Psychologia osobowości
Wykład nr 1
Wykład nr 1
Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała
SWPS 2012/13
Czy potrzebne są teorie w psychologii
osobowości?
Poziom obserwowlany - Zachowanie
Poziom wnioskowania  relacja między podmiotem
i obiektem obserwacji; kontekst, presja czasu,
i obiektem obserwacji; kontekst, presja czasu,
wyrazistość, znajomość osoby
wyrazistość, znajomość osoby
y
ródła wnioskowania  ukryte teorie osobowości,
schematy i skrypty poznawcze, teorie na temat
natury świata itp., naukowe teorie wyjaśniające.
2
3 pytania p. osobowości
1. Jacy są ludzie?
2. Dlaczego ludzie zachowują się tak a nie inaczej?
3. W jaki sposób zmienia się i rozwija osobowość?
3
Najczęściej pojawiające się pytania
to:
Skąd bierze się podobieństwo zachowań różnych ludzi?
Skąd biorą się różnice i niespójności w zachowaniu pojedynczego człowieka?
Czy ludzkie zachowanie ma charakter reaktywny, czy celowy?
Jakie są główne motywy ludzkich zachowań?
Na jakiej podstawie, w jaki sposób i w jakim stopniu trafnie można przewidywać
postępowanie?
Czy człowiek jest świadom własnej motywacji, czy też kierują nim siły, których nie
rozumie i nad którymi nie ma kontroli?
rozumie i nad którymi nie ma kontroli?
Jakie są przyczyny zaburzeń zdrowia psychicznego - dlaczego niektórzy ludzie
przejawiają symptomy neurotyczne, podczas gdy inni, pomimo znacznie gorszej
kondycji fizycznej, są zrównoważeni i zdolni do rozwoju?
Jaki wpływ na przystosowanie i zdrowie psychiczne w życiu dorosłym mają
doświadczenia okresu dzieciństwa?
Jakie warunki - subiektywne i obiektywne - sprzyjają zdrowiu i rozwojowi?
Na czym polega dojrzałość psychiczna i jakie są warunki - konieczne i wystarczające
jej osiągnięcia?
4
Misja psychologii osobowości
FORMALNA
EMPIRYCZNA
(INSTYTUCJONALANA)
TEORETYCZNA
gromadzenie; zapewnienie mocy
analizowanie danych, integrującej w erze
wyjaśnianie
które ujawniają specjalizacji i
indywidualnych,
wzajemnie powiązania fragmentacji nauki.
charakterystycznych
jednostek, sytuacji i Psychologia osobowości
wzorców myślenia,
zachowań; oraz poszukuje tego , by
emocji i zachowania
emocji i zachowania
tworzenie narzędzi łączyć dorobek
tworzenie narzędzi łączyć dorobek
wraz z psychologicznymi
psychometrycznych psychologii rozwojowej,
mechanizmami
celem wyjaśniania społecznej, poznawczej i
natury tych relacji. biologicznej w
zrozumienie całej osoby
i wymiarów różnic, które
pozwalają im
psychologicznie różnić
się między sobą
5
Nauka o osobowości
" ma charakter teorii całościowej i integrującej
całościowej i integrującej
" próbuje koordynować różnorodne procesy psychiczne i
koordynować
dyspozycje, które obejmują cechy temperamentu,
osobowości, uzdolnienia, sferę charakteru, relacje
interpersonalne i system Ja
interpersonalne i system Ja
" dotyczy całościowego funkcjonowania osoby
całościowego funkcjonowania osoby, wskazuje
na z
ródła motywacji, sposoby odnoszenia się do świata,
zwłaszcza kontakty z innymi, budowanie koncepcji
siebie, szanse rozwoju osobistego i ryzyko zaburzeń
6
Po co nam pojęcie osobowość?
By nazwać  coś wewnętrznego w człowieku co
powoduje CAA
OŚCIOWOŚĆ I STABILNOŚĆ w czasie i
 przestrzeni zachowań i życia psychicznego jednostki.
Ta całościowość i stabilność zachowań sterowana
wewnętrznie może nas interesować z dwóch powodów:
możemy szukać ogólnych prawidłowości psychiki stojącej
możemy szukać ogólnych prawidłowości psychiki stojącej
za nimi, lub możemy szukać specyfiki jednostki
przejawianej w tych całościowych i stabilnych
zachowaniach.
Termin języka potocznego: osobowość i PSYCHIKA
(dusza?) odnosi się właśnie do tych dwóch różnych
znaczeń.
7
Trochę historii& .
Pierwsze teorie, które wywarły największy wpływ na rozwój nauki o
osobowości: psychoanaliza S. Freuda i teoria self W. Jamesa
(koniec XIX i początek XX wieku).
Psychologia osobowości narodziła sie w latach 30 - tych na
uniwersytetach amerykańskich, jako odrębna dyscyplina skupiona
na psychologicznym studium niepowtarzalnej jednostki.
W 1932 - pierwsze czasopismo Character and Personality
W 1932 - pierwsze czasopismo Character and Personality
(Journal of Personality)
W 1937 - G. W. Allport - pierwszy podręcznik: "Personality: A
psychological interpretation", w którym zdefiniował
OSOBOWOŚĆ jako "dynamiczną organizację wewnątrz
jednostki tych psychofizycznych systemów, które
determinują unikalne przystosowanie do środowiska" (s.
48).
8
Kiedy mówimy o teorii?
Teoria to - system pojęć, definicji, aksjomatów i twierdzeń
ustalających relacje między tymi pojęciami i aksjomatami,
tworzący spójny system pojęciowy opisujący jakąś wybraną
fizyczną lub abstrakcyjną dziedzinę. Pozwala formułować
zasadne hipotezy i je weryfikować.
Paradygmat - zbiór podstawowych pojęć i twierdzeń teorii
Paradygmat - zbiór podstawowych pojęć i twierdzeń teorii
danej nauki.
Hipoteza (przypuszczenie)  osąd, który podlega weryfikacji.
Zdanie, które stwierdza spodziewaną relację między jakimiś
zjawiskami, propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada
możliwą lub oczekiwaną w danym kontekście sytuacyjnym
naturę związku.
Stawianie i testowanie hipotez to jeden z podstawowych
procesów twórczego myślenia oraz fundamentalny element
procesu tworzenia nauki.
9
Cechy teorii - kryteria porównań:
Wszechstronność
Prostota
Spójność
Testowalność
Trafność empiryczna (hipotezy się weryfikują)
Trafność empiryczna (hipotezy się weryfikują)
Użyteczność
Twórczość
10
Skąd się biorą paradygmaty?
Z bardziej ogólnej nauki, lub z metafory służącej do
rozumienia danego obszaru rzeczywistości.
Gdy stoimy przed zjawiskami wykraczającymi poza
nasze bezpośrednie doznania (widok, działanie,
przestrzeń czasowa) to często uciekamy się do metafor,
przestrzeń czasowa) to często uciekamy się do metafor,
analogii. wziętych z naszego codziennego życia. W
metaforze zawarta jest teza o świecie. Metafora
wyznacza pytania, zakres możliwych odpowiedzi,
kierunek myślenia.
11
Myślenie o osobowości może być
oparte na następujących metaforach:
człowiek - roślina: jakie potencje, dlaczego są
blokowane, kiedy są rozwijane, jak się przejawia
 prawda (co jest  prawdą )
Człowiek - rozdarty (jak walczą, jaką stosuję strategię,
kto wygrywa i jakim kosztem, na czym polega klęska w
osiągnięciu consensusu)
osiągnięciu consensusu)
Człowiek- badacz amator: kiedy popełnia błędy, jak
wnioskuje, jak wyciąga z pamięci (brak emocji,
motywacja jako konkluzja z poznania)
człowiek - aktor - nie ma  prawdy , czy dobrze pełni,
dlaczego się wyłamuje, współdziałanie między aktorami,
przechodzenie przez cykl ról.
12
Cechy teorii psychologicznych
Każda teoria psychologiczna w tym osobowości zawiera:
1. ogólny wizerunek człowieka
2. opis głównych mechanizmów wyjaśniających ludzkie
zachowanie (racjonalność vs irracjonalność)
3. opis głównych mechanizmów kształtujących rozwój
jednostki (socjalność vs konstytucjonalność)
jednostki (socjalność vs konstytucjonalność)
Człowiek istota społeczna vs istota biologiczna
4. opis naukowego poznawania natury człowieka
( Poznawalność vs niepoznawalność)
13
L. A. PERVIN (2002)
 Osobowość to złożona całość myśli, emocji i zachowań,
Osobowość
nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka.
Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze
struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż
struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż
natury (geny), co środowiska. Pojęcie osobowości
obejmuje również czasowy aspekt funkcjonowania
człowieka, osobowość zawiera bowiem wspomnienia
przeszłości, reprezentacje mentalne teraz
niejszości oraz
wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości .
14
Definicja osobowości
1 zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej
jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej
zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;
2 zespół warunków wewnętrznych wpływających na
sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;
3 zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość,
mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane
wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do
kierowania własnym życiem, a jego zachowania są
zorganizowane i względnie stałe
15
METODOLOGIA
czyli jak zbadać osobowość?
Cele badań
RZETELNOŚĆ
 niezmienność, zaufanie i powtarzalność obserwacji
" przypadkowy wpływ przelotnych czynników (nastrój, nastawienie)
" odmienne instrukcje, sposób przeprowadzenia i/lub interpretacji
TRAFNOŚĆ
TRAFNOŚĆ
 Czy nasze obserwacje/pomiary odzwierciedlają zjawiska lub zmienne,
które badamy?
GENERALIZACJA
 Czy uzyskany wynik jest słuszny również w innych
sytuacjach/populacjach itd.
ETYKA BADAC

 Jak przeprowadzane są badania i jak przedstawiane są wyniki?
17
Trzy metody poznania:
1. Badania kliniczne i analizy przypadków
2. Badania korelacyjne
3. Badania eksperymentalne
18
Badania kliniczne
" narodziny psychodynamicznej teorii osobowości
" systematyczne, dogłębne analizowanie jednostki
" koncentruje się na obserwacji, samoopisie
" ważna jest jednostka
" podejście holistyczne
" podejście holistyczne
" Freud (psychoanaliza)
" Murray (test TAT)
" Rogers (terapia skoncentrowana na osobie  własne
przeżycia; pojęcie JA)
" Kelly (sposoby konstruowania świata; konstrukty osobiste)
19
Zalety
Wszechstronne i pogłębione poznanie człowieka
Naturalne warunki badania
Poznanie złożoności relacji między osobą a środowiskiem
Możliwość stawiania nowych hipotez
Możliwość stawiania nowych hipotez
20
Wady
" Subiektywizm w interpretacji danych
" Niepowtarzalność warunków i sposobu badania
" Niejasne i powikłane relacje między zmiennymi
zrozumiałe jedynie na gruncie określonej teorii
" Brak empirycznej weryfikacji
" Wiarygodność i sprawdzalność hipotez?
" Wiarygodność i sprawdzalność hipotez?
" Problem genralizacji wyników
" Wykorzystywanie intuicji  wada czy zaleta?
21
Metoda korelacyjna
" Badania psychometryczne  podejście
kwestionariuszowe (np. czynnikowa teoria cech)
" analiza czynnikowa
" koncentruje się na różnicach indywidualnych
" koncentruje się na pomiarze
" wykorzystanie wskaz
ników statystycznych w celu
" wykorzystanie wskaz
ników statystycznych w celu
stwierdzenia związków między cechami
" samoopis, pytania są ściśle określone
" badania grupowe
" pomiar pewnych aspektów funkcjonowania człowieka
" Galton, Spearman, Cattell, H. Eysenck
22
Zalety
" możliwość badania szerokiego spektrum zmiennych pod
kątem ich wzajemnych relacji
" możliwość porównywania osób i grup badanych
" możliwość porównywania osób i grup badanych
" tanio i szybko
23
Wady
" badanie współzależności zmiennych, a nie związków
przyczynowych
" problem rzetelności i
rzetelności
" problem trafności metod kwestionariuszowych
trafności
" możliwy duży błąd pomiaru
" możliwy duży błąd pomiaru
" zależności pozorne i przypadkowe
" badanie tego, co łatwo mierzalne (np. przekonania o
zachowaniu, a nie zachowanie)
24
Metoda eksperymentalna
teorie poznawcze oraz teorie uczenia się
systematyczne manipulowanie zmiennymi w celu
ustalenia związków przyczynowo-skutkowych
ustalenia związków przyczynowo-skutkowych
James Wundt, Pawłow
25
Zalety
precyzja, kontrola i manipulacja zmiennymi
obietywizm
powtarzalność badania
ustalenie zależności przyczynowo-skutkowych
ustalenie zależności przyczynowo-skutkowych
ustalanie i testowanie ogólnych praw
kontrola zmiennych niezależnych
26
Wady
sztuczne warunki badania  problem generalizacji
uzyskanych wyników
spryt uczestników badania  bywa, że domyslają się
celów badania
nie wszystko można w ten sposób zbadać
poznanie pewnych aspektów funkcjonowania człowieka,
a nie całej osobowości
27
Literatura obowiązkowa:
Oleś P. (2009). Wprowadzenie do psychologii
osobowości. Rozdział 1. Warszawa. Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
Pervin L.(2002). Psychologia Osobowości. Rozdział 1.
Gdańsk. GWP
28