Jay Friedman, Evaluating Conductors, Jun 10, 2004
tłum. Łukasz Michalski
125. Oceniamy dyrygentów
Evaluating Conductors
Jay Friedman, czerwiec 2004
Tym razem będzie na bardzo ważny temat, który powinien zainteresować wszystkich
muzyków orkiestrowych. W jaki sposób osądzamy dyrygenta? Większość orkiestrantów
ocenia dyrygenta po tym, czy na co dzień pracuje się z nim wygodnie,. To ważny czynnik,
ale nie jedyny. Wśród największych dyrygentów byli w historii tacy, którzy posługiwali się
dziwacznymi technikami batuty, a mimo to tworzyli wielką sztukę. Ponieważ bywam po
obu stronach pałeczki, nieco inaczej postrzegam relacje muzyk-dyrygent niż ktoś, kto
wyłącznie odbiera ruchy batutą.
Na początek pomówmy o historii. Dzisiejsza stosunki między orkiestrą a dyrygentem
znacznie różnią się od despotycznych dyktatur z minionych epok. Dyrygenci nie mogą już,
dzięki Bogu, uciekać się do zastraszania muzyków, jak to niegdyś bywało. Teraz bardziej
skłonni są do wkradania się w łaski orkiestry. To też może być problemem; istota
przywództwa, tak bardzo zespołowi potrzebna, abdykuje wtedy na rzecz pragnienia
ponownego angażu. Wahadło wychyla się równie daleko, jak kiedyś, ale w przeciwną
stronę. Wraz z nowo odkrytą wolnością nastały kłopoty. Jak orkiestry mają utrzymać
odpowiedzialność artystyczną wykraczającą poza osobisty rozwój muzyczny i to w sposób,
który zmieści się między anarchią a tyranią? Znakomici dyrygenci nie zgadzają się na to, co
nazywam autopilotem, czyli graniem takim, jak gdyby ten na podium tylko taktował i nie
robił nic więcej. Po czym najłatwiej poznać, że orkiestra gra na autopilocie? Odpowiadam:
nie da się zauważyć piano. Dynamika to dziś jeden z najczęściej pomijanych aspektów
orkiestrowego wykonania, a cicha dynamika to najbardziej zaniedbana część dynamiki.
Dyrygent, mający własną wizję i nieugiętą wytrwałość, tym musi się zająć, aby zróżnicować
styl i brzmienie orkiestry.
Muzycy powinni osądzać dyrygentów po ich interpretacji, a nie tylko fizycznej części
tworzenia muzyki. Tempo jest najważniejszym aspektem interpretacji. Jeśli dyrygent bierze
tempo o 30 kresek metronomu wolniejsze lub szybsze niż wskazane, to byłoby lepiej, żeby
miał ku temu dobry powód. Wspaniały interpretator może utwór zrealizować zgodnie
z partyturą, bez konieczności mechanicznego ćwiczenia poprawności nut. Gdybym miał
nazwać taką koncepcję, byłby to „zdyscyplinowany romantyzm”. Zdyscyplinowany dlatego,
że nie powykrzywiano utworu w coś nie do poznania, aby brzmiał bardziej muzycznie. Taka
zrównoważona rozwaga jest jak spacer po muzycznej linie i niewielu dyrygentów to potrafi.
Innym, istotnym czynnikiem przy ocenie dyrygentów jest głębokość i rozległość ich
muzycznych upodobań. Inaczej mówiąc: czy dyrygent ma jeden styl, z którym jest
beznadziejnie związany i koniecznie chce zadyrygować każdy z ulubionych utworów?
Znakomity interpretator ma ogromną paletę muzycznych gustów i nigdy nie chce
zaszufladkować orkiestry do któregoś z nich. Mahler mówił, że „symfonia musi ogarniać
cały świat”. To samo powinno dotyczyć tego, kto muzykę interpretuje.
Dyrygenci doskonale zdają sobie sprawę z rozmaitości zachowań muzyków, którymi
dyrygują. Ponieważ szef orkiestry czy inny dyrygent jest kimś, od kogo zależy czy będziesz
dalej pracował, warto wiedzieć, jak utrzymać pozytywne relacje w inny sposób, niż tylko
dobre granie. Muzyk, który ciągle wydaje się być nieszczęśliwy w orkiestrze, przedstawia
obraz negatywny. Przyczyną takiego wrażenia czasem może być znudzenie. Wiele osób nie
zdaje sobie sprawy z swego obrazu, jaki projektuje w zespole. Ważna jest też reakcja
