powiedziałaś: bułeczki?

Elise wniosła Hugo do kuchni i zamknęła za sobą drzwi.

- Państwo Stangerud obiecali odwiedzić nas, kiedy będą w Kristianii. Musisz

teraz być grzeczny Peder. Wiem, że jest ci przykro, mnie też chce się płakać, ale

musimy myśleć o Emanuelu, który z trudem wytrzymuje dziecięce krzyki, i o państwu

Stangerud, którzy nie mają innych wnuków. Nawet córka, ta wiedźma, ich opuściła! -

powiedziała Elise wzburzona zachowaniem Signe. - Nie będziecie musieli wieczorem

kłaść trojga maluchów, a rano nie będziecie musieli pomagać mi przy ich ubieraniu.

Przybędzie mi czasu, będzie nas stać na więcej, skoro ubyło jednej osoby do

nakarmienia i opieki. Posiłki będą spokojniejsze.

Peder stał spokojnie i patrzył na nią dorosłym wzrokiem.

- Chyba żartujesz, Elise. Dobrze wiesz, że Sebastian śpi jak kamień, je mało

jak myszka i chodzi w ubraniach, które dostaje po mnie i po Hugo i z pomocy na

Mollergata. Oszukujesz mnie, bo nie chcesz, żebym płakał, ale głównie oszukujesz

siebie.

Elise stała i słuchała. Po chwili schyliła się, objęła go i przyciągnęła do siebie.

- Masz rację, Peder. Mówię takie głupie rzeczy, bo nie chcę, żebyś się smucił.

Tak naprawdę to jest mi tak samo smutno jak tobie.

Poczuła mokry policzek przy swojej twarzy i przytuliła go mocniej.

- Musimy sobie pomagać - wyszeptała mu do ucha. - Bardzo cię kocham,

Peder.

W pokoju rozległy się kroki. Szybko puściła chłopca i wyszła Emanuelowi na

spotkanie.

- Witaj w domu! - powiedziała. Podeszła i go uściskała. - Peder jest

nieszczęśliwy, bo Sebastian wyjechał.

Emanuel posłał chłopcu zdziwione spojrzenie.

- Myślałem, że się ucieszysz, bo będziesz miał mniej pracy. Peder pokręcił

głową, wycierając dłońmi oczy.

Elise pogładziła go po rozczochranej czuprynie.

- Żal mu Sebastiana.

- Żal ci go? Nie ma powodu, żeby było ci go żal. Będzie sobie żył jak książę.

- Jak książę? - powtórzył Peder zdziwiony i nieco przestraszony. - Jak Olav?

On tez nie ma się z kim bawić. Widziałem jego zdjęcie w gazecie. Siedział na

wielkim krześle w wielkim pokoju, zupełnie sam. Według mnie wyglądał smutno.

Elise znów przypomniała sobie słowa pana Wang - Olafsena. Czy właśnie to

miał na myśli? Że ważne jest mieć wokół siebie bliskich?

Emanuel pokręcił głową.

- Tak nie można mówić, Peder. O naszym następcy trony należy mówić z

szacunkiem. Poza tym on nie jest sam, tylko ze swoją mamą, królową Maud.

- Tak czy inaczej wyglądał smutno. Nawet jeśli miał na sobie marynarskie

ubranko i błyszczące buciki.

Elise zdjęła z Hugo wierzchnie ubranie i posadziła go w kąciku z zabawkami.

- Jensine już jest? - spytała.

- Tak, Kristian i Fvert ją przyprowadzili. Wszyscy troje są w pokoju.

Wróciłem przed południem i od razu rozpaliłem w piecu. Było bardzo zimno, bałem

się, że złapię przeziębienie.

- Jak się czujesz? - spytała Elise, patrząc na niego.

- Dobrze. Był tu już Paul Georg. Jutro złożę wypowiedzenie z pracy.

Elise spojrzała na niego z przestrachem.

- Nie powinieneś zaczekać i zobaczyć, jak będzie?

- Jak co będzie? - spytał Emanuel, posyłając jej wyzywające spojrzenie.

- Co będzie... ze sklepem.

- Może być tylko dobrze, skoro będę pracował razem z Paulem. Już. znalazł

mi lokal. Mogę wynająć część małego domku na Maridalsveien, naprzeciwko

Voienveien. Właściciel jest murarzem, mieszka w domu obok. Na strychu i w

suterenie mieszkają robotnicy, poza tym w piwnicy działa warsztat stolarski, dlatego

czynsz jest niski. Dostanę małe pomieszczenie, z drzwiami wychodzącymi na ulicę.

Dom znajduje się w doskonałym punkcie. Pomyśl o robotnikach, którzy będą

przechodzić obok mojego sklepu w drodze do fabryki. Jeśli wystawię ładny towar w

oknie sklepowym, ludzie wejdą, żeby kupić to czy owo.

- Chcesz powiedzieć, że dostaniesz główne pomieszczenie z drzwiami i oknem

na ulicę?

Emanuel przytaknął, dumny z siebie.

Nie miała serca pozbawiać go radości, ale w głębi duszy czuła narastające

wątpliwości. Nie wierzyła, żeby czynsz naprawdę był ' taki niski, że „nie warto nawet

wspominać”, poza tym skąd weźmie pieniądze, żeby kupić te wszystkie ładne rzeczy,

które będzie sprzedawał? A poza tym robotników mieszkających nad rzeką Aker nie

stać na kupowanie rzeczy zbędnych, służących do dekoracji. To powinien wiedzieć.

- To miło ze strony Schwenckego.

To było wszystko, na co się zdobyła. Odwróciła się do piecyka i postawiła

garnek na piecu.

Kiedy dzieci znalazły się już w łóżkach i w domu zapanował spokój, usiadła

jak zwykle z koszykiem do cerowania na kolanach. Emanuel czytał gazetę.

- Poczytasz mi na głos? Nie starcza mi czasu na czytanie gazety. Od razu

zaczął czytać.

- „Należy teraz sprzątnąć w kurnikach, najlepiej je wybielić. Dni robią się

coraz krótsze i kury coraz więcej czasu spędzają wewnątrz. Ważne, żeby jak

najwięcej światła wpadało przez duże, czyste okna”.

Elise się uśmiechnęła.

- Nie trzymamy kur. Nie znalazłeś nic ciekawszego niż ten artykuł?

Emanuel roześmiał się i poszukał innego.

- Umarła żona Jonasa Lie. Mogę przeczytać ci nekrolog. „W chwili, kiedy

słońce uległo jesiennemu zmrokowi nad pięknym Elisefryd, gdzie zebrała się cala

rodzina, oddała ostatnie tchnienie - łagodnym westchnieniem błogosławiła zebranych

wokół niej najbliższych”.

- To smutne, nie możesz przeczytać czegoś pogodniejszego?

- Piszą, że jej życie to historia życia „dobrej żony”. Poznali się, kiedy ona

miała dziewiętnaście lat, i „ta młodzieńcza miłość towarzyszyła im codziennie przez

resztę życia”. Musieli być dobrym małżeństwem - powiedział Emanuel zamyślony. -

Wyobrażasz sobie, być zakochanym przez tyle lat! Posłuchaj, co piszą dalej. „Ta

pracowita ręka nie będzie już przelewać jego myśli na papier, spocznie, czekając na

niego gdzie indziej” - przeczytał Emanuel i spojrzał na nią. - Ładnie powiedziane.

Przepisywała jego książki, a teraz czeka na niego w niebie.

- Czy zdarza ci się wątpić, że jakieś niebo naprawdę istnieje? - spytała Elise,

zerkając na niego znad koszyka.

- Był taki moment, że w to wątpiłem. Kiedy odbywałem służbę w straży

granicznej i kiedy spotkałem Signe. W tym okresie przestałem zmawiać pacierz.

Wtedy wszystko się zagmatwało, byłem nawet skłonny uwierzyć, że nie ma żadnego

Boga. Teraz znów zacząłem się modlić. Szczególnie po tym, jak zaczęły się te

zawroty głowy. Przestraszyłem się, że mogłem zapaść na poważną chorobę.

Nie pierwszy raz przyznawał, że zawroty go przestraszyły.

- Może znów powinieneś wstąpić do Armii? Nie musisz być oficerem.

Emanuel pokręcił głową.

- Jeśli zostanę kupcem, to nie będę miał czasu.

- Poczytaj mi jeszcze, proszę.

- „Prawo głosu nakłada obowiązek - zaczął. - Wszystkie kobiety, które

spełniają podane niżej warunki: skończyły dwadzieścia pięć lat, same lub poprzez

męża zapłaciły podatek, mogę się stawić przy urnach w dniu wyborów”.

Elise była oburzona.

- A co z tymi, których nie stać na płacenie podatku? My nie mamy nic do

powiedzenia w tym kraju? Czy tylko kobiety, które nic nie robią, ale których mężowie

osiągają wysokie dochody, mają prawo decydować?

Emanuel uśmiechnął się.

- „Mensch, ärgere dich nicht!” - jak mawiał mój ojciec. Tutaj jest coś napisane

o pielęgnacji obuwia dziecięcego: „Rada dla oszczędnych matek. Przejrzyjcie zimowe

buty dzieci i w ogóle obuwie zimowe, żeby było gotowe do włożenia. Zelówki

wytrzymają co najmniej dwa razy dłużej, jeśli przetrze się je olejem malarskim

(lnianym), zanim zacznie się ich używać”.

Dalej przeglądał gazetę.

- Jest też artykuł o diecie bazującej na kwaśnym mleku i zarazkach ospy w

naszym organizmie, napisany przez doktora Ospa.

- Nazywa się Osp i pisze o ospie? - roześmiała się Elise.

- Na to wygląda. Czytałem go, zanim przyszłaś. Twierdzi, że tajemnica

długiego życia tkwi w kwaśnym mleku. Jest takie specjalne bułgarskie czy tureckie,

które nazywa się yougurth.

- Kwaśnego mleka nam nie brakuje, mam wrażenie, że prawie natychmiast

kwaśnieje.

Emanuel odłożył gazetę.

- To był długi dzień, w szpitalu wcześnie się wstaje. Chyba pójdę się położyć.

- Już? - zdziwiła się Elise. - Zdążyłam zacerować zaledwie dwie pończochy.

- To, że ja się położę, nie znaczy, że ty też musisz. Elise odstawiła koszyk z

cerowaniem.

- Mogę zrobić to jutro. Ja też dzisiaj wcześnie wstałam. Poza tym miałam

straszny dzień w kantorze. Samsona nie było i panna Johannessen zrobiła ze mnie

gońca. Musiałam zanieść pocztę do „Pałacu”, na Kirkegaten i na Radhusgaten.

Spotkałam pana Wang - Olafsena. Był jak zawsze bardzo uprzejmy i nawet zaprosił

mnie na kawę, ale musiałam odmówić.

Emanuel spojrzał na nią uważnie.

- Powiedziałaś mu o mnie?

- Bardzo oględnie. Pytał o ciebie, nie chciałam kłamać.

- Nie musiałaś chyba mówić, że jestem w szpitalu.

- Pomyślałam, że będzie ci miło, jeśli Carl Wilhelm cię odwiedzi.

Emanuel pokręcił głową.

- Nie mam ochoty się z nim spotykać. Elise spojrzała na niego zdziwiona.

- Dlaczego? Przecież się przyjaźniliście. Emanuel wzruszył ramionami.

- Idziesz? - spytał.

Zgasiła lampę naftową i poszła za nim, próbując zwalczyć swoją niechęć.

Pewnie będzie chciał ją wziąć.

Chłopcy zapomnieli przynieść drewno i wodę, musiała to zrobić przed

pójściem do łóżka. Kiedy w końcu przyszła, Emanuel położył się już na łóżku. Nie

leżał z rękami nad głową, przypatrując się jej niecierpliwie z pożądaniem, tylko zakrył

się kołdrą po sam czubek nosa. W pokoju było lodowato zimno, pewnie marzł.

- Zanim trafiłem do szpitala, też było tu tak zimno? Czy może w ostatnich

dniach tak się ochłodziło?

- Przepowiadają bardzo mroźną zimę.

- Zostawmy uchylone drzwi na korytarz, może wpadnie trochę ciepła. Mam

nadzieję, że na Maridalsveien 104 będzie cieplej - dodał, drżąc z zimna.

- Nie możesz cieplej się ubrać? Poza tym można na pierzynę położyć jeszcze

wełniany koc.

- Cieplej się ubrać? To znaczy jak? Mam na sobie nocną koszulę.

- Możesz włożyć wełniane skarpety, ja tak robię. Emanuel się roześmiał.

- Może chcesz, żebym jeszcze włożył szlafmycę? Jak mój dziadek.

- Już cię w niej widzę - odpowiedziała Elise, śmiejąc się. Drżąc z zimna,

naciągnęła na siebie nocną koszulę i weszła do niego do łóżka.

Emanuel przyciągnął ją do siebie.

- Dobrze mieć cię znów przy sobie, nawet jeśli nie mogę liczyć na żadne

romantyczne uniesienia.

- Nie rozumiem?

- Nie jestem w stanie nic z siebie wykrzesać, ale dobrze jest znów trzymać cię

w ramionach.

Poczuła ulgę i jednocześnie wstyd. To pewnie wina choroby, współczuła mu.

„Ale nie jestem jedyną kobietą w okolicy, która czuje ulgę, kiedy jej mąż nie może”,

tłumaczyła się sama przed sobą. Szóstka dzieci wystarczy, a jeśli Emanuel

rzeczywiście jest chory, nie będą w stanie co roku zająć się kolejnym dzieckiem.

Przypomniała sobie, co opowiadała jej Hilda, i wzdrygnęła się. Jedna z

pomocnic z przędzalni Graaha poszła do mężczyzny na Sandakerveien i „pozbyła się

kłopotu”. Mężczyzna prowadził jakiegoś rodzaju „gabinet lekarski” na strychu i żył ze

spędzania płodów szydełkiem czy innym narzędziem, które wkładał kobiecie do

rodka. Znów się wzdrygnęła.

- Drżysz, zimno ci? - spytał Emanuel.

- Nie, tylko przypomniała mi się taka okropna historia, którą niedawno

opowiedziała mi Hilda.

Elise powtórzyła mu, co usłyszała.

- Dlaczego teraz sobie o tym przypomniałaś? Poczułaś ulgę, że wciąż jeszcze

nie najlepiej się czuję?

- Widzę, co się dzieje w rodzinach, w których co roku pojawia się dziecko.

- I tylko dlatego poczułaś ulgę?

- A jaki miałby być inny powód? Emanuel wsunął rękę pod jej koszulę.

- Pozwól mi się dotknąć.

Zaczął pieścić jej piersi, ale zbyt gwałtownie - poczuła ból. Jego ręka

powędrowała w dół, gładził jej brzuch, włożył rękę między jej nogi. Poruszał palcami,

szybko i mocno, jakby chciał ją zachęcić, ale rezultat był wręcz odwrotny.

- Ty chyba też nie jesteś w formie - powiedział, ciężko dysząc.

- Pewnie jestem zbyt zmęczona. Cofnął rękę.

- Kiedy wyzdrowieję, a ty dostaniesz kogoś do pomocy w domu, wszystko się

zmieni.

Elise przytaknęła, ale w głębi duszy nie wierzyła, że jego marzenie się spełni.

- Dobranoc, Emanuelu. Dobrze, że znów jesteś w domu.

„Jutro muszę napisać do Johana”, pomyślała. „Napiszę do niego, kiedy przyjdę

do Hildy w trakcie przerwy obiadowej”.

ROZDZIAŁ DWUNASTY

Kochany Johanie!

Bardzo dziękuję za Twój list. Powinnam była Ci od razu odpowiedzieć i

uspokoić, że nic się nie stało. Na pewno żadne nieszczęście, jak się tego obawiałeś.

Odpisałam Ci natychmiast tego samego dnia, ale musiałam spalić list. Spróbuję Ci

wytłumaczyć dlaczego.

Przede wszystkim chcę Cię zapewnić, że kocham Cię tak jak dawniej. Uczucie,

które z biegiem lat się umocniło, istniało już, kiedy byliśmy dziećmi, kiedy się

zaręczyliśmy, i jest tak silne, że nigdy nie wygaśnie. Jestem przekonana, że byliśmy

sobie przeznaczeni, nie rozumiem, dlaczego los nas rozdzielił. Oboje wiemy, że tak się

stało, ale nie wiemy dlaczego.

Kiedy dostałam Twój list, odbyłam długą rozmowę z Hildą. Potem

rozmawiałam z przyjacielem Emanuela. Oboje byli zgodni: uważali, że moje

małżeństwo z Emanuelem to błąd, który unieszczęśliwił nas oboje. Postanowiłam

porozmawiać poważnie z Emanuelem i zaproponować, żebyśmy rozeszli się w

przyjaźni. Czy dostalibyśmy rozwód, tego nie wiem, ale uważam, że nie powinniśmy

dalej razem żyć.

Tego wieczoru coś się jednak zdarzyło. Emanuel zemdlał na ulicy niedaleko

naszego domu i trafił do szpitala. Do dzisiaj nie wiem, czy upadł, bo było ślisko, czy

dlatego, że źle się poczuł. Od kilku miesięcy miewał zawroty głowy. Ostatnio zdarzało

się też, że czasem nogi odmawiały mu posłuszeństwa. Nie chcę opisywać w szczegó-

łach stanu jego zdrowia, ale pewnie rozumiesz, że cała ta sytuacja nie pozwoliła mi

postąpić tak, jak to sobie zaplanowałam.

Wczoraj wrócił ze szpitala. Wydaje się zdrowy, ale nie jestem pewna, czy

naprawdę nic mu nie jest. Lekarz w szpitalu ostrzegł go, że może cierpieć na jakaś

chroniczna chorobę (która może prowadzić do stopniowego paraliżu), ale pewności

nie ma. Emanuel w to nie wierzy, czy raczej nie chce spojrzeć prawdzie w oczy.

Postanowił wypowiedzieć swoją pracę w zakładach Myren i zająć się kupiectwem.

Chyba nie muszę Ci więcej tłumaczyć. Nie marnuj sobie życia, licząc na mnie.

Tłumaczę sobie, że miałam szczęście, bo doświadczyłam miłości: wielkiej,

prawdziwej, gwałtownej jak burza, która nie pozostawia żadnej wątpliwości, w której

nie ma miejsca na nikogo drugiego.

Wciąż jeszcze jesteś młody, masz przed sobą przyszłość. Przed Tobą morze

możliwości, które większości nie są dane. Zrób z nich użytek'.

Myślę o Tobie, śnię o Tobie i życzę Ci wszystkiego najlepszego.

Twoja Elise

PS. Moja książka została przyjęta przez norweskie wydawnictwo Grondahl &

Son. Redaktor namawia mnie, żebym dalej pisała. Pomyślałam, że napiszę powieść o

kobiecie, która znalazła się w sytuacji podobnej do mojej, ale wczoraj spotkałam

pana Wang - Olafsena, „dżentelmena”, jak nazwał go Peder. Podsunął mi pomysł,

który sprawił, że całą noc dzisiaj nie spałam. Zaproponował, żebym napisała książkę

o Pederze. Może w ten sposób dzieci z lepszych rodzin zrozumieją, jak mają dobrze, a

dorośli, że nie zawsze rzeczy materialne są najważniejsze.

Elise odłożyła ołówek i podniosła głowę.

- Jak myślisz, jak Johan to przyjmie?

- Piszesz mu, że nie możesz odejść od Emanuela? - spytała Hilda, przyglądając

się jej. - A czego się spodziewasz?

- Przypuszczam, że zrozumie. Johan jest rozsądny, potrafi wczuć się w

sytuację innych.

- Masz o nim wysokie mniemanie. Coś ci powiem, Elise. Każdy myśli przede

wszystkim o sobie. Nie ma człowieka, który by postawił innych przed sobą, a jeśli

ktoś twierdzi coś innego, to jest hipokrytą.

Elise kiwała głową, zamyślona.

- Możliwe, ale jestem pewna, że mnie zrozumie, chociaż pewnie będzie mu

przykro.

- No to znasz odpowiedź. Będzie mu przykro.

- Mnie też jest przykro.

Pisząc list, kilka razy powstrzymywała płacz, teraz znów miała ochotę się po

prostu rozpłakać. Hilda kiwała głową.

- Nigdy cię nie zrozumiem, Elise.

Następnego dnia, podczas przerwy na obiad, poszła do miasta i odwiedziła

redakcję. Na szczęście pan Guldberg był na miejscu. Uniósł brwi i posłał jej

zdziwione spojrzenie. W tym momencie przypomniała sobie, że zapomniała poprosić

Hildę, żeby pożyczyła jej sukienkę i kapelusz. Guldberg co prawda widział ją już w

tym ubraniu, kiedy spotkał ją w towarzystwie Wang - Olafsena, ale teraz - gdy po raz

drugi zobaczy ją w jej starej sukni i szalu - będzie miał potwierdzenie tego, co

zapewne od początku podejrzewał.

„Nie mam siły odgrywać przed nim wielkiej damy”, pomyślała i wysunęła

brodę do przodu. „Równie dobrze może to wyjść na jaw teraz”.

Guldberg był na tyle uprzejmy, że udawał, iż nie zauważył, że próbowała

udawać kogoś, kim naprawdę nie była.

- Mam pewien pomysł na książkę i chciałabym usłyszeć, co pan o tym sądzi,

zanim siądę do pisania.

Wyglądał na zawiedzionego.

- Nie chce pani pisać o mężczyźnie, który popełnia mezalians, i o kłopotach,

jakie spotykają młodą parę, ponieważ małżonkowie pochodzą z tak różnych

rodowisk?

- O tym też kiedyś napiszę. Nawet już zaczęłam. Mam już nawet tytuł:

Thomasine, ale pomyślałam, że najpierw napiszę inną książkę.

Guldberg oparł łokcie o blat biurka, złożył dłonie i wsparł o nie brodę,

przypatrując się jej z pewnym sceptycyzmem.

- Proszę mówić!

- Pomyślałam, że napiszę książkę dla dzieci. O przygodach małego chłopca z

biednej robotniczej rodziny. Jest to dziecko pełne ciepła i dobroci, ma dobre serce,

każdemu chce pomóc, ale los nie jest dla niego łaskawy. Dzieci z bogatych rodzin na

pewno będą chętnie o nim czytały, dorośli zaś z pewnością będą mieli łzy w oczach.

Dzieci lubią współczuć innym, czy to jakiemuś zwierzęciu, czy komuś, kto cierpi.

Może przy okazji też się czegoś nauczą: zrozumienia, tolerancji. Może nauczą się nie

osądzać.

Pan Guldberg opuścił ręce. Zauważyła, że zmienił się wyraz jego twarzy.

- Będzie pani potrafiła wczuć się w sytuację takiego dziecka? Nie mówiąc o

sposobie jego myślenia i języku?

- Nie byłam z panem do końca szczera. Pozwoliłam panu wierzyć w to, że

pochodzę z „dobrej” rodziny, prawda jest jednak taka, że dorastałam w

dwupokojowym robotniczym mieszkaniu, matka miała suchoty, a ojciec pił. Byłam

prządką w przędzalni Nedre Voien, nazywanej też przędzalnią Graaha. Moja siostra

była tam pomocnicą, a moi bracia pracują jeden jako pomocnik woźnicy, drugi zaś

pomaga woźnemu w szkole w Sagene. Bałam się, że jeśli powiem prawdę, to moja

książka nie zostanie przyjęta, dlatego pożyczyłam suknię i kapelusz od siostry.

Guldberg zdawał się porażony.

- Ale przecież pani... Pani nie mówi tak jak oni.

- Moja matka nauczyła mnie i siostrę wyrażać się tak jak ludzie po drugiej

stronie rzeki, mając nadzieję, że zapewni nam to lepszą przyszłość. Dzieci się z nas

wyśmiewały, często cierpiałam z tego powodu. Mówiono, że zadzieramy nosa, że

mamy się za lepszych od nich.

- Czy to znaczy, że w Podciętych skrzydłach opisuje pani rzeczy, które pani

sama przeżyła?

- W pewnym stopniu. Piszę o ludziach, których znam. To ja stałam wtedy na

moście i przekonywałam młodą matkę, żeby nie skakała do rzeki. Miał pan rację,

kiedy pan mówił, że można odnieść wrażenie, że na własne oczy widziałam nędzny

pokój kobiety, która poszła na ulicę, żeby zarobić na utrzymanie swoich dzieci.

Guldberg kręcił głową, wyraźnie wstrząśnięty.

- Nie miałem pojęcia, pani Ringstad. Myślę, że dostałem nauczkę. Nie należy

sądzić po pozorach, to prawda. Chciałbym móc obwieścić całemu światu, kim jest

Elias Aas, ale rozumiem, czemu pani tego nie chce.

- Zaszkodziłabym swojej rodzinie i sobie. Mój mąż pochodzi z dużego dworu.

Kiedy się poznaliśmy, służył jako oficer w Armii Zbawienia, na pewno nie byłby

zachwycony.

- Domyślam się. Będę milczał jak grób, jak to się mówi. Zamilkł, zatopiony w

swoich myślach. Nagle jego twarz się rozpromieniła, podniecony uderzył pięścią w

stół.

- Genialny pomysł, pani Ringstad! Niech pani napisze o dziecku z pani

rodowiska, opisze jego dzień, opowie o zimnie i głodzie, niech czytelnicy to poczują.

Niech to będzie wzruszająca historia,, która chwyta za gardło, jak baśń Dziewczynka

z zapałkami, która nigdy się ludziom nie znudzi. Hans Christian Andersen też

pochodził z biednej rodziny, jego matka prała, żeby utrzymać rodzinę, i piła. Tylko

proszę, niech bohater nie mówi gwarą i proszę nie pisać o dziwkach, rozpuście i

pijakach, bo nie uda mi się sprzedać nawet jednego egzemplarza.

- Bohater nie będzie wiarygodny, jeśli będzie „ładnie” mówił - zaprotestowała

Elise.

- No dobrze, niech mówi tak, jak mówią dzieci w tamtych stronach, ale proszę

pamiętać o moich pozostałych zastrzeżeniach - powiedział Guldberg i wstał. - To

dzisiaj najlepsza wiadomość. Zaraz pójdę po zaliczkę dla pani.

Elise patrzyła na niego przerażona.

- Ale... ja przecież jeszcze nic nie napisałam.

- Wierzę w panią, pani Ringstad. Wiem, że potrafi pani pisać. Proszę nająć

kogoś do pomocy w domu i jeszcze dzisiaj wieczorem usiąść do pisania!

Guldberg wyszedł, Elise została sama. Była przestraszona i niepewna. A jeśli

nie będzie miała czasu, żeby pisać? Nie mogła wziąć pieniędzy za coś, czego nie

zrobiła.

Wkrótce Guldberg wrócił, trzymając w ręku kopertę.

- Na książkach dla dzieci nie zarabiamy tak dobrze jak na powieściach dla

dorosłych, ale dam pani dwadzieścia koron zaliczki.

- Wolałabym zaczekać i zobaczyć, jak mi będzie szło pisanie.

Mężczyzna uśmiechnął się i pokręcił głową.

- Nasi wielcy pisarze często dostają pieniądze, zanim cokolwiek napiszą. Pani

jeszcze do nich nie należy, ale nie zdziwiłbym się, jeśli pewnego pięknego dnia tak się

stanie. Proszę przyjąć tę zaliczkę, pani Ringstad. Nie musi pani mi jej zwracać, nawet

jeśli z książki nic nie wyjdzie - powiedział, niemal wciskając jej kopertę do ręki. -

Dziękuję, że powiedziała mi pani prawdę. Dało mi to do myślenia.

Pan Guldberg ukłonił się, co znaczyło, że rozmowa dobiegła końca. Elise

pośpiesznie wyszła z pokoju.

Miała wrażenie, że koperta ją pali. Guldberg zrobił to, bo jej współczuł, była

tego pewna. Czuła, że palą ją policzki. Co za wstyd! Współczuł jej, bo powiedziała

mu o matce chorej na suchoty i ojcu, który był pijakiem. Nie powiedziała mu jednak,

e ojciec nie żyje, a matka wyszła ponownie za mąż za mężczyznę z dobrej rodziny,

e Hilda pozostawała na utrzymaniu mężczyzny o wysokiej pozycji społecznej, a ona

sama mieszkała w domu z ogrodem. Nędznym w porównaniu z willami na wzgórzu

Aker czy na Josefine gate, ale w domu nie było szczurów, a na korytarzu smrodu

wychodka. Poza tym wcale nie byli biedni, mimo że nie starczało im na wszystkie

potrzeby.

Najgorsze jednak, że nie powiedziała mu najważniejszego, mianowicie że jej

zamiarem nie było pisać o biedzie, tylko o znaczeniu miłości i uczucia, o tym, że

drobiazgi potrafią cieszyć tak samo jak rzeczy drogie i cenne. O tym, że ludzie, którzy

mieszkają w ciężkich warunkach, nie muszą być nieszczęśliwi, i o poczuciu

wspólnoty tych, którzy mieszkają wzdłuż rzeki - ludzi, którzy sobie pomagają i

troszczą się o siebie, czego wszyscy mogą im pozazdrościć.

Elise westchnęła. Może przesadzała. Prawda była taka, że życie było tu ciężkie

i że tak naprawdę nie ma czego zazdrościć, no chyba że poczucia wspólnoty.

W tym momencie zobaczyła przed sobą twarz Pedera, który stał przed nią z

szeroko otwartymi oczami i mówił jej: „Przede wszystkim sama siebie oszukujesz...”

Nie zazdrościł nawet następcy tronu, który przecież mieszkał w pięknym

zamku i nosił „marynarskie ubranko i błyszczące buciki”, było mu żal Sebastiana, bo

musiał ich opuścić, chociaż wiedział, że Sebastian będzie teraz jadał bułeczki na

niadanie.

Więc może jednak miała rację...?

ROZDZIAŁ TRZYNASTY

Kiedy wróciła do domu z kantoru, Emanuel stał przy piecyku i gotował

ziemniaki, a Jensine siedziała na podłodze, na dywaniku ze szmatek, i bawiła się

swoimi zabawkami. Elise spojrzała na niego zdziwiona.

- Wcześniej skończyłeś? - spytała. Emanuel odwrócił się do niej i się

uśmiechnął.

- Zrobiłem to, o czym ci mówiłem. Złożyłem wymówienie. Elise też

próbowała się uśmiechnąć, ale nie dała rady.

- Jak zareagowali?

- Uznali, że chyba oszalałem. Podobno dzisiaj niezwykle trudno jest zdobyć

pracę w kantorze. Nie wspomniałem nic o moich planach.

Elise nie odpowiedziała, próbowała ukryć zmartwienie. Podniosła Jensine z

podłogi.

- Tak mało czasu spędzam z małą. Rano odwożę ją prosto do pani Jonsen, a

kiedy wracam, ona już idzie spać.

- Jest do ciebie list. Nareszcie! Elise aż podskoczyła.

- Do mnie? - spytała.

- Nie od Johana, tylko od wydawnictwa w Danii - powiedział Emanuel

ostrzejszym tonem i znów odwrócił się w stronę piecyka.

Elise udała, że nie usłyszała pierwszych słów.

- Myślisz, że to honorarium? - spytała.

- Jestem tego pewien. Mieli ci je wysłać pod koniec października, a już jest

początek listopada.

Rozdarła kopertę. Wszystko się zgadzało, to była informacja o jej honorarium.

- Piszą, że wypłaci mi je bank, Christiania Bank i Kreditkasse na Stortorvet.

Emanuel odwrócił się do niej i niecierpliwie spytał:

- Ile to jest?

- Sto czterdzieści siedem koron.

- Nie więcej?

- Nie więcej? Tyle zarabiam przez cztery miesiące w kantorze!

- Ale napisanie książki zajmuje ci więcej niż cztery miesiące.

- Czy ktoś twierdził, że pisarze dobrze zarabiają? Może z wyjątkiem tych

najlepszych. Poza tym dostałam dzisiaj dwadzieścia koron zaliczki na poczet

następnej książki, którą mam napisać dla wydawnictwa Grondahl & Son.

Emanuel uniósł brwi.

- Zaliczkę na poczet następnej książki? Myślałem, że dopiero zaczęłaś ją

pisać.

- Jeszcze nawet nie zaczęłam. Poszłam do nich podczas przerwy obiadowej i

zaproponowałam, że napiszę książkę dla dzieci. Guldberg tak się tym zachwycił, że

dał mi zaliczkę, mimo że nie napisałam jeszcze nawet jednego zdania.

Emanuel zamrugał.

- Dostałaś pieniądze, mimo że nic jeszcze nie napisałaś? Elise przytaknęła.

Czuła, jak rozpiera ją duma.

- Próbowałam protestować, ale powiedział, że nie będzie żądał zwrotu, nawet

jeśli książka okaże się nieudana.

- Boże drogi, rzeczywiście musi w ciebie wierzyć! O czym chcesz pisać?

- O Pederze!

Emanuel zmarszczył czoło, spochmurniał.

- Chyba nie zamierzasz pisać o nas?

- Nie, książka będzie o Pederze - powiedziała Elise i się roześmiała. - Nie rób

takiej przerażonej miny. Dam ci do przeczytania każde zdanie, jeśli coś ci się nie

będzie podobało, to skreślę. To będzie książka o małym, bystrym chłopcu, który

mówi różne śmieszne rzeczy, któremu może nie najlepiej idzie nauka w szkole, ale

który swoje wie. Chcę pokazać bogatym, że nie zawsze trzeba użalać się nad tymi,

którzy mają mniej. Że czasem może być wręcz odwrotnie. Ci, którzy nie mają różnych

dóbr, mają być może coś innego: gromadkę zdrowych dzieci czy po prostu zdolność

cieszenia się z drobiazgów.

- Bogaci też to potrafią.

- Oczywiście, ale jest im trudniej. Trzeba być silnym, żeby udźwignąć własne

bogactwo, jak to się mówi.

Emanuel żachnął się i znów stanął przy piecyku.

- Kto natchnął cię tym pomysłem?

- Wang - Olafsen. Peder spodobał mu się, już kiedy spotkał go za pierwszym

razem. Gdy szliśmy Radhusgaten, spotkałam redaktora z wydawnictwa. Próbowałam

go wyminąć, ale zauważył mnie. Pytał, co ostatnio piszę, i Wang - Olafsen się

zaciekawił.

Emanuel nagle się odwrócił.

- Na litość boską, Elise! Musisz być bardziej ostrożna! Jeśli Wang - Olafsen

zacznie podejrzewać, że to ty kryjesz się za tym pseudonimem, to koniec tajemnicy.

Elise przytaknęła z poczuciem winy.

- Próbowałam się wykręcić, oznajmiłam, że przyjęto mi kilka drobnych

opowiadań i że redaktor co prawda zachęca mnie do pisania, ale że nie mam czasu.

- Na pewno zacznie coś podejrzewać. Wie, z jakiego środowiska pochodzisz.

To nie jest powszechne, że robotnica pisze opowiadania. Jeśli się zastanowi, z

łatwością się domyśli.

- Co miałam zrobić? Nie wiedziałam, że nagle stanie przede mną Guldberg.

- Nie musiałaś iść razem z Wang - Olafsenem, mogłaś powiedzieć, że jesteś

tam służbowo i nie masz czasu.

Elise przytaknęła, zasmucona.

- Powiedziałam mu to, ale nie mogłam zakazać mu, żeby mi towarzyszył.

Nagle się rozpromieniła.

- Może pójdę do niego i poproszę, żeby nikomu o tym nie mówił? Powiem

mu, jakie to może mieć dla mnie skutki, jeśli sprawa wyjdzie na jaw. Mogę nawet

stracić pracę.

Emanuel znów zmarszczył czoło zamyślony.

- Może. To chyba rozsądny człowiek. Straciłem serce do jego syna, ale o ojcu

nie mogę nic złego powiedzieć.

Na zewnątrz dał się słyszeć tupot stóp i podniecone chłopięce głosy. Po chwili

drzwi się otworzyły z hukiem i do kuchni wpadli chłopcy.

- Emanuel? Jesteś w domu?

Twarz Pedera się rozpromieniła. Podrzucił czapkę pod sam sufit i wykonał

taniec zwycięzcy.

- Hura! Hura! Hura! Emanuel chwycił się za głowę.

- Spokojnie. Musicie tak strasznie hałasować? Umyjcie ręce i usiądźcie. Na

obiad są tłuczone ziemniaki. Chcę, żebyśmy zjedli w spokoju.

Hałas natychmiast ustał, wszyscy usiedli do stołu.

Evert pomógł Hugo wejść na krzesło, a Elise wzięła Jensine na kolana i

zaczęła ją karmić. Hugo radził już sobie sam, mimo że kilka razy źle włożył łyżkę do

buzi i jedzenie spadło mu na śliniak.

- Mmm.

Peder jak zwykle nie był w stanie się opanować.

- Nie szkodzi, że Sebastian jada bułeczki, ja wolę tłuczone ziemniaki. Jak ty

sobie z tym radzisz, Emanuelu, przecież jesteś mężczyzną?

Emanuel się uśmiechnął.

- Mężczyzna też potrafi gotować, tylko musi się skupić. Kiedy chłopcy zaczęli

odrabiać lekcje, Elise i Emanuel zabrali najmłodsze dzieci ze sobą do pokoju.

Niedługo powinny pójść spać, ale Elise zwlekała, mając nadzieję, że może rano

pośpią trochę dłużej. Przez ostatnie kilka dni Hugo budził się o piątej, o godzinę za

wcześnie.

Elise posadziła Jensine na podłodze i namówiła Hugo, żeby się z nią bawił. W

pokoju było przyjemnie i ciepło, Emanuel napalił tu jeszcze przed południem. Teraz

jak zwykle usiadł z gazetą, a Elise przy maszynie do szycia. Musiała pozszywać

podarte koszule i spodnie.

- Kiedy zamierzasz pisać tę książkę? - spytał Emanuel. Starał się, żeby jego

głos brzmiał jak zwykle, ale Elise słyszała, że był spięty. Na pewno zrobiło to na nim

wrażenie.

- Mam nadzieję, że kiedy dzieci pójdą spać, będę miała kilka godzin spokoju.

- Więc koniec z głośnym czytaniem?

Nie zamierzała dociekać, czy był zawiedziony, czy przeciwnie - ulżyło mu.

- Nie na zawsze, mam nadzieję - powiedziała. - Poza tym pewnie nie każdego

wieczora będę w nastroju, żeby pisać. Jeśli będę zbyt zmęczona, nie dam rady.

- Zwykle jesteś - powiedział Emanuel. Spojrzał na nią i się uśmiechnął, jakby

chcąc załagodzić sytuację.

Elise westchnęła.

- Pewnie tak. Chyba odłożę te dwadzieścia koron, nie wydam ich teraz.

Zobaczymy, jak mi będzie szło.

- Przecież powiedział ci, że nie będzie żądał ich zwrotu.

- Mam jeszcze własną godność. Nie przyjmuję jałmużny. Emanuel spojrzał na

nią zdziwiony.

- Tak to odebrałaś? - spytał.

- Tak się czułam, kiedy wychodziłam z wydawnictwa. Pomyślałam, że dał mi

je, bo mi współczuł. To było przykre.

- Nie sądzę, żeby tak było, Elise. Wydawnictwo to też przedsiębiorstwo, nie

rozdaje pieniędzy za nic. Najwyraźniej w ciebie wierzy i powinnaś być z tego dumna.

Pomogę ci, ile będę mógł, żebyś miała czas pisać, ale nie obiecuję, że będę mógł to

robić także wtedy, kiedy już otworzę sklep.

Spojrzał na stos ubrań, które trzeba było naprawić.

- Musisz teraz to robić? Nie możesz zacząć pisać?

- Dopóki dzieci nie śpią, i tak nie dam rady. Muszę mieć spokój. Poza tym nie

mogę pozwolić, żeby chłopcy szli do szkoły z dziurami na kolanach.

- Mówiłaś, że byłaś na Mollergata i kupiłaś im ubrania.

- To prawda, ale były w gorszym stanie, niż sądziłam.

- Może lepiej kupować nowe rzeczy?

Elise nie odpowiedziała. Emanuel nie miał pojęcia, jakie mieli wydatki.

Zajmowanie się finansami należało do obowiązków żony, nie chciała go dręczyć

takimi sprawami. Ostatnio i tak miał dosyć zmartwień na głowie.

Kiedy wszystkie dzieci były już w łóżkach, uprzątnęła szycie i wyjęła kartkę

papieru i ołówek. Dłuższą chwilę siedziała i wpatrywała się w pustą kartkę. Jak miała

zacząć? Wtedy przypomniała sobie, co kiedyś doradził jej Torkild: Zacznij od

czegokolwiek. Najważniejsze to zacząć pisać, potem możesz to zmienić.

Dużymi, porządnymi literami napisała tytuł: PEDER.

Po czym zaczęła:

Peder przyszedł na świat w pewien jasny wiosenny dzień, gdy potok szumiał w

najlepsze, a potężny prąd rzeki Aker kierował masy wody do Kristianjjorden. Jego

siostry stały obie z uszami przyklejonymi do drzwi pokoju, słuchając jęków matki i

głębokiego głosu akuszerki, Lagerty, aż wreszcie rozległ się krzyk noworodka i

pozwolono im wejść i spojrzeć na małą sinoczerwoną pomarszczoną osóbkę. -

Wygląda zupełnie inaczej niż my! Coś z nim nie tak? - wykrzyknęła jedna z sióstr.

Ale z Pederem było wszystko w porządku. Miał tylko wyjątkowo duże serce,

poza tym lubił zwierzęta, mówił, zanim zdążył pomyśleć, no i z trudem uczył się

czytać.

Za to zawsze było mu do śmiechu, do płaczu zresztą też, bo współczuł

wszystkim, którym działa się jakaś krzywda.

Pewnego dnia znalazł szczeniaka, ślicznego, jasnożółtego, małego

szczeniaczka z miękkim futerkiem i łagodnymi oczkami. Zapewne się zgubił. Peder

nazwał go Puszek i pozwolił mu spać w nocy w swoim łóżku. Była zima, na dworze

trzymał mróz, nie można było go wypuścić. Peder błagał, żeby pozwolono mu go

zatrzymać, jeśli nie znajdzie się jego pan, ale rodziny nie było stać na trzymanie psa.

Peder płakał rzewnymi łzami, jakby miało mu pęknąć serce.

- Będę się dzielił z nim moim jedzeniem, więc nie będzie nas nic kosztował -

łkał. - Obiecuję robić wszystko, o co mnie poprosicie! Nie będę jadł nawet pół kromki

chleba więcej. Bardzo was proszę! .

Prosił i płakał, ale wszystko na nic. Jego ojciec nie żył, a matka od dłuższego

czasu chorowała na suchoty, nie mogła pracować, dom utrzymywały jego siostry.

Peder wziął szczeniaczka na ręce, wtulił buzię w jego futerko i powiedział:

„Nie smuć się, Puszku. Dorośli nic nie rozumieją. Wydaje się im, że jedzenie jest

ważniejsze, niż żeby mieć kogoś, kogo można kochać”.

Policja nie znalazła właściciela, szczeniaka trzeba było uśpić. Peder był chory

ze smutku, wybiegł na mróz i gdzieś zniknął. W końcu siostra znalazła go u sąsiadki,

miłej starszej pani.

- Peder - powiedziała z wyrzutem - nie pomyślałeś, że będziemy się

niepokoić?

- To chyba jedna pani Evertsen mój smutek zna - odpowiedział Peder. - Bo

miała też kociaka, co to w rzece utonął ze dwadzieścia roków temu, a ona po nim do

dziś chlipie.

Elise spojrzała niepewnie znad papieru. Może to zbyt smutne?

Emanuel przyglądał się jej.

- Mam wrażenie, że dobrze ci się pisze.

- Tylko nie wiem, czy będę mogła to wykorzystać. To chyba nazbyt smutna

historia. Torkild powiedział mi kiedyś, że najtrudniejszy jest zawsze początek. Że

trzeba po prostu zacząć, a później zawsze można to zmienić. Chyba będę musiała tak

zrobić.

- Przeczytaj mi i pozwól samemu ocenić, może będę mógł ci pomóc?

Elise zaczęła czytać na głos. Robiła to niepewnie, z wahaniem. Może Emanuel

uzna, że nie jest to dobrze napisane? Wtedy straci wiarę w siebie.

Kiedy skończyła, nie miała odwagi na niego spojrzeć.

Jakiś czas Emanuel milczał. W końcu się odezwał:

- Sama historia jest ciekawa, ale on nie może tak mówić. Ludzie, którzy stąd

nie pochodzą, nie zrozumieją takiego języka.

- Jeśli to zmienię, to nie będzie to historia Pedera.

- Oczywiście, że będzie. A nawet będzie lepsza.

Elise nie odpowiedziała. Guldberg był tego samego zdania co Emanuel, ale

Elise obstawała przy swoim. Pomyślała, że spyta jeszcze o zdanie Torkilda.

Odłożyła zeszyt i ołówek i sięgnęła po koszyk z cerowaniem.

- Nie będziesz więcej pisać?

- Nie, muszę to wszystko jeszcze raz przemyśleć. Może powinnam dalej pisać

Thomasine, tę powieść, o której ci opowiadałam.

- Może tak. Też uważam, że sama historia nie jest szczególnie ciekawa. To

chyba oczywiste, że nie mogliśmy zatrzymać młodego wilczura, który dużo je, a

czytając twoje opowiadanie, można odnieść wrażenie, że Peder miał wokół siebie

strasznie bezdusznych ludzi.

- Poczytasz mi na głos coś ze „Svaerta” albo z „Husmoderen”?

- Chętnie. O czym chcesz posłuchać? - spytał Emanuel, przerzucając kartki. -

O Gondolach w Wenecji czy o Podróży Kanałem Sueskim na Cejlon'?

- Wszystko mi jedno. Czytaj, co chcesz.

Nie była w nastroju. Nagle jej dobry humor gdzieś zniknął.

ROZDZIAŁ CZTERNASTY

Kiedy następnego dnia wieczorem skręciła w Hammergaten, zobaczyła

Kristiana idącego z Jensine na ręku.

- Emanuela nie ma w domu? - spytała Elise zaniepokojona.

- Jest na Maridalsveien. W nowym sklepie. A więc już zaczął. Tak szybko.

- Przyszedł do ciebie list. Z Ameryki. Poczuła przypływ radości.

- Od wujka Kristiana? Przeczytałeś go? Chłopiec przytaknął.

- Tak, źle zrobiłem? Na kopercie napisane było: Rodzina Ringstad.

- Oczywiście. Sama nie mogę się doczekać!

- W kopercie były jakieś zagraniczne pieniądze. Chyba jeden dolar, nie wiem,

ile to jest w norweskich koronach.

- To miło ze strony wujka! Mama pewnie się ucieszy. Peder zaczął rysunek,

który miał podarować wujkowi, ale jeszcze go nie skończył. Znalazłam go w swoich

papierach. To chyba miała być willa „Almsdorf”, ale bardziej przypomina zamek

czarownicy - roześmiała się Elise. - Nie powtarzaj mu tego. Musimy go namówić,

eby skończył. Wujek Kristian na pewno się ucieszy. Emanuel dawno wyszedł?

- Kiedy wróciłem do domu, już go nie zastałem. W pokoju i w kuchni było

zimno, więc pewnie dawno.

Elise zmarszczyła czoło.

- Miejmy nadzieję, że mu się uda - powiedziała.

- Jak to?

- Że nie będzie żałował, że rzucił pracę w zakładach Myren. Nigdy dotąd nie

prowadził sklepu, nie wiadomo, czy się do tego nadaje. Schwencke to inny typ

człowieka, jest bardziej otwarty, łatwiej nawiązuje kontakt z ludźmi.

Jak tylko weszła, zobaczyła list leżący na stole. Odstawiła Hugo i od razu

zaczęła go czytać.

San Francisco, October 3, 1907

Kochana siostrzenico i wszyscy pozostali!

Dużo czasu minęło sińce I wrote. To było chyba w styczniu. Chciałem napisać

wcześniej, ale miałem too much to do. Teraz jestem w San Francisco i mam much

time, dzisiaj byliśmy w parku, było bardzo ładnie, ale jedna rzecz mi się nie podoba,

to że wszyscy mężczyźni palą. Byłem też na wycieczce automobilem, kuzyn Sean ma

znajomego, który ma automobil, odwiedziliśmy ich, ale ona bardzo źle gotuje,

jedzenie jest prawie surowe. Ona ma 24 lata, a on 40, więc rozumiecie chyba, że

wyszła za niego dla pieniędzy. Dzisiaj w parku widzieliśmy starą kobietę, która

siedziała na ławce i cerowała majtki, i ja i Sean bardzo żeśmy się uśmiali.

Zauważyłem, że tutejsi ludzie nie są tacy czyści i nie sprzątają ulic tak jak w Seattle.

Słońce świeci cały dzień, więc chodzę w samej koszuli, w ogóle nie wkładam swetra.

Są tutaj ogromne budynki i szerokie ulice i jest wspaniale. Bardzo bym chciał,

ebyście mogli tu wszyscy przyjechać i nas odwiedzić. Posyłam wam dolara i mam

nadzieję, że kiedy dzieci dorosną, to do nas przyjedziecie. Powiedz Jensine, że

będziemy się cieszyć, jeśli she writes a letter. Mamy nadzieję od niej usłyszeć.

Twój wujek Kristian

Elise podniosła głowę.

- Nie jest już w Spokane, w stanie Waszyngton. Ciekawe, gdzie leży San

Francisco?

- To duże miasto na wybrzeżu. Elise się uśmiechnęła.

- Nie wątpiłam, że będziesz wiedział. Wiesz, gdzie leżą wszystkie duże miasta

na świecie. Nie rozumiem wszystkiego, co wujek pisze, ale najważniejsze chyba

pojęłam. Pisze źle po norwesku, ale nawet nie wiem, czy chodził do szkoły, kiedy

mieszkał w Ulefoss. Gdy znalazł się w Ameryce, pewnie już nie miał czasu na naukę,

tylko musiał zarabiać na życie. Znów spojrzała na list.

- Dziwne, że się przeprowadzili.

- Nie wiemy, czy się przeprowadzili, może są tam tylko na wakacjach.

- Na wakacjach? Myślisz, że są aż tak bogaci? Elise znów wróciła do listu.

- Wyobrażasz sobie, że jest tam tak ciepło, że w październiku chodzi w samej

koszuli? Pisze, że cały dzień świeci słońce. To musi być przyjemne. Powiemy mamie,

eby do niego napisała. Szkoda, że jeszcze się do niego nie odezwała, przecież bardzo

się ucieszyła, kiedy się dowiedziała, że wujek żyje.

Kristian zajął się rozpalaniem w piecu, postawił garnek z wodą na ogniu. Czuć

było, że Jensine wymaga pilnego przewinięcia, okazywała zresztą wyraźne

niezadowolenie. Elise szybko rozebrała Hugo i zostawiła go samego, zaczęła

rozbierać Jensine. Emanuel mógł wrócić w każdej chwili, a bardzo nie lubił zapachu

brudnych pieluch.

Jensine i Hugo leżeli już w łóżkach, chłopcy siedzieli nad lekcjami, a

Emanuela wciąż nie było. Wyglądało na to, że będzie praco - , wał do późna, więc

Elise nie rozpaliła w pokoju, uchyliła jedynie drzwi do kuchni, żeby wpadło trochę

ciepła.

Wzięła ołówek i zeszyt i próbowała pisać, ale ciągle wracały do niej słowa

Emanuela. „Sama historia nie jest szczególnie ciekawa”. Jak mogła być tak głupia,

eby mu ją przeczytać? Przez niego straciła teraz ochotę na pisanie.

Powinna była dać inny tytuł, nie Peder, tylko od razu znaleźć jakieś inne imię.

Oczywiście to tylko roboczy tytuł, ale na pewno i z tego powodu Emanuel poczuł się

bardziej dotknięty. Obawiał się, że zostanie przedstawiony w niekorzystnym świetle,

dlatego nie podobało mu się, że wykorzystała historię o szczeniaku. Z pewnością nie

zapomniał, że Peder winił głównie jego o to, że Puszek został uśpiony.

Niewykluczone jednak, że nie tylko o to mu chodziło, może rzeczywiście

opowiadanie nie było dobre?

Elise zdecydowała się zaczekać, aż wróci Emanuel, i pójść do Anny i

Torkilda. Przeczyta im, co napisała. Jeśli będą tego samego zdania co Emanuel,

będzie musiała albo zacząć od początku, albo w ogóle zrezygnować. Wtedy odda

pieniądze, nie zatrzyma ich, jeśli nie napisze książki.

Ledwie to postanowiła, usłyszała, że drzwi do kuchni się otworzyły, i wszedł

Emanuel.

- A niech to, co za pogoda!

Spojrzała na okno i zobaczyła krople deszczu, bijące o szybę. Przynajmniej nie

było już ślisko.

Emanuel wszedł od razu do niej do pokoju, odwiesił tylko kapelusz i palto i

postawił kalosze przy drzwiach.

Elise szybko uprzątnęła przybory do pisania i sięgnęła po koszyk z

cerowaniem.

- Siedzisz i cerujesz, skoro masz teraz spokój i mogłabyś pisać? - spytał

łagodnie.

- Pomyślałam, że pójdę do Anny i Torkilda. Chcę, żeby przeczytali ten

fragment, zanim zacznę dalej pisać. Jeśli powiedzą mi to samo co ty, zacznę od

początku.

Emanuel pokiwał głową.

- Bardzo rozsądnie. Mam wrażenie, że usłyszysz od nich to samo co ode mnie.

- Byłeś na Maridalsveien?

Emanuel przytaknął, był wyraźnie zadowolony, jego policzki znów nabrały

koloru.

- Zacząłem rozpakowywać rzeczy, które kupiłem od Paula Georga.

Elise już chciała spytać, skąd wziął na nie pieniądze, ale dała spokój. Zakłady

Myren pozwoliły mu odejść z dnia na dzień, może wypłacono mu pensję za cały

miesiąc?

Odsunęła koszyk, wzięła zeszyt z opowiadaniem i ruszyła w stronę drzwi.

- Nie zostanę długo. Przypilnuj, żeby chłopcy nie położyli się zbyt późno.

Rano są zmęczeni.

- Pamiętasz, że miałaś odwiedzić Wang - Olafsena? Elise spojrzała na niego

zdziwiona.

- Mam iść do niego dzisiaj?

- Nie lepiej mieć to już za sobą?

- Nie jest za późno na takie odwiedziny? Już wpół do ósmej.

- Najpierw idź do niego, a potem do Anny i Torkilda. Oni nie kładą się tak

wcześnie, możesz przyjść do nich o każdej porze.

- To długa droga. Wang - Olafsen mieszka na Pilestredet, chyba nawet na

samym jej końcu, a jest już ciemno.

- Zrozumiałem, że trudno ci zwolnić się w czasie przerwy obiadowej. Panna

Johannessen ma ci to później za złe. Poza tym przestało chyba padać - dodał

Emanuel, wyglądając przez okno.

Elise zrozumiała, że bardzo zależy mu na tym, żeby Wang - Olafsen nie

zdradził jej tajemnicy, czy raczej tego, czego się domyślał.

Nagle przyszła jej do głowy pewna myśl. To Wang - Olafsen poddał jej

pomysł napisania książki dla dzieci. Może to jemu powinna przeczytać początek

swojego opowiadania? Należał do „wyższych sfer”, na pewno będzie potrafił jej coś

doradzić.

- Dobrze, może to nawet nie taki głupi pomysł, tylko zajmie mi to trochę

czasu.

- Nie musisz się śpieszyć, ale nie zdziw się, jeśli będę spał, kiedy wrócisz.

Z zadowoleniem zauważyła, że Kristian pomaga Pederowi w rachunkach.

Evert jak zwykle radził sobie sam.

- Wychodzę na chwilę do Anny i Torkilda - powiedziała, nie wspominając o

wyprawie na Pilestredet. Nie chciała niepokoić Pedera. Zawsze się bał, że może jej się

coś stać. Po co go niepotrzebnie martwić.

Była zmęczona, westchnęła i wyszła w jesienną szarugę.

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY

Było ciemniej, niż sądziła. Kiedy wracała do domu z kantoru, na ulicach roiło

się od ludzi, poza tym całą drogę zwykle rozmawiała z Hugo, więc nie czuła się

samotna. Teraz na ulicy nie było nikogo, a latarnie rozstawiono w dużych odstępach.

Z oddali doszedł ją dźwięk dzwonków. Minęły trzy tygodnie od pierwszej

zimowej nocy, czternastego października, od kiedy to wszystkie konie powinny mieć

dzwonki przy uprzęży. Uważała, że to miły zwyczaj, zawsze się cieszyła, kiedy je

znów słyszała. Teraz też pocieszała się, że nie była sama na dworze.

Zaglądała w okna, które mijała. Wiele domów miało okna, które sięgały

niemal do samej ulicy. Kiedy zapalano lampy, widać było wszystko, co znajdowało

się wewnątrz. Matka zawsze im mówiła, że to nieładnie i niegrzecznie zaglądać

ludziom do okien, ale Elise często to robiła. Szczególnie jeśli szła sama w ciemności.

Wtedy dobrze było wiedzieć, że tam po drugiej stronie są ludzie.

Szła szybkim krokiem, żeby nie zmarznąć i jak najszybciej wrócić do domu.

Cieszyła się, że deszcz przestał padać, ale na chodniku były kałuże, na zboczu leżały

też stosy mokrych liści. Zaraz przemiękną jej buty, czuła, jak wełniane pończochy

chłoną wilgoć. Miała wrażenie, że z każdym krokiem dziura na pięcie robi się coraz

większa.

Kiedy dotarła do kościoła w Sagene, minął ją wóz. Dwóch mężczyzn zaczęło

za nią gwizdać i wołać. Przyśpieszyła kroku i zobaczyła, że ma przed sobą kolejną

ulicę. Ueiandsgate była równie wyludniona i ponura. Ucieszy się, kiedy w końcu

dotrze na miejsce. Nie miała pewności, czy pan Wang - Olafsen w ogóle będzie w

domu, ale musiała zaryzykować. Pewnie się przestraszy, kiedy usłyszy pukanie. Elise

pomyślała, że nie będzie wchodzić do środka, powie mu w drzwiach, z jaką sprawą

przyszła. Jeśli okaże się, że jej wizyta jest mu nie na rękę, nie pokaże mu zeszytu.

Dotarła do Waldemar Thranes gate. Zastanawiała się, czy iść nią do

Ullevalsveien, ale zdecydowała się iść Akersbakken, drogą, którą dobrze znała.

Trudno podchodziło się jej pod strome zbocze wzgórza. Czuła, że otarła sobie

piętę. Starła sobie skórę, więc pewnie dziura znów się powiększyła.

Przed wejściem do domu Paulsena juniora stały dwa piękne powozy, woźnica

pomagał wysiąść pasażerom. Zobaczyła kobiety w jasnych sukniach, dużych

kapeluszach i pelerynach lamowanych skórą. Panowie byli w cylindrach. Wszyscy się

miali i głośno ze sobą rozmawiali, panował wesoły nastrój. Wszystkie okna były

rozświetlone, w domu najwyraźniej trwało przyjęcie. Dziwne, pani Paulsen umarła

tak niedawno. Jej mąż szybko się pocieszył, mimo że sprawiali wrażenie bardzo w

sobie zakochanych.

Koło cmentarza przy kościele Zbawiciela było ponuro i ciemno. Znów

przypomniała jej się baśń Starodawna Wigilia, w której to w kościele Zbawiciela

pojawiali się umarli. Zmusiła się, żeby myśleć o czymś innym i nie patrzeć na ciemny

cmentarz.

W końcu dotarła do Ullevalsveien, ale wciąż jeszcze miała kawał drogi przed

sobą. Pamiętała czasy, kiedy chodziła tędy do Świątyni, i przypomniała sobie wieczór,

kiedy pierwszy raz spotkała Emanuela. Wydał się jej taki odważny, taki przystojny i

atrakcyjny, miły i pomocny. Czy dzisiaj stosunki między nimi byłyby lepsze, gdyby

nie Johan i Signe?

Nareszcie dotarła na miejsce. Numer trzydziesty, mniej więcej wiedziała,

gdzie to jest. Niegdyś mieszkał tu malarz Edvard Munch, na pierwszym piętrze. W

„Svaerta” widziała kiedyś zdjęcie jego z rodziną, niedługo potem umarła jego matka.

Tuż obok był wielki dwór, Bakkehuset, otoczony dużym, pięknym ogrodem, ale w

ciemnościach niewiele dawało się dostrzec. Oświetlenie ulicy nie było tu dużo lepsze

niż na Maridalsveien czy na Arendalsgaten.

Przed numerem trzydziestym zatrzymał się powóz, z którego wysiadła grupka

dzieci. Miały na sobie jasne ubranka, śmiały się i rozmawiały, biegnąc do drzwi.

Sprawiały wrażenie wesołych i beztroskich. Znów pomyślała o słowach Wang -

Olafsena. Te dzieci zdawały się nie cierpieć na brak miłości i troski, ciepła czy

poczucia bezpieczeństwa.

Zaczekała, aż zniknęły za drzwiami, po chwili weszła do domu. Budynek

liczył trzy piętra. Nie wiedziała, na którym mieszka Wang - Olafsen, miała nadzieję,

e na klatce będzie na tyle jasno, żeby mogła odczytać tabliczkę z nazwiskiem.

Tak, była tabliczka: „Laurentius Wang - Olafsen, adwokat”.

Adwokat? Tego nie wiedziała. Pewnie dlatego odwiedzał tyle różnych

urzędów w mieście.

Serce jej biło. Czy odważy się zapukać? Nie mogła jednak wrócić do domu i

powiedzieć, że nie odważyła się zapukać do drzwi, skoro przeszła taki kawał drogi.

A jeśli miał gości? Widziała, że u Paulsena juniora odbywało się przyjęcie, a

przed chwilą grupa dzieci też najwyraźniej skądś wracała. Może ludzie, których na to

stać, właśnie teraz, kiedy było ciemno, częściej się spotykali, żeby te ponure dni

szybciej im mijały? A jeśli któryś z gości zobaczy ją w drzwiach i zacznie się

zastanawiać, co pan Wang - Olafsen może mieć z nią wspólnego? Ludzie zaczną się

interesować, zaczną go wypytywać, aż w końcu pewnie powie, że jest pisarką, żeby

dłużej go już nie męczyli. Może się stać tak, jak Emanuel się obawiał.

Nie, wymyśliła sobie to wszystko, żeby uniknąć czegoś, czego się obawiała,

pomyślała zła na samą siebie. Wyprostowała się i uderzyła mosiężną kołatką.

ROZDZIAŁ SZESNASTY

Chwilę trwało, zanim usłyszała kroki w mieszkaniu. Wstrzymała oddech.

Mężczyzna zmrużył oczy. Na klatce panował półmrok, a w mieszkaniu było

jasno. Odniosła wrażenie, że w pierwszej chwili jej nie poznał jej, nagle jednak jego

twarz się rozpromieniła.

- Pani Ringstad? Co za miła niespodzianka!

- Przepraszam, że przeszkadzam, ale mam do pana prośbę. Mężczyzna

otworzył szeroko drzwi.

- Proszę, niech pani wejdzie - powiedział.

- Nie muszę wchodzić do środka, możemy porozmawiać w progu.

- Chyba aż tak się pani nie śpieszy? Na klatce jest zimno, nie chce pani wejść?

Elise weszła za nim do przedpokoju. Był to długi korytarz, na ścianie wisiało

lustro w złoconych ramach, pod nim stał wąski stolik ze złoconymi nogami i z

marmurowym blatem. Na podłodze leżał dywan tak gruby, że miała wrażenie, że się

w niego zapada, ściany pokrywała jedwabna tapeta w kolorze głębokiej czerwieni.

Elise pomyślała, że jeszcze nigdy nie widziała tak ładnego przedpokoju.

- Zdejmie pani chustę? W pokoju jest ciepło, o tej porze roku trzeba już palić

w piecach.

Elise zdjęła chustę, jak prosił, i zrobiło się jej wstyd, że jest tak biednie

ubrana.

- Piła pani już kawę, pani Ringstad? Gosposia właśnie podała mi świeżo

zaparzoną, jest bardzo smaczna. Poza tym kucharka zaczęła już szykować świąteczne

wypieki, możemy spróbować, jak smakują. Jeśli ładnie ją poproszę, na pewno nam

coś da - powiedział, uśmiechając się dobrotliwie.

- Dziękuję - odparła Elise. - Nie chciałam panu przeszkadzać bardziej, niż to

konieczne.

- Szła pani całą drogę z Hammergaten? Elise przytaknęła.

- I wracać też pani będzie na piechotę?

Zakłopotana przygryzła wargę. W tym momencie spostrzegła swoje

przemoczone buty i pomyślała, że przecież nie może w nich wejść. Zdjąć ich jednak

też nie mogła, bo zobaczyłby, że ma dziurę na pięcie. Czuła, że się rumieni ze wstydu.

W jakiś przedziwny sposób zrozumiał chyba jej problem.

- Na pewno przemoczyła pani nogi. Znajdę pani jakieś domowe pantofle po

mojej żonie.

Zniknął, ale zaraz wrócił, niosąc parę puszystych, miękkich kapci.

- Proszę je włożyć, żeby pani się nie przeziębiła, a ja tymczasem pójdę

porozmawiać z gosposią.

Kiedy wrócił, Elise zdążyła już zdjąć swoje mokre, za małe na nią buty i

włożyć kapcie. Pęcherz na pięcie pękł, na szczęście miała chusteczkę, którą

przyłożyła na ranę, żeby nie zabrudzić pantofla krwią. I tak było jej nieprzyjemnie z

powodu mokrych pończoch.

Mężczyzna otworzył przed nią drzwi. Weszła do ciepłego, przyjemnego

pokoju, gdzie na podłodze leżał dywan równie gruby jak ten w przedpokoju, w

kominku palił się ogień. Była tam też ładna biblioteczka z drzwiami ze szkłem,

kanapa i fotele obite zielonym aksamitem tak jak u Carlsenów, wszędzie stały paprot-

ki i przeróżne ozdóbki. Wskazał jej jeden z foteli przy kominku, sam usiadł w drugim.

Między nimi stał mały okrągły stolik z miedzianym blatem, na stole zaś patera z

ciastkami, których nazwy ledwo znała.

Czy mogła się nimi raczyć, podczas gdy chłopcy w domu jedli stary chleb z

serem?

- Pomyśleć, że mnie pani odwiedziła, pani Ringstad. Nie śmiałem nawet mieć

takiej nadziei. Proszę pić kawę, póki gorąca, i częstować się wypiekami. Biedna Nelly

za bardzo mi dogadza, nie rozumie, że apetyt starzejącego się człowieka ma swoje

granice.

Elise się roześmiała.

- Nie wygląda pan na starzejącego się człowieka.

- Miło, że pani tak mówi, ale skończyłem już pięćdziesiątkę. Czy pani mąż

wyszedł już ze szpitala?

- Tak, i chyba znacznie lepiej się czuje, mimo że lekarze nie potrafili

powiedzieć, co mu dolega.

- Miejmy więc nadzieję, że to nic poważnego. Tyle różnych rzeczy ma wpływ

na nasze zdrowie, czasem jedynie przejściowo. Właśnie czytałem w gazecie artykuł o

znanym duńskim lekarzu Hindenhede. Uważa, że mleko i jajka to bardzo cenne

produkty spożywcze, podczas gdy mięso powinno być luksusem w naszej diecie.

Twierdzi, że najbardziej potrzebujemy owoców, cukru i warzyw, szczególnie

korzennych. Żywność w Norwegii jest jednak droższa niż w Danii i nie wszystkich

stać na produkty, które wymienia. Według niego najważniejsze jest mleko.

Szczególnie dzieci powinny pić dużo mleka. Pisze też, że coraz więcej ludzi choruje

dlatego, że je za dużo, a nie z powodu niedożywienia.

Elise pomyślała, że dawno już nie jedli ani owoców, ani warzyw, ale chłopcy

dostawali melasę, która była chyba tak samo pożywna jak cukier. Mleko pili

codziennie, ale zdarzało się, że już skwaśniałe. Nie mogła go jednak wylać, mimo że

nie nadawało się do picia; to byłoby marnotrawstwo.

- Proszę mnie źle nie zrozumieć, pani Ringstad - dodał pośpiesznie jej

gospodarz. - Nie twierdzę, że pani mąż zachorował z powodu tego, co je, chcę tylko

powiedzieć, że wiele różnych rzeczy może mieć znaczenie. Może źle się czuje w

pracy? A może trudno mu się przyzwyczaić do życia w mieście?

Elise przytaknęła.

- Też o tym myślałam. W kantorze nie czuł się dobrze, ale złożył już

wypowiedzenie, teraz będzie prowadził sklep.

Mężczyzna sprawiał wrażenie niemal przerażonego.

- Będzie kupcem? Skąd przyszło mu to do głowy? Poradzi sobie? Nie

wystarczy otworzyć sklep, to wymaga dużo zachodu.

- Nie wiem, czy ma zdolności w tej dziedzinie, ale może liczyć na pomoc

swojego przyjaciela, zarówno w kwestii lokalu, jak i doboru produktów.

Wang - Olafsen wyglądał na przerażonego.

- Lokalu?

- Tak, wynajął parter w jednym z tych małych drewnianych domków przy

Maridalsveien, nieco poniżej dworu Voienvolden. Na strychu i w piwnicy mieszkają

lokatorzy.

- Na pewno będzie musiał płacić czynsz, skoro lokal ma okno i drzwi

wychodzące na ulicę.

Tego Elise nie wiedziała, chociaż sama już wcześniej też się nad tym

zastanawiała, jednak jak tylko zaczynała zadawać pytania, Emanuel się irytował.

- Myślę, że pomógł mu jego przyjaciel, także w sprawach finansów. Dobrze

mu się wiedzie, zna się na handlu i radzi sobie.

Na czole Wang - Olafsena pojawiła się głęboka bruzda. Elise żałowała, że mu

o tym powiedziała. Nie miała pewności, czy Emanuel będzie z tego zadowolony.

- O tym chciała pani ze mną porozmawiać, pani Ring - stad? - spytał

mężczyzna zaniepokojony.

Elise pokręciła głową i uśmiechnęła się.

- Nie, o czymś zupełnie innym, o czymś, co dotyczy mnie samej. Zauważyłam,

e zdziwił się pan, kiedy się okazało, że znam pana Guldberga z wydawnictwa

Grondahl & Son. Pomyślałam, że pewnie zaczął się pan zastanawiać...

Mężczyzna uśmiechnął się i pokiwał głową.

- Chce mi pani coś wyznać? Przyznaję, pani Ringstad, że bardzo mnie to

zaciekawiło. Do tego stopnia, że zadzwoniłem do pana Guldberga, który potwierdził

moje domysły. Gratuluję! Zaimponowała mi pani.

Elise czuła, że robi się czerwona.

- Przyszłam, bo chcę pana prosić, żeby pan nikomu o tym nie wspominał. Nie

bez powodu zdecydowałam się na pisanie pod pseudonimem.

- Prędzej czy później prawda zawsze wychodzi na jaw, ale jeśli chce pani

przez jakiś czas zachować wszystko w tajemnicy, to oczywiście obiecuję, że nie będę

tego rozgłaszał.

- Nie sądzę, żeby pan do końca rozumiał moją sytuację. Książka, która została

przyjęta do druku w Danii i w Norwegii, opowiada o robotnikach mieszkających nad

rzeką Aker, o pewnej wdowie, która traci pracę, bo zdarzyło się jej spóźnić do pracy, i

która z rozpaczy wychodzi na ulicę, żeby móc utrzymać swoje dzieci, o dziewczynie,

która odbiera sobie życie, chcąc uniknąć podobnego losu, o pomocnicy, która jest

wykorzystywana przez majstra, i tak dalej. Wiem, że książka wywoła poruszenie i

oburzenie. Właściciele fabryk, dyrektorzy i majstrowie poczują się urażeni, a ludzie

mieszkający na drugim krańcu miasta będą oburzeni, że takie rzeczy w ogóle ukazują

się w druku. Będą się bać, że książka wpadnie w ręce ich synów i córek, którzy z niej

dowiedzą się o panującym nierządzie i upadku moralności. Niewiele osób rozumie, że

te potworności to negatywna strona rozwoju przemysłu - tego samego, który sprawia,

e rośnie dobrobyt i coraz więcej ludzi może sobie pozwolić na coraz więcej różnych

towarów. Uważają, że to robotnicy są nie w porządku. Ludzie z osad i drobnych

gospodarstw w Romerike, Hadeland i gmin w okolicy Kristianii ściągali do stolicy w

poszukiwaniu płatnej pracy. Nie wiedzieli nic o braku mieszkań, nie zdawali sobie

sprawy z tego, że trudno będzie się im utrzymać za siedem koron tygodniowo, skoro

połowę muszą przeznaczyć na czynsz za małe, nędzne mieszkanie. Marzli, byli

głodni, a może i tęsknili za swoją wsią, i zaczęli pić. Gorzałka jest tańsza od chleba.

Pan, który tyle wie, zapewne zdaje sobie z tego sprawę.

Rozmowa ją rozgrzała, zauważyła, że mężczyzna słucha jej z

zainteresowaniem. Zachęcona mówiła dalej.

- Piszę o moim życiu, o ludziach, których znam, o środowisku, w którym

dorastałam. Każda historia jest prawdziwa, niczego nie wymyśliłam. Nie tylko

właściciele fabryk, ich rodziny i przyjaciele nie będą zadowoleni, kiedy moja książka

się ukaże, ale i sami robotnicy. Moja rodzina, moi sąsiedzi, dziewczyny, z którymi

pracowałam w przędzalni, wszyscy oni też będą niezadowoleni. Opisałam ich,

poczują się obnażeni. Wang - Olafsen przytaknął.

- Przyznaję, że nie myślałem o tym w ten sposób. Byłem pod wrażeniem, że

pani, ze swoim wykształceniem, napisała książkę, która została przyjęta. To niemal

sensacja. Cieszyłem się, że będzie to dodatkowy dochód dla pani i pani rodziny, który

na pewno się wam przyda, no i byłem dumny, że znam tak sympatyczną i zdolną

pisarkę. Pisarkę, która na pewno stanie się znana, jak zapewnia Guldberg.

Elise czuła, że się rumieni.

- Boję się, że się myli. Pamięta pan, jak zaproponował pan, żebym napisała

książkę o Pederze?

- Chętnie bym ją przeczytał - roześmiał się mężczyzna.

- Podchwyciłam pomysł i już napisałam kilka stron, ale kiedy przeczytałam je

mężowi, uznał, że to nic szczególnego.

Wang - Olafsen zmarszczył brwi i spojrzał na nią zdziwiony.

- Wydawnictwo nie przyjęłoby pani książki, gdyby nie potrafiła pani pisać.

Elise spuściła głowę, chwilę się wahała, ale w końcu zdobyła się na odwagę.

- Zastanawiam się, czy nie zechciałby pan przeczytać tego, co napisałam?

- Mnie pani o to prosi? - spytał zaskoczony. - Czuję się zaszczycony, ale nie

wiem, czy się nadaję na doradcę w sprawie książek dla dzieci. Lubię dzieci, bawi

mnie to, co mówią - szczególnie pani młodszy brat - ale nie potrafię powiedzieć, jak

taka książka powinna wyglądać.

- Właściwie to myślałam o książce, którą rodzice mogliby czytać na głos

swoim dzieciom. O książce dla całej rodziny, zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych.

- Ma pani ze sobą ten fragment?

Elise przytaknęła i wyjęła z kieszeni kartki papieru. Były nieco mokre na

brzegach i trochę zmięte. Znów poczuła wstyd.

- To tylko początek - powiedziała zażenowana, podając mu rękę.

Czuła się skrępowana, kiedy siedział i czytał. A jeśli uzna, że to niewiele

warte, tylko nie będzie miał serca, żeby jej to powiedzieć? Elise była przekonana, że

to wyczuje i że będzie jej wstyd.

W końcu podniósł głowę. Ku swojemu zdziwieniu zobaczyła, że Wang -

Olafsen ma łzy w oczach.

- Bardzo pięknie, pani Ringstad! - powiedział schrypniętym głosem. - Ta

książka da ludziom dużo do myślenia. Jest smutna, ale życie to radość i smutek, które

się ze sobą przeplatają. Nie potrafilibyśmy naprawdę się cieszyć, gdybyśmy wcześniej

nie doświadczyli przykrości, nie wiedzielibyśmy, co to smutek, jeśli wcześniej nie

poznalibyśmy miłości. Dlatego że istnieją szare, smutne miesiące, takie jak listopad,

potem doceniamy słońce i lato. Gdyby ciągle utrzymywała się ładna i ciepła pogoda,

byłoby to czymś oczywistym i nie cieszyłoby nas tak.

Elise przytakiwała, czekając z niecierpliwością, co ma do powiedzenia o samej

książce. Oddał jej zapisane kartki.

- Pamiętam, kiedy spotkaliśmy się pierwszy raz. Staliśmy na Kirkeristen i

czekaliśmy, aż na głównej ulicy pojawi się Korpus Strzelców. Pamięta pani, co mi

wtedy powiedział Peder, mimo że mnie w ogóle nie znał?

Elise uśmiechnęła się zażenowana.

- Najbardziej pamiętam, jak było mi wstyd. Mężczyzna roześmiał się.

- Nie miała pani się czego wstydzić. Ja się ubawiłem jak rzadko. Jest bardzo

naturalny i bezpośredni, nie zważa, do kogo mówi, bo wszystkim mówi prawdę. Nie

owija niczego w bawełnę, jest szczery, nie ma w nim obłudy, której tak dużo dookoła

nas. Pamiętam, jak spojrzał na mnie przestraszony, kiedy w moich oczach pojawiły

się łzy radości. „Płaczesz?”, spytał zdziwiony, gotów mi współczuć. Kiedy

powiedziałem mu, że to jest mój jedyny syn i że cztery miesiące wcześniej umarła

moja żona, stał przez chwilę cicho, patrząc na mnie dużymi, przerażonymi oczami.

„To musisz być biedny!”, powiedział nagle. „Mama mówi, że nie pieniądze są

najważniejsze, tylko to, czy mamy kogoś, kto nas kocha”. Nie pamiętam, czy to były

dokładnie te słowa, mówi przecież tym swoim zabawnym językiem, mieszaniną

różnych dialektów.

- Właśnie o to chciałam pana spytać. Zastanawiam się, czy pozwolić mu tak

mówić w książce, czy też to zmienić?

- Ależ proszę niczego nie zmieniać! Jego sposób mówienia jest częścią

Pedera! Sam w sobie jest bardzo zabawny.

- Mój mąż uważa, że wielu ludzi tego nie zrozumie.

- Chyba się myli. Jeśli to ma być książka o Pederze, to trzeba pozwolić mu

mówić po swojemu.

- Też tak uważam - powiedziała Elise z ulgą. Wang - Olafsen odchylił głowę

do tyłu. Patrzył w powietrze, uśmiechając się sam do siebie.

- Pamiętam, jak nam tłumaczył waszą sytuację rodzinną. Ojciec był

marynarzem, nim podjął pracę w tkalni płótna żaglowego i zaczął pić. Matka miała

suchoty, a kiedy wróciła do domu z sanatorium, zapomniała, jak wyglądało jej

mieszkanie. Było to bardzo wzruszające, proste i szczere, bez goryczy. Nie sądzę,

eby wiele dzieci potrafiło w ten sposób opowiadać.

Elise uśmiechała się, zawstydzona, ale i dumna.

- Proszę napisać, że zaprosił mnie do was do domu! Mimo że było was tam

ośmioro, łącznie z jakąś kobietą, która - jeśli dobrze pamiętam - nazywała się

Kiełbaska. Mieliście tylko sześć stołków, a przy stole nie starczyło dla wszystkich

miejsca. Dzieci usiadły na skrzyni z drewnem, żebym miał taboret dla siebie! Nigdy

nie spotkałem się z większą gościnnością!

Elise musiała się roześmiać.

- Teraz też to sobie przypominam. Współczuł panu, bo nie miał pan dużej

rodziny, i pocieszał, że syn może przywiózł ze sobą jakąś „chłopską córkę”.

- I że zanim się obejrzę, to w domu będzie nowe dziecko i już nie będę taki

biedny. Kiedy ludzie się pobierają, to potem wszystko dzieje się szybko, mówił i

podawał swoją siostrę za przykład - opowiadał mężczyzna, śmiejąc się tak, że trząsł

mu się brzuch.

Elise zaczerwieniła się, ale też nie mogła się powstrzymać od śmiechu.

- Proszę to opisać, pani Ringstad! Jeśli ktoś się zgorszy z tego powodu, to

dowód, że z nim jest coś nie w porządku.

Nagle chyba sobie o czymś przypomniał, bo wyciągnął z kieszeni kamizelki

zegarek i spojrzał na niego.

- Boże drogi! Nie miałem pojęcia, że już tak późno! Czas w miłym

towarzystwie szybko mija, pani Ringstad. Byłem umówiony i zupełnie o tym

zapomniałem - powiedział, uśmiechając się do niej.

Elise wstała przestraszona.

- Nie, nie, proszę się uspokoić. Planowałem wyjść o tej porze, żałuję tylko, że

musimy skończyć naszą ciekawą pogawędkę. Zamówiłem dorożkę, jadę w tym

samym kierunku. Mogę panią podwieźć?

- Ależ nie musi pan...

- Jadę dokładnie w tę stronę - powiedział, otwierając szeroko drzwi. - Proszę

zacząć się ubierać, ja zaraz przyjdę.

Elise była wzruszona, ale i zażenowana. Nie wierzyła, że Wang - Olafsen jest

umówiony z kimś w Sagene, wymyślił to po to, żeby odwieźć ją do domu. Pozwolił

jej też pierwszej wyjść do przedpokoju, żeby mogła włożyć chustę i buty. Zapewne

rozumiał, że będzie się krępowała ubierać przy nim.

Jej buty zmieniły się nie do rozpoznania. Były prawie suche, ktoś musiał

powiesić je nad ogniem, zostały też wyczyszczone. Pewnie zrobiła to jego gosposia.

Było jej wstyd, że zobaczyła, jakie są zdarte i zniszczone! Poza tym zrobiły się

jeszcze bardziej ciasne, no i bolała ją obtarta pięta. Wzdrygnęła się na myśl o tym, że

miałaby teraz wracać na piechotę z bolącą nogą. Schodząc po schodach, starała się nie

kuleć. Annę i Torkilda odwiedzi innym razem. Poza tym skoro pan Wang - Olafsen

był tak zachwycony opowiadaniem, mniej już zależało jej na opinii Torkilda. To cud,

e nie musi wracać do domu na piechotę.

Mężczyzna, jak zwykle szarmancki, pomógł jej wejść.

- Mówiłem Carlowi Wilhelmowi i Oldze Katrine, że panią spotkałem. Syn

próbował się skontaktować z pani mężem, ale nie udało mu się. Mam nadzieję, że

wrócą do swojej przyjaźni, odnosiłem wrażenie, że dobrze się rozumieli.

- Też tak myślę. Emanuel był bardzo zajęty od czasu przeprowadzki na

Hammergaten - mówiła Elise, świadoma, że nie jest to cała prawda. Nie mogła mu

jednak powiedzieć, że Emanuel nie życzy sobie mieć nic wspólnego z jego synem.

- Kiedy zacznie prowadzić sklep, nie będzie lepiej. Podejrzewam, że zajmie

mu to cały jego czas.

- Też się tego obawiam, ale nie mam serca pozbawiać go złudzeń. Może nowa

praca przywróci mu radość życia - powiedziała i zaraz tego pożałowała, dodała więc

pośpiesznie: - Przez ostatnie pół roku nie był w najlepszej formie. Nie chodzi tylko o

zawroty głowy, w ogóle źle się czuł w kantorze, bolała go głowa od zatęchłego

powietrza i jeśli ktoś zapalał fajkę. Kiedy wracał do domu, był zmęczony i nie w

humorze.

Wang - Olafsen nic nie odpowiedział i przez dłuższą chwilę jechali w

milczeniu.

Dziwnie się czuła, siedząc w dorożce i oglądając domy z tej wysokości. Przez

mały otwór w budzie niewiele dawało się dostrzec, szczególnie w ciemności, ale

kiedy mijali mały domek, położony tuż przy chodniku, zabawnie było zerknąć w

rozświetlone okna. Znów zaczęło padać. Lekka mżawka zmniejszała widoczność,

sprawiała, że gazowe latarnie zdawały się świecić słabiej niż zwykle. Drzewa były

ciemne, jak to zimą, bez liści zdawały się gołe. Gdzieś na chodniku zataczał się jakiś

biedak, poza tym nie było nikogo widać.

Wang - Olafsen wzdrygnął się.

- Chodzenie samemu po ulicy w taki wieczór jak ten musi być nieprzyjemne.

Nie bała się pani?

- Przywykłam do chodzenia po ciemku, ale rzeczywiście dziwnie się czułam

na ulicy w porze, kiedy większość ludzi jest już w domu.

- Uważam, że nie powinna pani tego robić. Kiedy zapada zmrok, dzieją się

różne dziwne rzeczy, nigdy nie wiadomo, co może człowieka spotkać. Gazety ciągle

piszą o napadach. Szczególnie w dzielnicy, w której pani mieszka.

- W Sagene chyba nie jest aż tak źle, poza tym rzadko jestem w mieście po

zmroku, mam na myśli Vaterland czy Lakkegata.

- A czegóż by pani miała tam szukać? - powiedział i westchnął ciężko. -

Przykro patrzeć, jak ta część Kristianii podupada. W Fjerdingen mieszkały kiedyś

najznamienitsze rodziny. Dwór księcia Christiana Augusta otoczony był stawami

rybnymi, nie brakowało tam jezior, mostów, pawilonów i fontann. Park ciągnął się aż

do mostu Griinderbroen! Teraz dwór zamieniono na szpital dla umysłowo chorych i

zakład pracy przymusowej dla pijaków i włóczęgów oraz miejsce spotkań ulicznic,

które przychodzą tam na badania.

- Byłam tam raz z praniem. Miałam wyprać i nakrochmalić koszule dyrektora,

ale bałam się chodzić tam sama. Natomiast i moja siostra, i ja, kiedy byłyśmy małe,

wyobrażałyśmy sobie, że jesteśmy córkami właściciela dworu Mangelsgärden.

Czytałyśmy wszystko, co nam wpadło w ręce, o tym ogromnym, pięknym domu, o

tym, jak kiedyś wyglądał, o wielkich salach z pozłacanymi lustrami na ścianach, o

kryształowych żyrandolach, O pięknych tkaninach na ścianach.

Wang - Olafsen roześmiał się.

- Gdyby nie zbudowano pałacu, co sprawiło, że ludzie bogaci się stąd

wyprowadzili, to Vaterland i Fjerdingen pewnie nie byłyby w tak fatalnym stanie, w

jakim są dzisiaj - powiedział I znów spoważniał. - To smutne, że jest taka przepaść

między bogatymi a biednymi. Właściwie rozumiem, dlaczego tak wiele osób głosuje

na Partię Robotniczą. I dlaczego Bjornstjerne Bjornson kilka lat temu tak się

zaangażował w strajk pracowników fabryki zapałek. Strajk co prawda nie skończył się

zwycięstwem robotników, właściciele nie zmienili istotnie warunków pracy. Powstał

jednak jeden związek zawodowy dla wszystkich robotników fabryki zapałek i teraz

sytuacja się tam trochę polepszyła.

Mężczyzna zamilkł, a po chwili spytał:

- Wiedziała pani, pani Ringstad, że małe dziewczynki pracowały tam od

szóstej rano do wpół do ósmej wieczorem za pensję, z której nie można było wyżyć?

Jeśli spóźniły się kwadrans do pracy, musiały czekać przed bramą do dwunastej i

traciły pół dniówki, potrącano im to z wypłaty! Warunki zdrowotne były fatalne.

Praca wśród chemicznych oparów fosforu i siarki szkodziła ich zdrowiu, dochodziło

do zatrucia fosforem, który wypłukiwał wapń i uszkadzał kości i zęby. Niektóre

dziewczęta miały też zdeformowane twarze.

Elise przytaknęła, też o tym słyszała.

- Niestety nie obędzie się chyba bez strajków, chociaż nie jestem

zwolennikiem tej formy protestu - mówił dalej Wang - Olafsen. - W norweskim

społeczeństwie dzieje się coś niedobrego. Większa część kapitału akcyjnego

norweskich przedsiębiorstw znalazła się w obcych rękach. To obcy kapitał jest teraz

właścicielem większości kopalń i prawie połowy przemysłu drzewnego. Ilość obcego

kapitału w norweskiej gospodarce jest zatrważająca. - Nagle mężczyzna się roześmiał.

- Przepraszam, pani Ringstad, zapominam, z kim rozmawiam. Na pewno to pani nie

interesuje, jest pani przecież kobietą.

- Owszem, interesuje mnie, chociaż uważam, że przede wszystkim należy

pomagać tym, którzy mają najgorzej: samotnym matkom, bezrobotnym, kobietom

wychodzącym na ulicę i chorym. Potrzebne są lepsze warunki pracy i lepsza kontrola

nad fabrykami. Są też ludzie, którzy starają się pomóc chorym, ale żeby

przeprowadzić zmiany, potrzeba silnych mężczyzn, najlepiej z wyższych sfer, którzy

mają władzę i wpływy.

- Całkowicie się z panią zgadzam. Szkoda, że Meyer, właściciel Fremad, wdał

się w spekulacje, które kilka lat temu doprowadziły do jego upadku. Był

uprzywilejowany, ale poświęcał czas na obronę tych najsłabszych. Zyskał sławę,

broniąc Hansa Jsegera w związku z nieobyczajną książką o bohemie z Kristianii.

Elise wzdrygnęła się. Zaczęła się zastanawiać, jaką nałożono na niego karę i

jak bardzo książka była „nieobyczajną”. Może ona też zostanie ukarana, kiedy ukażą

się jej opowiadania?

- To on opowiadał się za tym, żeby dzieci urodzone poza małżeństwem miały

prawo nosić nazwisko ojca i dziedziczyć po nim na równi z dziećmi urodzonymi w

małżeństwie. Osobiście uważam jednak, że tu należy postawić granicę. Co się stanie,

jeśli zdemoralizowane kobiety zaczną uwodzić synów bogaczy, żeby mieć z nimi

dzieci i w ten sposób zyskać prawo do spadku?

Elise pomyślała o Signe. Trudno było jej sobie wyobrazić, że Signe zwabiła

Emanuela po to, żeby wyłudzić część majątku Ringstadów, ale gdyby doszło do tego,

e dzieci urodzone poza małżeństwem miałyby prawo dziedziczyć po ojcu, to

Sebastian zyskałby takie same przywileje jak Hugo i Jensine. Myśl ta zaskoczyła ją,

wydała się jej obca, ale przecież Sebastian nie miał wpływu na to, jak został poczęty.

Może rzeczywiście miał takie samo prawo do dworu jak Jensine. Na pewno większe

niż Hugo...

- Proszę opowiedzieć mi coś więcej o książce, pani Ringstad. Mam na myśli tę

już przyjętą do druku. Mówiła pani, że pisze o ludziach, których zna. Czy chodzi

głównie o robotnice z fabryki?

- Nie tylko. Piszę o dziewczętach, które dobrze znam, i o tych, które poznałam

tylko przelotnie. W jednym z opowiadań piszę o małej dziewczynce, którą poznałam

zupełnie przypadkowo. Jej dzieciństwo przypomina mi moje. Ojciec pił, a matka

chorowała i leżała w łóżku. Była ich czternastka rodzeństwa, ale kiedy ją spotkałam,

większość już się wyprowadziła z domu. Najstarsza z sióstr pracowała od świtu do

nocy, żeby utrzymać matkę i rodzeństwo, ale pieniędzy i tak nie starczało. Kiedyś

poszłam z nią do domu i przeraziłam się tym, co tam zobaczyłam, mimo że widziałam

dużo biedy i nędzy. Matka leżała w łóżku w półmroku, żeby oszczędzić świeczek,

lampy naftowej nie mieli. Panował przenikliwy ziąb. Żywili się maczankami, czyli

suchym chlebem maczanym w kawie z cukrem. Matka poważnie chorowała, ale

brakowało jej lekarstw. Dzieci często opuszczały szkołę, niewiele się uczyły. Szkoła

nie interesowała się nimi. Meble mieli zrobione ze skrzynek po margarynie, ojciec

często bił żonę i dzieci. Kiedy się upijał, stawał się gwałtowny. Kiedyś wylał przez

okno gulasz, który miał być na urodziny jednego z nich i na który cieszyli się od kilku

dni. Zrobiło mi się ich bardzo żal. Wtedy też zrozumiałam, że wielu rodzinom wiodło

się gorzej niż nam. To błędne koło. Bieda i nędza sprawia, że mężczyźni zaczynają

pić. Piją, żeby zapomnieć, i stają się jeszcze biedniejsi. Mam wrażenie, że ludzie

bogaci nie potrafią zrozumieć, dlaczego ci mieszkający wzdłuż rzeki piją. Wang -

Olafsen słuchał uważnie.

- Co się stało z tą dziewczynką? Wciąż jest jej tak ciężko? - spytał.

- Na szczęście nie. Pewna samotna starsza pani, którą znałam, zaopiekowała

się nią. Mała mieszka teraz w ładnym mieszkaniu, ma własny pokój, ładne ubrania i

codziennie może się najeść do syta. jest wesoła i zadowolona.

- Do jej życia zawitał promyk słońca. Jest pani aniołem, który to sprawił.

Elise pokręciła głową.

- To przypadek je ze sobą zetknął - powiedziała.

- Wie pani, kiedy książka się ukaże? Elise pokręciła głową.

- Nie, nikt mi tego nie powiedział.

- Kupię ją i obiecuję, że nikomu nie zdradzę, kto ją napisał. Mam nadzieję, że

uda mi się przekonać moi przyjaciół do przeczytania jej. Dobrze im to zrobi.

Elise poczuła przypływ gorąca z radości.

- Zaraz będziemy na miejscu. Proszę pozdrowić ode mnie męża i chłopców i

dziękuję, że pani do mnie przyszła.

- To ja panu dziękuję - odpowiedziała Elise.

- Jeszcze to - odezwał się i podał jej pudełko, które cały czas stało obok niego.

- Proszę wziąć te ciasteczka dla dzieci. Utyłbym, gdybym miał jeść te świąteczne

wypieki codziennie aż do świąt - powiedział i się roześmiał.

Elise podziękowała zaskoczona. Woźnica pomógł jej stanąć na stopniu

dorożki.

Kiedy dorożka ruszyła, Elise stała i śledziła ją wzrokiem. Dorożka nie

pojechała dalej, jak podobno miała, tylko skręciła w Maridalsveien. Nie myliła się:

Wang - Olafsen mówił, że jedzie w tym samym kierunku, żeby móc ją odwieźć.

„Anioły istnieją”, pomyślała. „Także wśród mężczyzn”.

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY

Następnego dnia, kiedy wracała do domu na Hammergaten, zobaczyła, że

okno pokoju jest rozświetlone. Odetchnęła z ulgą. Emanuel wrócił wcześniej i

rozpalił w pokoju, to dobrze.

Znów chwycił mróz, Elise marzła, bolało ją gardło. Pewnie dlatego, że

wczoraj przemoczyła nogi, poza tym Hugo też był przeziębiony, płakał w nocy i

chciał spać z nią w łóżku.

Dopiero kiedy weszła do kuchni, spostrzegła, że ktoś u nich był. Pachniało

cygarem, a na stole stało pudełko z ciastkami, które dostała od pana Wang - Olafsena.

Pokrywka leżała obok, a pudełko było w połowie puste! Emanuel poczęstował kogoś

obcego ciasteczkami, które dostała dla chłopców? Zła wpadła do pokoju, nie myśląc,

kto mógł u nich być. Pewnie Schwencke i jego rozpieszczona narzeczona. Skoro

miała tyle pieniędzy, że stać ją było pojechać do Fredriksstad, żeby pójść do cyrku,

gdzie bilet kosztuje dwie korony, to stać ją też kupić sobie ciasteczka.

Elise nagle zatrzymała się w progu. Wokół stołu siedzieli Emanuel i jego

rodzice!

Szybko wzięła się w garść, podeszła do nich i się przywitała. Spojrzała na

talerz z ciastkami, był prawie pusty.

- Przestraszyliśmy się, kiedy Stangerudowie powiedzieli nam, że Emanuel jest

chory - powiedziała zmartwionym głosem pani Ringstad.

Więc mieli kontakt z rodzicami Signe, pomyślała zdziwiona. Wydawało jej

się, że są zagorzałymi wrogami.

- Ale nie wygląda na szczególnie chorego - dodał pan Ringstad i się

uśmiechnął. - No i został przedsiębiorcą, otworzył sklep na Maridalsveien, całkiem

nieźle.

Jensine siedziała na dywaniku ze skrawków i gryzła ciastko. Dookoła niej na

dywaniku leżało pełno okruszków. Sprawiała wrażenie spokojnej i zadowolonej, więc

trudno, pomyślała Elise.

- Chodź, usiądź, napij się gorącej kawy. Wyglądasz na zmarzniętą - powiedział

uprzejmie Emanuel.

Hugo został w kuchni, teraz zaczął płakać.

- Muszę zdjąć z małego mokre ubranie. Cały przemókł, bo bawił się z Isakiem

na trawie.

Pośpiesznie wyszła do kuchni, zdjęła z chłopca ubranie i posadziła go na

nocniku. Dalej płakał, palce u nóg miał lodowate, ale czoło ciepłe. Może dostał

gorączki.

- Nie płacz, Hugo. Dostaniesz am - am.

Wzięła ciasteczko z pudełka i dała mu. Jeśli inni dostali, to jemu też się

należało, poza tym nie mogła teraz zająć się kolacją, skoro mieli gości.

Na szczęście się uspokoił, nieczęsto dostawał takie dobre rzeczy do jedzenia.

Ubrała go w suche ubranie i zaprowadziła do pokoju. Jak tylko zobaczył Jensine,

zaraz do niej podbiegł.

- Nie przywitasz się z nami, Hugo? - spytała pani Ringstad, próbując go do

siebie zwabić.

- Nie ma czasu, widzisz chyba, mamo - powiedział Emanuel, który wyraźnie

był w dobrym nastroju. - Kiedy zobaczy Jensine, nie patrzy już na nikogo.

- Tak się przyjaźnią? Dobrze, że Jensine ma starszego brata, z którym może się

bawić. Tobie tego brakowało. Biedaku, nie miałeś się z kim bawić, chyba że z

dziećmi ogrodnika.

Pan Ringstad wziął ciasteczko i wyciągnął rękę w stronę Hugo.

- Halo, maleńki, przyjdziesz się przywitać z dużym Hugo? - spytał i zaczął coś

pomrukiwać, a kiedy Hugo do niego podszedł, uśmiechnął się do chłopczyka.

- Duży Hugo - powiedział malec, łapczywie chwytając ciastko.

- Mam wrażenie, że on mnie pamięta - powiedział pan Ringstad zadowolony.

Pani Ringstad wzięła jeszcze jedno ciasteczko.

- Przyszedł, bo zwabiłeś go ciastkiem, oszuście.

Elise śledziła wzrokiem wędrówkę ciastka z talerzyka do jej ust. W spiżarni w

Ringstad stało na pewno wiele takich pudełek z ciastkami, szczególnie teraz przed

więtami. Rodzice Emanuela nie rozumieli, jak rzadko oni mieli okazję jeść takie

smakołyki.

- Co słychać w Ringstad? Czy skończyliście już ubój? - spytała Elise.

- Osiemnastego października zwykle bijemy woły, na świętego Łukasza,

wodnika, jak mówimy, bo zawsze wtedy pada.

- Brałeś w tym udział, kiedy byłeś mały? - spytała Elise Emanuela, który

pokręcił głową.

- Nie, tego dnia wszystkie dzieci wysyłano na wieś szukać „fartucha” -

odpowiedział Emanuel, uśmiechając się.

- Jakiego fartucha? - spytała Elise, nic nie rozumiejąc.

- Dorośli to wymyślili, żeby się nas pozbyć. Chodziliśmy od chałupy do

chałupy i pytaliśmy gospodarzy, ale wszyscy odsyłali nas dalej, to był taki rytuał.

Kiedy w końcu wracaliśmy do domu, było już po uboju.

Do pokoju wpadł Peder, sam. Miał wypchane kieszenie spodni i wyglądał,

jakby zaraz miał pęknąć z dumy.

- Zgadnijcie, co mam w kieszeni!

- Ależ Peder, nie widzisz, kto tu jest?

Peder spojrzał na Ringstadów zawstydzony, ukłonił się nisko i wyciągnął

brudną piąstkę. Ringstad spytał, śmiejąc się:

- No to co masz w tych kieszeniach, Peder?

Peder tylko czekał na to pytanie. Wywrócił obie kieszenie, z których wypadł

kawałek kiełbasy, brudne jabłko, piętka chleba i kawałek żółtego sera, to znaczy

przynajmniej kiedyś był żółty. Na koniec z kieszeni wypadły jeszcze dwa małe

kawałki słoniny.

- Skąd ty to wszystko masz? - spytała Elise, przyglądając się mu coraz bardziej

podejrzliwie.

- Dostałem to! - wykrzyknął. Najwyraźniej domyślił się, co Elise chciała

powiedzieć, bo zareagował złością. - Słowo honoru! Pomogłem starszej pani wejść po

schodach, a ona akurat była w sklepie, no i dała mi to wszystko. Powiedziała, że nie

potrzebuje tego, że chciała to wyrzucić, ale kiełbasa jest w porządku, próbowałem -

mówił dalej Peder, głos mu się łamał, o w oczach miał łzy. - Myślisz, że to ukradłem?

Nigdy nikomu nic nie ukradłem, chyba że śniadanie Olafowi, które on i tak

wyrzuciłby do kosza.

Elise zrobiło się przykro.

- Przepraszam, Peder, o nic cię nie podejrzewałam, tylko nie bardzo

rozumiałam, gdzie znalazłeś te wszystkie rzeczy.

- Pomóż Elise wyrzucić je do śmietnika - odezwała się nagle pani Ringstad.

Peder odwrócił się i popatrzył na nią z niedowierzaniem.

- Wyrzucić do śmietnika? Przecież to jest jedzenie!

- Nie będziesz chyba jadł takich brudnych rzeczy, mógłbyś zachorować.

Peder spojrzał na Elise pytającym wzrokiem.

- Można zachorować, jeśli zje się słoninę? Elise pokręciła głową i uśmiechnęła

się.

- Nie, jeśli zjesz trochę, to nie. Weź jedzenie do kuchni i zjedz, jeśli masz

ochotę. Potem dam ci na deser ciastko. Dostałam pudełko świątecznych wypieków od

„dżentelmena” wczoraj wieczorem, chciałam wam zrobić niespodziankę.

- Bardzo smaczne ciasteczka - powiedziała pani Ringstad z uznaniem. - Nawet

lepsze niż nasze - dodała i wzięła jeszcze jedno.

Zarówno Elise, jak i Peder powiedli za nim wzrokiem. Elise wiedziała, że

chłopiec myśli to samo co ona.

Ringstadowie mieli nocować u Carlsenów, zamówili dorożkę na ósmą. Elise

musiała położyć najmłodsze dzieci spać. Peder musiał usiąść do lekcji. Ledwie to

zrobił, weszli Evert i Kristian. Zdążyli się przywitać z gośćmi i państwo Ringstad

zaczęli się ubierać.

Elise spojrzała na nich zdziwiona, poszła po Jensine, żeby mogli powiedzieć

jej „dobranoc”.

- Już się państwo ubieracie? - spytała. Pani Ringstad uśmiechnęła się.

- Starzy ludzie potrzebują trochę więcej czasu. Peder porzucił zeszyty i stanął

za Elise.

- Wcale nie jest pani stara, tak uważam, pani Ringstad. Pani Ringstad się

uśmiechnęła, wyraźnie mile zaskoczona.

- Tak uważasz? Miło mi to słyszeć, Peder.

- Nie jesteś stara, tylko trochę dziwna - dodał, tłumacząc.

Pan Ringstad roześmiał się, czochrając mu włosy:

- No to macie coś wspólnego, Peder!

ROZDZIAŁ OSIEMNASTY

Kiedy tydzień później Elise pośpiesznie szła przez most podczas przerwy na

obiad, zobaczyła, jak w drzwiach kuchennych znika jakiś mężczyzna i kobieta.

Zwolniła tempo. Jeśli Hilda ma gości, to może powinna wrócić do kantoru.

A może to po prostu ludzie z misji? Często odwiedzali mieszkania

robotników, żeby znaleźć tych najbardziej potrzebujących. Mógł to też być inspektor

epidemiologiczny, który sprawdzał, czy ktoś z domowników ma suchoty. W końcu

mógł to też być ktoś, kogo znała i z kim się z przyjemnością zobaczy.

Wahając się, szła dalej. W razie czego znajdzie jakiś pretekst, uda, że ma do

przekazania Hildzie wiadomość, i zaraz wyjdzie.

Z wewnątrz dochodziły głosy dzieci i śmiech. Jeśli byli to ludzie z misji albo

inspektor, to Hilda posłałaby dzieci do pokoiku, żeby nie przeszkadzały. Elise weszła

po dwóch schodkach i zajrzała przez okno. Wtedy, ku swojemu wielkiemu zdziwie-

niu, spostrzegła Sebastiana. Stal razem z Hugo i Isakiem i skakał z radości. Przez

otwarte drzwi do pokoju widziała zarys postaci, pewnie byli to państwo Stangerud.

Radosna otworzyła drzwi i weszła.

- Sebastian! - zawołała. Uklękła i wyciągnęła do niego ręce. Jak tylko ją

zobaczył, ruszył do niej biegiem, tak że uderzył głową o jej brodę. Przestraszony

spojrzał do góry, złapał się za głowę, ale po chwili już się śmiał i tulił do Elise, a ona

podniosła go i trzymając na ręku, powiedziała:

- Jak dobrze cię znów widzieć, Sebastianie. Tak się cieszę. Pani Stangerud

stanęła w drzwiach.

- Dzień dobry, pani Ringstad. Posłuchaliśmy pani, uznaliśmy, że Sebastian

powinien się spotkać z dziećmi. Wiedzieliśmy, że zwykle odwiedza pani siostrę o tej

porze dnia, więc przyjechaliśmy prosto tutaj.

- Jestem pani bardzo wdzięczna, pani Stangerud. Tęskniliśmy za Sebastianem.

Kiedy wróciłam do domu bez niego, Peder miał mi to bardzo za złe, zaczął pouczać

mnie, co jest w życiu najważniejsze. Nie rozumiał, jakie to ważne dla dziadków móc

się cieszyć wnukiem, myślał tylko o nas.

Pani Stangerud uśmiechnęła się.

- Wieczorem chcemy zajrzeć na Hammergaten, tak żeby Sebastian mógł

zobaczyć się z chłopcami i małą Jensine. O ile to pani pasuje?

Kobieta zawahała się. Elise wiedziała, czego się lęka. Pewnie wolałaby

uniknąć spotkania z Emanuelem po tym, co się wydarzyło.

- Emanuel prowadzi teraz sklep, wraca do domu późno. Chłopcy i ja jesteśmy

w domu mniej więcej w tym samym czasie.

Elise zauważyła wyraz ulgi na twarzy pani Stangerud.

- Nie zostaniemy długo. Sebastian musi iść spać. Zatrzymaliśmy się w tym

samym pensjonacie co poprzednio.

Elise weszła do kuchni, podeszła do rogu, gdzie - zawinięta w brunatny papier

i zawiązana sznurkiem - stała duża paczka.

- Mam do pani prośbę, pani Ringstad. Zrobiliśmy niedawno generalne

porządki, odłożyłam trochę ubrań, które nie są już nam potrzebne. Pani zna

miejscowych ludzi, na pewno pani wie, czy ktoś potrzebuje ciepłych ubrań na zimę.

Zwykle wkładam wszystko do świątecznych koszy Armii Zbawienia, ale przed

więtami pewnie już nie będziemy w Kristianii - powiedziała pani Stangerud i

odwracając się do Elise, dodała: - Mogę panią o to prosić? Może coś z tego będzie

można przerobić na ubranka dla dzieci?

- Wszystko przejrzę, na pewno nie będzie trudno znaleźć chętnych -

odpowiedziała Elise, czując, jak ogarnia ją fala ciepła.

- Tak też myślałam. Zawieziemy to pani do domu, będziemy jechać dorożką.

Hilda zaczęła pośpiesznie nastawiać kawę, Elise pomogła jej nakryć stół w

pokoju. Nie zdąży dzisiaj zjeść obiadu, ale znała Hildę i wiedziała, że na pewno ją

czymś poczęstuje.

Ku jej zdziwieniu Hilda wniosła duży półmisek pełen placków z mąki

ryżowej, tłumacząc, że wczoraj, w niedzielę, miała gości. Elise domyślała się kogo.

- Kiedy rano zaczął padać śnieg, poczułam się w świątecznym nastroju -

opowiadała Hilda. - Postanowiłam zrobić świąteczną leguminę ryżową - dodała.

Elise nie bardzo chciało się w to wierzyć, ale nic nie powiedziała. Może

legumina należała do ulubionych dań majstra? Hilda pewnie upiekła placki przed

przyjściem Elise i chciała schować kilka dla chłopców, kiedy wrócą ze szkoły. Teraz

niewiele im zostanie.

Państwo Stangerud byli w dobrym nastroju, opowiadali o różnych zabawnych

rzeczach, które Sebastian powiedział czy zrobił. Wydawało się, że jest im dobrze

razem Elise miała nadzieję, że Signe nie będzie chciała go im odebrać, chłopcu lepiej

było u dziadków.

Widziała też, jak ładnie chłopcy się bawili w trójkę. Aż dziwne, że takie małe

dzieci tak się lubiły, dzieci w tym wieku często wolały się bawić same.

Kiedy wróciła do kantoru, nastrój jej dopisywał. Cieszyła się, że Sebastian

dobrze się czuł. Była zadowolona, syta, a wieczorem mieli przyjść Stangerudowie z

Sebastianem i wielką paczką ubrań! Nie miała wątpliwości, że odzież przeznaczono

dla dzieci i dla niej. Pani Stangerud wspomniała o potrzebujących i Armii Zbawienia,

eby Elise nie czuła się skrępowana, przyjmując ją od niej.

Kiedy odwieszała chustę, wszedł majster.

- Zdążyła pani dzisiaj zjeść obiad, pani Ringstad? Najwyraźniej on też był w

dobrym humorze.

- Tak, jadłam placki ryżowe.

- Widziałem, że zostało jeszcze dużo leguminy - roześmiał się majster.

W tym momencie zauważył pannę Johannessen, która stała przy pulpicie i

patrzyła w ich stronę.

Elise przestraszyła się bezmyślności - własnej, ale także majstra. Oczywiście

nie powinna mówić nic o plackach, „potwór” mógł ich usłyszeć! Pośpiesznie podeszła

do swojego miejsca, nie chcąc przedłużać rozmowy. Wiedźma była groźna, mogła

zdradzić Hildę.

Ledwie majster zniknął, podeszła do niej panna Johannessen.

- O co chodziło z tą leguminą?

Ku swojemu niezadowoleniu Elise poczuła, że się czerwieni. A powinna

raczej być zła, bo panna Johannessen mogła sobie darować tę dociekliwość.

- Majster pewnie chciał powiedzieć, że moja siostra zrobiła dużo leguminy

ryżowej, tak że zostało jej jeszcze na placki.

Panna Johannessen patrzyła na nią przenikliwym wzrokiem.

- Majster zna pani siostrę?

- Tego... nie wiem. Pewnie wie, kim jest, pracowała jako pomocnica w

fabryce.

Panna Johannessen roześmiała się metalicznym, sztucznym śmiechem.

- Jeśli majster miałby znać wszystkie pomocnice pracujące w fabryce, na nic

już nie starczyłoby mu czasu.

Elise chwyciła się ostatniej deski ratunku.

- Bardzo nam współczuł, kiedy nasz. ojciec zginął, a mama zapadła na

suchoty. To dzięki niemu znalazło się dla niej miejsce w sanatorium.

Panna Johannessen uniosła brwi.

- Coś podobnego! Jeśli rzeczywiście pomaga wszystkim pijakom i

suchotnikom, to lepiej rozumiem, dlaczego ciągle jest taki zajęty. Nie wiedziałam, że

zajmuje się dobroczynnością. Rozumiem, że wtedy to pani zwróciła się do niego o

pomoc?

Elise czuła, że serce podchodzi jej do gardła ze zdenerwowania, ale zmusiła

się do zachowania spokoju.

- Możliwe, panno Johannessen. Prawdę mówiąc, już tego nie pamiętam.

Przypominam sobie tylko, jaka byłam wtedy zrozpaczona, bo mama z każdym dniem

czuła się gorzej - odparła Elise. Usiadła na krześle i wyjęła papiery, nad którymi miała

pracować.

Panna Johannessen pomaszerowała na swoje miejsce zła, z podniesioną głową.

Nie zadowoli się takim wytłumaczeniem.

Kiedy Elise wróciła z Hugo do domu, domyślała się, że dziadkowie Sebastiana

pewnie już przyszli. Dobrze, że chłopcy byli w domu, w pokoju paliło się światło!

Peder podbiegł do niej podniecony.

- Wiesz, co?! - wołał radośnie. - Był u nas Sebastian! Nie zapomniał nas!

miał się, kiedy wszedł, i od razu pobiegł do pokoju, jakby wciąż tam mieszkał.

Potem bawił się z Jensine.

- Już ich nie ma? Peder pokręcił głową.

- Musieli iść. Sebastian musiał iść spać, tak mówili. Zobaczył pudełko z

ciastkami i zjadł dwa.

Elise spojrzała na niego przestraszona:

- Pozwoliliście mu jeść świąteczne ciasteczka?

- Tylko dwa, odstąpiliśmy mu swoje - powiedział Peder z poczuciem winy.

Elise nic nie odpowiedziała, obiecała im przecież, że dostaną wieczorem po

ciastku.

- I wiesz, co jeszcze? Przynieśli ogromną paczkę z ubraniami, które mamy dać

biednym. Pomyślałem, że może... - powiedział i zamilkł.

Elise próbowała przekonać ich, że nie są biedni, że jest wiele osób, którym

wiedzie się gorzej od nich, tak im zwykle tłumaczyła. Doskonale jednak rozumiała, co

Peder miał na myśli.

- Najpierw zobaczymy, co tam jest.

Wszyscy zebrali się wokół kuchennego stołu, kiedy uroczyście zaczęła

rozwiązywać sznurek i ostrożnie rozpakowywać paczkę. Hugo stał na jednym z

taboretów, trzymając się Everta, a Kristian trzymał Jensine na ręku.

- Nie grzeb się tak, Elise! - ponaglił Peder zniecierpliwiony. Kristian spojrzał

na niego:

- Spokojnie, Peder! Śpieszysz się na pociąg?

- Na pociąg? O co ci chodzi? - spytał Evert zdziwiony.

- Głupi jesteś? Tak się mówi, kiedy ktoś się śpieszy. Evert patrzył na Pedera.

- Nie przejmuj się, Peder, Kristian też nie może się doczekać, tylko udaje, że

nie.

W końcu Elise zdjęła papier. Zrobiła duże oczy. Sukienka! W pięknym

niebieskim kolorze, z mięciutkiej wełenki! Przyłożyła ją do siebie, chyba powinna

pasować, wyglądała na prawie nieużywaną! Jak pani Stangerud mogła „nie chcieć”

takich rzeczy?

- I kurtka dla mnie! - zwołał Peder, wyciągając kurtkę z błyszczącymi

guzikami. Nie miała łat na łokciach, wyglądała jak nowa.

- Są spodnie dla mnie! - wołał podniecony Kristian. Posadził Jensine na

podłodze i przyłożył do siebie spodnie. - Są w sam raz! Skąd wiedzieli, jakie spodnie

noszę?

Peder odwrócił się do niego:

- To nie są ubrania dla nas, tylko dla biednych. Kristian spojrzał przestraszony

na Elise.

- To prawda, Elise? Nie są dla nas?

- Są. Pani Stangerud powiedziała, że mogę zrobić z nimi, co chcę. Nie

wiedziała, że potrzebujemy nowych ubrań, więc pomyślała, że może znamy kogoś,

komu się przydadzą.

- Przydałby mi się taki gruby sweter! - odezwał się stanowczo Evert. - W tym

starym mnie przewiewa, zimno mi w klatkę piersiową.

- Są też skarpety i rękawice dla wszystkich - powiedziała Elise zachwycona. - I

pończochy dla mnie. Dobrze się składa, bo moje są przetarte.

Kristian patrzył na nią nierozumiejącym wzrokiem.

- Czemu spakowali wszystkie swoje ubrania i oddali je nam?

- Robili generalne porządki i wyrzucali niepotrzebne rzeczy.

- Wyrzucali? Jak to?

- Pani Stangerud mówiła, że zwykle wkłada ubrania do świątecznych koszy

Armii Zbawienia, ale nie będzie miała już czasu, żeby przyjechać do Kristianii przed

więtami.

- Ale dlaczego oddają swoje ubrania?

- Bo mają więcej, niż potrzebują. Chłopcy patrzyli na nią wielkimi oczami.

- Są aż tak bogaci?

Na zewnątrz rozległy się kroki, Emanuel szarpnął drzwi.

- Do licha, co za pogoda!

Ostatnio zawsze tak mówił, wchodząc. Nagle stanął:

- Co tu się dzieje?

Peder pokazał mu swoją nową kurtkę.

- Dostaliśmy ubrania od babci i dziadka Sebastiana! Patrz, co dostałem!

Kurtkę z błyszczącymi guzikami i bez łat na łokciach!

Emanuel spojrzał na Elise i zmarszczył czoło.

- Stangerudowie tu byli? - spytał, a jego głos brzmiał złowrogo.

Elise przytaknęła, odwracając się do niego. Pewnie nie podobało mu się, że

przyjęli używane ubrania od rodziców Signe. Miała nadzieję, że wróci nieco później.

- Byli tu z Sebastianem, chcieli, żeby zobaczył się z dziećmi. Ubrania

właściwie nie są dla nas, tylko dla Armii Zbawienia. Pani Stangerud prosiła, żebym

się tym zajęła. Powiedziała, że mogę zrobić z nimi, co zechcę.

- A ty po prostu rozdzieliłaś wszystko między siebie i dzieci? Widzę, że

wzięłaś sukienkę Signe, którą miała na sobie na Boże Narodzenie.

Elise poczuła się zawiedziona, ale postanowiła się bronić.

- Nawet nie wiesz, jak trudno jest mi związać koniec z końcem.

- Dostałaś z Danii sto czterdzieści siedem koron za swoją książkę i

dwadzieścia koron zaliczki za książkę dla dzieci, a nie stać cię, żeby kupić ubrania dla

siebie i dzieci?

Elise otworzyła usta, żeby coś powiedzieć, ale powstrzymała się. Nie chciała

mówić, co myśli. Jeśli okaże się, że Emanuel ma jakąś przewlekłą chorobę i nie

będzie mógł pracować, musi mieć coś w rezerwie. On najwyraźniej w ogóle o tym nie

myślał, a Elise nie chciała pozbawiać go radości związanej z nowym zajęciem.

Zdziwiona zauważyła, że znów zniknął. Czyżby tak się zdenerwował

ubraniami?

Wbiegła do pokoju i wyjrzała przez okno, żeby zobaczyć, dokąd poszedł.

Przed bramą stał wóz z koniem, woźnica zdejmował właśnie dużą paczkę. W

migoczącym świetle latarni zobaczyła, jak Emanuel wyjmuje portfel i płaci mu,

następnie chwyta pakunek i zaczyna dźwigać go do domu.

Pośpiesznie wróciła do kuchni, ciekawa, co przyniesie, nie chciała jednak,

eby się domyślił, że go podglądała.

Kristian bacznie się jej przyglądał.

- Dlaczego Emanuel wyszedł?

- Poszedł po coś.

Kristian patrzył na nią, nie rozumiejąc.

- Wrócił na Maridalsveien, tak?

Elise nie chciała nic mówić. Jeśli Emanuel miał dla nich niespodziankę, nie

chciała pozbawiać go przyjemności.

- Nie wiem, dokąd poszedł. Może poszukać Puszka.

- Puszek leży na skrzyni i mruczy.

- To dziwne - powiedziała Elise i nagle się zaniepokoiła. - Pójdę go poszukać -

rzuciła szybko, nie chcąc, żeby chłopcy wybiegli na dwór.

Na dworze była szarówka, padało, ale z kuchennego okna padało słabe

wiatło. Nie mogła go dostrzec, dziwiła się, że tyle czasu zajęło mu dojście z bramy

do domu. Co prawda paczka wyglądała na ciężką, może musiał przystanąć i odpocząć

po drodze. Odwróciła się i weszła z powrotem.

Chłopcy śledzili ją wzrokiem, z pewnością zauważyli jej niepokój.

- Czemu nie przychodzi?

- Nie wiem. Widziałam, że przed naszą bramą stoi wóz. Miałam wrażenie, że

Emanuel coś niesie, może rzeczy do sklepu.

Zawiózłby je do sklepu, pomyślała. Paczka miała pewnie być niespodzianką.

W końcu usłyszała kroki. Elise pośpieszyła otworzyć drzwi. Wszedł Emanuel,

ale bez paczki. Był mokry, miał brudne ręce i ubranie i sprawiał wrażenie

zmieszanego.

- Przewróciłem się.

Elise spojrzała na niego przestraszona.

- Potknąłeś się po ciemku?

- Nie, nogi się pode mną ugięły. Dźwigałem paczkę, pewnie dlatego - dodał

szybko.

- Pada deszcz. Mam ją przynieść?

- Jest ciężka, niech chłopcy ci pomogą.

Chłopcy wybiegli podnieceni, Hugo i Jensine zostali w domu. Tuż za rogiem

widać było coś dużego i ciemnego, leżącego na żwirze. Peder i Elise chwycili jeden

koniec paczki, Kristian i Evert - drugi.

- Nie jest taka ciężka! - powiedział Kristian zdziwiony. - Sam dałbym radę ją

nieść.

Elise musiała przyznać mu rację, paczka była lżejsza, niż wyglądała.

Poczuła przypływ przygnębienia. Emanuel nie upad! pod ciężarem paczki, lecz

dlatego, że coś mu dolega. Ostrożnie wnieśli paczkę do środka. Kiedy weszli do

kuchni, Hugo i Jensine płakali, Emanuela nie było nigdzie widać. Elise pośpiesznie

wkroczyła do pokoju.

Emanuel leżał na kanapie, przykryty kocem robionym na szydełku przez jego

matkę. Podeszła do niego i spytała spokojnie:

- Źle się czujesz?

- Raczej dziwnie. Czuję jakieś kłucie w rękach i w nogach. Do pokoju wpadł

Peder.

- Co jest w tej paczce? To dla nas?

- To stojak na fajki. Kupiłem go bardzo korzystnie od Paula Georga.

Ostatnie zdanie skierowane było najwyraźniej do niej.

- Możemy odpakować?

- Tak, ale ostrożnie.

Nigdy by im na to nie pozwolił, gdyby nie był chory, pomyślała Elise i wyszła

do kuchni przypilnować, żeby nie zrobili czegoś nie tak jak trzeba. Znalazła nożyczki

i pozwoliła Pederowi przeciąć sznur. Potem wszyscy razem zdjęli ostrożnie papier.

Elise rozumiała podniecenie chłopców. Drugi raz tego samego dnia odpakowywali

paczkę, a nieczęsto zdarzało się im dostawać prezenty. Nawet Hugo i Jensine przestali

płakać i szeroko otwartymi oczami przyglądali się temu, co się działo.

Znów poczuła się przygnębiona. Nawet jeśli Emanuel kupił stojak korzystnie

od Paula Georga, to nie był im potrzebny. Te, które Elise widziała w oknach

sklepowych, kosztowały więcej, niż wynosiły dwu - , a może nawet trzymiesięczne

zarobki Emanuela. A on uważał, że powinna ze swoich zarobków kupować ubrania

dla siebie i dla dzieci! Kto miał opłacać czynsz, kupować naftę, opał i żywność?

Kiedy zobaczyli, co jest w środku, cała trójka oniemiała. Stojak na fajki, który

można było przymocować do ściany, był zrobiony z pięknego, wypolerowanego

ciemnobrązowego drewna, miał bogato rzeźbione krawędzie, zarówno górną, dolną,

jak i te po bokach. Z każdej strony wyrzeźbiona była głowa mężczyzny widziana z

profilu, a na haczykach wisiały fajki, jedna obok drugiej. Była nawet długa fajka z

przykrywką, może wręcz ze srebra! Wszystko to musiało kosztować majątek!

Nawet Peder milczał, dopiero po chwili wróciła mu mowa.

- Sprzeda je tym bogaczom po drugiej stronie? - spytał. Peder nadal dzielił

ludzi na tych mieszkających na wschodnim i na zachodnim brzegu rzeki, mimo że

Hammergaten leżała po tej „właściwej” stronie.

- Nie, to jest jego. Kupił stojak od Schwenckego, bardzo tanio.

Peder posłał Elise zdziwione spojrzenie.

- Jak to? - spytał.

- Bo Schwencke dużo zarabia w swoim sklepie i chciał być miły dla

Emanuela.

Twarz Pedera rozpromieniła się.

- Może Emanuel też stanie się taki bogaty jak on? Teraz, ma własny sklep?

Elise uśmiechnęła się, nie zdradzając swoich myśli.

- Kto wie? - powiedziała.

ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY

Była już połowa grudnia, kiedy obudzili się rano, a na dworze szalała śnieżyca.

Kristian wyjrzał przez okno.

- Już siódmy raz w tym roku pada śnieg, lecz teraz poleży do końca zimy!

Peder i Evert skakali i tańczyli, żeby się rozgrzać, ale i z radości z powodu

padającego śniegu.

Elise wyjęła chleb i bańkę z mlekiem z szafki.

- Na pewno jeszcze przyjdzie odwilż.

- Skąd wiesz? - spytał, odwracając się do niej.

- Bo kiedy ludzie zaczynają piec na święta, wtedy zwykle na dworze robi się

cieplej.

- Wszyscy pieką na święta?

- Ci, którzy mają służbę albo pracują cały dzień, nie pieką. Poza tym to

kosztuje, zwykłych ludzi, takich jak my, nie stać na to, żeby kupić mąkę, jaja i cukier.

Peder przestał skakać i tańczyć, podszedł do okna i zaczął utykać kawałki

wełny w szczelinie między oknem a parapetem tak, jak Elise go prosiła. Zimno

ciągnęło także od podłogi, wdzierało się przez szpary w drzwiach i oknach,

powodując uciążliwy ból pleców i karku. Na szybie mróz zostawił swoje rysunki, ni-

czym świąteczne dekoracje, ale i przypominał o temperaturze na zewnątrz.

Kristian westchnął.

- Będę się cieszył, kiedy święta już miną. Pomagać teraz woźnicy to ciężka

praca. Robi mi się gorąco, pocę się od noszenia paczek. Pomagam ludziom wciągać

choinki na wóz, a nogi mi marzną, stopy mam zimne jak lód.

- Wchodzisz do nich do domu? Możesz zobaczyć, jak mieszkają? - spytał

Evert, patrząc na niego.

Kristian przytaknął.

- Niektórzy mieszkają w domach, które wyglądają jak pałace. Mają dużo

pokoi, wiszą w nich wielkie żyrandole i lustra w złotych ramach, są tam pięknie

wypolerowane komody, miękkie kanapy z poduszkami i błyszczące białe piece, które

sięgają do sufitu. Mężczyźni chodzą na co dzień w białych koszulach, mają okulary w

złotych oprawkach, a w kieszeniach złote zegarki. Chyba zarabiają więcej niż król -

powiedział, a Peder i Evert stali cicho i mieli szeroko otwarte oczy.

Elise pomyślała, że kupi w tym roku małe drzewko, pod którym dla każdego

znajdzie się drobny prezent. Emanuel miał rację, zbyt ostrożnie wydaje pieniądze,

które zarobiła na książkach. Sam wydawał dużo, kupował towary do sklepu, a teraz

wydał też sporo na stojak do fajek, nigdy jednak nie dokładał się do jedzenia czy

czynszu. Od czasu wizyty państwa Stangerud nie miał jednak żadnych nowych

nawrotów słabości i Elise przestała się w końcu bać, że znów zachoruje i nie będzie

mógł pracować.

- Peder, idź sprawdź, czy Emanuel się obudził! Mówił, że chce dzisiaj

wcześnie wstać, bo spodziewa się dostawy towaru.

Peder natychmiast posłuchał.

Zaraz jednak znów zbiegł po schodach.

- Emanuel jeszcze nie wstaje, tak mówi. Chyba źle się czuje. Spojrzała na

niego zdziwiona. Szybko posmarowała kromkę chleba dla Hugo i zaczęła gotować

kaszę dla Jensine.

- Zjadaj szybko, zaraz musisz wychodzić do szkoły! Dasz radę zawieźć

Jensine do pani Jonsen, Kristian? Skoro Emanuel jeszcze śpi?

Kristian przytaknął. Pewnie uważał, że mógł to zrobić Emanuel, skoro miał

tyle czasu.

Kiedy cała czwórka w końcu wyszła z domu, Elise ubrała Hugo i sama

przygotowała się do wyjścia. Nie zaglądała jeszcze do Emanuela. Pójdzie na górę i

spyta, czy ma dołożyć do pieca, zanim wyjdzie.

- Zaczekaj tu, Hugo, a ja pobiegnę na górę do tatusia. Zaraz wrócę.

Był tak grubo ubrany, że na pewno nie dałby rady wdrapać się po schodach, a

ona nie miała czasu wnosić go na górę. Emanuel leżał niemal cały schowany pod

pierzyną.

- Emanuelu? Naprawdę źle się czujesz? Usłyszała jakby chrząknięcie.

- Kristian zaprowadzi Jensine do pani Jonsen. Dołożyć drew do pieca przed

wyjściem?

- Poproszę.

- Spodziewałeś się dzisiaj dostawy towaru do sklepu?

- Zaraz wstanę, jeszcze tylko chwilę.

- Muszę biec, Hugo stoi i czeka na mnie w kuchni, już wpół do ósmej.

Elise pośpieszyła na dół, dołożyła drew do ognia, zła, że Emanuel leży i ociąga

się ze wstaniem, tym bardziej że wiedział, że oczekuje dostawy. Wyniosła Hugo, żeby

posadzić go w wózku.

niegu było więcej, niż się spodziewała, nie da rady pchać wózka. Denerwując

się, że się spóźni, poszła po sanki, które chłopcy dostali od Asbjorna, i posadziła na

nich Hugo.

- Musisz się dobrze trzymać, żeby nie spaść - uprzedziła malca.

Droga była nieodśnieżona i Hugo po chwili był już cały w śniegu, zaczął

płakać. Pocieszała się, że na Maridalsveien na pewno będzie lepiej, półtorej godziny

temu przechodzili tamtędy robotnicy, śpieszący do fabryki.

W tak krótkim czasie nie mogło napadać aż tyle śniegu.

Po chwili droga rzeczywiście zrobiła się lepsza, ale Hugo płakał cały czas.

Najwyraźniej bał się, że spadnie, a kiedy pochylał się do przodu, żeby lepiej chwycić

się sanek, śnieg sypał mu się na twarz. Na pewno też doskwierało mu zimno.

Brzeg jej sukni zesztywniał od śniegu i mrozu. Kiedy wreszcie dotarła do

domku majstra, była spocona i zmęczona. Hilda powitała ją na progu:

- Późno dzisiaj przychodzisz! Jest już pięć po ósmej.

- Boże, panna Johannessen nie daruje mi tego!

Wzrok Hildy padł na sanki i siedzącego na nich zapłakanego i mokrego od

niegu Hugo.

- Chyba zrozumie, że w taką pogodę jest ci trudno. Elise wzięła Hugo i

zaniosła go do pokoju.

- Panna Johannessen w ogóle nic nie rozumie. Nie chce rozumieć. A tak przy

okazji to muszę ci powiedzieć, żebyś była ostrożna. Mam wrażenie, że ona interesuje

się majstrem. Kiedyś zaczęła mnie o ciebie wypytywać. Jakaś jej koleżanka widziała,

jak którejś niedzieli wchodził tu mężczyzna. Kiedy powiedziałam jej, że to pewnie był

pan Wang - Olafsen, wyraźnie jej ulżyło.

Hilda roześmiała się.

- Że też tej starej wiedźmie wydaje się, że miałaby jakąś szansę u Paulsena!

- Nie śmiej się. Jeśli odkryje prawdę, skrupi się to na tobie.

- Przepraszam. Postaram się zachować większą ostrożność. Biegnij, Elise.

Zajmę się Hugo.

Panna Johannessen stała w drzwiach, kiedy Elise weszła.

- Szkoda, że nie obowiązują tu takie same zasady, jakie obowiązują

robotników! - powiedziała lodowatym głosem, patrząc na nią zimno. - Wtedy

zamknęłabym drzwi i otworzyła dopiero podczas przerwy na obiad, a pani potrącono

by pół dniówki z wypłaty.

- Przykro mi, panno Johannessen. Śnieg był nieodgarnięty, nie dałam rady

przejechać wózkiem, musiałam wrócić po sanki. Hugo wrzeszczał całą drogę.

- Nie zauważyła pani, że pada śnieg? - spytała panna Johannessen drwiąco. -

Należy obliczać czas, biorąc pod uwagę warunki pogodowe, pani Ringstad.

Elise przytaknęła.

- Przykro mi, ale mąż zachorował, zwykle to on odprowadza najmłodszą do

naszej sąsiadki.

To nie była prawda, ale Elise musiała się jakoś ratować.

- Więc może nie należało rodzić tyle dzieci, pani Ringstad? Odnoszę wrażenie,

e bierze pani na siebie więcej, niż jest w stanie udźwignąć.

Elise czuła, że robi się czerwona, czuła też, jak ze złości wali jej serce.

- Mam tylko dwoje własnych dzieci, panno Johannessen. Dwaj chłopcy to moi

bracia, trzeciego przygarnęliśmy, bo nie miał nikogo. Gdyby więcej ludzi tak robiło,

może byłoby mniej nieszczęścia w tej okolicy.

Panna Johannessen uniosła brwi.

- Nieszczęścia, w tej okolicy? O czym pani mówi? - powiedziała i zaśmiała się

szyderczo. - Chyba nie dała się pani nabrać na to, co opisano w tej książce, która

niedawno wyszła? Autor judzi, to jakiś socjalista! - wyrzuciła z siebie to słowo jak

jakieś najgorsze przekleństwo. - Podobno wczoraj się ukazała. Całe miasto o niej

mówi. Autor opisuje niestworzone rzeczy, które nie mają nic wspólnego z

rzeczywistością, chce, żeby czytelnicy współczuli pijakom, ulicznicom i leniom,

którym nie chce się pracować! Najgorsze, że niektórzy są tak naiwni, że skłonni są w

to uwierzyć i mogą sobie wyrobić błędne wyobrażenie o warunkach panujących w

fabrykach. Mogą wręcz zacząć winić fabryki i majstrów za nędzę w Fjerdingen i w

Vaterlandzie, jakbyśmy my ponosili winę za to, jak tam ludzie żyją. Są sami sobie

winni, skoro wydają wszystko na gorzałę albo sprzedają się za marne grosze! Cóż -

zakończyła swoją przemowę - tym razem puszczę to pani płazem. Nadrobi pani

spóźnienie po godzinach, ale jeśli to się powtórzy, będę musiała poprosić pana

Paulsena, żeby poszukał kogoś innego na pani miejsce. Nie możemy robić sobie

zaległości, bo komuś nie chce się rano wstać - oznajmiła dobitnie panna Johannessen i

pomaszerowała na swoje miejsce.

Elise pośpiesznie podeszła do pulpitu, czując, jak mocno bije jej serce. Wyszła

jej książka! Może leżała już i czekała na nią w domu!

Boże, jak przeżyje ten dzień! A jeszcze musiała zostać po godzinach!

Powinna się zmartwić gromami pani Johannessen i jej pogróżkami, ale była w

stanie myśleć tylko o książce.

„Całe miasto o niej mówi”, powiedziała panna Johannessen. Może książkę

wyłożono w oknach księgarni, a niektóre gazety zamieściły już recenzje? Gdyby

mogła teraz pójść do księgarni, weszłaby i udając, że interesują ją inne książki,

patrzyłaby, kto ją kupuje. Jeśli w ogóle ktoś ją kupował.

Wyobrażała sobie, jak obcy ludzie biorą do ręki jej książkę, zabierają ją ze

sobą do domu i czytają, co ona napisała! To doprawdy niezwykłe uczucie. Jak sen.

Po chwili jednak przypomniała sobie słowa panny Johannessen. Była zła,

wstrząśnięta, oburzona. Powiedziała, że autor judzi. Że to socjalista, jakby to był jakiś

trujący gad. Gdyby wiedziała, że to Elise napisała książkę, pewnie by ją opluła.

Czuła dziwny niepokój, pełzający po krzyżu. Panna Johannessen na pewno nie

była jedyną osobą, która tak reagowała. Ludzie się wściekną, oskarżą ją, że oczerniła

właścicieli fabryk, nie zastanowiwszy się, jakie znaczenie fabryki miały dla gospo-

darki kraju i postępu, który dokonał się w ostatnich dziesięcioleciach. Mogli źle

zrozumieć jej opowiadania, uznać, że próbuje usprawiedliwiać dziwki i pijaków oraz

ludzi, którym nie chciało się zarabiać na życie. Nie wiedzieli, że opisana przez nią

rzeczywistość dotyczy wielu tysięcy osób, którzy opuszczając swoje rodzinne strony,

nie mieli pojęcia, jak ich nowe życie będzie wyglądało. Nie usprawiedliwiła ulicznic,

próbowała tylko pokazać, że nie miały innego wyjścia. Nie usprawiedliwiła też

pijaków, próbowała jedynie tłumaczyć, dlaczego nie radzili sobie z życiem i szukali

zapomnienia w tanim bimbrze.

Zamiast próbować to zrozumieć, ludzie woleli uznać, że to wymyślone

historie.

Nagle poczuła, że ktoś się jej przygląda. Kiedy podniosła wzrok, zobaczyła

współczujące spojrzenie Samsona. Mrugnął do niej. Szybko znów spuściła głowę,

bojąc się, że panna Johannessen ich zauważy. Ale poczuła się lepiej. Nie wszyscy byli

jak „Potwór”, nie wszyscy też zareagują na książkę tak jak ona.

Gdy w końcu zrobiła się druga, zebrała się na odwagę i podeszła do panny

Johannessen.

- Przepraszam, mogłabym odpracować spóźnienie w czasie przerwy

obiadowej, zamiast zostawać po godzinach?

Wyglądało na to, że Potwór zaprotestuje, ale nagle zmieniła zdanie.

- Oczywiście, pani Ringstad, ale musi pani pracować całą przerwę. Może pani

zacząć wkładać te listy do kopert i adresować je, najpierw jednak musi pani zajść do

Magdy na róg i kupić mi trzy ciastka po siedem ore. Niech zapisze to na mój rachu-

nek.

Elise pośpiesznie zarzuciła na siebie chustę i wyszła w śnieżycę.

Przed sklepem Magdy wiła się kolejka. Sklepik był mały, w środku miejsca

starczało dla czterech, pięciu osób, pozostali musieli stać na schodach albo na ulicy.

Dzisiaj kolejka zakręcała aż na Sagveien. Dla większości robotnic była to najlepsza

pora na zrobienie zakupów. Po skończonej pracy zwykle śpieszyły się odebrać

najmłodsze dzieci ze żłobka, a potem biegły do domów, niepokojąc się, czy nic złego

się tam nie wydarzyło.

Elise marzła, zresztą nie ona jedna. Spojrzała na stojących w kolejce ludzi:

wszyscy trzęśli się z zimna, otulając się szczelnie chustami, kobiety były blade,

zmęczone, chude i przemarznięte.

Nagle usłyszała, jak jedna ze stojących przed nią kobiet mówi:

- Magda powiedziała, że ją kupi i będzie nam pożyczać za pięć ore.

Druga kobieta odwróciła się do niej.

- Tak powiedziała? Stać ją na to? Na pewno kosztuje kilka koron.

- Jeśli wypożyczą ją wszystkie, które tu pracują, zarobi jeszcze czterdzieści

koron. Więcej, niż dostajesz za miesiąc pracy w fabryce.

Pierwsza z nich roześmiała się.

- Jeśli pożyczy ją osiemset osób, to znaczy, że wszyscy ją przeczytają.

- Nie wszyscy potrafią czytać. Poza tym nie wszyscy mają ochotę ją czytać.

- Dlaczego? To jest o takich ludziach jak my.

- Właśnie. Myślicie, że to zabawne o tym czytać? To dla nas nic nowego.

- Mama mówiła, że tam jest o Mathilde. Czytała o tym w „Svaerta”. Skąd ten

pisarz wiedział, gdzie ona stała na tym moście? I skąd wiedział, że Oline dostała

pracę w mieście?

- Mój wuj twierdzi, że nie napisał tego żaden pisarz, tylko jakiś lekarz albo

policjant.

- Jezu. To już nigdy nie pójdę do żadnego doktora. Jeśli on donosi.

Drzwi sklepiku się otworzyły, wyszły dwie osoby. Kolejka posunęła się do

przodu.

Elise skuliła się, chciała się schować, bała się, że ktoś zada jej jakieś pytanie

albo powie coś, co ją zdekonspiruje. Najchętniej pobiegłaby z powrotem do kantoru,

ale nie mogła wrócić bez ciastek dla panny Johannessen. Poza tym paliła ją

ciekawość, co kobiety mówią o książce.

- Ja chcę ją przeczytać. Jest tam też historia pomocnicy, która zaszła w ciążę z

jednym z dyrektorów i urodziła dzieciaka. Ciekawa jestem, o kogo chodzi.

- Na pewno nie znajdziesz tam jej imienia. Mathilde i Oline też nie są

wymienione z imienia.

- Ale można się domyślić. Tyle jest tam szczegółów, że nie będzie trudno.

Przeczytam ją, żeby przekonać się, czy mój wuj ma rację. Jeśli czegoś się dowiem,

powiem wam.

- Co to da, że się czegoś domyślisz, i tak nie będziesz wiedziała na pewno. Do

diabła, ale zimno! Zaraz chyba nos mi odpadnie! Nie mogą się pośpieszyć?

Elise zesztywniała z zimna, kiedy wreszcie nadeszła jej kolej. Kobiety nie

rozmawiały więcej o książce, ale była pewna, że mówiły o Podciętych skrzydłach. Nie

mogła się doczekać, kiedy wróci wieczorem do domu i sprawdzi, czy już ją dostała.

Panna Johannessen szykowała się do udzielenia jej kolejnej reprymendy, ale

opamiętała się, kiedy zobaczyła jej zmarzniętą twarz i przemoczone ubranie.

- Widzę, że była dzisiaj kolejka - wymamrotała, chociaż dobrze wiedziała, że

do sklepiku Magdy zawsze ustawia się kolejka.

Kiedy dobrą chwilę później panna Johannessen zniknęła w gabinecie majstra,

Samson wykorzystał to i podszedł do niej.

- Proszę nie brać tego do siebie, pani Ringstad. Mam na myśli to, co mówiła o

książce. To wynika z niewiedzy.

Elise przytaknęła poważnie.

- To właśnie jest przerażające. Ludzie nie mają pojęcia, jak nam się żyje, i nie

chcą tego wiedzieć.

Uśmiechnął się do niej pocieszająco.

- Proszę się nie poddawać. Z czasem to zrozumieją, ale to musi potrwać. Może

potrzebna będzie rewolucja?

Elise spojrzała na niego przerażona.

- Rewolucja? To przecież to samo co wojna!

- Aż tak źle nie musi być. Wystarczy zastrajkować raz, może dwa. Ludzie,

którzy coś mają, nie chcą się dzielić tym z innymi.

- Ja znam takich, którzy chcą. Kiedy przychodzą do mnie goście, a nie mam

ich czym poczęstować, pani Jonsen daje mi ciasteczka, ostatnio nawet nie chciała,

ebym jej oddawała. Pewna pani, którą znam, przyniosła całą paczkę ubrań, prawie

nieużywanych. Nie sądzę, żeby chciała je wyrzucić, oddała je, bo pragnęła nam

pomóc.

- Może miała wobec pani dług wdzięczności?

Elise zamyśliła się. Samson miał rację. Pani Stangerud postąpiła tak, bo

chciała podziękować jej za te tygodnie, kiedy opiekowała się Sebastianem.

- Proszę nie przejmować się zachowaniem panny Johannessen. Ona sama

najbardziej na tym cierpi. Jak można cały czas się złościć. Musi jej być źle.

Elise przytaknęła. Jak to dobrze, że znalazł się ktoś, kto ją rozumiał!

- Chyba wiem, skąd się bierze jej wybuchowość - powiedział Samson,

nachylając się do niej. - Odkryłem, że jest zakochana w panu Paulsenie.

- Jak pan do tego doszedł? - spytała Elise, czując, że robi się czerwona na

twarzy.

- Proszę zauważyć, jak wygląda, kiedy wychodzi z jego gabinetu! Czasem

sprawia wrażenie przygnębionej, innym razem płoną jej policzki, a oczy błyszczą.

Pewnie marzy się jej, że któregoś dnia zostanie panią Paulsen. Współczuję mu -

dodał, śmiejąc się.

Elise nie zdołała się uśmiechnąć, myślała o Hildzie.

- Przypuszcza pan, że on jest nią zainteresowany? Samson znów się zaśmiał.

- Potworem? Aż tak złego gustu chyba nie ma. Od wielu lat jest sam, więc z

pewnością był z niejedną kobietą. Poza tym na pewno nie ożeni się z kobietą, która

jest biedna. Chyba pani wie, że ludzie bogaci rzadko poślubiają kogoś z innej

warstwy.

Drzwi od gabinetu majstra nagle się otworzyły i wyszła panna Johannessen.

Miała czerwone policzki, ale oczy jej nie błyszczały. Elise odniosła wrażenie, że jest

bliska płaczu. Samson wrócił pośpiesznie na swoje miejsce, ale było już za późno.

- Co to ma znaczyć? - padło pytanie. Jej głos był ostry jak nóż.

- Chciałem tylko pokazać coś pani Ringstad - powiedział Samson, a w jego

głosie brzmiał strach. On też pewnie bał się zwolnienia.

- Zakładam, że miało to coś wspólnego z pracą, panie Samson?

- Oczywiście, panno Johannessen.

Elise wstrzymała oddech. Z pewnością zaraz zacznie go wypytywać i co on

wtedy powie?

Ku jej zdziwieniu panna Johannessen podeszła do swojego pulpitu, nic więcej

nie mówiąc. Elise odniosła wręcz wrażenie, że już o wszystkim zapomniała.

Wymieniła spojrzenie z Sam - sonem. Coś musiało się wydarzyć, coś, co sprawiło, że

„Potwór” zapomniał o wszystkim dookoła.

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY

Kiedy Elise tego wieczora skręciła w Hammergaten, zobaczyła, że w domu

panują ciemności. Emanuel pewnie był jeszcze w pracy, skoro rano zaspał. Evert i

Kristian też pewnie jeszcze nie skończyli, woźnica miał przed świętami dużo pracy, a

Evert teraz, kiedy zrobiło się zimno, musiał przynieść znacznie więcej węgla ze

szkolnej piwnicy. Ale co z Pederem?

Nie zapomniała, że niedawno zbeształa go, sądząc, że roztrwonił całe

popołudnie, zamiast odrabiać lekcje, a okazało się, że poszedł odwiedzić Emanuela.

Skoro go nie było, to niewątpliwie miał jakiś powód. Nie zamierzała się denerwować,

zanim wszystkiego się nie dowie.

W kuchni było ciemno i lodowato zimno. Nie rozebrała Hugo, tylko od razu

zapaliła lampę naftową i zaczęła rozpalać w piecu.

Skoro panował taki ziąb, to trochę potrwa, zanim w domu zrobi się cieplej.

Nie zdjęła Hugo ani czapki, ani rękawiczek. Posadziła go na stołku przy oknie i

zabezpieczyła krzesłem, żeby nie spadł. Dała mu do zabawy jakieś sprzęty kuchenne,

eby miał się czym zająć. Łyżki się do tego świetnie nadawały, można było nimi

bębnić.

Odsunęła fajerki na kuchni i nastawiła garnek z wodą, kiedy nagle usłyszała

jakiś dziwny dźwięk. Stanęła i zaczęła nasłuchiwać. Co to mogło być? Czyżby w

domu zalęgły się szczury?

Nic jednak nie słyszała, może to tylko myszy albo właśnie szczury pod

podłogą? Wyjęła z szafki kaszę, powąchała mleko i nalała trochę do kubka dla Hugo.

Po Jensine pójdzie trochę później, w domu musiało się nagrzać, zanim ją tu

przyprowadzi. Na szczęście drewno było suche i dobre. Otworzyła drzwi do pieca i

dołożyła kilka szczap. Potem pójdzie i rozpali w piecu w pokoju, dopiero wtedy zrobi

się ciepło. Z jakiegoś powodu ten dom był trudniejszy do ogrzania niż domek majstra,

mimo że tutaj mniej ciągnęło, no i nie było tak wilgotno od rzeki.

Wtedy znów usłyszała ten dźwięk Jakby jęk czy westchnienie. Czyżby

zapomniała wypuścić Puszka rano, przed wyjściem z domu? Czyżby został zamknięty

gdzieś w domu? Szybko ruszyła po schodach na górę. Może chłopcy zapomnieli i

zamknęli go na stryszku?

Otworzyła drzwi i głośno go przywołała, ale ani go nie słyszała, ani nie

widziała. Zwykle przybiegał, jak tylko zawołała.

Dla pewności zerknęła jeszcze do sypialni. I aż podskoczyła.

- Emanuel?

W odpowiedzi usłyszała jęk. Szybko podeszła do łóżka.

- Jesteś chory? - spytała.

- Nie czuję się dobrze, Elise. Chyba musisz pójść po lekarza.

- Cały dzień tu przeleżałeś?

- Nie byłem w stanie wstać.

Emanuel odsunął kołdrę i spojrzał na nią bezradnie.

- Miałaś rację. Problem nie w tym, że coś mi nie odpowiada, tylko że jestem

chory.

Czuła się, jakby coś w niej się zatrzymało. Mimo że właśnie tego przecież się

obawiała i często o tym myślała, to teraz, kiedy usłyszała te słowa z ust Emanuela,

przeżyła wstrząs.

- Zaraz pójdę i poszukam lekarza. Zaprowadzę Hugo do pani Jonsen.

- Chłopcy jeszcze nie wrócili?

- Nie, nie mam pojęcia, co się z nimi dzieje.

- Zaczekaj, aż przyjdą. Kilka minut nie ma znaczenia, skoro i tak leżę tu cały

dzień.

- Nic nie jadłeś?

- Nie, jak miałem coś zjeść, skoro nie mogę stanąć na nogach? Korzystałem z

nocnika, mogłabyś go opróżnić?

Elise zrobiła to, o co ją prosił. Jak tylko wróciła do kuchni, szybko

przygotowała kilka kromek chleba dla Emanuela, potem podniosła Hugo z taboretu i

posadziła go na podłodze.

- Nie dotykaj pieca, Hugo - przestrzegła, pokazując na drzwi od pieca, za

którymi buchały czerwone płomienie. - Au, bardzo boli.

- Hugo nie au - au - odparł malec, patrząc na okrągły otwór pieca.

Serce mocno jej biło, kiedy szła na górę, niosąc Emanuelowi jedzenie. Był

chory, może nawet poważnie. Pozostawał bezradny, nie był w stanie sam sobie radzić.

Co będzie, jeśli jutro też nie poczuje się lepiej? Jeśli już nigdy nie wstanie z łóżka?

Nie mogła odejść z kantoru, bo z czego by wtedy żyli?

Anna leżała sama w łóżku całymi dniami, kiedy pani Thoresen i Johan szli do

pracy. Trwało to tygodniami, miesiącami, latami. Mimo to zawsze była pogodna i

zawsze równie wdzięczna, kiedy ktoś przychodził ją odwiedzić. Gdy za oknem

zaczynało świecić wiosenne słońce, w jej oczach pojawiała się tęsknota, ale nigdy nie

narzekała, nigdy nie słyszała od niej złego słowa, nie buntowała się przeciwko Bogu.

Jak Emanuel poradzi sobie z tak ciężkim losem? Nie miał niezwykłej

cierpliwości Anny i jej pogody ducha, na pewno będzie zły, zrobi się ponury. A ona

będzie musiała poradzić sobie i z tym, mimo że przecież miała dosyć kłopotów.

Postawiła talerz na krześle, które przysunęła do łóżka.

- Za chwilę przyniosę ci kawę, zaraz zrobi się tu cieplej. Napalę w piecu w

pokoju i zostawię otwarte drzwi.

Emanuel nie odpowiadał.

- Coś cię boli? - spytała, spoglądając na niego.

- Jeśli się nie ruszam, to nie.

- Pobiegnę do pani Jonsen i poproszę, żeby tu przyszła, a sama pójdę po

lekarza. Kristian i Evert mają dużo pracy teraz przed świętami. Peder pewnie pomaga

Evertowi, żeby mógł wcześniej skończyć.

Emanuel w dalszym ciągu nic nie mówił, leżał tylko i patrzył na nią.

- To na pewno minie. Może to taka choroba, która przychodzi i potem mija?

Upłynęło kilka miesięcy od czasu, kiedy pierwszy raz zakręciło ci się w głowie,

dawno też nie miałeś kłopotów z nogami.

Emanuel wciąż się nie odzywał.

- Chcesz, żebym wysłała telegram do twojej matki i do ojca?

Powoli pokręcił głową.

- Co oni mogą zrobić? - spytał bezbarwnym głosem.

Elise pomyślała, że mogli mu pomóc, dając przynajmniej pieniądze, ale nic nie

powiedziała. Mają swoją dumę, nie będą błagać o pomoc.

Jak tylko znów znalazła się w kuchni, wsypała ziarna kawy do młynka i

zaczęła je mielić. Skoro chorował, niech chociaż napije się świeżo zaparzonej kawy.

Kiedy kawa w końcu była gotowa i ruszyła z nią na górę, usłyszała, że chłopcy

wchodzą do kuchni.

- Elise?

To był głos Pedera. Dobrze zgadła, przyszedł razem z Evertem.

- Muszę ci coś powiedzieć!

Elise postawiła filiżankę z kawą na krześle.

- Przyszli chłopcy, nie muszę już fatygować pani Jonsen. Poproszę tylko

Kristiana, żeby odebrał Jensine, i już idę.

Peder stał na środku kuchni i wyglądał jak bałwanek.

- Pan w szkole mnie pochwalił. Powiedział, że czytam jak pastor.

- Tylko sutanny mu brakowało - dodał Evert, dumny z Pedera.

Elise się uśmiechnęła.

- Taki jesteś zdolny?

- Tak, nawet sobie pomyślałem, że może nie jestem aż taki głupi.

- Nie jesteś, Peder. Nigdy tak nie myślałam. Masz tylko coś z oczami, coś,

czemu okulista nie może zaradzić. Lekarze też nie wszystko potrafią.

- Nie? - powtórzył Peder przestraszony. Elise nie zareagowała, tylko mówiła

dalej.

- Posłuchajcie, chłopcy. Emanuel źle się czuje, muszę iść po lekarza.

Odbierzesz Jensine, Kristian? Nakarmcie maluchy i połóżcie je spać, a potem weźcie

się do lekcji.

- Po co idziesz po lekarza, skoro on nic nie wie?

- Nie powiedziałam, że nic nie wie, tylko że nie wie, jak leczyć niektóre

choroby.

Lekarz mieszkał w tym samym budynku, gdzie znajdował się jego gabinet.

Gabinet był już dawno zamknięty, ale przywykł do tego, że ludzie pukali do jego

drzwi o każdej porze, i nigdy nikomu nie odmawiał. Elise pamiętała, że kiedyś

przyszedł do nich nawet w Wigilię. Kristian miał wtedy odrę i był tak chory, że bała

się, że umrze.

Otworzyła jej gosposia i zaprowadziła ją do pokoju. Miły zapach wypieków

wypełniał całe wnętrze.

Lekarz siedział w bujanym fotelu i palił długą fajkę. Na stoliku obok stała

filiżanka parującej czekolady, a jego żona właśnie przyniosła z kuchni cały talerz

kruchych ciasteczek. Elise nie zdążyła nic zjeść przed wyjściem i na widok wypieków

poczuła ssanie w żołądku. Miała też wyrzuty sumienia, że przeszkadza lekarzowi w

jego wolnym czasie.

- Czy to pani Ringstad przyszła? Wstał i odłożył fajkę.

- Chodźmy od razu, tak będzie najlepiej.

Zawołał gosposię, kazał jej iść i poprosić woźnicę, żeby zaprzęgał konie.

Elise otworzyła usta, żeby powiedzieć mu, co się stało, ale on już był w

przedpokoju, wkładając palto i kapelusz. Wkrótce jechali już Hammergaten.

- Tego się właśnie obawiałem - powiedział, kiedy Elise w końcu wytłumaczyła

mu, co się stało z Emanuelem. - Niewiele wiemy o tej chorobie, nawet nie Wiemy, co

ją powoduje, ale musi się pani nastawić, że czeka teraz panią trudny okres, pani Ring -

stad - powiedział ze współczuciem w głosie.

- Czy nie jest tak, że choroba przychodzi i ustępuje?

- Ona tkwi w nim cały czas, tylko pewne jej objawy na jakiś czas znikają. Aż

dochodzi do paraliżu.

- Zawsze następuje paraliż? - spytała, słysząc, że łamie się jej głos.

- Ależ nie. Niektórzy chorują wiele lat i nie cierpią.

- Mam nadzieję, że tak będzie z Emanuelem.

Lekarz nie odpowiedział. Elise nie wiedziała, czy chciał ją oszczędzić, czy

może po prostu myślał o czymś innym. Może to, co dzisiaj się przytrafiło

Emanuelowi, świadczyło, że jednak nie może liczyć na szczęście.

Kiedy godzinę później lekarz od nich wychodził, był małomówny i w ponurym

nastroju.

- Musi pani sobie jakoś radzić, pani Ringstad. Może siostry z Armii Zbawienia

pani pomogą, przynajmniej przez pierwszy okres.

- Myśli doktor, że Emanuel nie będzie w stanie chodzić? Nareszcie odważyła

się zadać to pytanie. Stali w pokoju, chłopcy nie słyszeli, o czym rozmawiali.

Emanuel też nie. Lekarz pokręcił wolno głową.

- Niestety nie. Pani mąż jest przykuty do łóżka. Obawiam się, że na zawsze.

Elise poczuła, jakby ktoś położył jej zimną rękę na plecach.

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIERWSZY

Tej nocy niewiele spała. Kłopoty piętrzyły się przed nią, otaczały ją niczym

góry, nie miała pojęcia, jak sobie ze wszystkim poradzi. Przypomniała sobie coś, o

czym kiedyś czytała w „Svaerta”. Ktoś znany pisał, że państwo powinno udzielać

wsparcia finansowego rodzinom cierpiącym biedę z powodu choroby, braku pracy czy

niezdolności do niej. Uważał, że także wdowy, mające na wychowaniu małe dzieci,

powinny dostawać jakąś pomoc. Smutne było to, że chyba on jeden tak sądził, inni

zajmowali się głównie własnymi sprawami. Działała przecież gmina. Ludzie, którym

dobrze się powodziło, nie zastanawiali się, co znaczyło dla innych nieszczęście, a już

na pewno nie nad tym, że wstyd było przyjmować taką pomoc.

Nie powiedziała Emanuelowi, co mówił jej lekarz, w ogóle nie zamierzała o

tym rozmawiać. Czy mogła odbierać mu nadzieję? Lekarz też mu nic nie powiedział,

kazał tylko leżeć spokojnie kilka dni. Emanuel sądził, że potem znów stanie na nogi.

Po wyjściu lekarza od razu poprawił się mu nastrój. Zjadł wszystko, co naszykowała

Elise, i poprosił chłopców, żeby do niego przyszli i powiedzieli mu „dobranoc”.

Poczuła gulę w gardle, kiedy zobaczyła ich przestraszone twarze. Weszli cicho

do pokoju i uroczyście stanęli wzdłuż łóżka Emanuela. Mimo że nie powiedziała im,

jak poważnie przedstawia się sytuacja, to jednak chyba sami to czuli. Nie tylko z po-

wodu wizyty lekarza. Pierwszy raz widzieli Emanuela leżącego w łóżku cały dzień.

Bardzo się też przestraszyli, kiedy się dowiedzieli, że nie może wstać.

Peder od razu zaczął się przyglądać własnym nogom i zastanawiać, czy to

zaraźliwe. Kiedy nieco później poszła do nich, żeby razem z nimi zmówić pacierz

przed snem, Peder odsunął kołdrę i znów zaczął bacznie się przyglądać swoim

nogom.

- Jak wygląda ta choroba Emanuela? - spytał, patrząc na Elise przerażonymi

oczami. Próbowała pocieszyć go, jak tylko umiała, ale odnosiła wrażenie, że jej nie

słuchał. Wyobraźnia wzięła górę, jak często u niego.

Cały ranek Emanuel spędził sam. Elise musiała wcześnie wstać, napalić w obu

piecach, tak żeby trzymały ciepło jeszcze przez parę godzin. Nalała kawę do butelki,

na którą naciągnęła skarpetę, tak jak robiła, kiedy pracowała w przędzalni. Kanapki

nakryła pokrywką, nie powinny wyschnąć. Naszykowała mu też nocnik, ale jak sobie

poradzi, skoro nie mógł ruszać nogami?

Powinni zawiadomić państwa Ringstad. Jeśli to jej syn byłby chory, na pewno

chciałaby, żeby ktoś jej o tym powiedział. Zrobi im się przykro, jeśli dowiedzą się

dopiero po jakimś czasie. Nawet jeśli Emanuel był dumny i nie chciał od nich po-

mocy, ponieważ wcześniej mu jej odmówili, to przynajmniej mogli się teraz za niego

modlić. Może nawet poprosiliby ich miejscowego pastora, żeby pomodlił się za niego

w kościele. Powie majstrowi, co się stało, niewykluczone, że pozwoli jej do nich

zadzwonić.

Napisała już cztery rozdziały książki o Pederze, ale nie wiedziała, czy będzie

miała czas do niej wrócić. Szkoda! Ostatnio pisanie szło jej tak dobrze. Nagle

przypominała sobie różne słowa i zdania, które wypowiadał, wracały różne zdarzenia.

Rozpacz po śmierci ojca, mimo że nigdy nie dostarczał im wiele radości. Tłumaczyła

mu wtedy, że tatuś jest w niebie z aniołkami i że jest mu tam lepiej niż tutaj. Wtedy

Peder spojrzał na nią z niedowierzaniem, pytając, jak tata mógł być tam w górze z

aniołkami, skoro leżał na brzegu nad rzeką, a ona tłumaczyła mu, że na brzegu nad

rzeką leżało tylko jego ciało, jego dusza przebywała razem z aniołkami. Wtedy Peder

się rozpłakał i rzucił jej na szyję, mówiąc: „Niech zostanie z nami nawet bez duszy”.

Uśmiechnęła się na wspomnienie tego smutnego zdarzenia.

Zdarzały się takie wieczory, że miała wrażenie, że mogłaby stworzyć książkę,

pisząc bez przerwy. Im więcej pisała, tym więcej sobie przypominała. Niektóre

wspomnienia były smutne, ale inne przepełniał humor, który Peder wyrażał na swój

bardzo szczególny sposób.

Przypomniała sobie, kiedy dowiedział się, że Hilda postanowiła oddać

Braciszka. Był niepocieszony, nie mógł zrozumieć, jak Hilda mogła to zrobić.

Wieczorem miał trudności z zaśnięciem, prosił, żeby pozwoliła mu przyjść do niej do

łóżka. Próbowała mu tłumaczyć, że Hilda musiała pracować, a matka zbyt źle się

czuła, żeby móc zająć się maleństwem. Wtedy powiedział zdecydowanym głosem:

„Myślę, że poradzilibyśmy sobie. Ty, Elise, i ja, na pewno”.

Wspomnienia bolały. Wracały bolesne chwile, ale pamiętała przecież także

wiele radosnych rozmów i zdarzeń, jasnych punktów w ich życiu. Kiedy teraz wracała

do tego wszystkiego i przypominała sobie różne zdarzenia, żeby móc je zapisać, miała

wrażenie, że rozumie je o wiele lepiej niż kiedyś.

Pamiętała szaloną radość Pedera, kiedy wprowadzili się do domku majstra,

kiedy jeszcze nie było tam nawet mebli. Poszedł z Evertem na stryszek i wszystkich

swoich żołnierzy z guzików ustawił w szeregu. Wciąż miała w uszach jego

podniecony głos: „Musimy się pośpieszyć zabić wszystkich Szwedziuchów, zanim

wstawią tu łóżka!”

Teraz już nie bawił się w wojnę, chociaż na pewno by chciał. Jego dzień był

szczelnie wypełniony: szkołą, lekcjami i pracą w domu. Widziała, że czasem, kiedy

szedł spać, brał pod kołdrę blaszaną puszkę z żołnierzykami. Słyszała wtedy, jak coś

sobie mruczy, wydaje komendy, ale zdarzało się to coraz rzadziej.

Nie zapomniała, jak bardzo się ucieszył, kiedy powiedziała mu, że ona i

Emanuel się pobierają. Zresztą i on, i Kristian. Po tym, jak wprowadzili się do domku

majstra i Emanuel stał się panem domu, Kristian się zmienił. Teraz był nie do pozna-

nia. Dawniej bywał milczący, uparty, kłócił się z Pederem, złościł z byle powodu.

Pamiętała, jak kiedyś Emanuel zabrał ich i Everta do kina. Pamiętała tytuł

filmu: Zemsta dziewczyny kuchennej. Był zabawny, Evert śmiał się tak, że aż spadł z

ławki. Peder był strasznie podniecony, kiedy jej o tym opowiadał. Jedyne, co go

martwiło, to że Emanuel wydał na nich tyle pieniędzy. Pięć ore na każdego! „Teraz

pewnie Ringstadowi nie starczy pieniędzy na wesele”, powiedział, patrząc na nią z

przestrachem. Wspomnienia pomagały. I tak nie mogła spać, ale wolała myśleć o tym,

co było, niż o tym, co ją czeka. Za każdym razem, kiedy przypominała sobie o

chorobie Emanuela, czuła, jak strach ściska jej żołądek, czuła go w piersiach.

Pomyślała o Jenny i jej rodzinie, nie było tam nikogo dorosłego, kto mógłby

zaopiekować się dziećmi. Gdyby nie Marta, byłoby im jeszcze gorzej. Matka

pozostawała przykuta do łóżka przez długie okresy czasu, Jenny w ogóle nie

pamiętała jej zdrowej. Może z nimi też tak będzie? Może czeka ją los Marty, może

będzie musiała pracować od świtu do nocy, żeby jakoś związać koniec z końcem? Na

szczęście żaden z chłopców nie był taki jak Hjalmar. Wręcz przeciwnie, nigdy jej nie

odmówili, kiedy prosiła o pomoc.

- Nie śpisz, Elise?

Wzdrygnęła się, myślała, że Emanuel już dawno usnął.

- Nie. Potrzebujesz pomocy?

- Nie, dziękuję. Bałem się, że nie możesz zasnąć, bo martwisz się mną.

- Leżę i myślę o książce, którą teraz piszę. Wiele rzeczy zapomniałam, ale

wspomnienia powracają, jedno po drugim.

- Bądź ze mną szczera. Myślisz o tym, co powiedział lekarz. Wstrzymała

oddech. Może jednak słyszał ich rozmowę?

- Nie wiadomo, jak długo będę tu leżał taki bezradny. Może tydzień, w

najgorszym razie dwa, trzy tygodnie, a potem stanę na nogi. Jeśli nie sprzedam towaru

teraz przed świętami, sprzedam go później, nie stracę na tym. Może chłopcy będą

mogli mi pomóc w czasie ferii? Na pewno będzie to dla nich ciekawe.

- Evert i Kristian mają pracę, a wszystko nie może spaść na Pedera. Nie

mówiłeś mi, jak ci ostatnio szła sprzedaż?

- Biorąc pod uwagę, że to nowy sklep, to uważam, że dobrze. Ludzie jeszcze o

nim nie wiedzą, myślą, że murarz nadal tam mieszka.

- Ale przecież masz towar w oknie.

- Tak, ale ludzie myślą, że to rzeczy murarza. Słyszałem, jak jakieś kobiety

mówiły jedna do drugiej, że dobrze mu się wiedzie, jeśli zamiast kubków używa teraz

filiżanek.

- Powinieneś powiesić szyld nad drzwiami.

- Powiesiłem, ale ludzie jeszcze go nie odkryli.

Elise wiedziała swoje. Wielu ludzi zapewne go widziało, ale stwierdziło, że są

to rzeczy nieprzydatne w jedno - czy dwupokojowym mieszkaniu, gdzie suszyło się

pranie, pełno było brudnych ubrań i dzieci. Poza tym ludzi nie było na to stać.

Wzdragała się zadać mu pytanie, które od dawna ją dręczyło. Nowa sytuacja

sprawiła jednak, że uznała, że musi to zrobić.

- Dużo jesteś winien Schwenckemu?

- Mówi, że mu się nie śpieszy. Nie muszę mu oddawać przed Nowym Rokiem.

- Nie odpowiedziałeś na moje pytanie.

- Nie przywykłem do tego, że kobiety wtrącają się do finansów męża.

Miała na języku ciętą odpowiedź, ale powstrzymała się. Emanuel był chory,

nie chciała go dodatkowo denerwować.

- Spróbuj się tym nie przejmować, Elise. Wszystko będzie dobrze. Kiedy

ludzie odkryją, ile mam im do zaproponowania, przyjdą do sklepu.

Elise zrobiło się wstyd. Emanuel był chory, nie mógł stać na własnych nogach,

a to on ją uspokajał.

- Jesteś bardzo dzielny. Jutro z rana napalę porządnie w piecu, może to

wszystko z tego zimna?

- O tym samym pomyślałem. Może powinniśmy się przeprowadzić do jakiegoś

bardziej nowoczesnego mieszkania? Podobno jest w nich znacznie cieplej, tak

słyszałem.

- Możemy sprawdzić, ile kosztuje wynajęcie.

Elise wiedziała, że to niemożliwe, ale nie chciała odbierać mu radości.

Szczególnie teraz, kiedy źle się czuł. Poza tym nie zdawał sobie sprawy z tego, ile

potrzebowaliby pieniędzy, żeby żyć tak jak ludzie „po drugiej stronie”.

Zdążyła zasnąć, kiedy usłyszała, że Jensine płacze. Chwiejąc się ze zmęczenia,

otuliła ją starym wełnianym kocem i wyjęła z łóżka. Posadziła ją na podłodze, wzięła

wieczkę i poszła do pokoju rozpalić w piecu, a następnie przeniosła małą do kuchni.

Zegar z kukułką wskazywał dziesięć po piątej. Nie brakowało jej czasu, miała

nadzieję, że zdąży porządnie rozpalić w piecach, zanim będzie musiała iść. To

rozpusta palić w obu piecach w zwykły dzień, ale sytuacja była wyjątkowa. Dzisiaj

nie będzie myślała o wydatkach na opał.

Chłopcy mieli rozpromienione twarze, czując wszędzie ciepło, kiedy półtorej

godziny później weszli do kuchni. Przygotowała Emanuelowi jedzenie na cały dzień,

zagotowała kawę i nalała do butelki, wygotowała pieluchy i powiesiła nad piecem,

zrobiła kaszę, nakarmiła Jensine i nawet zdążyła jeszcze przyszyć dwa guziki do

kurtki Pedera.

Peder jeszcze się do końca nie obudził, miał sklejone oczy, poruszał się niemal

po omacku. Rozbudził się dopiero, kiedy stanął w kuchni.

- Dzisiaj jest niedziela?

- Nie, napaliłam w piecach, bo Emanuel musi jeszcze leżeć. Musi mieć ciepło,

eby mógł ruszać nogami.

Peder spojrzał na swoje nogi.

- Ja też chyba muszę mieć ciepło. Drżą mi nogi. Kristian się roześmiał.

- To dlatego, że zabawiałeś się pod kołdrą. Słyszałem. Peder spojrzał na niego

zły.

- Nieprawda.

- To z kim rozmawiałeś?

- Z tatą. Zaproponowałem mu, żeby wreszcie poważnie pogadał z Bogiem i

powiedział mu, żeby urządził wszystko bardziej demokratycznie.

Kristian roześmiał się jeszcze bardziej.

- Ty nawet nie wiesz, co to znaczy „demokratycznie”.

- Właśnie, że wiem. To znaczy, że daje się trochę mniej bogatym, a trochę

więcej nam, którzy musimy pracować.

Elise wcisnęła mu do ręki jego ubranie.

- Przestańcie się kłócić i zacznijcie ubierać. Potrzebuję więcej drewna i wody.

Musicie też ubrać Hugo.

Nareszcie odgarnięto śnieg z drogi, łatwiej było ciągnąć sanki z Hugo. Kristian

dorobił oparcie, tak żeby małemu było wygodniej. Elise wyłożyła sanki wełnianym

kocem i teraz cała droga zamieniła się w zabawę, szczególnie kiedy sanki zjeżdżały z

górki. Niewiele wozów jechało tak wcześnie rano, więc końskie łajno nie leżało na

drodze, Elise nie musiała się też obawiać, że ktoś na nich najedzie. Robotnicy już od

dawna stali przy maszynach w halach fabrycznych, panowały cisza i spokój.

Kiedy znalazła się w pobliżu sklepu Emanuela, podeszła, żeby zobaczyć szyld.

Z trudem go dostrzegła, powinien być znacznie większy. Poza tym oświetlenie

pozostawiało wiele do życzenia. Kiedy robotnicy szli rano do pracy, było ciemno, w

skąpym świetle latarni prawie nie dawało się dostrzec, co stało w sklepowym oknie.

Emanuel zwykle zapalał lampę naftową, ale mimo to trudno było coś zobaczyć.

Wzdrygnęła się, kiedy nagle usłyszała za sobą kroki, szybko się odwróciła. Za

nią stał Ansgar Mathiesen.

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY DRUGI

Nie mógł wiedzieć, że to Elise, wydawał się równie przestraszony jak ona.

- Przepraszam... Chciałem tylko zobaczyć, czy macie taki czajnik, jaki moja

mama chciałaby dostać na Gwiazdkę.

Wiedział więc, do kogo należy sklep. Może dlatego przyszedł tutaj, zamiast

iść do miasta. Powinien jednak też wiedzieć, że o tej porze sklep był jeszcze

zamknięty.

- Mój mąż zachorował, a ja nic nie wiem.

- Zachorował? Mam nadzieję, że to nic poważnego.

- Nie, to zwykłe przeziębienie.

Elise nie wiedziała, dlaczego kłamie. Po co wypytywał o nią i jej rodzinę?

Utkwił wzrok w Hugo.

- Jaki duży się zrobił.

Elise nie odpowiedziała. Nie podobało jej się, że interesuje się dzieckiem. Nie

miał do tego żadnego prawa. Nawet nie miał prawa go widzieć.

- Właśnie urodził się nam syn. Też jest do mnie podobny. To pewnie przez te

moje rude włosy - dodał, śmiejąc się, nieco zażenowany.

Elise poczuła, że serce zaczyna jej szybciej bić. Bezczelny! Musiał jej to

mówić? Dać do zrozumienia, że jego syn i Hugo są do siebie podobni? I jak to

możliwe, że już mieli dziecko? Helenę Fryksten zdawała się taka skromna i

bogobojna, czy to możliwe, że nie czekała do nocy poślubnej? Może ją też Ansgar

wziął siłą!

Czuła, jak złość i gorycz kładą się cieniem na jej myśli.

- Muszę iść. Odwożę Hugo do mojej siostry, a nie mogę się spóźnić do pracy -

powiedziała Elise i pociągnęła sanki.

- Pomogę ci - rzucił szybko Ansgar. Też chwycił sznurek, prawie wyciągnął go

jej z ręki.

- Dziękuję, ale wolę ciągnąć sama.

- Nauczyłem się trochę manier. Idę w tym samym kierunku, a kobiecie jest

ciężko ciągnąć sanki. Poza tym damie to wręcz nie przystoi.

- Nie jestem damą. Ludziom takim jak wy może to i nie przystoi, ale nam to

nie przeszkadza. Nie przywykliśmy ani do opiekunek do dzieci, ani do służących.

- Słyszę po twoim głosie, że wciąż jesteś na mnie zła. Myślałem, że już mi

wybaczyłaś.

- Tak myślałeś - powiedziała z taką pogardą w głosie, na jaką tylko było ją

stać.

- Pani Muus opowiedziała Helenę co nieco. Helenę jest bardzo przywiązana do

swojej ciotki, właśnie teraz jest w willi „Almsdorf”.

Elise zrobiła się czujna. Musi powiedzieć matce, żeby uważała, co mówi

swojej gospodyni.

- Podobno leżałaś wiele dni nieprzytomna w szpitalu po tym, co się wydarzyło

w wieczór świętojański. Rodzice byli wstrząśnięci. W końcu Hugo jest ich wnukiem.

Od Magdy na rogu dowiedzieli się, że twój mąż choruje. To nie jest tylko zwykłe

przeziębienie, prawda?

- Tobie nic do tego.

- Nie pytam, żeby ci zrobić przykrość, tylko dlatego, że może potrzebujesz

pomocy?

Znów chwycił za sznur od sanek, a Elise nie miała siły protestować. Było

późno, a ona musiała być punktualna.

- Nie potrzebuję pomocy.

- Nie wierzę. Jeśli twój mąż jest poważnie chory, to zostają wam tylko twoje

dochody. O ile wiem, to twoi teściowie cię nie zaakceptowali i dlatego wam nie

pomagają.

- To nieprawda.

Nie dał jej dojść do głosu.

- Rodzice chętnie ci pomogą. Uważam, że powinnaś przyjąć ich pomoc. Stać

ich na to i bardzo tego chcą.

- Nie potrzebuję pomocy, mówiłam ci już.

- Duma to cenna cecha, ale nie jeśli zamienia się w głupotę. Nie wolno ci

myśleć tylko o sobie, masz piątkę dzieci, o które musisz dbać. Rodzice chcą ci pomóc

nie ze względu na ciebie, tylko na Hugo. I ze względu na pozostałe dzieci również.

Twoja córeczka jest jego przyrodnią siostrą, a twoi bracia to jego wujkowie. Nie dasz

rady ich wszystkich utrzymać tylko z pensji urzędniczki. Pewnie nie dostajesz więcej,

niż zarabiałaś, kiedy pracowałaś jako prządka w fabryce.

Już chciała powiedzieć, że to całe pięć koron więcej, ale na szczęście się

powstrzymała. Gdyby nie Hilda, na pewno by tyle nie dostała.

- Słyszałaś o tej książce Podcięte skrzydła?

Miała wrażenie, że serce zaraz wyskoczy jej z piersi. Dobrze, że było tak

ciemno.

- Nie mam czasu czytać książek. Nie mam też pieniędzy, żeby je kupować.

- Nie wiem, czy byłaby ona dla ciebie jakimś pocieszeniem. Wściekłem się,

kiedy ją czytałem. Niektórzy twierdzą, że to zmyślone historie, ale mnie się wydaje,

e to prawda. Opowiadają o życiu robotnic, o nędznych warunkach, w jakich one żyją,

i co muszą znosić, pracując w fabryce. Matka kilkorga dzieci została zwolniona, bo

spóźniła się drugi raz w ciągu tygodnia. Jej najmłodsze dziecko miało odrę, było

ciężko chore i nie miała serca go zostawiać. Dzieciak umarł, a matce zostały tylko

pieniądze z gminy. Z tej biedy poszła na ulicę.

Elise się nie odzywała, nie wiedziała, co powiedzieć. Ansgar odwrócił się do

niej.

- Widziałaś takie rzeczy, kiedy pracowałaś w przędzalni? Chodzi mi o to, czy

to może być prawda?

Musiała odpowiedzieć, jeśli nie chciała wzbudzać podejrzeń.

- Znałam wiele dziewcząt, które zostały zwolnione, bo się raz spóźniły.

- Więc myślisz, że te historie są prawdziwe?

- Słyszałam o tej książce. Dziewczęta z Hjula i z Graaha mówiły, że Magda

chce ją kupić i wypożyczać za pięć ore.

- Ciekaw jestem, kto ją napisał. Wydawnictwo przyznało, że autor posłużył się

pseudonimem. Słyszałem, że niektórzy podejrzewają, że to nawet kobieta.

Elise czuła, jak serce jej przyśpiesza.

- Kobieta? - powiedziała dziwnie sztucznym głosem. - Kto?

- Może Laura Kieler?

Elise nie odezwała się. Postanowiła udawać, że nic nie wie, nie chciała, żeby

zaczął ją wypytywać.

- Nie znam się na literaturze. Mam dość pracy w kantorze, a potem w domu.

- Więc przyznajesz, że masz dużo pracy?

- Tego nie powiedziałam. Poza tym tobie nic do tego. Ansgar westchnął

ciężko.

- Nie rozumiesz, że próbuję tylko pomóc mojemu synowi? To najgorsze, co

mógł powiedzieć. Pociągnęła za sznurek tak mocno, że niemal stracił równowagę.

- Jeśli martwisz się o swoje dziecko, to może nie powinieneś gwałcić

dziewcząt?

Elise była tak zła, że cała drżała.

- Jeśli myślisz, że kupisz sobie spokój sumienia, dając mi pieniądze, to się

mylisz! Nie chcę twoich brudnych pieniędzy! Odejdź! Nie chcę na ciebie patrzeć!

W końcu posłuchał, odwrócił się i odszedł.

Elise schyliła się, żeby podnieść sznurek, który upadł na śnieg. Kiedy się

wyprostowała, zobaczyła, że kawałek dalej stała kobieta, która najwyraźniej się jej

przyglądała. Jej surowej postaci nie można było z nikim pomylić. To była panna

Johannessen.

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY TRZECI

Kiedy w końcu odwiozła Hugo i dotarła do kantoru, czuła się dziwnie

obojętna. Nie wspomniała Hildzie o spotkaniu z Ansgarem. Nie powiedziała jej nawet

o Emanuelu. Przede wszystkim dlatego, że nie miała czasu, ale też dlatego, że nie

chciała jej martwić, dopóki jeszcze nic na pewno nie wiadomo.

Pani Johannessen mogła robić jej wymówki, było jej wszystko jedno. Nawet

jeśli coś słyszała, to nie była w stanie jej niczego udowodnić. Elise mogła przecież

zaprzeczyć i powiedzieć, że musiała coś źle usłyszeć. Poza tym nie sądziła, że majster

byłby skłonny ją zwolnić z powodu plotek, przekazanych mu przez pannę

Johannessen.

Jednak ku zdziwieniu Elise panna Johannessen nie odezwała się ani słowem.

Nawet na nią nie spojrzała. Albo była zamyślona, albo niesłyszała ich rozmowy.

Elise pracowała cały dzień. Podczas przerwy obiadowej pobiegła do Hildy,

która poczęstowała ją talerzem zupy. Jak tylko zjadła, wróciła z powrotem. Jeśli

panna Johannessen postanowiła jej zaszkodzić, to nie da jej pretekstu, przynajmniej

jeśli chodzi o pracę.

Dzień minął, a panna Johannessen wciąż się nie odzywała. Nawet była nieco

milsza niż zwykle. Pochwaliła ją za ładne pismo, a parę razy też się do niej

uśmiechnęła. Elise nic z tego nie rozumiała.

Jak tylko Potwór wyszedł, Elise zaczęła sprzątać swoje rzeczy i zbierać się do

wyjścia. Wtedy podszedł do niej Samson.

- Co zrobiłaś, żeby obłaskawić wiedźmę? Elise pokręciła głową.

- Nic. W ogóle nie rozumiem, co się jej dzisiaj stało. Samson zamyślił się.

- Może być tylko jedno wytłumaczenie. Udało się jej złapać majstra na haczyk.

Elise zaczęła się modlić w duchu, żeby to nie była prawda. Jak tylko weszła do

kuchni w domku majstra, zaczęła ubierać Hugo. Po chwili spytała od niechcenia:

- Jak się układa między tobą a panem Paulsenem? Wciąż odwiedza cię w

niedziele?

Hilda uśmiechnęła się tajemniczo.

- Nie tylko w niedziele, także przynajmniej w jeden wieczór w tygodniu.

Poznał też Olafa. Olaf chyba się domyśla, że coś między nami jest, ale sądzę, że mogę

mu ufać. Któregoś dnia urządziliśmy sobie wieczór zwierzeń, Olaf i ja. Wiesz, dla-

czego mama i Asbjorn byli niechętni temu, żeby wynająć mu stryszek?

- Nie.

- Jego dziadek zrobił manko. Wzbudziło to sensację w całym Kjelsas. Nikt nie

chciał mieć nic wspólnego z ich rodziną, a matka Olafa próbowała popełnić

samobójstwo. Na szczęście w ostatniej chwili ją odratowano.

Elise patrzyła na nią przerażona.

- Biedak. To przecież nie jego wina.

- Nie, ale taki jest świat. Niewinni muszą cierpieć za grzechy łajdaków.

Elise przytaknęła.

- Masz rację. Może powinniśmy, tak jak Peder, prosić Boga o trochę

demokracji.

Hilda się roześmiała.

- Tak powiedział? Tyle dziwnych rzeczy mówi. Żałuję, że nie zapisywałam

wszystkich jego zabawnych powiedzonek.

Elise nic nie powiedziała. Posadziła sobie Hugo na ręku i uśmiechnęła się.

- Jeszcze raz dziękuję ci za pomoc. Jeśli w tym życiu nie zdążę ci się

odwdzięczyć, mam nadzieję, że Ten w górze zrobi to za mnie.

Kiedy wróciła, w domu było ciemno. Czyżby Peder dzisiaj też pomagał

Evertowi? Może tuż przed świętami mieli mniej lekcji, a Evertowi pomoc na pewno

była potrzebna.

Dziwne, ale w kuchni nie było właściwie zimno. Zatliła się w niej iskierka

nadziei. Czyżby Emanuelowi udało się zejść ze schodów?

Zapaliła lampę naftową, posadziła Hugo w kąciku z zabawkami i pośpiesznie

ruszyła na górę, nie zdejmując nawet chusty.

Emanuel zapalił świeczkę, która stała na krześle, i leżał, trzymając w ręku

gazetę.

- Cały dzień tak leżysz?

Spojrzał na nią nierozumiejącym wzrokiem.

- Myślałem, że wiesz, że nie jestem w stanie chodzić?

- Ale w kuchni jest ciepło.

- Chłopcy wpadli do domu i napalili w piecach. Evert i Kristian dostali

wcześniej wolne, kiedy opowiedzieli, co mi się stało.

- Wrócili do pracy?

- Nie, posłałem ich na Maridalsveien 104. Niech próbują swoich sił jako

sprzedawcy.

Elise patrzyła na niego przerażona.

- Jeden ma jedenaście, drugi dwanaście lat.

- Na wiosnę Peder i Evert skończą dwanaście, a Kristian trzynaście, poza tym

pracują mniej niż większość okolicznych dzieci. Piszą o tym w „Svasrta”, możesz

przeczytać. Połowa chłopców w wieku Pedera i Kristiana pracuje co najmniej siedem

godzin dziennie. Ustawa z 1892 roku dotyczy tylko pracy w fabryce, nie wspomina

nic o innej pracy. Piszą, że nawet wieczorem dzieci pracują długo po zmroku.

Pomocnicy u fryzjera zostają aż do zamknięcia zakładu, często do północy. W ciągu

ostatnich trzydziestu lat liczba pracujących dzieci w miastach potroiła się.

- Słyszałam, że nauczyciele przeciwstawiają się temu. Twierdzą, że dzieci są

tak zmęczone, że zasypiają na lekcjach, muszą myć twarz zimną wodą, żeby nie spać.

Ruch robotniczy też uważa, że praca dzieci nie jest dobra. Szkoła powszechna to

część ich walki o lepsze warunki życia.

- Tak naprawdę protestują, bo uważają, że praca dzieci prowadzi do niższych

zarobków dla dorosłych. Dzieci i dorośli konkurują ze sobą, dlatego zabroniono

dzieciom pracować w fabrykach. Gdyby naprawdę chodziło o dzieci, to zakaz objąłby

także inne rodzaje prac.

Elise westchnęła.

- Jak długo tam będą?

- To zależy, czy coś sprzedadzą. Jeśli dobrze im pójdzie, mogą wrócić do

domu i iść spać.

- Nie mieli nic zadane?

- Nie pytałem ich o to. Są na tyle dorośli, że powinni być odpowiedzialni.

- Zrobić ci owsianki? - spytała Elise, odwracając się.

- Poproszę. Nie martw się, Elise. Chłopcy byli zachwyceni. Pomyśl, jacy będą

zadowoleni, jeśli im się uda.

Elise przytaknęła, ale nie była w stanie dzielić jego optymizmu. Trzech

chłopców w wieku jedenastu i dwunastu lat miało odpowiadać za wszystkie towary w

sklepie? Gdyby pojawili się jacyś chuligani, byliby bezbronni, a Emanuel musiał

pożyczyć pieniądze i na towary, i na czynsz, sam nie posiadał nawet filiżanki.

- Jak się czujesz? - spytała Elise. Emanuel oparł głowę na poduszkach.

- Próbuję wmówić sobie, że za parę dni znów będę na nogach, ale niekiedy

zaczynam wątpić. Jeśli miałbym leżeć do końca życia, to nie wygląda to ciekawie.

- Oczywiście nie będziesz leżeć do końca życia. Pamiętasz, co mówił lekarz:

tydzień, może dłużej, ale był pewien, że wyzdrowiejesz.

Emanuel przytaknął i się uśmiechnął.

- Dziękuję, Elise. Potrzebuję usłyszeć coś miłego.

W tym momencie dobiegło ich pukanie do drzwi kuchennych. Spojrzeli na

siebie. Kto to mógł być?

Elise pośpiesznie wyszła z pokoiku. „Może to pani Jonsen przyszła z Jensine”.

Otworzyła drzwi drżącymi rękami.

Przyjeżdżamy w Wigilię i przywieziemy jedzenie stop Podobno znów jesteś

chory stop Mamy nadzieję że już jest lepiej stop Ucałowania mama i tata.

Telegram był do Emanuela, od Ringstadów, nawet nie przyjrzała się dokładnie

adresatowi na kopercie. W jakiś sposób musieli się dowiedzieć, co się stało. Elise nie

znalazła do tej pory okazji, żeby poprosić Paulsena o użyczenie jej telefonu. Poza tym

trochę się ociągała, skoro Emanuel sobie tego nie życzył, ale Ringstadowie

najwyraźniej i tak się dowiedzieli. Odetchnęła z ulgą. Kiedy sami zobaczą, jak

wygląda sytuacja, może zaproponują pomoc. Przywiozą ze sobą jedzenie, dzięki

Bogu!

Więc jednak będą mieli święta. A już się bała, że w tym roku nie będzie ich na

to stać. Jeśli rodzice Emanuela zostaną w Kristianii kilka dni, to może Elise znajdzie

trochę czasu, żeby pisać. Musi zapamiętać, co Peder mówił o Bogu i „demokracji”.

Pobiegła znów na górę.

- Masz telegram od rodziców. Przyjeżdżają w Wigilię! - powiedziała, podając

mu go.

Emanuel przeczytał, nic nie mówiąc. Kiedy na niego spojrzała, jego twarz była

bez wyrazu.

- Nie ucieszyłeś się?

- To dla nich nic przyjemnego zobaczyć, jak tu leżę.

- Rozumiem. Z drugiej jednak strony myślę, że chcieliby o tym wiedzieć.

Pomyśl, jak złe były twoje stosunki z matką rok temu o tej porze. Chyba lepiej, żeby

ci współczuła, niż miała ci za złe. Poza tym chłopcom będzie miło. Już prawie

zwątpiłam, że w ogóle będziemy obchodzić święta.

Emanuel przytaknął.

- Opróżnisz wiadro, proszę?

Denerwowała się, dopóki nie usłyszała, że chłopcy wracają do domu. Było już

po dziewiątej, powinni dawno leżeć w łóżkach, no i na pewno nie odrobili lekcji.

Najważniejsze jednak, że wrócili szczęśliwie do domu.

- Wiesz co, Elise? - zawołał Peder, stając w drzwiach. Policzki mu

poczerwieniały, czapkę miał naciągniętą na oczy i uszy, kurtkę zapiętą pod samą

szyją. Mokry śnieg z ubrania i butów utworzył kałużę na podłodze, płatki śniegu

wpadały przez drzwi do środka.

- Pośpieszcie się, zamknijcie drzwi, wypuszczacie ciepło.

- Słyszysz, Elise! Zostałem kupcem! Sprzedaliśmy za dwadzieścia koron, a ja

sprzedałem najwięcej! Jakaś stara kobieta kupiła młynek do kawy, mimo że ma już

jeden, tylko dlatego że tak dobrze go reklamowałem.

- Reklamowałem, Peder - wtrącił Kristian i dodał podniecony: - To prawda,

Elise.

- Peder każdego zagada, w końcu ludzie kupują, żeby tylko dał im spokój.

Sięgnął ręką do kieszeni i wyciągnął dłoń pełną monet i zmiętych banknotów.

- Niektórzy przychodzili tylko popatrzeć, ale jak Peder zaczynał mówić, to

zaczynali go słuchać i zostawali. Jakaś kobieta kupiła garnek, chociaż przyszła tylko

po trzepaczkę. Gdyby Peder nie musiał chodzić do szkoły, sprzedałby wszystko.

Elise stała i spoglądała to na jednego, to na drugiego. Evertowi nie dali jeszcze

dojść do głosu, ale stał i potakiwał wszystkiemu, co mówił Kristian, a oczy błyszczały

mu tak samo jak pozostałym. Czuła radość, jakiej dawno nie zaznała. Nieważne, że

Peder nie nadążał za dziećmi w klasie, nieważne, że zdarzało mu się powtarzać klasę.

Jeśli to, co mówił Kristian, było prawdą, to miał dar boży, który zapewni mu lepszą

przyszłość, niż gdyby potrafił przeczytać bezbłędnie całą czytankę. Poczuła łzy w

oczach.

Uśmiech zamarł na ustach Pedera.

- Płaczesz, Elise?

Schyliła się i objęła go.

- Płaczę, dlatego że bardzo się cieszę.

W Wigilię też padał śnieg. Było cicho, spokojnie i pięknie. Nie dolatywał

nawet smród od rzeki. Na brzegu pojawił się już lód i szybko posuwał się w głąb

rzeki.

Hilda miała w pokoju małą choinkę w doniczce, udekorowaną zieloną krepiną.

Drzewko było ozdobione norweskimi flagami, papierowymi aniołkami i małymi

dzwoneczkami. Ozdoby te przyniósł majster, leżały u niego w domu i nikt ich nie

używał. Majster miał spędzić Wigilię z nią i Isakiem. Na stole w pokoju leżał hafto-

wany świąteczny obrus, na środku stołu stal kwitnący kaktus.

- Jak tu u ciebie miło. U nas w domu też jest ładnie. Ponieważ chłopcy tak

wietnie sobie radzili z prowadzeniem sklepu, mogliśmy kupić choinkę, chłopcy

pomogli ją ubierać. Przed południem przyjeżdżają moi teściowie, a pani Jonsen dała

mi pudełko ciastek. Zapłaciłam jej za składniki.

Podeszła do drzwi, śpieszyła się do pracy.

- Mówiłam ci, że panna Johannessen tak się zmieniła. Spytała majstra, czy

może mnie dzisiaj zwolnić o trzeciej, ponieważ mam dużo dzieci, no i jest Wigilia.

Hilda patrzyła na nią zdziwiona.

- Skąd u niej ta zmiana?

- Nie wiem.

Nagle zdecydowała się opowiedzieć jej całą historię.

- Kiedyś rano spotkałam Ansgara Mathiesena. Uparł się, że pomoże mi

ciągnąć sanki. Nie pamiętam już dlaczego, ale się zezłościłam i wykrzyczałam mu, że

nie chcę go znać. Powiedziałam też, że powinien przestać gwałcić dziewczęta. I wtedy

nagle spostrzegłam, że niedaleko stała panna Johannessen, pewnie słyszała, co

mówiłam. Byłam pewna, że wykorzysta to przeciwko mnie, i szykowałam się na

najgorsze, ale ku mojemu zdziwieniu nie powiedziała ani słowa. Od tego czasu jest

znacznie milsza.

Hilda kręciła głową z niezrozumieniem.

- Jest kapryśna, ale ciesz się, póki możesz. Rozumiem, że nie przyjdziesz

dzisiaj podczas przerwy obiadowej, tylko o trzeciej?

Kiedy już złożyła pannie Johannessen i Samsonowi życzenia wesołych świąt,

wyszła i stanęła na schodach przed drzwiami, usłyszała bicie dzwonów w starym

kościele w Aker. Śnieg przestał padać, na jasnym niebie pokazały się pierwsze

gwiazdy. Zaczerpnęła powietrza i cieszyła się chwilą.

Mimo wszystko święta zapowiadały się przyjemnie. Udało im się sprowadzić

Emanuela na dół, ciągnąc go na materacu, a potem wspólnymi siłami posadzić go na

kanapie. Evert dostał dzisiaj wolne, a Kristian miał wcześniej skończyć. Teraz

wszyscy trzej byli w domu i pomagali w przygotowaniach. Prosiła, żeby rozpalili w

obu piecach, przynieśli wody, posprzątali kuchnię i pokój oraz zapalili lampy naftowe

i świeczki, kiedy zapadnie zmrok. W Wigilię nie będą oszczędzać ani na świeczkach,

ani na opale.

Ringstadowie już pewnie przyjechali. Prosiła Kristiana, żeby zaproponował

pani Ringstad pomoc przy szykowaniu posiłku, mógł na przykład obrać ziemniaki

albo pokroić kapustę. Wczoraj dostali list, w którym pisali, że przywiozą ze sobą

usmażone już żeberka, ale kiszoną kapustę ugotują dopiero, kiedy przyjdzie Elise.

Wczoraj zjawili się też ludzie z misji, pytając, czy nie potrzebują wsparcia. Odeszli,

kiedy Elise powiedziała, że w tym roku poradzą sobie bez ich pomocy. Ciasto i

pomarańcze, wełniane skarpety i rękawice trafią do tych, którzy są w gorszej sytuacji

od nich. Elise spojrzała w niebo. „Dziękuję, że mogłam dzisiaj wcześniej wyjść,

dziękuję, że udało nam się posadzić Emanuela na kanapie, że wszystkie dzieci są

zdrowe i że mamy choinkę”.

Ruszyła szybko w kierunku domku majstra po Hugo.

Hilda najwyraźniej też nie oszczędzała ani opału, ani świeczek. W domku było

ciepło, a we wszystkich oknach, nawet tym wąskim obok kuchennych drzwi, paliły się

wieczki. Miała wrażenie, że zobaczyła w oknie zarys jakiejś postaci. Może majster

już tu był? Nie widziała go ani razu w ciągu dnia.

Kiedy skręciła za rogiem, nagle otworzyły się drzwi i wyszła Hilda w palcie i

kapeluszu.

Elise posłała jej zdziwione spojrzenie.

- Wychodzisz? - spytała.

- Muszę jeszcze zdążyć do Magdy. Zapomniałam kupić śmietankę do kawy.

- Zostawiasz Isaca samego? Ja muszę już iść, Ringstadowie już pewnie są.

- Idź, Elise. Isac nie jest sam - powiedziała Hilda i objęła ją. - I wesołych

wiąt. Mam drobne prezenty dla dzieci, leżą w papierowej torbie na stole w kuchni.

- Ja dla ciebie nic nie mam.

- Nie myśl o tym. Nie dajemy sobie prezentów pod choinkę, to drobiazgi, które

wpadły mi w rękę. No, muszę się pośpieszyć, bo potem będzie kolejka - powiedziała i

ruszyła biegiem.

Więc jednak złożę majstrowi życzenia, pomyślała Elise. Zapukała do drzwi i

szybko weszła, nie chcąc wpuścić zimnego powietrza.

Nagle się zatrzymała. Przed nią stał Johan.