KINEZYTERAPIA
z jednoczesnym wytwarzaniem potencja-
Tekstylne ortezy stabilizujÄ…ce staw kolanowy
łu ujemnego na ich powierzchni, co może
się przyczynić dodatkowo do łagodzenia
bólów stawu kolanowego pochodzenia
reumatycznego. Na rynku dostępne są
także ortozy wykonane z dzianin polia-
Alternatywne midowo-elastomerowych, wykonane bez
szwu z nadaniem anatomicznego kształtu
stawu kolanowego. Tego rodzaju ortozy
bywają stosowane głównie w zaburze-
niach krążeniowych oraz związanych
rozwiÄ…zania
z tym obrzękach i zastojach żylnych. Zale-
cane najczęściej jako kontynuacja terapii
po zastosowaniu ortoz z neoprenu.
radycyjny opatrunek gipsowy może po- urazy już wystąpiły, pomagają szybciej ymagania użytkowe dotyczące
Twodować wiele komplikacji, a nawet wrócić do zdrowia. Ponadto wspoma- Wtekstyliów przeznaczonych na or-
powikłań w leczeniu kolana, nie wspomi- gają proces leczenia takich schorzeń tozy stabilizujące zdeterminowane są
nając o wydłużeniu procesu rehabilitacji. jak: skręcenia, zwichnięcia, zerwanie specyficznymi warunkami użytkowania.
Mogą wystąpić powikłania w obrębie więzadeł, uszkodzenie rzepki lub łękot- Należy dość silnie zaakcentować koniecz-
skóry  np. wypryski, zmiany martwicze; ki, niestabilności stawu oraz wspierają ność interdyscyplinarnego i holistycznego
układu krążenia  zaburzenia krążenia leczenie zwyrodnienia stawów, pomagają podejścia do problemu projektowania
w obrębie stawu pod opatrunkiem; sys- w niwelowaniu bólów reumatycznych tekstylnych ortoz, podkreślając, że muszą
temu nerwowego  np. nieodwracalne i przyspieszają procesy rehabilitacji po to być zintegrowane działania inżynierów,
przykurcze spowodowane niedokrwie- operacjach chirurgicznych. Obecnie na ergonomistów, lekarzy oraz przede wszyst-
niem nerwów. Dominującym problemem rynku istnieje szerokie spektrum ortoz kim samych użytkowników.
po stosowaniu gipsu jest zesztywnienie stabilizujÄ…cych z przeznaczeniem na
stawu kolanowego. Opatrunek nie daje stawy kolanowe (fot. 2, 3, 4). Najczęściej
także możliwości kontroli zmian pod nim ich konstrukcja jest dwuwarstwowa.
zachodzących. Kontrolowanie i zmiana Warstwę zewnętrzną stanowią głównie
opatrunków pooperacyjnych wymaga materiały termoplastyczne oraz chemo-
wycinania okienek w gipsie, co może utwardzalne, które łączą lekkość i dużą
doprowadzić do powstania obrzęków wytrzymałość mechaniczną i zmęcze-
i uszkodzeń skóry. niową. W warstwie zewnętrznej często
Alternatywą skuteczną i pod wieloma stosowanym materiałem bywa neopren
względami komfortową dla pacjenta są łączony z miękkim wyrobem dzianym lub
ortozy (popularnie nazywane ortezami). tkanym, bawełniano-poliamidowym lub
Wykonane są z lekkich materiałów, w du- bawełniano-poliestrowym, stanowiący
żej mierze z tekstyliów. Stosowanie ortoz tzw.  wyściółkę przylegającą do kolana.
pozwala na uniknięcie opisywanych po- Na rynku spotykane są także ortozy dwu-
wyżej powikłań oraz zdecydowanie skraca warstwowe, których warstwa zewnętrzna
czas rehabilitacji. W procesie leczenia składa się z perforowanego polichlorku
ważną rolę, często pomijaną, odgrywa winylu, zaś warstwa wewnętrzna jest
psychiczna kondycja pacjenta. Założenie tkaniną z włókien naturalnych o pod-
gipsu nie zapewnia pacjentowi komfortu. wyższonych parametrach wytrzymało-
Stosowanie ortoz natomiast umożliwia ściowych. W wielu przypadkach warstwa
Fot. 1. Staw kolanowy  przekrój. 1  kość udowa,
2  rzepka, 3  kość piszczelowa, 4  guzowatość
funkcjonowanie bez obawy o dodatkowe z włókien naturalnych posiada dodatko-
piszczeli, 5  więzadło rzepki, 6  fałdy skrzydłowe,
powikłania i pozwala na utrzymanie wo właściwości przeciwbakteryjne i anty-
7  wyniosłość
właściwej higieny. Ortozy można łatwo alergiczne, dzięki czemu jej długotrwałe
zdejmować. Zapewniają ponadto dostęp noszenie nie doprowadza do podrażnień
powietrza do gojących się ran. Ich masa skóry użytkownika. Tego rodzaju ortozy
jest nieporównywalnie niższa niż klasycz- założone na kolano nie tylko dobrze sta-
nego opatrunku gipsowego. Zakładanie bilizują i zapobiegają bocznym ruchom,
ortoz jest stosunkowo proste i nie wymaga ale także chronią zranione lub uszko-
każdorazowej wizyty u specjalisty. Waż- dzone więzadła. Dodatkowo polichlorek
nym czynnikiem pozostaje także estetyka winylu zmniejsza ból i napięcie z uwagi
wyglądu, która jest nieporównywalna na fakt, że jest to jedno z niewielu two-
z tradycyjnym opatrunkiem gipsowym. rzyw sztucznych zdolne do generowania
Z punktu widzenia zmniejszenia ryzyka ujemnych ładunków elektrostatycznych.
zaistnienia urazów stawu kolanowego Na rynku polskim występują też ortozy
podczas wzmożonego wysiłku zalecane zawierające sproszkowany bursztyn.
jest stosowanie lekkich ortoz stabili- W przeciwieństwie do wielu innych ma-
zujących. Ortozy stabilizujące wzmac- teriałów włókienniczych wykazują one
Fot. 2. Przykład ortozy stawu kolanowego wykonanej
niają, łagodzą napięcia i przeciążenia zdolność do elektryzacji ujemnej. Podczas
z dzianiny poliamidowo-elastomerowej. Nowoczesne
wywołane przez uderzenia i wstrząsy użytkowania tekstyliów modyfikowanych
modele tego typu ortoz tekstylnych sÄ… bardzo wygodne
oddziałujące na staw kolanowy. Zmniej- bursztynem następuje uwalnianie ko-
z uwagi na brak szwów oraz specjalnie profilowane zakoń-
szają ryzyko urazów, a w przypadku gdy rzystnych dla człowieka jonów ujemnych czenia zapobiegające marszczeniu oraz zsuwaniu się
19
REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006
KINEZYTERAPIA
kien syntetycznych o wysokiej trwałości Włóknem naturalnym najczęściej wystę-
mechanicznej oraz odpowiedniej sztyw- pującym w ortozach jest włókno bawełny.
ności w celu uzyskania ergonomicznego Do najistotniejszych jego zalet można
efektu dopasowywania ortozy do kształ- zaliczyć: zapewnienie wysokiego kom-
tów anatomicznych kolana. fortu higienicznego (wysoka zdolność
W tekstyliach przeznaczonych na ortozy sorpcji potu i szybkość zwilżania), dobrą
najczęściej stosuje się włókna poliamido- ciepłochronność, przyjemny dotyk itp.
we. Posiadają one bardzo dobre właści- Higroskopijność bawełny w normalnych
wości mechaniczne. Charakteryzują się warunkach klimatycznych (temperatura
szczególnie wysokÄ… odpornoÅ›ciÄ… na Å›ciera- 20°C i wilgotność wzglÄ™dna powyżej 65%)
nie, dziesięciokrotnie wyższą od bawełny, wynosi 8,5%. Natomiast podstawowymi
wełny i włókien wiskozowych. Wadą włó- wadami bawełny są: gniotliwość tekstyliów
kien poliamidowych jest niska odporność z niej wykonanych, duża odkształcalność
na działanie temperatury i wrażliwość na po praniu, łatwość brudzenia się i trudność
działanie promieni słonecznych. Z punktu usuwania brudu, niska odporność che-
widzenia użytkowania ortozy są to jednak miczna i biologiczna oraz niska odporność
cechy mniej istotne. na ścieranie.
W ortozach stosowane są także włókna Włóknami sztucznymi najczęściej stoso-
poliestrowe, które zalicza się pod wzglę- wanymi w ortozach są: włókna wisko-
dem właściwości mechanicznych do grupy zowe oraz celulozowe trzeciej generacji.
włókien o najkorzystniejszych cechach. Włókna z regenerowanej celulozy są
Wykazują one wysoką odkształcalność, najstarszymi włóknami wytwarzanymi
Fot. 3. Przykład ortozy tekstylnej wykonanej techniką dzięki której tekstylia z nich wykonane są przez człowieka. Wiskozowe włókna
dziewiarską posiadającej strefy o różnych właściwo-
odporne na gniecenie oraz ergonomicznie odcinkowe sÄ… traktowane jako substytut
ściach konstrukcyjnych i surowcowych. W zależności
dopasowują się do kształtów ciała. Pod bawełny, charakteryzują się wysoką hi-
od anatomicznej części kolana zastosowany jest inny
względem odporności na ścieranie zajmują groskopijnością (od 8 do 20%), zależnie
splot oraz rodzaj przędzy
drugie miejsce, za włóknami poliamido- od wilgotności otoczenia.
Przy projektowaniu należy zmierzać do wymi. Są odporne na działanie światła
optymalizacji konstrukcyjno-materiałowej i wykazują dobrą odporność termiczną, owszechnie dzisiaj stosowanym włók-
w celu: chemicznÄ… oraz biologicznÄ…. Ich wadÄ… jest Pnem celulozowym trzeciej generacji
1. Redukcji ciężaru ortozy przy utrzy- niska higroskopijność, ale cechę hydrofo- jest włókno Lyocell (skrót CLY) o zaakcep-
maniu ich niezbędnej wytrzymałości. bowości można wykorzystać w wyrobach towanej przez BISFA nazwie rodzajowej
Tekstylia muszą być lekkie i wytrzymałe warstwowych. (nazwa handlowa włókna Lyocell produ-
tak, aby wzmacniaÅ‚y staw i zapewnia- Na ubiegÅ‚orocznych targach REHACARE kowanego przez firmÄ™ Acordis to Tencel®).
Å‚y odpowiedniÄ… kompresjÄ™, pomagaÅ‚y w Düsseldorfie prezentowane byÅ‚y ortozy Firma Lenzing Fibers wprowadziÅ‚a na
utrzymać naturalną ciepłotę ciała oraz na staw kolanowy zawierające włókna rynek włókna Lyocell pod nazwą Lenzing
poprawiały krążenie krwi, co skutkuje z poliamidów aromatycznych. Włókna Lyocell. Lyocell jest włóknem sztucznym
zmniejszeniem się bólu i obrzęków ko- te dla odróżnienia od standardowych produkowanym z roślinnego surowca  ce-
lana. W związku z tym istnieje potrzeba nazywane są włóknami poliaramidowymi. lulozy, posiadającym wiele właściwości
stosowania odpowiedniego rodzaju włó- Odznaczają się wysoką wytrzymałością innych włókien celulozowych, takich jak:
na rozciąganie i wysoką wartością mo- bawełna, len, ramia i włókien sztucznych.
dułu odkształcalności początkowej oraz Jest włóknem  oddychającym , bardziej
stosunkowo niską wartością wydłużenia chłonnym niż bawełna i jedwab, ale mniej
zrywającego. niż wełna, len czy sztuczny jedwab. Pod
2. Poprawy właściwości higienicznych. względem wytrzymałości na rozciąganie
Ze względu na konieczność ścisłego włókno Lyocell przewyższa bawełnę
przylegania ortozy do kolana konieczne wysokich gatunków, zarówno w stanie
jest zabezpieczenie właściwego poziomu suchym, jak i mokrym. Wytrzymałość na
cech higieniczno-fizjologicznych teksty- mokro sięga 85% wytrzymałości w stanie
liów. Zależą one od wielu czynników suchym, włókno cechuje również wysoki
i kształtowane są na różnych etapach moduł sprężystości w stanie mokrym.
wytwarzania, od rodzaju włókna po- Z innych właściwości zwraca uwagę
cząwszy, poprzez strukturę przędzy, znaczna absorpcja wilgoci. Ze względu
konstrukcję tkaniny, na jej wykończeniu na tą właściwość, wynikającą z hydrofilo-
kończąc. W przypadku ortozy na staw wości celulozy, tekstylia z włókien Lyocell
kolanowy istotne sÄ… przede wszystkim cechuje dobry komfort fizjologiczny.
parametry dotyczące zróżnicowanej Obecność mikroorganizmów w środowi-
chłonności wilgoci (włókna hydrofilowe sku naturalnym człowieka bywa kłopotli-
oraz hydrofobowe) oraz zabezpieczenia wa, a czasem niebezpieczna. Jest to zagad-
właściwego komfortu cieplnego (włókna nienie, które również należy uwzględniać
o właściwościach ocieplających). Prefero- przy projektowaniu ortoz. Pomocne są
wane jest zatem projektowanie wyrobów tutaj włókna bioaktywne. Są to włókna
dwu- i wielowarstwowych. WykorzystujÄ…c chemiczne, wykazujÄ…ce w stosunku do
takie zróżnicowanie właściwości włókien, ustroju fizjologicznego żywego organizmu
Fot. 4. Przykład ortozy tekstylnej wykonanej techniką
można skonstruować wyrób, który szybko dużą i trwałą aktywność biologiczną.
tkacką (splot przestrzenny) z przędzy elastomerowej
będzie odprowadzał wilgoć w kierunku od Trwałość oddziaływania biologicznego jest
oraz przędzy z włókien  oddychających chroniących
kolana na zewnątrz. określana trwałością związania za pomocą
kolano przed przegrzaniem i przepoceniem
20 REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006
KINEZYTERAPIA
głównych wiązań chemicznych substancji biologicznie czynnych
z polimerem, z którego włókno jest utworzone. Jedną z głównych
odmian włókien bioaktywnych (ze względu na rodzaj aktywności
biologicznej) są włókna o właściwościach antyseptycznych (anty-
bakteryjne, przeciwgrzybicze). Włókna te charakteryzują się zdol-
nością do przeciwdziałania rozwojowi i do niszczenia patogennej
flory bakteryjnej (właściwości bakteriostatyczne i bakteriocydne)
oraz z reguły równocześnie do przeciwdziałania rozwojowi i nisz-
czenia kolonii grzybów (właściwości fungistatyczne i fungicydne).
Wymienione właściwości przeciwdziałają powstawaniu infekcji
i zakażeń organizmów. Właściwości antyseptyczne nadawane
są włóknom chemicznym różnych rodzajów, charakteryzującym
się hydrofilowością i podatnością na chemiczną lub fizykoche-
micznÄ… modyfikacjÄ™. W ortozach nowego typu pojawiajÄ… siÄ™:
modalne włókna wiskozowe firmy Lenzing o nazwie Modal Fresh
(włókna te posiadają trwałą preparację antygrzybiczą uzyskaną
dzięki wprowadzeniu środka antybakteryjnego do roztworu
przędzalniczego), jedwab wiskozowy Fibra K japońskiej firmy
Asachi Chemical Ind. Co. (włókna te zawierają zdyspergowaną
siarkę koloidalną działającą przeciwbakteryjnie i sterylizująco),
poliestrowe włókna o nazwie handlowej Trevira Bioactive (an-
tybakteryjne działanie tego włókna polega na działaniu jonów
srebra trwale osadzonych bezpośrednio na powierzchni włókien
nie powodujących migracji jonów srebra do skóry, tak więc ry-
zyko alergii jest ograniczone do minimum) oraz antybakteryjne
poliamidowe włókno R-static produkowane przez Noble Fiber
Technologies (włókno to jest pokryte cienką warstewką srebra,
posiada właściwości elektroprzewodzące).
W wyrobach tego typu pojawiają się także włókna firmy Acordis
Services Ltd. (Wielka Brytania). Firma ta, wykorzystujÄ…c technikÄ™
mikrokapsulacji (wprowadzania oleistych preparatów medycz-
nych do masy włókien), wyprodukowała włókna poliakryloni-
trylowe znane pod nazwą handlową Amicor. Włókna odcinkowe
Amicor Standard"! (antybakteryjne) zawierajÄ… preparat Irgasan
zabijający szerokie spektrum bakterii. Amicor Plus"! jest włóknem
przeciwgrzybicznym, nasączonym preparatem przeciwdziałają-
cym rozwojowi grzybów powodujących między innymi grzybice
stóp, z kolei Amicor Pure łączy w sobie cechy poprzednich włókien
i wykazuje cechy przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Zawiera
mieszankę preparatów unieszkodliwiających mikroorganizmy,
które służą roztoczom za pożywienie.
Włóknem przeznaczonym do zastosowań rehabilitacyjnych,
w tym ortoz na staw kolanowy, może być także włókno celulozo-
we firmy Zimmer AG z wbudowanymi czÄ…stkami alg morskich,
tzw. SeaCell oraz typu SeaCell Active, do których dodatkowo
inkorporowano jony srebra. Są one rozłożone w całym prze-
kroju poprzecznym włókna, a nie tylko na zewnętrznej jego
powierzchni. Algi posiadają własności, jakie nabyły podczas
wzrostu w wodzie morskiej, a zatem zawierają minerały, hydraty
węgla, aminokwasy, tłuszcze i witaminy. Włókna celulozowo-
-alginowe charakteryzują się dużą absorpcją, szczególnie jonów
metali. W związku z tym wykorzystano działanie antybakteryjne
metali, takich jak: srebro, cynk, miedz
, wprowadzając je do już
uformowanego włókna celulozowo-alginowego, które stanowią
trwałe połączenie.
Należy także wspomnieć o włóknach bakteriostatycznych
Rhovyl AS firmy Rhovyl. Włókna te, w kontakcie ze skórą użyt-
kownika elektryzujÄ… siÄ™ ujemnie. Ujemna jonizacja powoduje
poszerzenie naczyń krwionośnych, poprawia tym samym krążenie
krwi i wpływa pozytywnie na zachowanie temperatury ciała, co
jest bardzo istotne podczas rehabilitacji stawu, a także w choro-
bach reumatycznych. Dodatkową zaletą są właściwości włókna
zapobiegające tworzeniu się i rozwojowi bakterii na skórze, np.
pod ortozą podczas jej długotrwałego użytkowania.
Stosowane są także włókna polipropylenowe, które posiadają do-
skonałe właściwości wytrzymałościowe przewyższające znacz-
nie wartości uzyskiwane w przypadku włókien poliamidowych
21
REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006
KINEZYTERAPIA
i poliestrowych. Zaliczane są one do włókien wysoko wytrzy-
małych. Dobre właściwości sprężyste szczególnie korzystnie
przedstawiają się przy wyższych wydłużeniach, przy których
uzyskane wartości przekraczają osiągane dla większości innych
włókien. Cenną zaletą włókien polipropylenowych jest ich
wysoka odporność biologiczna oraz niska masa właściwa (0,91-
-0,92 g/cm3). Odporne są również na grzyby i mikroorganizmy,
a także stanowią najlepszy izolator cieplny spośród wszystkich
znanych surowców włókienniczych. Wskaz
nik przewodnictwa
BONUS
cieplnego dla tego typu włókien wynosi 1,0, natomiast dla baweł-
Tylko prenumeratorzy mają nieograniczony ny  17,5. Włókna polipropylenowe nie drażnią skóry ludzkiej
i nie wywołują zmian alergicznych na tle dermatologicznym.
dostęp do internetowego serwisu  OPM+ ,
Jedną z najbardziej istotnych ich cech pozostaje właściwość
w którym zamieszczamy pełne wersje tekstów
szybkiego transportu wilgoci i możliwość nadania im roli włó-
i materiałów opublikowanych w archiwalnych
kien hydrofobowych w tkaninie. Znakomite właściwości włókien
numerach  OPM oraz materiały uzupełniające
polipropylenowych: odporność na wilgoć, chemikalia, degrada-
publikacje z numerów bieżących.
cję biologiczną w połączeniu z niską ceną sprawiły, że włókna
te szeroko wkraczają do wyrobów nazywanych medtekstyliami,
Prenumeratorzy  OPM mają także pełny
w tym także ortoz stabilizujących.
dostęp do internetowej bazy firm i wyrobów
3. Poprawy właściwości elastycznych. Z punktu widzenia medycz-
medycznych zamieszczonej w naszym
nego istotne jest zmniejszenie nacisków na wystające elementy
serwisie www.elamed.com.pl/medyczny
kostne kolana, których okolice pokryte są cienką warstwą tkanek
miękkich. Pod sztywnymi materiałami łatwo może dojść do po-
Aby zaprenumerować  OPM
wstania otarć i uszkodzeń naskórka. Zagwarantowanie właściwej
swobody ruchu związane jest z zastosowaniem tekstyliów mięk-
1. zatelefonuj do działu prenumeraty
kich w chwycie i w wysokim stopniu elastycznych. Pod uwagÄ™
[phone]
należy wziąć tekstylia z udziałem przędz elastomerowych. Należy
rozważyć, czy tekstylia powinny być elastyczne w obu układach
2. wypełnij i wyślij odpowiedni formularz
jednocześnie, czy tylko w jednym. Elastyczność dwukierunkowa
umieszczony w serwisie w ortozie daje użytkownikowi możliwość bardziej swobodnych
ruchów zginania w stawie kolanowym.
internetowym  OPM :
W tym aspekcie preferowane są włókna poliuretanowe. W za-
www.elamed.com.pl/medyczny
leżności od producenta włókna poliuretanowe (zwane elasto-
merami) różnią się od siebie strukturą oraz właściwościami
3. dokonaj wpłaty odpowiedniej kwoty
fizycznymi i chemicznymi (Lycra, Dorlastan, Spandex, Texlon,
na konto PKO BP S.A. I o/Katowice
Acelon, Linel itp.). Różnice te wynikają zarówno z budowy
29 1020 2313 0000 3502 0021 3009
chemicznej, jak i technologii ich wytwarzania. Najbardziej cha-
rakterystyczną właściwością włókien poliuretanowych jest ich
Wartość prenumeraty
znaczna tendencja do wydłużania się, z jednoczesną zdolnością
rocznej  80 zł
do sprężystego powrotu (wydłużenie zrywające  600-700%,
średni stopień sprężystości  0,95). Dzięki cennym właściwo-
dwuletniej  140 zł
ściom, takim jak: elastyczność, wytrzymałość i odporność na
zagranicznej = prenumerata polska x 2
działanie wody i potu, elastomery znalazły szerokie zastosowanie
w tekstyliach medycznych.
Zdolność do szybkiego i całkowitego powrotu do warunków po-
czątkowych po usunięciu obciążenia wywołującego odkształcenia
zapewnia ortozom wykonanym z przędz elastomerowych wysoki
komfort użytkowania.
4. Ułatwień w konserwacji. Ograniczenie sprawności, zmniejszo-
ny stopień samoobsługi związany z urazem stawu kolanowego
narzuca konieczność stosowania wyrobów o zmniejszonej podat-
ności na brudzenie i łatwych w konserwacji. Ułatwienie w kon-
serwacji powinno polegać na łatwej wypieralności zabrudzeń
i szybkim wysychaniu tekstyliów przeznaczonych na ortozy.
5. Estetyki. Należy zadbać również o odpowiedni kolor, np.
 naturalnej skóry , w celu wyrównania kontrastu pomiędzy
kolorem ortozy a kolorem skóry.
DR INÅ». JOLANTA RUDNIK,
MGR INÅ». EMILIA IRZMAC
SKA
Instytut Architektury Tekstyliów, A
ódz

DR MED. ROBERT IRZMAC
SKI
Klinika Chorób Wewnętrznych
W prenumeracie ciągłej
i Rehabilitacji Kardiologicznej, UM w A
odzi
 10% rabatu
Piśmiennictwo u autorów i w  RwP+
(www.elamed.com.pl/rehabilitacja)
Nie zwlekaj, zamów  OPM już dziś!
22 REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006
 OPM dost
Ä™
pny jest tak
ż
e w sieciach kolporterskich:
"
Garmond Press S.A
. "
Inmedio Sp. z o.o.
"
Kolporter S.A.
Piśmiennictwo:
1. Magazyn Medyczny  Żyjmy dłużej". 7 lipiec 2000.
2. Milanowska K., Dega W.: (red.) Rehabilitacja Medyczna. Wydanie III. PZL, Warszawa,
1997.
3. Burzan J., Burzan E.:  Biomechaniczne aspekty rehabilitacji i profilaktyki . I
Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna MKEN'95, 01-02 czerwca, A
ódz
,
1995.
4. http://www.sanus.pl
5. http://www. awf.krakow.pl
6. http://www.poradnikmedyczny.pl
7. Przez
dziak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne, Wydawnictwo Via Media, Gdańsk, 2003.
8. Materiały, foldery, broszury informacyjne firm farmaceutycznych i ortopedycznych.
9. Materiały, foldery, broszury informacyjne z Targów RehaCare International w Dusseldorfie
2003, 2004.
10.Pryczyńska E.:  Tekstylia w rehabilitacji i profilaktyce zdrowotnej . Przegląd Włókienniczy
Nr 10, 2004.
11.Alvarez J.:  Wyroby włókiennicze na XI Międzynarodowych Targach REHABILITACJA ,
Przegląd Włókienniczy Nr 3, 2004.
12.Nowak E.:  Projektowanie środowiska pracy i życia człowieka z uwzględnieniem potrzeb
osób niepełnosprawnych , V Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna
MKEN'99, 16-17 listopada, A
ódz
, 1999.
13.Kiperski J., Mill W.: Zagadnienia ortoptyki i protetyki w dysfunkcjach ruchowych kończyn
dolnych. Nowa Medycyna - Ortopedia 5/1999.
14.Jackowski T., Chylewska B.: Przędzalnictwo - budowa i technologia przędz, WPA
, A
ódz
,
1999.
15.Urbańczyk G.: Nauka o włóknie, WNT, Warszawa, 1985.
16.Czekalski J., Cyniak D., Mielicka E.:  Wykorzystanie włókien Amicor do produkcji przędz
i tekstyliów antymikrobowych . Przegląd Włókienniczy Nr 8, 2001.
17.Niekraszewski A.:  Włókna bioaktywne , Przegląd Włókienniczy Nr 11, 1995.
18.Bendkowska W.:  Międzynarodowe Sympozjum Avantex 2002 , Przegląd Włókienniczy
Nr 10, 2002.
19.Bendkowska W.:  Włókna celulozowe trzeciej generacji , Przegląd Włókienniczy Nr 1,
1997.
20.Butcher E., Masłowski E.:  Inteligentne włókna dla medycyny , Przegląd Włókienniczy Nr
1, 1999.
21.Jabłoński W., Jackowski T.: Nowoczesne systemy przędzenia, Beskidzki Instytut Tekstylny,
Bielsko-Biała 2001.