II
Rynek kapita"owy
Zasady funkcjonowania
rynku kapita"owego
1
KaŻdego dnia w gospodarce kaŻdego kraju realizowane są przep"ywy finansowe mi�dzy poszcze-
gólnymi jej podmiotami. Codziennie bowiem dokonuje si� transakcji zakupu i sprzedaŻy przeróŻnych
towarów i us"ug.
Rynek finansowy koncentruje popyt i podaŻ na kapita". Posiadacz dowolnej formy kapita"u ma
moŻliwoĘ� jej zainwestowania, a poszukujący kapita"u podmiot otrzymuje szans� zaspokojenia swo-
ich potrzeb. W zaleŻnoĘci od okresu dysponowania Ęrodkami przez podmiot finansujący w"asną dzia-
"alnoĘ� oraz cele, na które decyduje si� on przeznaczy� uzyskane Ęrodki transakcje odbywają si� na
rynku pieni�Żnym bądę kapita"owym.
Rynek pieni�Żny wykorzystywany jest do finansowania bieŻącej dzia"alnoĘci podmiotu. Tutaj za-
ciąga si� kredyty i poŻyczki krótkoterminowe. W celu uzyskania potrzebnego kapita"u moŻna teŻ po-
s"uŻy� si� papierami wartoĘciowymi o krótkim terminie zapadalnoĘci, takimi jak: weksle, czeki czy bo-
ny komercyjne.
Rynek kapita"owy jest segmentem rynku finansowego, który tworzą transakcje zawierane d"ugo-
terminowymi instrumentami finansowymi, tzn. instrumentami o terminie realizacji d"uŻszym niŻ rok,
przeznaczonymi na finansowanie inwestycji. Na rynek kapita"owy sk"adają si�:
rynek papierów wartoĘciowych
rynek hipoteczny (hipoteka na grunty, budynki)
rynek d"ugoterminowych poŻyczek bankowych.
Najlepiej rozwini�tym, bo teŻ najd"uŻej dzia"ającym jest rynek papierów wartoĘciowych. Historia ryn-
ku kapita"owego w Polsce to w zasadzie historia gie"dy papierów wartoĘciowych. Gie"dzie kapita"o-
wej uwaŻanej za m"odszą siostr� gie"dy towarowej początek da" handel wekslami. W XIX w. przed-
miotem obrotu na gie"dzie warszawskiej (otwartej 12 maja 1817 r. jako pierwsza w Polsce) by"y
przede wszystkim weksle i obligacje. Handel akcjami rozwiną" si� na szerszą skal� w drugiej po"owie
XIX w. W 1938 r. na warszawskiej gie"dzie notowano juŻ 130 papierów wartoĘciowych: obligacje (pał
-
stwowe, bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje. Z chwilą wybuchu II wojny Ęwiatowej gie"-
da w Warszawie zosta"a zamkni�ta. Dopiero wraz z przemianą ustrojową w 1989 r. i reformami go-
spodarczymi rozpoczą" si� program odbudowy rynku kapita"owego.
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.1
Uczestnicy i instytucje rynku kapita"owego
Uczestnikami rynku kapita"owego są wszelkie instytucje zg"aszające podaŻ na kapita" i szukające ęró-
de" finansowania:
banki (centralny i banki komercyjne)
fundusze emerytalne
fundusze inwestycyjne (w tym powiernicze, por�czeniowe oraz fundusze venture vapital)
towarzystwa ubezpieczeniowe
osoby fizyczne (inwestujące w"asne Ęrodki finansowe w papiery wartoĘciowe),
a takŻe instytucje poĘredniczące w kojarzeniu stron poszukujących i oferujących kapita" oraz nadzo-
rujące organizatorów rynku papierów wartoĘciowych:
publiczne rynki regulowane (GPW i CeTO)
domy maklerskie
Komisja Papierów WartoĘciowych i Gie"d
Krajowy Depozyt Papierów WartoĘciowych.
Podzia" rynku kapita"owego
Podstawową formą rynku kapita"owego jest rynek papierów wartoĘciowych. Towar, którym jest papier
wartoĘciowy stwierdzający istnienie okreĘlonego prawa majątkowego moŻe stanowi� samodzielny
przedmiot obrotu. Lokowanie pieni�dzy w papier wartoĘciowy ma na celu uzyskanie korzyĘci kapita-
"owych. Jest jednak inwestycją nietypową  zawiera bowiem elementy ryzyka. Polega ono na wybo-
rze akcji spó"ki, które w przekonaniu inwestora b�dą zwyŻkowa�, przynosząc mu przy sprzedaŻy spo-
dziewane przychody. Ryzykowne moŻe by� teŻ okreĘlenie horyzontu czasowego wyjĘcia z inwestycji,
a wi�c momentu planowanej sprzedaŻy zakupionego wczeĘniej papieru. Istnieje bowiem prawdopo-
dobieł
stwo wystąpienia sytuacji, w której inwestor zmuszony do likwidacji inwestycji przed planowa-
nym terminem odsprzeda akcje nie tylko poniŻej szacowanej ceny, ale takŻe poniŻej ceny, po której
je zakupi".
Obrót papierami wartoĘciowymi dokonuje si� na rynku niepublicznym bądę na rynku publicznym.
Obrót niepubliczny ma miejsce wtedy, gdy emisja skierowana jest do nie wi�cej niŻ 300 osób,
akcje udost�pniane są pracownikom na zasadach preferencyjnych lub proponowane jest nabycie ak-
cji w jednoosobowych spó"kach Skarby Pał
stwa w iloĘci nie mniejszej niŻ 10% akcji dla jednego na-
bywcy. Emisja i obrót niepubliczny regulowane są przepisami Kodeksu Cywilnego, Handlowego oraz
ustawy o obligacjach.
Znajdując si� w obrocie publicznym (tzn. gdy propozycja nabycia lub nabywanie emitowanych
w seriach papierów wartoĘciowych skierowana jest lub odbywa si� z udzia"em ponad 300 osób lub
II.2 Pakiet edukacyjno-informacyjny
nie oznaczonego adresata przy wykorzystaniu Ęrodków masowego przekazu), papiery wartoĘciowe
podlegają regulacjom Ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi.
Zarówno w przypadku obrotu niepublicznego, jak i publicznego papiery wartoĘciowe moŻna naby-
wa� na rynku pierwotnym i wtórnym.
O rynku pierwotnym mówimy wtedy, gdy nabycie papierów wartoĘciowych proponuje nam ich
emitent lub subemitent us"ugowy. Po raz pierwszy z rynkiem pierwotnym mamy do czynienia w mo-
mencie zak"adania spó"ki akcyjnej. W akcie za"oŻycielskim za"oŻyciele i pierwsi akcjonariusze dekla-
rują obj�cie pewnej liczby akcji. W celu pozyskania dodatkowych Ęrodków na rozwój spó"ka moŻe
przeprowadzi� kolejną emisj�. KaŻdy podmiot uprawniony do emisji poszczególnych rodzajów pa-
pierów moŻe emitowa� je wielokrotnie, chyba, Że w statucie zastrzeŻe inaczej. Niezb�dna jest tylko
uchwa"a WZA oraz rejestracja emisji w sądzie rejestrowym. Na rynku pierwotnym moŻe teŻ wystąpi�
pierwsza publiczna oferta. Akcje, które znajdowa"y si� wczeĘniej w obrocie prywatnym mogą by�
skierowane do szerokiego grona (ponad 300) inwestorów. Zgodnie z Prawem o publicznym obrocie
emitent zobowiązany jest do wprowadzenia papierów wartoĘciowych na rynek regulowany za po-
Ęrednictwem domu maklerskiego lub banku prowadzącego dzia"alnoĘ� maklerską. Oferowane na
rynku pierwotnym papiery mają sta"ą cen� emisyjną, która nie moŻe ulec zmianie aŻ do koł
ca okre-
su emisyjnego. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy inwestorzy zmuszeni są do przystąpienia do przetar-
gu na akcje emitenta. W celu zapewnienia powodzenia emisji emitenci cz�sto poszukują tzw. gwa-
ranta emisji, czyli subemitenta inwestycyjnego lub us"ugowego, który zobowiązuje si� na podstawie
umowy do nabycia na w"asny rachunek, w ca"oĘci bądę w cz�Ęci, oferowanych papierów, na które
nie z"oŻono zapisów w terminie.
Z rynkiem wtórnym mamy do czynienia wtedy, gdy papier wartoĘciowy po emisji i sprzedaŻy pierw-
szemu w"aĘcicielowi jest nast�pnie sprzedawany na rynku przez osoby inne niŻ emitent lub subemitent
us"ugowy, tzn. gdy obrót papierami odbywa si� mi�dzy inwestorami. Wtórny rynek charakteryzuje si�
tym, Że nie dokonuje si� tu zasilenie emitenta papierów wartoĘciowych w kapita". Rynek ten jest najwaŻ-
niejszym segmentem rynku papierów wartoĘciowych, poniewaŻ w"aĘnie na nim kszta"tuje si� rzeczywi-
sta cena papieru, odzwierciedlająca jego wartoĘ�. Jest teŻ naturalnym i logicznym uzupe"nieniem ryn-
ku pierwotnego, gdyŻ daje szans� nabywcy akcji na odsprzedanie ich w najbardziej odpowiednim dla
siebie momencie.
Obecnie w Polsce wtórny publiczny obrót papierami wartoĘciowymi organizują dwa rynki regulowa-
ne (dzia"ające na podstawie Ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi):
Gie"da Papierów WartoĘciowych w Warszawie, prowadząca obrót gie"dowy i Centralna
Tabela Ofert, prowadząca rynek pozagie"dowy. W związku z koniecznoĘcią dostosowania prawa
Rzeczypospolitej Polskiej do prawa obowiązującego w krajach Unii Europejskiej, zmieniona zosta"a
Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi, która po nowelizacji w styczniu 2001
roku wprowadzi"a nowy podzia" rynków regulowanych, wydzielając: urz�dowy rynek gie"dowy, rynek
nieurz�dowy gie"dowy oraz rynek nieurz�dowy pozagie"dowy. Pierwszy z nich podlega rozporządze-
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.3
niu Rady Ministrów. Dwa pozosta"e stosują si� do postanowieł
regulaminu obrotu obowiązującego
na kaŻdym z nich, przy czym zauwaŻy� tu naleŻy, Że rynek nieurz�dowy gie"dowy w zasadzie jest
jedynie zapisem w ustawie i dotąd nie zosta" powo"any.
Papiery wartoĘciowe b�dące przedmiot obrotu
Przedmiotem obrotu na rynku gie"dowym są:
akcje,
obligacje
certyfikaty inwestycyjne
opcje
warranty
kontrakty futures
commercial papers
listy zastawne.
Maklerzy
M
a
k
l
e
r
z
y
i Doradcy
i
D
o
r
a
d
c
y
KOMISJA PAPIERÓW
K
O
M
I
S
J
A
P
A
P
I
E
R
Ó
W
Inwestycyjni
I
n
w
e
s
t
y
c
y
j
n
i
WARTOŚCIOWYCH
W
A
R
T
O
Ś
C
I
O
W
Y
C
H
Krajowy Depozyt
K
r
a
j
o
w
y
D
e
p
o
z
y
t
Papierów
P
a
p
i
e
r
ó
w
Wartościowych
W
a
r
t
o
ś
c
i
o
w
y
c
h
RYNKI REGULOWANE
R
Y
N
K
I
R
E
G
U
L
O
W
A
N
E
Emitenci
E
m
i
t
e
n
c
i
Procedury rozliczeniowe
Warszawska Centralna
W
a
r
s
z
a
w
s
k
a
C
e
n
t
r
a
l
n
a
Systemy księgowania
Giełda Papierów Tabela
G
i
e
ł
d
a
P
a
p
i
e
r
ó
w
T
a
b
e
l
a
Działalność powiernicza
Wartościowych Ofert
W
a
r
t
o
ś
c
i
o
w
y
c
h
O
f
e
r
t
Fundusz gwarancyjny
S.A. S.A.
S
.
A
.
S
.
A
.
Domy maklerskie
D
o
m
y
m
a
k
l
e
r
s
k
i
e
Członkostwo Notowania
Obrót Nadzór rynkowy
Inwestorzy
I
n
w
e
s
t
o
r
z
y
(m.in. Fundusze inwestycyjne,
(
m
.
i
n
.
F
u
n
d
u
s
z
e
i
n
w
e
s
t
y
c
y
j
n
e
,
fundusze emerytalne)
f
u
n
d
u
s
z
e
e
m
e
r
y
t
a
l
n
e
)
II.4 Pakiet edukacyjno-informacyjny
Instytucje Rynku
Kapita"owego
2
2.1. Komisja Papierów WartoĘciowych i Gie"d
Komisja Papierów WartoĘciowych i Gie"d utworzona w 1991 r. jest centralnym organem admini-
stracji rządowej w sprawach: publicznego obrotu papierami wartoĘciowymi, dzia"alnoĘci gie"d
towarowych, gie"dowych izb rozrachunkowych, maklerów gie"d towarowych oraz podmiotów
prowadzących przedsi�biorstwa maklerskie na rynku towarów gie"dowych. Nadzór nad Komisją
sprawuje Prezes Rady Ministrów. Organizacj� Komisji, urz�du Komisji oraz sposób podejmo-
wania uchwa" przez Komisj� okreĘla statut uchwalany przez Komisj� i zatwierdzany przez Pre-
zesa Rady Ministrów w drodze rozporządzenia.
W sk"ad Komisji wchodzą: przewodniczący, dwóch zast�pców przewodniczącego i szeĘciu
cz"onków. Przewodniczącego Komisji powo"uje i odwo"uje Prezes Rady Ministrów na wspólny
wniosek Ministra Finansów i Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Zast�pców Przewodniczą-
cego Komisji powo"uje i odwo"uje Prezes Rady Ministrów na wniosek Przewodniczącego Komi-
sji. Cz"onkami Komisji są przedstawiciele: Ministra Finansów, Ministra Gospodarki, Ministra Rol-
nictwa i Gospodarki �ywnoĘciowej, Ministra Skarbu Pał
stwa, Prezesa Narodowego Banku Pol-
skiego, Prezesa Urz�du Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Komisja Papierów WartoĘciowych i Gie"d sprawuje swoje funkcje za pomocą Urz�du, w sk"ad
którego wchodzą: Sekretariat Komisji, Departament Prawny, Departament Spó"ek Publicznych
i Finansów, Departament Domów Maklerskich, Departament Funduszy Inwestycyjnych, Depar-
tament Nadzoru Rynku. W trakcie swoich posiedzeł
, odbywających si� 2 do 3 razy w miesiącu,
Komisja podejmuje w zakresie swojej w"aĘciwoĘci uchwa"y, w sprawach indywidualnych wyda-
je decyzje administracyjne. Komisja moŻe nak"ada� kary pieni�Żne. NaleŻnoĘci z tytu"u nak"a-
danych kar pieni�Żnych stanowią dochód budŻetu pał
stwa.
Do zadał
Komisji naleŻy:
sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem regu" uczciwego obrotu oraz nad zapewnieniem
powszechnego dost�pu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartoĘciowych,
inspirowanie, organizowanie i podejmowanie dzia"ał
zapewniających sprawne funkcjonowa-
nie rynku papierów wartoĘciowych oraz ochron� inwestorów,
wspó"dzia"anie z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz
instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu w zakresie kszta"towania polityki gospodar-
czej pał
stwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartoĘciowych,
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.5
 upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartoĘciowych,
przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów
wartoĘciowych,
podejmowanie innych dzia"ał
przewidzianych przepisami ustawy.
Do g"ównych zadał
Komisji naleŻy sta"y nadzór nad publicznym obrotem papierami wartoĘcio-
wymi. Nadzór ten dotyczy instytucji rynku kapita"owego: gie"dy, rynku pozagie"dowego, depo-
zytu papierów wartoĘciowych, domów maklerskich, banków prowadzących rachunki papierów
wartoĘciowych, towarzystw funduszy inwestycyjnych. W stosunku do tych instytucji Komisja ma
prawo do prowadzenia post�pował
administracyjnych i podejmowania stosowanych decyzji.
Uprawnieni przedstawiciele Komisji mają prawo wst�pu do siedziby podmiotów i ich lokali,
wglądu do ksiąg, dokumentów i innych noĘników informacji oraz zbierania pisemnych lub ust-
nych wyjaĘnieł
. Na pisemne Żądanie Komisji zarząd spó"ki prowadzącej gie"d� jest obowiąza-
ny do zwo"ania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub umieszczania spraw
w porządku obrad walnego zgromadzenia.
W stosunku do domów maklerskich, towarzystw funduszy inwestycyjnych Komisja ma ustawo-
we uprawnienia do nak"adania kar pieni�Żnych do wysokoĘci 500 tys. z", a takŻe cofni�cia ze-
zwolenia lub do ograniczenia zakresu dozwolonych czynnoĘci.
Komisja sprawuje nadzór nad osobami posiadającymi licencje maklerskie bądę doradcy inwe-
stycyjnego. Komisja moŻe skreĘli� z listy maklera lub doradc� lub zawiesi� uprawnienia na
okres od 3 do 6 miesi�cy, jeŻeli zostanie stwierdzone, Że wykonują oni swoje zawody nienale-
Życie lub z naruszeniem prawa.
Komisja sprawuje nadzór w zakresie wykorzystywania i ujawniania informacji poufnej, manipu-
lowania cenami papierów wartoĘciowych, a takŻe wchodzenia w porozumienia mające na celu
sztuczne podwyŻszanie lub obniŻanie cen notowanych na rynku papierów wartoĘciowych.
W celu kszta"towania i dalszego rozwoju rynku kapita"owego w Polsce KPWiG wspó"pracuje
z organami w"adzy i administracji pał
stwowej oraz uczestnikami rynku kapita"owego. Komisja
jest cz"onkiem Mi�dzynarodowej Organizacji Komisji Papierów WartoĘciowych, która skupia in-
stytucje regulujące i nadzorujące rynki papierów wartoĘciowych ze wszystkich krajów o rozwi-
ni�tych rynkach.
Rolą Komisji jest dzia"anie zapewniające wszystkim inwestorom na rynku publicznym otrzymy-
wanie od emitentów wszelkich niezb�dnych informacji z gwarancją ich prawid"owoĘci. W tym
zakresie KPWiG  w stosunku do emitenta  jest reprezentantem inwestorów. Komisja spe"nia
swoją rol� reprezentanta inwestorów w dwojaki sposób: przez wype"nianie ustawowych obo-
wiązków oraz np. przez interwencj� w konkretnych sytuacjach. W przypadku gdy emitent nie
wykonuje obowiązków informacyjnych lub wykonuje je nienaleŻycie Komisja moŻe wyda� decy-
zj� o wykluczeniu papierów wartoĘciowych z publicznego obrotu lub na"oŻy� kar� pieni�Żną.
Komisja decyduje o wprowadzeniu papierów wartoĘciowych do publicznego obrotu. Wprowa-
dzenie ma charakter decyzji administracyjnej i odbywa si� na podstawie wniosku lub zawiado-
mienia, które moŻe by� z"oŻone do Komisji m.in. gdy:
obrót papierami wartoĘciowymi ma si� odbywa� na nieurz�dowym rynku pozagie"dowym,
II.6 Pakiet edukacyjno-informacyjny
 emitentem jest spó"ka, której akcje są notowane na urz�dowym rynku gie"dowym, jeŻeli spó"-
ka ta podlega nieprzerwanie przez co najmniej 18 miesi�cy obowiązkom informacyjnym.
Zawiadomienie powinno by� z"oŻone do Komisji najpóęniej na 30 dni przed rozpocz�ciem sub-
skrypcji, sprzedaŻy lub obrotu papierami wartoĘciowymi. Komisja moŻe najpóęniej na 16 dni
przed rozpocz�ciem subskrypcji, sprzedaŻy lub obrotu zg"osi� sprzeciw co do wprowadzania
papierów wartoĘciowych na podstawie zawiadomienia.
Na wniosek emitenta Komisja moŻe wyda� decyzj� o wykluczeniu jego akcji z publicznego ob-
rotu. Wniosek moŻe by� z"oŻony, jeŻeli walne zgromadzenie wi�kszoĘcią 4/5 g"osów oddanych
w obecnoĘci akcjonariuszy reprezentujących przynajmniej po"ow� kapita"u akcyjnego podj�"o
uchwa"� o wycofaniu akcji z publicznego obrotu.
Komisja udziela zezwoleł
na prowadzenie dzia"alnoĘci maklerskiej. MoŻe ponadto zezwoli� na
czas okreĘlony domowi maklerskiemu lub bankowi prowadzącemu dzia"alnoĘ� maklerską na
prowadzenie poza rynkiem regulowanym wtórnego obrotu papierami wartoĘciowymi dopusz-
czonymi do publicznego obrotu oraz zezwoli� na przeniesienie papierów wartoĘciowych poza
rynkiem regulowanym.
Komisja moŻe zezwoli�, aby papiery wartoĘciowe jednego rodzaju danego emitenta b�dące
przedmiotem obrotu na jednej gie"dzie lub rynku pozagie"dowym z siedzibą na obszarze Rze-
czypospolitej Polskiej mogą by� jednoczeĘnie przedmiotem obrotu na innej gie"dzie lub innym
rynku pozagie"dowym.
Za zezwoleniem Komisji i na warunkach w nim okreĘlonych przedmiotem obrotu na rynku regu-
lowanym mogą by� prawa majątkowe nie b�dące papierami wartoĘciowymi w rozumieniu usta-
wy, a w szczególnoĘci prawa majątkowe, których cena rynkowa zaleŻy bezpoĘrednio lub po-
Ęrednio od ceny rynkowej walut obcych lub od zmiany wysokoĘci stóp procentowych.
Komisja zatwierdza zmiany w statucie i regulaminie Gie"dy Papierów WartoĘciowych, Krajowego
Depozytu Papierów WartoĘciowych oraz udziela zezwoleł
na prowadzenie rynku pozagie"dowe-
go, a takŻe zatwierdza statut i regulamin spó"ki prowadzącej rynek pozagie"dowy. Komisja za-
twierdza regulamin funkcjonowania systemu rekompensat lub wyp"at rekompensat z tego syste-
mu oraz regulamin okreĘlający sposób tworzenia i wykorzystywania funduszu rozliczeniowego.
2.2. Krajowy Depozyt Papierów WartoĘciowych S.A.
Krajowy Depozyt Papierów WartoĘciowych w Warszawie S.A. funkcjonuje jako samodzielny
podmiot od 1994 r. Od utworzenia GPW w 1991 r. do 1994 r. funkcjonowa" jako dzia" Gie"dy Pa-
pierów WartoĘciowych. KDPW S.A. dzia"a w szczególnoĘci na podstawie Kodeksu spó"ek Han-
dlowych, ustawy  Prawo o publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi oraz przepisów wy-
konawczych do niej, Regulaminu Krajowego Depozytu Papierów WartoĘciowych S.A., a takŻe
postanowieł
statutu spó"ki.
Akcjonariuszami KDPW S.A. mogą by� wy"ącznie: spó"ki prowadzące gie"d� papierów wartoĘcio-
wych, domy maklerskie, spó"ki prowadzące rynek pozagie"dowy, Skarb Pał
stwa, Narodowy Bank
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.7
Polski oraz banki. Kapita" zak"adowy KDPW S.A. wynosi 21 000 000 z" i jest podzielony na
21 000 akcji o wartoĘci nominalnej 1 000 z" kaŻda. Akcje są wy"ącznie imienne i nie dają prawa
do dywidendy. Organami KDPW S.A. są: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza, zwana  Radą
Depozytu , Zarząd zwany  Zarządem Depozytu .
Jedną z funkcji spó"ki jest prowadzenie depozytu papierów wartoĘciowych, które polega na: re-
jestrowaniu papierów wartoĘciowych dopuszczonych do publicznego obrotu, nadzorowaniu
zgodnoĘci wielkoĘci emisji z liczbą papierów wartoĘciowych znajdujących si� w obrocie, obs"u-
dze realizacji zobowiązał
emitentów wobec uprawnionych z papierów wartoĘciowych, rozlicza-
niu transakcji zawieranych na rynku papierów wartoĘciowych i innych instrumentów finanso-
wych, organizacji i zarządzaniu systemem zabezpieczającym rozliczenia transakcji. Do zadał

depozytu naleŻy równieŻ tworzenie, organizacja i zarządzanie obowiązkowym systemem re-
kompensat.
Papierom danej emisji dającym takie same uprawnienia i posiadającym ten sam status w pu-
blicznym obrocie depozyt nadaje odr�bne oznaczenie zwane kodem. Emitent nie moŻe róŻnico-
wa� praw z papierów oznaczonych tym samym kodem, chyba Że charakter operacji umoŻliwia
jej wykonanie w stosunku do cz�Ęci papierów wartoĘciowych, a nie zachodzą przeszkody praw-
ne i nie powstaje zagroŻenie bezpieczeł
stwa depozytu papierów i bezpieczeł
stwa obrotu.
KDPW S.A. rejestruje papiery wartoĘciowe na kontach depozytowych i rachunkach papierów
wartoĘciowych. Uczestnikami depozytu mogą by" podmioty, których przedmiot przedsi�bior-
stwa obejmuje prowadzenie rachunków papierów wartoĘciowych, emitenci papierów wartoĘcio-
wych dopuszczonych do obrotu publicznego, inne krajowe instytucje finansowe, jeŻeli ich
uczestnictwo ma na celu wspó"dzia"anie z Krajowym Depozytem w zakresie wykonywania za-
dał
Krajowego Depozytu. Za zgodą Komisji, na warunkach przez nią okreĘlonych, uczestnika-
mi mogą by� osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne z siedzibą poza obszarem Rze-
czypospolitej Polskiej, wykonujące zadania w zakresie centralnej rejestracji papierów warto-
Ęciowych lub rozliczania transakcji zawieranych w obrocie papierami wartoĘciowymi. Podmiot,
który zawar" umow� o uczestnictwo moŻe by� uczestnikiem bezpoĘrednim albo poĘrednim.
Uczestnik bezpoĘredni dzia"a samodzielnie wobec Krajowego Depozytu i innych uczestników.
W zakresie publicznego obrotu uczestnik poĘredni dzia"a wobec Krajowego Depozytu i innych
uczestników za poĘrednictwem uczestnika bezpoĘredniego.
KDPW S.A. dokonuje podzia"u akcji (split) w sytuacji obniŻenia wartoĘci nominalnej akcji, asy-
milacji emisji w przypadku kolejnych emisji akcji, obs"uguje wyp"at� dywidendy z akcji i odse-
tek z d"uŻnych papierów wartoĘciowych. Za poĘrednictwem KDPW S.A. przeprowadza si� ob-
s"ug� p"atnego i niep"atnego prawa poboru, subskrypcji akcji nowej emisji, wykupu papierów
d"uŻnych, wystawiania Ęwiadectw depozytowych.
W systemie depozytowo-rozliczeniowym dokonywane są operacje na papierach wartoĘcio-
wych, których skutkiem jest odzwierciedlenie zmiany treĘci praw i innych cech papierów warto-
Ęciowych lub emisji papierów wartoĘciowych. Operacjami tymi są: wymiana papierów warto-
Ęciowych, asymilacja papierów wartoĘciowych, konwersja papierów wartoĘciowych, zamiana
papierów wartoĘciowych, wycofanie papierów wartoĘciowych z depozytu, zasilenie rachunku,
transfer portfela i transfer papierów wartoĘciowych.
II.8 Pakiet edukacyjno-informacyjny
Rozliczenie transakcji w KDPW S.A. polega na spe"nieniu przez stron� transakcji Ęwiadczenia
w wysokoĘci stanowiącej nadwyŻk� ponad wartoĘ� naleŻnego jej Ęwiadczenia pieni�Żnego lub
niepieni�Żnego, którego obowiązek spe"nienia przez uczestnika powstaje z chwilą zawarcia
transakcji. Proces rozliczenia transakcji obejmuje kompensacj� zobowiązał
pieni�Żnych oraz
pe"ną kontrol� rozliczeł
pieni�Żnych w banku rozliczeniowym. W celu zabezpieczenia rozliczeł

KDPW organizuje i zarządza systemem gwarantującym prawid"owe wykonanie zobowiązał
wy-
nikających z transakcji zawartych przez uczestników, a w szczególnoĘci zarządza funduszem
rozliczeniowym, który tworzony jest z wp"at uczestników. �rodki Funduszu Rozliczeniowego s"u-
Żą zapewnieniu rozliczania transakcji zawieranych przez domy maklerskie i banki prowadzące
dzia"alnoĘ� maklerską na rynku regulowanym, w zakresie okreĘlonym w regulaminie Funduszu
Rozliczeniowego.
W celu zabezpieczenia p"ynnoĘci rozliczeł
transakcji Krajowy Depozyt organizuje i zarządza
systemem poŻyczek papierów wartoĘciowych b�dących przedmiotem transakcji zawieranych
na rynku regulowanym.
W Krajowym Depozycie Papierów WartoĘciowych S.A. z wp"at powszechnych towarzystw eme-
rytalnych tworzy si� Fundusz Gwarancyjny. �rodki Funduszu Gwarancyjnego s"uŻą gwaranto-
waniu osiągania przez otwarte fundusze emerytalne minimalnego stopnia rentownoĘci okreĘlo-
nego we w"aĘciwych przepisach oraz pokryciu szkód powsta"ych w związku z zarządzaniem ty-
mi funduszami i reprezentowaniem ich przez powszechne towarzystwa emerytalne.
Krajowy Depozyt tworzy obowiązkowy system rekompensat w celu gromadzenia Ęrodków na
wyp"aty rekompensat inwestorom. System rekompensat ma na celu zapewnienie inwestorom
wyp"at, do wysokoĘci okreĘlonej ustawą Prawo o Publicznym Obrocie Papierami
WartoĘciowymi, Ęrodków pieni�Żnych zgromadzonych przez nich w domach maklerskich, w ich
oddzia"ach poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zrekompensowanie wartoĘci utraco-
nych papierów wartoĘciowych i praw majątkowych przys"ugujących inwestorom z tytu"u Ęwiad-
czonych na ich rzecz us"ug. Koszty prowadzenia systemu rekompensat oraz op"aty naleŻne
z tytulu zarządzania systemem rekompensat są pokrywane z aktywów tego systemu. Uczestni-
kami systemu są domy maklerskie oraz oddzia"y zagranicznych osób prawnych, o ile nie są
uczestnikami systemu rekompensat obowiązujacego w pał
stwie ich siedziby lub system re-
kompensat w pał
stwie ich siedziby nie zapewnia odszkodował
w wysokoĘci okreĘlonej w usta-
wie. Domy maklerskie wnoszą do systemu rekompensat obowiązkowe roczne wp"aty.
KDPW S.A. moŻe równieŻ obs"ugiwa� obrót papierami wartoĘciowymi nie dopuszczonymi do
publicznego obrotu. MoŻe prowadzi� rachunki pieni�Żne, dokonywa� rozliczeł
pieni�Żnych,
udziela� poŻyczek, uczestniczy� w rozrachunkach dokonywanych przez Narodowy Bank Polski
na zasadach stosowanych w przypadku rozrachunków mi�dzybankowych.
Do zadał
KDPW S.A. naleŻy ponadto: opracowanie procedur ewidencyjnych papierów warto-
Ęciowych, upowszechnianie informacji i prowadzenie dzia"ał
edukacyjnych dotyczących rynku
kapita"owego, rozliczanie wyp"at transferowych mi�dzy otwartymi funduszami emerytalnymi,
rozliczanie transakcji zawieranych na gie"dach energii oraz na gie"dach towarowych, a takŻe
wykonywanie czynnoĘci z tym związanych.
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.9
2.3. Gie"da Papierów WartoĘciowych w Warszawie S.A.
Gie"da Papierów WartoĘciowych w Warszawie S.A. powsta"a w kwietniu 1991 r. Za"oŻycielem jest
Skarb Pał
stwa, za który dzia"ają Minister Przekszta"ceł
W"asnoĘciowych w porozumieniu z Mini-
strem Finansów. Celem spó"ki jest organizowanie publicznego obrotu papierami wartoĘciowymi,
w tym promowanie obrotu papierami wartoĘciowymi i upowszechnianie informacji związanych z tym
obrotem. Zasady dzia"ania Gie"dy okreĘla: ustawa prawo o publicznym obrocie papierami warto-
Ęciowymi, Statut spó"ki oraz Regulamin GPW. Przedmiotem przedsi�biorstwa spó"ki jest prowadze-
nie gie"dy papierów wartoĘciowych. Kapita" zak"adowy gie"dy wynosi 42.000.000 z" i jest podzielony
na 60.000 akcji imiennych o wartoĘci nominalnej 700 z" kaŻda. Akcje mogą by� wy"ącznie imienne.
Akcjonariuszami gie"dy mogą by�: domy maklerskie, Skarb Pał
stwa, banki, zagraniczne osoby
prawne, o których mowa w art. 52 ustawy Prawo o Publicznym Obrocie Papierami WartoĘciowymi,
towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zak"ady ubezpieczeł
oraz emitenci papierów wartoĘciowych
dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na gie"dzie. Za zgodą Komisji akcje gie"dy mo-
gą nabywa� inne krajowe i zagraniczne osoby prawne podlegające nadzorowi Komisji lub w"aĘci-
wego organu nadzoru w pał
stwie naleŻącym do OECD lub w pał
stwie cz"onkowskim  pał
stwie
innym niŻ Rzeczypospolita Polska, które jest cz"onkiem Unii Europejskiej. Organami Gie"dy są: Wal-
ne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza zwana Radą Gie"dy, Zarząd zwany Zarządem Gie"dy.
Gie"da Papierów WartoĘciowych w Warszawie S.A. jest najbardziej znaczącą i spektakularną
cz�Ęcią rynku wtórnego. Gie"da traktowana jest jako miejsce: wyceny kapita"u, oceny moŻliwo-
Ęci rozwojowych podmiotów gospodarczych oraz miejsce stanowiące barometr gospodarki. Na
GPW funkcjonują trzy rynki: podstawowy, równoleg"y i wolny. Decyzj� o dopuszczeniu papieru
wartoĘciowego do obrotu gie"dowego podejmuje Rada Gie"dy, biorąc pod uwag� warunki zwią-
zane z rodzajem i statusem papieru wartoĘciowego, emitentem tego papieru (kapita" w"asny,
kapita" zak"adowy, zysk), liczbą i charakterem akcjonariuszy. NajwyŻsze kryteria dopuszczenio-
we są na rynku podstawowym. Rynek równoleg"y przeznaczony jest dla spó"ek o Ęredniej wiel-
koĘc, a rynek wolny dla spó"ek ma"ych posiadających potencja" wzrostu. Gie"da jest miejscem,
w którym dokonuje si�: wyceny kapita"u, oceny moŻliwoĘci rozwojowych podmiotów gospodar-
czych oraz miejsce stanowiące barometr gospodarki.
Rada Gie"dy wydaje decyzj� o dopuszczeniu papierów wartoĘciowych i instrumentów finanso-
wych do obrotu gie"dowego na podstawie pisemnego wniosku emitenta. W celu umoŻliwienia
uczestnikom obrotu gie"dowego dokonywania sta"ej oceny papierów wartoĘciowych emitenta,
obowiązany jest on dostarcza� Gie"dzie informacji, w zakresie i cz�stotliwoĘci okreĘlonej Regula-
minem Gie"dy. Warunki i tryb dopuszczenia obligacji emitowanych przez jednostki samorządu te-
rytorialnego, związki tych jednostek oraz m.st. Warszawy okreĘla Rada Gie"dy na wniosek Zarzą-
du Gie"dy. Rozwiązanie spó"ki powodują: uchwa"a Walnego Zgromadzenia o rozwiązaniu spó"ki,
og"oszenie upad"oĘci spó"ki. Rozwiązanie spó"ki nast�puje po przeprowadzeniu likwidacji.
Transakcje na GPW mogą zawiera� wy"ącznie domy maklerskie, banki prowadzące dzia"alnoĘ�
maklerską i zagraniczne osoby prawne b�dące cz"onkami gie"dy. Status cz"onka Gie"dy przy-
znaje Rada Gie"dy pod warunkiem, Że m.in. cz"onek jest akcjonariuszem gie"dy, jest osobą
prawną, jest uczestnikiem bezpoĘrednim Krajowego Depozytu Papierów WartoĘciowych.
II.10 Pakiet edukacyjno-informacyjny
Przedmiotem obrotu na gie"dzie mogą by� wy"ącznie papiery wartoĘciowe oraz instrumenty fi-
nansowe dopuszczone do obrotu gie"dowego. Przedmiotem obrotu gie"dowego mogą by� rów-
nieŻ obligacje skarbowe. Rada gie"dy moŻe dopuĘci� do obrotu gie"dowego akcje mimo nie-
spe"nienia warunków kapita"owych, jeŻeli uzna, Że obrót tymi akcjami moŻe osiągną� wielkoĘ�
zapewniającą odpowiednią p"ynnoĘ� i prawid"owy przebieg transakcji gie"dowych, a interes
uczestników obrotu nie b�dzie zagroŻony. Rada moŻe dopuĘci� inne niŻ akcje papiery warto-
Ęciowe oraz instrumenty finansowe, jeŻeli są one dopuszczone do obrotu publicznego, a ich
zbywalno� nie jest ograniczona.
SkutecznoĘ� dzia"ania gie"dy zaleŻy od nast�pujących warunków: koncentracja podaŻy i popy-
tu w celu kszta"towania powszechnego kursu papierów wartoĘciowych, bezpieczeł
stwo obrotu
oraz przejŻystoĘ�.
Na GPW wyst�pują trzy systemy notował
: system notował
ciąg"ych, system kursu jednolitego
z jednokrotnym wyznaczaniem kursu i system kursu jednolitego z dwukrotnym wyznaczaniem
kursu. Przy wyznaczaniu kursu otwarcia i kursu zamkni�cia w systemie notował
ciąg"ych oraz
kursu jednolitego stosuje si� nast�pujące zasady:
maksymalizacja wolumenu obrotu,
minimalizacja róŻnicy mi�dzy liczbą papierów wartoĘciowych w zleceniach sprzedaŻy i zlece-
niach kupna moŻliwych do zrealizowania po okreĘlonym kursie,
minimalizacja róŻnicy mi�dzy kursem okreĘlanym a kursem odniesienia.
W notowaniach opartych na jednolitym kursie obowiązuje zasada wyznaczania w trakcie sesji jed-
nej lub dwóch cen dla akcji spó"ki notowanej na gie"dzie. Kurs akcji moŻe róŻni� si� od kursu od-
niesienia najwyŻej o 10 % w systemie notował
z dwukrotnym okreĘleniem kursu jednolitego oraz
o 15 % w systemie z jednokrotnym okreĘlaniem kursu jednolitego. JeŻeli kurs akcji ustali si� mi�-
dzy wide"kami wówczas mamy do czynienia z tzw. rynkiem zrównowaŻonym. JeŻeli istnieje nie-
równowaga mi�dzy popytem i podaŻą i Żaden poziom ceny wewnątrz wide"ek nie odzwierciedla,
zgodnie z algorytmem ustalania kursu, zaistnia"ej sytuacji, to mamy do czynienia z rynkiem nie-
zrównowaŻonym. Przy ustalaniu kursu akcji zmieniane są wówczas ograniczenia wahał
lub kurs
ustalany jest na granicy wide"ek. Przed og"oszeniem kursu jednolitego, po zakoł
czeniu przyjmo-
wania zleceł
nast�puje interwencja, podczas której animatorzy rynku dokonują modyfikacji z"o-
Żonych przez siebie zleceł
w celu zwi�kszenia p"ynnoĘci papierów i zmniejszenia istniejącej nie-
równowagi. Dla papierów, dla których nie zawarto umowy o wykonywanie zadał
animatora rynku,
w czasie interwencji wszyscy cz"onkowie gie"dy mogą dokonywa� modyfikacji zleceł
.
Notowania ciąg"e rozpoczynają si� og"oszeniem kursu otwarcia a koł
czą og"oszeniem kursu
zamkni�cia. Kurs otwarcia i zamkni�cia ustalane są na podstawie zleceł
z limitem ceny lub zle-
ceł
nie zawierających limitu ceny. Zlecenia są realizowane wed"ug limitu ceny i kolejnoĘci przy-
j�cia. Najszybciej realizowane są zlecenia kupna z najwyŻszym limitem i zlecenia sprzedaŻy
z najniŻszym limitem. JeŻeli limit w zleceniach tego samego rodzaju jest na takim samym po-
ziomie, to o kolejnoĘci realizacji decyduje czas z"oŻenia zlecenia. Kurs otwarcia, kurs transak-
cyjny i kurs zamkni�cia moŻe róŻni� si� od kursu odniesienia najwyŻej o 15 % w przypadku ak-
cji i 5 pkt. procentowych w przypadku obligacji.
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.11
Na GPW przyjmowane są zlecenia kupna, sprzedaŻy  z limitem ceny oraz bez limitu (zlecenia
PKC oraz PCR). Zlecenia mogą zawiera� dodatkowe warunki wykonania t.j. minimalna wielkoĘ�
wykonania, limit aktywacji i wielkoĘ� ujawniana. Zlecenie bez okreĘlonej daty waŻnoĘci powin-
no zawiera� oznaczenie waŻnoĘci: do koł
ca sesji gie"dowej, waŻnoĘ� domyĘlna (waŻne bez-
terminowo), do pierwszego wykonania (waŻne do momentu zawarcia pierwszej transakcji, przy
czym nie zrealizowana cz�Ę� zlecenia traci waŻnoĘ�), wykonaj lub anuluj (waŻne do momentu
zawarcia pierwszej transakcji, przy czym zlecenie moŻe by� zrealizowane w ca"oĘci lub nie zo-
sta� zrealizowane w ogóle).
Podstawowym indeksem gie"dowym jest WIG, który odzwierciedla dochodowoĘ� inwestycji we
wszystkie akcje znajdujące si� w obrocie gie"dowym na rynku podstawowym. Udzia" kaŻdej
spó"ki w indeksie jest wprost proporcjonalny do wartoĘci rynkowej spó"ki.
2.4. Centralna Tabela Ofert S.A.
Centralna Tabela Ofert S.A. powsta"a w 1996 r. z inicjatywy Zespo"u Domów Maklerskich Związku
Banków Polskich z siedzibą w Warszawie  organizacji samorządowej przedsi�biorstw makler-
skich organizujących regulowany pozagie"dowy wtórny publiczny obrót papierami wartoĘciowymi.
Historia rynku pozagie"dowego si�ga 1991 r., w którym w ustawie prawo o publicznym obrocie
pojawi" si� zapis upowaŻniający Rad� Ministrów do wydania rozporządzenia okreĘlającego for-
my obrotu pozagie"dowego. W listopadzie w 1995 r., podczas zjazdu Związku Domów Makler-
skich, podj�to decyzj�, Że spó"ka zostanie powo"ana do Życia w styczniu 1996 r. Powstanie ryn-
ku pozagie"dowego wiąŻe si� z realizacją Programu Powszechnej Prywatyzacji.
Zasady dzia"ania rynku pozagie"dowego są okreĘlone: ustawą prawo o publicznym obrocie pa-
pierami wartoĘciowymi z dnia 21 sierpnia 1997 r., Statutem Spó"ki, Regulaminem obrotu uchwa-
lonym przez Rad� Nadzorczą CeTO S.A. uchwa"ą nr 57/98 z dnia 13 listopada 1998 r.
Przedmiotem przedsi�biorstwa spó"ki jest prowadzenie Centralnej Tabeli Ofert, jej obs"ugi ope-
racyjnej oraz prowadzenie innej dzia"alnoĘci wspierającej rozwój regulowanego rynku pozagie"-
dowego. Celem spó"ki jest organizowanie regulowanego pozagie"dowego publicznego obrotu
papierami wartoĘciowymi i innymi instrumentami finansowymi, w tym gromadzenie, przedsta-
wianie i udost�pnianie informacji o ofertach i transakcjach zawartych na regulowanym rynku
pozagie"dowym. W celu realizacji swojego przedmiotu przedsi�biorstwa spó"ka:
wypracowuje zasady post�powania uczestników regulowanego pozagie"dowego obrotu pa-
pierami wartoĘciowymi, samodzielnie lub we wspó"pracy z organami administracji rządowej,
instytucją rozliczeniową, gie"dami papierów wartoĘciowych i organizacjami samorządowymi
dzia"ającymi na rynku papierów wartoĘciowych,
przygotowuje regulacje niezb�dne do prawid"owego funkcjonowania regulowanego rynku
papierów wartoĘciowych,
wprowadza w Życie Kodeks Dobrej Praktyki Przedsi�biorstw Maklerskich, zapobiegający powstawa-
niu nieprawid"owoĘci w regulowanym pozagie"dowym publicznym obrocie papierami wartoĘciowymi,
tworzy i administruje infrastrukturą techniczną i organizacyjną niezb�dną do realizacji zadał
.
II.12 Pakiet edukacyjno-informacyjny
Kapita" zak"adowy CeTO S.A. wynosi 5 573 883 z" i dzieli si� na 5 573 883 akcje imienne o warto-
Ęci nominalnej 1 z" kaŻda. Akcje spó"ki są wy"ącznie akcjami imiennymi zwyk"ymi. Akcjonariusza-
mi spó"ki mogą by�: domy maklerskie, banki, zagraniczne osoby prawne, o których mowa w art.
52 ustawy Prawo o Publicznym Obrocie Papierami WartoĘciowymi, towarzystwa funduszy inwe-
stycyjnych, zak"ady ubezpieczeł
i emitenci papierów dopuszczonych do publicznego obrotu. Za
zgodą Komisji akcje spó"ki mogą nabywa� inne krajowe i zagraniczne osoby prawne. CeTO S.A.
w odróŻnieniu od GPW ma prawo wyp"aca� swoim akcjonariuszom dywidend� z wypracowanego
zysku. W"adzami spó"ki są: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza i Zarząd. Rada Nadzorcza
uchwala regulamin obrotu na tym rynku i dopuszcza papiery wartoĘciowe do obrotu.
Stronami transakcji zawieranych na rynku pozagie"dowym mogą by� domy maklerskie, banki
prowadzące dzia"alnoĘ� maklerską lub zagraniczne osoby prawne z art. 52 ustawy Prawo o
Publicznym Obrocie Papierami WartoĘciowymi. Na warunkach okreĘlonych w regulaminie obro-
tu stronami transakcji zawieranych na rynku pozagie"dowym mogą by� równieŻ inne podmioty
jeŻeli są uczestnikami KDPW oraz nabywają papiery wartoĘciowe we w"asnym imieniu i na w"a-
sny rachunek.
2.5. Domy Maklerskie.
Zgodnie z ustawą prawo o publicznym obrocie papiery dopuszczone do publicznego obrotu mo-
gą by� przedmiotem obrotu dokonywanego na rynku regulowanym, wy"ącznie za poĘrednictwem
domów maklerskich. KaŻdy inwestor uczestniczący w publicznym obrocie na rynku regulowanym
powinien otworzy� rachunek papierów wartoĘciowych w domu maklerskim lub banku prowadzą-
cym rachunki papierów wartoĘciowych. Jedynie papiery emitowane przez Skarb Pał
stwa lub Na-
rodowy Bank Polski mogą by� przedmiotem obrotu bez poĘrednictwa domów maklerskich. Dom
maklerski zawiera z klientem umow� o Ęwiadczenie us"ug brokerskich, w której zobowiązuje si�
do zawierania umów zlecenia nabycia lub zbycia papierów wartoĘciowych. Umowy powinny by�
zawarte w formie pisemnej pod rygorem niewaŻnoĘci. Dom maklerski dzia"a na rynku kapita"o-
wym zawsze we w"asnym imieniu, na rachunek klienta albo na rachunek w"asny.
Dzia"alnoĘ� maklerska moŻe by� prowadzona przez banki w formie spó"ek akcyjnych oraz za-
graniczne osoby prawne prowadzące dzia"alnoĘ� maklerską na terytorium pał
stwa cz"onkow-
skiego lub pał
stwa naleŻącego do OECD lub WTO. Zagraniczne osoby prawne prowadzące
dzia"alnoĘ� maklerską na terytorium pał
stwa cz"onkowskiego mogą prowadzi� taką dzia"al-
noĘ� na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w formie oddzia"u lub bez koniecznoĘci otwiera-
nia oddzia"u, przy wykorzystania Ęrodka porozumiewania si� na odleg"oĘ�, ze swej siedziby lub
oddzia"u. Akcje domów maklerskich mogą by� wy"ącznie imienne, chyba Że są dopuszczone
do publicznego obrotu. Zap"ata za obejmowane lub nabywane akcje domu maklerskiego, któ-
re nie zosta"y dopuszczone do publicznego obrotu nie moŻe pochodzi� z kredytów ani ze ęró-
de" nieudokumentowanych. Osoba prawna moŻe by� jednoosobowym za"oŻycielem domu ma-
klerskiego. Dom maklerski nie moŻe posiada� akcji innego domu maklerskiego, chyba Że okre-
Ęlony w zezwoleniu zakres czynnoĘci kaŻdego z tych domów jest odmienny lub domy
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.13
maklerskie "ączą si�. Zakazane jest posiadanie akcji wi�cej niŻ jednego domu maklerskiego.
Dopuszczalne jest posiadanie akcji wi�cej niŻ jednego banku prowadzącego dzia"alnoĘ� ma-
klerską lub banku prowadzącego rachunki. Zakaz ten nie zostaje naruszony w przypadkach:
nabycia lub obj�cia akcji dokonywanego w przypadku "ączenia si� domów maklerskich, naby-
cia lub obj�cia akcji domu maklerskiego dopuszczonych do publicznego obrotu przez podmiot
nie b�dący domem maklerskim. Dzia"alnoĘ� maklerska prowadzona w ramach banku wymaga
wydzielenia organizacyjnego i finansowego, które polega na: prowadzeniu dzia"alnoĘci wy"ącz-
nie w formie odr�bnej jednostki organizacyjnej banku, w pomieszczeniach, stanowiskach i za
pomocą urządzeł
wydzielonych wy"ącznie do tej dzia"alnoĘci, prowadzeniu odr�bnych ksiąg
rachunkowych i sporządzaniu odr�bnych sprawozdał
finansowych.
Na prowadzenie dzia"alnoĘci maklerskiej na wniosek zainteresowanego podmiotu musi by�
wydane zezwolenie Komisji. CzynnoĘciami związanymi z obrotem papierami wartoĘciowymi
dopuszczonymi do publicznego obrotu są:
oferowanie papierów wartoĘciowych,
nabywanie i zbywanie papierów wartoĘciowych na cudzy rachunek,
nabywanie lub zbywanie papierów wartoĘciowych na w"asny rachunek w celu realizacji zadał

związanych z organizacją rynku regulowanego,
zarządzanie cudzym pakietem papierów wartoĘciowych na zlecenie,
doradztwo w zakresie obrotu papierami wartoĘciowymi,
prowadzenie rachunków papierów wartoĘciowych i rachunków pieni�Żnych s"uŻących do ich
realizacji,
poĘrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartoĘciowych b�dących w obrocie na
zagranicznych rynkach regulowanych,
podejmowanie czynnoĘci faktycznych i prawnych związanych z obs"ugą towarzystw funduszy
inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw emerytalnych i funduszy emerytalnych,
dokonywanie czynnoĘci związancych z obrotem prawami majątkowymi,
dokonywanie czynnoĘci związanych z obrotem towarami gie"dowymi.
Oferowanie papierów wartoĘciowych w obrocie pierwotnym lub pierwszej ofercie publicznej de-
finiowane jest jako poĘrednictwo w zbywaniu zarówno przez emitenta, jak i wprowadzającego
papiery wartoĘciowe. Rola domu maklerskiego moŻe polega� na poĘrednictwie w z"oŻeniu do
Komisji stosownych dokumentów i udost�pnieniu sieci dystrybucyjnej, za poĘrednictwem któ-
rej zostaną sprzedane papiery. MoŻe polega� równieŻ na wspó"uczestniczeniu w tworzeniu
okreĘlonego standardu emisji. Ustawa okreĘla dwa rodzaje wspó"uczestnictwa, związane
z umową o subemisj� inwestycyjną lub subemisj� us"ugową. Zawarcie takiej umowy wymaga
stosownego upowaŻnienia w uchwale podj�tej przez w"aĘciwy organ stanowiący emitenta,
a w przypadku spó"ki akcyjnej  w uchwale walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
Zarządzaniem cudzym pakietem papierów wartoĘciowych na zlecenie jest odp"atne podejmo-
wanie i realizacja decyzji inwestycyjnych na rachunek zleceniodawcy w ramach pozostawio-
nych przez zleceniodawc� do dyspozycji zarządzającego Ęrodków pieni�Żnych i papierów za-
pisanych na rachunkach zleceniodawcy. Doradztwem jest odp"atne udzielanie pisemnej lub
II.14 Pakiet edukacyjno-informacyjny
ustnej rekomendacji nabycia lub zbycia oznaczonych papierów wartoĘciowych albo powstrzy-
mania si� od zawarcia transakcji dotyczącej tych papierów.
Oprócz powyŻej wymienionych czynnoĘci, na wykonywanie których wymagana jest zgoda Ko-
misji ustawa prawo o publicznym obrocie okreĘla czynnoĘci, których wykonywanie przez dom
maklerski nie wymaga zezwolenia. Do czynnoĘci tych naleŻą:
przygotowywanie analizy celowoĘci i sposobu pozyskiwania kapita"u oraz czynników wp"ywa-
jących na wybór sposobu pozyskania kapita"u przez zleceniodawc�,
przygotowywanie analizy celowoĘci wprowadzenia i sposobu wprowadzenia do publicznego
obrotu okreĘlonych papierów wartoĘciowych zleceniodawcy,
przygotowanie analizy skutków i kosztów emisji lub wprowadzenia do publicznego obrotu
okreĘlonych papierów wartoĘciowych,
sporządzanie prospektu emisyjnego,
nabywanie lub zbywanie papierów wartoĘciowych na w"asny rachunek w celu realizacji umów
o subemisje inwestycyjne lub us"ugowe,
podejmowanie czynnoĘci faktycznych i prawnych, których celem jest realizacja umów o sub-
emisje inwestycyjne lub us"ugowe,
reprezentowanie posiadaczy papierów wartoĘciowych wobec emitentów tych papierów.
Dom maklerski wykonuje swoją dzia"alnoĘ� za poĘrednictwem maklerów oraz doradców inwe-
stycyjnych. Maklerem oraz doradcą moŻe by� osoba fizyczna, wpisana na list� maklerów lub
doradców prowadzoną przez Komisj�. Makler oraz doradca musi mie� pe"ną zdolnoĘ� do czyn-
noĘci prawnych, musi korzysta� z pe"ni praw publicznych, nie by� karany za przest�pstwa prze-
ciwko mieniu, przeciwko dokumentom, za przest�pstwa gospodarcze, za fa"szowanie pieni�-
dzy, papierów wartoĘciowych, znaków urz�dowych, za przest�pstwa skarbowe i przest�pstwa
związane z publicznym obrotem papierami wartoĘciowymi. Musi mie� zdany egzamin przed Ko-
misją Egzaminacyjną dla Doradców lub Maklerów Papierów WartoĘciowych. Dom maklerski jest
obowiązany zatrudni� co najmniej jednego maklera do wykonywania kaŻdej z czynnoĘci domu
maklerskiego, na które jest wymagane uzyskanie zgody Komisji. Do dokonywania czynnoĘci
związanych z obrotem prawami majątkowymi i z obrotem towarami gie"dowymi zobowiązany
jest zatrudni� dwóch doradców. Do doradztwa w zakresie obrotu papierami wartoĘciowymi
dom maklerski powinien zatrudni� jednego doradc�.
Zezwolenie na prowadzenie dzia"alnoĘci maklerskiej wydaje Komisja w terminie dwóch miesi�-
cy od z"oŻenia wniosku. Dom maklerski moŻe rozpoczą� dzia"alnoĘ� w zakresie innym niŻ
wskazany we wniosku, pod warunkiem zawiadomienia Komisji o rozpocz�ciu tej dzia"alnosci,
co najmniej na 30 dni przed dniem jej rozpocz�cia. Komisja udziela zezwolenia na prowadze-
nie dzia"alnoĘci maklerskiej zagranicznej osobie prawnej po zasi�gni�ciu pisemnej opinii orga-
nu nadzoru, który udzieli" zezwolenia na prowadzenie dzia"alnoĘci w pał
stwie siedziby tej oso-
by prawnej. O zamiarze rozpocz�cia dzia"alnoĘci w zakresie innym niŻ okreĘlony w zezwoleniu
zagraniczna osoba prawna powinna poinformowa� Komisj� nie póęniej niŻ na 3 miesiące przed
dniem jej rozpocz�cia.
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.15
Dom maklerski, bank prowadzący dzia"alnoĘ� maklerską oraz bank prowadzący rachunki pa-
pierów wartoĘciowych mogą utworzy� oddzia"y lub prowadzi� dzia"alnoĘ� na terytorium pał
-
stwa cz"onkowskiego. W związku z tym powinny zawiadomi� Komisj� nie póęniej niŻ na 3 mie-
siące przed przewidywaną datą rozpocz�cia dzia"alnoĘci.
Zezwolenie na prowadzenie dzia"alnoĘci maklerskiej wygasa z chwilą otwarcia likwidacji lub
og"oszenia upad"oĘci domu maklerskiego lub w przypdaku nierozpocz�cia dzia"alnoĘci makler-
skiej w terminie okreĘlonym w zezwoleniu. W przypadku wygaĘni�cia lub cofni�cia zezwolenia
Komisja moŻe nakaza� przeniesienie rachunków papierów wartoĘciowych i rachunków pieni�Ż-
nych do innego domu maklerskiego albo banku prowadzącego rachunki. Spó"ka, która zaprze-
sta"a prowadzenia dzia"alnoĘci maklerskiej ma obowiązek archiwizowania i przechowywania
przez 5 lat dokumentów oraz innych noĘników informacji związanych z prowadzeniem tej dzia-
"alnoĘci.
II.16 Pakiet edukacyjno-informacyjny
Instrumenty Rynku
Kapita"owego
3
3.1. Akcje
Akcja jest papierem wartoĘciowym wyraŻającym cz�Ę� kapita"u akcyjnego spó"ki. WielkoĘ� po-
siadanego przez akcjonariuszy kapita"u spó"ki zaleŻy od liczby nabytych akcji. KaŻdy akcjona-
riusz odpowiada za zobowiązania spó"ki akcyjnej jedynie do wysokoĘci wp"aconego kapita"u.
Przy akcjach mamy do czynienia z trzema cenami:
ceną nominalną, która ustalona jest w statucie spó"ki,
ceną rynkową, ustaloną na gie"dzie, na rynku pozagie"dowym lub na rynku transakcji prywatnych,
ceną emisyjną, która pojawia si� w przypadku sprzedaŻy, subskrypcji akcji na rynku pierwot-
nym. RóŻnica pomi�dzy ceną emisyjną a nominalną danej akcji zasila kapita" zapasowy spó"-
ki. Kapita" akcyjny i zapasowy stanowią grup� kapita"ów w"asnych przedsi�biorstwa.
Ze wzgl�du na rodzaj i zakres uprawnieł
przypisanych do akcji rozróŻniamy:
akcje zwyk"e, nabywcy takich akcji posiadają równe prawa co do dywidendy, liczby g"osów
na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, udzia"u w majątku firmy w przypadku jej likwidacji,
akcje uprzywilejowane, uprzywilejowanie moŻe dotyczy� liczby g"osów przypadających na
zgromadzeniu akcjonariuszy, wielkoĘci dywidendy i udzia"u w podziale majątku spó"ki w ra-
zie jej likwidacji, moŻliwe są równieŻ inne uprzywilejowania, np.: wy"ączne prawo poboru ak-
cji w przypadku podwyŻszania przez spó"k� kapita"u akcyjnego czy teŻ przyznanie akcjona-
riuszom prawa do akcji bezp"atnych, darmowych. Akcje uprzywilejowane co do g"osu muszą
by� akcjami imiennymi. Uprzywilejowanie co do dywidendy daje posiadaczowi akcji prawo
do otrzymania dywidendy przed posiadaczami akcji zwyk"ych, ewentualnie prawo do otrzy-
mania dywidendy za ubieg"e lata obrotowe, w których spó"ka dywidendy nie wyp"aca"a. Dy-
widenda moŻe by� wyp"acana przez spó"k� jedynie w razie wypracowania zysku. Przywilej co
do podzia"u majątku spó"ki polega na tym, Że akcje uprzywilejowane otrzymują przypadają-
cą na nie cz�Ę� kapita"u akcyjnego przed akcjami zwyk"ymi. Akcje uprzywilejowane co do dy-
widendy oraz podzia"u majątku mogą by� akcjami na okaziciela,
akcje gotówkowe i niepieni�Żne (aportowe)  akcje gotówkowe pokrywane są Ęrodkami
pieni�Żnymi, powinny by� op"acone przynajmniej w jednej czwartej cz�Ęci ich wartoĘci nomi-
nalnej, akcje niepieni�Żne pokrywane są wniesionym do spó"ki aportem rzeczowym i powin-
ny by� pokryte w ca"oĘci przed obj�ciem ich przez akcjonariuszy. Akcje aportowe muszą by�
imienne, nie mogą by� sprzedane ani zastawione przez okres dwóch lat od daty ich obj�cia.
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.17
Ze wzgl�du na charakter praw i obowiązków wynikających z akcji rozróŻniamy:
akcje imienne, które mogą by� wydawane przed pe"ną wp"atą przypadającej na nie cz�Ęci
kapita"u akcyjnego pod warunkiem uwidocznienia na nich kaŻdorazowej wp"aty. Przeniesie-
nie w"asnoĘci akcji imiennych wymaga pisemnego oĘwiadczenia umieszczonego na samej
akcji lub w osobnym dokumencie. ZbywalnoĘ� takich akcji moŻe by� ograniczona przez sta-
tut spó"ki. Informacje o akcjonariuszu (jego imi� i nazwisko) oraz przeniesienie akcji na inną
osob� wraz z data, wpisywane są do ksi�gi akcyjnej.
akcje na okaziciela, które nie mogą by� wydawane przed pe"ną wp"atą przypadającej na nie
cz�Ęci kapita"u akcyjnego, na dowód tej cz�Ęciowej wp"aty wydawane jest imienne Ęwiadec-
two tymczasowe. Zbycie takich akcji nie jest ograniczone, za akcjonariusza, w przypadku ak-
cji na okaziciela, uznaje si� ich posiadacza.
3.2. Obligacje
Obligacja jest papierem wartoĘciowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, Że jest
d"uŻnikiem w"aĘciciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje si� wobec niego do spe"nienia
okreĘlonych Ęwiadczeł
na zasadach ustalonych w warunkach emisji w wyznaczonym czasie.
Obligacje mogą by� emitowane przez:
podmioty prowadzące dzia"alnoĘ� gospodarczą, posiadające osobowoĘ� prawną,
gminy, powiaty, województwa, a takŻe związki tych jednostek oraz miasto sto"eczne Warszawa,
inne podmioty posiadające osobowoĘ� prawną, upowaŻnione do emisji obligacji na podsta-
wie innych ustaw,
instytucje finansowe, których cz"onkiem jest Rzeczpospolita Polska lub Narodowy Bank Pol-
ski, lub przynajmniej jedno z pał
stw naleŻących do Organizacji Wspó"pracy Gospodarczej
i Rozwoju (OECD), lub bank centralny takiego pał
stwa lub instytucje, z którymi Rzeczpospo-
lita Polska zawar"a umowy regulujące dzia"alnoĘ� takich instytucji na terenie Rzeczypospoli-
tej Polskiej i zawierające stosowne postanowienia dotyczące emisji obligacji,
Przy obligacjach mamy do czynienia z:
ceną emisyjną obligacji (wartoĘ� emisyjna obligacji), tzn. cena jaką musi zap"aci� pierwszy
nabywca obligacji (p"acona bezpoĘrednio emitentowi lub reprezentującemu go poĘredniko-
wi). Cena emisyjna obligacji moŻe by� równa cenie nominalnej (uwzgl�dnianej przy oblicza-
niu odsetek), moŻe by� od niej wyŻsza lub niŻsza,
ceną rynkową obligacji (wartoĘ� rynkowa obligacji), tj. ceną jaka wyst�puje w transakcjach
kupna i sprzedaŻy obligacji na gie"dzie lub rynku pozagie"dowym,
stopą procentową, wed"ug której oblicza si� oprocentowanie (kupon obligacji), tj. dochód na-
bywcy. Stopa procentowa moŻe by� sta"a dla ca"ego okresu waŻnoĘci (okresu poŻyczki) ob-
ligacji lub zmienna (np. jej wysokoĘ� moŻe zaleŻe� od oficjalnej stopy procentowej banku
centralnego, wielkoĘci inflacji, Ęredniej rentownoĘci przedsi�biorstw w danej branŻy, Ęredniej
wysokoĘci oprocentowania dla lokat 24-miesi�cznych itd.),
II.18 Pakiet edukacyjno-informacyjny
 ceną sp"aty (wartoĘ� obligacji w momencie wykupu). Najcz�Ęciej cena sp"aty jest równa wartoĘci
(cenie) nominalnej obligacji. W przypadku gdy jest wyŻsza, róŻnica stanowi premi� dla nabywcy,
sposobem i terminem sp"aty, który okreĘla warunki na jakich wierzyciel (nabywca obligacji)
moŻe odzyska� zainwestowany kapita".
Ze wzgl�du na rodzaj i charakter nadawanych ich posiadaczowi przywilejów obligacje moŻna
podzieli� na:
1. obligacje b�dące poĘwiadczeniem d"ugu, tu wyróŻniamy:
obligacje o sta"ym oprocentowaniu charakteryzujące si� wartoĘcią nominalną, zapewniające
obligatariuszowi sta"ą wielkoĘ� odsetek w odpowiednich terminach przez ca"y okres, aŻ do
wykupienia obligacji przez emitenta w ĘciĘle okreĘlonym czasie,
obligacje o zmiennej stopie procentowej, których oprocentowanie moŻe by� zmieniane co
pewien okres (stopa procentowa moŻe by� aktualizowana w stosunku do przyj�tej bazy, np.
stopy inflacji),
obligacje z kuponami zero, obligacje bezkuponowe, w przypadku których nabywcom obliga-
cji nie są wyp"acane odsetki a ich dochód wynika z róŻnicy pomi�dzy ceną zakupu obligacji
a ceną ich wykupu po up"ywie terminu na jaki zosta"y wyemitowane. RóŻnica ta moŻe przy-
bra� dwie formy:
nabywca p"aci za obligacj� kwot� niŻsza od wartoĘci nominalnej o wartoĘ� dyskon-
ta. W wysokoĘci dyskonta ukryte jest oprocentowanie obligacji, im wi�ksze jest
dyskonto, tym wyŻsze jest oprocentowanie obligacji, emitent wykupując obligacj�,
wyp"aca obligatariuszowi warto� nominalna obligacji, tym samym wyp"aca skapi-
talizowane odsetki,
nabywca p"aci za obligacje kwot� równą wartoĘci nominalnej, emitent wykupuje ob-
ligacje po cenie wyŻszej od ceny zakupu obligacji,
2. obligacje zamienne, które na okreĘlonych przez emitenta zasadach, warunkach i terminach
mogą zosta� zamienione na akcje danej spó"ki. Emitent obligacji zamiennych obowiązany
jest w warunkach emisji okreĘli� m.in. termin, w jakim moŻliwa b�dzie zamiana, sposób prze-
liczenia obligacji na akcje. W przypadku tych obligacji ich rynkowa cena, w sposób bezpo-
Ęredni, zwykle proporcjonalny, zaleŻy od ceny akcji danego emitenta. Cena obligacji zaleŻy
wi�c od wyników finansowych spó"ki, jej kondycji oraz perspektyw rozwoju. Obligacje za-
mienne nie mogą by� emitowane poniŻej wartoĘci nominalnej,
3. obligacje z prawem pierwszeł
stwa, które uprawniają obligatariuszy do subskrybowania
akcji spó"ki z pierwszeł
stwem przed jej akcjonariuszami,
4. obligacje przychodowe, które mogą przyznawa� ich posiadaczowi prawo do zaspokojenia
swoich roszczeł
z pierwszeł
stwem przed innymi wierzycielami emitenta. Uchwa"a o emisji
obligacji przychodowych powinna okreĘla� rodzaj i cel przedsi�wzi�cia, sposób obliczenia
przychodów, a takŻe wskazywa� do jakiej cz�Ęci przychodów z przedsi�wzi�cia lub majątku
z przedsi�wzi�cia s"uŻy obligatariuszom prawo pierwszeł
stwa.
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.19
WartoĘ� nominalna obligacji okreĘlana jest przez emitującego obligacje i oznacza kwot�, którą
nabywca obligacji otrzyma po up"ywie terminu, na jaki wyemitowano obligacje, tj. z chwilą jej
wykupu przez emitenta. WartoĘ� rynkowa oznacza cen�, po jakiej jej w"aĘciciel moŻe ją zby� na
rynku. Stopa nominalna obligacji jest to stopa procentowa, wielko� p"aconych przez emitenta
odsetek liczona w stosunku do wartoĘci nominalnej obligacji. Cz�sto obliczamy równieŻ tzw.
stop� bieŻącą obligacji, która wyraŻa stosunek p"aconych przez emitenta odsetek (oprocento-
wanie obligacji  kupon) do wartoĘci rynkowej obligacji, tj. jej wartoĘci bieŻącej. Z powodu róŻ-
nic pomi�dzy wartoĘcią nominalną i rynkową, bieŻąca stopa procentowa moŻe by� zasadniczo
róŻna od stopy nominalnej.
Obligacje mogą by� imienne lub na okaziciela. Emitent obligacji moŻe w warunkach emisji
wprowadzi� zakaz lub ograniczenia w zbywaniu obligacji imiennych. Emitent moŻe nabywa�
w"asne obligacje, celem ich umorzenia.
Wynikające z obligacji wierzytelnoĘci mogą by� niezabezpieczone lub zabezpieczone. Obliga-
cje zabezpieczone dają inwestorowi gwarancj� zwrotu wartoĘci nominalnej emitowanych obli-
gacji wraz z suma naleŻnego oprocentowania. Obligacje nie zabezpieczone charakteryzują si�
wyŻszym ryzykiem inwestycyjnym. Zabezpieczenie moŻe przybra� form�:
zabezpieczenia ca"kowitego  polega ono na ustanowieniu zastawu, hipoteki,
udzieleniu gwarancji przez NBP lub Skarb Pał
stwa, udzieleniu gwarancji przez
gmin� lub bank zagraniczny,
zabezpieczenia cz�Ęciowego  równieŻ i tego zabezpieczenia udzielają podmioty
wskazane powyŻej, jednak jego wartoĘ� jest niŻsza od wartoĘci nominalnej obliga-
cji wraz z naleŻnym oprocentowaniem.
3.3. Certyfikaty inwestycyjne
Certyfikat inwestycyjny jest instrumentem finansowym emitowanym przez fundusze inwestycyj-
ne zamkni�te i mieszane. Fundusz inwestycyjny jest podmiotem prawnym, którego wy"ącznym
przedmiotem dzia"alnoĘci jest lokowanie Ęrodków pieni�Żnych zebranych publicznie w okreĘlo-
ne w ustawie o funduszach inwestycyjnych (z 28 VIII 1997 r.) papiery wartoĘciowe i inne prawa
majątkowe. Uczestnikami funduszu inwestycyjnego mogą by� osoby fizyczne, osoby prawne,
a takŻe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowoĘci prawnej. W zaleŻnoĘci od rodza-
ju funduszu jego uczestnicy za wnoszone wp"aty nabywają jednostki uczestnictwa bądę certy-
fikaty inwestycyjne. Jednostki i certyfikaty reprezentują prawa majątkowe uczestników okreĘlo-
ne ustawą i statutem funduszu.
Certyfikat inwestycyjny jest papierem wartoĘciowym na okaziciela, jest niepodzielny reprezen-
tuje równe prawa majątkowe. Fundusz inwestycyjny jest zobowiązany do przygotowania pro-
spektu emisyjnego i uzyskania zgody KPWiG na wprowadzenie do publicznego obrotu, która
jest równoznaczna z dopuszczeniem pierwszej emisji certyfikatów inwestycyjnych do obrotu
publicznego. Cena emisyjna certyfikatów inwestycyjnych drugiej i nast�pnych emisji nie moŻe
by� niŻsza niŻ wartoĘ� aktywów netto funduszu przypadająca na certyfikat inwestycyjny wed"ug
II.20 Pakiet edukacyjno-informacyjny
ostatniej wyceny aktywów poprzedzających emisj�. Cena certyfikatu moŻe by� powi�kszona
o naleŻną funduszowi op"at�. Aktywa funduszu stanowią Ęrodki z tytu"u wp"at jego uczestników
oraz nabyte przez fundusz prawa i poŻyczki z tych praw. Fundusz inwestycyjny dokonuje wyce-
ny aktywów, ustalenia wartoĘci aktywów netto oraz wartoĘci aktywów netto przypadających na
jednostk� uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny. Aktywa funduszu wycenia si� wed"ug
wartoĘci rynkowej poszczególnych sk"adników. WartoĘ� aktywów netto ustala si�, pomniejsza-
jąc wartoĘ� aktywów funduszu o jego zobowiązania. Fundusz inwestycyjny zamkni�ty dokonu-
je wyceny aktywów funduszu nie rzadziej niŻ raz na szeĘ� miesi�cy oraz na siedem dni przed
rozpocz�ciem zbywania certyfikatów kolejnej emisji. Fundusz mieszany emituje certyfikaty in-
westycyjne takie same jak fundusz inwestycyjny zamkni�ty. Fundusz mieszany dokonuje wyku-
pienia certyfikatów na Żądanie uczestnika funduszu, nie rzadziej jednak niŻ raz w roku. Z chwi-
lą wykupienia przez fundusz certyfikatów są one umarzane z mocy prawa. Fundusz mieszany
dokonuje wyceny swoich aktywów, ustalenia wartoĘci aktywów netto przypadających na certy-
fikat inwestycyjny nie rzadziej niŻ raz na trzy miesiące, na siedem dni przez rozpocz�ciem przyj-
mowania wp"at na certyfikaty kolejnych emisji oraz na siedem dni przed dniem wykupywania
certyfikatów, a takŻe w dniu zbywania certyfikatów oraz w dniu ich wykupywania.
3.4. Kontrakty Futures
Kontrakt futures jest to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia
w przysz"oĘci transakcji na warunkach okreĘlonych w kontrakcie. Wystawiający kontrakt zobo-
wiązuje si� z do dostarczenia przedmiotu kontraktu w ustalonym terminie (tzn. przyjmuje pozy-
cj� krótką). Nabywca kontraktu zobowiązuje si� do zap"acenia ustalonej ceny po dostarczeniu
przedmiotu kontraktu (tzn. przyjmuje pozycje d"ugą). Obie strony biorące udzia" w transakcji
mają obowiązek wywiązania si� z umowy bez wzgl�du na to czy dana transakcja jest korzyst-
na czy przyniesie strat�. Jest to zasadnicza róŻnica pomi�dzy kontraktami futures a opcjami.
Z kontraktem futures wiąŻą si� trzy ceny:
cena wykonania (terminowa) kontraktu futures  jest to cena ustalona w dniu zawarcia kon-
traktu, po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przysz"oĘci,
cena bieŻąca kontraktu  jest to cena kontraktu na rynku obowiązująca w danym dniu,
cena instrumentu bazowego.
Kontrakty futures mogą by� wystawione na róŻne instrumenty finansowe, które są w takim przy-
padku przedmiotem dostawy. Najcz�Ęciej spotykane są:
walutowe kontrakty futures  instrumentem bazowym jest waluta innego kraju,
procentowe kontrakty futures  instrumentem bazowym jest oprocentowany papier warto-
Ęciowy, np. obligacja,
kontrakty futures na akcje,
indeksowe kontrakty futures  instrumentem bazowym jest indeks rynku.
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.21
W przypadku indeksowych kontraktów nie moŻe wystąpi� dostawa instrumentu bazowego, czy-
li indeksu rynku. W momencie dostawy odbywa si� rozliczenie pieni�Żne kontraktu. JeĘli war-
toĘ� indeksu jest niŻsza niŻ cena ustalona w kontrakcie, nabywca kontraktu p"aci wystawiają-
cemu sum� pieni�Żną proporcjonalną do róŻnicy miedzy ceną ustaloną w kontrakcie a warto-
Ęcią indeksu. JeĘli wartoĘ� indeksu jest wyŻsza niŻ cena ustalona w kontrakcie, to wystawiają-
cy kontrakt p"aci nabywcy kontraktu sum� pieni�Żną proporcjonalną do róŻnicy mi�dzy warto-
Ęcią indeksu a ceną ustalona w kontrakcie. Kontrakty futures wyst�pują równieŻ na rynkach to-
warów, w szczególnoĘci na gie"dach towarowych. Są to tzw. towarowe kontrakty futures.
3.5. Opcje
Opcja jest instrumentem finansowym, który daje jego posiadaczom prawo, a nie obowiązek jak
w przypadku futures, sprzedaŻy/zakupu innego instrumentu finansowego, w okreĘlonym mo-
mencie, dniu lub w okreĘlonym terminie w przysz"oĘci, po ustalonej cenie.
Opcje charakteryzują:
instrument opcyjny (instrument finansowy, na który wystawiona zosta"a opcja),
cena instrumentu finansowego, po której opcja moŻe by� egzekwowana,
termin waŻnoĘci opcji,
sposób wykonania  powszechnie spotykane są dwa rodzaje opcji: europejska i amerykał
ska.
Opcj� od futures odróŻniają:
1. Konstrukcja umowy  nabywca opcji ma prawo a nie obowiązek jak przy futures, do skorzy-
stania z moŻliwoĘci zakupu lub sprzedaŻy danego towaru,
2. Koszty operacji  nabywca zobowiązany jest zap"aci� zbywcy premi� (jest to cena opcji, któ-
ra jest p"acona wystawiającemu bez wzgl�du na to czy opcja zostanie w okreĘlonym czasie
wyegzekwowana). WysokoĘ� premii zaleŻy od:
wahał
cen danego produktu, b�dącego przedmiotem kontraktu (jest to zmiennoĘ� ceny
instrumentu bazowego),
relacji ceny opcyjnej do bieŻącej ceny aktywów bazowych,
okresu, na jaki zosta" zawarty kontrakt opcyjny,
stopy zwrotu z aktywów wolnych od ryzyka (bonów skarbowych),
wysokoĘci dywidendy jaką wyp"aca instrument bazowy (dla akcji),
od tego, czy jest to opcja europejska czy amerykał
ska.
Przy opcji nabywca ma prawo w kaŻdej chwili odstąpi� od dokonania transakcji, tracąc jedynie
premi� zap"aconą sprzedającemu przy zawieraniu umowy.
3. Sposób ustalenia ceny realizacji  przy futures cena jest okreĘlana w chwili dokonywania
transakcji, przy opcji istnieje moŻliwoĘ� wybrania lepszego kursu, który moŻe si� pojawi�
w czasie obowiązywania opcji.
II.22 Pakiet edukacyjno-informacyjny
Istnieją dwa typy opcji:
Opcja kupna (call option)  jej posiadacz ma prawo zakupu instrumentu finansowego (np.
akcji) po okreĘlonej cenie, w ustalonym terminie,
Opcja sprzedaŻy (put option)  jej posiadacz ma prawo sprzedaŻy instrumentu finansowego,
po okreĘlonej cenie, w ustalonym terminie.
Na rynkach finansowych spotykamy si� z trzema rodzajami opcji:
Opcja amerykał
ska, moŻe by� zrealizowana w dowolnym czasie przed terminem wygaĘni�-
cia opcji,
Opcja europejska, moŻe by� zrealizowana jedynie w dniu, w którym przypada termin jej wy-
gaĘni�cia. Oznacza to, Że termin wygaĘni�cia i termin wykonania jest taki sam.
Opcja egzotyczna, której konstrukcja zaleŻy od aktualnych potrzeb wystawcy opcji. Ten
rodzaj opcji jest powszechnie stosowany przez fundusze inwestycyjne typu
gwarantowanego.
Przy opcji mamy do czynienia z trzema cenami:
Cena wykonania  jest to cena po jakiej opcja jest wykonana, jest ona ustalona w momencie
wystawienia opcji i nie zmienia si� w czasie,
Cena opcji  jest to tak zwana premia, czyli cena prawa, które nabywa posiadacz opcji.
Cena ta jest to wartoĘ� rynkowa opcji, która zmienia si� w czasie,
Cena aktywów bazowych, na które jest wystawiona opcja.
Dla opcji kupna cena wykonania jest to cena, po jakiej posiadacz opcji ma prawo naby� instru-
ment bazowy od wystawiającego opcj� w momencie wykonania. W przypadku opcji sprzedaŻy
cena wykonania jest to cena, po jakiej posiadacz opcji ma prawo sprzeda� instrument finanso-
wy wystawiającemu opcj� w momencie wykonania.
Najcz�Ęciej spotyka si� opcje na akcje, walut�, d"uŻne papiery wartoĘciowe oraz indeksy rynku.
3.6 Warranty
Warrant jest uproszczoną opcją. Posiadacz warrantu ma prawo do uzyskania, zaĘ wystawca
warrantu jest zobowiązany do realizacji zobowiązania, w okreĘlonym terminie i na okreĘlonych
warunkach, wyznaczanych w odniesieniu do z góry ustalonej ceny umownej instrumentu, na
którym zosta" oparty warrant (tzw. aktyw bazowy).
Od opcji warrant odróŻnia si� tym, Że jego emitentem (wystawcą) jest jedna okreĘlona osoba
prawna (czyli inwestor nie moŻe zajmowa� pozycji krótkiej), a liczba emitowanych sztuk jest Ęci-
Ęle okreĘlona. Posiadacz warrantu moŻe wykona� warrant, tj. otrzyma� Ęwiadczenie (co skutku-
je umorzeniem warrantu). WysokoĘ� zobowiązania (Ęwiadczenia) pieni�Żnego stanowi iloczyn
liczby sztuk aktywu bazowego, na którą warrant zosta" wystawiony i róŻnicy pomi�dzy bieŻącą
i umowną ceną aktywu bazowego. W przypadku gdy aktywem bazowym jest indeks akcji 
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.23
przez liczb� sztuk aktywu bazowego, na którą warrant zosta" wystawiony, rozumie si� wspó"-
czynnik s"uŻący do wyraŻania wartoĘci tego indeksu w pieniądzu. Warranty okreĘla si� jako zby-
walne prawa do:
nabycia od emitenta (warrant kupna) lub zbycia emitentowi (warrant sprzedaŻy) w okreĘlo-
nym terminie instrumentu bazowego po cenie wykonania, lub
Żądania zap"aty w okreĘlonym terminie kwoty proporcjonalnej do róŻnicy pomi�dzy ceną in-
strumentu bazowego i ceną wykonania warrantu, lub
obj�cia akcji przysz"ych emisji emitenta po cenie wykonania (warrant subskrypcyjny).
WyróŻnia si� dwa rodzaje warrantów (podobnie jak opcji):
 kupna ( call )  dający nabywcy prawo odpowiednio do kupna aktywu bazowego po cenie
umownej lub Ęwiadczenia pieni�Żnego, gdy cena bieŻąca tego aktywu jest wyŻsza od umownej,
 sprzedaŻy ( put )  dający nabywcy prawo odpowiednio do sprzedaŻy aktywu bazowego
po cenie umownej lub Ęwiadczenia pieni�Żnego, gdy cena bieŻąca tego aktywu jest niŻsza
od umownej.
Ze wzgl�du na terminy wykonania rozróŻnia si� warranty typu:
amerykał
skiego  dające nabywcy prawo uzyskania od wystawcy wyp"aty Ęwiadczenia w ca-
"ym okresie notowania warrantu,
europejskiego  dające nabywcy prawo uzyskania wyp"aty Ęwiadczenia jedynie w dacie za-
koł
czenia okresu notowania warrantu (dacie wygaĘni�cia),
typu atlantyckiego (bermudzkiego)  dające nabywcy prawo uzyskania wyp"aty Ęwiadczenia
w okreĘlonych przez wystawc� terminach.
Warranty umoŻliwiają zyski zarówno przy wzroĘcie (warranty kupna), jak i spadku (warranty
sprzedaŻy) ceny aktywu bazowego, stanowiąc atrakcyjny instrument zarówno spekulacji, jak
zabezpieczenia wartoĘci posiadanych aktywów.
Inwestor p"aci jedynie cen� nabycia warrantu i nie pobiera si� od niego Żadnych zabezpieczeł
.
Warranty dobrze komponują si� w mechanizmy rozliczeniowe przewidziane dla akcji.
Nabywca warrantu moŻe:
1. odsprzeda� warrant na rynku,
2. zaŻąda� wykonania warrantu typu amerykał
skiego (w dowolnym dniu obrotu) lub atlantyc-
kiego (tylko w ĘciĘle okreĘlonych terminach), o ile w dniu zg"oszenia Żądania zosta"a wyzna-
czona cena aktywu bazowego,
3. utrzyma� warrant do daty wygaĘni�cia i:
uzyska� Ęwiadczenie w trybie automatycznej wyp"aty  w przypadku warrantów rozliczanych
pieni�Żnie,
przedstawi� warrant do wykonania  w przypadku warrantów z dostawą instrumentu bazowe-
go lub warrantów subskrypcyjnych,
odstąpi� od Żądania realizacji zobowiązania przez wystawc� (w przypadku warrantów rozli-
czanych pieni�Żnie odstąpi� od wyp"aty zobowiązania, mimo iŻ w dacie wygaĘni�cia Ęwiad-
II.24 Pakiet edukacyjno-informacyjny
czenie przys"uguje  np. gdy posiadacz uzna, Że op"aty manipulacyjne lub podatki czynią
uzyskanie Ęwiadczenia nieop"acalnym).
3.7. Papiery komercyjne
Papiery komercyjne okreĘla si� równieŻ jako krótkoterminowe papiery d"uŻne przedsi�biorstw,
krótkoterminowe papiery wierzycielskie lub, uŻywając angielskiego okreĘlenia, commercial
papers. Potocznie uŻywa si� równieŻ takich okreĘleł
, jak bony komercyjne, weksle komercyjne
czy KWIT-y. Są to krótkoterminowe, nie zabezpieczone, zbywalne zobowiązania pieni�Żne,
imienne lub na okaziciela, emitowane ze ĘciĘle okreĘloną wartoĘcią nominalną i z okreĘlonym
terminem zapadalnoĘci. Emisje papierów komercyjnych są przeprowadzane w imieniu i na
rzecz emitenta przez agenta emisji, którym z regu"y jest bank lub biuro maklerskie.
Istnieją dwa rodzaje papierów komercyjnych: typu dyskontowego i kuponowego. Dyskontowe
papiery komercyjne są sprzedawane poniŻej wartoĘci nominalnej. Na koniec okresu inwestycji
emitent wykupuje je, p"acąc kwot� równą wartoĘci nominalnej, która zawiera zwrot kapita"u i od-
setek. W przypadku papierów komercyjnych typu kuponowego, w dniu wykupu inwestor otrzy-
muje nie tylko wartoĘ� nominalną, ale równieŻ kupon odsetkowy. Czasem dodatkowe kupony
są wyp"acane równieŻ w trakcie okresu inwestycyjnego. Papiery komercyjne mają posta� ma-
terialną i zdematerializowaną, są emitowane jako imienne lub na okaziciela. Papiery komercyj-
ne zmaterializowane są deponowane na rachunku depozytowym, a dane dotyczące ich nabyw-
ców są odnotowywane w rejestrze posiadaczy. Z regu"y na potrzeby obrotu agent emisji wyda-
je dokument poĘwiadczający zdeponowanie papieru komercyjnego, posiadającego posta� ma-
terialną. Dokument taki jest okreĘlany roŻnie  jako Ęwiadectwo depozytowe, kwit depozytowy,
odpis lub bon komercyjny. Papiery komercyjne mogą by� równieŻ zapisane na rachunku papie-
rów wartoĘciowych w banku. Papiery komercyjne zdematerializowane są przechowywane przez
agenta emisji jako zapis komputerowo-ksi�gowy.
Niektóre emisje papierów komercyjnych są gwarantowane (por�czane). Udzielanie por�czenia
znacznie zwi�ksza bezpieczeł
stwo związane z lokowaniem przez inwestorów Ęrodków w papie-
ry komercyjne.
W ramach programu emisji moŻliwe jest równieŻ tzw.  rolowanie zapadających transz. Proces
ten polega na wykupywaniu przez emitenta zapadających transz ze Ęrodków uzyskiwanych
z kolejnych emisji.
Wykup papierów komercyjnych nast�puje ze Ęrodków emitenta, wed"ug wartoĘci nominalnej, po
przestawieniu ich do wykupu, począwszy od dnia okreĘlonego w treĘci papieru jako dzieł
wykupu.
3.8. Listy zastawne
Zasady emisji, zbywania, nabywania, wykupu i zabezpieczenia tego typu papierów wartoĘcio-
wych reguluje ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych (z 29 sierpnia 1997 r.).
Pakiet edukacyjno-informacyjny II.25
Listy zastawne mogą by� emitowane wy"ącznie przez banki hipoteczne. List zastawny moŻe by� pa-
pierem wartoĘciowym imiennym bądę na okaziciela. Ustawa przewiduje dwie postacie listów zastaw-
nych:
1. hipoteczny list zastawny jest to papier wartoĘciowy, wyemitowany na podstawie wierzytelnoĘci
banku hipotecznego zabezpieczonych hipotekami, w którym bank zobowiązuje si� spe"nienia
okreĘlonych Ęwiadczeł
pieni�Żnych,
2. publiczny list zastawny jest to papier wartoĘciowy, wyemitowany:
na podstawie kredytu zabezpieczonego gwarancją lub por�czeniem Skarbu Pał
stwa, Narodowe-
go Banku Polskiego, Wspólnot Europejskich lub ich pał
stw cz"onkowskich, Europejskiego Banku
Inwestycyjnego lub Mi�dzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Banku �wiatowego),
na podstawie wierzytelnoĘci banku hipotecznego z tytu"u kredytów udzielonych podmiotom wymie-
nionym wyŻej.
Hipoteczny list zastawny moŻe by� nominowany w z"otych lub w walucie obcej. Hipoteczny list za-
stawny moŻe by� emitowany w formie dokumentu lub w formie zdematerializowanej (zapis kompute-
rowy).
Bank hipoteczny prowadzi rejestr zabezpieczenia listów zastawnych, do którego wpisane są w od-
r�bnych pozycjach wierzytelnoĘci oraz inne Ęrodki banku, stanowiące podstaw� emisji tych listów.
Rejestr prowadzony jest odr�bnie dla hipotecznych listów zastawnych oraz dla publicznych listów
zastawnych.
II.26 Pakiet edukacyjno-informacyjny