monter budownictwa wodnego 712[03] z1 05 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9933

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Piotr Miłosz

Wykonywanie budowli regulacyjnych 712[03].Z1.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Kacper Stępień
mgr inż. Mirosław Michalczyk

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Piotr Miłosz

Konsultacja
mgr inż. Krzysztof Wojewoda

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[03].Z1.05
„Wykonywanie budowli regulacyjnych” zawartej w modułowym programie nauczania dla
zawodu monter budownictwa wodnego

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy wykonania robót regulacyjnych na rzekach i potokach górskich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Dobór materiałów i elementów budowli regulacyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Umocnienia brzegów koryt rzecznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Ciężkie budowle regulacyjne

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Lekkie budowle regulacyjne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Warunki wykonania i odbioru robót regulacyjnych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Konserwacja i remonty budowli regulacyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach i sposobie wykonywania

budowli regulacyjnych niezależnie od charakteru rzeki, celu regulacji, położenia linii
regulacyjnych w stosunku do brzegów istniejących oraz położenia rzeki w planie. Wiedz, że
każdy ciek, a nawet każdy odcinek rzeki w wyniku różnorodnych cech lokalnych ma swoją
indywidualność, do której należy dostosować wszelkie przedsięwzięcia związane
z przygotowaniem właściwych materiałów i wykonaniem budowli regulacyjnych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni, na stanowiskach pracy i w wyznaczonym terenie, musisz

przestrzegać

regulaminów,

przepisów

bhp,

ochrony

środowiska oraz instrukcji

przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[03].Z1

Technologia robót hydrotechnicznych

712[03].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

712[03].Z1.02

Wykonywanie pomiarów związanych z robotami hydrotechnicznymi

712[03].Z1.03

Wykonywanie robót melioracyjnych

712[03].Z1.04

Wykonywanie robót ziemnych i pogłębiarskich

712[03].Z1.05

Wykonywanie budowli regulacyjnych

712[03].Z1.06

Zabudowa potoków górskich

712[03].Z1.07

Wykonywanie budowli piętrzących

712[03].Z1.08

Wykonywanie zabezpieczeń przeciwpowodziowych

712[03].Z1.09

Wykonywanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych

712[03].Z1.10

Obsługa urządzeń i obiektów

hydrotechnicznych

712[03].Z1.11

Wykonywanie konserwacji

i naprawy budowli wodnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa wodnego,

−

stosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

rozpoznawać materiały stosowane w budowlach regulacyjnych,

−

dobierać materiały, maszyny, narzędzia i sprzęt do wykonywania określonych budowli
regulacyjnych,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną, mapami oraz instrukcjami obsługi maszyn
i urządzeń,

−

magazynować, składować i transportować materiały budowlane,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

wykonywać pomiary związane z robotami hydrotechnicznymi,

−

wykonywać podstawowe roboty betoniarskie, zbrojarskie, ślusarskie i ciesielskie,

−

przygotowywać i stosować materiały pomocnicze,

−

oszczędzać materiały,

−

szacować ilość materiału niezbędnego do wykonania robót,

−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

komunikować się z uczestnikami procesu pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić cele regulacji rzek i potoków górskich,

−

określić cechy charakterystyczne rzek,

−

scharakteryzować rodzaje budowli regulacyjnych,

−

scharakteryzować właściwości materiałów stosowanych do regulacji rzek,

−

posłużyć się przepisami prawa wodnego,

−

zinterpretować informacje zawarte w opisie technicznym oraz odczytać rysunki budowli
regulacyjnych,

−

zorganizować stanowisko pracy do wykonywania robót regulacyjnych, zgodnie
z wymaganiami technologicznymi,

−

zaplanować etapy wykonywania budowli regulacyjnych,

−

wykonać podstawowe pomiary związane z regulacją rzek,

−

dobrać sposoby umacniania brzegów w zależności od charakteru i wielkości rzeki,

−

dobrać materiały, maszyny, urządzenia i sprzęt do wykonania robót regulacyjnych,

−

wykonać roboty betoniarskie, zbrojarskie, ślusarskie, kowalskie i ciesielskie związane
z wykonywaniem robót regulacyjnych,

−

wykonać prace związane z umacnianiem brzegów różnymi technikami,

−

rozróżnić rodzaje i elementy ostróg,

−

wykonać prace związane z budową ostróg,

−

wykonać prace związane z budową tam podłużnych i poprzecznych,

−

rozróżnić rodzaje i elementy przetamowań,

−

zaplanować czynności związane wykonywaniem przetamowań,

−

określić zadania oraz rodzaje lekkich budowli regulacyjnych,

−

wykonać lekkie budowle regulacyjne,

−

sprawdzić dokładność wykonania robót regulacyjnych,

−

wykonać roboty konserwacyjne i remontowe,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy wykonania robót regulacyjnych na rzekach

i potokach górskich

4.1.1. Materiał nauczania

Wody opadowe spływają po powierzchni terenu w kierunku największego pochylenia

(spadku) licznymi rowkami czy bruzdami, które z czasem po połączeniu się tworzą
strumienie; te z kolei łącząc się znowu dają początek potokom, rzeczkom i rzekom.

Prąd przepływającej wody stale rozmywa brzegi i dno oraz unosi rozmyty materiał

z biegiem rzeki. To rozmywające działanie nosi nazwę erozji wodnej. W wyniku erozji
wodnej koryta rzek na ogół się powiększają i wcinają w teren. Nasilenie procesów erozyjnych
jest związane z wielkością spadków rzeki, prędkością przepływu i rodzajem gruntu;
przeważnie zmieniają się one wzdłuż cieku (potoku, rzeki). Na pewnych odcinkach cieków
przeważają procesy erozyjne wymywające podłoże, na innych materiał transportowany,
pochodzący z erozyjnego działania odkłada się, tworząc, tzw. aluwia.

Znajomość zasad kształtowania się procesów zasilania i odpływu na rzekach, a także

procesów kształtujących koryta rzek umożliwia racjonalne wykorzystanie wód płynących
oraz ochronę przed ich niszczącym działaniem.

Przeprowadzenie regulacji rzek bez znajomości tych procesów może doprowadzić do

popełnienia błędów, które w konsekwencji powodują duże straty gospodarcze.

Zadaniem robót regulacyjnych jest nadanie rzekom i potokom w planie, w przekroju

poprzecznym i w przekroju podłużnym, takiego trwałego kształtu, który pozwoli osiągnąć
założone cele regulacji. Cele te mogą być następujące:

−

ułatwienie nieszkodliwego spływu wody w korytach,

−

ochrona przed powodzią terenów przyległych do rzeki,

−

usprawnienie żeglugi i spływu,

−

dostosowanie trasy i zwierciadła wody w przekroju podłużnym do innych zadań, jak np.
ujęć wody do celów gospodarczych (nawadnianie, zaopatrzenie w wodę przemysłu
i gospodarki komunalnej).
Zmiany kształtu cieku prowadzone są za pomocą regulacji lokalnej, obejmującej tylko

samo koryto na krótkich odcinkach rzeki, albo za pomocą regulacji systematycznej,
wykonywanej na całej długości rzeki, albo znacznej jej części.

Każda rzeka ma własne indywidualne cechy, które decydują o jej charakterze. Są to:

−

przepływ średni,

−

nieregularność przepływu,

−

wielkość powierzchni zlewni,

−

układ spadków zwierciadła wody w profilu podłużnym,

−

kształty przekrojów poprzecznych koryta i doliny rzeki,

−

rozwinięcie rzeki,

−

charakter równowagi dna i transport rumowiska rzecznego,

−

zlodzenie rzek.
Przepływ średni roczny charakteryzuje zasobność rzek. Natomiast przepływy

maksymalne i minimalne roczne świadczą o stopniu naturalnego wyrównania i charakterze
rzeki. Te rzeki, dla których współczynnik nieregularności k wyrażany stosunkiem przepływu
największego rocznego Q

max

do przepływu najmniejszego rocznego Q

min

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

k =

min

max

jest wysoki, wymagają zwykle większych środków na ich uporządkowanie.

W ukształtowaniu zlewni i koryta rzek zasadnicze znaczenie przypisuje się spadkom

poprzecznym, które wpływają na prędkość dopływu wód opadowych do koryt rzecznych,
oraz podłużnym, które wpływają na prędkość przepływu w rzekach. Ważne są też procesy
akumulacji, czyli odkładania i erozji – rozmywania - w korytach.

Wielkość spadków podłużnych zwierciadła wody określa charakter rzeki. Potoki górskie

mają spadki większe od 5 ‰, rzeki górskie 0,5 ‰÷5 ‰, małe rzeczki nizinne spadki
0,5 ‰÷2 ‰, a rzeki średnie i duże nizinne poniżej 0,5 ‰. Ponadto przy tych samych
przepływach i szerokościach rzeki jest tak, że im większy spadek, tym mniejsze głębokości
i odwrotnie.

Dolinę rzeki stanowi obszar leżący po obu stronach rzeki obniżony w stosunku do

ogólnego układu terenu w tym rejonie. Kształt doliny jest wynikiem budowy geologicznej
i intensywności procesów erozyjnych i akumulacyjnych. W słabych gruntach erozja
powoduje łagodne ukształtowanie stoków doliny i znaczną jej szerokość (rys. 1a). Jeśli
podłoże, przez które przepływa rzeka, jest na tyle zwarte, że mimo poddawania się
rozmywającemu działaniu płynących wód potrafi utrzymać się w stromych stokach, przekrój
doliny ma kształt kanionu (rys 1b). Pośrednią formę stanowią doliny w kształcie litery V
(rys. 1c).

Rys. 1. Kształty dolin rzecznych: a) o łagodnych stokach,

b) kanion, c) w kształcie litery V [2, s. 13]; NW –
najniższa woda w roku, WW – najwyższa woda
w roku

Rys. 2. Kształty przekrojów poprzecznych rzek:

a) trójkątny niesymetryczny,
b) paraboliczny, c) trapezowy,
d) trapezowy z progiem [2, s. 13]

Najniżej położoną część doliny, w której stale lub okresowo płynie woda, nazywamy

korytem lub łożyskiem rzeki. Rozróżnia się koryto właściwe, w którym mieszczą się niskie
i średnie wody oraz koryto wielkiej wody, które wypełnia się tylko w czasie wezbrań, a więc
okresowo. Koryto wielkiej wody zajmuje z reguły część doliny. Granica między korytem
właściwym a korytem wielkiej wody może być wyraźna lub niewyraźna.

Kształty koryt rzecznych zależą od wielkości spadków i przepływów, charakteru rzeki

oraz od położenia przekroju rzeki w planie. Najczęściej kształty koryt rzecznych na
wierzchołkach łuków zbliżone są do trójkątów niesymetrycznych o stromym pochyleniu przy
brzegu wklęsłym i łagodnym pochyleniu przy brzegu wypukłym (rys. 2a). Natomiast między
krzywiznami (czyli na przejściach nurtowych) koryta mają kształty bardziej symetryczne, tj.
paraboliczne (rys. 2b), trapezowe (rys. 2c) lub złożone (rys. 2d).

Rzeki i potoki górskie mają najczęściej bieg kręty, który spowodowany jest:

−

zmienną odpornością brzegów na działanie przepływającej wody,

−

silniejszym atakowaniem przez wodę pewnych punktów brzegu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

różną wielkością siły odśrodkowej.
Naturalne rozwinięcie rzeki i jego formy w planie noszą nazwę serpentynowania, gdy

kąty wewnętrzne krzywizn nie przekraczają 180° (rys. 3a) lub meandrowania, jeśli kąty
wewnętrzne przekraczają 180°. Meandrem nazywamy łuk o długości większej od połowy
obwodu koła, którego średnicą jest cięciwa meandra (rys. 3b).

Rys. 3. Formy naturalnego rozwinięcia rzeki w planie: a) serpentyny α < 180°, b) meandry α > 180° [2, s. 15]

Następujące po sobie krzywizny rzek są najczęściej odwrotne, a więc po skręcie rzeki

w prawo następuje jej skręt w lewo itd. Niekiedy łuki podzielone są odcinkami prostymi. Na
każdej krzywiźnie występuje brzeg wklęsły i brzeg wypukły. Przy brzegach wklęsłych
obserwuje się pasmo największych prędkości wody - nurt rzeki (rys. 4). Przemieszcza się on
z biegiem rzeki wzdłuż brzegów wklęsłych. Miejsce zmiany krzywizny z lewej na prawą
i przejście nurtu od jednego wklęsłego brzegu do drugiego nosi nazwę przejścia nurtowego,
a odcinek rzeki zawarty między przejściami – stanowiskiem rzeki.

Rys. 4. Układ linii nurtu wzdłuż stanowiska rzeki

[2, s. 15]

Rys. 5. Zmiany głębokości wzdłuż stanowiska rzeki:

a) plan, b) profil podłużny, c) przekrój poprzeczny

[2, s. 16]

Wzdłuż stanowiska, w wyniku zmiany siły odśrodkowej od zera na przejściu nurtowym

do maksimum na wierzchołku łuku, obserwuje się zmienne głębokości rzeki. Są one
największe wzdłuż brzegów wklęsłych (wyboje), a najmniejsze na przejściach. Jeśli wyboje
są rozciągnięte i dochodzą do przejścia, to na przejściu tworzy się próg denny, który utrudnia
żeglugę przy niskich stanach wody (rys. 5).

Rozeznanie ilości i jakości transportowanego rumowiska rzecznego, zarówno

wleczonego jak i unoszonego, konieczne jest do ustalenia warunków równowagi dna koryt
naturalnych i uregulowanych. W Polsce rzeki nizinne płyną przeważnie w korytach
wyżłobionych w utworach aluwialnych. Z tego względu na rzekach obserwuje się prawie
zawsze ruch rumowiska, którego intensywność jest zmienna zależnie od wielkości spadków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

strefy stanów, wielkości średnic materiału dennego itp. Dlatego też mówiąc o równowadze
dna mamy na myśli równowagę dynamiczną, tzn. taką, przy której ilość materiału dennego
unoszonego i przesuniętego w dół rzeki równa się ilości materiału nanoszonego z góry rzeki.
W razie braku równowagi dynamicznej na poszczególnych odcinkach rzeki może
występować zjawisko erozji i akumulacji, a więc niszczenie brzegów, wyboje, podział rzeki
na ramiona itp. Procesy te mogą doprowadzić do szkodliwej deformacji koryt rzecznych.
Ilościowe rozeznanie ruchu rumowiska, tj. jego intensywności, polega na prowadzeniu
pomiarów przyrządami takimi jak batymetry lub łapaczki. Jeżeli brak jest takich pomiarów, to
ilość transportowanego rumowiska określić można na podstawie wzorów empirycznych,
pamiętając o tym, że wyniki uzyskane z tych obliczeń są przeważnie mniej dokładne.

Badania jakościowe materiału zalegającego na dnie mają na celu głównie określenie

składu granulometrycznego, czyli udziału procentowego frakcji w ciężarze próbki, ciężaru
objętościowego i stopnia wygładzenia ziaren. Skład granulometryczny określa się za pomocą
przesiania próbki przez zestaw sit. Wynikiem jest tzw. wykres uziarnienia przedstawiony na
(rys. 6).

Rys. 6. Wykres uziarnienia gruntu [2, s. 20]

Średnią średnicę w próbce d

śr

w mm oblicza się z zależności

śr

100

∑

[mm]

w której:
d

– średnica danej frakcji w mm,

– procentowy udział średnicy danej frakcji w próbie.

Często zamiast średnicy średniej przyjmuje się, np. do obliczeń prędkości

dopuszczalnych, średnice d

50%

, d

90%

, d

60%

lub d

10%

, a więc te, które wraz z mniejszymi

odpowiadają 50, 90, 60 lub 10% wagi próbki. Te średnice nazywane są średnicami
charakterystycznymi lub miarodajnymi.

Próby przeznaczone do badania materiału dennego należy pobierać z nurtu rzeki

i odsypisk we wzajemnych odległościach co najmniej od 0.5 km (dla rzek małych) do 5 km
(dla rzek dużych).

Zlodzenie wód śródlądowych, a więc i rzek w klimacie zimnym i umiarkowanym jest

zjawiskiem występującym z różnym nasileniem i czasem trwania. Zależy ono od charakteru
rzeki i przebiegu zimy. Zlodzenie pełne lub częściowe jest dla gospodarczego wykorzystania
rzek na ogół niepożądane.

Śryż i lód denny powodują liczne trudności eksploatacyjne, gdyż zatykają ujęcia oraz

oblepiają kraty i kadłuby jednostek pływających. Częściowe lub pełne zlodzenie, zależnie od
głębokości wody i oporów w strefie przydennej, powoduje rozdział prądu wody na strugi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

żłobiące lub namulające, które spłycają głębokości nurtowe.

W okresie występowania zjawisk lodowych nie wykonuje się robót regulacyjnych.

Poziomy, przy których rusza i spływa pokrywa lodowa oraz grubość i wymiary kry, a także
czas trwania mogą niekorzystnie wpływać na wykonane budowle. Śledzenie występowania
zjawisk lodowych, szczególnie na odcinkach o znacznym rozwinięciu, nadmiernie
rozszerzonych, płytkich, konieczne jest na możliwość tworzenia się zatorów lodowych.
Stwarzają one niebezpieczeństwo powodzi, a ruszenie zatoru prowadzi z reguły do
przeobrażeń koryt i może być przyczyną zniszczenia budowli regulacyjnych.

Roboty regulacyjne wykonuje się na podstawie opracowań projektowych, które

sporządza się według:

−

dokładnego rozpoznania charakteru rzeki,

−

uzasadnionego celu regulacji z oceną jej skutków na środowisko,

−

szczegółowych pomiarów geodezyjnych,

−

obliczeń hydrologicznych i hydraulicznych.

Do podstawowych elementów projektu zaliczamy: obliczenie przekroju poprzecznego,

układ trasy rzeki w planie oraz rodzaje umocnień brzegów w nawiązaniu do projektowanego
układu zwierciadła wody (profilu podłużnego).

Regulacja koryt i cieków naturalnych wymaga pozwolenia wodnoprawnego (art. 122

ust. 1 pkt 2 – Prawo wodne), natomiast właściwe utrzymanie wód jest obowiązkiem
właściciela wody, z pominięciem pozwolenia wodnoprawnego.

Art. 68. informuje, że zakład, który otrzymał pozwolenie wodnoprawne na regulację

wód, ponosi także koszty rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych, a właściciel tych
urządzeń uczestniczy w kosztach stosownie do uzyskanych korzyści.

Regulację cieków należy zawsze wykonywać tak, aby móc ją w przyszłości zmienić lub

uzupełnić.
Regulacja obejmuje głównie (rys. 7):

Rys. 7. Zadania regulacji rzek i środki jej urzeczywistnienia

Stan naturalny rzeki: 1– erozja brzegu wklęsłego, 2 – narastanie brzegu wypukłego (tworzenie się odsypisk

przez akumulację), 3 – rozlewisko, 4 – ławice wędrujące, 5 – odnoga (ramię) boczna. Roboty (zadania)

regulacyjne: 6 – zwężenie koryta, 7 – odcięcie bocznych odnóg, starych koryt i rozlewisk, 8 – przekop,

9 – umocnienie brzegów, 10 – linie regulacyjne, tj. granice nowego koryta [2, s. 239]

−

zwężenie dotychczasowego koryta połączone z odcięciem i zalądowaniem bocznych,
niepotrzebnych później części koryta,

−

umocnienie brzegów w tych miejscach, gdzie brzeg nowego koryta będzie pokrywał się
z brzegiem naturalnym,

−

odcięcie i zamulenie odnóg i rozlewisk,

−

wykonanie przekopów połączone z zamuleniem wyłączonego odcinka rzeki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Już na etapie planowania robót regulacyjnych należy ustalić, co na danym obszarze jest

cenne, unikalne oraz jakie gatunki roślin i zwierząt należy chronić. Uzyskane informacje
pozwolą na podjęcie prawidłowych decyzji. Ustalenia na tym etapie powinny być dla
zainteresowanych wiążące w dalszych etapach: projektowania, wykonawstwa i utrzymania,
czyli eksploatacji i konserwacji.

Jedną z podstawowych zasad przy projektowaniu regulacji jest wzorowanie się na

ukształtowaniach regulowanego i podobnych cieków na danym obszarze. Im projekt będzie
bliższy wzorca, tym mniej naruszy się środowisko. Oznacza to potrzebę prowadzenia
możliwie dużych odcinków nowej trasy po starej, poszerzenia nowego koryta w miejscach,
gdzie tylko częściowo wcina się ono w stare ocalając cenne drzewostany, nie zasypując
i włączając w nowy system wodny starorzeczy. Pozostawieniu przynajmniej części
istniejących drzewostanów, przypisuje się duże znaczenie, gdyż są one ośrodkiem, z którego
przenosi się na inne, rodzi się i rozrasta naturalna, właściwa danemu obszarowi roślinność.

Gdy nie daje się uniknąć odejścia od starego koryta, nową trasę prowadzi się łukami,

przechodząc bezpośrednio z łuku w łuk. Ze względu na aspekty środowiska wskazanym jest,
aby trasę jednak projektować (wykreślać) odręcznie, zgodnie z charakterem istniejącego
układu koryta i doliny.

Przykład odręcznie wykreślonej trasy przedstawia rysunek 8, gdzie widoczna jest także

oś koryta, która - wykreślona według opisanych wyżej zasad – uważana jest przez ekologów
często za nienaturalną, a więc i niewłaściwą. Pokazane są również nowo utworzone zatoki
(zatokowe rozszerzenie koryta) oraz nie zasypywane, zamknięte i otwarte nowo powstałe
starorzecza.

Trasę naturalną lub jej znaczne odcinki pozostawia się niekiedy bez zmian. Rozwiązania

takie są stosowane np.:

−

gdy celem regulacji jest tylko ochrona od powodzi przez obwałowanie i gdy istniejąca
trasa mieści się między wałami,

−

gdy ze względu na wartości i potrzeby przyrodnicze trzeba zachować naturalną rzeźbę
brzegów - ich nieregularne ukształtowanie, wyrwy, strome urwiska, zatoki, ławice itp.
nieregularności brzegowe (z uwagi na cenne drzewostany),

−

gdy zatoki i ławice tworzą potrzebne dla flory i fauny obszary słabo przepływowe;
umocnienia narzutowe stopy skarp wykonuje się wówczas w nieregularnej naturalnej linii
skraju dna.

Rys. 8. Trasa prowadzona łukami kreślonymi odręcznie

1 – trasa istniejąca – starorzecza do zasypania, 2 – trasa projektowana wg zasad opisanych wyżej, 3 – trasa
projektowana do realizacji, łuki wykreślone odręcznie, 4 – cenne biotypy, 5 – nie zasypywane starorzecza,

6 – zamknięte starorzecza, 7 – otwarte połączenie starorzecza z nowym korytem, 8 – nowa trasa z zatoką

utworzoną przez połączenie ze starym korytem [2, s. 240]

Zasadą jest także odtwarzanie bogactwa naturalnych form koryta, brzegów, przyległych

wód, lądu i obsadzeń. Różnorodność tych form jest warunkiem właściwego rozwoju,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zróżnicowania i dużej liczebności gatunków flory i fauny, ożywienia krajobrazu i uniknięcia
jego monotonii oraz odtworzenia lub stworzenia w korycie i w dolinie cennych wartości
rekreacyjnych. Zróżnicowanie i wzbogacenie naturalnych form osiąga się, m.in. przez to, że
akweny położone na trasie rzeki lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie włącza się w koryto
regulacyjne, a położone dalej - łączy się z nim. Spadki dna przyjmuje się na ogół zbliżone do
naturalnych, zmniejszając je (gdy występuje groźba erozji) przez stosowanie pochylni (ramp)
kamiennych lub (jeżeli erozja już wystąpiła) przez budowę progów dennych.

Przekroje koryt projektuje się tak, aby pomieściły się w nich wody, które według

ustalonych wymagań nie powinny wystąpić z brzegów. W korycie, oprócz wody, powinna się
pomieścić także roślinność lądowa i lądowo-wodna (amfibijna) w stanie pełnego rozwoju,
tzn. po około 10÷20 latach.

Gdy wahania przepływów są duże, projektuje się często przekroje dwudzielne z jedną lub

dwiema ławami nadwodnymi, zakładanymi nie wyżej niż 0,50 m nad zwierciadłem średniej
wody letniej (rys. 9).

Rys. 9. Przekrój dwudzielny z ławami nadwodnymi na różnym poziomie [2, s. 241]

Na ławach, wcześniej i łatwiej niż na skarpach, rozwijają się liczne gatunki roślin

przystosowanych do warunków panujących na terenach wilgotnych. Tworzą one rodzaj strefy
przejściowej i ochronnej między obszarami upraw rolniczych a korytem, zatrzymującej
znaczną część spływających z pól uprawnych do rzeki nawozów i środków ochrony roślin,
nie dających się zatrzymać na skarpach i w obszarze przybrzeżnym. Stosowanie ław oznacza
na ogół konieczność zajęcia pod nowe koryto pasa gruntu o zwiększonej szerokości.
By szerokość tę zmniejszyć, stosuje się duże nachylenie skarp między ławą a terenem
nadbrzeżnym - stromość jej dochodzi niekiedy do 1:1.

Wszelkie akweny leżące poza trasą (starorzecza, nadmierne rozszerzenia) nie powinny

być szczelnie zamykane przetamowaniami, tak aby do tych obszarów ryby i ptaki miały łatwy
dostęp. W tym celu w przetamowaniach na pewnych fragmentach obniża się korony,
a w korpusach przetamowań wbudowuje się przepusty z desek, tak, aby również
w starorzeczach odbywał się powolny ruch wody. Podobną funkcję spełniają m.in. przerwy
w tamach podłużnych i poprzeczkach.

Na rzekach mniejszych i tam gdzie brzeg projektowany pokrywa się z istniejącym, zaleca

się w regulacji stosować obudowy mniej szczelne (narzuty kamienne, obudowy z faszyny),
które mają wiele wgłębień i szpar. Im jest ich więcej, tym są lepsze warunki do życia
(schronienia, odpoczynku i żerowania) ryb. Wszędzie tam, gdzie tylko to jest możliwe i nie
komplikuje pracy sprzętu, zaleca się obsadzanie brzegów drzewami i krzewami, co ułatwi
wkomponowanie rzeki uregulowanej w krajobraz.

Obsadzenia roślinnością skarp i terenów przybrzeżnych są jednym z najważniejszych

i praktycznie zawsze (z nielicznymi wyjątkami) stosowanych elementów naturalnej regulacji.
Rosnące na skarpie zespoły roślinne hamują ruch wody w korycie i zmniejszają wysokość
wtaczania się fali oraz prędkość jej spływu po gruncie, a tym samym i jej działanie erozyjne.
Systemy korzeniowe roślin, przede wszystkim drzew, stanowią dobre umocnienie skarpy
i wzmocnienie gruntu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Okresowo zatapiane w okresie wegetacyjnym rośliny lądowo-wodne, rosnące na

skarpach i ławach, tworzą siedliska, w których rozwijają się liczne gatunki drobnej fauny -
mikroorganizmy, owady, zwierzęta lądowo-wodne, ptaki i ssaki. Rośliny zielone są
pierwszym ogniwem łańcucha pokarmowego i zahamowanie ich rozwoju powoduje
zubożenie liczebności fauny, tzn. zmniejszenie się liczby gatunków zwierząt.

Jedną z najważniejszych funkcji zadrzewień jest ocienienie rzeki. Powoduje ono

obniżenie temperatury wody i podwyższenie granicy nasycenia tlenem. Niższa temperatura
sprzyja rozpuszczalności tlenu w wodzie. Przeciwdziała to masowemu wzrostowi roślin
wodnych i glonów, ich późniejszemu obumieraniu i rozkładowi, nadmiernie szybkiemu
zarastaniu i zamulaniu, ostrym deficytom tlenowym i wymieraniu ryb.

Roboty wykonawcze regulacji naturalnej różnią się pod licznymi względami od regulacji

zwykłej - są bardziej różnorodne, trudniejsze, nierytmiczne, organizacyjnie bardziej
kłopotliwe i wymagają współpracy fachowców różnych specjalności.

Aby zmniejszyć szkody we florze i faunie, nakłada się różne ograniczenia czasowe, np.

roboty regulacyjne prowadzi się tylko we wrześniu, październiku i listopadzie. W czasie,
i krótko po deszczach nie dopuszcza się ruchu maszyn po terenie, aby nie powodować szkód
w roślinności i w glebie. W rozmokłej glebie tworzą się głębokie koleiny.

Prowadzone roboty zagrażają z reguły żyjącej w rzece faunie oraz rosnącym na skarpach

roślinom. Aby je chronić, roboty w istniejącym korycie prowadzi się krótkimi odcinkami, na
których łatwiej można kontrolować przedsięwzięte środki zabezpieczające i z których
zagrożone zwierzęta mogą się schronić na niezagrożone w tym czasie odcinki sąsiednie.
Roboty umocnieniowe - narzuty kamienne wykonuje się często z wody żurawiem na
pontonie, do którego kamień dowozi się krypami. Podraża to roboty o ok. 50%, lecz
oszczędza roślinność brzegową.

W robotach regulacyjnych jest znaczny udział robocizny ręcznej. W doborze maszyn do

robót regulacyjnych należy brać pod uwagę nie tylko efektywność wykonania, ale również
szkody, jakie mogą wyrządzić wśród żyjących w wodzie organizmów - przede wszystkim
w rybostanie. Aby nie spowodować zniszczenia różnorodności gatunkowej ryb, nie można ani
likwidować odkładów i żwirowisk stanowiących tarliska, ani usuwać zbyt dużej ilości
roślinności wodnej i brzegowej, stanowiącej miejsca ich schronienia i żerowania.

Złożone jest zagadnienie ochrony ptactwa wodnego i błotnego. Prace regulacyjne często

łączą się z przeobrażeniem doliny np. obwałowanie, oczyszczenie z krzewów tych części
doliny, które mają lub mogą być wykorzystane rolniczo. Należy wtedy wspólnie z ekologami
rozważyć, które odcinki można przekształcić, a które zostawić w stanie nienaruszonym.

Większość robót ziemnych związanych z regulacją rzek i ich konserwacją wykonuje się

przy użyciu sprzętu zmechanizowanego.

Sprzęt stosowany do robót ziemnych dzieli się na:

−

sprzęt lądowy: koparki, spycharki, ładowarki, zgarniarki, równiarki, karczowniki,

−

sprzęt pływający: pogłębiarki, szalandy, holowniki itp.

Bhp podczas wykonywania robót konserwacyjnych i umocnieniowych

Praca przy wykonywaniu i konserwacji budowli regulacyjnych w wodzie i na terenach

podmokłych powinna być wykonywana w ubraniach i butach ochronnych. Nie należy
dopuszczać do pracy w wodzie głębszej niż 60 cm, tj. w warunkach, w których rybackie buty
gumowe nie zabezpieczają przed zamoczeniem. Nie wolno też dopuszczać do pracy
robotników w wodzie o temperaturze poniżej +10° C lub wówczas, gdy według oceny stacji
sanitarno-epidemiologicznej wody zanieczyszczone są ściekami o stężeniu szkodliwym dla
zdrowia.

Do prac na głębszych ciekach i kanałach nie wolno zatrudniać osób mających wady lub

upośledzenia narządów ruchu, cierpiących na choroby gośćcowe, chorych na serce,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przepuklinę lub padaczkę, mających niedostateczną ostrość wzroku itp. Prace konserwacyjne
ręczne i przy użyciu sprzętu pływającego na głębszych ciekach, kanałach, stawach rybnych,
jeziorach i rzekach mogą wykonywać w zasadzie tylko robotnicy umiejący pływać.
Robotnicy ci powinni umieć kierować łodzią i pontonami oraz znać sposoby niesienia
pomocy tonącym.

Przed rozpoczęciem pracy na wodzie wykonujący zadanie powinni być pouczeni

o sposobie zachowania się w łodzi i na sprzęcie pływającym. Środki pływające należy
wyposażyć w odpowiedni sprzęt, jak np. wiosła, koła ratunkowe, liny, kotwice, itp. Każda
łódź przeznaczona do przewożenia robotników lub materiałów do budowy powinna być
wyposażona w widoczne tablice z oznaczeniem dopuszczalnego obciążenia.

Roboty konserwacyjne na większych ciekach, kanałach lub stawach, prowadzone od

strony wody bądź na wodzie, powinny być poprzedzone rozeznaniem terenu, określeniem
rozmiaru robót i sprzętu, jakim będą się posługiwali robotnicy podczas ich wykonywania.
Przed przystąpieniem do robót konserwacyjnych zarówno umocnieniowych jak
i regulacyjnych, zwłaszcza na wysokich brzegach, należy uprzednio sprawdzić, czy nie
zachodzi niebezpieczeństwo obsunięcia się brzegów, czy brzegi nie są podmyte przez wodę.

Podczas wbijania palików przy umocnieniach brzegów, grupy składające się

z 2 robotników każda, powinny znajdować się w odległości około 3 m od siebie; przy czym
robotnicy nie mogą stać naprzeciwko siebie, gdyż może grozić im uderzenie młotem.

Przy wykonywaniu prac umocnieniowych wskazane jest wykorzystywanie wszelkiego

rodzaju pomostów, schodów, rynien spustowych i innych urządzeń pomocniczych, które
zapobiegają upadkowi na śliski brzeg cieków, ułatwiają opuszczenie materiałów
umocnieniowych na stanowisku pracy, itd.

Aby uniknąć wypadków przy robotach regulacyjnych należy stosować następujące środki

ostrożności:

−

materiały powinny być donoszone na miejsce wbudowania po wyznaczonej trasie,
odpowiednio wyrównanej i zaopatrzonej w schodnie, dowóz - po przygotowanych
torowiskach,

−

schodnie, pomosty, kładki itp. urządzenia powinny być wykonane ze zdrowych bali
o grubości 76÷100 mm oraz mieć dwustronne zabezpieczenie w postaci poręczy
o wysokości 1,10 m,

−

schodnie o pochyleniu większym niż l:5 powinny być dolnym końcem oparte na kołkach
wbitych w ziemię,

−

wiązki z faszyny leśnej i wikliny należy wiązać drutem lub witkami, końce drutu lub
witek po zakręceniu zagiąć i ukryć we wnętrzu wiązki, aby nie narazić na okaleczenia
robotników podczas przenoszenia i przy wbudowywaniu faszyny,

−

pracownika formującego narożniki wyrzutki z pierwszych wiązek należy zabezpieczyć
przed ewentualnym wpadnięciem do wody,

−

przy wyginaniu kiszek faszynowych robotnicy powinni znajdować się po wewnętrznej
stronie łuku formowanej kiszki,

−

robotnicy wbijający kołki w kiszki faszynowe nie powinni stać naprzeciwko siebie,

−

przy wbijaniu kołków nie wolno, aby drugi robotnik podtrzymywał je ręką,

−

podczas wbijania kołków poniżej zwierciadła wody należy stosować odpowiednie
nakładki na kołki, zabezpieczające przed rozpryskiwaniem wody,

−

robotników zatrudnionych do robót kamieniarskich należy wyposażyć w okulary
ochronne przeciwodpryskowe, rękawice ochronne z juchtu, jednopalcowe oraz
nakolanniki z juchtu z filcem,

−

transport kamienia do stanowiska pracy kamieniarza powinien odbywać się taczkami lub
na nosidłach (noszach) drewnianych, w żadnym wypadku nie wolno kamienia
przerzucać,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

do spuszczania kamienia do podnóża skarpy (na dno rowu) należy stosować drewnianą
tzw. rynnę koryto, ustawioną w odległości gwarantującej bezpieczną pracę brukarza,

−

rozbijanie czyli kruszenie kamienia powinno odbywać się na oddzielnych stanowiskach
zlokalizowanych tak, aby odpryski kamienia nie zagrażały innym robotnikom.
Do ścinania drzew nie wolno zatrudniać osób z wadami narządu słuchu, wzroku, chorych

na serce, epileptyków, itp.

Wycinanie drzew o większych średnicach nie może być wykonywane przez robotników

żywiołowo. Nie można na tym samym terenie tych robót prowadzić jednocześnie z innymi
pracami. Nie należy ścinać drzew, karczować pni, krzewów i wikliny przed świtem i po
zapadnięciu zmroku, przy dużej mgle, w czasie silnego wiatru ani też przy temperaturze
poniżej - 10° C.

Siekiery, topory i młoty powinny być osadzone na mocnych trzonkach o gładkiej

powierzchni i dobrze zaklinowane.

W czasie przenoszenia ostrych narzędzi np. pił, siekier, toporów, należy ich zęby i ostrza

zabezpieczyć ochraniaczami.

Z terenu wokół ścinanego drzewa usuwa się krzewy i inne przeszkody, które mogłyby

utrudniać wykonywanie pracy. W razie oblodzenia miejsca wokół ścinanego drzewa należy
posypać je piaskiem lub zniszczyć oblodzoną powierzchnię. Jeżeli powierzchnia wokół
drzewa jest przysypana śniegiem należy udeptać ścieżki, aby pracownicy mogli szybko
odskoczyć w chwili opadania drzewa po ścięciu. Przy ścinaniu drzew odległość między
stanowiskami roboczymi powinna być równa przynajmniej dwóm wysokościom drzewa.

Ścinanie rozpoczynać należy od wyrąbania karbu lub podpiłowania, drzewa do 1/4

grubości od strony przewidywanego upadku. Od strony przeciwnej należy piłować powyżej
wyrąbanego karbu i prostopadle do osi drzewa. Nie należy przepiłowywać całego pnia, lecz
pozostawić część nie dopiłowaną, grubości 2÷3 cm. Nie wolno podpiłowywać drzewa z kilku
stron jednocześnie.

Obalenie drzewa powinno być poprzedzone sygnałem ostrzegawczym. Robotnicy

w chwili opadania drzewa oddalają się na odległość, co najmniej 6 m. Nie należy obalać
drzew na drogi publiczne. Drzewa rosnące na stokach obala się w górą stoku. Obalanie drzew
przez wchodzenie na nie i ściąganie linami jest zabronione.

Okrzesywanie drzew należy wykonywać od odziomka ku wierzchołkowi. Robotnik nie

powinien znajdować się po tej stronie, z której gałęzie są okrzesywane, lecz po stronie
przeciwnej. Na stokach rowów lub cieków należy zabezpieczyć drzewo przed możliwością
obsunięcia się.

Przerzynanie drzewa piłą na kloce, paliki, itp. powinno być wykonywane na specjalnych,

kozłach, albo w inny sprawdzony sposób, ale zawsze wykluczający poruszanie się drzewa.
Podczas rozłupywania kłód drewna niedozwolone jest przytrzymywanie ich nogami,
a robotnicy nie powinni stać naprzeciwko siebie.

Przy okrzesywaniu grubych gałęzi (konarów) drzewo należy obracać w ten sposób, aby

okrzesywana gałąź oparła się na ziemi. Niedozwolone jest obłamywanie martwych sęków
ściętych drzew obuchem siekiery. Na stokach lub skarpach cieków i rowów należy przed
rozpoczęciem okrzesywania i korowania zabezpieczyć pień drzewa przed możliwością obrotu
lub obsunięcia.

Przed rozpoczęciem wyciągania ściętych drzew z dna cieków lub rowów ciągnikiem

gąsienicowym należy zbadać stan wyciągarki, lin, haków, złączy, zbloczy oraz w razie
potrzeby ustawić konstrukcję oporową. Nadzór nad tymi robotami należy powierzyć
wykwalifikowanemu i przeszkolonemu pracownikowi.

Sygnały podczas pracy powinien dawać tylko upoważniony do tego pracownik, natomiast

sygnał „stój” może dawać każdy robotnik w grupie, kiedy tylko zauważy niebezpieczeństwo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób sygnalizacji powinien być ogłoszony przed rozpoczęciem pracy grupie robotników
zatrudnionych przy danej pracy.

Podczas zrywki mechanicznej nie należy:

−

poprawiać umocowania drzewa lub karpy w czasie ruchu,

−

znajdować się na ciągnionym drzewie lub karpie,

−

przechodzić przez liny lub ciągnięte drzewo w czasie jego ruchu,

−

iść w pobliżu oraz przed lub z tyłu zrywanych dłużyc i karp,

−

dotykać lin, drzew lub karp będących w ruchu,

−

odpinać zaczep przed zwolnieniem liny,

−

znajdować się przy nawracaniu dłużyc koło pnia lub stojącego drzewa w odległości
mniejszej niż 7,0 m od końca ich zewnętrznej krzywizny,

−

pracować przy linach stalowych bez rękawic i innych środków ochronnych.
Roboty związane z wycinaniem krzewów i wikliny powinny być wykonywane tak, aby

nie dopuścić do skaleczeń, często występujących przy tych pracach. W tym celu należy
robotników zatrudnionych przy cięciu krzewów i wikliny rozstawić w odstępach nie
mniejszych niż 6 m jeden od drugiego. Krzewy i wiklinę należy wycinać ostrymi siekierami
lub specjalnymi nożycami. Lewą ręką przytrzymuje się pęd na wysokości około 70 cm nad
ziemią, odgina w lewą stronę i dopiero wtedy przystępuje do cięcia. Należy również
dopilnować, aby przed przystąpieniem do cięcia krzewów i wikliny usunięta została wysoka
trawa i gałęzie utrudniające dokładne wykonanie tej pracy. Wykonywanie wiązek z faszyny
leśnej, i wikliny może odbywać się tylko na specjalnie przystosowanych do tej pracy kozłach.

Zabezpieczenie przeciwpożarowe

Najczęstszymi przyczynami powstawania pożarów jest nieostrożne obchodzenie się

z ogniem, wadliwa instalacja urządzeń ogrzewczych i elektrycznych, niewłaściwa
konserwacja i eksploatacja urządzeń elektrycznych (stacje pomp), dopuszczanie do
samozapalenia się materiałów palnych.

Budynki, maszyny i środki transportu na zapleczu budowy powinny być wyposażone

w odpowiedni sprzęt przeciwpożarowy. Załoga powinna być przeszkolona w dziedzinie
ochrony przeciwpożarowej.

W celu zabezpieczenia przeciwpożarowego na budowie należy przestrzegać

następujących zaleceń:

−

składy drewna, tarcicy, kołków, faszyny oraz paliw płynnych sytuować w odległości
minimum 25 m od baraków, magazynów i budynków administracyjnych,

−

budynki tymczasowe, w których znajdują się urządzenia z otwartym ogniem (np. kuźnie,
spawalnie), lokalizować w odległości minimum 25 m od innych nie zabezpieczonych od
ognia budynków,

−

odległość między barakami tymczasowymi nie powinna być mniejsza niż 12 m,

−

na zapleczu placu budowy, a w szczególności przy magazynach materiałowych,
budynkach administracyjnych, barakach i domkach przewoźnych, powinny znajdować
się gaśnice oraz punkty przeciwpożarowe, wyposażone w podstawowy sprzęt do
gaszenia.
Podręczny sprzęt gaśniczy składa się z beczek z wodą, skrzyń z piaskiem, siekier,

toporów, bosaków, drabin, gaśnic, koców azbestowych oraz. sprzętu do tłumienia płomieni.
Wymienione środki przeciwpożarowe służą do likwidacji źródła pożarów oraz do
zabezpieczenia przed ewentualnym rozszerzeniem się pożaru.

Podręczny sprzęt gaśniczy powinien być odpowiednio rozmieszczony na terenie zakładu,

w taki sposób, aby był łatwo dostępny i mógł być natychmiast użyty do gaszenia pożaru.
Sprzęt ten powinien być zabezpieczony przed szkodliwym działaniem warunków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

atmosferycznych. Każdy z pracowników powinien wiedzieć, gdzie znajduje się sprzęt
ratowniczy, do czego służy i jak się go stosuje oraz co należy robić w razie pożaru.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z czego wynika konieczność podjęcia robót regulacyjnych?
2. Jakie są zadania i cele robót regulacyjnych?
3. Jakie są różnice pomiędzy regulacją lokalną a regulacją systematyczną?
4. Jakie cechy decydują o charakterze rzeki?
5. Jak kształtowały się koryta rzek na terenach nizinnych a jak na terenach górskich?
6. Jakie są uregulowania wodnoprawne w stosunku do robót regulacyjnych?
7. Jakimi zasadami należy się kierować w projektowaniu trasy regulacyjnej?
8. Jakie są relacje pomiędzy projektem trasy regulacyjnej a ochroną środowiska

naturalnego?

9. Które z przepisów bhp i ochrony przeciwpożarowej odnoszą się bezpośrednio do robót

regulacyjnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie planu sytuacyjno-wysokościowego odcinka rzeki i zestawienia danych

o rzece, określ jej typ oraz przybliżone cechy charakterystyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać cechy charakterystyczne rzek,
2) posłużyć się rysunkami pomocniczymi z materiału nauczania,
3) porównać wartości danych o rzece z wartościami zawartymi w materiale nauczania,
4) wykonać podstawowe rysunki wraz z opisami,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plan sytuacyjno-wysokościowy,

–

ołówek, cyrkiel, kątomierz, długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie projektu technicznego i projektowanej trasy regulacyjnej zinterpretuj

związane z tym aspekty ochrony środowiska naturalnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zakres robót regulacyjnych,
2) posłużyć się rysunkami pomocniczymi z materiału nauczania,
3) określić stan środowiska naturalnego przed wykonaniem robót regulacyjnych,
4) określić przewidywany stan środowiska po wykonaniu robót regulacyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

projekt techniczny regulacji odcinka rzeki,

−

ołówek, cyrkiel, kątomierz, długopis,

−

kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ z wykresu uziarnienia gruntu, średnice miarodajne.

Rysunek do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać korzystając z wykresu % udział uziarnienia we frakcji,
2) odczytać z krzywej uziarnienia wielkości średnic: d

10%,

50%

, d

60%

, d

90%

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny prawidłowości wykonania ćwiczenia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wykres z krzywymi uziarnienia,

–

ołówek, długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

kalkulator,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) objaśnić cele regulacji rzek i potoków górskich?



2) określić typ rzeki na podstawie planów sytuacyjno-wysokościowych?



3) uzasadnić indywidualność cech charakterystycznych rzek?



4) określić wpływ warunków zewnętrznych na budowle regulacyjne na

rzekach?



5) skonfrontować aspekty ochrony środowiska z wyborem trasy

regulacyjnej



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Dobór materiałów i elementów budowli regulacyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

Efekty regulacji rzek zależą w dużym stopniu od robót wykonawczych i zastosowania na

budowle regulacyjne odpowiednich materiałów budowlanych. Materiały budowlane
stosowane w regulacji rzek powinny spełniać następujące warunki:

−

być trwałe i odporne na działanie powietrza, wody i lodu,

−

znajdować się w dostatecznej ilości w pobliżu miejsca budowy (co obniża koszty
transportu),

−

umożliwiać przystosowanie się budowli do zmian dna bez zmian wytrzymałości
konstrukcji.
Podstawowymi materiałami, które spełniają ww. wymagania, są: faszyna, kamień

naturalny, beton, żwir, piasek, drewno, drut, darnina, asfalt i tworzywo sztuczne.

Faszyna są to wiązki wykonane z wyciętych prętów 3÷4 letniej wikliny - wierzby

krzaczastej (faszyna wiklinowa), lub z gałęzi drzew liściastych i iglastych oraz krzewów
(faszyna leśna). W faszynie leśnej nie może być gałęzi z jałowca, kruszyny i brzozy.
Szczególnie chętnie w regulacji rzek stosowana jest faszyna wiklinowa, ponieważ jest
bardziej trwała od leśnej i najczęściej znajduje się w pobliżu budowy. Wiklina używana jest
do obsadzania i umacniania odsypisk, skarp i wysp.

Najlepszy materiał do wyrobu faszyny spośród kilkuset gatunków i odmian otrzymuje się

z wierzby białej, purpurowej, konopianki i kaspijskiej. Pierwsze trzy gatunki dobrze
rozrastają się w środowisku nadmiernie uwilgotnionym. Obsadza się nimi niskie brzegi,
obniżenia terenowe i obszary zalewowe. Wierzba kaspijska natomiast dobrze się rozrasta na
stanowiskach wysokich – suchych. Po 4÷5 latach od posadzenia wikliny, gdy gałązki osiągną
długość powyżej 3 m i średnicę do 4÷5 cm w odziomkach, wiklinę wycina się i wiąże
w wiązki o średnicy ok. 30 cm w drugim wiązaniu od odziomków (obwód 100 ± 5 cm).
Pierwsze cięcie powinno być wykonane po roku od wysadzenia wikliny, co przyspiesza
rozrost systemu korzeniowego. Pręty grubsze od 4÷5 cm używa się do wyrobu palików.

Kamień naturalny w robotach regulacyjnych używany jest do:

−

narzutów (oskałowań) chroniących budowle faszynowe,

−

wykonywania korpusu budowli regulacyjnych,

−

obciążania, czyli balastu materaców i walców,

−

wykonywania stopni, progów, murów oporowych, przegród przeciwrumowiskowych itp.,

−

wykonywania bruków na skarpach.
Kamień powinien odpowiadać następującym warunkom:

−

być odporny na działanie wody i mrozu,

−

odznaczać się dużym ciężarem właściwym i o ciężarze brył tym większym, im większa
jest prędkość wody w miejscu jego stosowania,

−

nie może mięknąć i rozsypywać się.
Warunki te spełniają: granity, porfiry, sjenity i piaskowce o lepiszczu kwarcytowym.
Odbiór kamienia pod względem ilościowym dokonany może być albo w miejscu

budowy, albo w miejscu załadowania. Dokonuje się odbioru przez obmiar pryzm w m

, przez

ważenie w tonach lub przez pomiar wyporu załadowanych barek.

Drobny kamień, tzw. ryniaki i otoczaki, używany jest w regulacji rzek i potoków

górskich do wypełniania koszy, materaców i walców siatkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Beton ma zakres stosowania taki sam jak kamień naturalny, z tym że do narzutów może

być używany w blokach foremnych lub nieforemnych. Te ostatnie otrzymuje się z rozbicia
płyt betonowych.

Do ubezpieczeń skarp i tam regulacyjnych stosuje się płyty, bloki, kostki i dyble pełne

lub z otworami.

Żwir i piasek jest powszechnie stosowany w regulacjach jako:

−

surowiec do produkcji betonu,

−

surowiec do wykonywania podsypek i filtrów odwrotnych pod bruki z kamienia
naturalnego i betonu,

−

surowiec do wypełniania korpusu pewnych typów budowli regulacyjnych wykonanych
z kamienia,

−

balast obciążający elementy i budowle wykonane z faszyny,

−

zasypka do załadowania obszarów leżących między liniami regulacyjnymi a brzegami
naturalnymi.

Drewno do wykonywania budowli i umocnień faszynowych stosowane jest w postaci

palików i pali. Wyrabia się je z drewna okrągłego (okorowanego) lub łupanego, bez suchych
sęków. Pale i paliki powinny być proste, o strzałce krzywizny nie większej od 5 cm, a u dołu
zaciosane na długości 2 średnic.

Pali i palików nie należy wykonywać z osiki, kruszyny oraz drewna zbutwiałego.

Najlepsze są paliki z wierzby lub drzew iglastych. Wymiary palików i pali podano w tabeli 1.

Tabela 1. Wymiary palików i pali [2, s. 62]

Nazwa

Średnica [cm]

Długość [cm]

Uwagi

Paliki

4 ÷ 6
6 ÷ 8

100
120

Pale

8 ÷ 12

12 ÷ 15
12 ÷ 15

150

150 ÷ 200

200

Dopuszczalna odchyłka

grubości ± 5%

Odbiór palików i pali może być dokonany u wytwórcy lub na miejscu budowy,

w wiązkach po 10, 15, 20 sztuk (tylko paliki), kozłach składających się z 300 sztuk (20
warstw ułożonych po 15 sztuk), oraz w rejach (długość 20 m i wysokość 120÷150 cm). Przy
odbiorze należy zwracać uwagę na to, czy pale i paliki nie są krzywe, nie zbutwiałe, mają
właściwą średnicę, długość i prawidłowy zacios.

Paliki i pale używane są do wykonywania: płotków faszynowych, palisad

podtrzymujących bruki, rusztów pod budowlami na słabych gruntach, lekkich budowli
regulacyjnych itp., oraz do mocowania kiszek faszynowych.

Drewno okrągłe lub w kształcie połówek oraz deski stosuje się do: wykonywania stopni

i progów, ubezpieczeń brzegów pochyłych i stromych oraz do deskowań.

Gałęzie lub krzewy odpowiednio mocowane przy dnie stosuje się do spłycania lokalnych,

nadmiernych przegłębień dna oraz ochrony brzegów, gdyż zmniejszają one prędkość wody.

Darnina jest to wierzchnia warstwa gleby o grubości 6÷10 cm z roślinnością trawiastą.

Jakość darniny określa: zawartość porostu, skład gatunkowy traw, rodzaj podłoża. Najlepsza
jest darnina z gruntów organicznych, tj. łąk torfowych. Z łąki zdejmuje się płaty darniny
o wymiarach (6÷10)×(25÷30)×(30÷45) cm.

Darnina przy odbiorze powinna być świeża i zdolna do odrastania. Odbiór dokonywany

jest w m

lub m

w z uwzględnieniem grubości płatów. Jeśli darnina nie będzie wbudowana

zaraz po wycięciu, to należy ją złożyć w stosy o wysokości do 1 m warstwami, stroną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

trawiastą do siebie. Okres magazynowania darniny do czasu utraty przez nią właściwości
użytkowych.

Darninę stosuje się do:

−

umocnienia skarp rzek w pasie środkowym i górnym,

−

zabezpieczenia, które ma na celu przeciwdziałanie wymywaniu gruntu spoza umocnień

podstawy skarpy wykonanej z kiszek lub płotka faszynowego,

−

umocnień skarp nasypów (wałów).

Drut wyżarzony o średnicy 1,8÷3,0 mm w pracach regulacyjnych używany jest do

wiązania kiszek, walców i materaców faszynowych. Do wyplatania koszy siatkowych stosuje
się drut ocynkowany o średnicy 3÷5 mm do wyplatania ścian, a o średnicy do 15 mm – druty
wyznaczające krawędzie koszy. Odbioru drutu dokonuje się w kręgach o ciężarze ok. 80 kg.

Inne materiały w robotach regulacyjnych to mieszanki asfaltowe służące do wypełniania

narzutów kamiennych, pokryć bruków i umocnień koron budowli regulacyjnych; tworzywa
sztuczne do umocnień i uszczelnień skarp i dna.

Elementy budowlane stosowane w regulacji rzek

Kiszki faszynowe są to elastyczne elementy wykonane z faszyny wiklinowej lub leśnej,

ułożonej wzdłuż osi kiszki i powiązanej wyżarzonym drutem o średnicy 1,8÷3,0 mm.
Długości kiszek wynoszą 10÷40 m, średnice 10÷30 cm ze stopniowaniem co 5 cm. Kiszki
wykonuje się na warsztacie kiszkarskim, który tworzą ukośne wbite w ziemię pale (kozły)
w odległościach 90÷100 cm, związane w miejscu skrzyżowania drutem (rys. 10).

Rys. 10. Wyrób kiszek na kozłach:

1 – kiszka, 2 – kołki kozłów, 3 – faszyna [2, s. 64]

Faszynę na kozłach układać należy odziomkami zawsze w jedną stronę, w taki sposób

żeby zachodziły one na wierzchołki przynajmniej na długość dwóch wiązań i tak, aby
odziomki schowane były wewnątrz kiszki. Odległość między wiązaniami wynosi 33±3 cm
w kiszkach o średnicy 10÷25 cm i 40±4 cm w kiszkach o średnicy 30 cm.

Po wykonaniu kiszek należy sprawdzić czy są one zgodne z normą. Kontroluje się przy

tym: wymiary, jakość materiałów i jakość wykonania.

Do sprawdzenia wybiera się losowo 6 kiszek z każdej partii po 50 sztuk.
Wymiary sprawdza się dokonując pomiaru długości i średnicy. Średnicę mierzyć należy

w 10 punktach na długości w kierunkach wzajemnie prostopadłych. Średnia arytmetyczna
z wszystkich pomiarów jest średnicą pomierzoną w cm. Różnica między średnicą
projektowaną a pomierzoną nie może przekraczać ±2 cm.

Jakość materiałów kontroluje się przez oględziny, sprawdzając czy pręty wikliny nie są

za krótkie i czy nie są zbutwiałe. Sprawdzenie jakości wykonania polega głównie na
stwierdzeniu właściwości wiązania, czy np. ręką nie daje się wyciągać poszczególne pręty.

Jeśli w kontrolowanej próbie stwierdzi się więcej niż 25% kiszek nieodpowiadających

wymaganiom, to całą partię należy przesortować i przedstawić do powtórnego odbioru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Płotki faszynowe (rys. 11) stosuje się do:

−

umocnień podstawy skarpy,

−

utrzymania obciążnika na materacach,

−

podtrzymania narzutów kamiennych na skarpach.
Płotek tworzą wbite w dno, skarpę lub ściel faszynową kołki o średnicy 4÷12 cm

i długości h = 1÷2 m, w odstępach co 33÷40 cm na

ich długości. Pozostałą część palika

wyplata się gałązkami wiklinowymi lub z krzewów leśnych.

Rys. 11. Płotek faszynowy: a) przekrój

podłużny, b) rzut z góry, c) przekrój

poprzeczny:

1 – wiklina (faszyna), 2 – kołki [2, s. 65]

Rys. 12. Płotek z płyty polietylenowej: a) przekrój,

b) rzut:

1 – płyta, 2 – paliki, 3 – drut [2, s. 66]

Zamiast płotków faszynowych można stosować płotki z perforowanych płyt

polietylenowych o wymiarach: grubość 1,5÷2 mm, wysokość 400 mm i długość 18÷20 m
(rys. 12). Płyty podpierają wbite w grunt paliki o średnicy 6 cm, długości 70÷100 cm
w rozstawie co 30÷50 cm. Stosować można również szerokie taśmy z blachy aluminiowej.

Walce stosuje się do wykonywania dolnych części budowli regulacyjnych przy

głębokościach H>3,0 m oraz jako ubezpieczenia podwodnych części skarp brzegów rzek.
Walce powinny być zatopione tam, gdzie będą ciągle pod wodą, gdyż tylko wtedy są trwałe.
Na rzekach prowadzących ostre rumowisko walce należy chronić narzutem kamiennym.

W robotach regulacyjnych walce stosuje się jako faszynowe lub siatkowe.
Walce faszynowe (wałki zatapiane lub kiszki nadziewane) wykonuje się z rozciętych

wiązek faszynowych na kobylicach (kozłach) ustawionych na wyrównanym brzegu lub na
jednostce pływającej (rys. 13)

Rys. 13. Walec faszynowy: a) ÷ d) kolejne fazy budowy, e) widok z boku

1 – część dolna płaszcza, 2 – część górna płaszcza faszynowego, 3 – płaszcz faszynowy, 4 – wiązanie

z drutu, 5 – kozły, 6 – obciążnik, 7 – lina (łańcuch) do ściskania (wiązania) [2, s. 67]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na kozłach układa się w kolejności: dolną część pancerza, czyli płaszcza faszynowego

o grubości 20 cm, który uszczelnia się drobną faszyną, trawą lub słomą tym szczelniej, im
drobniejszy materiał użyty będzie jako obciążnik walca (rys. 13a). Następnie na końcach
walca należy wykonać korki z faszyny na długości 50 cm, które chronią materiał
wypełniający przed wysypaniem się na zewnątrz. Na tak przygotowaną dolną część walca
sypie się obciążnik: ziemię zwięzłą, gruz lub kamień (rys. 13b) i wykonuje się podobnie jak
dolną, górną część płaszcza faszynowego (rys. 13c). Kolejną czynnością jest wiązanie
walców przy użyciu ściągaczy z łańcucha lub liny i drutu o średnicy 3 mm , w odstępach co
0,3÷0,5 m (rys.). Wiązania skrajne, na korkach powinny wypadać w odległości 0,2÷0,3 m od
początku i od końca walca. Średnice walców wynoszą 0,6÷1,0 m, a długość 6÷10 m. Po
wykonaniu walca i wyjęciu kłonic stacza się go na miejsce przeznaczenia.

Walce siatkowe wykonuje się również na kozłach. Rolę płaszcza spełnia siatka z drutu

o średnicy 3 lub 4 mm. Wymiary oczek siatki, które wynoszą 5×7÷13×15 cm, zależą od
grubości kamienia wypełniającego walce.

Kosze siatkowe wykonuje się na miejscu budowy z siatek drucianych. Wymiary koszy

nieprofilowanych wynoszą najczęściej: 5×2×0,5 m, 3×1×0,5 m i 3×1×1 m, a koszy
profilowanych 3×1,5 m×0,5×1 m. Ścianki, dno i wieko kosza wyplata się na ramie z drutu
ocynkowanego o średnicy 5÷10 mm, drutem 3÷4 mm o oczkach 5×7÷13×17 cm. Po
wykonaniu koszy ustawia się je w miejscu budowy i wypełnia kamieniem, zamyka wieko
i sznuruje drutem wzdłuż krawędzi. Kolejne kosze łączy się ze sobą drutami kotwiącymi,
gdzie 1 kotew pionowa przypada na każdy m

rzutu kosza i 2 kotwie przy łączeniu bocznym.

Niezależnie od wiązania koszy między sobą kotwami drucianymi powinny być one związane
z podłożem palami kotwiącymi w liczbie 1 pal na 3÷5 m

rzutu poziomego kosza. Tworzy się

w ten sposób ciągłe i elastyczne umocnienie (rys. 14).

Rys. 14. Opaski siatkowo-kamienne: a) i b) z koszy nieprofilowanych, c) z koszy profilowanych

i nieprofilowanych [2, s. 68]

W celu podwyższenia trwałości tego typu budowli lub umocnień zewnętrzne

powierzchnie powinny być pokryte szlichtą cementową o grubości 3÷4 cm lub chronione
narzutem kamiennym.

Materace są to prostokątne, elastyczne elementy wykonane z faszyny o grubości zależnie

od przeznaczenia 0,6 m lub l m. Materace składają się z:

−

pakunku, który tworzą rozcięte lub nie wiązki faszyny, ułożone między siatką kiszek

dolnych i górnych i związane strzemionami z drutu,

−

płotka, utworzonego z krzyżujących się kiszek faszynowych lub oplecionych prętami

faszynowymi kołków umocowanych w górnej płaszczyźnie pakunku,

−

obciążnika, tj. materiału służącego do zatopienia materaca.

Materace taflowe (rys. 15) mają następujące wymiary: szerokość 4÷20 m, długość

10÷20 m, a grubość 0,6 lub 1 m. Wykonuje się je na odpowiednio wyrównanym brzegu, na
pomoście z desek, na których ułożone są rolki drewniane lub metalowe. Pochylenie pomostu
w kierunku rzeki wynosi l:10. Na pomoście układa się siatkę z kiszek faszynowych o średnicy
10÷15 cm, wzajemnie prostopadłych i krzyżujących się w odległościach co l m. Kiszki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skrajne są podwójne, a pierwsze kiszki środkowe układa się w odległości 0,75 m od osi kiszki
skrajnej. Końce kiszek powinny wystawać po 25 cm poza oś skrajnych kiszek. Skrzyżowania
kiszek siatki dolnej należy związać drutem (strzemiona), a druty po wbitych
w skrzyżowaniach kołkach powinny być wyciągnięte do góry. Na tak wykonanej siatce dolnej
układa się pakunek z rozciętych wiązek faszyny. Pierwsza warstwa pakunku układana jest
równolegle do kiszek górnych siatki dolnej, odziomkami na zewnątrz (tak, aby odziomki
pokrywały się z wysuniętymi końcami kiszek) i końcami do środka. W każdej warstwie
gałązki pakunku powinny zachodzić na siebie na 1/3 ich długości. W następnej warstwie
pakunek należy układać prostopadle do gałązek w warstwie niżej leżącej. Grubość każdej
warstwy pakunku wynosić powinna po związaniu 15 cm. Stąd liczba warstw w materacu
o grubości 0,6 m wynosi 2, a przy grubości 1 m - 4. Po wykonaniu pakunku układa się na nim
taką samą siatkę kiszek górnych tak, aby ich skrzyżowania wypadały dokładnie nad
skrzyżowaniami dolnymi (w czym orientują paliki, po których wyprowadzono strzemiona).
Następnie należy wykonać wiązanie materaca strzemionami po usunięciu kołków je
podtrzymujących. Wiązanie musi być ścisłe, aby przy obciążeniu siłą 0,7 kN (w miejscu
wiązania) nie następowało ugięcie materaca.

Rys. 15. Materace taflowe faszynowe: a) bezkołkowe z płotkiem z kiszek w kratę 1x 1 m i z częściowym

pokazaniem obciążnika z narzutu kamiennego, b) kołkowe z płotkiem z faszyny bez obciążnika:

1 – kiszki faszynowe, 2 – strzemiona, 3 – pakunek, 4 – kołki [2, s. 69]

Na tafli materaca wykonuje się płotek z palików (materace kołkowe) lub z kiszek

faszynowych (materace bezkołkowe). W materacach kołkowych kołki wbija się co 33 cm
w kratę kiszek i wyplata tak, aby na górnej powierzchni utworzyć „kosze” o wymiarach
1×1 m lub 2×2 m.

W materacach bezkołkowych płotek wykonuje się również na siatce kiszek górnych

z dodatkowych kiszek ułożonych tak, aby „kosze” miały wymiary w planie 1×1 m lub 2×2 m
z tym, że materac wiąże się po ułożeniu kiszek tworzących płotek. Fragment materaca
bezkołkowego o grubości 60 cm pokazano na rys. 15a, a kołkowego o grubości 1 m - na rys.
15b.

Materace taśmowe (rys. 16) w przeciwieństwie do taflowych mają długość dowolną,

zależną od potrzeb, szerokość ich wynosi 4÷10 m, a grubość 0,6 m lub 1,0 m. Materace
taśmowe różnią się od taflowych nie tylko wymiarami, ale również sposobem wykonania
i układaniem pakunku.

Materace wykonuje się w dwojaki sposób:

a) na pokładzie warsztatu pływającego z obracającymi się rolkami do prowadzenia kiszek,
b) na gruncie w miejscu ułożenia przy głębokości wody w czasie budowy nie większej niż

40 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Materac taśmowy o grubości 1 m bez obciążnika:

1– kiszki faszynowe, 2 – strzemiona, 3 – pakunek, 4 – kołki [2, s. 70]

Dolną i górną siatkę, wiążącą pakunek, tworzą ułożone równolegle do dłuższego

wymiaru materaca kiszki w odstępach co l m (skrajne kiszki są podwójne). Kiszki poprzeczne
układane są tylko na końcu i na początku materaca. Do wszystkich kiszek dolnych
w odstępach co l m mocuje się strzemiona z drutu, które okręca się wokół głowic kołków
ubitych w kiszki obok każdego strzemienia. Jeżeli kiszki są krótsze od długości materaca, to
należy je łączyć przez rozcięcie obu końców na długości 5 wiązań, a pręty faszynowe
wymieszać i związać powtórnie. Łączenie na zakład jest niedopuszczalne. Liczba łączonych
kiszek w jednym przekroju poprzecznym materaca nie może przekraczać 25% ogólnej ich
liczby.

Pakunek układa się z całych, nie rozciętych wiązek faszyny poprzecznie do dolnych

kiszek i odziomkami na zewnątrz, które wystają 25 cm poza skrajne kiszki. Grubość
pakunku po związaniu powinna wynosić 30 cm przy grubości materaca 60 cm i 60 cm
przy grubości materaca 100 cm. Wiązanie materaca wykonuje się po ułożeniu pakunku
i kiszek równoległych górnych dokładnie nad kiszkami dolnymi. Płotki wyznaczające
„kosze” mogą być kiszkowe lub płotkowe i wykonane tak jak w materacach taflowych.

Przygotowane materace po sprawdzeniu wymiarów, jakości materiału i wiązań

zatapia się w miejscach przewidzianych projektem. Zatapianie odbywa się przez
równomierne narzucanie obciążnika między płotki (kosze), z tym że materace taflowe
zatapia się od razu całe, a taśmowe gotowymi sekcjami.

Obciążnikiem może być: kamień łamany i polny, beton, tłuczeń, gruz lub żwir i piasek

w workach.

Faszynadą nazywa się korpus tam faszynowych łącznie z okiszkowaniam i obciążnikiem.

Faszynada może być wykonywana albo systemem wyrzutkowym (przy głębokości l÷3 m),
albo systemem ściółkowym (przy głębokościach mniejszych od l m).

Wyrzutki są to poziome warstwy faszyny, układane wachlarzowo od brzegu

w kierunku wody, początkowo pływające

a następnie zatapiane przez obciążenie w taki

sposób, aby koniec wachlarza dochodził do dna.

Każda warstwa składa się z dwóch pokładów: dolnego z nie rozciętych wiązek faszyny,

układanych w przód i z górnego - z rozciętych faszyn, układanych wstecz (ku brzegowi).

Obydwa pokłady wiąże się kiszkami i palikami. Tak wykonaną i początkowo pływającą

warstwę obciąża się kamieniem, żwirem lub piaskiem w workach i zatapia.

W taki sani sposób wykonuje się drugą, trzecią i następne warstwy, z tym że każda z nich

jest przesunięta w przód w stosunku do niżej leżącej o

swej długości. Grubość każdej

warstwy wraz z balastem (obciążnikiem) wynosi 90÷100 cm (rys. 17a).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Faszynada: a) warstwa wyrzutki w planie, b) w przekroju, c) warstwy faszyny w systemie ściółkowym

1– ściel faszynowa, 2 – kiszki faszynowe, 3 – obciążnik, 4 – kołki mocujące [2, s. 72]

Górne części tam położone nad wodą i tamy na płytkich wodach do kilkudziesięciu cm

buduje się systemem ściółkowym. Faszynadę tworzą tu poziome warstwy faszyny
o grubości 30 cm, na których układa się poprzecznie kiszki, które przybija się kołkami.
Przestrzenie między kiszkami wypełnia się obciążnikiem ze zwięzłej ziemi, żwiru lub
kamienia. Następnie wykonuje się w taki sam sposób kolejne warstwy (rys. 17c).

Elementy betonowe prefabrykowane to: bloki, kostki, płyty, kozły i krawężniki.
Zaletą tych elementów jest możliwość:

−

zmechanizowania wykonania,

−

ręcznego ich układania (ciężar poszczególnych elementów nie przekracza 50 kg),

−

powtórnego ich użycia, gdy nastąpi deformacja okładzin wykonanych z tych elementów
w wyniku rozmycia podłoża.
Elementy prefabrykowane stosuje się głównie do:

−

narzutów i oskałowań podwodnych części budowli regulacyjnych: bloki,

−

umocnień koron i skarp budowli regulacyjnych: dybie, płyty, kostki, itp.(rys. 18÷20),

−

umocnienia skarp rzek: dybie, kostki i podparcia bruków: krawężniki,

−

umocnień skarp i budowli regulacyjnych, żłobów, wykonywania stopni: kształtki,

−

narzutów szkieletowych do wykonywania korpusów tam i umocnień brzegów: tetraedry
(rys. 19).

Rys. 18. Dyble o grubości h = 15, 20 i 25 cm: a) całe, b) połówki [2, s. 73]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Tetraeder betonowy: a) w rozwinięciu, b) po złożeniu

i związaniu, c) szczegół łączenia ścianek [2, s. 76]

Rys. 20. Pustobet [2, s. 74]

Elementy betonowe powinny być odporne na działanie wody i mrozu i wykonane

z betonu C-12/15.

Podczas kontroli należy zwrócić uwagę, czy powierzchnie prefabrykatów są płaskie i bez

pęknięć.

Dopuszczalne odchylenia wymiarów prefabrykatów betonowych o długości 20÷50 cm

i grubości do 20 cm nie mogą przekraczać: dla długości ±5 mm, a dla grubości ±3 mm.
Sprawdzenie przeprowadzać należy u wytwórcy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie materiały i elementy budowlane stosowane są najczęściej w regulacji rzek?
2. Jaki jest zakres stosowania materiałów budowlanych w robotach regulacyjnych?
3. W jaki sposób wykonuje się kiszki faszynowe?
4. Jak powstają płotki faszynowe?
5. Jakie są warunki wykonania walców i koszy siatkowych?
6. Jakie elementy wyróżnia się w budowie materacy?
7. Z czego wynika wybór systemu wykonania faszynady?
8. Jakie jest zastosowanie elementów betonowych w robotach regulacyjnych?
9. W jaki sposób dokonuje się odbioru materiałów stosowanych w regulacji rzek?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wytnij i powiąż wiklinę w wiązki o długości 3,0 i 4,0 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) zastanowić się czy potrzebny jest sprzęt mechaniczny czy wystarczy ręczny,
4) wyciąć odpowiednią ilość wikliny,
5) określić odpowiednią liczbę wiązań,
6) wykonać wiązania,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do cięcia i wiązania wikliny,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj 2 mb płotka faszynowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia do wykonania płotka,
2) dobrać sprzęt i narzędzia pomocnicze,
3) zgromadzić potrzebne materiały do wykonania ćwiczenia,
4) wbić kołki,
5) wypleść paliki gałązkami wiklinowymi,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

podstawowy zestaw narzędzi do wbijania kołków,

−

podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do mocowania faszyny,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać materiały i elementy budowlane do robót regulacyjnych?



2) dobrać pomocniczy sprzęt i narzędzia do wykonania elementów

budowlanych?



3) zorganizować warsztat kiszkarski?



4) wykonać kiszkę i płotek faszynowe?



5) wyróżnić i opisać elementy materaców i faszynady?



6) dobrać materiał do wypełniania walców i koszy?



7) współpracować z innymi w trakcie wykonywania prac?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Umocnienia brzegów koryt rzecznych

4.3.1. Materiał nauczania

Umocnienia brzegów niezależnie od charakteru i wielkości rzeki chronią skarpę oraz

bezpośrednio do niej przylegającą część dna przed płynącą wodą, falowaniem, pochodem lodu
oraz spływającą po skarpie wodą opadową.

Intensywność działania czynników na skarpę zależna jest od wzniesienia skarpy nad

dnem i napełnienia koryta rzeki. Dlatego też umocnienia skarpy są zróżnicowane;
najmocniejsze umocnienia stosuje się w pasie dolnym, słabsze w pasie środkowym
i najsłabsze w pasie górnym (rys. 21).

Rys. 21. Podział skarpy na pasy [2, s. 82]

Stosuje się dwa rodzaje umocnień brzegów: biotechniczne i techniczne.
Do umocnień biotechnicznych należą: obsiewanie trawą, obsadzanie wikliną,

darniowanie kożuchowe lub na rąb, brzegosłony.

Umocnieniami technicznymi są: brzegosłony płaski i kryty, bruki, okładziny i narzuty

z kamienia naturalnego i z betonu; płyty betonowe, materace faszynowe i kamienne;
walce (kiszki nadziewane); faszynada, płyty winidurowe i umocnienia z asfaltów.

Umocnienie przez obsiewanie trawą, jako najsłabsze, stosuje się głównie w pasie górnym

i na łukach wypukłych. Wadą tego umocnienia, tak jak wszystkich umocnień
biotechnicznych, jest głównie to, że pełną wytrzymałość uzyskują one w kilkanaście tygodni
po wysianiu. Dlatego też obsiewać skarpy należy jak najwcześniej i nie później niż do połowy
sierpnia. Skarpę do obsiewania należy odpowiednio przygotować, a mianowicie:
1. Jeśli grunt skarpy jest żyzny, to skarpę należy wyrównać, zgrabić, wysiać nasiona

i uwałować.

2. Jeśli grunt skarpy jest nieurodzajny (piaski), to w skarpie wykonuje się rowki równoległe

do prądu wody, w odstępach co 1 m, o głębokości 5÷10 cm. Na tak przygotowaną skarpę
należy nawieźć ziemi urodzajnej o grubości 7÷10 cm i dopiero obsiać.
Skuteczność tego typu umocnień zależy nie tylko od terminu wysiewu i pielęgnacji

(koszenie, podlewanie), ale również od doboru gatunków traw wchodzących w skład
mieszanki użytej do wysiewania. W każdej mieszance powinny znajdować się nasiona traw
wysokich (np. kupkówki pospolitej, kostrzewy łąkowej i mozgi trzcinowatej), niskich
(wiechliny łąkowej, kostrzewy czerwonej itp.) oraz roślin motylkowych (koniczyny, lucerny).
Rośliny motylkowe są szczególnie pożądane, bowiem ich nasiona wcześniej kiełkują

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i rozrastają się, tworząc ochronę dla innych gatunków. Można też, w celu wzmocnienia
skuteczności obsiewu, rozkładać na skarpie siatkę z tworzyw sztucznych.

Podobnie jak obsiew, obsadzenia skarp wikliną stosuje się w pasie górnym rzek

żeglownych (dużych) oraz w środkowym i górnym rzek mniejszych. Wykonuje się je przez
nasadzenie na skarpie sadzonek wikliny. Sadzonki powinny być świeże, zdolne do odrastania,
o grubości gałązek 1÷2 cm i długości 40÷60 cm. Sadzić należy je przy użyciu sadzulca
metalowego w otwory, równo ze skarpą i z pochyleniem w kierunku biegu wody, oczkami do
góry, w odstępach co 40÷60 cm w rzędach co 30 cm. Rzędy powinny być zakładane na
skarpie ukośnie z biegiem wody i pod kątem 45° (rys. 22).

Rys. 22. Umocnienie skarpy sadzonkami wiklinowymi (strzałką oznaczono kierunek przepływu wody)

[2, s. 83]

Po rozrośnięciu system korzeniowy umacnia skarpę, a gałązki łamią falę i chronią skarpy

przed niszczącym działaniem lodu.

W celu wzmocnienia systemu korzeniowego należy po roku od zasadzenia wikliny

przyciąć ją, a następnie wycinać, co 2÷3 lata, aby nie dopuścić do zarastania przekroju rzeki,
co ma istotne znaczenie dla rzek mniejszych.

Darniowanie stosuje się w pasie górnym na rzekach większych, gdy okres zatapiania nie

przekracza kilku dni, oraz na całej skarpie małych rzek regulowanych dla celów rolniczych.
W tym drugim wypadku skarpy podlegają stałym lub długookresowym zatopieniom, stąd
darnina musi być turzycowo-trawiasta z dodatkiem mozgi trzcinowatej.

Rozróżnia się darniowanie na płask (kożuchowe), na mur, na rąb i w kratę.
Przy darniowaniu na płask (rys. 23a) skarpę należy przygotować identycznie, jak do

obsiewania. Darniowanie wykonuje się pasami poziomymi od dołu. Dolny pas darniny
powinien być oparty o płotek, kiszki faszynowe, brzegoskłon itp. Następne pasy należy tak
układać aby styki między płatami wzajemnie się mijały. Poszczególne płaty darniny powinny
ściśle do siebie przylegać i być przybite palikami (szpilkami – min. 2 sztuki na 1 płat)
o średnicy 2÷3 cm i długości 20÷30 cm.

Darniowanie na mur (rys. 23b) i rąb (rys. 23c) stosuje się w miejscach występowania

wyrw, usuwisk i wysiąków wód gruntowych. Darniowanie na mur wykonuje się warstwami
poziomymi, darniowanie na rąb warstwami prostopadłymi do skarpy. W jednym i drugim
wypadku należy dokładnie ubić płaty i mocować je palikami (szpilkami) z zachowaniem
zasady mijania się styków.

Darniowanie w kratę (rys. 23d) stosuje się na długich skarpach (dużych powierzchniach),

gdzie darniowanie kożuchowe byłoby zbyt kosztowne. Pasy darniny układa się na skarpach
w regularną kratę, a kwadraty (powierzchnie) między nimi wypełnia się ziemią urodzajną
i obsiewa trawą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23. Typy darniowania: a) kożuchowe (na płask), b) na mur, c) na rąb, d) w kratę

1 – kiszka podtrzymująca, 2 – ziemia urodzajna, 3 – płaty darniny, 4 – szpilki [2, s. 84]

W pasie dolnym i środkowym, gdzie wpływ czynników niszczących działających na

skarpę jest bardziej intensywny, omówione wyżej umocnienia mogą okazać się za słabe.
Stosuje się więc mocniejsze typy umocnień: obicie skarp kiszkami z wikliny, zabudowę
płotkami faszynowymi z narzutem kamiennym na wyściółce faszynowej, zabezpieczenie
brzegosłonem płaskim lub krytym albo materacami.

Obicie skarpy kiszkami z wikliny zdolnej do odrastania może być wykonane w układzie

równoległym (rys. 24a), ukośnym z poprzecznym wiązaniem (rys. 24b) oraz w układzie
krzyżowym (rys. 24c). Najmniej skuteczny jest układ równoległy do zwierciadła wody, gdyż
wzdłuż kiszek mogą powstać wymycia gruntu.

Rys. 24. Obicie skarpy kiszkami (strzałkami pokazano kierunek ruchu wody):

a) układ równoległy z przekrojem poprzecznym, b) układ ukośny, c) krzyżowy

[2, s. 84]

Rys. 25. Płotek zagłębiony

1 – ziemia urodzajna

[2, s. 86]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najlepszy jest układ krzyżowy. Na tak ułożonych i przybitych do skarpy palikami

kiszkach następuje zmniejszenie prędkości wody i osadzanie się namułów, co sprzyja
porastaniu traw i rozrostowi wikliny w kiszkach.

Płotkowanie
Układ płotków, podobnie jak układ kiszek, może być poziomy, ukośny lub krzyżowy.

Płotki poziome lub ukośne wykonuje się bez zagłębienia w skarpę lub w rowkach
(zagłębione).

W pierwszym wypadku płotki na skarpie mają wzajemne odstępy co 50÷120 cm. W razie

wykonywania płotków zagłębionych na skarpie kopie się najpierw rowki o głębokości 50 cm
w odstępach co 2÷4 m. Rowki te wznoszą się z prądem wody ku górze skarpy. W dno
rowków wbija się paliki, wyplata wikliną zdolną do odrastania i następnie rowki zasypuje się
żyzną ziemią. Tak wykonane płotki powinny wystawać 20÷30 cm nad powierzchnię skarpy
(rys. 25).

Płotki w układzie krzyżowym składają się z płotków poziomych w odstępach co 1 m

przewiązanych rzędami ukośnymi w odległościach co 2 m. W skarpę wbija się paliki
o długości 60 cm w odstępach co 30÷50 cm, tak aby wystawały 20 cm nad powierzchnię
skarpy. Po wyplecieniu płotki (wykonywane w gruntach piaszczystych) należy docisnąć
równo z powierzchnią skarpy, a w gruntach zwięzłych powierzchnie między płotkami
powinny być wypełnione piaskiem lub żwirem.

Brzegosłony

Brzegosłony są to elastyczne faszynowe umocnienia skarp rzeki w pasie środkowym

i górnym. Brzegoskłon składa się z warstw ścieli faszynowej i kiszek faszynowych
przytwierdzonych palikami do podłoża. Faszyna do wykonania brzegosłonu (wyściółki)
powinna być wiklinowa, o średnicy prętów w odziomku do 2 cm i zdolna do odrastania.

Rozróżnia się dwa rodzaje brzegosłonów: płaskie i kryte. Różnią się one sposobem

ułożenia ścieli i kiszek faszynowych na skarpie.

Brzegosłony płaskie (rys. 26) podobnie jak kryte wykonuje się na wyrównanej

i splantowanej skarpie. Następnie, rozpoczynając od góry skarpy, układa się warstwę ścieli
faszynowej, tak aby gałązki tworzyły z linią największego spadku skarpy kąt 45÷50° i były
pochylone z biegiem rzeki. Po ułożeniu pierwszej warstwy układa się kolejno warstwy drugą,
trzecią itd. (cofając się zawsze o 1/3÷2/3 długości gałązek faszyny w dół skarpy) w taki
sposób, żeby odziomki warstwy wyżej leżącej pokryte były wierzchołkami warstwy
następnej. Grubość warstwy ściółki faszynowej w miejscu przybicia kiszki powinna wynosić
15 cm ± 2 cm. Kiszki mocujące ściel faszynową o średnicy 10÷15 cm układa się równolegle
do prądu wody w odległościach co 60 cm. Na dolnym krańcu brzegosłonu układa się dwie
kiszki (rys. 26). Kiszki te przybija się do podłoża palikami o średnicy 4÷6 cm i o długości
100 cm. Cały brzegosłon do wysokości grzbietu kiszek należy pokryć warstwą ziemi
urodzajnej.

Rys. 26. Brzegosłon płaski oparty na materacu brzegowym:

1 – umocnienie pasa dolnego, 2 – ściel faszynowa [2, s. 86]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykonanie brzegosłonu krytego (rys. 27) rozpoczyna się od przygotowania skarpy, które

polega na jej plantowaniu. Następnie na skarpie układa się, rozpoczynając od dołu
umacnianego odcinka, warstwę ścieli faszynowej o grubości 15 cm odziomkami w górę
rzeki, równolegle do dolnej krawędzi skarpy i ruchu wody w korycie. Na tak rozścielonej
faszynie układa się prostopadle do ścieli co 60 cm kiszki faszynowe, których końce na
długości 1 m zagina się „pod prąd” i przybija palikami w odległości co 30 cm do podłoża.
Grubość ścieli faszynowej w miejscu przybicia kiszki razem z kiszką nie powinna
przekraczać 30 cm. Po wykonaniu w opisany sposób pierwszej warstwy odziomki do
wysokości grzbietu kiszki należy zaspać ziemią urodzajną i przystąpić do układania warstwy
następnej, cofając się w górę rzeki.

Rys. 27. Brzegosłon kryty:

1 – materac, 2 – kiszki mocujące [2, s. 87]

Materacowe umocnienia skarp stosuje się w pasie dolnym przy większych

głębokościach (do 4,5 m przy wodzie średniej rocznej) jako zabezpieczenie ostrych łuków
wklęsłych lub dolnych stanowisk budowli wodnych, takich jak: jazy, pompownie, kolektory
itp. Umocnienie (rys. 28) stanowi jedna warstwa materaca o grubości 60 cm. Przestrzeń
ograniczoną górną płaszczyzną czołową materaca, zwierciadłem wody średniej niskiej (lub
normalnej) i skarpą wypełnia się najczęściej kamieniami o średnicy 20÷30 cm, natomiast pas
środkowy umacnia się albo darniną ułożoną na rąb, albo narzutem kamiennym w płotkach.

Rys. 28. Umocnienie skarpy materacem faszynowym:

1 – umocnienie w pasie środkowym (np. darnina, brzegosłon), 2 – kamień, 3 – materac faszynowy

o grubości 60 cm [2, s. 88]

Umocnienia brzegów z kamienia w formie narzutów (oskałowań) i bruków są

umocnieniami silnymi i należycie chroniącymi skarpy pod warunkiem właściwego ich
wykonania. Stosuje się je do umocnień pasa dolnego i środkowego skarp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Narzuty kamienne mogą być stosowane zarówno do umocnienia brzegów na łukach

wklęsłych, jak i na odcinkach prostych silnie atakowanych przez wodę, ale tylko tam, gdzie
jej prędkość nie przekracza 2÷3 m/s. Narzuty mogą być nadwodne lub podwodne, w płotkach
lub bez płotków (rys. 29). Narzuty nadwodne wykonuje się z brzegu, a podwodne z barek. Te
drugie stosuje się na większych rzekach nizinnych (żeglownych).

Kamień o średnicy 10÷30 cm powinien być odporny na działanie wody. Pod narzut

kamienny wykonuje się wcześniej na grunty zwięzłe lub pylaste podsypkę o grubości 15 cm
ze żwiru, gruzu, tłucznia lub daje się wyściółkę faszynową. Grubość narzutu kamiennego nie
może być mniejsza od 30 cm, a pochylenie nie większe od l : 2.

Części nadwodne narzutów wyrównuje się za pomocą młotka, a podwodne - przy użyciu

drąga żelaznego w taki sposób, żeby nie wystawały pojedyncze kamienie z lica narzutu.

Jeśli narzut wykonuje się w płotkach, to paliki, wbijane prostopadle do skarpy

w odstępach co 33 cm, powinny wystawać ponad skarpę na wysokość w + h (gdzie: w -
grubość podsypki lub wyściółki, a h - grubość narzutu), lecz nie więcej niż na

długości

palika. Po wyplecieniu faszyną skarpę dzieli się na klatki o wymiarach 1×1 m do 2×2 m,
w które narzuca się kamień lub gruz betonowy (rys. 29c). Rolę płotka może również
spełniać palisada z gęsto wbitych pali w skarpę. Płotki lub palisada mają za zadanie
wzmocnić narzut na tych odcinkach, gdzie prędkość wody przekracza 2÷3 m/s i zachodzi
obawa przesuwania kamieni i zniszczenia narzutu.

Narzuty mogą być również wykonywane z betonowych foremnych bloków i tetraedrów.

Rys. 29. Umocnienie brzegu narzutem kamiennym: a) i b) bez płotków, c) narzut w płotkach [2, s. 89]

Bruki, podobnie jak narzuty, mogą być wykonywane z kamienia lub z betonu (dyble,

trylinki, pustobety, płyty małowymiarowe) lub w kombinacji obramowanie-bruk. Ponieważ
brukowanie jest możliwe tylko do głębokości ok. 50 cm pod wodą, stąd ten typ umocnień
brzegów stosuje się w pasie środkowym oraz dolnym wtedy, kiedy w czasie jego
wykonywania istnieje możliwość dostatecznego obniżenia zwierciadła wody. Bruki układa się
na uprzednio przygotowanym podłożu, tzn. na podsypce piaskowo-żwirowej lub na filtrze
odwrotnym, pod sznur, rozpoczynając od dołu umacnianego pasa. W dolnej części bruki
powinny opierać się o palisadę, krawężniki betonowe, fundament z betonu, lub kamienie
oporowe kończące narzuty kamienne.

Przy wykonywaniu bruków z kamienia naturalnego należy je układać większym

wymiarem w głąb skarpy i tak, aby poszczególne kamienie ściśle do siebie przylegały.
Szerokość szczelin nie może przekraczać 3 cm i nie mogą one tworzyć spoin ciągłych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w kierunku ruchu wody i pochylenia skarpy. Kamienie w dobrze ułożonym bruku nie
powinny dać się poruszyć i wyciągnąć po wypełnieniu spoin (zamułka piaskiem,
zażwirowanie, zaprawa cementowa) i ubiciu kafarkiem ręcznym.

Okładziny. Przy wykonywaniu bruków z elementów prefabrykowanych, tzw. okładzin,
należy zwracać uwagę, aby trylinki i pustobety były układane kątem góra-dół, tak aby dwa
przeciwległe boki równoległe pokrywały się z największym spadkiem skarpy (rys. 30b, c, d).

Rys. 30. Umocnienie skarp rzek mniejszych brukiem: a) z kamienia naturalnego, b) z betonu (dyble, trylinki),

c) i d) pustobetami1 – pale podtrzymujące krawężniki, 2 – krawężnik, 3 – podsypka, 4 – bruk z kamienia,
5 – umocnienie skarpy w pasie środkowym i górnym (np. darnina), 6 – pustobety (dyble itp.), 7 – narzut

kamienny [2, s. 91]

Umocnienia z bruków i okładzin dla rzek mniejszych (nieżeglownych) pokazano na

rys. 30. Umocnienia te muszą być mocno podparte od dołu albo za pomocą krawężników
podtrzymywanych palami (rys. 30a) lub palisady z pali o średnicy 8÷10 cm i długości 1,5 m.

Przy okładzinach z pustobetów, które wykonuje się na rzekach i kanałach o częstych

zmianach poziomów wody, jej falowaniu lub też wysiąkach wód gruntowych, szczególną
uwagę należy zwracać na podsypkę. Powinna być ona wykonana jako filtr odwrotny.
Podparcie okładzin z pustobetów i płytek sześciokątnych wykonane może być albo
z krawężnika (rys. 30b i c) albo za pomocą palisady z pali (rys. 31). Po wbiciu pali otwory
w pustobetach wypełnia się chudym betonem.

Rys. 31. Szczegół podparcia okładzin

z pustobetów: a) przekrój, b) widok

1 – wypełnienie chudym betonem,

2 – pal [2, s. 92]

Rys. 32. Podparcie bruków lub okładzin na granicy pasa

dolnego i środkowego skarpy: a) za pomoca kamieni

o większych wymiarach, b) za pomocą pali o średnicy

10 cm, o długości 150 cm w rozstawie co 20

50 cm

1 – narzut kamienny, 2 – materac, 3 – podsypka [2, s. 92]

Umocnienie z bruków i okładzin na rzekach większych (spławnych i żeglownych)

wykonuje się w pasie środkowym, dlatego też opierają się one o górne krawędzie umocnień
pasa dolnego. Sposób podparcia bruku lub okładziny na pasie dolnym umocnionym narzutem
kamiennym pokazano na rys. 32a, a na pasie dolnym umocnionym materacem brzegowym - na
rys. 32b.

Umocnienia z zastosowaniem asfaltów i z płyt z tworzyw sztucznych dzięki swym

właściwościom, tj. łatwości wykonania i trwałości, stosuje się coraz częściej jako umocnienia
brzegów rzek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rzekach żeglownych (takich, jak Wisła lub Odra) na skutek ruchu barek i holowników

powstaje falowanie, które wypłukuje podsypkę, a więc powoduje zniszczenie umocnień.
Konieczne jest, więc zabezpieczenie szczelności obudowy skarpy. Uzyskuje się to przez
zastosowanie powłok asfaltowych. Przykładowe rozwiązanie umocnień skarpy przy użyciu
powłok asfaltowych pokazano na rys. 33 do 35.

Rys. 33. Umocnienie skarpy w pasie środkowym i górnym asfaltem na gruncie stabilizowanym cementem

1 – warstwa górna asfaltu (ok. 40 kg/m

), 2 – warstwa dolna asfaltu (ok. 60 kg/m

), 3 – podbudowa z gruntu

powierzchniowo stabilizowanego cementem o grubości 5 cm, 4 – krawężnik kamienny, 5 – oczep żelbetowy,

6 – pale drewniane o średnicy 12 cm [2, s. 93]

Na rys. 33 i 34 pokazano umocnienia skarpy w pasie środkowym i górnym. Znalazły

one zastosowane na Odrze w rejonie Wrocławia. Warstwa umacniająca z dwu powłok
asfaltowych o łącznej grubości 4÷6 cm ułożona jest na pokładzie z gruntu stabilizowanego
cementem (rys. 33) lub na podkładzie z kamienia (rys. 34). Oba typy umocnień podparte są
u dołu belką żelbetową osadzoną na palach o średnicy 12 cm i długości 200 cm.

Rys. 34. Umocnienie skarpy w pasie środkowym
i górnym asfaltem na podbudowie z kamienia

1 – warstwa górna asfaltu (ok. 40 kg/m

2 – warstwa dolna asfaltu (ok. 60 kg/m

3 – podbudowa z kamienia 16 cm, 4 – krawężnik

kamienny, 5 – oczep żelbetowy,

6 – pale drewniane o średnicy 12 cm [2, s. 94]

Rys. 35. Umocnienie skarp lub koron budowli

regulacyjnych asfaltem

1 – dywanik asfaltowy, 2 – podsypka

piaskowa lub chudy beton na warstwie piasku,

3 – krawężniki, 4 – pale podtrzymujące

krawężnik, 5 – podłoże lub korpus budowli

[2, s. 94]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Belka podpierająca założona jest na głębokości 20÷25 cm poniżej poziomu wody

normalnej.

Przykładowe umocnienie koron budowli regulacyjnych stosowane również jako

umocnienie skarp przedstawiono na rys. 35. Dywanik asfaltowy o grubości 4÷6 cm układany
jest na podsypce piaskowej o grubości 20 cm, lub na warstwie 10÷15 cm chudego betonu,
podścielonego warstwą piasku o grubości 10÷15 cm. Podsypka i beton podtrzymywane są
krawężnikami z dybli o grubości 20 cm, podpartymi palami o średnicy 12 cm.

Coraz częściej do umocnień skarp, rzek i kanałów stosuje się płyty z tworzyw

sztucznych. Umocnienie wykonuje się z arkuszy folii z polichlorku winylu. Arkusze te są
perforowane, a wymiary otworów wynoszą 20×80 mm. Przy dłuższych skarpach arkusze
układa się na zakład, przy krótkich natomiast umacnia się skarpę jednym arkuszem. Arkusze
foli mocuje się do skarpy kołkami lub szpilkami stalowymi o średnicy 16 mm (rys. 36).
Obserwacje wykazały, że umocnienia z płyt utrzymują się dobrze, a także wymagają małych
nakładów na konserwację. W otworach po pewnym czasie wyrasta trawa, co daje dodatkowe
efekty nie tylko wzmacniające, ale i estetyczne.

Rys. 36. Umocnienie skarp płytami z PVC: a) podstawa skarpy umocniona płytą wysuniętą 50 cm na dno,

b) podstawa skarpy umocniona walcem z płyty winidurowej z narzutem kamiennym, skarpa umocniona płytą

z naciągniętymi od góry drutami umocowanymi do palików, 1 – szpilki stalowe lub kołki mocujące płyty

(walce) do skarpy (dna), 2 – płyty, 3 – narzut kamienny chroniący płytę przed ścieraniem, 4 – palik do

naciągania drutu, 5 – drut [2, s. 95]

Zabezpieczenie umocnień przed podmyciem. Jak wiadomo, wszystkie umocnienia
brzegowe muszą mieć silne oparcie, w odpowiednio umocnionej podstawie skarpy, co chroni
przed podmyciem skarpy i osunięciem umocnień ze skarp.

Umocnienia podstawy skarpy tworzą krawężniki (rys. 30), palisady drewniane (rys. 31),

narzuty kamienne (rys. 29) lub materace odpowiednio wysunięte od skarpy w kierunku
środka rzeki (rys. 28) na długość od 2 m (mniejsze rzeki) do 4 m (rzeki żeglowne).

Szczególnie skuteczne jest umocnienie materacem. Materace, które są elementami

elastycznymi, nawet jeśli dno na tak ubezpieczonym odcinku ulegnie równomiernemu
pogłębianiu, przystosują się w wielu wypadkach do nowej linii dna (osiadają) i dalej
umacniają dno i skarpę.
Umocnienie podstawy skarpy za pomocą walca z folii wypełnionego kamieniem i dodatkowo
chronionego narzutem kamiennym pokazano na rys. 36. Narzut kamienny spełnia tu
podwójną rolę, a mianowicie:

−

dociska dolną część arkusza folii do skarpy,

−

chroni powierzchnię walca przed ścieraniem rumowiskiem.

Podstawy skarp umacnia się również za pomocą walców faszynowo-kamiennych

pojedynczych (rys. 37a) lub przy większych głębokościach za pomocą kilku walców
(rys. 37b).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Umocnienie podstawy skarpy walcami faszynowo-kamiennymi: a) walec pojedynczy, b) kilka

walców, przy większych głębokościach, 1 – pale o średnicy 12 cm co 1 m , 2 – walce o średnicy 60÷100 cm,

3 – narzut kamienny, 4 – umocnienie pasa środkowego lub dolnego jednym ze znanych sposobów [2, s. 97]

Umocnienia za pomocą walców stosuje się do zabudowy lokalnych wyrw na brzegach

wklęsłych (o małych promieniach trasy) przy tendencji do dalszego pogłębiania dna. Walce
przy pogłębianiu dna mogą osuwać się i spełniają dalej rolę umacniającą. W tym wypadku
należy jednak uzupełnić narzut kamienny.

Odcinki rzek, gdzie brzegi są mocno atakowane i podmywane, a wzdłuż których

przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, muszą być umocnione jeszcze silniej. Uzyskuje się
to dzięki stosowaniu tzw. opasek brzegowych, które umacniają równocześnie podstawy
skarpy i cały jej pas dolny (rys. 38).

Rys. 38. Opaski brzegowe: a) materacowo-faszynowa, b) materacowo-kamienna

1 – materace, 2 – faszyna, 3 – pale, 4 – gruz i podsypka, 5 – bruk, 6 – narzut kamienny [2, s. 98]

Opaskę materacowo - faszynową przedstawiono na rys. 38a. Liczba układanych

materaców zależy od głębokości wody w miejscu umacnianej skarpy. Przestrzeń zawartą
pomiędzy poziomami wyznaczonymi przez górną krawędź najwyższego materaca i wodę
średnią niską wypełnia się faszyna, a następnie wbija się pale, wykonuje warstwę
obciążająco-wyrównującą z gruzu, żwiru i piasku i układa bruk z kamienia naturalnego lub
z elementów betonowych.

Opaskę materacowo-kamienną przedstawia rys. 38b. Fundamentem, na który układa się

narzut kamienny, jest tu materac chroniący narzut przed tonięciem w słabym gruncie
podłoża. Umocnienie korony tej opaski wykonane jest podobnie jak na rys. 38a, ale rolę
pali spełniają tu kamienie oporowe. Opaski pokazane na rys.38a i b mogą być też
wykonane w niżej opisany sposób:

−

rolę drugich i trzecich materaców może przejąć faszyna, układana systemem

wyrzutkowym lub ściółkowym (zależnie od głębokości),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rolę fundamentu pod narzuty kamienne mogą spełniać walce, układane ściśle obok siebie

i prostopadle do brzegu, wysunięte poza linię przecięcia skarpy z walcami na 2÷4 m ku
środkowi rzeki (tak jak materace).

Na rzekach mniejszych nieżeglownych i niespławnych jako podstawowe umocnienia

podstawy skarpy i oparcia umocnień skarpy (darniny czy brzegosłonu) stosuje się płotki
i kiszki faszynowe.

Umocnienie płotkowe składa się z wbitych w linii stopy skarpy palików w odstępach co

33 cm o średnicy 6÷8 cm i długości 0,8÷1,5 m. Głębokość wbicia wynosi minimum

długości palika. Paliki wbija się prostopadle do dna, gdy wysokość płotka nie przekracza
20 cm lub ukośnie z pochyleniem w kierunku skarpy 2 : l do 3 : l, przy większej wysokości
płotka. Między tak wbite paliki przeplata się pręty faszyny wiklinowej lub leśnej
o średnicy 1÷2 cm odziomkami skierowane w górę rzeki. Poszczególne warstwy
wyplecionych prętów należy mocno dociskać, tak aby wolne przestrzenie między prętami
były jak najmniejsze. Część dolna płatka powinna być zagłębiona co najmniej na 5 cm
w dno, a górna zakończona koronką (tzw. popletą) z grubszych prętów faszynowych.

Za płotek od strony brzegu zakłada się jeden lub dwa płaty darniny, która chroni przed

wypłukiwaniem gruntu zza płotka. Płaty te, tak jak dolne pręty płotka, powinny być
zagłębione poniżej istniejącego dna w grunt na minimum 5 cm (rys. 39a). Po wykonaniu
płotka rozbite głowy palików należy przyciąć, podobnie jak wszystkie drobne wystające
gałązki od strony koryta. Jeśli wysokość płotka jest większa od 40÷50 cm i zachodzi obawa,
że pod wpływem parcia gruntu płotek może się wyboczyć, należy na co trzecim palu dawać
kotwie z drutu, mocowane do pali wbitych w skarpę.

Umocnienie kiszkowe podstawy skarpy (rys. 39b) może być wykonane z jednej, dwu,

trzech, a w miejscach lokalnych zagłębień nawet z pięciu kiszek faszynowych, układanych za
wbitymi w linii stopy skarpy palikami. Paliki wbija się co 50 cm, a kiszkę górną mocuje się
do podłoża szpilkami co l m.

Rys. 39. Umocnienie podstawy skarpy:

a) płotkowe, b) kiszkowe

1 – paliki, 2 – szpilki, 3 – pręty faszyny, 4 – kiszki

faszynowe, 5 – płaty darniny, 6 – zasypka, 7 – umocnienie

skarpy za pomocą obsiewania lub darniowania [2, s. 99]

Rys. 40. Umocnienie podstawy skarpy

z trzech kiszek faszynowych

1 – dwa rzędy pali, 2 – szpilki, 3 – kiszki,

4 – faszyna luzem, 5 – płaty darniny,

6 – szpilki mocujące darninę, 7 – sadzonki

wiklinowe co 30 cm [2, s. 100]

Umocnienie trzech kiszek faszynowych (o średnicy 15, 20 lub 25 cm) ułożonych

między dwoma rzędami pali pokazano na rys. 40. Od strony koryta pale wbite są co 50
cm, a od strony lądu co 100 cm. Część górna ponad wodą normalną wykształcona jest
w formie ławki o szerokości 90 cm i umocniona darniną z dodatkowym wzmocnieniem
sadzonkami wiklinowymi Kiszka dolna, podobnie jak dolne pręty faszyny w płotku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinna być zagłębiona w dno na minimum 5 cm, lecz nie więcej niż na połowę jej
średnicy. Również za kiszkami należy układać pojedyncze lub podwójne płaty darniny,
które przeciwdziałają wymywaniu gruntu zza skarpy, a dodatkowo między kiszkami,
w tym samym celu, faszynę luzem.

Umocnienia płotkowe i kiszkowe mogą być stosowane na odcinkach prostych i na łukach

wklęsłych i wypukłych mniejszych rzek, ale tylko tam, gdzie nie obserwuje się erozji
wgłębnej. Górne krawędzie umocnień powinny się kończyć na poziomie wody normalnej lub
średniej niskiej (jak wszystkie umocnienia z faszyny martwej). Warunek ten wynika stąd, że
jeśli faszyna podlegać będzie przez dłuższy czas działaniu na zmianę powietrza i wody, to
szybko utraci swe właściwości wytrzymałościowe, a płotki lub kiszki ulegają zniszczeniu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z czego wynika podział skarpy na pasy w umacnianiu brzegów?
2. Jak wykonujemy umocnienie przez obsiew trawą?
3. Jak wykonujemy umocnienie przez obsadzenie skarpy wikliną?
4. Jak wykonujemy umocnienie przez darniowanie?
5. Jak wykonujemy umocnienia faszynowe skarp?
6. Jak wykonujemy umocnienia z kamienia i betonu?
7. Jak wykonujemy umocnienia asfaltowe i z płyt z tworzyw sztucznych?
8. Jak należy zabezpieczyć umocnienia przed podmyciem?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz umocnienia biotechniczne i techniczne brzegów, mając dane różne przekroje

poprzeczne i określony charakter rzeki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) podzielić skarpy na pasy,
2) wypisać materiały i elementy budowlane umocnień,
3) rozróżnić przekroje dla rzek mniejszych i większych,
4) posłużyć się rysunkami pomocniczymi z materiału nauczania,
5) wrysować umocnienia skarp,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki zawierające przekroje poprzeczne wraz z danymi,

–

długopis, ołówek, linijka,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj umocnienie przez obsiewanie trawą w pasie górnym skarpy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) przygotować skarpę do obsiewania,
4) dobrać gatunki traw oraz roślin motylkowych,
5) wysiać trawę,
6) uwałować skarpę,
7) określić sposób pielęgnacji,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

nasiona traw niskich, wysokich oraz roślin motylkowych,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wykonaj obsadzenie wikliną odcinka skarpy cieku wodnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) przygotować podłoże,
5) określić kierunek ruchu wody,
6) wyznaczyć rzędy i odstępy sadzenia,
7) nasadzić sadzonki wikliny,
8) posprzątać stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

stanowisko przygotowane do obsadzenia wikliną,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

wyselekcjonowane sadzonki wikliny,

−

podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do wysadzenia wikliny,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj umocnienie powierzchni skarpy stosując różne typy darniowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) przygotować skarpę do darniowania,
5) wykonać płotek lub umocować kiszki faszynowe,
6) wykonać darniowanie,
7) ubić płaty darniny,
8) umocować płaty darniny palikami (szpilkami),
9) wypełnić kwadraty ziemią urodzajną i obsiać trawą (w przypadku darniowania w kratę),
10) posprzątać stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
12) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

wydzielone kwatery do zastosowania różnych typów darniowania,

−

kiszki faszynowe lub wiklina i kołki na płotek, płaty darniny, szpilki, ziemia urodzajna,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Wykonaj umocnienie powierzchni skarpy brzegosłonem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) wyrównać i splantować skarpę,
5) ułożyć ściel faszynową,
6) ułożyć i umocować kiszki,
7) pokryć brzegosłon warstwą ziemi urodzajnej,
8) posprzątać stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stanowisko robocze,

−

kiszki faszynowe, ściel faszynowa, paliki, ziemia urodzajna,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Wykonaj umocnienie skarpy narzutem kamiennym w płotkach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) wykonać podsypkę lub wyściółkę,
5) wykonać płotek lub palisadę,
6) ułożyć kamień,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

stanowisko robocze,

−

kamień o średnicy 10÷30 cm, wyściółka faszynowa lub podsypka (żwir, gruz, tłuczeń),
paliki, faszyna,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 7

Wykonaj umocnienie skarpy z zastosowaniem okładzin z pustobetów lub płytek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) wykonać podparcie (palisadę lub krawężniki),
5) wykonać podsypkę jako filtr odwrotny,
6) ułożyć okładzinę,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stanowisko robocze,

−

pustobety lub płytki sześciokątne, podsypka (żwir, gruz, tłuczeń), pale o średnicy
8÷10 cm i dł. 1,5 m lub krawężniki,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić wybór rodzaju umocnienia brzegu?



2) dobrać materiały i elementy umocnienia skarp?



3) wykonać obsiewanie skarp?



4) wykonać obsadzenie skarpy wikliną?



5) wykonać darniowanie?



6) wykonać umocnienia faszynowe?



7) wykonać umocnienia z kamienia i z betonu?



8) zabezpieczyć umocnienie podstawy skarpy przed podmyciem?



9) porozumieć się z innymi pracownikami na placu budowy?



10) zastosować przepisy bhp i posługiwać się przepisami prawa wodnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ciężkie budowle regulacyjne

4.4.1. Materiał nauczania

Ostrogi są to budowie poprzeczne w korytach rzek, które rozpoczynają się przy brzegu,

a kończą w linii regulacyjnej. Buduje się je w celu:

−

zwężenia koryta i wytworzenia nowych linii regulacyjnych,

−

skoncentrowania przepływu,

−

odchylenia nurtu od brzegu i zabezpieczenia go przed erozją,

−

zmniejszenia prędkości przepływającej wody w strefie chronionej i przyspieszenia

zalądowania przestrzeni miedzy ostrogami.

Zależnie od kąta, jaki tworzy kierunek ostrogi ze styczną do linii regulacyjnej w punkcie

końcowym ostrogi, rozróżnia się: ostrogi prostopadłe, przy α = 90° (rys. 41a), podprądowe,
gdy α < 90° (rys. 41b) i zaprądowe, jeżeli α > 90° (rys. 41c).

W praktyce najczęściej stosuje się ostrogi prostopadłe, ponieważ są najkrótsze, a więc

mniej kosztowne oraz podprądowe o kącie 70° ≤ α ≤ 80°, gdyż najskuteczniej odchylają prąd
od brzegu i przy których zalądowanie przestrzeni między nimi jest najłatwiejsze. Odległość
między ostrogami, ustalona na podstawie praktyki, powinna zawierać się w przedziale
B≤ L ≤2B (B - szerokość trasy regulacyjnej).

Inna zasada mówi, że powierzchnie zawarte miedzy ostrogami powinny być zbliżone do

kwadratu. Zasada ta jest jednak trudna do praktycznego stosowania, gdyż długość ostróg jest
zmienna i wynika z oddalania lub zbliżania się brzegu do linii regulacyjnej. Stąd za
miarodajną długość ostrogi należałoby przyjmować średnią z dwu sąsiednich, i do niej
przystosowywać odległości między nimi.

Rys. 41. Układ ostróg w planie: a) prostopadłe, b) podprądowe, c) zaprądowe [2, s. 101]

Długości ostróg zaprądowych i podprądowych w wyniku odchylenia od kierunku

prostopadłego są znaczne, szczególnie wtedy, kiedy brzeg rzeki odchodzi gwałtownie od
linii regulacyjnej. Można skrócić ostrogi przez załamanie ich w planie (rys. 42). Umożliwia
to również kierowanie prądem wody w taki sposób, żeby brzeg nie był atakowany.

Ostrogi należy wyprowadzać z brzegu stałego w miejscu, gdzie jego wysokość nie jest

niższa od stanu średniej rocznej wody, i gdzie brzeg tworzy linię bez gwałtownych
wypukłości lub wklęśnięć. Ostrogi rozpoczynające się od gwałtownych wypukłości brzegu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mogą ulec zniszczeniu w wyniku obejścia ich przez wody od strony lądu, a sytuowane we
wklęsłościach brzegu są niepotrzebnie zbyt długie (rys. 43).

Rys. 42. Załamanie ostróg w planie: a) prostopadłej,

b) podprądowej, [2, s. 102]

Rys. 43. Sytuowanie ostróg w planie

zależnie od ukształtowania linii brzegu

1 i 3 – ostrogi właściwie usytuowane,

2 i 4 – ostrogi źle usytuowane [2, s. 103]

W przekroju podłużnym ostrogi wyróżnia się następujące elementy: wrzynkę,

skrzydełko, korpus i głowicę (rys. 44).

Wrzynka jest to część ostrogi, zagłębiona w brzeg na 3÷10 m i stanowiąca połączenie

z brzegiem oraz ochronę przed obejściem jej przez wodę (od strony lądu). Wrzynkę wykonuje
się w wykopie w brzegu. Szerokość wykopu wynosi l÷2 m, pochylenie skarp l : 1,5,
a głębokość wykopu 20÷30 cm poniżej poziomu wody niskiej (budowlanej).

Rolę wrzynki może przejąć skrzydełko, które również łączy ostrogę z brzegiem i chroni

ją przed obejściem przez wodę od strony lądu. Ostrogi więc mają albo wrzynkę, albo
skrzydełko lub oba te elementy. Skrzydełko chroni brzeg w bezpośrednim sąsiedztwie ostrogi
na długości 20 m (w gruntach zwięzłych, tj. w iłach i glinach długość skrzydełka poniżej
budowli wynosi 12 m, a powyżej budowli - 8 m) lub 25 m (w gruntach sypkich, tj. w piaskach
15 m poniżej ostrogi i 10 m powyżej ostrogi). Skrzydełko jest więc krótką opaską brzegową
i przy ostrogach stosuje się je zawsze na łukach wklęsłych, a na wypukłych tylko wtedy,
kiedy grunt skarpy jest sypki.

Część ostrogi, zawarta między skrzydełkiem a linią cofniętą o 2H (gdzie: H - głębokość

koryta przy przepływie średnim rocznym) od krawędzi ostrogi przy skarpie czołowej, nazywa
się korpusem ostrogi. Korpus dzieli się na część przynurtową (mocniej wykonaną) i część
przybrzeżną (rys. 44).

Rys. 44. Elementy ostrogi w przekroju podłużnym:

1 – wrzynka, 2 – skrzydełko, 3 – korpus, 4 – część przynurtowa korpusu, 5 – część przybrzeżna korpusu,

6 – głowica, 7 – korona [2, s. 103]

Najdalej wysunięta ku rzece część ostrogi, która kończy jej korpus, nazywa się głowicą.

Rozpoczyna się ona licząc od linii regulacyjnej po koronie ostrogi w odległości 2H. Samą
głowicę kończy skarpa czołowa o pochyleniu l : n

, równym od l : 2 do l : 4. Ta część ostrogi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jako najbardziej narażona na niszczące działanie wody, pochodu lodu i podmycie, powinna
być szczególnie solidnie wykonana.

W przekroju poprzecznym ostrogi rozróżnia się partię dolną korpusu ostrogi, którą

w części przynurtowej stanowi część znajdująca się poniżej średniej niskiej wody (rys. 45a),
a w części przybrzeżnej ta część, która znajduje się 30 cm poniżej rzędnej korony (rys. 45b)
oraz partię górną ostrogi, tzw. koronę. Koronę umacnia się brukiem, kiszkami lub płotkami
faszynowymi.

Od góry korpus ostrogi i głowicę wyznacza: korona o szerokości 1,5÷2,0 m, zakładana

w poziomie wody regulacyjnej, a więc ze spadkiem zerowym (J = 0‰), od strony dopływu
wody - skarpa górna, a od strony odpływu - skarpa dolna o pochyleniu l : 1,5 do l : 2.

Rys. 45. Partie dolna i górna korpusu ostrogi: a) w części przynurtowej, b) w części przybrzeżnej

1 – korona, 2 – skarpa górna, 3 – skarpa dolna [2, s. 104]

Głowicę kończy skarpa czołowa o pochyleniu 1:2 do 1:4, z tym że im łagodniejsze jest

pochylenie skarpy czołowej, tym płytszy wybój w dnie przy głowicy. Wybój ten jest
wynikiem zwiększonych prędkości wody, które powstają wskutek zwężenia przekroju koryta
ostrogami. Nie zawsze jednak złagodzenie pochylenia skarpy czołowej głowicy eliminuje
niebezpieczeństwo podmycia oraz zniszczenia głowicy i ostrogi. Należy wtedy stosować
dodatkowe umocnienia z kilku materaców lub z materaców pojedynczych z narzutem
kamiennym.

Korpusy ostróg w części przynurtowej i w części przybrzeżnej wykonuje się

z następujących materiałów i elementów: faszyny, materaców faszynowych, walców
faszynowych, materaców faszynowo-kamiennych, pali, czyli brusów żelbetowych oraz
z koszy siatkowych wypełnionych kamieniami.

Głowice, które najczęściej wykonywane są w ostatniej fazie po ustaleniu linii

regulacyjnej, zbudowane są z: materaców z narzutem kamiennym, materaców z faszynadą
oraz z koszy siatkowych wypełnionych kamieniami.

Sposób wykonania zależy od: charakteru rzeki (górska, nizinna, spławna, żeglowna lub

niespławna), głębokości wody w miejscu budowy, usytuowania w planie (brzeg wklęsły czy
wypukły) oraz od rodzaju materiału znajdującego się w pobliżu budowy.
Ostrogi faszynadowe. Zarówno część przybrzeżna jak i przynurtowa ostrogi wykonana może
być systemem ściółkowym lub wachlarzowym (wyrzutkowym). Budowę rozpoczyna się od
brzegu ku linii regulacyjnej. Nierówności partii górnych, wynikłe z ukośnie zatapianych
warstw faszynady, należy wyrównać warstwą poziomą ścieli faszynowej (wyściółka), na
której wykonuje się koronkę z wikliny świeżej, mocowanej do korpusu płotkami lub
kiszkami, między które można dać ziemię zwięzłą. Zamiast z wikliny koronka może być
wykonana z bruku między płotkami. Grubość tak wykonanej koronki wynosi około 30 cm.
Koronkę na części przybrzeżnej wykonuje się po ukończeniu budowy części przynurtowej.
Część przynurtową ostrogi wykonuje się tak jak przybrzeżną (dla partii dolnych). Na granicy
obu części daje się palisadę z pali o średnicy 12÷15 cm i o długości ok. 1,5 m (rys. 46a i b).
W części przynurtowej w miejsce ściółki (w partii przybrzeżnej) daje się gruz, pospółkę i żwir
o grubości do 60 cm, na którym układa się bruk z dybli o grubości 20 cm. Bruk ten oparty jest
o pale wbite w skarpach w formie palisady w poziomie SNW i umacnia zarówno koronę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ostrogi, jak i jej skarpy (górną i dolną). Krawędzie przecięcia się skarp z koroną należy
zaokrąglić, aby osłabić niszczące działanie, np. kry.

W ostatniej fazie, gdy szerokość trasy jest ostatecznie ustalona, wykonuje się głowicę

z materacy z faszynadą (rys. 46a, b i przekrój A–A na rys. 46c). W tym celu zatapia się dwie
lub trzy warstwy materaców (grubość każdej l m) zależnie od głębokości w miejscu budowy.
Wymiary materaców B i L (rys. b) w warstwach zależą od wymiarów głowicy, a więc od
pochylenia skarp i szerokości korony. W pierwszej warstwie materac powinien wystawać
poza linie skarpy czołowej o 2÷4 m, a poza skarpy boczne o 2÷3 m, co chroni głowicę przed
ewentualnym podmyciem i uniemożliwia staczanie się kamienia umacniającego głowicę na
nie umocnione dno rzeki.

Rys. 46. Ostroga faszynadowa z głowicą materacowo-faszynową: a) profil podłużny, b) rzut z góry, c) przekroje

poprzeczne: A-A przez głowicę, B-B przez część przynurtową, C-C przez część przybrzeżną

1 – materace głowicy, 2 – faszynada, 3 – podsypka (żwir, gruz, tłuczeń), 4 – bruk z dybli, 5 – koronka w części

przybrzeżnej z wikliny zdolnej do odrastania, 6 – skrzydełko z narzutu kamiennego, 7 – palisada podpierająca

bruk, 8 – palisada oddzielająca część przynurtową od przybrzeżnej, 9 – narzut kamienny poniżej SNW

[2, s. 106]

Następne warstwy materaców mają wymiary wyznaczone teoretycznymi zarysami

budowli (rys. 46c przekrój C—C). Pozostałą część głowicy wykonuje się jak część
przynurtową korpusu, tzn. wypełnia się faszynadą, obciąża tłuczniem, gruzem itp., wbija pale
i brukuje: na części skarpy czołowej i skarp bocznych od poziomu SNW do poziomu wody
regulacyjnej i ok. l m po koronie kamieniem łamanym, a wyżej dyblami betonowymi. Poniżej
SNW głowicę dodatkowo umacnia się narzutem kamiennym.

Głowica ostrogi (rys. 47a) może być też wykonana z materaca i narzutu kamiennego, jeśli

w pobliżu miejsca budowy jest dostateczna ilość kamienia, lub odległość jego transportu jest
niewielka. Fundament pod narzut kamienny tworzy jedna warstwa zatopionych materaców

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o grubości l m wysuniętych ku osi trasy poza linię skarpy czołowej na 2÷4 m, a poza skarpy
boczne na 2÷3 m.

Rys. 47. Przekroje poprzeczne ostróg: a) część przybrzeżna i przynurtowa oraz głowica ostrogi

materacowo-kamiennej, b) część przynurtowa ostróg materacowych, c) część przybrzeżna

1 – materace o grubości 1 m, 2 – faszynada, 3 – koronka zdolna do odrastania, 4 – podsypka, 5 – bruk z dybli,

6 – narzut kamienny [2, s. 107]

Umocnieniem korony i skarp powyżej SNW jest bruk z dybli o grubości 20 cm na

podsypce o grubości 20÷30 cm. Dyble oparte są o kamienie oporowe.
Ostrogi materacowe i materacowo-kamienne. W ostrogach materacowych korpus części
przynurtowej i przybrzeżnej wykonuje się w części podwodnej z kilku warstw materaców
(rys. 47b i c). Na granicy części dolnej i górnej korpusu, w celu wyrównania powierzchni
zatopionych materaców, daje się warstwę ścieli faszynowej o grubości 20÷30 cm. Koronę
i skarpy partii górnej umacnia się w części przynurtowej i przybrzeżnej tak, jak w ostrogach
faszynadowych (bruk z dybli i koronka z wikliny zdolnej do odrastania).

Ostrogi materacowo-kamienne w części przynurtowej i przybrzeżnej wykonane są

jednakowo. Podkład pod narzut kamienny, który tworzy korpus ostrogi, stanowi materac
o szerokości o l m większej od szerokości narzutu dołem (2×0,5 m). Szerszy materac chroni
narzut kamienny przed staczaniem się na dno. Narzuty podwodne do poziomu SNW
wykonuje się z barek pływających. Zasadą jest, aby drobniejsze kamienie umieszczać
w środku, a na zewnątrz kamienie o większych wymiarach. Narzut podwodny, który
kształtuje skarpy boczne i czołową w głowicy, należy wyrównywać drągami żelaznymi.
Część górną korpusu tworzy częściowo narzut kamienny oraz warstwa podsypki o grubości
20÷30 cm, na której układa się bruk z dybli, umacniający koronę i skarpy do poziomu SNW.
Dyble oparte są o kamienie większych wymiarów.
Ostrogi palowe. W ostrogach tych korpus składa się z elementów prefabrykowanych - pali
(brusów) żelbetowych, ujętych od góry oczepem, z głowicą materacowo-kamienną (rys. 48).
Ostrogi tego typu wykonano na Wiśle w okolicach Płocka i Warszawy.

Brusy o wymiarach: długość 3,6; 5,3; 7,3 i 8,5 m, szerokość 55 cm i grubość 18 cm,

wbijane są w linii osi ostrogi kafarem z brzegu lub z pontonu. Po wbiciu nakłada się od góry
na brusy oczep o wymiarach 60×40 cm. Ponieważ głowice pali w czasie wbijania ulegały
rozbiciu i trudno było nakładać na nie gotowy oczep, wykonywano go w deskowaniu,
betonując na miejscu budowy po uprzednim ułożeniu zbrojenia. W celu ochrony oczepu
przed rozbijaniem go krą od strony dopływającej wody wzdłuż krawędzi brusu zamocowano
kątowniki stalowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 48. Ostrogi palowe stosowane na Wiśle: profil podłużny, b) rzut poziomy, c) pal (brus) żelbetowy,

d) przekrój brusa A-A, e) przekrój brusa B-B, f) przekrój przez oczep C-C:

1 – skrzydełko z materaca brzegowego, 2 – materace głowicy, 3 – narzut kamienny, 4 – brusy tworzące korpus

ostrogi, 5 – oczep, 6 – kątownik [2, s. 109]

Ostrogi na rzekach i potokach górskich wykonuje się również z faszynady, z kamienia

lub z koszy siatkowo-kamiennych. Wymiary ich w przekroju poprzecznym są większe, tzn.
szerokość w koronie wynosi nie 1,5 m, jak na rzekach nizinnych, lecz 2-3 m. Uzasadnione
jest to tym, że na rzekach górskich za przepływy regulacyjne przyjmuje się wielkie wody
o prawdopodobieństwie pojawiania się 50% (raz na 2 lata), a więc budowle te muszą być
odporne na dużą prędkość wody i siłę poruszającą.

Ostrogi faszynadowe typu stosowanego na rzekach nizinnych są zbyt lekkie oraz

narażone na ścierające działanie przez ostre rumowisko rzek górskich. Dlatego też ich skarpy
obrzuca się narzutem kamiennym (rys. 49). Korony ostróg natomiast w części przynurtowej
umacnia się koszami siatkowo-kamiennymi (o wymiarach 0,5×2×5 m), ułożonymi między
podwójnymi kiszkami na krawędziach. Kosze te należy połączyć z korpusem faszynadowym
palami kotwiącymi w liczbie 2÷3 pale na każdy kosz (rys. 49a). Umocnienie korony można
wykonać również za pomocą bruku w płotkach (rys. 49b). W części przybrzeżnej koronę
można umocnić koronką z wikliny zdolnej do odrastania (rys. 49c).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 49. Przekroje poprzeczne ostróg stosowanych na rzekach i potokach górskich z inkrustacją (obrzutem)

korpusu kamieniem i z koroną ubezpieczoną: a) koszami siatkowo-kamiennymi, b) brukiem w płotkach,

c) wikliną zdolną do odrastania [2, s. 110]

Części przynurtowa i przybrzeżna ostróg z koszy siatkowo-kamiennych (rys.50)

wykonane są jednakowo z dwu warstw koszy. Dolne kosze o wymiarach 0,5×3×5 m układa
się na wyrównanym dnie, górne zaś o wymiarach 1×1×(3÷5) m tworzą właściwy korpus.
Obie warstwy związane są między sobą kotwiami drucianymi oraz umocowane do podłoża
palami kotwiącymi. Głowicę ostrogi stanowią również dwie warstwy koszy, przy czym dolna
warstwa o wymiarach 6×6 m spełnia rolę materaca w głowicach innych typów. Właściwą
głowicę tworzy kosz profilowany o wymiarach dołem 2,5×2,5 m, a górą 1,5×1,5 m.

Rys. 50. Ostroga siatkowo-kamienna na rzece górskiej [2, s. 111]

W celu ochrony ostróg przed obejściem ich przez wody od strony lądu wykonuje się

skrzydełka z: faszynady, kamienia i materaców.

Szerokość w koronie skrzydełek faszynadowych i kamiennych wynosi 50÷150 cm.

Korona umocniona jest brukiem z kamienia lub z betonu (dyble) w podobny sposób jak
korona ostróg. Skrzydełka z narzutu kamiennego pokazano na rys. 46, a z bruku opartego
o blok betonowy na rys. 50.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skrzydełka materacowe (rys. 48) wykonuje się z materaca brzegowego o grubości 60 cm

układanego na wyrównanej skarpie, który wysuwa się na 2÷4 m od stopy skarpy ku rzece.
Umocnienie skarpy powyżej skrzydełek może być wykonane w sposób dowolny (z bruku,
brzegosłon itp.) z uwzględnieniem warunków miejscowych.

Ostrogi stosuje się na tych odcinkach rzek, na których istniejące szerokości przy wodzie

normalnej (regulacyjnej) znacznie przekraczają szerokość trasy przewidzianą projektem.
Przyjmuje się, że jeśli linie regulacyjne przebiegają w stosunku do brzegów istniejących
w odległości większej niż 15÷20 m, to do ich utrwalenia można stosować ostrogi.

Stosowanie poszczególnych typów ostróg wynika z:

−

ich położenia w planie, tzn. na łuku wklęsłym, czy wypukłym,

−

głębokości i prędkości przepływu wody budowlanej,

−

znajdujących się w pobliżu materiałów takich jak np. kamień, faszyna.
Ostrogi faszynadowe, jako najsłabsze, stosuje się w miejscach mniej eksponowanych, np.

na łukach wypukłych i przy głębokościach nie przekraczających 2÷2,5 m. Pozostałe rodzaje
można stosować na łukach wklęsłych i wypukłych oraz przy głębokościach większych od
2,5 m. Głowice ostróg, jak wiadomo, należy wykonywać po ostatecznym ustaleniu szerokości
trasy.

Mogą być inne jeszcze wypadki, które uzasadniają nie dawanie w pierwszej fazie głowic,

np. zależy nam na obniżeniu lub podniesieniu dna na pewnym odcinku rzeki. W tym celu
korpusy ostróg wydłużamy poza linię regulacyjną, gdy chodzi o zwiększenie siły poruszającej
lub nie dociągamy do linii regulacyjnej, gdy chodzi o podniesienie dna. Po uzyskaniu
żądanych efektów korpusy ostróg skracamy lub wydłużamy i dajemy głowice. Ten sposób
postępowania dotyczy głównie ostróg sytuowanych na brzegach wypukłych.

Tamy podłużne i poprzeczki

Do tam podłużnych zalicza się budowle, usytuowane wzdłuż projektowanych linii

regulacyjnych, które od razu na całej długości wyznaczają i utrwalają nowe brzegi
(w przeciwieństwie do ostróg, które utrwalają trasę tylko w pewnych punktach). Tamy te
nazywane są też równoległymi, gdyż przy obustronnej nimi obudowie rzeki przebiegają one
we wzajemnie równych odległościach wyznaczonych szerokością trasy regulacyjnej B.
Dla rzek żeglownych szerokość trasy i położenie tam podłużnych mogą być zmienne - od
szerokości B na łukach do (0,85÷0,9) B na przejściach. Zwężenie trasy na przejściach
o 10÷15% uzasadnione jest koniecznością zwiększenia prędkości przepływającej wody
i uniemożliwienia osadzania się tam rumowiska, Tamy podłużne na przejściach kierują więc
nurtem wody i ruchem rumowiska i nazywane są kierownicami.

Obudowa rzeki obustronnie tamami podłużnymi ma tę zaletę, że wytwarza łagodne linie

nurtu i stałe wymiary koryta, ale równocześnie utrudnia zalądowanie przestrzeni leżących
między nimi a brzegami naturalnymi. Oczywiście załadowanie tych obszarów można
przeprowadzać przy użyciu sprzętu mechanicznego, ale podraża to koszty robót
regulacyjnych. Dążyć więc należy do tego, aby rzeka sama zalądowała te odcięte
powierzchnie. W tym celu stosuje się poprzeczki i przerwy w tamach podłużnych (rys. 51).
Na poprzeczkach tych przepływająca woda w obszarach poza tamami zmniejsza swą
prędkość i osadza transportowane rumowisko. Ponadto poprzeczki wzmacniają (podpierają)
tamy podłużne i mogą być wykorzystane jako drogi do transportu materiału na budowę tamy
podłużnej. Przerwy w tamach umożliwiają wprowadzenie rumowiska poza nie, nawet
w okresach stanów niskich. Długość przerw wynosi około 0,2 B, tj. 20% szerokości trasy.
Sytuuje się je tuż powyżej lub poniżej poprzeczki, albo pośrodku między poprzeczkami.
Najlepiej spełniają rolę przerwy wykonane tuż poniżej poprzeczek. Rumowisko w tym
wypadku wprowadzane jest głęboko poza tamę (rys. 51). Ponadto eliminuje się wiry

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i bezpośrednie uderzenia na poprzeczkę, mogące podmyć i zniszczyć połączenie tamy
z poprzeczką.

Rys. 51. Obudowa rzeki tamami podłużnymi:

1 – brzeg naturalny, 2 – tamy podłużne, 3 – ostroga, 4 – opaska brzegowa, 5 – poprzeczki, 6 – przerwy w tamach

podłużnych [2, s. 113]

Tamy podłużne (rys. 52) wykonuje się z tych samych materiałów i elementów co ostrogi.
Podobnie jak w ostrogach w profilu podłużnym i poprzecznym wyróżnia się część dolną

(od dna do poziomu wody średniej niskiej SNW) i część górną (od SNW do korony -
poziomu wody regulacyjnej), umocnioną brukiem z dybli lub kamienia łamanego bez
względu na wariant wykonania. W tamach podłużnych skarpa od strony lądu ma nachylenie
1:1, a od strony odwodnej - koryta 1:2, szerokość korony natomiast wynosi l,5÷2 m (rzeki
górskie). W profilu podłużnym korony tam mają spadek równy spadkowi miarodajnemu
zwierciadła wody.

Ze względu na to, że przy obudowie trasy tamami podłużnymi stwarza się korzystniejsze

warunki przepływu (mniejsze nieregularności przekrojów, większe prędkości przepływu
w wyniku zwężenia koryta tamami) w gruntach łatwo ulegających rozmywaniu może
zachodzić obawa podmycia tam od strony koryta. Przeciwdziała się temu przez budowę tam
na materacach i wysunięcie dolnej warstwy materaca ku środkowi rzeki na min. l m na
rzekach małych do 4 m i więcej na rzekach żeglownych (na rys. 52b - W

min

, na rys. 52c - W).

Tamę faszynadową pokazano na rys. 52a, materacową na rys. 52b, a materacowo-

kamienną na rys. 52c. Jeśli zamiast materaców w typach pokazanych na rys. 52b i c
zastosowane zostaną walce faszynowo-kamienne, ułożone prostopadle do linii regulacyjnej
ściśle obok siebie, to takie tamy noszą nazwę walcowo-faszynadowych lub walcowo-
kamiennych. Te ostatnie typy ze względu na trudności wykonania stosuje się rzadko.
Przedstawione tamy podłużne wykonuje się na rzekach nizinnych.

Na rzekach górskich, które charakteryzują się znacznymi spadkami i ostrym

rumowiskiem, wymiary poprzeczne tam są większe głównie w wyniku rozszerzenia korony
do 2 m. Tamy faszynadowe od strony koryta należy oskałować (obrzucić kamieniem)
kamieniem o ciężarze min. 30 kg (rys. 52d).

Jeśli dno jest skaliste i w pobliżu znajduje się dostateczna ilość kamienia, tamy można

wykonywać z narzutu (rys. 52e). Umocnienie korony może być wykonane z bruku w płotkach
lub bez płotków, koszy siatkowych, lub w formie koronki z wikliny zdolnej do odrastania
(rys. 52f).

Tamy podłużne - kierownice stosuje się na tych odcinkach rzek, gdzie odległość linii

regulacyjnych od brzegu naturalnego jest mniejsza od 15÷20 m (rzeki nizinne) i od 10÷15 m
(rzeki i potoki górskie).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 52. Przekroje poprzeczne tam podłużnych: a) , b), c) stosowanych na rzekach nizinnych,

d), e), f) stosowanych na rzekach górskich:

1 – faszynada, 2 – gruz, żwir, tłuczeń, 3 – bruk z dybli lub z kamienia łamanego, 4 – pale lub kamienie oporowe,

5 – materace, 6 – narzut kamienny, 7 – paliki, 8 – warstwa wyrównująca z faszyny, 9 – koronka z wikliny

[2, s. 115]

Przy większych odległościach linii regulacyjnych od brzegu można je stosować zamiast

ostróg w następujących uzasadnionych wypadkach:

−

gdy lokalne względy żeglugowe na trudnych odcinkach, np. na przejściach nurtowych
i wejściach do portów, wymagają szybkiego ustalenia trasy,

−

gdy zachodzi konieczność wykorzystania przestrzeni między linią regulacyjną a brzegiem
na nadbrzeże przeładunkowe, lub lekkie bulwary.
Tamy podłużne mogą być stosowane samodzielnie lub razem z ostrogami. W pierwszym

wypadku wykonuje się je na łukach wklęsłych i wypukłych. Sposób ten nazywa się obudową
systemem tam podłużnych. W drugim wypadku na łukach wypukłych stosuje się ostrogi, a na
łukach wklęsłych, silniej atakowanych, tamy podłużne, odpowiednio przedłużone na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przejścia. Taki system obudowy nosi nazwę mieszanego. System mieszany ma tę zaletę, że
daje możliwość zmian położenia linii regulacyjnych, jeśli to okaże się konieczne (przez
wydłużenie lub skrócenie ostróg), bez kosztownego zrywania tam podłużnych i ponownego
ich wykonania. Zasadą jest jednak, aby łuki wklęsłe o małych promieniach, bliskich
minimalnym, zabudowywać tamami podłużnymi.

Typ stosowanej tamy podłużnej, podobnie jak ostrogi, zależy od: głębokości w miejscu

budowy, położenia w planie (łuk wklęsły czy wypukły) i charakteru rzeki (górska czy
nizinna).

Na rzekach górskich, przy głębokościach wody budowlanej do l m i z uwagi na duże

ilości dostępnego kamienia, stosuje się tamy podłużne z koszy siatkowo-kamiennych,
układanych na wyściółce faszynowej. Gdy głębokość wody nie przekracza 2 m, a dno jest
skaliste, wykonuje się tamy z narzutu kamiennego o szerokości w koronie 1,5 m (łuki
wypukłe) i 2 m (łuki wklęsłe). Przy głębokościach do 3 m stosuje się tamy faszynadowe.

Na rzekach nizinnych tamy faszynadowe stosuje się przy głębokościach nie

przekraczających 3 m, a tamy faszynadowo-materacowe i materacowo-kamienne stosuje się
dla głębokości większych od 3 m.

Typy mocniejsze, a więc np. tamy materacowo-kamienne czy materacowo-faszynadowe,

stosować należy na łukach wklęsłych oraz na przejściach.

Tamy podłużne powinny rozpoczynać się od opaski brzegowej, lub od poprzeczki. Jeśli

tama podłużna rozpoczyna się od poprzeczki, to odległość jej od najbliższej ostrogi powinna
być taka, jaką należałoby dać, gdyby zamiast poprzeczki była ostroga (rys. 51).

Poprzeczki wykonuje się z takich samych materiałów jak tamy podłużne i poprzeczne

(ostrogi). Rozróżnia się też część dolną i górną, oraz przynurtową i przybrzeżną, jak również
skrzydełko, które chroni poprzeczkę przed obejściem jej wodą od strony lądu. Przy łagodnym
pochyleniu brzegu zamiast skrzydełek można stosować wrzynkę. Poprzeczki różnią się od
tam jedynie oszczędniejszymi wymiarami przekroju poprzecznego. Skarpa górna (od strony
dopływającej wody) ma pochylenie l : l, a dolna 1 : l (dla rzek nizinnych) lub l : 1,5 (dla rzek
górskich). Szerokość w koronie wynosi 1,5÷2 m. Korona ubezpieczona jest w części
przynurtowej i przybrzeżnej w taki sam sposób jak ostrogi, a więc: brukiem, wikliną
i koszami siatkowymi (rys. 53).

Rys. 53. Poprzeczka faszynadowa: a) widok, b) przekrój poprzeczny przez część przynurtową:

1 – tama podłużna, 2 – poprzeczka, 3 – skrzydełko [2, s. 118]

Na rzekach mniejszych i napełnieniach poza trasą do l m (przy wodzie normalnej) rolę

poprzeczek może spełniać płotek faszynowy pojedynczy lub podwójny z ułożoną między
płotkami ścielą faszynową obciążoną ziemią.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przetamowania (zamknięcia) są to budowle poprzeczne łączące brzegi i usytuowane do nich
prostopadle (rys. 54).

Rys. 54. Przetamowanie: a) na odciętym przekopem korycie, b) na zbędnym bocznym ramieniu:

1 – przetamowanie pierwsze górne, 2 – przetamowanie następne, 3 – linie regulacyjne, 4 – brzeg istniejący,

5 – skrzydełko [2, s. 118]

Celem przetamowań jest:

−

odcięcie opuszczonego koryta, jeśli trasa prowadzona jest przekopem (rys. 54a),

−

zamknięcie bocznych zbędnych ramion rzeki (rys. 54b),

−

przyspieszenie zalądowywania (kolmatacji) odciętych odcinków rzeki lub jej ramion.
Najwyżej położone przetamowanie nosi nazwę przetamowania pierwszego górnego,

pozostałe - następnych lub pośrednich (rys. 54). Przetamowania powinny być tak
rozmieszczone (tzn. w takich wzajemnych odległościach), aby na każde z nich przypadało
8÷10 cm spadu rzeki, jeśli dno znajduje się w gruncie piaszczystym oraz 18÷20 cm, jeżeli dno
położone jest w gruntach skalistych.

Rys. 55. Przetamowania: a) pierwsze górne, materacowo-faszynadowe,

b) następne, walcowo-faszynadowe:

1 – materace o grubości 1 m, 2 – faszynada, 3 – podsypka, 4 – bruk, 5 – walce faszynowe o średnicy 1 m

[2, s. 120]

W profilu podłużnym, podobnie jak przy ostrogach i tamach równoległych, wyróżnia się

część dolną przetamowania (od dna do poziomu średniej niskiej wody) oraz górną - koronę
(od średniej niskiej wody do wody regulacyjnej). W obrębie przetamowań pośrednich, wzdłuż
brzegu wklęsłego, mogą być stosowane skrzydełka, chroniące przetamowania przed
podmyciem od strony brzegu.

Konstrukcje przetamowań i ich wymiary poprzeczne, podane w tabeli 2, zależą od

charakteru rzeki, głębokości w miejscu budowy oraz od łatwości uzyskania odpowiednich
materiałów.

Tabela 2. Szerokość korony i pochylenie skarp przetamowań [2, s. 120]

Pochylenie skarpy

Rzeki

Rodzaj

przetamowania

Szerokość korony

[m]

górnej

dolnej

Górskie

pierwsze
następne

1,5 ÷ 2

1,0 ÷ 1,5

1 ÷ 1,5

1 ÷ 1

1 ÷ 2,5

1 ÷ 2

Nizinne

pierwsze
następne

2,0
2,0

1 ÷ 1,5
1 ÷ 1,5

1 ÷ 2

1 ÷ 1,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przetamowania wykonuje się z takich samych materiałów jak tamy podłużne lub

ostrogi. Rozróżnia się przetamowania:

−

kamienne na rzekach górskich przy głębokościach do 2 m,

−

faszynadowe na rzekach górskich i nizinnych przy głębokościach do 3 m,

−

materacowo-faszynadowe lub materacowo-kamienne przy głębokościach powyżej 3 m,

−

walcowo-faszynadowe, lub walcowo-kamienne w miejscach lokalnych przegłębień.

Część górna (korona) umocniona jest podobnie jak w ostrogach czy tamach podłużnych,

tzn. brukiem z kamienia łamanego lub z betonu (dyble), koronką z wikliny odrastającej lub
koszami

siatkowo-kamiennymi.

Przykładowe

rozwiązanie

pierwszego

górnego

przetamowania materacowo-faszynadowego pokazano na rys. 55a, a następnego walcowo-
kamiennego na rys. 55b.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel stosowania ostróg?
2. Z czego wynika układ ostróg w planie?
3. Z jakich materiałów i elementów wykonuje się ostrogi, tamy i poprzeczki?
4. Jakie są typy ostróg i tam podłużnych?
5. Jaki jest zakres stosowania ostróg i tam podłużnych?
6. Jakie korzyści wynikają z obudowy rzeki tamami podłużnymi?
7. Jaki jest cel stosowania przetamowań?
8. Jakie wyróżniamy rodzaje przetamowań i ich elementy?
9. Jak jest konstrukcja i zakres stosowania przetamowań?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i opisz na podstawie fotografii lub filmu dydaktycznego ciężkie budowle

regulacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć zdjęcia lub film dydaktyczny,
2) porównać rozpoznane budowle z przedstawionymi w materiale nauczania,
3) nazwać budowle i opisać jej elementy charakterystyczne,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zdjęcia budowli regulacyjnych lub film,

–

rysunki ciężkich budowli regulacyjnych,

–

długopis, ołówek, linijka,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na przedstawionych rysunkach przekrojów poprzecznych i podłużnych tam oraz ostróg

określ ich elementy i materiały.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) posłużyć się rysunkami pomocniczymi z materiału nauczania,
2) określić elementy tam i ostróg,
3) dobrać materiały i elementy tam i ostróg,
4) zaproponować alternatywne materiały i elementy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rozwiązania rzutów oraz przekroje tam i ostróg,

–

długopis, ołówek, linijka,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na prezentowanym modelu ostrogi lub tamy określ kolejność prowadzenia robót

budowlanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić cel budowy ostrogi lub tamy,
2) założyć kryteria wykonania,
3) odnieść się do przepisów prawa wodnego,
4) omówić etapy wykonania,
5) określić niezbędne przy robotach przepisy bhp i ochrony środowiska,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– modele ciężkich budowli regulacyjnych,
– poradniki, normy, instrukcje,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaznacz na wybranym planie sytuacyjno-wysokościowym zamknięcie bocznych

zbędnych ramion odcinka rzeki i uzasadnij konieczność zastosowanie przetamowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić linie regulacyjne,
2) zaznaczyć przetamowanie pierwsze górne,
3) zaznaczyć przetamowanie następne,
4) uzasadnić wybór miejsca i cel stosowania przetamowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– plan sytuacyjno-wysokościowy,
– długopis, ołówek, linijka,
– kartka papieru formatu A4,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Przedstaw na rysunkach przetamowanie pierwsze i następne na rzece górskiej i nizinnej

przy głębokości poniżej 3 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych oznaczenia graficzne materiałów i wyrobów,
2) wykonać rysunek przetamowania pierwszego i następnego rzeki górskiej,
3) wykonać rysunek przetamowania pierwszego i następnego rzeki nizinnej,
4) wypisać na odnośnikach materiały i wyroby budowlane,
5) określić szerokość korony i pochylenie skarp.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– oznaczenia graficzne materiałów i wyrobów hydrotechnicznych,
– długopis, ołówek, linijka,
– kartka papieru formatu A4,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel stosowania ostróg, tam i poprzeczek?



2) wyróżnić elementy ciężkich budowli regulacyjnych?



3) rozróżnić typy ostróg dla rzek nizinnych i górskich?



4) określić zakres stosowania ostróg?



5) rozróżnić typy tam podłużnych?



6) określić zakres stosowania tam podłużnych?



7) dobrać poprzeczki dla rzek większych i małych?



8) posługiwać się przepisami prawa wodnego?



9) określić cel stosowania przetamowań?



10) wyróżnić elementy przetamowań ?



11) dobrać konstrukcję przetamowania dla rzeki nizinnej i górskiej?



12) określić podstawowe wymiary przetamowań?



13)stosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Lekkie budowle regulacyjne

4.5.1. Materiał nauczania

Budowle lekkie wznosi się w celu kierowania prądem wody i wywoływania

następujących, zamierzonych efektów:

−

przyspieszenia zalądowania przestrzeni wodnych poza trasą regulacyjną,

−

skierowania rumowiska w miejsca wyznaczone (miejsca lokalnych przegłębień, lub tam,
gdzie przepływ powinien być utrudniony lub wyeliminowany),

−

pogłębiania dna wewnątrz linii regulacyjnych, przy wejściach do portów itd.,

−

usunięcia odsypisk i wysp z trasy regulacyjnej,

−

ochrony brzegów i budowli wodnych przez odchylenie prądu wody.
Po wykonaniu założonych zadań budowle lekkie mogą być zdjęte, przestawiane w inne

miejsce i zastąpione budowlami ciężkimi. Jeśli jednak budowla lekka została zasypana,
zazwyczaj pozostaje na miejscu.

Rozróżnia się następujące typy budowli lekkich: trawersy, zamulniki, namulniki, zasłony

wiszące i systemy tarcz kierujących.

Trawersy. Przy wysokich stanach wody za tamami podłużnymi (wzdłuż nich lub wzdłuż
brzegów naturalnych) obserwuje się pasma wody o zwiększonej prędkości, które
uniemożliwiają osadzanie się rumowiska. Wzdłuż tych obszarów o zwiększonych
prędkościach tworzą się tzw. rynny przepływowe (rys. 56a i b).

Rys. 56. Trawesy: a) rozmieszczenie w planie, b) rynny przepływowe, c) i d) przekroje trawersów płotkowych,

e) palowo-walcowych:

1 – tama podłużna, 2 – poprzeczka, 3 – odsypisko, 4 – rynny przepływowe, 5 – trawersy [2, s. 122]

Rynny te przegradza się przez wybudowanie trawersów, umieszczając je równolegle do

trawersów właściwych (poprzeczek). Trawersy są budowlami słabszymi od poprzeczek
właściwych i nazywane są również poprzeczkami zamulnikowymi. Zależnie od prędkości
i głębokości wody mogą być one wykonane w różny sposób: jako płotki pojedyncze lub
podwójne, lecz o rzadszym wypleceniu, aby woda przez nie mogła przepływać, zmniejszając

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przy tym prędkość i osadzając transportowane rumowisko (rys. 56c, d). Ten typ trawersów
stosuje się przy głębokościach do l m.

Do zamulenia głębszych rynien stosuje się trawersy palowe. Pale o średnicy 15÷20 cm

i o długości 3 m wbija się w odległościach co l m tak, aby wystawały do l m nad zwierciadło
niskiej wody. Między palami przeplata się kiszki, które mocowane są między sobą palikami
i drutem. Jeżeli rolę kiszek spełniają walce faszynowe (rys. 56e), to pale należy wbić w dwu
rzędach w odległości równej średnicy walców. Dwa ostatnie typy przy odsypisku i brzegu
powinny być ubezpieczone narzutem kamiennym.

Zamulniki. W celu przyspieszenia załadowania, czyli zamulenia bocznych odgałęzień rzeki,
rozlewisk i płycizn (poza trasą) oraz podniesienia dna na odcinkach lokalnych przegłębień
między liniami regulacyjnymi stosuje się zamulniki.

Rozróżnia się następujące typy zamulników: palikowe, płotkowe, szczotkowe

i gałęziowe.

Stosowanie zamulników palikowych polega na tym, że obszary przeznaczone do

zalądowania obsadza się palikami wiklinowymi lub wierzbowymi o średnicy 3÷4 cm
w rzędach pojedynczych lub podwójnych, prostopadle do ruchu wody. Paliki rzędu drugiego
powinny być przesunięte w stosunku do palików rzędu pierwszego o połowę rozstawy. Paliki
należy wykonać z materiału świeżego i zdolnego do odrastania. W ciągu jednego, dwu
sezonów wegetacyjnych silnie się korzenią i rozrastają, stąd proces zamulania przebiega coraz
intensywniej.

Zamulniki płotkowe (rys. 57) mają konstrukcją podobną do trawersów płotkowych

pojedynczych lub podwójnych, ale budowane są w innym celu niż trawersy. Zamulniki
płotkowe wykonuje się w celu zamulenia lokalnych zagłębień obszarów poza tamami
i w terenie zalewowym, a także nierówności brzegowych oraz starych korycisk. Wysokość
płotka może wynosić nie więcej niż 50 cm ponad dno zagłębienia. Na odsypiskach łatwo
podatnych na rozmywanie, płotki grodzić należy na warstwie ścieli faszynowej ze świeżych
gałązek o długości powyżej l m.

Rys. 57. Zamulnik płotkowy: a) widok, b) rzut

1 – paliki o średnicy 3÷4 cm co 33÷50 cm,

2 – ściółka faszynowa [2, s. 123]

Rys. 58. Zamulnik szczotkowy:

1 – wiązka faszyny, 2 – kiszka faszynowa,

3 – paliki o średnicy 4÷6 cm [2, s. 124]

Zamulniki szczotkowe tworzą ściśle obok siebie ułożone rozcięte wiązki faszyny

o średnicy 10 cm ze świeżych jednorocznych lub dwuletnich prętów wikliny (rys. 58). Wiązki
mocuje się w odsypiskach w rowkach biegnących prostopadle do ruchu wody. Wymiary
rowków wynoszą: górą - 0,8 m, dołem 0,2 m, a głębokość 0,4 m. W rowkach umieszcza się
wiązki faszyny, przyciska kiszką o średnicy 15 cm i poprzez kiszkę przybija się je palikami
w odstępach co 33 cm. Po umocowaniu wiązki rowek należy zasypać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ten typ zamulników stosuje się na płytkich rozlewiskach, z których woda ustępuje przy

niskich stanach, a rzeka prowadzi dużo rumowiska oraz przy prędkości wody nie
przekraczającej l m/s.

Zamulniki gałęziowe, zwane też miotłami zawieszonymi dennymi, wykonuje się w celu

doraźnych spłyceń na odcinkach o lokalnych przegłębieniach. Stosowane są one jako miotły
mocowane do pali przy głębokościach 0,4÷l m (rys. 59a) lub jako miotły z obciążnikiem przy
głębokościach do 5 m (rys. 59b). Te ostatnie mogą być wykorzystywane przy spłycaniu
głębokości w miejscach późniejszego wykonywania przetamowań. Miotły denne składają się
z trzech rzędów pali o długości l,5÷2,5 m (zależnie od głębokości) i o średnicy 6÷12 cm
wbitych w dno w szachownicę. Odstęp pali w rzędach wynosi 4 m, odstęp rzędów 5÷6 m. Do
każdego pala mocuje się drutem młode świerki, sosnę karłowatą, gałęzie drzew iglastych lub
liściastych i po umocowaniu dociska do dna. Przy znacznych głębokościach (do 5 m) gałęzie
i drzewa zatapia się za pomocą obciążnika. Do ich wierzchołków mocuje się drutami
kamienie, bloki betonowe lub worki z piaskiem i rzuca w miejsca przeznaczone do zamulenia
(rys. 59b).

Rys. 59. Zamulniki gałęziowe: a) mocowane do pali, b) obciążone workami lub kamieniami:

1 – pale, 2 – gałęzie (drzewka), 3 – odsypisko, 4 – worki z piaskiem lub kamienie [2, s. 124]

Namulniki. Po wyłonieniu się osypiska należy je utrwalić. W tym celu wykonuje się tzw.
namulniki. Najprostszym typem namulnika jest obsadzenie całego odsypiska sadzonkami
wiklinowymi, które rozrastając się nie tylko umacniają je, ale i podnoszą. Inny typ namulnika
tworzy ściel faszynowa z wikliny zdolnej do odrastania, układana pasami o szerokości do 5 m
w poprzek odsypiska i mocowana do podłoża palikami poprzez kiszki. Widoczne kiszki nie
pokryte ścielą należy obsypać ziemią.
Jak wiadomo, tamy podłużne i ostrogi utrudniają dostęp rumowiska do obszarów nimi
odciętych. W celu wyeliminowania tego zjawiska inż. A. Wolf w 1886 r. na rzece Izarze
(Bawaria) zastosował budowlę lekką w formie zasłony wiszącej, składającej się z wiązek
faszynowych mocowanych na palach wbitych w dno. Zasłony te od nazwiska inicjatora
nazwane są też zasłonami Wolfa.

Działanie zasłon Wolfa polega na zmniejszeniu prędkości wody przy przechodzeniu jej

przez zasłonę, co powoduje osadzenie rumowiska tuż za zasłoną. Zasłony te odpowiednio
ustawione sterują prądem wody i mogą powodować zrywanie wysp, rozmywanie ławic
i odsypisk, spłycać dno, zamulać starorzecza itp. Ustawione np. w linii regulacyjnej, między
ostrogami, mogą zamulać przestrzenie zawarte między nimi. Skuteczność działania zasłon
zależy od intensywności transportu rumowiska (rzeki o dużych spadkach), kiedy żądane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zamulenie uzyskać można w jednym sezonie. W naszych warunkach stosowanie ich jest
ograniczone, gdyż zasłony zakładać należy po zejściu lodów i rozbierać jeśli nie są zamulone,
przed nadejściem mrozów.

Zasłony Wolfa mogą być dwu typów. Typ lżejszy wykonany jest z jednego rzędu pali

o średnicy 20÷30 cm wbitych w dno we wzajemnych odległościach 2,5 m. Do pali tych
w poziomie średniej niskiej wody mocowana jest poprzeczna beleczka o średnicy 10 cm, do
której wiązane są obok siebie wiązki faszynowe.

W miejscach bardziej eksponowanych pale pierwszego rzędu podpierane są palami

drugiego rzędu za pomocą łączącej te pale poziomej belki o średnicy 15 cm. Aby wiązki
faszyny miały ograniczony ruch w płaszczyźnie prostopadłej do pali, powyżej i poniżej
beleczki, na której osadzone są wiązki faszyny, daje się dodatkowo dwie beleczki mocowane
do pali.

Działanie zasłon można podzielić na trzy etapy: pierwszy - ustawienie zasłon (rys. 60a),

drugi - formowanie odsypiska (rys. 60b) oraz trzeci - kształtowanie pochyłości utworzonego
brzegu i jego umocnienia. W ostatnim etapie wtopione w odsypisko wiązki odcina się
i mocuje za pomocą kiszek i palików do odsypiska. Skarpę obrzuca się kamieniami w części
podwodnej. Cześć nadwodną można umocnić, np. brzegosłonem (rys. 60c). Pale, jeśli to
możliwe, należy usunąć.

Rys. 60. Zasłona Wolfa: a) pierwszy etap, b) drugi etap, c) trzeci etap (końcowy):

1 – wiązki faszyny, 2 – pale, 3 – belka podpierająca, 4 – beleczki, 5 – kiszki, 6 – narzut [4, s. 129]

Podobne działanie mają parkany drewniane (rys. 61a, b; rys.62a, b, c), ale są one słabsze

konstrukcyjnie. Parkan oparty jest na dwu rzędach pali. Do rzędu pierwszego mocuje się łaty,
natomiast rząd drugi podpiera pierwszy i usztywnia konstrukcję. Beleczki poziome mogą być
mocowane do pali od dna (przy małych głębokościach) lub od poziomu średniej niskiej wody
do wody nieco wyżej niż średnia roczna (rys. 61a, b). Efekt zamulania można zwiększyć
mocując do parkanów gałęzie lub drzewka (rys. 62 a, b, c).

Rys. 61. Zasłona (parkan) z łat drewnianych

[4, s. 130]

Rys. 62. Parkan z zasłoną poziomą z młodych świerków

[4, s. 130]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu wznosi się lekkie budowle regulacyjne?
2. Jakie rozróżnia się typy budowli lekkich?
3. Jak wykonujemy trawersy?
4. Jak wykonujemy namulniki?
5. Jak wykonujemy namulniki?
6. Jak wykonujemy zasłony wiszące?

4.5.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Symulując warunki naturalne, wykonaj w lokalnym zagłębieniu zamulnik szczotkowy

o długości 5 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) wykopać rowki,
5) ułożyć wiązki faszyny,
6) założyć kiszkę i przybić paliki,
7) zasypać rowek,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

stanowisko robocze,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

kiszka, paliki, faszyna,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj zasłonę wiszącą Wolfa typu lżejszego o długości 7,5 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) wbić w dno pale,
5) zamocować do pali poprzeczną beleczkę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) powiązać na belce wiązki faszynowe,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

stanowisko robocze,

−

narzędzia i sprzęt pomocniczy,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

pale, belka drewniana, wiązki faszyny,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić cel stosowania lekkich budowli regulacyjnych?



2) dobrać materiały i elementy budowli lekkich?



3) wykonać trawesy?



4) wykonać zamulniki?



5) wykonać namulniki?



6) wykonać zasłony wiszące?



7) porozumiewać się z innymi pracownikami na placu budowy?



8) zastosować przepisy bhp i posługiwać się przepisami prawa wodnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Warunki wykonania i odbioru robót regulacyjnych

4.6.1. Materiał nauczania

Dokładność wykonania robót regulacyjnych wynika z odpowiednich norm i przepisów,

które określają dopuszczalne tolerancje i jakość materiałów, a także stosowanego sprzętu.

Roboty faszynadowe i faszynowe powinny być wykonane w taki sposób, aby budowla po

osiadaniu miała wymiary i pochylenia skarp przewidziane projektem. Dopuszczalne odchyłki
nie powinny przekraczać dla:

−

pochylenia skarp ±10%,

−

grubości wyściółki ±10 cm,

−

rozstawy kiszek w faszynadzie i w brzegosłonach ±10 cm,

−

grubości brzegoskłonów ±5 cm.
Przy narzutach kamiennych nadwodnych dopuszczalne odchyłki dla grubości nie

powinny przekraczać ±10 cm, a nierówność powierzchni ±10 cm. Dla narzutów podwodnych
odchyłki mogą być dwukrotnie większe. Falistość powierzchni w brukach z kamienia
naturalnego (łamanego) nie powinna przekraczać ±3 cm, a nierówność (tzn. brak zlicowania
sąsiednich kamieni) ±2 cm. Falistość bruków betonowych (dybli, kostek sześciokątnych,
pustobetów) nie może przekraczać ±2 cm, a nierówność ±0,5 cm. Przy elementach
wielkowymiarowych, umacniających skarpy i okładzinach betonowych układanych na sucho,
falistość powierzchni nie może przekraczać ±1 cm. Kontrolę należy przeprowadzać losowo,
przy czym wybiera się l m

z każdych 50 m

wykonanych robót umacniających.

Dopuszczalne odchyłki palisad podtrzymujących bruki nie powinny przekraczać dla:

−

długości pali i odstępu miedzy nimi ±5 cm,

−

odchylenia pala od pionu ±2 cm,

−

odchylenia głów od poziomu przewidzianego projektem ±1 cm,

−

odchylenia palisady od osi ±4 cm.

Dokładność usytuowania budowli w planie powinna być taka, aby nie przekraczała niżej

podanych wielkości w stosunku do przewidzianych w projekcie. Wielkości te, zwane
odchyłkami wynoszą:

−

przesunięcie osi poprzeczek i przetamowań ±5,0 m,

−

przesunięcie osi ostróg ±3,0 m,

−

przesunięcie opasek i tam podłużnych w miastach ±0,20 m,

−

przesunięcie opasek i tam podłużnych poza miastami ±0,30 m,

−

wysunięcie lub niedociągnięcie ostróg w stosunku do linii regulacyjnych nie powinno

przekraczać 1% szerokości trasy regulacyjnej,

−

odchylenie rzędnych koron budowli nie powinno przekraczać ±5 cm.

Jeśli kontrola wykaże, że jakość wykonania i usytuowanie budowli mieszczą się

w granicach dopuszczalnych odchyłek można przystąpić do odbioru robót. Odbioru dokonuje
się komisyjnie zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami. Jeśli budowle regulacyjne
zostały przez komisję uznane za wykonane niezgodnie z warunkami technicznymi, to należy
je poprawić w ustalonym terminie i przedstawić do powtórnego odbioru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich dokumentów wynikają dopuszczalne tolerancje wykonania robót regulacyjnych?
2. Jakie dokumenty stanowią podstawę przyjęcia wymiarów nominalnych i szacowania

dokładności wykonania budowli?

3. Jakie dopuszczalne odchyłki obowiązują w robotach umocnieniowych?
4. Jakie dopuszczalne odchyłki obowiązują w usytuowaniu budowli w planie?
5. Kto i kiedy dokonuje odbioru robót regulacyjnych?
6. Jakie procedury należy uruchomić jeśli odbiór robót nie dał wyniku pozytywnego?

4.6.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny poprawności wykonania umocnienia skarpy brzegosłonem i sprządź

protokół odbioru robót.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować projekt techniczny,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych wielkości dopuszczalnych odchyłek,
3) ocenić dokładność wykonania umocnienia,
4) sporządzić protokół odbioru robót,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

stanowisko robocze,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

projekt techniczny umocnienia brzegosłonem,

−

katalog norm i przepisów związanych z odbiorem robót regulacyjnych,

−

druk protokołu odbioru robót,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przedstaw działania mające na celu poprawę umocnienia brzegu brzegosłonem, jeśli

budowla została uznana za wykonaną niezgodnie z warunkami technicznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować projekt techniczny,
2) określić zakres niezgodności wykonania robót,
3) sporządzić harmonogram wykonania poprawek,
4) określić termin powtórnego odbioru,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

projekt techniczny umocnienia brzegosłonem,

−

katalog norm i przepisów związanych z odbiorem robót regulacyjnych,

−

protokoły odbioru robót,

−

kartka formatu A4,

−

długopis, ołówek, linijka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sprawdzić dokładność wykonania budowli zgodnie z warunkami

technicznymi?



2) dokonać odbioru robót regulacyjnych?



3) określić sposób wprowadzenia poprawek wynikających z niezgodności

wykonania ?



4) uzupełnić usterki i niedociągnięcia?



5) wypełnić protokół odbioru robót?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Konserwacja i remonty budowli regulacyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

Utrzymanie uregulowanej rzeki w ciągłej sprawności eksploatacyjnej wymaga

przeglądów okresowych stanu koryta i budowli. Przeglądy te powinny odbywać się zawsze
po przejściu wielkiej wody i po długotrwałych deszczach jesiennych, a więc 2÷3 razy w roku.
Stwierdzone w czasie przeglądów uszkodzenia budowli należy naprawić w możliwie krótkim
czasie. Opóźnienia w naprawach powodują bowiem coraz większe zniszczenia, których
usunięcie jest coraz kosztowniejsze i trudniejsze.

Zależnie od rodzaju prac i ich zakresu rozróżnia się: konserwację bieżącą (remont

bieżący) oraz renowację (remont kapitalny). Remont bieżący polega na naprawie i wymianie
drugorzędnych, łatwo zużywających się części budowli.

Remont kapitalny obejmuje generalne naprawy wraz z wymianą zużytych podstawowych

i drugorzędnych części budowli.

Do najczęściej spotykanych uszkodzeń w budowlach regulacyjnych należą:

−

zerwanie płotków, kiszek lub opasek faszynowych,

−

podmycie umocnień w podstawie skarp,

−

uszkodzenie w umocnieniach skarp (darniowaniu, brzegosłonach, brukach),

−

rozmycie brzegu w obrębie budowli poprzecznych,

−

zerwanie całkowite lub częściowe bruków z koron i skarp budowli poprzecznych
i podłużnych,

−

zrywanie wierzchnich części budowli regulacyjnej (warstwy podkoronkowej i koronki),

−

podmycie i osuwanie się umocnień palisadowych.
Remontując zniszczone części budowli stosuje się najczęściej mocniejsze materiały

w obrębie uszkodzeń.

Po przejściu wielkich wód najczęściej uszkodzone zostają faszynowe umocnienia

podstawy skarpy (płotki, kiszki, opaski). Naprawa ich polega na usunięciu partii zniszczonych
i wykonaniu nowych, które powinny być połączone z istniejącym, niezniszczonym
umocnieniem. Dno i skarpę w obrębie naprawianego umocnienia należy wyrównać, dno
dodatkowo umocnić brukiem lub narzutem kamiennym, a skarpę - brukiem lub
brzegosłonem. Jeśli równocześnie ze zniszczeniem umocnienia podstawy skarpy została
rozmyta skarpa, to przede wszystkim należy usunąć resztki umocnień skarpy, uzupełnić braki
gruntu na skarpie i dać nowe mocniejsze umocnienie np. zamiast darniowania - płotkowanie,
zamiast bruku z kamienia - bruk z elementów betonowych. Rozmyte brzegi w obrębie ostróg
(przy wrzynkach, lub skrzydełkach) należy zasypać gruntem miejscowym, nasyp ubić
i wyprofilować skarpy. Jeśli ostroga mocowana była w brzegu tylko za pomocą wrzynki, to
należy wykonać dodatkowo skrzydełka. Gdy ostroga zakończona była skrzydełkiem i ono
zostało zniszczone, należy wykonać nowe, a skarpę powyżej skrzydełek umocnić
brzegosłonem lub brukiem. W razie częściowego zniesienia przez wielkie wody kamienia
z budowli regulacyjnych, należy je wydobyć i powtórnie ułożyć (jeśli w okresie napraw są
małe głębokości) lub dowieźć nowy kamień i uzupełnić narzut.

Naprawę uszkodzonych wierzchnich części tam faszynowych rozpoczyna się od

usunięcia lub obcięcia wystających palików i fragmentów kiszek. Następnie układa się
wyściółkę, na niej warstwę podkoronkową, a na końcu koronkę ze świeżej wikliny. Jeżeli
wymyty zostanie gruz, żwir lub tłuczeń z korony tamy, to należy go uzupełnić i ubić.
Naprawa bruków ubezpieczających korony i skarpy budowli polega na usunięciu
obluźnionych kamieni, uzupełnieniu podsypki i ponownym ich ułożeniu tak, aby były dobrze
związane z partiami niezniszczonymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Częstą przyczyną zniszczeń bruków jest albo zapadanie się kamieni w wyniku wymycia

podsypki, albo też ich osuwanie w wyniku zniszczenia palisady podtrzymującej bruki. Jeśli
przyczyną zniszczeń jest wymycie podsypki, to po zdjęciu kamieni należy warstwę podsypki
wykonać w formie filtra odwrotnego i ponownie ułożyć bruk. Natomiast zniszczoną palisadę
należy wykonać z pali dłuższych i ubezpieczyć dodatkowo przed podmywaniem narzutem
kamiennym.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kiedy należy dokonywać okresowych przeglądów stanów koryta rzeki i budowli?
2. Na czym polega remont bieżący i remont kapitalny?
3. Jakie występują najczęściej uszkodzenia w budowlach regulacyjnych?
4. W jaki sposób należy naprawiać umocnienia brzegów?
5. W jaki sposób należy naprawiać ciężkie budowle regulacyjne?
6. W jaki sposób należy naprawiać lekkie budowle regulacyjne?

4.7.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie obejrzanego filmu o przejściu wielkich wód, dokonaj analizy stopnia

zniszczenia budowli regulacyjnych i określ sposób przeprowadzenia robót konserwacyjno-
remontowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film szkoleniowy,
2) wypisać uszkodzenia w prezentowanych budowlach regulacyjnych,
3) określić materiały do wykonania naprawy,
4) opisać sposoby wykonania napraw podpierając się schematami,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film szkoleniowy,

−

katalog norm i przepisów związanych z robotami remontowymi,

−

kartka formatu A4,

−

długopis, ołówek, linijka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj selekcji materiałów podatnych i mniej podatnych na uszkodzenie i zniszczenie,

stosowanych w robotach regulacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
3) posłużyć się opisami cech materiałów stosowanych w robotach regulacyjnych,
4) dokonać selekcji materiałów,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

stanowisko robocze,

−

podstawowy sprzęt pomiarowy,

−

próbki materiałów stosowanych w regulacji rzek,

−

pojemniki na selekcjonowane materiały,

−

apteczka,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić terminy przeprowadzenia przeglądów budowli regulacyjnych?



2) objaśnić na czym polega remont bieżący i remont kapitalny?



3) wymienić

najczęściej

spotykane

uszkodzenia

budowlach

regulacyjnych ?



4) naprawić i wyremontować budowle regulacyjne?



5) zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wykonywania budowli regulacyjnych. Zarówno

w części podstawowej jak i ponadpodstawowej znajdują się zadania wielokrotnego
wyboru (jedna odpowiedź jest prawidłowa).

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedź

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz znakiem X (w przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

na później i wróć do zadania gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Pasmo największej prędkości wody można zaobserwować

a) przy brzegach wypukłych.
b) przy brzegach wklęsłych.
c) przy przejściu nurtowym.
d) na prostym odcinku rzeki.

2. Najlepszą do obsadzania stanowisk wysokich i suchych jest gatunek wierzby

a) białej.
b) purpurowej.
c) konopianki.
d) kaspijskiej.

3. Przeplecione wikliną kołki, to

a) brzegosłony.
b) materace faszynowe.
c) płotki faszynowe.
d) walce faszynowe.

4. W miejscu ułożenia i przy małej głębokości wody można wykonać materac

a) taflowy bezkołowy.
b) taflowy kołkowy.
c) taflowy z dużą ilością obciążnika.
d) taśmowy.

5. Umocnienie skarp przez obsiew wykonuje się w okresie

a) wiosennym.
b) letnim.
c) jesiennym.
d) zimowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. W miejscu występowania wyrw, urwisk i wysiąków wód gruntowych stosuje się

darniowanie
a) kożuchowe.
b) na mur.
c) w kratę.
d) przemiennie kożuchowe i w kratę.

7. Najskuteczniejsze w utrwalaniu skarpy jest obicie kiszkami w układzie

a) równoległym.
b) ukośnym podprądowym.
c) ukośnym zaprądowy.
d) krzyżowym.

8. Przedstawione na rysunku umocnienie skarpy, to umocnienie

a) kamieniem ciosowym.
b) kiszkami faszynowymi.
c) z pustobetów.
d) płytkami z PCV.

9. W przekroju podłużnym ostrogi wyróżnia się

a) filar, przyczółek, opaskę, poprzeczkę.
b) ściankę szczelną, wrzynkę, część przelewową, stopień.
c) wrzynkę, skrzydełko, korpus, głowicę.
d) ścianę piętrzącą, belkę progową, korpus, zamknięcia.

10. Trawersy palowe służą do

a) zamulenia większych rynien przepływowych.
b) utrwalenia odsypisk.
c) umocnienia skarp.
d) podparcia okładzin z pustobetów.

11. Przedstawiony na rysunku przekrój poprzeczny tamy podłużnej dotyczy

a) rzeki górskiej.
b) rzeki nizinnej.
c) rzeki nizinnej i górskiej.
d) rozlewisk rzek w pradolinach.

12. Przetamowania to

a) stanowiska rzek.
b) lokalne przegłębienia.
c) zamknięcia dróg wodnych.
d) zabezpieczenia przed niszczącym działaniem lodu na skarpę.

13. Lekkie budowle regulacyjne z wiązek faszynowych mocowanych na palach to

a) trawersy.
b) zamulniki.
c) namulniki.
d) zasłony wiszące.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Przedstawiona na rysunku budowla , to typ budowli regulacyjnej

a) lekkiej.
b) średnio ciężkiej.
c) ciężkiej.
d) bardzo ciężkiej.

15. Dopuszczalne odchyłki dla wykonanych grubości brzegosłonów nie powinny przekraczać

a) ± 0,5 cm.
b) ± 5 cm.
c) ± 15 cm.
d) ± 25 cm.

16. Odchyłki w przesunięciu osi ostróg w stosunku do przewidzianych w projekcie wynoszą

a) ± 1,0 m.
b) ± 2,0 m.
c) ± 3,0 m.
d) ± 5,0 m.

17. Przeglądy budowli regulacyjnych powinny się odbywać średnio

a) co 5 lat.
b) co 2 lata.
c) co rok.
d) 2÷3 razy w roku.

18. Po przejściu wielkich wód najczęściej uszkodzone zostają

a) materacowe umocnienia skarp.
b) faszynowe umocnienia podstawy skarpy.
c) walcowe umocnienia podstawy skarpy.
d) skrzydełka ostróg.

19. Dopuszczalna minimalna temperatura wody dla robót regulacyjnych wynosi

a) + 1° C.
b) + 4° C.
c) + 7° C.
d) + 10° C.

20. Do spuszczania kamienia do podnóża skarpy, na dno rowu należy stosować

a) rynny czyli koryta.
b) taczki.
c) staczanie grawitacyjne po skarpie.
d) przerzut ręczny pomiędzy półkami skarpy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Wykonywanie budowli regulacyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Begemann W., Schiechtl H.: Inżynieria ekologiczna w budownictwie wodnym

i ziemnym. Arkady, Warszawa 1999

2. Ciepielowski A., Kiciński T.: Budownictwo wodne. Cz. I, WSiP, Warszawa 1990
3. Czetwertyński E., Szuster A.: Hydrologia i hydraulika z elementami hydrogeologii.

WSiP, Warszawa 1997

4. Gondowicz A., Kiciński T., Żbikowski A.: Budownictwo wodne. Cz. I, PWSZ, 1973
5. Koza J., Osuch-Chacińska L., Pełda-Sypuła M., Rytelewski M. : Nowe prawo wodne,

Wydawnictwo Zachodnie Centrum Organizacji. Zielona Góra 2002.

6. Maj T.: Obiekty w środowisku cz. II. Obiekty inżynierii lądowej i wodnej. Procesy

urbanizacyjne. WSiP, Warszawa 2004

7. Mirski J. : Organizacja budowy. WSiP, Warszawa 1999
8. Pałys F., Smoręda Z.: Poradnik technika melioranta. PWRiL, Warszawa 1982
9. Szachułowicz J. : Prawo wodne – Komentarz. Lexis Nexis, Warszawa 2006
10. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999
11. Żbikowski A., Żelazo J.: Ochrona środowiska w budownictwie wodnym. Agencja Falstaf

1993

12. Nowy poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2004
13. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. nr 207,

poz.2016 ze zm.)

14. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. nr 239,

poz.2019 ze zm.)