System polityczny – jedna z podstawowych kategorii politologicznych. Ogół organów państwowych,

partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych) funkcjonujących

w ramach procesu politycznego danego państwa oraz generalnych zasad i norm regulujących

wzajemne stosunki między nimi.

Wielość ujęć:

1.

Ujęcie instytucjonalne – ogół osób, grup i organizacji w ich wzajemnych powiązaniach i

współdziałaniu, posiadający dominujący wpływ na wypracowanie, wprowadzanie w życie i

interakcje

norm

regulujących

życie

wewnętrzne

danego

społeczeństwa.

Ujęcie

charakterystyczne dla prawoznawstwa.

2.

Ujęcie strukturalno – funkcjonalne – dynamiczny proces polityczny zachodzący w obrębie

poszczególnych wspólnot np. państwo, partia polityczna. Strukturalne elementy systemu

politycznego:

a.

Role

b.

Wzajemne relacje

c.

„wzorce” zachowań podmiotów stosunków społecznych

3.

Ujęcie systemowe – rozpatruje relacje między systemem, a jego otoczeniem, sprowadzając

je do trzech etapów:

a.

Wejścia

b.

Przetworzenia

c.

Wyjścia

Otoczenie systemu politycznego:

1.

Istota powiązań między otoczeniem, a systemem politycznym polega na oddziaływaniu

otoczenia na system, ale też i relacji zwrotnej

2.

Warunkuje istotę i zadania systemu politycznego

3.

Otoczenie systemu politycznego obejmuje sferę:

a.

Wewnętrzną

•

Ekonomiczną – określoną przez typ własności produkcji

•

Struktura społeczna – określoną przez podziały społeczne

•

Kultura – idee i poglądy

b.

Zewnętrzną – charakter stosunków międzynarodowych (występowanie innych

systemów politycznych)

PODZIAŁ SYSTEMU POLITYCZNEGO:

1.

Instytucjonalny – podsystem instytucjonalny spełnia funkcję inicjującą w stosunku do

pozostałych podsystemów i całego systemu politycznego. Określa treść systemu

politycznego, podstawowe kierunki działalności, charakter obowiązujących norm. Na

podsystem instytucjonalny składają się:

a.

Partie polityczne

b.

Organizacje społeczne

c.

Organy władzy państwowej

d.

Grupy interesu

e.

Organy administracji rządowej

f.

Instytucje samorządowe

2.

Funkcjonalny – podsystem funkcjonalny składa się z ogółu funkcji i ról wypełnianych przez

poszczególne elementy podsystemu instytucjonalnego praz przez system polityczny w

całości. To również każde działanie przyczyniające się do zachowania systemu w

długotrwałym okresie.

FUNKCJE SYSTEMU POLITYCZNEGO:

Regulacyjna – oznacza sterowanie procesami według reguł przyjętych w danym systemie

politycznym.

Mediacyjna – polega na rozwiązywaniu konfliktów i mediacji w przypadku sprzecznych

interesów grupowych

Adaptacyjne – usprawnianie działania instytucji

Innowacyjna – polega na wprowadzaniu do otoczenia reguł i mechanizmów działania

3.

Regulacyjny – podsystem normatywny. Ogół norm, za których pośrednictwem regulowane są

stosunki społeczno –polityczne. Obejmuje:

a.

Normy prawne – konstytucja, ustawy

b.

Normy pozaprawne – np. polityczne

c.

Reguły nienormatywne – tradycja polityczna, kultura polityczna

4.

Komunikacyjny – podsystem komunikacyjny, obejmuje ogół związków i stosunków

istniejących między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego np.

między partiami politycznymi, między parlamentem, a rządem. Najistotniejsze są związki

podtrzymujące i naruszające istniejący system – decydują one o stopniu stabilności systemu

politycznego. W ramach tych powiązań wyróżnić można:

a.

Związki i stosunki wspierające system (np. koalicja partii w parlamencie)

b.

Naruszające jego podstawy (np. antysystemowa koalicja0

c.

Indyferentne w stosunku do systemu politycznego

ELEMENTY SYSTEMU POLITYCZNEGO:

1.

Idee i wartości polityczne – np. idea suwerenności narodu, trójpodziału władzy

2.

Organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące te życie. Np.:

a.

Aparat państwowy

b.

Partie polityczne

c.

Grupy interesu

d.

Związki zawodowe

3.

Normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz

regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych np. normy prawne,

moralne

KLASYFIKACJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH ZE WZGLĘDU NA REŻIM POLITYCZNY:

1.

Szersze znaczenie reżimu politycznego – układ formalnych (o prawnym charakterze), jak i

pozaprawnych zasad i mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy

politycznej oraz sposobów jego powiązania ze społeczeństwem

2.

Węższe znaczenie reżimu politycznego – normatywny układ stosunków między władzą

ustawodawczą, a wykonawczą

Generalny podział reżimów politycznych:

I.

Reżimy demokratyczne – cechują się one:

1.

Stabilnym i jasno zdefiniowanym zespołem instytucji, oraz podziałem ról w

zarządzaniu nimi

2.

Dążeniem poszczególnych obywateli i grup społecznych do realizowania własnych

interesów bezpośrednio poprzez system polityczny lub organizacje pośredniczące np.

partie polityczne

3.

Decyzje podejmowane w strukturach systemu politycznego mają rozstrzygający

wpływ na dystrybucję środków ekonomicznych oraz na charakter zachowań

społecznych i politycznych

4.

Permanentnym , wzajemnym związkiem między otoczeniem systemu politycznego, a

podejmowanymi procesach decyzyjnych rozstrzygnięciami.

W ramach reżimu demokratycznego wyróżniamy następujące systemy rządów (układ relacji między

władzą ustawodawczą, a wykonawczą):

Parlamentaryzm:

Cechy fundamentalne:

a.

Model swoiście europejski

b.

Gabinet, aby rozpocząć swą działalność musi uzyskać wyraźne lub dorozumiane zaufanie

ciała ustawodawczego

c.

Gabinet ponosi przed parlamentem bezpośrednią odpowiedzialność za podejmowane

decyzje polityczne

d.

Personalizacja przywództwa politycznego wynika z rozstrzygnięcia dokonanego w

wyborach parlamentarnych

Modelowy system parlamentarny:

a.

Parlament ( a przynajmniej Izba Niższa ) pochodzi z powszechnych wyborów

rywalizacyjnych

b.

Występuje dualizm egzekutywy

c.

Układ sił politycznych w parlamencie przesądza o powołaniu premiera i uformowaniu

gabinetu

d.

Głowa państwa nie kreuje polityki ani wewnętrznej, ani zagranicznej; spełnia jedynie

funkcje reprezentacyjne, ceremonialne i wykonawcze wobec woli większości

parlamentarnej

e.

Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, a jedynie konstytucyjną

f.

Szef rządu wraz z gabinetem ponoszą odpowiedzialność polityczną, wyrażającą się w

instytucji votum nieufności

g.

Rząd dysponuje prawem do rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji

h.

Brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej (np. ministrowie mogą być

członkami parlamentu)

Państwa zachodnioeuropejskie uosabiające model parlamentarny:

o

Austria

o

Belgia

o

Dania

o

Grecja

o

Hiszpania

o

Holandia

o

Irlandia

o

Luksemburg

o

Malta

o

Norwegia

o

Szwecja

o

Włochy

o

RFN

o

Wielka Brytania

Państwa Europy Środkowej i Wschodniej gdzie występuje reżim parlamentarny:

o

Bułgaria

o

Chorwacja (po 2000 r.)

o

Czechy

o

Litwa

o

Łotwa

o

Polska

o

Słowacja

o

Słowenia

o

Węgry

o

Ukraina

Typologie europejskiego parlamentaryzmu ze względu na:

1)

Typologia ze względu na relację siły parlamentu i siły rządu:

Model komitetowy:

o

Dominującą rolę w procesie decyzyjnym odgrywają stałe komisje parlamentarne,

dysponujące prawem zmienienia lub blokowania propozycji rządowych

o

Komisje parlamentarne są głównym forum negocjacji grup nacisku i poszczególnych

partii politycznych

o

Niska dyscyplina partii tworzących większość rządową

o

„najczystsza” forma występuje w Szwecji, Danii i Norwegii

Model konsensulany:

o

Proporcjonalny system wyborczy

o

System wielopartyjny

o

Równowaga władzy między egzekutywą, a legislatywą

o

Większy stopień reprezentatywności

o

„najczystsza” forma występuje w Belgii

2)

Typologia ze względu na mechanizm decyzyjny w parlamencie:

Model większościowy:

o

Rywalizacja wyborcza partii w jednomandatowych okręgach

o

Dwupartyjność

o

Koncentracja władzy w rękach gabinetu

o

Nastawiony na efektywność

o

„najczystsza” forma występuje w Wielkiej Brytanii

3)

Typologia ze względu na pozycję głowy państwa – na podstawie konstytucyjnie określonego

zakresu kompetencji wyróżniamy:

Parlamentaryzm z korygującą prezydenturą (Włochy, Rumunia, Irlandia, Bułgaria)

Parlamentaryzm z symboliczną prezydenturą (RFN, Austria, Słowenia, Estonia, Słowacja,

Czechy)

Parlamentaryzm monarchiczny (Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia, Belgia, Holandia,

Hiszpania)

4)

Typologia ze względu na sposób w jaki rząd uzyskuje upoważnienie do działania:

Parlamentaryzm pozytywny – upoważnienie do działania dokonuje się w sposób

dorozumiany; występuje w utrwalonych systemach dwupartyjnych (np. Wielka Brytania)

Parlamentaryzm negatywny – rozpoczęcie prac gabinetu jest poprzedzone spełnieniem

wymogu uzyskania votum zaufania. Występuje w Belgii, Grecji, Irlandii, Włoszech, Hiszpanii,

Portugalii, oraz wszystkich krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

Prezydencjalizm:

a.

Wybór głowy państwa w drodze wyborów powszechnych

b.

Jednoosobowość egzekutywy

c.

Brak odpowiedzialności głowy państwa przed parlamentem

d.

Dualistyczna, demokratyczna legitymizacja władzy

e.

Ministrowie odpowiadają politycznie przed prezydentem, który realnie sprawuje władzę

wykonawczą

f.

Oddzielenie egzekutywy od legislatywy na płaszczyźnie organizacyjnej i funkcjonalnej

Modele hybrydalne:

1)

Semiprezydencjalizm:

Występuje we Francji

Dualizm władzy wykonawczej, która jest rozdzielona pomiędzy prezydenta i premiera

Szczególna pozycja prezydenta:

•

Powoływany w wyborach powszechnych na określony konstytucyjnie i niezależny od

zmiany układu sił politycznych w parlamencie czas

•

Dysponuje uprawnieniami do kreowania polityki wewnętrznej i zagranicznej

•

Nie odpowiada politycznie przed parlamentem

•

Powołuje i odwołuje członków gabinetu

•

Ma prawo do przedterminowego rozwiązania parlamentu

Podwójna odpowiedzialność rządu przed parlamentem i głową państwa

2)

Rządy konwentu (system komitetowy); cechy:

Występuje w Szwajcarii

Kolegialny charakter monistycznej egzekutywy

Brak możliwości rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji

Wybieralność rządu przez parlament, połączona z brakiem możliwości wyrażania mu

votum nieufności (lub votum zaufania)

3)

Hiperprezydentializm:

Występuje we Federacji Rosyjskiej

Zmiana władzy dokonuje się przez transfer,

Prezydent proponuje kandydata na premiera

Prezydent posiada prawa rozwiązania parlamentu

Naruszenie procedur demokratycznych

Koncentracja władzy w płaszczyźnie pionowej (prezydent powołuje gubernatorów)

II.

Reżimy niedemokratyczne:

1.

Totalitarne – system totalitarny:

Współistnienie dwóch źródeł władzy

Dublowanie stanowisk

Bezkształtność systemu

Posługiwanie się terrorem jako narzędziem sprawowania władzy

Ideologia dążąca do przekształcenia samej natury człowieka

III Rzesza, ZSRR, państwa bloku komunistycznego (do 1956 r.)

2.

Autorytarne – system autorytarny:

Odrzucenie wolności, pluralizmu, liberalizmu, demokracji

Głosi potrzebę stworzenia silnej władzy wykonawczej

Brak kontroli rządzących przez parlament

Wodzowski styl sprawowania władzy

Stosowana jest cenzura i aparat represji

W odróżnieniu od totalitaryzmów ideologia w systemach autorytarnych nie

ma znamion religii

KLASYFIKACJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH ZE WZGLĘDU NA GŁOWĘ PAŃSTWA:

1.

Republika:

Władza państwa pochodzi z demokratycznych wyborów

Organy władzy publicznej wybierane są na określony czas

Głowa państwa ponosi polityczną i prawną odpowiedzialność za swoją działalność

2.

Monarchia:

Funkcję głowy państwa sprawuje dożywotni i zazwyczaj dziedziczny monarcha

Król panuje z woli ludu, a jego władza jest ograniczona prawem

Monarcha sprawuje funkcję ceremonialno-reprezentacyjną

Monarcha jest symbolem jedności narodu

Obecnie dominuje model monarchii parlamentarnej

KLASYFIKACJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH ZE WZGLĘDU NA STRUKTURĘ TERYTORIALNĄ PAŃSTWA:

1.

Państwo unitarne:

Najbardziej rozpowszechniona forma państwa

Cechuje się:

•

Jednolitym systemem prawa

•

Jednolitym obywatelstwem

•

Jednorodnym systemem władzy

•

Jednostki administracyjno – unitarne są podporządkowane organom centralnym

Modele państwa unitarnego:

•

Zdecentralizowane – organy regionalne są formowane niezależnie od organów

centralnych (Wielka Brytania)

•

Scentralizowane (Francja, Finlandia, Holandia)

2.

Państwa złożone:

Części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności

Modele państwa złożonego:

•

Unia personalna

•

Unia realna

•

Konfederacja (związek państw)

•

Federacja (państwo związkowe):

o

Podmioty federacji maja własny podział administracyjno – terytorialny

o

Podmioty federacji mają własne konstytucje, systemy prawne, instytucje

władzy politycznej i sądowniczej, budżety, hymny, flagi, godła i symbole

o

Decentralizacja i dekoncentracja władzy

o

Interesy podmiotów federacji są najczęściej reprezentowane w wyższych

izbach parlamentów

•

Przykłady – Belgia, Rosja, RFN, Austria

3.

Autonomia:

Wewnętrzne samo zarządzanie części terytorium państwa na podstawie kompetencji

ustawodawczych dotyczących spraw o loklanym znaczeniu

Aktem

normatywnym

będącym

prawną

podstawą

działalności

organów

autonomicznych jest statut autonomii

Autonomiczne parlamenty i autonomiczne rządy prowadzą działalność pod

nadzorem organów centralnych

Przykłady autonomii w Europie:

•

Kraj Basków

•

Nawarra

•

Andaluzja

•

Katalonia

PARTIE POLITYCZNE W EUROPEJSKICH SYSTEMACH POLITYCZNYCH

PARTIA POLITYCZNA- źródłosłów – od łacińskiego pars (część) i czasownika partire (dzielić). W

dawnej Polsce słowo „partia” oznaczało początkowo krąg zwolenników jakiejś ważnej osobistości

bądź też klientelę jednego z magnatów. Obecnie znaczenie upowszechniło się dopiero w czasach

nowożytnych.

Partie polityczne unitarne – podkreślenie jednego elementu wyodrębniającego partię spośród

innych organizacji społecznych (np. program, struktura wewnętrzna, zamierzony cel)

Partie polityczne podrzędnie złożone – określenie partii jako organizacji o specyficznej strukturze

dążącej do posiadaniu wpływu na władzę.

Partie polityczne nadrzędnie złożone – określenie partii jako organizacji posiadającej konkretny

program i strukturę wewnętrzna, zmierzającą do zdobycia władzy metodami nierewolucyjnymi

Partia polityczne to wyspecjalizowana organizacja społeczna posiadająca określony program, będący

podstawą do uzyskania szerszego poparcia społecznego i tą drogą do zdobycia władzy oraz

maksymalizację pozycji w systemie politycznym.

Stadia rozwojowe partii politycznych:

1.

Ugrupowań o strukturze rodowej (starożytny Rzym)

2.

Ugrupowań arystokratycznych (W. Brytania w XVII w.)

3.

Partii klubowych (przełom XVII i XIX w. we Francji i USA)

4.

Partii masowych – II połowa XIX w

5.

Partii masowej integracji – po 1945 r.

FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH – w demokracjach liberalnych istnieje silna tendencja do

konstytucyjnego określenia roli, celów i zadań partii politycznych w państwie.

1.

Niemcy – współdziałanie w kształtowaniu woli politycznej narodu

2.

Hiszpania – wyrażanie pluralizmu politycznego, współdziałanie w kształtowaniu i

manifestowaniu woli ludu, bycie podstawowym instrumentem uczestnictwa politycznego

3.

Czechy – respektowanie podstawowych zasad demokratycznych i odrzucanie przemocy jako

środka do forsowania swoich interesów

4.

Polska – wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH sensu largo:

Artykulacji potrzeb

Rekrutacji politycznej

Wyborcza

Rządzenia

FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH sensu stricto:

Wyłanianie elit władzy w państwie

Kształtowania opinii publicznej

Formułowanie, określone doktryny i programy polityczne

Wypełnianie luki między narodem a państwem

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH FUNKCJII:

1.

Funkcja artykulacji a agregacji potrzeb oraz interesów społecznych:

Proces artykulacji potrzeb i interesów społecznych wiąże się z ujawnianiem,

formułowaniem, hierarchizowaniem i reprezentowaniem w procesie decyzyjnym

przez partie polityczne preferencje odpowiednich grup społecznych będących

zwolennikami tych ugrupowań

Partie budują swoją tożsamość dzięki procesowi krystalizacji i artykulacji sprzecznych

interesów oraz ukrytych napięć tkwiących w strukturze społecznej.

2.

Funkcja wyborcza:

Odgrywa doniosą rolę w funkcjonowaniu demokratycznego systemu politycznego

Pozwala uzyskać zwycięskiemu ugrupowaniu legitymizacje społeczną

Obejmuje dwa składniki:

•

Selekcję kandydatów

•

Formułowanie programu

2.

Rządzenie:

a.

Cel istnienia partii

b.

Realizowanie w samodzielnie lub w koalicji lub przez kontrolę działań rządu

(opozycja)

c.

Rola partii w kierowaniu państwem polega na personalnym obsadzaniu najwyższych

organów państwa i decydowaniu za ich pośrednictwem

d.

Miernikiem funkcji rządzenia jest współczynnik partycypacji (stosunek gabinetów, w

których uczestniczy dana partia do sumy gabinetów w danym czasie) i współczynnik

odpowiedzialności (stosunek okresu czasy, kiedy dana partia posiada premiera do

badanego okresu czasu)

INSTYTUCJONALIZACJA PARTII POLITYCZNYCH

System tworzenia partii politycznych:

1.

Koncesyjny – odpowiedni organ państwowy udziela koncesji na działanie partii politycznych

od warunkiem spełnienia wymogów przewidzianych w ustawie. W przypadku odmowy nie

przysługuje prawi zażalenia do organu wyższego szczebla

2.

Administracyjny – organy administracji państwowej sprawują Nadzów nad działalnością

partii politycznych, którą jest ściśle reglamentowana

3.

Rejestracyjny – pełna swoboda tworzenia i działania partii politycznych, które po złożeniu i

spełnieniu pewnych warunków formalnoprawnych zostają zarejestrowane. Odmowa

rejestracji może nastąpić wyłącznie z powodów określonych prawem i może zostać

zaskarżona

Partie polityczne w ustawodawstwie wybranych państw europejskich:

1.

Pierwsze ustawy o partiach pojawiły się w latach 60-tych XX wieku

2.

Znacząca część regulacji funkcjonowania partii politycznych dotyczy kwestii finansowych

Finansowanie partii:

1.

Finansowanie z budżetu państwa

2.

Dochody uzyskiwane przez partię z własnej działalności i majątku

3.

Świadczenia osób prywatnych oraz grup inetersu

Pozytywne aspekty finansowania partii z budżetu:

1.

Uwolnienie partii spod nacisku zorganizowanych interesów partykularnych

2.

Wyrównanie szans partii w systemie partyjnym

3.

Stworzenie dla partii finansowych gwarancji jej stałej działalności

4.

Stabilizacja systemu partyjnego

5.

Zapobieżenie przekształcania się partii politycznych w dochodowe przedsiębiorstwa

Negatywne aspekty finansowania partii z budżetu:

1.

Osłabienie pozycji

2.

Pertyfikacja systemu partyjnego

3.

Ingerencja organów państwowych w działalność partii poprzez dostęp do sprawozdań

finansowych

4.

Wzmacnianie się procesów etatyzacji partii politycznych

5.

Pojawienie się niebezpieczeństwa wzmocnienia partyjnej biurokracji kosztem członków

KLASYFIKACJA PARTII POLITYCZNYCH:

1.

Kryterium organizacyjne; klasyczne, podział M. Duvergera:

a.

Partie masowe:

Rozwinięta struktura biurokratyczna

Dążą do maksymalizacji liczy swoich członków

Prowadzi systematyczną pracę partyjną

Tworzy afiliowane organizacje (np. młodzieżówki)

2.

Kryterium ideologiczno – programowe:

a.

Ugrupowania konserwatywne

b.

Ugrupowania liberalne

c.

Ugrupowania socjaldemokratyczne

d.

Ugrupowania radykalne:

Prawicowe

Lewicowe

3.

Podział na lewicę i prawicę

a.

Pochodzenie podziału

b.

Stereotyp lewicowy:

Idea równości społecznej

Państwo redukuje nierówności społeczne

Znacząca rola państwa w gospodarce

c.

Stereotyp prawicowy:

Idea wolności jednostki (polityczna i ekonomiczna)

Nierówności są naturalnym skutkiem funkcjonowania swobodnej konkurencji

podmiotów

Ograniczona rola państwa

d.

Różnice między wartościami lewicy i prawicy:

PRAWICA

Wolny rynek

Aprobata hierarchii społecznej

Delegalizacja aborcji

Kara śmierci

Niskie podatki

Brak zgody na związki

homoseksualne

e.

Rozmieszczenie liberałów i konserwatystów:

f.

Rozmieszczenie ultraprawicy

Klasyfikacja - rodziny partii politycznych w Europie Zachodniej:

1.

Blok partii lewicowych:

a.

Partie socjaldemokratyczne

Partie socjaldemokratyczne

Grawitują ku centrum spectrum politycznego

Przeciętne poparcie w Europie Zachodniej po 1945 r.

LEWICA

rynek

Etatyzm

hierarchii społecznej

Egalitaryzm

aborcji

Legalizacja aborcji

śmierci

Zniesienie kary śmierci

podatki

Wysokie podatki

zgody na związki

homoseksualne

Zgoda na związki homoseksualne

Rozmieszczenie liberałów i konserwatystów:

Rozmieszczenie ultraprawicy

odziny partii politycznych w Europie Zachodniej:

:

okratyczne:

Partie socjaldemokratyczne – najsilniejsza rodzina partii lewicowych

Grawitują ku centrum spectrum politycznego

Przeciętne poparcie w Europie Zachodniej po 1945 r. – 31,7 %

na związki homoseksualne

najsilniejsza rodzina partii lewicowych

Wzrost poparcia w latach 1945 – 2005 o 9,2 %

Zalicza się je do partii relewantnych

Partie socjaldemokratyczne w latach 1945 – 2005 najlepsze wyniki wyborcze

uzyskiwały w Wielkiej Brytanii, Norwegii, Austrii, a najgorsze w Irlandii i Islandii

Współczynniki partycypacji i odpowiedzialności partii socjaldemokratycznych w

latach 1945 – 2005:

•

Współczynnik partycypacji najwyższy w przypadku Austrii, Szwajcarii i Szwecji

•

Współczynnik partycypacji najniższy w przypadku Irlandii, Malty, Niemiec i

Francji

•

Współczynnik odpowiedzialności najwyższy w przypadku Szwecji, Danii i

Norwegii

•

Współczynnik odpowiedzialności najniższy w przypadku Islandii, Irlandii i Włoch

b.

Rodzina partii lewicowo – libertriarnych:

Partie lewicowo – socjalistyczne – pomiędzy zbyt reformistycznymi partiami

socjaldemokratycznymi, a zbyt zachowawczymi partiami komunistycznymi

Zieloni – skupiają się na kwestiach ochrony środowiska

c.

Niekomunistyczne partie lewicy – odrzuciły ideologię i symbolikę komunistyczną (np.

Francuska Partia Komunistyczna)

2.

Blok partii liberalnych

a.

Dominowały w XIX wieku i w pierwszych dwóch dekadach wieku XX

b.

Reformy państwa w duchu ideałów liberalnych stworzyły warunki sprzyjające

ukształtowaniu się modelu demokracji masowej, a partie liberalne nie były

przystosowane do funkcjonowania w ramach tego nowego mechanizmu rywalizacji

politycznej

c.

Po 145 r. dwa nurty: liberalizm konserwatywny (niemiecka FDP) i liberalizm lewicowy

(Liberalni Demokraci w Wielkiej Brytanii)

d.

Przeciętne poparcie na poziomie 17,5 %

e.

W latach 1945-2005 wzrost poparcia o 10,5 %

f.

Najwyższe poparcie w Danii, Islandii, Szwajcarii i Szwecji

g.

Najniższe poparcie w Austrii, Irlandii, Niemczech i Włoszech

h.

Posiadają powitalny charakter

i.

Współczynnik partycypacji i odpowiedzialności partii liberalnych w latach 1945-2005:

Współczynnik partycypacji najwyższy w przypadku Finlandii, Niemiec i Holandii

Współczynnik partycypacji najniższy w przypadku Wielkiej Brytanii i Austrii

Współczynnik odpowiedzialności najwyższy w przypadku Finlandii

Współczynnik odpowiedzialności najniższy w przypadku Austrii, Wielkiej Brytanii,

Holandii i Irlandii

3.

Rodzina partii chadeckich:

a.

Powstały na przełomie XIX i XX wieku

b.

Odpowiadają podziałom religijnym w Europie Zachodniej (katolicy vs. protestanci)

c.

Proponują model społecznego kapitalizmu (alternatywy wobec socjaldemokratycznego

modelu państwa opiekuńczego)

d.

Należą do kategorii partii dużych i relatywnych

e.

Przeciętne poparcie 24%

f.

Spadek poparcia 1945 – 2005 o 49 %

g.

Współczynnik partycypacji i odpowiedzialności partii chadeckich w latach 1945-2005:

Współczynnik partycypacji najwyższy w przypadku Austrii, Belgii, Holandii,

Luksemburga i Włoch

Współczynnik partycypacji najniższy w przypadku Szwecji, Danii i Finlandii

Współczynnik odpowiedzialności najwyższy w przypadku Belgii, Holandii,

Luksemburga i Włoch

Współczynnik odpowiedzialności najniższy w przypadku Francji i Norwegii

4.

Blok partii konserwatywno - chrześcijańskich:

a.

Powstały na przełomie XIX i XX wieku

b.

Główne postulaty programowe:

Reformy rynkowe

Ograniczenie interwencjonizmu państwowego

Zapewnienie ładu i bezpieczeństwa

Zachowanie tradycyjnych wartości

c.

Średnie poparcie w latach 1945 – 2005 to 26,6 %

d.

Wzrost poparcia o 25 %

e.

W państwach, w których funkcjonują relewantne partie chadeckie nie pojawiają się partie

konserwatywne

f.

Współczynnik partycypacji i odpowiedzialności partii liberalnych w latach 1945-2005:

Współczynnik partycypacji najwyższy w przypadku Irlandii, Malty i Francji

Współczynnik partycypacji najniższy w przypadku Szwecji i Włoch

Współczynnik odpowiedzialności najwyższy w przypadku Irlandii i Malty

Współczynnik odpowiedzialności najniższy w przypadku Finlandii, Szwecji i Włoch

5.

Blok partii radykalnych

a.

Partie antysystemowe

b.

Podstawą oceny ich miejsca w przestrzeni rywalizacji politycznej staje się stosunek do

nich partii ustabilizowanych

c.

Typy antypolityki doby postindustrialnej 0 lewicowy i prawicowy

d.

Są to partie małe (poniżej 15 % poparcia)

e.

Przykłady partii dalekiej prawicy:

Austriacka Partia Wolności

Lista Pima Fortuyna

Liga Północna

Blok Flamandzki

Klasyfikacja – rodziny partii politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej:

1.

Biegun socjalistyczny. W państwach Europy Środkowej i Wschodniej ukształtowały się

następujące formu organizacyjne lewicy:

a.

Zreformowana lewica postkomunistyczna

b.

Reaktywowana socjaldemokracja

c.

Nowoutworzona lewica o niekomunistycznym rodowodzie

Średnie poparcie w latach 1990-2004 to 21,3 %

2.

Biegun konserwatywno – chadecki:

a.

Kraje, w których ruch konserwatywny wcześnie przybrał postać jednej partii: Litwa

b.

Kraje, w których widoczna jest dekoncentracja ruchu konserwatywnego: Polska,

Łotwa, Czechy, Albania

c.

Kraje, w których nie wykształcił się ruch konserwatywny: Bułgaria, Słowacja, Rumunia

Średnie poparcie w latach 1990-2004 to 27,5 %

3.

Biegun liberalny:

a.

Formacje socjalliberalne: Demokraci.pl

b.

Centrowe partie liberalne: KLD

c.

Partie konserwatywno – liberalne: PO

Średnie poparcie w latach 1990-2004 to 15,7 %

4.

Biegun ekstremalny:

a.

Zatarta różnica między „prawicowością” i „lewicowością”

b.

Popierane przez ludzi rozczarowanych transformacją ekonomiczną

c.

Antydemokratyczność i autorytaryzm

d.

Przykłady:

LPR

Liberalna-Demokratyczna Partia Rosji

Komunistyczna Partia Czech i Moraw

Średnie poparcie w latach 1990-2004 to 16,5 %

5.

Pozostałe

EUROPEJSKIE SYSTEMY PARTYJNE

SYSTEM PARTYJNY – formy i warunki współpracy lub rywalizacji partii politycznych w walce o

zdobycie władzy politycznej albo w jej sprawowaniu. W systemie partyjnym zawierają się te partie,

które działają legalnie, opierają swoją wewnętrzną strukturę oraz metody działania na zasadach

demokratycznych.

UJĘCIE STATYCZNE SYSTEMU PARTYJNEGO – system partyjny to prosta suma partii politycznych,

które funkcjonują w ramach przestrzeni politycznej i zachowują się w określony sposób.

UJĘCIE DYNAMICZNE SYSTEMU PARTYJNEGO – system partyjny jako układ wzajemnych powiązań

między partiami najpierw w kontekście walki o głosy elektoratu, a następnie o przechwycenie

wpływu na kształt polityki poprzez samodzielne rządzenie lub współrządzenie.

INSTYTUCJONALIZACJA SYSTEMU PARTYJNEGO:

1.

Aspekt wewnętrzny – określenie u uznanie przez partie polityczne reguł i wzorców,

prowadzenie gry politycznej (np. wzorców koalicyjnych czy funkcjonowania opozycji

parlamentarnej)

2.

Aspekt kulturowy – kształtowanie zaufania opinii publicznej wobec partii politycznych i

sposobu kreowania wzajemnych relacji i powiązań

ANALIZA SYSTEMU PARTYJNEGO

Co kształtuje dynamikę systemu partyjnego?

1.

Liczba i rozmiar partii

2.

Relewancja partii (potencjał koalicyjny partii):

a.

Przypadek dużych partii

b.

Przypadek małych partii

3.

Poziom polaryzacji systemu partyjnego (dystans między partiami)

4.

Wzorce zachowań koalicyjnych:

a.

Policy – seeking parties

b.

Office – seeking parties

5.

Wzorce alternacji władzy (schematy działań partii politycznych w procesie ich rywalizacji o

sformułowanie gabinetu):

a.

Wymiana jednej ekipy partyjnej na drugą (występuje w systemach dwupartyjnych np.

Wielka Brytania)

b.

Jedna z partii wchodzących w skład nowego rządu znajdowała się w poprzednim (np.

niemiecka FDP)

c.

Brak alternacji – ta sama partia lub partie kontroluje rząd przez dłuższy czas (np.

Brytyjska Partia Pracy)

FUNKCJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH:

1.

Funkcje polityczne:

a.

Stanowi forum legalnej walki o władze polityczną

b.

Jest mechanizmem umożliwiającym organizowanie wyborów

c.

Umożliwia formowanie ośrodków władzy i wyłanianie ekip rządzących

2.

Funkcje kulturowe:

a.

Jest forum kształtowania się opinii publicznej

b.

Rozwija kulturę polityczną społeczeństwa

c.

Wpływa na kulturę polityczną elit politycznych

TYPOLOGIE I KLASYFIKACJE:

1.

Klasyczny podział ilościowy (ze względu na liczbę partii czynnie uczestniczących w życiu

politycznym):

a.

Systemy jednopartyjne

b.

Systemy dwupartyjne

c.

Systemy wielopartyjne

2.

Podział jakościowy ze względu na możliwość tworzenia większości parlamentarnych:

a.

System rozproszony – duża liczba partii

b.

System równowagi – wyraźna polaryzacja występująca w systemie dwupartyjnym

c.

System nierównowagi – dominacja, ale nie większościowa jednego ugrupowania

3.

Kryterium oparte o liczbę partii oraz ich rozmiaru w ramach systemu partyjnego:

a.

System dwupartyjny – występują w nim duże partie mające znaczną przewagę nad

partiami małymi

b.

System dwuipółpartyjny – dwie duże partie oraz trzecia mała, ale dysponująca

znacznym wpływem, gdyż posiada najwyższy potencjał koalicyjny

c.

System wielopartyjny oparty o dominację jednej partii – wśród wielu partii jedna

wyróżnia się rozmiarem i dlatego jest niezbędna do stworzenia większościowej

koalicji gabinetowej

d.

System wielopartyjny bez partii dominującej – żadna partia nie jest niezbędna przy

tworzeniu koalicji, które mogą przybierać różne warianty

SYSTEMY PARTYJNE EUROPY ZACHODNIEJ

Ze względu na wartość indeksu efektywnej liczby partii (na poziomie parlamentarnym)

wyróżniamy:

1.

Systemy dwupartyjne – Wielka Brytania, Hiszpania, Portugalia

2.

Systemy, gdzie występują dwie duże partie oraz kilka mniejszych relewantnych – Francja,

Niemcy

3.

Systemy wielopartyjne – Włochy, Belgia, Holandia

Typy gabinetów:

1.

Gabinety wyłącznie koalicyjne – Szwajcaria, Holandia

2.

Gabinety koalicyjne (większościowe i mniejszościowe) oraz gabinety jednopartyjne

mniejszościowe – Włochy, Dania Finlandia

3.

Gabinety jednopartyjne większościowe – Norwegia, Szwecja

SYSTEMY PARTYJNE WYBRANYCH PAŃSTW DEMOKRATYZUJĄCEJ SIĘ EUROPY

1.

Systemy skoncentrowane lub zmierzające do koncentracji, w których ujawnia się

mechanizm rywalizacji dwublokowej – Albania, Rumunia, Bułgaria, Węgry

2.

Systemy rozproszone w stopniu umiarkowanym – istnieje układ wielopartyjny, jednakże

pojawiają się partie większe o sporym potencjale koalicyjnym, które są w stanie

skoncentrować proces przetargów koalicyjnych – Czechy, Litwa

3.

Systemy wielopartyjne, w których pojawia się dość skomplikowany, mulitipolarny system

przetargów koalicyjnych, co jest efektem znacznego rozproszenia systemu partyjnego i braku

partii o sile wyborczej na tyle dużej, że mogłyby stać się osią tworzonych koalicji

gabinetowych – Estonia, Łotwa, Słowacja, Słowenia

WYBORY I EUROPEJSKIE SYSTEMY WYBORCZE

FUNKCJE WYBORÓW W SYSTEMACH DEMOKRATYCZNYCH – demokratyczne elekcje są pokojowym,

zinstytucjonalizowanym rozstrzygnięciem podstawowego konfliktu politycznego, jakim stanowi walka

o władze i rozładowanie towarzyszącego mu napięcia. Z drugiej strony początkują kolejny cykl

polityczny, w ramach którego przegrani będą sposobić do wygranej w następnej elekcji.

ZNACZENIE WYBORÓW W SYSTEMACH DEMOKRATYCZNYCH:

1.

Legitymują władzę zwycięzców

2.

Egzekwują odpowiedzialność polityczną rządzących

3.

Umożliwiają alternację władzy

4.

Zapewniają reprezentację mniejszości (w przypadku społeczeństw pluralistycznych)

5.

Determinują proces formowania rządu

6.

Wpływają na system partyjny petryfikując lub modyfikując mechanizm jego działania

CECHY WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH – UJĘCIE NORMATYWNE:

1.

Tworzą warunki do rywalizacji co najmniej dwóch podmiotów, starających się o poparcie

wyborców

2.

Dają szansę odrzucenia aktualnie rządzących

3.

Odbywają się cyklicznie, tj. w miarę regularnych i wyznaczonych prawem odstępach

czasowych

4.

Zapewniają wolność uczestnictwa(biernego i czynnego) wszystkim dorosłym mieszkańcom

danego państwa

5.

Odbywają się w warunkach zezwalających na swobodną ekspresję polityczną

6.

Stwarzają w miarę równe szanse dla wszystkich kandydatów w walce o władzę oraz dla

zwolenników zarówno rządzących jaki i opozycji

7.

Zapobiegają dyskryminacji mniejszości.

CECHY WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH – UJĘCIE EMPIRYCZNE:

1.

W jakim zakresie standardy demokratycznych wyborów są rzeczywiście realizowane

2.

Jakie czynniki wpływają na poziom frekwencji:

a.

Czynniki społeczne

b.

Czynniki polityczne

c.

Czynniki prawno – instytucjonalne

PODZIAŁ WYBORÓW ZE WZGLĘDU NA POZIOM RYWALIZACJI:

1.

Wysoce rywalizacyjne – charakteryzują się wyrównaniem szans obozu władzy i opozycji

2.

Semi – rywalizacyjne – przewaga władzy nad opozycją jest znaczna i utrzymuje się przez

dłuższy czas (np. we Włoszech 1948-1992)

3.

Quasi – rywalizacyjne – partie rządzące starają się zapobiec przejęciu władzy przez opozycję,

nie likwidując jednak pluralizmu politycznego (np. w Rosji)

POJĘCIE I ELEMENTY SYSTEMÓW WYBORCZYCH:

1.

System wyborczy określa jak są oddawane głosy i jak są one przeliczane na mandaty

2.

Ustalenie reguł gry wyborczej ma znaczenie nie tylko dla uczestników systemu politycznego,

ale również dla jego stabilności – system wyborczy może efektywnie rozstrzygać konflikty

między konkurentami o stanowiska publiczne, może też być źródłem dodatkowych napięć

3.

Na system wyborczy składają się:

a.

Instytucje polityczne funkcjonujące w procesie wyborczym (np. komisje wyborcze)

b.

Ogólne zasady prawa wyborczego

c.

Szczegółowe postanowienia proceduralne

CELE SYSTEMÓW WYBORCZYCH:

1.

Władzę powierza się tym, którzy mają poparcie większości (reprezentatywność)

2.

Wyłonienie większości zdolnej do powołania trwałego gabinetu (efektywność)

3.

Zapewnienie zgodności działań rządu z preferencjami i oczekiwaniami większości

4.

Dobór najlepszych ludzi na stanowiska publiczne

PODSTAWOWE NORMY REGULUJĄCE PROCES WYŁANIANIA PRZEDSTAWICIELI:

1.

Zasada powszechności wyborów wynika z zasady suwerenności narodu i:

a.

W sensie pozytywnym oznacza, że prawo wybierania przysługuje wszystkim

obywatelom, którzy dysponują zdolnością do czynności prawnych, a ewentualne

wyłączenia mogą mieć jedynie jednostkowy charakter (na mocy prawomocnego

wyroku)

b.

W sensie negatywnym powszechność wyborów oznacza do wiążącego ustawodawcę

zakazu pozbawienia lub ograniczenia prawa uczestnictwa w procesie wyborczym

grupom społecznym wyróżnianym na podstawie takich kryteriów jak: płeć,

wykształcenie, zawód, narodowość, rasa, wyznanie itp.

2.

Odstępstwa od zasady powszechności:

a.

Cenzusy

b.

Wyłączenia

3.

Zasada równości – wszystkie głosy są sobie nie tylko formalnie równe, ale – w miarę

możliwości - winny się charakteryzować taką samą siłą (materialna równość)

4.

Zasada równości przewiduje, że liczba głosów, którymi dysponuje każdy obywatel jest

równa, Alenie niekoniecznie wynosi jeden (np. w Niemczech)

5.

Materialna równość prawa wyborczego jest pewnym ideałem, rzadko w pełni osiąganym w

praktyce (byłaby ona osiągana, gdyby w przypadku, gdy każdy kandydat był wybierany przez

taką samą liczbę wyborców)

6.

Normy przedstawicielstwa – wyznaczanie liczby mieszkańców, którą reprezentuje każdy

deputowany

7.

Zasada bezpośredniości – decyzja o składzie organu przedstawicielskiego należy do wyborcy,

który oddaje swój głos na preferowanego przez siebie kandydata na deputowanego, nie

korzystając z żadnych ciał pośrednicz ości (np. kolegiów elektorskich)

8.

Zasada tajności

FORMUŁA WYBORCZA:

1.

Sposób przeliczania głosów na mandaty

2.

Wyróżniamy trzy modele formuły wyborczej:

a.

Systemy większościowe – zwycięska jest partia otrzymująca więcej głosów niż rywale w

największej liczbie okręgów .

Względne (Wielka Brytania):

•

Rywalizacja odbywa się w okręgach jednomandatowych

•

Zwycięzcą zostaje ten kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów

•

Zwycięża ta partia, która wygrała w największej liczbie okręgów

Bezwzględnej (Francja):

•

Do zwycięstwa w okręgu wymagane jest osiągnięcie większości bezwzględnej

Plusy i minusy systemu większościowego

b.

Systemy proporcjonalne – zwycięska partia otrzymująca najsilniejsze poparcie w skali

wszystkich okręgów (Niemcy, Hiszpania, Szwecja):

Główne założenia systemów proporcjonalnych:

•

Okręgi wielomandatowe

•

Procent uzyskanych mandatów jest bezpośrednią konsekwencją rozmiaru

poparcia

•

Dla uzyskania mandatu nie jest potrzebne pokonanie rywali, a jedynie

osiągnięcie pewnego pułapu poparcia

•

Prócz formuły wyborczej istotną rolę odgrywają takie elementy systemu

wyborczego jak rozmiar okręgu, uprawnienia wyborcy, klauzula zaporowa, czy

wyrównawcza dystrybucja mandatów

Podstawowe odmiany systemu proporcjonalnego:

•

Wariant list partyjnych – wyborcom przyznaje się prawo oznaczenia nazwisk

kandydatów na liście przedstawionej przez partię polityczną (Polska, Belgia,

Czechy, Dania, Estonia, Finlandia)

•

Wariant pojedynczego głosy przechodzącego (STV) – polega na oznaczeniu

przez wyborcę kolejności nazwisk na liście obejmującej wszystkich kandydatów

z poszczególnych partii, rywalizujących o głosy w danym okręgu (Malta,

Irlandia)

c.

Systemy kombinowane (mieszane) – łączące formułę większościową i proporcjonalną.

FORMUŁY WYBORCZE SŁUŻĄCE PRZELICZANIU GŁOSÓW NA MANDATY:

1.

Metoda Hare - Niemeyera (metoda najwyższych reszt):

a.

Najwierniej odwzorowuje wolę wyborców

b.

Zwiększa szanse partii uzyskujących nikłe poparcie

c.

Niemcy

2.

Metoda d’Hondta:

a.

Preferuje partie cieszące się większym poparciem

b.

Holandia, Belgia, Austria, Hiszpania, Grecja

3.

Metoda Sainte – Lague:

a.

Bardziej korzystna dla mniejszych partii

b.

Dania, Norwegia, Szwecja

INNE ELEMENTY SYSTEMU WYBORCZEGO:

1.

Systemy mieszane:

a.

Niemcy – spersonalizowany system proporcjonalny

b.

Włochy – kompensacyjny system proporcjonalny

2.

Klauzula zaporowa

3.

Kształt i rozmiar okręgu wyborczego:

a.

Próg naturalny – ile trzeba zdobyć głosów, aby zdobyć jeden mandat

POLITYCZNE KONSEKWENCJE SYSTEMÓW WYBORCZYCH:

1.

Stopień deformacji woli wyborców – rozmiar dysproporcji pomiędzy wielkością uzyskanego

poparcia, a udziałem w dystrybucji mandatów:

a.

Warunkowany rozmiarami okręgów i przyjętą formuła

b.

Najwyższa wartość proporcjonalności: Dania, Szwecja, Holandia

c.

Najniższa wartość proporcjonalności: Francja

d.

Najniższy

system

proporcjonalności

zapewniają

systemy

większościowe

i

umiarkowanie proporcjonalne (połączenie metody d’Hondta, możliwie najmniejszych

okręgów wyborczych oraz klauzuli zaporowej)

e.

Najwyższy stopień zapewniają systemy zakładające formułę największych reszt lub

największych średnich z jednym okręgiem obejmującym cały kraj oraz z

wyrównawczą dystrybucją mandatów

2.

Redukcja efektywnej liczby partii na arenie parlamentarnej warunkowana głównie rozmiarem

okręgów i przyjętą formułą wyborczą

3.

Rozmiar nadreprezentacji zwycięskiej partii

4.

Strategie wyborcze partii politycznych – warunkowane rozmiarem okręgów, formułą

wyborczą i uprawnieniami przysługującymi wyborcom.

TYPOLOGIA SYSTEMÓW WYBORCZYCH ZE WZGLĘDU NA DEFORMACJĘ ROLI WYBORCÓW:

1.

Relatywnie reprezentatywne – Austria, Dania, Finlandia, Holandia

2.

Systemy deformujące – Belgia, Czechy, Hiszpania, Irlandia, Niemcy

3.

Systemy dyskryminacyjne – Francja, Wielka Brytania

WŁADZA USTAWODAWCZA

FUNKCJE PARLAMENTU WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE – UJĘCIE NORMATYWNE:

1.

Funkcja ustawodawcza – prawo podejmowania decyzji o określonej mocy prawnej

(uchwalanie budżetu oraz ustanawianie podatków)

2.

Funkcja kreacyjna – tworzenie i likwidacja konstytucyjnych organów państwa połączona

niekiedy z powoływaniem i odwoływaniem ich obsady personalnej (funkcja realizowana m.in.

poprzez votum zaufania, czy wybór głowy państwa)

3.

Funkcja kontrolna – realizowana poprzez interpelacje i zapytania poselskie, udzielanie

absolutorium (funkcja realizowana m.in. poprzez mechanizm politycznej odpowiedzialności

rządu przed parlamentem

4.

Funkcja sądowa – sądzenie głowy państwa, postawienie głowy państwa w stan oskarżenia,

procedura impeachmentu

FUNKCJE PARLAMENTU WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE, ANALIZA POLITOLOGICZNA:

1.

Funkcja legitymizacyjna – parlament w imieniu obywateli wyraża zgodę na podjęcie

wiążących działań

2.

Funkcja artykulacji interesów grupowych – ujawnianie potrzeb, opinii i roszczeń

poszczególnych środowisk

3.

Rozwiązywanie konfliktów międzygrupowych

STRUKTURA WSPÓŁCZESNYCH PARLAMENTÓW:

Podział ze względu na organizacje wewnętrzną:

1.

Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) – Bułgaria, Cypr, Dania, Finlandia, Grecja,

Portugalia, Szwecja, Węgry, Litwa, Łotwa

2.

Parlamenty dwuizbowe (bikameralizm) – Austria, Francja, Belgia, Holandia, Polska, Włochy,

Holandia, Hiszpania, Szwajcara, Czechy, Słowenia, Rumunia

3.

Izba wyższa z jednym wyjątkiem (Brytyjska Izba Lordów), jest mniej liczna, aniżeli izba wyższa

4.

Kadencja izby wyższej nie musi pokrywać się z kadencją izby niższej (Czechy, Francja)

5.

Część członków izby wyższej jest wymieniana

6.

Część lub wszyscy członkowie izby wyższej nie pochodzi z wyborów powszechnych (Francja,

Austria, Niemcy, Włochy, Irlandia, Wielka Brytania)

7.

Jaki jest sens funkcjonowania drugiej izby, kiedy obie izby są wybierane w tym samym czasie,

na ten sam okres, przez tych samych wyborców i w tym samym trybie

STRUKTURA WSPÓŁCZESNYCH PARLAMENTÓW, UJĘCIE FUNKCJONALNE:

1.

Kryteria podziału bikameralizmu na słaby i silny:

a.

Formalne uprawnienia obu izb w procesie ustawodawczym

b.

Sposób wyboru izby wyższej

c.

Poziom dysproporcjonalności reprezentacji w izbie wyższej

2.

Cechy silnego bikameralizmu:

a.

Do wejścia w życie ustawy konieczna jest zgoda izby wyższej i niższej (izba wyższa

dysponuje prawem veta)

b.

Skład izby wyższej pochodzi z wyborów powszechnych

c.

W przypadku państw federalnych wysoki stopień proporcjonalności reprezentacji

podmiotów federacji w izbie wyższej

3.

Typy bikameralizmu:

a.

Silny: Belgia, Włochy, Holandia, Czechy, Rosja

b.

Średnio: Francja, Hiszpania, Polska, Rumunia

c.

Średnio słaby: Wielka Brytania

d.

Słaby: Austria, Słowenia

4.

Rozróżnienie między typami dwuizbowości nabiera znaczenia w sytuacjach, w których

konfiguracja sił politycznych jest w obu izbach odmienna (w izbie wyższej przewagę ma

opozycja)

5.

Czynniki powodujące, że z politologicznego punktu widzenia decydujące znaczenie ma

wyższa konfiguracja sił politycznych w izbie niższej:

a.

Liczba i siła partii reprezentowanych w izbie niższej określają typ systemu partyjnego

występującego w danym kraju

b.

W

ramach

reżimu

parlamentarnego

i

semiprezydencjalnego,

większość

ukształtowana w izbie niższej przesądza o powołaniu lub upadku rządu z wyjątkiem

Rumunii i Włoch izba wyższa nie bierze udziału w procesie powoływania gabinetu

c.

Gdy dopuszczalne jest przedterminowe rozwiązanie parlamentu, a kadencja izby

wyższej nie jest stała, ta decyzja tyczy się jedynie izby niższej

d.

W systemach demokratycznych izby niższe zawsze pochodzą z wyborów

powszechnych, podczas gdy tylko w niektórych państwach zasada ta odnosi się

również do izb wyższych

PARLAMENT WOBEC WŁADZY WYKONAWCZEJ:

Rodzaje zmiennych mające wpływ na siłę parlamentu:

1.

Konstytucyjne – ograniczenia władzy parlamentu przewidziane w konstytucjach (np.

instytucja referendum, możliwość łączenia funkcji deputowanego i ministra, mechanizm

skracania kadencji)

2.

Polityczne – liczba partii w parlamencie (parlament zdominowany przez jedną partię jest

znacznie mniej aktywny niż parlament wielopartyjny)

3.

Proceduralne – struktura uprawnienia komisji parlamentarnych

4.

Aktywne – zdolne do modyfikowania pozycji rządu, nie zagrożone przedterminowym

rozwiązaniem i cieszące się społecznym szacunkiem (USA)

5.

Reaktywne – dysponujące mniejszymi możliwościami ograniczenia władzy rządu, zagrożone

przedterminowym rozwiązaniem, ale cieszące się uznaniem społecznym (Wielka Brytania,

Szwecja, Dania, Finlandia, Niemcy, Belgia)

6.

Wrażliwe – zdolne do modyfikowania propozycji rządowych, zagrożone przedterminowym

rozwiązaniem i nie cieszące się społecznym uznaniem (Włochy)

7.

Marginalne – posiadające ograniczoną zdolność modyfikowania propozycji rządowych,

dysponujące ograniczoną władzą kształtowania budżetu, umiarkowanie popierane przez elity

polityczne (Rosja)

WŁADZA WYKONAWCZA

POJĘCIE I ZNACZENIE WŁADZY WYKONAWCZEJ:

Dla Monteskiusza władza wykonawcza wyrażała się jedynie w prawie do wypowiadania wojen i

zawierania pokoju, wysyłaniu lub przyjmowaniu poselstw, czy też zapewnienie bezpieczeństwa

Obecnie polityczny proces decyzyjny w decydującej mierze jest przez nią kształtowany i realizowany.

Znaczenie polityczna:

1.

W systemach demokratycznych powszechne wybory są grą o utworzeniu rządu

2.

Ocena dokonań rządzących, stanowiąca podstawę decyzji podejmowanych przez wyborców

dotyczy przede wszystkim podmiotów władzy wykonawczej

3.

Sprawowanie władzy wykonawczej wiąże się z instytucjonalizacją władzy państwowej

GŁOWA PAŃSTWA:

1.

Monarcha:

a.

Występuje w demokracjach parlamentarnych

b.

Uprawnienia o charakterze symbolicznym

c.

Umacnia jedność społeczeństw

d.

Politycznie neutralny

2.

Prezydent:

a.

Występuje w reżimach parlamentarnych i prezydenckich

b.

Wybory powszechne: Austria, Polska, Irlandia, Portugalia, Islandia

c.

Wybory pośrednie: Włochy, Grecja, Węgry, Czechy, Niemcy

d.

Cenzus wieku:

50 lat – Włochy

40 lat – Grecja, Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa

35 lat – Cypr, Irlandia, Polska, Austria, Portugalia, Słowacja, Ukraina, Węgry

Brak regulacji w tym zakresie – Rumunia, Chorwacja, Słowenia

e.

Długość kadencji

7 lat – Włochy, Irlandia

6 lat – Austria, Finlandia

5 lat – Niemcy, Grecja, Polska, Bułgaria, Portugalia

f.

Liczba kadencji

Jedna reelekcja – Finlandia, Grecja, Portugalia, Polska

Brak ograniczeń – Włochy, Islandia, Austria

Kraj

Możliwość

dyskretnego

rozwiązania

parlamentu

Możliwość

przeforsowania

kandydatury

premiera

Możliwość

dyskrecjonalnego
zdymisjonowania

premiera

Prawo veta

Prawo

wydawania

dekretów z

mocą ustawy

Austria

-

-

-

-

-

Bułgaria

-

-

-

+

-

Chorwacja

-

-

-

-

+

Cypr

-

+

+

+

-

Finlandia

-

-

-

+

-

Irlandia

-

-

-

+

-

Francja

+

+

+

+

-

Litwa

-

-

-

+

-

Polska

-

-

-

+

-

Portugalia

+

+

-

+

-

Rosja

-

+

+

+

+

Rumunia

-

-

-

+

-

Słowacja

-

-

-

+

-

Słowenia

-

-

-

-

-

Ukraina

-

+

+

+

+

RZĄD JAKO INSTYTUCJA WŁADZY WYKONAWCZEJ

1.

Rząd to kolegialny organ państwowy złożony z premiera i ministrów, ponoszący za swą

działalność odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

2.

W reżimach parlamentarnych jest to główny ośrodek decyzyjny kształtujący politykę

wewnętrzną i zagraniczną

3.

W systemach parlamentarnych kształt personalny gabinetu ustalany jest w wyniku wyborów

parlamentarnych

Powstawanie rządu:

1.

W wyniku wyborów

2.

W wyniku rezygnacji poprzedniego gabinetu

3.

W wyniku uchwalenia votum nieufności dla poprzedniego gabinetu

4.

Brak uzyskania votum zaufania przez poprzedni gabinet

5.

Rozpad koalicji (gabinet większościowy staje się mniejszościowym)

6.

Odwołanie poprzedniego premiera przez prezydenta (Francja, Rosja)

7.

Faktyczna władza premiera zależy w dużej mierze od wyniku wyborczego oraz uwarunkowań

wynikających z zasad systemu partyjnego i wyborczego

Formowanie koalicji gabinetowych

Konsekwencją systemów wielopartyjnych jest alby przed powołaniem rządu doszło do ustaleń między

co najmniej dwoma podmiotami, których celem jest uformowanie koalicji gabinetowej.

Typologie koalicji:

1.

Ze względu na miejsce w przestrzeni politycznej

2.

Ze względu na spójność programową:

a.

Ideologicznie zbieżne

b.

Synkretyczne

3.

Ze względu na układ sił wewnątrz koalicji:

a.

Zrównoważone

b.

Niezrównoważone

4.

Ze względu na kryterium rozmiaru

a.

Koalicje mniejszościowe

b.

Koalicje minimalnie zwycięskie

c.

Koalicje nadwyżkowe

d.

Koalicje ponadrozmiarowe