14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
1 2
Rynek kapitałowy
Podaż na rynku kapitałowym to zasoby finansowe:
" pochodzące z oszczędności gospodarstw domowych,
" pieniężne utworzone przez zyski przedsiębiorstw,
RYNEK KAPITAA
OWY, GPW W WARSZAWIE
" przymusowe tworzone przez państwo za pomocą systemu podatkowego
oraz długu publicznego,
" gromadzone przez banki i instytucje dokonujące długoterminowych lokat,
tzw. instytucjonalnych inwestorów (towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze
emerytalne, inwestycyjne i inne).
Popyt na rynku kapitałowym zgłaszają:
" przedsiębiorstwa gdy ich własne fundusze nie wystarczają na finansowanie
rozwoju,
" państwo i instytucje z nim związane,
" organy samorządowe,
Mgr Anna Kasprzak-Czelej
" gospodarstwa domowe poszukujące długoterminowych pożyczek
Zakład Rynków Finansowych
hipotecznych na budownictwo mieszkaniowe.
UMCS w Lublinie
4
Architektura rynku kapitałowego w Polsce
Rola giełdy w gospodarce (1)
" zapewnia alokację kapitału od oszczędzających do przedsiębiorców.
" W warunkach stabilnych ułatwia pozyskanie kapitału spółkom poprzez
emisję nowych akcji. Pozyskanie kapitału poprzez emisję akcji jest
korzystniejsze dla spółki, niż kredyt bankowy.
" Z drugiej strony, akcje dają możliwość oszczędzającym lokowania swoich
nadwyżek kapitałowych stanowiąc tym samym jedną z form oszczędzania.
" Skuteczna i efektywna alokacja kapitału wywiera wpływ na tempo i strukturę
wzrostu gospodarczego, a badania wskazują na istnienie dodatniej
zależności między rozwojem giełdy a wzrostem gospodarczym.
5 6
Giełda jako barometr koniunktury
Rola giełdy w gospodarce (2)
Cykl giełdowy wyprzedza cykl koniunkturalny o 4  6 miesięcy (1 - 3
" poprzez notowania jest bardzo wiarygodnym miejscem oceny spółek.
kwartały)
Wycena akcji dostarcza gospodarce ważnych informacji dotyczących
" istnieje asymetria w przewidywaniu stopy wzrostu produkcji przemysłowej
rynkowej wartości aktywów, co ma duże znaczenie przy planowaniu
przez stopę zwrotu z akcji
inwestycji i przyczynia się do wzrostu ich produktywności (przedsiębiorcy
inwestować będą w aktywa wysoko wyceniane przez giełdę). Ceny akcji są " następstwem ujemnych stóp zwrotu jest spadek stopy wzrostu produkcji
przecież odbiciem rynkowych makro- i mikroekonomicznych oczekiwań przemysłowej a nieznaczne wzrosty aktywności gospodarczej następują po
inwestorów. dodatnich stopach zwrotu
" stanowi barometr gospodarki, pokazuje jej stan, a także ocenę przyszłego
rozwoju, ponieważ daje możliwość zawierania transakcji na dużą skalę, a
wahania kursów akcji i obrotów są odzwierciedleniem wahań i zmian
koniunktury.
1
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
7 8
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (1) Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (2)
Giełdy papierów wartościowych w Polsce:
GPW zapewnia:
" 1817 r.  pierwsza giełda w Warszawie,
1. koncentrację podaży i popytu na instrumenty finansowe,
" 1991 r.  powstanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.
2. bezpieczny i sprawny przebieg transakcji,
3. upowszechnianie jednolitych informacji o kursach i obrotach
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. jest spółką akcyjną, której
założycielem jest Skarb Państwa (ma 35,00%-owy udział w kapitale zakładowym instrumentami finansowymi.
Spółki, które uprawniają do wykonywania 51,48% ogólnej liczbie głosów na WZA, to
jedyny akcjonariusz posiadający powyżej 5% ogólnej liczby głosów).
Do zadań Giełdy należy także:
Zadaniem GPW jest organizacja obrotu instrumentami finansowymi. Giełda zapewnia
" - dopuszczanie instrumentów finansowych do notowań giełdowych,
koncentrację w jednym miejscu i czasie ofert kupujących i sprzedających w celu
" - zarządzanie systemami informatycznymi notowań,
wyznaczenia kursu i realizacji transakcji.
" - zapewnianie publikacji i rozpowszechniania informacji giełdowych,
Na GPW obrót instrumentami finansowymi jest zdematerializowany, a transakcje
" - dopuszczanie domów maklerskich do działania na giełdzie,
zawierane są w systemie elektronicznym. Polski rynek giełdowy to rynek kierowany
" - prowadzenie nadzoru i kontroli handlu giełdowego przy zapewnieniu
zleceniami, co oznacza, że kursy zawarcia transakcji kształtowane są przez ceny
zawarte w zleceniach składanych przez inwestorów. prawidłowego przebiegu obrotu, zatrzymując notowania, zawieszając
obrót i wymierzając kary.
9
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (3) Notowane instrumenty finansowe
Instrumenty finansowe
GPW prowadzi handel na czterech rynkach:
1. Główny Rynek GPW - rynek regulowany podlegający nadzorowi KNF. Kryterium:
" zorganizowany system obrotu instrumentami finansowymi
Przedmiotem handlu na Głównym Rynku GPW są akcje, obligacje, prawa
poboru, prawa do akcji (PDA), certyfikaty inwestycyjne, produkty
strukturyzowane, ETF-y oraz instrumenty pochodne: kontrakty terminowe,
GPW Catalyst
New Connect
opcje i jednostki indeksowe. Od 1 lipca 2010 r. inwestorzy uzyskali
akcje, PP, PDA obligacje korporacyjne,
akcje, PP, PDA
możliwość zawierania transakcji w ramach tzw. krótkiej sprzedaży na
samorządowe, spółdzielcze,
certyfikaty inwestycyjne
skarbowe
najbardziej płynnych akcjach i obligacjach.
produkty strukturyzowane
listy zastawne
2. NewConnect - alternatywny system obrotu, zorganizowany i prowadzony
(certyfikaty, obligacje)
przez GPW od 30 sierpnia 2007 r. inne dłużne instrumenty
ETF na indeksy: WIG20, DAX,
finansowe
3. Catalyst - rynek instrumentów dłużnych, funkcjonuje 30 września 2009 r. S&P 500
Tworzą go dwie platformy obrotu w formule rynku regulowanego i dwie - w
warranty akcyjne, indeksowe
formule alternatywnego systemu obrotu przeznaczone zarówno dla
kontrakty terminowe na indeksy
inwestorów detalicznych, jak i hurtowych.
(WIG20, mWIG40), na kursy walut
(USD, EUR, CHF), na akcje
4. Poee Rynek Energii GPW  rozpoczął działalność 11 grudnia 2010 r., to
opcje na indeks WIG20
to platforma zawierania transakcji energią elektryczną i kontraktami
terminowymi na energię dla wszystkich kategorii uczestników rynku energii MiniWIG20 - jednostka indeksowa
 producentów, spółek obrotu i odbiorców końcowych.
prawa pierwszeństwa (brak)
Akcje PP
" Prawo poboru to prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji,
" papier wartościowy potwierdzając własność części majątku spółki akcyjnej
przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Pozwala na
" prawa majątkowe: do dywidendy, prawo poboru, prawo do udziału w zachowanie przez dotychczasowych akcjonariuszy proporcjonalnego
podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji udziału w kapitale akcyjnym danej spółki akcyjnej po nowej emisji jej akcji.
" prawa korporacyjne: prawo do głosu i uczestniczenia na WZA, prawo " Posiadacz prawa poboru ma trzy możliwości:
zaskarżania uchwał WZA, prawo żądania udzielenia informacji na WZA i
1. sprzedać prawo poboru,
poza nim, prawo wystąpienia z powództwem o naprawienie szkody
2. skorzystać z prawa poboru i dokonać zakupu akcji nowej emisji,
wyrządzonej spółce
3. trzymać prawo poboru aż do dnia utraty ważności i nie zrealizować
" obowiązek dokonania pełnej wpłaty na akcje oraz ewentualnie obowiązek
prawa
powtarzających się świadczeń o charakterze niepieniężnym
" rodzaje akcji: imienne i na okaziciela, aportowe i gotówkowe,
Teoretyczną wartość prawa poboru ustala się w następujący sposób:
uprzywilejowane, nieme
" wartość nominalna, cena emisyjna, cena rynkowa
2
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
15
1. Wykaż, że realizacja praw poboru pozwala akcjonariuszowi na zachowanie PDA
udziału w liczbie głosów na walnym zgromadzeniu, wiedząc, że:
" dotychczasowy kapitał zakładowy spółki wynosi 300 tys. zł
" wartość nominalna akcji wynosi 10 zł
" Prawo do akcji  papier wartościowy inkorporujący prawo do akcji nowej
" akcjonariusze nie posiadają akcji uprzywilejowanych co do głosu emisji, powstały w wyniku dokonania przydziału akcji i zapisania tego
papieru w KDPW, istniejący do chwili zapisania przydzielonej akcji na
" spółka emituje 10 tys. sztuk nowych akcji o wartość nominalnej 10 zł
rachunku inwestora. Umożliwia nabywcom akcji nowej emisji ich
" akcjonariusz przed emisją posiadał 6 tys. akcji
odsprzedanie, zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu
giełdowego.
2. Bieżący kurs akcji z prawem poboru wynosi 5,90 zł. Spółka zamierza
" Z kupnem PDA wiąże się pewne ryzyko. W wypadku, gdy dana emisja nie
wyemitować nowe akcje po cenie emisyjnej 5 zł. Posiadacze akcji starych mają
dojdzie do skutku, tzn. nowe akcje nie zostaną dopuszczone do obrotu,
prawo poboru akcji nowej emisji wg stosunku 2/1. Z tytułu posiadania nowych
emitent ma obowiązek odkupić PDA za cenę emisyjną danej akcji,
akcji akcjonariusze otrzymają taką samą dywidendę jak z akcji starych. Oblicz
niezależnie od ceny zapłaconej za samo PDA.
teoretyczną wartość prawa poboru przed rozpoczęciem obrotu PP.
" PDA są zamieniane na akcje automatycznie.
Certyfikaty inwestycyjne Produkty strukturyzowane
" instrumenty finansowe, których cena jest uzależniona od wartości
określonego wskaz
nika rynkowego (instrumentu bazowego), emitowane
przez instytucje finansowe
" podstawowe rodzaje :
" emitowany przez zamknięty fundusz inwestycyjny
1. Trackery  instrumenty naśladujące zmiany wskaz
nika rynkowego
" imiennym lub na okaziciela.
(surowców, produktów rolnych, indeksów giełdowych, itp.). Umożliwiają
" niepodzielny, reprezentuje równe prawa majątkowe
zarabianie zarówno na wzrostach jak i na spadkach wskaz
nika rynkowego
" jest potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwala na ustalenie
(tzw. certyfikaty short).
wielkości należności, jaka z tytułu uczestnictwa w funduszu przysługuje
2. Warranty opcyjnie (wkrótce w obrocie na GPW).
danemu uczestnikowi w danym momencie.
3. Produkty z częściową ochroną kapitału  większa część
" FIZ może być utworzony na określony czas. Trwanie funduszu kończy
zainwestowanego kapitału ulokowana jest w bezpiecznych aktywach (np.
postępowanie likwidacyjne polegające na umorzeniu certyfikatów
obligacjach, lokatach). Druga część inwestycji pracuje nad
inwestycyjnych i wypłacie jego uczestnikom kwot odpowiadających liczbie
wygenerowaniem założonej stopy zwrotu. Produkty te mogą wygasnąć
i końcowej wycenie certyfikatów posiadanych przez poszczególnych
wcześniej (tzw. knock out), przy spełnieniu zapisanego w dokumencie Final
uczestników
Terms warunkach.
4. Produkty gwarantujące pełną ochronę kapitału  bardzo bezpieczne,
dają inwestorowi określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w
produkt wskaz
nik rynkowy i jednocześnie 100-procentową gwarancję
zwrotu zainwestowanego kapitału (inwestor nie poniesie straty).
21
ETF-y
Dopuszczenie do obrotu giełdowego (1)
" otwarty fundusz inwestycyjny notowany na giełdzie, którego zadaniem jest
Akcje mogą być dopuszczone do obrotu giełdowego, o ile:
odzwierciedlanie zachowania się danego indeksu giełdowego
" sporządzony został odpowiedni dokument informacyjny, zatwierdzony
" ETFW20L: Jednostką notowania jest 1 tytuł uczestnictwa, którego
przez KNF chyba, że sporządzenie lub zatwierdzenie dokumentu
początkowa wartość odzwierciedla 1:10 wartości indeksu WIG20.
informacyjnego nie jest wymagane,
" ETFDAX: Jego wartość w PLN odpowiada 1/100 wartości indeksu DAX w " ich zbywalność nie jest ograniczona,
euro " w stosunku do ich emitenta nie toczy się postępowanie
upadłościowe lub likwidacyjne
" ETFSP500: Jego wartość w PLN odpowiada 1/100 wartości indeksu
" iloczyn liczby wszystkich akcji emitenta i prognozowanej ceny rynkowej
S&P500 w USD
tych akcji, a w przypadku gdy określenie tej ceny nie jest możliwe -
" Korzyści z dywidend wypłacanych przez spółki z WIG20 i S&P500 (wartość kapitały własne emitenta, wynoszą równowartość w złotych co
najmniej 15.000.000 EURO,
indeksu DAX zwiększają dywidendy spółek  indeks dochodowy, nie
" w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy uprawniony jest do
wypłaca dywidendy)  fundusz wypłaca dywidendę będącą ekiwalentem
wykonywania mniej niż 5% głosów na walnym zgromadzeniu, znajduje
dywidendy wypłacanej przez spółki wchodzące w skład indeksu.
się co najmniej:
" Niskie opłaty za zarządzanie - kilkukrotnie niższe od średnich opłat a) 15% akcji objętych wnioskiem o dopuszczenie do obrotu
giełdowego, oraz b) 100.000 akcji objętych wnioskiem o wartości równej
pobieranych przez tradycyjne TFI, brak opłat manipulacyjnych.
co najmniej 1.000.000 EURO, liczonej wg ostatniej ceny sprzedaży lub
" Dywersyfikacja portfela inwestycyjnego
emisyjnej;
" akcje znajdują się w posiadaniu takiej liczby akcjonariuszy, która
stwarza podstawę dla kształtowania się płynnego obrotu giełdowego.
3
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
22 23
Dopuszczenie do obrotu giełdowego (2)
Dopuszczenie do obrotu giełdowego (3)
Akcje mogą być dopuszczone do obrotu giełdowego na rynku
Rozpoznając wniosek o dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu
podstawowym o ile dodatkowo:
giełdowego, Zarząd Giełdy bierze pod uwagę:
" wniosek o dopuszczenie obejmuje wszystkie akcje tego samego rodzaju,
" w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie więcej niż 5%
1. sytuację finansową emitenta i jej prognozę, a zwłaszcza rentowność,
ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu, znajduje się co najmniej
płynność i zdolność do obsługi zadłużenia, jak również inne czynniki mające
25% akcji objętych wnioskiem o dopuszczenie lub w posiadaniu
wpływ na wyniki finansowe emitenta,
akcjonariuszy, z których każdy posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby
2. perspektywy rozwoju emitenta, a zwłaszcza ocenę możliwości realizacji
głosów na walnym zgromadzeniu, znajduje się co najmniej 500.000 akcji
spółki o łącznej wartości wynoszącej równowartość w złotych co najmniej zamierzeń inwestycyjnych z uwzględnieniem z
ródeł ich finansowania,
17.000.000 EUR (akcje mogą być dopuszczone pomimo niespełnienia tego
3. doświadczenie oraz kwalifikacje członków organów zarządzających i
warunku o ile Zarząd Giełdy uzna, że liczba akcji objętych wnioskiem a także sposób
nadzorczych emitenta,
przeprowadzenia ich subskrypcji lub sprzedaży pozwala uznać, że obrót tymi
akcjami na rynku podstawowym uzyska wielkość zapewniającą płynność); 4. warunki, na jakich emitowane były papiery wartościowe i ich zgodność z
" emitent publikował sprawozdania finansowe wraz z opinią podmiotu zasadami publicznego charakteru obrotu giełdowego, określonymi we
uprawnionego do ich badania przez co najmniej 3 kolejne lata obrotowe wspólnych uchwałach Rady i Zarządu Giełdy,
poprzedzające złożenie wniosku o dopuszczenie.
5. bezpieczeństwo obrotu giełdowego i interes jego uczestników.
26 27
Podział rynku giełdowego
Liczba spółek (28.10.2011)
Krajowe Zagraniczne Razem
Rynek podstawowy 330 35 365
Rynek równoległy 59 2 61
RAZEM 389 37 426
Kapitalizacja
Krajowe Zagraniczne Razem
Rynek
484 451,70 210 828,62 695 280,32
podstawowy
Rynek równoległy 6 253,45 287,54 6 540,99
RAZEM 490 705,15 211 116,16 701 821,31
y
ródło: www.gpw.pl
28 29
Segmenty rynku
Program Wspierania Płynności
Wszystkie spółki przydzielone są do jednego z czterech poniższych segmentów
W ramach Programu Wspierania Płynności emitent zobowiązany będzie do:
rynku:
" zawarcia umowy z Animatorem Emitenta, na ogólnych zasadach określonych w
(Jedynym kryterium kwalifikacji spółek do nowych segmentów rynku regulowanego jest wartość
Regulaminie Giełdy
kapitalizacji spółki, liczona jako średnia arytmetyczna kapitalizacji z trzech ostatnich miesięcy.
" prowadzenia sekcji relacji inwestorskich na własnej stronie internetowej, o zakresie
Wartość kapitalizacji spółki na potrzeby kwalifikacji do segmentów rynku regulowanego ustalana
informacji i sposobie ich prezentacji określonym przez GPW
jest na podstawie kursu zamknięcia akcji i praw do akcji)
" aktywnego korzystania z sekcji relacji inwestorskich na WWW.gpwinfostrefa.pl
" Segment 250 PLUS - akcje spółek o kapitalizacji przekraczającej 250 mln euro
" Segment 50 PLUS - akcje spółek o kapitalizacji od 50 do 250 mln euro W przypadku gdy średnia wartość transakcji akcjami danej spółki będzie niższa niż
50.000 zł na sesję i jednocześnie średnia liczba transakcji będzie niższa niż 10
" Segment 5 PLUS - akcje spółek, których kapitalizacja wynosi od 5 do 50 mln euro
transakcji na sesję, a spółka nie przystąpi do Programu Wspierania Płynności,
" Segment MINUS 5 - akcje spółek, których kapitalizacja nie przekracza 5 mln euro
wówczas zostanie sklasyfikowana jako należąca do Strefy Niższej Płynności.
Akcje spółek, których kurs charakteryzuje się wysoką zmiennością lub są w stanie
Akcje emitenta zakwalifikowane do SNP zostaną:
upadłości mogą należeć do segmentu LISTA ALERTÓW i wtedy są notowane w
" usunięte z portfela indeksów giełdowych
systemie kursu jednolitego.
" przeniesione do notowań w systemie notowań jednolitych
Akcje spółek z segmentów MINUS 5 oraz LISTA ALERTÓW nie są uwzględnianie " szczególnie oznaczone w serwisach informacyjnych giełdy oraz w Cedule Giełdy
przy ustalaniu indeksów giełdowych. Warszawskiej
4
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
30 31
Zawieranie i rozliczanie transakcji (1) Zawieranie i rozliczanie transakcji (2)
" Inwestor, chcąc dokonać transakcji na sesji giełdowej musi posiadać
rachunek pieniężny oraz rachunek papierów wartościowych w biurze
maklerskim.
" Każde biuro maklerskie realizujące na rzecz swego klienta transakcję
bezpośrednio na giełdzie musi posiadać konto papierów wartościowych w
KDPW i konto pieniężne w banku. Bankiem, w którym KDPW dokonuje
rozliczeń pieniężnych jest Narodowy Bank Polski.
" Rozliczanie zawartych transakcji odbywa się w formie równoczesnego
przekazywania papierów wartościowych i pieniędzy między uczestnikami
Depozytu. Każda zawarta przez inwestora transakcja zostaje odnotowana na
jego rachunku w biurze maklerskim. Depozyt odnotowuje jedynie zmiany na
kontach domów maklerskich i banków, które z kolei prowadzą rachunki
poszczególnych klientów.
" Rozliczanie transakcji odbywa się dwutorowo. Zawarta transakcja zostaje
rozliczona przez biuro maklerskie względem klientów w uzgodnionym
pomiędzy nimi terminie. Rozliczenia pomiędzy biurami maklerskimi
dokonywane są za pośrednictwem Depozytu.
32 33
Kwalifikowanie do systemu notowań
Systemy notowań giełdowych
O kwalifikowaniu obrotu danym instrumentem finansowym do jednego z tych
systemów decyduje Zarząd Giełdy.
" System notowań jednolitych polega na tym, że w pewnym przedziale
Głównym kryterium klasyfikacji jest płynność obrotu. Istnieją jednak pewne
czasowym składane są zlecenia kupna i zlecenia sprzedaży, a następnie
zasady, zgodnie z którymi instrumenty notowane są na określonych rynkach i
na podstawie tych zleceń ustala się kurs, po którym zawierane są
tak:
transakcje.
" prawa poboru z akcji notowane są w tym samym systemie notowań co dane
" System notowań ciągłych polega na tym, że dokonuje się transakcji gdy
akcje,
złożone zlecenie  trafia na odpowiadające jego warunkom zlecenie z
przeciwnej strony rynku (np. złożone zlecenie kupna może być zrealizowane, " prawa do nowych akcji notowane są w tym samym systemie notowań co
gdy istnieje  pasujące do niego zlecenie sprzedaży). Cena w czasie notowań dane akcje,
ciągłych może zmieniać się wielokrotnie.
" akcje po raz pierwszy wprowadzane do obrotu notowane są w systemie
notowań ciągłych
Notowania ciągłe i jednolite występują na rynku podstawowym i równoległym.
Każdy instrument finansowy na GPW może być notowany tylko w jednym z
systemów.
34 35
Harmonogram sesji giełdowej
WARSET
 notowania ciągłe dla rynku kasowego
" WARSET jest systemem transakcyjnym GPW w Warszawie. Zapewnia on
pełną automatyzację przekazywania zleceń, zawierania transakcji, sprawny
Notowania ciągłe (od 1 stycznia 2011)
dostęp uczestników rynku do systemu obrotu papierami wartościowymi oraz
szerokie możliwości korzystania z informacji o sytuacji na rynku.
8.00-9.00 Przyjmowanie zleceń na otwarcie
" W każdym systemie notowań WARSET-u jednostką transakcyjną jest jeden
instrument finansowy . 9.00 Otwarcie (określenie kursu na otwarciu)
" Cechą charakterystyczną systemu WARSET jest publikowanie w fazie przed
9.00-17.20 Notowania ciągłe
otwarciem (zamknięciem i w fazie równoważenia) tzw. Teoretycznego Kursu
17.20-17.30 Przyjmowanie zleceń na zamknięcie
Otwarcia - TKO. Jest to wyliczona na dany moment cena papieru
17.30 Zamknięcie (określenie kursu na zamknięciu)
wartościowego.
17.30-17.35 Dogrywka
5
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
36 37
Harmonogram sesji giełdowej  notowania jednolite (z dwukrotnym
Fazy sesji w systemie notowań ciągłych
określaniem kursu jednolitego)
" przed otwarciem:
Notowania jednolite z dwoma fixingami (od 1 stycznia 2011)
składanie zleceń na otwarcie, publikowanie TKO (Teoretycznego Kursu
8.00-11.00 Przyjmowanie zleceń na otwarcie
Otwarcia), brak transakcji
" otwarcie (fixing): 11.00 Otwarcie (określanie kursu jednolitego)
określenie kursu otwarcia, realizacja zleceń wprowadzonych do systemu
11.00-11.30 Dogrywka
w fazie przed otwarciem, brak nowych zleceń
11.30-15.00 Przyjmowanie zleceń na otwarcie
" notowania ciągłe:
15.00 Otwarcie (określanie kursu jednolitego)
przyjmowanie zleceń i ich realizacja zgodnie z sytuacją rynkową
15.00-15.30 Dogrywka
" przed zamknięciem:
składanie zleceń na zamknięcie, brak transakcji
15.30-17.35 Przyjmowanie zleceń na otwarcie następnej sesji
" zamknięcie (fixing):
określenie kursu zamknięcia, realizacja zleceń wprowadzonych do
systemu w fazie przed zamknięciem
" dogrywka:
składanie i realizacja zleceń po cenie równej kursowi zamknięcia
38 39
Fazy sesji w systemie kursu jednolitego
Krok notowań (Określenie dokładności kursów instrumentów finansowych)
1. Kurs akcji określany jest w złotych z dokładnością:
" przed otwarciem:
a) do 1 grosza - jeżeli jego wysokość nie przekracza 50 złotych,
składanie zleceń na otwarcie, publikowanie TKO (Teoretycznego Kursu
b) do 5 groszy - jeżeli jego wysokość przekracza 50 złotych, jednak nie
Otwarcia), brak transakcji
przekracza 100 złotych,
" otwarcie (fixing):
c) do 10 groszy - jeżeli jego wysokość przekracza 100 złotych, jednak nie
określenie kursu otwarcia, realizacja zleceń wprowadzonych do systemu
przekracza 500 złotych,
w fazie przed otwarciem, brak nowych zleceń
d) do 50 groszy - jeżeli jego wysokość przekracza 500 złotych.
" dogrywka: 2. Kurs obligacji i listów zastawnych określany jest w procentach ich
składanie i realizacja zleceń po cenie równej kursowi jednolitemu wartości nominalnej z dokładnością do 0,01 punktu procentowego
3. Kurs certyfikatów inwestycyjnych i tytułów uczestnictwa funduszy typu
" przed otwarciem:
ETF określany jest w złotych z dokładnością do jednego grosza.
składanie zleceń na kolejną sesję
40 41
Zasady ustalania kursu jednolitego (1)
Zasady ustalania kursu jednolitego (2)
Kurs jednolity (fixing) ustalany jest na podstawie zleceń złożonych w
Ustalony kurs jednolity musi być tzw. kursem równowagi, tj.:
określonym przedziale czasowym poprzedzającym tę operację.
" wszystkie aktywne zlecenia kupna PKC oraz aktywne zlecenia kupna z
limitem wyższym od ustalonego kursu muszą być zrealizowane w
Zasady ustalania kursu jednolitego:
całości,
1. Maksymalizacja wolumenu obrotu,
" wszystkie aktywne zlecenia sprzedaży PKC oraz aktywne zlecenia
2. Minimalizacja różnicy pomiędzy wielkościami kupna i sprzedaży -
sprzedaży z limitem niższym od ustalonego kursu muszą być
jeśli jest kilka kursów, które spełniają ten warunek, wybiera się spośród
zrealizowane w całości,
nich kurs, dla którego jest najmniejsza nierównowaga między kupnem i
" zlecenia PCRO oraz aktywne zlecenia z limitem ceny równym
sprzedażą (tj. bezwzględna różnica między popytem i podażą po danym
ustalonemu kursowi nie muszą być zrealizowane w całości,
kursie),
" wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym od ustalonego
3. Minimalizacja różnicy pomiędzy kursem otwarcia i kursem
kursu, wszystkie zlecenia sprzedaży z limitem ceny wyższym od kursu
odniesienia - jeśli nadal więcej niż jeden kurs spełnia ten warunek,
określonego nie są realizowane.
wówczas wybiera się spośród nich ten, który jest najbliższy kursowi
odniesienia.
Na GPW w Warszawie tzw. fixing występuje:
" w systemie notowań ciągłych przy określaniu kursu otwarcia oraz kursu
Kurs odniesienia w notowaniach jednolitych to ostatni kurs jednolity danego
zamknięcia,
instrumentu, a w notowaniach ciągłych dla kursu wyznaczanego na
" w systemie notowań jednolitych przy ustalaniu kursu jednolitego,
otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu)  kurs zamknięcia (dzienny
" w trakcie równoważenia w obu systemach.
kurs rozliczeniowy, kurs teoretyczny) z dnia poprzedniego.
6
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
42 43
Zamrożenie i równoważenie rynku (1) Zamrożenie i równoważenie rynku (2)
Jeśli na skutek równoważenia możliwe jest określenie kursu otwarcia
Zamrożenie notowań następuje podczas notowań ciągłych, jeśli okaże się, iż (zamknięcia) mieszczącego się w ograniczeniach wahań kursów,
wprowadzone zlecenie PKC nie może być wykonane w całości lub gdy równoważenie ulega zakończeniu i ogłaszany jest kurs otwarcia (zamknięcia).
wprowadzone zlecenie z limitem ceny mogłoby spowodować zawarcie
transakcji poza widełkami ograniczającymi wahania kursu. Zamrożenie  to
Jeżeli przewodniczący sesji uzna, że w wyniku równoważenia nie jest
automatyczne zatrzymanie obrotu.
możliwe określenie kursu może:
Po wystąpieniu zamrożenia notowań ogłaszane jest równoważenie rynku.
" zmienić ograniczenia wahań kursów;
Może ono nastąpić podczas wyznaczania kursu otwarcia/zamknięcia
" zakończyć notowanie ogłaszając nietransakcyjny kurs otwarcia (zamknięcia)
notowań ciągłych oraz w trakcie notowań ciągłych. W trakcie fazy
równy górnemu/dolnemu ograniczeniu wahań kursów (w przypadku przewagi
równoważenia rynku wykorzystywana jest procedura fixingu.
zleceń kupna/sprzedaży);
" przedłużyć równoważenie;
W fazie równoważenia uczestnicy rynku mogą składać dodatkowe zlecenia
" zakończyć równoważenie z jednoczesnym rozpoczęciem notowań ciągłych (w
kupna i sprzedaży oraz modyfikować zlecenia wcześniej przez siebie złożone
przypadku równoważenia na otwarciu);
lub je anulować.
" zakończyć notowanie (w przypadku równoważenia na zamknięciu).
44 45
Ograniczenia wahań kursów (1)
Widełki statyczne
Obecnie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie stosowane są
równolegle dwa rodzaje ograniczeń wahań kursów (zwane inaczej
Dopuszczalna zmiana
widełkami):
Instrument
kursu
" statyczne, które funkcjonują od początku działania giełdy
+- 10% od kursu
" dynamiczne, które zostały wprowadzone 24 marca 2006 roku w celu
Akcje
odniesienia
zapewnienia dodatkowego zabezpieczenia dla inwestorów dokonujących
transakcji na Giełdzie
+- 3% punktów
Obligacje procentowych od
kursu odniesienia
Statyczne ograniczenia wahań kursów (inaczej widełki statyczne)
zabezpieczają przed nadmiernymi wahaniami kursów transakcji na sesjach Prawa pierwszeństwa z +- 100% od kursu
giełdowych. obligacji odniesienia
Widełki statyczne wyznaczają stały korytarz (granice) dopuszczalnych wahań
Certyfikaty +- 10% od kursu
kursów, wewnątrz którego mogą kształtować się ceny instrumentów
inwestycyjne odniesienia
notowanych w trakcie danej sesji, nie pozwalając na drastyczne zmiany
Prawa do akcji
ich cen. +- 10% od kursu
notowanych w systemie
odniesienia
Dolna wartość widełek statycznych stanowi granicę, poniżej której nie mogą
ciągłym
być zawierane transakcje, natomiast górna wartość widełek to granica,
Prawa poboru do akcji
powyżej której kurs tego papieru nie może wzrosnąć. +- 100% od kursu
notowanych w systemie
odniesienia
ciągłym
47 48
Widełki dynamiczne (1) Widełki dynamiczne (2)
1. Kurs odniesienia - Kursem odniesienia dla widełek dynamicznych jest kurs
ostatniej transakcji zawartej na danym instrumencie.
2. Otwarcie sesji - Na otwarciu sesji widełki dynamiczne nie obowiązują. Kurs
Widełki dynamiczne to dodatkowe zabezpieczenie przed gwałtownymi otwarcia ograniczony jest jedynie widełkami statycznymi.
wahaniami kursów transakcji na sesjach giełdowych. Tworząc ruchomy,
3. Sesja - Do momentu zawarcia pierwszej transakcji widełki dynamiczne nie
węższy niż widełki statyczne, korytarz dopuszczalnych wahań kursów, nie
obowiązują. Po zawarciu pierwszej transakcji danym instrumentem na sesji na
pozwalają na zbyt gwałtowne zmiany cen (zmniejszają prawdopodobieństwo
podstawie jej kursu wyznaczane są widełki dynamiczne dla następnej
realizacji błędnego zlecenia o dużej wartości).
transakcji i tak po kolei  kurs każdej następnej transakcji jest kursem
odniesienia dla widełek dynamicznych dla każdej kolejnej transakcji. W
Na GPW widełki dynamiczne obowiązują dla większości notowanych
przypadku wprowadzenia do systemu notującego zlecenia, które zostanie
instrumentów, a ich kurs odniesienia zmienia się podczas sesji w granicach
zrealizowane w kilku transakcjach, kurs odniesienia dla widełek dynamicznych
ustalonych przez widełki statyczne.
zostanie zmodyfikowany dopiero po zawarciu ostatniej transakcji.
Kursem odniesienia dla widełek dynamicznych jest kurs ostatniej transakcji
Jednocześnie kursy transakcji ograniczone są widełkami statycznymi. W
na instrumencie, dla którego obowiązują widełki. Podobnie jak w przypadku
przypadku złożenia zlecenia wykraczającego poza widełki dynamiczne,
widełek statycznych próba zawarcia transakcji poza widełkami spowoduje
analogicznie jak w przypadku widełek statycznych, następuje zawieszenie
zatrzymanie obrotu.
notowania (zamrożenie), a następnie przejście do fazy równoważenia.
7
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
49 50
Widełki dynamiczne (3)
Szerokość widełek dynamicznych  rynek kasowy
Instrument Szerokość dynamicznych ograniczeń wahań kursu
4. Zamknięcie sesji - Na zamknięciu sesji nie obowiązują widełki dynamiczne. Akcje wchodzące w skład indeksu WIG20,
+/- 3,5%
ETFW20L
Kurs zamknięcia ograniczony jest jedynie widełkami statycznymi.
Akcje wchodzące w skład indeksu mWIG40 +/- 4,5%
5. Zmiana widełek dynamicznych - Przewodniczący sesji w trakcie danej sesji Pozostałe akcje +/- 6,5%
giełdowej może w szczególnych przypadkach zmienić, zawiesić lub odstąpić od
Obligacje +/- 2 punkty procentowe
stosowania widełek dynamicznych dla danego instrumentu. W trakcie
+/- 6,5% o ile Zarząd Giełdy najpóz
niej w
równoważenia dla danego instrumentu widełki dynamiczne nie funkcjonują, co
Prawa poboru przeddzień pierwszego notowania prawa
oznacza że kurs wynikający z równoważenia staje się kursem odniesienia dla poboru nie ustali inaczej
kolejnej transakcji tym instrumentem. W trakcie równoważenia obowiązują
W przypadku praw do nowych akcji spółki,
jedynie widełki statyczne i procedura postępowania jest taka, jakby widełki której akcje wchodzą w skład indeksu WIG20
Prawa do nowych akcji
lub mWIG40 analogicznie jak dla takich akcji, w
dynamiczne nie funkcjonowały.
innych przypadkach +/- 6,5%
Certyfikaty inwestycyjne +/- 6,5%
Prawa pierwszeństwa z obligacji +/- 35%
Warranty +/- 40%
Każdorazowo określana przez Zarząd Giełdy
Certyfikaty strukturyzowane najpóz
niej w przeddzień pierwszego notowania
certyfikatów
51 52
Główne elementy zlecenia
Rodzaje zleceń
Limit ceny
Inwestor składając zlecenie musi określić:
Zlecenia z limitem ceny Zlecenia bez limitu ceny:
- rodzaj oferty (kupno, sprzedaż),
- PCR  Po Cenie Rynkowej
- limit ceny (lub rodzaj zlecenia bez limitu ceny,
- PCRO  Po Cenie Rynkowej na Otwarcie
- termin ważności zlecenia,
- PKC  Po Każdej Cenie
- nazwę instrumentu finansowego,
Dodatkowe warunki wykonania zlecenia
- ilość (wolumen),
- dodatkowe warunki wykonania zlecenia.
- Wmin  z minimalną wielkością (wolumenem) wykonania
- WUJ  warunek wielkości (wolumenu) ujawnianej
Ograniczenie rodzajów składanych zleceń
- LimAkt  z limitem aktywacji
Zleceń PCR, PCRO i PKC nie można składać na:
Terminy ważności zlecenia
- opcje,
Zlecenia z określonym w formie Zlecenia bez określonej daty ważności:-
- prawa pierwszeństwa,
konkretnej daty terminem DZIEC
 do końca sesji giełdowej
- prawa poboru,
- DOM  ważność domyślna (bezterminowo)
- na pierwszą sesję notowań giełdowych (pierwszą sesję na giełdzie, na której
- WiN  ważne do pierwszego wykonania
notowany jest dany instrument)
- WuA  wykonaj lub anuluj
53 54
Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO)
Zlecenia z limitem ceny
- stosowane wówczas, gdy inwestor chce kupić/sprzedać określoną ilość instrumentów
W zleceniu z limitem ceny inwestor zobowiązany jest podać cenę:
finansowych po cenie ustalonej przez rynek na otwarciu, zamknięciu notowań ciągłych
- w zleceniu kupna maksymalną cenę, po jakiej jest skłonny kupić instrument
lub na fixingu w notowaniach jednolitych,
finansowy,
- w zleceniu sprzedaży minimalną cenę, po jakiej jest skłonny sprzedać instrument - nie może zawierać dodatkowych warunków (limitu aktywacji, wielkości
finansowy. minimalnej i wielkości ujawnianej),
Jest składane gdy inwestor chce dokonać transakcji po określonej cenie, nie chce zdać się
- wpływa na ustalenie kursu,
na przypadek,
- jest wykonywane po cenie równej kursowi otwarcia,
Może być zrealizowane częściowo, jeżeli po drugiej stronie arkusza nie ma
dostatecznej ilości instrumentu.
- nie musi być zrealizowane w całości (niezrealizowana część zlecenia staje
się zleceniem z limitem ceny równym kursowi otwarcia),
ZASADY PIERWSZEC
STWA
Jest składane wyłącznie:
1) Cena  zlecenie kupna z najwyższym limitem jest realizowane przed
zleceniami o niższym limicie, zlecenie sprzedaży o najniższym limicie jest - w fazie przed otwarciem/zamknięciem notowań ciągłych  realizowane po kursie
otwarcia/zamknięcia,
realizowane przed zleceniami o wyższym limicie.
2) Czas  dwa zlecenia tego samego typu i z tą samą ceną są realizowane - w fazie równoważenia rynku w notowaniach ciągłych  realizowane po kursie ustalonym
w wyniku równoważenia rynku,
według czasu zarejestrowania w systemie giełdowym.
- na notowania jednolite (poza dogrywką)  realizowane po kursie jednolitym.
8
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
55 56
Zlecenie po cenie rynkowej (PCR) Zlecenie po każdej cenie (PKC)
- stosowane wówczas, gdy inwestorowi zależy na szybkim zawarciu transakcji, nie chce
- jest stosowane gdy inwestor chce kupić/sprzedać instrument finansowy po
ryzykować, że zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości a jednocześnie
najlepszej cenie, jaka jest w danym momencie na rynku i zgadza się, że jego
akceptuje cenę ustalonej przez rynek,
zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości,
- przeznaczone do natychmiastowego wykonania,
- jest wykonywane natychmiast po wprowadzeniu (pod uwagę brany jest
najlepszy limit ceny z drugiej strony arkusza zleceń), - musi być zrealizowane w całości,
- może być przyjęte wtedy, gdy na realizację oczekuje przeciwstawne zlecenie - jest składane:
z limitem ceny,
- w fazie przed otwarciem/zamknięciem notowań ciągłych  realizowane po kursie
otwarcia/zamknięcia,
- nie musi być zrealizowane w całości (niezrealizowana część zlecenia staje
- w fazie równoważenia rynku w notowaniach ciągłych  realizowane po kursie ustalonym
się zleceniem z limitem ceny równym cenie ostatnio zrealizowanej transakcji),
w wyniku równoważenia rynku,
- może być składane wyłącznie w fazie notowań ciągłych (poza
- na notowania jednolite (poza dogrywką)  realizowane po kursie jednolitym,
równoważeniem rynku).
- w fazie notowań ciągłych (poza równoważeniem), jeżeli na realizację oczekuje co
najmniej jedno zlecenie przeciwstawne z limitem ceny  realizowane po cenie lub
cenach zgłoszonych wcześniej, a nie zrealizowanych najlepszych zleceń
przeciwstawnych (sprzedaży lub kupna).
57 58
Zlecenie z wielkością minimalną wykonania (Wmin) Zlecenie z warunkiem wielkości ujawnianej (WUJ)
- zawiera określenie minimalnej wielkości wykonania, - określa ilość akcji zlecenia ujawnianą w arkuszu zleceń,
- jest stosowane, gdy inwestor nie chce realizować zlecenia w częściach, chce - jest stosowane przez inwestorów składających duże zlecenia, którzy nie chcą
by zostało ono zrealizowane w wielkości nie mniejszej niż określona w ujawnić wielkości swoich zleceń, ponieważ mogłoby to znacząco wpłynąć na
zleceniu, kurs,
- jest realizowane w całości lub częściowo co najmniej w wielkości określonej w - wielkość ujawniana zlecenia nie może być mniejsza niż 100 jednostek,
warunku (w przeciwnym razie traci ważność),
- kolejna część zlecenia ujawniana jest po zrealizowaniu wcześniej ujawnionej
- niezrealizowana część zlecenia zrealizowanego częściowo pozostaje w części zlecenia; gdy ostatnia część zlecenia jest mniejsza od wielkości
arkuszu jako zlecenie bez warunku minimalnej wielkości wykonania, ujawnianej, ujawniana jest ta pozostała część zlecenia,
- jest składane w fazie dogrywki oraz w fazie notowań ciągłych (poza - może być składane we wszystkich fazach w systemie notowań ciągłych oraz w
równoważeniem). systemie kursu jednolitego.
59 60
Zlecenia z warunkiem limitu aktywacji (LimAkt) (1) Zlecenia z warunkiem limitu aktywacji (LimAkt) (2)
- składając zlecenie inwestor określa dwa limity, tj. limit realizacji " w przypadku zleceń kupna STOP LIMIT musi zachodzić:
kupna/sprzedaży oraz limit aktywacji zlecenia;
kurs ostatniej transakcji < limit aktywacji d" limit realizacji
- dwa rodzaje zleceń:
" w przypadku zleceń sprzedaży STOP LIMIT musi zachodzić:
STOP LIMIT (nazwa potoczna)  zlecenie z limitem ceny, w którym podany jest
kurs ostatniej transakcji > limit aktywacji e" limit realizacji
limit aktywacji;
STOP LOSS (nazwa potoczna)  zlecenie PKC, w którym podany jest limit
" w przypadku zleceń kupna STOP LOSS musi zachodzić:
aktywacji;
kurs ostatniej transakcji d" limit aktywacji
- jest nieaktywne, jeśli kurs nie osiągnął poziomu aktywacji;
" w przypadku zleceń sprzedaży STOP LOSS musi zachodzić:
- pojawia się w arkuszu zleceń dopiero po osiągnięciu przez kurs ostatniej
transakcji (ewentualnie przez teoretyczny kurs otwarcia) limitu aktywacji
kurs ostatniej transakcji e" limit aktywacji
podanego w zleceniu;
Zlecenie STOP LOSS:
- aktywacja następuje wyłącznie w trakcie określania kursu otwarcia, kursu
- zawiera limit aktywacji (gdy cena na rynku osiągnie poziom limitu aktywacji,
zamknięcia, kursu jednolitego lub kursu określanego w wyniku równoważenia
zlecenie staje się widoczne), jest zleceniem PKC.
oraz w fazie notowań ciągłych;
- może być składane w systemie notowań ciągłych oraz w systemie kursu Zlecenie STOP LIMIT:
jednolitego (poza fazą dogrywki).
- zawiera limit aktywacji (gdy cena na rynku osiągnie poziom limitu aktywacji,
zlecenie staje się widoczne), jest zleceniem z limitem ceny.
9
14/11/2011
mgr Anna Kasprzak-Czelej
61 62
Terminy ważności zlecenia
Zlecenie ważne do pierwszego wykonania (Wykonaj i Anuluj,
WiN)
Z punktu widzenia daty ważności zlecenia wyróżnia się następujące zlecenia: - umożliwia kupno lub sprzedaż chociaż części instrumentów,
- zlecenie z limitem, jest ważne do momentu zawarcia pierwszej transakcji z
nim związanej, jednak nie dłużej niż do końca fazy przyjmowania zleceń
1) zlecenie z określonym terminem ważności:
na otwarcie następnej sesji,
2) zlecenie bez określonego terminu ważności
- jeżeli jest to zlecenie z limitem aktywacji jest ważne do momentu zawarcia
- ważne do końca sesji giełdowej (DZIEC
),
pierwszej transakcji z nim związanej,
- ważność domyślna (DOM)  bezterminowo, do końca roku kalendarzowego,
- może być zrealizowane częściowo (pozostała część zlecenia traci ważność),
- ważne do pierwszego wykonania (WiN),
- może być składane we wszystkich fazach w systemie notowań ciągłych oraz w
- wykonaj lub anuluj (WuA).
systemie notowań jednolitych.
63 64
Główne elementy zlecenia
Zlecenie wykonaj lub anuluj (WuA)
- jest składane, gdy inwestor chce kupić/sprzedać określoną liczbę akcji i nie
chce by jego zlecenie zostało zrealizowane w kilku transakcjach,
- musi być natychmiast zrealizowane w całości lub wcale,
- w przypadku, gdy układ zleceń nie pozwala na realizację zlecenia w
całości, zlecenie traci ważność
- jest składane wyłącznie w fazie dogrywki oraz w fazie notowań ciągłych (poza
równoważeniem).
10