Ramowy rozk"ad materia"u nauczania
Proponowany przez nas ramowy rozk"ad materia"u zosta" przygotowany na podstawie podr´czni-
ka Biologia 3. Zakres rozszerzony. Powsta" on przy za"oŻeniu, Że nauczyciel ma do dyspozycji 2 godzi-
ny biologii w tygodniu. JeĘli przydzia" godzin w danej klasie jest inny, niniejszy rozk"ad naleŻy zmody-
fikowaç.
P  poziom podstawowy (ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna)
PP  poziom ponadpodstawowy (ocena dobra i bardzo dobra)
EE  edukacja ekologiczna
EZ  edukacja prozdrowotna
T  bezpoĘrednie odniesienie do treĘci zawartych w podstawie programowej dotyczącej ĘcieŻek
mi´dzyprzedmiotowych
8
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 1. DNA  podstawowy noĘnik informacji genetycznej
1 NoĘniki informacji  doĘwiadczenie Griffitha  omawia przebieg i wyniki doĘwiadczenia çwiczenie 2
genetycznej Griffitha (P)
 doĘwiadczenie Chase i Hersheya
 omawia przebieg i wyniki doĘwiadczenia Chase
 doĘwiadczenie Hammerlinga
i Hersheya (PP)
 omawia przebieg i wyniki doĘwiadczenia
Hammerlinga (PP)
2 Budowa  sk"adniki chemiczne DNA  wymienia sk"adniki chemiczne DNA i RNA (P) çwiczenie 4
chemiczna
 cechy modelu DNA wed"ug  omawia cechy modelu budowy DNA wed"ug
i strukturalna DNA
Watsona i Cricka Watsona i Cricka (P)
oraz RNA
 sk"adniki chemiczne RNA  wyjaĘnia, na czym polega komplementarnoĘç
nici DNA (P)
 budowa RNA
 omawia zwiÄ…zek mi´dzy wiÄ…zaniami podwójnymi
 rola DNA i RNA
i potrójnymi, które wyst´pujÄ… mi´dzy zasadami
komplementarnymi, a powstaniem podwójnej
helisy DNA (P)
 przedstawia graficznie modele budowy DNA
i RNA (PP)
 wymienia rodzaje RNA (P)
 omawia rol´ DNA i RNA (P)
9
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 1. DNA  podstawowy noĘnik informacji genetycznej
3 Powielanie infor-  istota procesu replikacji  podaje istot´ replikacji (P) çwiczenie 5
macji genetycznej
 miejsce zachodzenia procesu  omawia za"oŻenia przebiegu replikacji
 replikacja replikacji i czynniki wp"ywajÄ…ce na semikonserwatywnej i konserwatywnej na
replikacj´ podstawie ryciny 1.12 z podr´cznika (PP)
 przebieg replikacji  podaje lokalizacj´ replikacji (P)
 znaczenie replikacji  wymienia czynniki warunkujÄ…ce przebieg
replikacji (P)
 wyjaĘnia przebieg replikacji (P)
 przedstawia schematycznie przebieg replika-
cji (PP)
 omawia mechanizm zapobiegania skracaniu si´
czÄ…steczek DNA po replikacji (PP)
 okreĘla znaczenie replikacji (P)
4 Organizacja mate-  budowa chromatyny  omawia budow´ chromatyny (P) polecenie kon-
ria"u genetycznego trolne 29
 budowa morfologiczna chromoso-  omawia budow´ morfologicznÄ… oraz organizacj´
mów eukariontów przestrzenną chromosomów eukariontów (P)
 organizacja genomów  wymienia klasy morfologiczne chromosomów
eukariontów (PP)
 priony
 wyjaĘnia poj´cia: genom, prion (P)
 omawia organizacj´ genomów prokariontów
i eukariontów (P)
 podaje przyk"ady wirusów o genomach RNA
i DNA (PP)
 wyjaĘnia sposób zakaŻenia prionami (P)
 wymienia przyk"ady chorób cz"owieka wywo"a-
nych prionami (P)
10
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 2. Przekazywanie informacji genetycznej komórkom potomnym
5 Cykl komórkowy  przebieg cyklu komórkowego  omawia cykl komórkowy (P) çwiczenie 1,
i mitoza polecenia kon-
 mitoza  okreĘla istot´ mitozy (P)
trolne 6 i 8
 wymienia fazy mitozy (P)
 opisuje przebieg mitozy (P)
 przedstawia graficznie przebieg mitozy (PP)
 ocenia biologiczne znaczenie mitozy (PP)
6 Przebieg mejozy  pierwszy podzia" mejotyczny  okreĘla istot´ mejozy (P) çwiczenia
2 i 3, polece-
 wymienia fazy mejozy (P)
 drugi podzia" mejotyczny
nia kontrolne
 omawia przebieg pierwszego podzia"u mejo-
 spermiogeneza
7 i 9
tycznego (P)
 oogeneza
 ilustruje przebieg pierwszego podzia"u mejo-
tycznego (P)
 omawia drugi podzia" mejotyczny (P)
 ilustruje przebieg drugiego podzia"u mejotycz-
nego (P)
 omawia biologiczne znaczenie zjawiska crossing-
-over (PP)
 wskazuje róŻnice mi´dzy anafazÄ… I i II podzia"u
mejotycznego (P)
 analizuje zmiany iloĘci materia"u genetycznego
w komórce dzielÄ…cej si´ mitotycznie na podsta-
wie ryciny 2.2 z podr´cznika (PP)
 porównuje przebieg mitozy i mejozy (PP)
 ocenia biologiczne znaczenie mejozy (PP)
 okreĘla znaczenie mejozy w powstawaniu ko-
mórek rozrodczych podczas spermiogenezy
i oogenezy (PP)
 omawia spermiogenez´ i oogenez´ (PP)
11
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 2. Przekazywanie informacji genetycznej komórkom potomnym
7 Strategie rozmna-  namnaÅ»anie si´ wirusów  wymienia strategie rozrodcze wirusów, prokarion- polecenia kon-
Å»ania si´ organi- tów i eukariontów (P) trolne 14, 17
 rozmnaÅ»anie si´ prokariontów
zmów i 18
 omawia etapy namnaÅ»ania si´ wirusów (PP)
 cykle Życiowe eukariontów
 wyjaĘnia procesy koniugacji, transformacji i trans-
dukcji (P)
 omawia cykle Życiowe eukariontów (P)
 porównuje koniugacj´ z transdukcjÄ… i transforma-
cjÄ… (PP)
 ilustruje przebieg cykli Życiowych eukariontów (P)
Rozdzia" 3. Ekspresja informacji genetycznej
8 Kodowanie infor-  kod genetyczny  wymienia cechy kodu genetycznego (P) çwiczenie 1,
macji genetycznej polecenia kon-
 wyjaĘnia znaczenie poszczególnych cech kodu
trolne 4, 6, 7
genetycznego w kodowaniu informacji (PP)
i 9
 wyjaĘnia poj´cie kodonu (P)
 podaje kodony wyznaczajÄ…ce  START i  STOP
w zapisie bia"ka (P)
 omawia przebieg badał
nad istotÄ… kodu gene-
tycznego (PP)
12
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 3. Ekspresja informacji genetycznej
9 Biosynteza bia"ka  transkrypcja  wyjaĘnia poj´cia: transkrypcja, translacja (P) çwiczenia 2 i 3
 transkrypcja
 cechy transkrypcji u prokariontów  okreĘla mechanizmy ogólne transkrypcji (P)
i translacja
 cechy transkrypcji u eukariontów  przedstawia graficznie ogólny model transkryp-
cji (P)
 translacja
 wymienia cechy transkrypcji u prokariontów (P)
 podaje cechy transkrypcji u eukariontów (P)
 omawia proces splicingu  sk"adania RNA (P)
 ilustruje zasad´ organizacji genu nieciÄ…g"ego
oraz jego transkrypcj´ i obróbk´ potranskrypcyj-
nÄ… (PP)
 wyjaĘnia, na czym polega alternatywne sk"ada-
nie RNA (PP)
 wymienia i omawia etapy translacji (P)
 ilustruje przebieg translacji (PP)
10 Regulacja ekspre-  operon laktozowy  definiuje poj´cie operonu (P) çwiczenia 5 i 6
sji genów
 operon tryptofanowy  wyjaĘnia dzia"anie operonu laktozowego (P)
 systemy kontrolne w komórkach  przedstawia schematycznie dzia"anie operonu
eukariotycznych laktozowego (PP)
 poziomy regulacji metabolizmu ko-  wyjaĘnia dzia"anie operonu tryptofanowego (P)
mórkowego prokariontów i euka-
 ilustruje dzia"anie operonu tryptofanowego (PP)
riontów
 podaje przyk"ady systemów kontrolnych w ko-
mórkach eukariontów (P)
 wymienia przyk"ady róŻnych poziomów metabo-
lizmu komórkowego (P)
 porównuje poziomy regulacji metabolizmu ko-
mórkowego eukariontów i prokariontów (PP)
13
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 3. Ekspresja informacji genetycznej
11 Lekcja utrwalajÄ…ca materia" z zaj´ç 1 10. Utrwalenie wiadomoĘci dotyczÄ…cych budowy i funkcji DNA oraz przekazywania informacji genetycznej
12 Lekcja powtórzeniowa rozdzia"ów 1 3. Utrwalenie wiadomoĘci dotyczących budowy i funkcji DNA oraz przekazywania informacji genetycznej
Rozdzia" 4. Geny i ich dziedziczenie  podstawowe regu"y
13 Dziedziczenie we-  I prawo Mendla  podaje treĘç I prawa Mendla (P) çwiczenie 2
d"ug Mendla
 II prawo Mendla  ilustruje I prawo Mendla odpowiednią krzyŻów-
kÄ… (P)
 wyjaĘnia istot´ krzyÅ»ówki testowej na dowolnym
przyk"adzie (P)
 podaje treĘç II prawa Mendla (P)
 ilustruje II prawo Mendla odpowiednią krzyŻów-
kÄ… (P)
 rozwiązuje krzyŻówki genetyczne dotyczące
dziedziczenia cech wed"ug Mendla (P, PP)
14/15/16 Dziedziczenie we-  obiekt badał
genetycznych Morgana  podaje argumenty uzasadniajÄ…ce wybór muszki çwiczenia
d"ug Morgana owocowej do badał
genetycznych (P) 4 i 5, polece-
 geny sprz´Å»one z p"ciÄ…
 ilustruje odpowiednimi przyk"adami dziedzicze- nie kontrolne
 typy determinacji p"ci
nie genów sprz´Å»onych z p"ciÄ…, ze sobÄ…, w jed- 28
 geny sprz´Å»one ze sobÄ…
nym chromosomie (PP)
 geny sprz´Å»one w jednym chromo-
 przedstawia graficznie kariotyp muszki owoco-
somie
wej (P)
 cz´stoĘç crossing-over a odleg"oĘç
 wskazuje geny p"ci w kariotypach muszki owo-
mi´dzy genami
cowej i cz"owieka (P)
 za"oŻenia teorii chromosomowo-ge-
 podaje odpowiedni przyk"ad krzyŻówki ilustrują-
nowej
cej dziedziczenie cech sprz´Å»onych z p"ciÄ… (P)
14
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 4. Geny i ich dziedziczenie  podstawowe regu"y
 wyjaĘnia znaczenie stosowania krzyŻówek od-
wrotnych (P)
 przedstawia przyk"ady krzyŻówek odwrotnych (PP)
 wyjaĘnia poj´cie hemizygoty (P)
 definiuje poj´cia: heterozygotycznoĘç m´ska,
heterozygotycznoĘç Å»eÅ‚
ska (P)
 podaje przyk"ady organizmów reprezentujących
róŻne typy heterozygotycznoĘci (PP)
 wyjaĘnia poj´cia: osobnik gynandromorficzny,
interseks, nadsamiec, nadsamica (PP)
 omawia powstawanie osobnika gynandromor-
ficznego (PP)
 omawia determinacj´ p"ci u ssaków (P)
 wyjaĘnia na przyk"adzie odpowiedniej krzyŻówki
dziedziczenie dwóch par alleli leŻących na róŻ-
nych chromosomach oraz na jednym chromo-
somie (P)
 wyjaĘnia na podstawie zapisów genetyczne
dziedziczenie genów sprz´Å»onych w jednym
chromosomie (P)
 interpretuje wyniki przedstawiajÄ…ce zwiÄ…zek mi´-
dzy cz´stoĘciÄ… crossing-over a odleg"oĘciÄ… mi´-
dzy genami (PP)
 przedstawia g"ówne za"oŻenia teorii chromoso-
mowo-genowej (P)
15
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 4. Geny i ich dziedziczenie  podstawowe regu"y
17 Lekcja çwiczeniowa. Dziedziczenie cech wed"ug Mendla i Morgana
18/19/20 Przyk"ady dziedzi-  przyk"ady genów i determinowa-  wyjaĘnia poj´cia: dominacja, niepe"na domina- polecenia kon- EZ  T-6
czenia okreĘlo- nych przez nie cech cja, kodominacja, geny dope"niające, geny ku- trolne 19, 22,
nych cech mulatywne, gen epistatyczny, gen hipostatycz- 23, 25 27 i in-
 dziedziczenie jednogenowe cech
ny, gen niezaleÅ»ny od p"ci, gen sprz´Å»ony ne
autosomalnych
z p"ciÄ…, gen zaleÅ»ny od p"ci, geny niesprz´Å»one,
 dziedziczenie cech sprz´Å»onych
geny sprz´Å»one ze sobÄ…, geny sprz´Å»one ze so-
z p"ciÄ…
bÄ… i z p"ciÄ… (P, PP)
 relacje mi´dzy genami niealleliczny-
 analizuje moÅ»liwe relacje mi´dzy allelami jednego
mi: geny niesprz´Å»one, jednogeno-
genu na podstawie schematu poglÄ…dowego (P)
wa i dwugenowa determinacja ce-
 omawia i ilustruje stosownym zapisem gene-
chy
tycznym wp"yw alleli róŻnych genów na jedną
cech´ (P)
 przedstawia stopieł
powiązania genów z p"cią
na podstawie odpowiednich zapisów genetycz-
nych (P)
 omawia na dowolnym przyk"adzie dziedziczenie
jednogenowe cech autosomalnych (P)
 wyjaĘnia na dowolnym przyk"adzie dziedzicze-
nie jednogenowe z dominacjÄ… niepe"nÄ… (P)
 analizuje sposób dziedziczenia grup krwi (P)
 wyjaĘnia molekularne pod"oŻe efektu plejotropo-
wego na przyk"adzie barwy sierĘci u myszy (PP)
 analizuje dziedziczenie hemofilii na podstawie
stosownego zapisu genetycznego (P)
 omawia i przedstawia relacje mi´dzy genami
nieallelicznymi  genami niesprz´Å»onymi  jed-
nogenowa i dwugenowa determinacja cechy (P)
16
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 4. Geny i ich dziedziczenie  podstawowe regu"y
 wyjaĘnia sposób dziedziczenia barwy ziarnia-
ków u zbóŻ oraz kszta"tu owoców i wysokoĘci
p´du u pomidora (PP)
 rozwiązuje zadania dotyczące dziedziczenia róŻ-
nych cech (P, PP)
21 Lekcja çwiczeniowa. Przyk"ady dziedziczenia okreĘlonych cech
22 Przyk"ady dziedzi-  dziedziczenie pozajÄ…drowe  wyjaĘnia poj´cie dziedziczenia pozajÄ…drowe- çwiczenie 6
czenia pozajÄ…dro- go (P)
wego
 omawia dziedziczenie barwy liĘci i "odyg u dzi-
waczka (P)
 podaje inne przyk"ady dziedziczenia pozajÄ…dro-
wego (PP)
23 Lekcja çwiczeniowa. Dziedziczenie okreĘlonych cech
24 Lekcja utrwalajÄ…ca materia" z zaj´ç 13 23. Utrwalenie wiadomoĘci dotyczÄ…cych dziedziczenia cech
25 Lekcja powtórzeniowa dotycząca rozdzia"u 4. Powtórzenie wiadomoĘci dotyczących dziedziczenia cech
Rozdzia" 5. ZmiennoĘç organizmów i jej przyczyny
26 Przyczyny zmien-  podzia" zmiennoĘci  definiuje poj´cie zmiennoĘci (P) polecenia kon-
noĘci  zmiennoĘç trolne 1 i 2
 zmiennoĘç modyfikacyjna  przedstawia podzia" zmiennoĘci (P)
niedziedziczna
 zmiennoĘç fluktuacyjna  wyjaĘnia na dowolnym przyk"adzie wyst´powa-
nie zmiennoĘci modyfikacyjnej (P)
 omawia na dowolnym przyk"adzie zmiennoĘç
fluktuacyjnÄ… (P)
17
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 5. ZmiennoĘç organizmów i jej przyczyny
27/28 ZmiennoĘç dzie-  zmiennoĘç rekombinacyjna  wyjaĘnia poj´cia: zmiennoĘç mutacyjna, zmien- çwiczenia 1 3 EZ  T-6
dziczna noĘç rekombinacyjna (P)
 powstawanie mutacji
 podaje przyk"ady zmiennoĘci mutacyjnej i re-
 podzia" mutacji
kombinacyjnej (P)
 wyjaĘnia poj´cia: mutacja spontaniczna, muta-
cja indukowana (P)
 okreĘla czynniki wywo"ujące mutacje (P)
 podaje przyk"ady mutacji indukowanych i spon-
tanicznych (PP)
 dokonuje podzia"u mutacji na genowe i chromo-
somowe (P)
 przedstawia podzia" mutacji punktowych (P)
 przedstawia graficznie powstawanie mutacji ge-
nowych: substytucja (tranzycja, transwersja),
delecja, insercja (PP)
 wymienia mutacje punktowe (P)
 ilustruje powstawanie róŻnych mutacji punkto-
wych (P)
 dokonuje podzia"u mutacji chromosomowych
liczbowych (P)
 podaje przyk"ady mutacji chromosomowych
liczbowych (PP)
 wyjaĘnia powstawanie aneuploidów i euploi-
dów (P)
18
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 6. Genetyka i medycyna
29 Choroby dzie-  niektóre choroby dziedziczne wy-  podaje przyk"ady dziedzicznych chorób cz"owie- çwiczenia 1 3 EZ  T-6
dziczne cz"owieka wo"ane mutacjami genowymi ka wywo"anych mutacjami genowymi (P)
 niektóre choroby dziedziczne wy-  przyporządkowuje sposób dziedziczenia poda-
wo"ane mutacjami chromosomowy- nym chorobom (P, PP)
mi
 przedstawia defekty i objawy wskazanych cho-
 choroby wieloczynnikowe rób genetycznych (P, PP)
 omawia przyk"ady bloków metabolicznych
w przemianach egzogennych aminokwasów
aromatycznych (PP)
 podaje przyk"ady chorób dziedzicznych cz"o-
wieka wywo"anych mutacjami chromosomowy-
mi (P)
 charakteryzuje choroby dziedziczne wywo"ane
mutacjami chromosomowymi (P)
 przedstawia schematycznie i wyjaĘnia proces
translokacji prowadzÄ…cej do przewlek"ej bia"acz-
ki (PP)
 podaje przyk"ady chorób cz"owieka wywo"anych
interakcją kilku genów i Ęrodowiska (P)
30 Transformacja no-  nowotwory  wyjaĘnia poj´cia: protoonkogen, supresor no- polecenie kon- EZ  T-6
wotworowa wotworowy (P) trolne 5
 rozwój procesu nowotworowego
 analizuje i wyjaĘnia schemat przedstawiony
w podr´czniku na rycinie 6.4 (PP)
 omawia rozwój procesu nowotworowego (P)
 podaje przyk"ady nowotworów najcz´Ä˜ciej wy-
st´pujÄ…cych w populacji Polaków (P)
19
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 6. Genetyka i medycyna
31 Diagnostyka cho-  metody diagnostyki chorób dzie-  interpretuje dane przedstawione w formie rodo- polecenia kon- EZ  T-6
rób dziedzicznych dzicznych i nowotworowych wodów ilustrujących dziedziczenie chorób gene- trolne 6, 11 13
i nowotworowych tycznych (P)
 przedstawia w formie rodowodów dziedziczenie
okreĘlonej choroby genetycznej (PP)
 wymienia wspó"czesne metody diagnostyki cho-
rób dziedzicznych i nowotworowych (P)
 charakteryzuje wspó"czesne metody diagnostyki
chorób dziedzicznych i nowotworowych: mole-
kularna sonda DNA, technika PCR (P)
Rozdzia" 7. Zastosowania genetyki  inŻynieria genetyczna
32 Metody stosowane  osiÄ…gni´cia genetyki klasycznej  definiuje poj´cia: selekcja sztuczna, chów wsob- çwiczenie 1
w inŻynierii gene- ny, heterozja (P)
 enzymy restrykcyjne
tycznej
 omawia dzia"anie enzymów restrykcyjnych (P)
 klonowanie DNA
 okreĘla zastosowanie enzymów restrykcyjnych
w inŻynierii genetycznej (P)
 wyjaĘnia wykorzystanie wektora plazmidowego
oraz zastosowanie elektroforezy na podstawie
rycin 7.3 i 7.4 (P)
 definiuje poj´cie klonowania (P)
 omawia techniki klonowania DNA (P)
 ocenia przydatnoĘç tworzenia biblioteki ludzkie-
go genomu (PP)
20
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 7. Zastosowania genetyki  inŻynieria genetyczna
33 Problemy inÅ»ynierii  organizmy transgeniczne  wyjaĘnia poj´cia: organizm transgeniczny, or- çwiczenie 2, EZ  T-6
genetycznej ganizm zmodyfikowany genetycznie, klonowa- polecenie kon-
 klonowanie
nie (P) trolne 1
 terapia genowa
 podaje przyk"ady organizmów transgenicznych
 inne zastosowania inŻynierii gene-
i zmodyfikowanych genetycznie (P)
tycznej
 przytacza argumenty przemawiajÄ…ce za tworze-
niem organizmów transgenicznych i zmodyfiko-
wanych genetycznie (PP)
 porównuje klonowanie terapeutyczne z repro-
dukcyjnym (P)
 ocenia przydatnoĘç klonowania terapeutyczne-
go (PP)
 przedstawia niekorzystne aspekty klonowania
reprodukcyjnego (PP)
 wymienia przyk"ady sklonowanych organi-
zmów (P)
 wyjaĘnia proces klonowania organizmów (P)
 omawia za"oŻenia terapii genowej (P)
 podaje przyk"ady zastosowania terapii geno-
wej (PP)
 analizuje ograniczenia terapii genowej (PP)
 wymienia przyk"ady zastosowania inŻynierii ge-
netycznej w sÄ…downictwie (PP)
 podaje przyk"ady zastosowania genetyki w in-
nych dziedzinach nauki (PP)
21
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 7. Zastosowania genetyki  inŻynieria genetyczna
34 Sekwencjonowa-  sekwencjonowanie DNA  podaje metody sekwencjonowania DNA (P) polecenia kon-
nie genomu cz"o- trolne 2 i 3
 metoda sekwencjonowania geno-  omawia metody sekwencjonowania DNA (P)
wieka
mu ludzkiego
 wyjaĘnia metod´ sekwencjonowania genomu
cz"owieka (P)
 okreĘla przydatnoĘç sekwencjonowania geno-
mu ludzkiego (P)
 wyjaĘnia poj´cie pseudogenu (P)
35 Lekcja çwiczeniowa. ZmiennoĘç organizmów i wykorzystanie inÅ»ynierii genetycznej
36 Lekcja utrwalajÄ…ca materia" z zaj´ç 26 34. Utrwalenie wiadomoĘci zwiÄ…zanych ze zmiennoĘciÄ… organizmów i wykorzystaniem inÅ»ynierii genetycznej
37 Lekcja powtórzeniowa dotycząca rozdzia"ów 5 7. Powtórzenie wiadomoĘci związanych ze zmiennoĘcią organizmów i wykorzystaniem inŻynierii gene-
tycznej
Rozdzia" 8. Dzieje myĘli ewolucyjnej
38 Historyczne poglÄ…-  lamarkizm  omawia za"oÅ»enia teorii ewolucji wed"ug La- çwiczenia 1 i 2
dy na sta"oĘç marcka (P)
 katastrofizm
i zmiennoĘç
 uzasadnia za"oŻenia lamarkizmu, wykorzystując
 teoria doboru naturalnego Darwina
w przyrodzie
odpowiednie przyk"ady (PP)
 przedstawia poglądy katastrofistów na przebieg
ewolucji (P)
 omawia podstawowe za"oŻenia teorii Darwina
 Wallace a (P)
 wyjaĘnia teori´ doboru naturalnego (P)
 uzasadnia za"oŻenia teorii Darwina Wallace a,
podajÄ…c odpowiednie przyk"ady (PP)
22
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 8. Dzieje myĘli ewolucyjnej
39 Syntetyczna teoria  syntetyczna teoria ewolucji  przedstawia za"oŻenia syntetycznej teorii ewolu- polecenie kon-
ewolucji cji (P) trolne 5
 uzasadnia za"oŻenia syntetycznej teorii ewolucji
odpowiednimi przyk"adami (PP)
Rozdzia" 9. Dowody ewolucji
40 PoĘrednie dowody Przyk"ady z zakresu:  podaje przyk"ady narzÄ…dów analogicznych i ho- çwiczenie 1
ewolucji mologicznych oraz szczÄ…tkowych, stanowiÄ…cych
 anatomii porównawczej
poĘrednie dowody ewolucji (P)
 embriologii
 omawia prawo biogenetyczne Haeckla (P)
 fizjologii, biochemii, biologii mole-
 uzasadnia za"oŻenia prawa biogenetycznego,
kularnej
pos"ugujÄ…c si´ odpowiednimi przyk"adami (P)
 biogeografii
 wymienia przyk"ady poĘrednich dowodów ewo-
lucji z zakresu fizjologii (P)
 analizuje pokrewieł
stwa filogenetyczne przed-
stawione za pomocÄ… dendrogramu (PP)
 podaje przyk"ady wykorzystania biochemii i bio-
logii molekularnej w ustalaniu przebiegu ewolu-
cji (P)
 wyjaĘnia poj´cia: endemit, relikt (P)
 podaje przyk"ady endemitów i reliktów (P)
23
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 9. Dowody ewolucji
41 BezpoĘrednie do-  zapis kopalny  wyjaĘnia róŻnice mi´dzy skamienia"oĘciÄ…, odci- çwiczenia 2 i 3
wody ewolucji skiem i odlewem (P)
 datowanie skamienia"oĘci
 wymienia metody datowania skamienia"oĘci (P)
 przedstawia sposób ustalania wieku wzgl´dne-
go ska" za pomocÄ… stratygrafii (PP)
 wyjaĘnia i podaje przyk"ady skamienia"oĘci
przewodnich (P)
 charakteryzuje metody datowania skamienia"o-
Ęci: radiometrycznÄ…, radiow´glowÄ…, dendrochro-
nologi´, paleomagnetycznÄ…, termoluminescen-
cyjnÄ… (PP)
Rozdzia" 10. Mechanizmy sprawcze i prawid"owoĘci ewolucji
42 Przyczyny zmian  prawo Hardy ego Weinberga  przedstawia za"oÅ»enia prawa równowagi Har- çwiczenie 1
ewolucyjnych dy ego Weinberga (P)
 dryf genetyczny
 przedstawia za pomocÄ… zapisu matematyczne-
 efekt wÄ…skiego gard"a
go prawo Hardy ego Weinberga (PP)
 efekt za"oŻyciela
 oblicza cz´stoĘç wyst´powania heterozygot, ho-
mozygot dominujÄ…cych i recesywnych na pod-
stawie prawa Hardy ego Weinberga (PP)
 wyjaĘnia, na czym polega dryf genetyczny, efekt
za"oŻyciela i efekt wąskiego gard"a (P)
24
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 10. Mechanizmy sprawcze i prawid"owoĘci ewolucji
43 Rodzaje doboru  dobór stabilizujÄ…cy  wymienia rodzaje doboru naturalnego (P) çwiczenie 2
naturalnego
 dobór kierunkowy  przyporządkowuje podane przyk"ady rodzajom
doboru naturalnego (PP)
 dobór rozrywający
 wyjaĘnia poj´cie preadaptacji (P)
 dobór p"ciowy
 podaje przyk"ady preadaptacji (P)
 ewolucja genów
 omawia znaczenie doboru p"ciowego (PP)
 wyjaĘnia znaczenie doboru krewniaczego
w zwi´kszaniu sukcesu rozrodczego (PP)
 podaje przyk"ady doboru krewniaczego (PP)
 ocenia znaczenie metod sekwencjonowania
DNA w badaniu ewolucji genów (PP)
44 Powstawanie ga-  mechanizmy izolacyjne  wymienia rodzaje izolacji (P) çwiczenie 3
tunków (specjacja)
 rodzaje specjacji  omawia mechanizmy izolacyjne (P)
 podaje przyk"ady izolacji: geograficznej, siedli-
skowej, fenologicznej, etologicznej, anatomicz-
no-morfologicznej i postzygotycznej (P)
 wyjaĘnia poj´cie specjacji (P)
 przedstawia g"ówne typy specjacji (P)
 porównuje specjacj´ sympatrycznÄ… z allopa-
trycznÄ…, nag"Ä… ze stopniowÄ…, radiacyjnÄ… z file-
tycznÄ… (P)
 przyporzÄ…dkowuje typom specjacji odpowiednie
przyk"ady (PP)
 ocenia znaczenie mechanizmów izolacyjnych
w powstawaniu gatunków (PP)
25
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 10. Mechanizmy sprawcze i prawid"owoĘci ewolucji
45 Prawid"owoĘci  mikroewolucja  definiuje poj´cia: mikroewolucja, makroewolu- polecenia kon-
ewolucji cja, melanizm przemys"owy (P) trolne 26 i 27
 makroewolucja
 podaje przyk"ady makroewolucji i mikroewolu-
 tempo ewolucji
cji (P)
 cechy ewolucji
 porównuje model nieciąg"ych stanów równowa-
gi z gradualizmem (PP)
 wyjaĘnia na podstawie stosownych przyk"adów,
na czym polega ewolucja mozaikowa (PP)
 wyjaĘnia na podstawie przyk"adów, na czym po-
lega nieodwracalnoĘç, post´powoĘç i wielokie-
runkowoĘç ewolucji (P, PP)
 definiuje poj´cia: radiacja adaptacyjna, dywer-
gencja, konwergencja (P)
 omawia przebieg radiacji adaptacyjnej na pod-
stawie ryciny 10.11 (PP)
 przyporzÄ…dkowuje konwergencji i dywergencji
odpowiednie przyk"ady (P)
 podaje przyk"ady ewolucji równoleg"ej, koewolu-
cji i mimikry (PP)
Rozdzia" 11. Ewolucyjna historia Życia na Ziemi
46 Podstawowe za"o-  biogeneza  przedstawia koncepcj´ panspermii (P) polecenia kon-
Żenia biogenezy trolne 1 i 3
 omawia koncepcj´ samoistnej biogenezy we-
d"ug Millera i Ureya (P)
 opisuje eksperyment Oparina (P)
 charakteryzuje nowe koncepcje pochodzenia
Życia na Ziemi (PP)
26
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 11. Ewolucyjna historia Życia na Ziemi
47 Powstanie komórki  teoria autogeniczna  omawia za"oÅ»enia teorii autogenicznej dotyczÄ…- çwiczenie 1
eukariotycznej cej powstania komórki eukariotycznej (P)
 teoria seryjnej endosymbiozy
 wyjaĘnia teori´ seryjnej endosymbiozy (P)
 analizuje zasadnoĘç poglÄ…dów reprezentowa-
nych przez obydwie teorie (PP)
48 Pochodzenie i roz-  powstawanie protistów  omawia pochodzenie protistów (P) çwiczenie 2
wój protistów, ro-
 pochodzenie roĘlin, zwierząt i grzy-  przedstawia poglądy na temat pochodzenia
Ęlin, grzybów
bów i rozwoju roĘlin, grzybów i zwierząt (P)
i zwierzÄ…t
Rozdzia" 12. Ewolucja naczelnych i antropogeneza
49 Cechy charaktery-  charakterystyka naczelnych  przedstawia podzia" ssaków naczelnych (PP) polecenie kon-
styczne i filogene- trolne 5
 analizuje przebieg filogenezy ssaków naczel-
za ssaków naczel-
nych (P)
nych
 analizuje drzewo rodowe cz"ekokszta"tnych
przedstawione w podr´czniku na ryc. 12.3 (P)
50 Przebieg antropo-  cechy cz"owieka wspó"czesnego  podaje cechy swoiste dla cz"owieka (P) çwiczenia 1 4,
genezy i ma"p cz"ekokszta"tnych polecenie kon-
 porównuje cechy cz"owieka wspó"czesnego
trolne 11
 ewolucja australopiteków z ma"pą cz"ekokszta"tną (PP)
 ewolucja rodzaju Homo  analizuje drzewo rodowe hominidów przedsta-
wione w podr´czniku na ryc. 12.5 (PP)
 ewolucja kulturowa cz"owieka
 przedstawia przebieg ewolucji australopiteków (P)
 omawia przebieg ewolucji rodzaju Homo (P)
 przedstawia na podstawie przyk"adów etapy
ewolucji kulturowej cz"owieka (PP)
 wyjaĘnia pochodzenie mowy na podstawie da-
nych z literatury (PP)
27
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 12. Ewolucja naczelnych i antropogeneza
51 Lekcja utrwalajÄ…ca materia" z zaj´ç 38 50. Utrwalenie wiadomoĘci z zakresu ewolucjonizmu
52 Lekcja powtórzeniowa dotycząca rozdzia"ów 8 12. Powtórzenie wiadomoĘci z zakresu ewolucjonizmu
Rozdzia" 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó"czesny
53 Antropogeniczne  elementy Ęrodowiska przyrodniczego  przedstawia podzia" elementów Ęrodowiska çwiczenia EE  T-1, 2, 3
przekszta"cenia przyrodniczego (P) 14 16
 zasoby naturalne
zasobów nieodna-
 okreĘla czynniki wp"ywające na Ęrodowisko
 krajobrazy przyrodnicze i kulturowe
wialnych
przyrodnicze (P)
 dzieli zasoby przyrody na odnawialne i nieodna-
wialne (P)
 przyporządkowuje przyk"ady zasobów przyrody
do odnawialnych i nieodnawialnych (P)
 przedstawia podzia" krajobrazu (P)
 podaje przyk"ady krajobrazów kulturowych
i przyrodniczych (P)
 okreĘla przyczyny zanieczyszczeł
wody, gleby, çwiczenia 2, 3, EE  T-1, 2, 3
 zanieczyszczenia wody, powietrza,
Antropogeniczne
54/55
powietrza (P) 6 i 12
gleby
przekszta"cenia
 wymienia przyk"adowe zanieczyszczenia wody,
zasobów odna-  badanie jakoĘci wody, powietrza,
gleby, powietrza (P)
gleby
wialnych
 wymienia fizykochemiczne i biologiczne wskaęni-
 bezpoĘredni i poĘredni wp"yw cz"o-
ki s"uŻące do okreĘlania stanu czystoĘci wód (P)
wieka na organizmy i Ęrodowisko
przyrodnicze  wybiera wskaęniki zanieczyszczeł
wód potrzeb-
ne do samodzielnego wykonania analiz (PP)
 podaje rodzaje zanieczyszczeł
powietrza i gle-
by (P)
28
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó"czesny
 wyjaĘnia poj´cia: kwaĘne deszcze, smog, efekt
cieplarniany, dziura ozonowa, zm´czenie gleby,
erozja, degradacja (P)
 porównuje smog kwaĘny z fotochemicznym (P)
 omawia powstawanie kwaĘnych deszczy, smo-
gu, dziury ozonowej i efektu cieplarnianego (P)
 przedstawia w postaci reakcji chemicznych po-
wstawanie kwaĘnych deszczy (PP)
 okreĘla przyczyny erozji i degradacji gleby (P)
 analizuje zwiÄ…zek mi´dzy spadkiem róŻnorodno-
Ęci biologicznej a oddzia"ywaniem cz"owieka na
Ęrodowisko (PP)
 przedstawia i omawia poĘrednie i bezpoĘrednie
oddzia"ywanie cz"owieka na Ęrodowisko oraz je-
go skutki (P)
 wyjaĘnia poj´cia: introdukcja, organizm zawle-
czony, urbanizacja, organizm synantropijny, in-
dustrializacja (P)
 podaje przyk"ady synantropów i organizmów za-
wleczonych (PP)
29
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó"czesny
56 Wp"yw rolnictwa  wp"yw rolnictwa na Ęrodowisko  wyjaĘnia zwiÄ…zek mi´dzy intensyfikacjÄ…, chemi- çwiczenia EE  T-1, 2, 3, 4, 5
na Ęrodowisko zacją, melioracją, mechanizacją rolnictwa oraz 7 i 11
 wp"yw rolnictwa na róŻnorodnoĘç
i róŻnorodnoĘç stosowaniem nowych odmian w produkcji rolnej
biologicznÄ…
biologiczną a róŻnorodnoĘcią biologiczną (PP)
 wymienia chemiczne Ęrodki ochrony roĘlin (P)
 ocenia skutki i wp"yw stosowania chemicznych
Ęrodków roĘlin na Ęrodowisko przyrodnicze (PP)
 przedstawia alternatywne rozwiązania, które sto-
sowane w rolnictwie ograniczÄ… jego negatywny
wp"yw na Ęrodowisko przyrodnicze (PP)
57 Wp"yw degradacji  rodzaje zanieczyszczeł
 podaje przyk"ady zanieczyszczeł
Ęrodowiska wp"y- çwiczenie 17 EE  T-5
Ęrodowiska na wające niekorzystnie na zdrowie cz"owieka (P)
 konserwanty i dodatki do ŻywnoĘci EZ  T-1, 5, 8
zdrowie cz"owieka
 wyjaĘnia zwiÄ…zek mi´dzy promieniowaniem
 wp"yw promieniowania, ha"asu i wi-
a moŻliwoĘcią wystąpienia chorób nowotworo-
bracji
wych (PP)
 choroby zwiÄ…zane z urbanizacjÄ…, in-
 podaje podstawowe ęród"a i rodzaje promienio-
dustrializacjÄ… i rolnictwem
wania (P)
 ochrona Ęrodowiska
 wymienia przyk"ady szkodliwych konserwantów
i związków chemicznych dodawanych do Żyw-
noĘci (P)
 analizuje zwiÄ…zek mi´dzy pojawieniem si´ cho-
rób a spoŻywaniem pokarmów zawierających
szkodliwe dodatki do ŻywnoĘci (PP)
 uzasadnia s"usznoĘç wyboru produktów spo-
Żywczych niezawierających konserwantów,
barwników, antyutleniaczy, emulgatorów
i zmi´kczaczy (PP)
30
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 13. Ârodowisko przyrodnicze i jego stan wspó"czesny
 omawia wp"yw ha"asu i wibracji na zdrowie cz"o-
wieka (P)
 wyjaĘnia poj´cia: schorzenie somatyczne, cho-
roba zawodowa (P)
 podaje przyk"ady schorzeł
somatycznych i cho-
rób zawodowych spowodowanych urbanizacją,
industrializacjÄ… (P)
 podaje przyk"ady dzia"alnoĘci rolnej na zdrowie
rolników (P)
 podaje przyk"ady obszarów kl´sk ekologicznych
oraz pustył
przemys"owych (P)
 argumentuje twierdzenie, Że ochrona Ęrodowi-
ska jest koniecznoĘcią (PP)
Rozdzia" 14. Formy ochrony Ęrodowiska i przyrody
58 Mi´dzynarodowe  Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro  przedstawia za"oÅ»enia Humboldta, Raportu çwiczenia 1, EE  T-2, 3, 4, 5, 7
dzia"ania na rzecz U Thanta, konferencji sztokholmskiej, UNEP, 3 i 4
 zasada zrównowaŻonego rozwoju
ochrony Ęrodowi- Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro (P)
ska
 przedstawia za"oŻenia Deklaracji z Rio, Agendy
21, konwencji w sprawie lasów, konwencji o róŻ-
norodnoĘci biologicznej, konwencji w sprawie
zmian klimatu (P)
 omawia NowÄ… Kart´ Ziemi ustalonÄ… na Szczycie
Ziemi w Rio de Janeiro (PP)
 wymienia mi´dzynarodowe organizacje dzia"ajÄ…-
ce na rzecz ochrony Ęrodowiska (P)
 wyjaĘnia zasad´ zrównowaÅ»onego rozwoju (P)
31
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 14. Formy ochrony Ęrodowiska i przyrody
 przedstawia szczegó"owe zalecenia i zasady
zrównowaŻonego rozwoju ustalone na Szczycie
Ziemi w Rio de Janeiro (PP)
59 Sposoby ochrony  ochrona nieodnawialnych zasobów  proponuje alternatywne sposoby oszcz´dzania çwiczenie 5 EE  T-2, 3, 4, 5
Ęrodowiska przy- przyrody zuŻycia surowców skalnych i paliw kopalnych (P)
rodniczego
 ochrona odnawialnych zasobów  przedstawia dzia"ania przyczyniajÄ…ce si´ do
przyrody ochrony wód (P)
 ochrona przyrody  omawia etapy oczyszczania Ęcieków (PP)
 wymienia przyk"adowe metody ochrony powie-
trza (P)
 analizuje dzia"ania ograniczajÄ…ce degradacj´
gleby (P)
 przedstawia róŻnorodne dzia"ania na rzecz
ochrony krajobrazu oraz przyrody (P)
60 Konserwatorska  formy ochrony przyrody w Polsce  wymienia obszarowe formy ochrony przyrody çwiczenia 7, EE  T-4
ochrona przyrody w Polsce (P) 8 i 13
 ochrona bierna i czynna
w Polsce
 wymienia obiektowe formy ochrony przyrody
 rolnictwo ekologiczne
w Polsce (P)
 wymienia parki narodowe w Polsce (P)
 lokalizuje na mapie Polski poszczególne parki
narodowe (PP)
 charakteryzuje parki narodowe (PP)
 podaje parki narodowe wpisane na list´ rezerwa-
tów biosfery w ramach programu UNESCO (P)
 podaje przyk"ady czynnej i biernej ochrony przy-
rody (P)
32
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 14. Formy ochrony Ęrodowiska i przyrody
 wymienia przyk"adowe rezerwaty przyrody, parki
krajobrazowe, pomniki przyrody, obszary chro-
nionego krajobrazu najbliŻszej okolicy (PP)
 wyjaĘnia róŻnic´ mi´dzy ochronÄ… rezerwatowÄ…
Ęcis"Ä… i cz´Ä˜ciowÄ… (P)
 wymienia przyk"ady roĘlin, zwierząt, grzybów
i porostów chronionych w Polsce (PP)
 wyjaĘnia poj´cia: reintrodukcja, bank genów (P)
 podaje przyk"ady reintrodukcji (P)
 wyjaĘnia poj´cia: rolnictwo ekologiczne, rolnic-
two zintegrowane (P)
 ocenia znaczenie stosowania rolnictwa zintegro-
wanego i ekologicznego pod kÄ…tem ochrony
Ęrodowiska przyrodniczego (PP)
Rozdzia" 15. Prawne regulacje ochrony przyrody i Ęrodowiska w Polsce
61 Podstawy prawne  regulacje prawne ochrony przyrody  wymienia nadrz´dne akty prawne regulujÄ…ce çwiczenie 14 EE  T-7
ochrony przyrody i Ęrodowiska w Polsce ochron´ przyrody i Ęrodowiska w Polsce (P)
i Ęrodowiska
 omawia system prawny ochrony Ęrodowiska
w Polsce
w Polsce (P)
 analizuje rozporzÄ…dzenia zawierajÄ…ce regulacje
prawne ochrony przyrody i Ęrodowiska (PP)
 wykorzystuje róŻne ęród"a informacji w aktuali-
zowaniu obowiązujących aktów prawnych (PP)
 wymienia organizacje zajmujÄ…ce si´ ochronÄ…
przyrody i Ęrodowiska oraz edukacją w tym za-
kresie (P)
33
Numer Proponowane Korelacja
Planowane osiÄ…gni´cia uczniów (cele lekcji)
kolejnej Temat lekcji Zakres materia"u çwiczenia z treĘciami ĘcieÅ»ek
Po lekcji uczeł
:
lekcji i polecenia edukacyjnych
Rozdzia" 15. Prawne regulacje ochrony przyrody i Ęrodowiska w Polsce
62 Przysz"oĘç biologii  praktyczne wykorzystanie osiÄ…gni´ç  analizuje osiÄ…gni´cia genetyki w kontekĘcie EE  T-6
i biotechnologii biologii i biotechnologii rozwoju innych dziedzin nauk, w tym medycy-
ny (PP)
 analizuje osiÄ…gni´cia inÅ»ynierii genetycznej
w kontekĘcie rozwoju innych dziedzin nauk,
w tym medycyny (PP)
 ocenia potrzeb´ rozwoju biotechnologii w kon-
tekĘcie dzia"ał
praktycznych, które mogÄ… byç
wykorzystane w róŻnych dziedzinach Życia (PP)
63 Lekcja utrwalajÄ…ca materia" z zaj´ç 53 62. Utrwalenie wiadomoĘci dotyczÄ…cych ochrony Ęrodowiska i przyrody
64
Lekcja powtórzeniowa dotycząca rozdzia"ów 13 15. Powtórzenie wiadomoĘci dotyczących ochrony Ęrodowiska i przyrody
34
1.3. Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne
Obowiązkiem kaŻdego nauczyciela jest opracowanie wymagał
edukacyjnych na poszczególne
stopnie szkolne oraz poinformowanie o nich uczniów i ich opiekunów prawnych (patrz: Biologia 2. Za-
kres rozszerzony. Przewodnik dla nauczyciela liceum ogólnokszta"cÄ…cego autorstwa E. Holak, M. ¸asz-
czycy, G. Skirmuntt Wydawnictwa Pedagogicznego OPERON, podrozdz. 1.3).
Nie jest moŻliwe przygotowanie uniwersalnych wymagał
, które moÅ»na by by"o stosowaç niezaleÅ»-
nie od programu nauczania wybranego przez nauczyciela do realizacji. OpracowujÄ…c w"asne wymaga-
nia edukacyjne, naleÅ»y wziÄ…ç pod uwag´, oprócz realizowanego programu nauczania, jego obudow´
dydaktycznÄ…, baz´ materia"owÄ…, jakÄ… dysponuje nauczyciel, indywidualne potrzeby uczniów, podsta-
w´ programowÄ… kszta"cenia ogólnego biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym, ĘcieÅ»ki edu-
kacyjne, wymagania zawarte w standardach wymagał
egzaminacyjnych oraz w"asne umiej´tnoĘci me-
todyczno-dydaktyczne.
Prezentowana przez nas propozycja wymagał
edukacyjnych na poszczególne stopnie szkolne
uwzgl´dnia podstaw´ programowÄ…, umiej´tnoĘci zawarte w standardach wymagaÅ‚
egzaminacyjnych,
program nauczania oraz podr´cznik Wydawnictwa Pedagogicznego OPERON. Nie naleÅ»y jej jednak
traktowaç jako wersji ostatecznej. Jest to bowiem materia" wyjĘciowy, który kaÅ»dy nauczyciel powinien
indywidualnie zmodyfikowaç, dostosowujÄ…c do warunków, jakie zapewnia dana szko"a, oraz moÅ»liwo-
Ęci percepcyjnych uczniów.
Propozycja wymagał
edukacyjnych na ocen´ dopuszczajÄ…cÄ…. UczeÅ‚
:
 wymienia sk"adniki chemiczne DNA i RNA;
 wymienia rodzaje RNA;
 omawia rol´ DNA i RNA;
 okreĘla lokalizacj´ DNA i RNA w obr´bie komórki;
 podaje lokalizacj´ replikacji;
 okreĘla istot´ replikacji;
 okreĘla znaczenie replikacji;
 opisuje budow´ chromatyny;
 wyjaĘnia poj´cia: genom, prion;
 wymienia fazy mitozy;
 wymienia fazy mejozy;
 podaje efekt mitozy;
 podaje efekt mejozy;
 opisuje przebieg mitozy;
 podaje liczb´ wiÄ…zaÅ‚
mi´dzy parami zasad azotowych w DNA i RNA;
 wyjaĘnia, na czym polega komplementarnoĘç nici DNA;
 wymienia czynniki warunkujÄ…ce przebieg replikacji;
 wymienia przyk"ady chorób cz"owieka wywo"anych prionami;
 wyjaĘnia poj´cia: koniugacja, transformacja, transdukcja, kodon, transkrypcja, translacja;
 wymienia cechy kodu genetycznego;
 okreĘla mechanizmy ogólne transkrypcji;
 wymienia cechy transkrypcji u prokariontów;
 wymienia etapy translacji;
 definiuje poj´cie operonu;
 podaje treĘç I prawa Mendla;
 podaje treĘç II prawa Mendla;
 podaje argumenty uzasadniające wybór muszki owocowej do badał
genetycznych;
 wyjaĘnia poj´cia: hemizygota, heterozygotycznoĘç m´ska, heterozygotycznoĘç Å»eÅ‚
ska;
 omawia determinacj´ p"ci u ssaków;
 omawia na dowolnym przyk"adzie dziedziczenie jednogenowe cech autosomalnych;
 wymienia g"ówne grupy krwi;
35
 podaje genotypy g"ównych grup krwi;
 rozwiązuje proste krzyŻówki genetyczne ilustrujące dziedziczenie grup krwi;
 wyjaĘnia poj´cia: zmiennoĘç, zmiennoĘç mutacyjna, zmiennoĘç rekombinacyjna;
 przedstawia podzia" zmiennoĘci;
 podaje przyk"ady zmiennoĘci mutacyjnej i rekombinacyjnej;
 wyjaĘnia poj´cia: mutacja spontaniczna, mutacja indukowana;
 wymienia czynniki wywo"ujÄ…ce mutacje;
 dokonuje podzia"u mutacji chromosomowych liczbowych;
 wyjaĘnia powstawanie aneuploidów i euploidów;
 podaje przyk"ady dziedzicznych chorób cz"owieka wywo"anych mutacjami genowymi;
 podaje przyk"ady chorób dziedzicznych cz"owieka wywo"anych mutacjami chromosomowymi;
 wymienia choroby cz"owieka b´dÄ…ce skutkiem interakcji kilku genów oraz czynników Ęrodowi-
ska;
 wyjaĘnia poj´cia: protoonkogen, supresor nowotworowy;
 podaje przyk"ady nowotworów najcz´Ä˜ciej wyst´pujÄ…cych w populacji Polaków;
 definiuje poj´cia: selekcja sztuczna, chów wsobny, heterozja;
 definiuje poj´cie klonowania;
 wyjaĘnia poj´cia: organizm transgeniczny, organizm zmodyfikowany genetycznie, klonowanie;
 podaje przyk"ady organizmów transgenicznych i zmodyfikowanych genetycznie;
 wymienia przyk"ady organizmów sklonowanych;
 podaje metody sekwencjonowania DNA;
 omawia metody sekwencjonowania DNA;
 wyjaĘnia poj´cie pseudogenu;
 wymienia twórców róŻnych teorii ewolucji;
 wyjaĘnia poj´cia: dobór naturalny, narzÄ…d analogiczny, narzÄ…d homologiczny, narzÄ…d szczÄ…tkowy;
 podaje przyk"ady narządów analogicznych i homologicznych oraz szczątkowych stanowiących
poĘrednie dowody ewolucji;
 wymienia przyk"ady poĘrednich dowodów ewolucji z zakresu fizjologii;
 przedstawia przyk"ady wykorzystania biochemii i biologii molekularnej w ustalaniu przebiegu
ewolucji;
 wyjaĘnia poj´cia: endemit, relikt, skamienia"oĘç przewodnia;
 podaje przyk"ady skamienia"oĘci przewodnich;
 przedstawia za"oŻenia prawa równowagi Hardy ego Weinberga;
 wyjaĘnia poj´cia: preadaptacja, specjacja, mikroewolucja, makroewolucja, melanizm przemy-
s"owy, radiacja adaptacyjna, dywergencja, konwergencja;
 wymienia rodzaje izolacji;
 opisuje eksperyment Oparina;
 przedstawia podzia" elementów Ęrodowiska przyrodniczego;
 dzieli zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne;
 przyporządkowuje przyk"ady zasobów przyrody do odnawialnych i nieodnawialnych;
 przedstawia podzia" krajobrazu;
 wymienia przyk"adowe zanieczyszczenia wody, gleby, powietrza;
 wyjaĘnia poj´cia: kwaĘne deszcze, smog, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, zm´czenie gleby,
erozja, degradacja, introdukcja, organizm zawleczony, urbanizacja, organizm synantropijny,
industrializacja;
 okreĘla przyczyny erozji i degradacji gleby;
 podaje podstawowe ęród"a i rodzaje promieniowania;
 wyjaĘnia poj´cia: schorzenie somatyczne, choroba zawodowa;
 omawia zasad´ zrównowaÅ»onego rozwoju;
 przedstawia ustalenia Agendy 21;
 wymienia mi´dzynarodowe organizacje dzia"ajÄ…ce na rzecz ochrony Ęrodowiska;
 proponuje alternatywne sposoby oszcz´dzania zuÅ»ycia surowców skalnych i paliw kopalnych;
36
 przedstawia róŻnorodne dzia"ania na rzecz ochrony krajobrazu oraz przyrody;
 podaje przyk"ady czynnej i biernej ochrony przyrody;
 wymienia parki narodowe w Polsce;
 wyjaĘnia poj´cia: reintrodukcja, bank genów, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo zintegrowane;
 wymienia nadrz´dne akty prawne regulujÄ…ce ochron´ przyrody i Ęrodowiska w Polsce;
 podaje przyk"ady organizacji zajmujÄ…cych si´ w Polsce ochronÄ… przyrody oraz edukacjÄ… ekolo-
gicznÄ….
Propozycja wymagał
edukacyjnych na ocen´ dostatecznÄ…. UczeÅ‚
:
 omawia przebieg i wyniki doĘwiadczenia Griffitha;
 przedstawia cechy modelu budowy DNA wed"ug Watsona i Cricka;
 omawia zwiÄ…zek mi´dzy wiÄ…zaniami podwójnymi i potrójnymi, które wyst´pujÄ… mi´dzy zasa-
dami komplementarnymi, a powstaniem podwójnej helisy DNA;
 wyjaĘnia przebieg replikacji;
 omawia budow´ morfologicznÄ… oraz organizacj´ przestrzennÄ… chromosomów eukariontów;
 przedstawia organizacj´ genomów prokariontów i eukariontów;
 opisuje budow´ morfologicznÄ… chromosomów eukariontów;
 wyjaĘnia sposób zakaŻenia prionami;
 omawia cykl komórkowy;
 okreĘla istot´ mitozy;
 okreĘla istot´ mejozy;
 omawia przebieg pierwszego podzia"u mejotycznego;
 ilustruje przebieg pierwszego podzia"u mejotycznego;
 omawia drugi podzia" mejotyczny;
 ilustruje przebieg drugiego podzia"u mejotycznego;
 wskazuje róŻnice mi´dzy anafazÄ… I i II podzia"u mejotycznego;
 wyjaĘnia procesy koniugacji, transformacji i transdukcji;
 omawia cykle Życiowe eukariontów;
 ilustruje przebieg cykli Życiowych eukariontów;
 podaje kodony wyznaczajÄ…ce  START i  STOP w zapisie bia"ka;
 przedstawia schematycznie przebieg ogólnego modelu transkrypcji;
 podaje cechy transkrypcji u eukariontów;
 wyjaĘnia proces splicingu, czyli sk"adania RNA;
 omawia etapy translacji;
 wyjaĘnia dzia"anie operonu laktozowego;
 wyjaĘnia dzia"anie operonu tryptofanowego;
 podaje przyk"ady systemów kontrolnych w komórkach eukariontów;
 wymienia przyk"ady róŻnych poziomów metabolizmu komórkowego;
 ilustruje odpowiednim zapisem genetycznym I prawo Mendla;
 wyjaĘnia istot´ krzyÅ»ówki testowej na dowolnym przyk"adzie;
 ilustruje II prawo Mendla odpowiednim zapisem genetycznym;
 rozwiązuje krzyŻówki genetyczne dotyczące dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla;
 rysuje schemat kariotypu muszki owocowej;
 wskazuje geny p"ci w kariotypach muszki owocowej i cz"owieka;
 ilustruje odpowiednim zapisem genetycznym dziedziczenie cech sprz´Å»onych z p"ciÄ…;
 analizuje sposób dziedziczenia grup krwi;
 wyjaĘnia znaczenie stosowania krzyŻówek odwrotnych;
 omawia za pomocą odpowiedniej krzyŻówki dziedziczenie dwóch par alleli leŻących na róŻ-
nych chromosomach i na jednym chromosomie;
 wyjaĘnia na podstawie zapisów genetycznych dziedziczenie genów sprz´Å»onych w jednym
chromosomie;
 przedstawia g"ówne za"oŻenia teorii chromosomowo-genowej;
37
 wyjaĘnia poj´cia: osobnik gynandromorficzny, interseks, nadsamiec, nadsamica;
 wyjaĘnia poj´cia: dominacja, niepe"na dominacja, geny niezaleÅ»ne od p"ci, geny sprz´Å»one
z p"ciÄ…, geny zaleÅ»ne od p"ci, geny niesprz´Å»one, geny sprz´Å»one ze sobÄ…, geny sprz´Å»one ze so-
bÄ… i z p"ciÄ…;
 na podstawie schematu analizuje moÅ»liwe relacje mi´dzy allelami jednego genu;
 przedstawia w formie w"aĘciwego zapisu genetycznego wp"yw alleli róŻnych genów na jednÄ… cech´;
 przedstawia na podstawie odpowiednich zapisów genetycznych stopieł
powiązania genów
z p"ciÄ…;
 wyjaĘnia na dowolnym przyk"adzie dziedziczenie jednogenowe z dominacją niepe"ną;
 analizuje na podstawie odpowiedniego zapisu genetycznego dziedziczenie hemofilii;
 omawia i przedstawia relacje mi´dzy genami nieallelicznymi  genami niesprz´Å»onymi  jed-
nogenowa i dwugenowa determinacja cechy;
 rozwiązuje proste krzyŻówki genetyczne dotyczące dziedziczenia róŻnych cech;
 wyjaĘnia poj´cie dziedziczenia pozajÄ…drowego;
 omawia dziedziczenie barwy liĘci i "odyg u dziwaczka;
 przedstawia przyk"ady zmiennoĘci modyfikacyjnej;
 omawia na dowolnym przyk"adzie pojawienie si´ zmiennoĘci fluktuacyjnej;
 dokonuje podzia"u mutacji na genowe i chromosomowe;
 przedstawia podzia" mutacji punktowych;
 wymienia mutacje punktowe;
 wyjaĘnia schematycznie sposób powstawania mutacji punktowych;
 charakteryzuje choroby dziedziczne wywo"ane mutacjami chromosomowymi;
 omawia przebieg transformacji nowotworowej;
 interpretuje dane przedstawione w formie rodowodów ilustrujących dziedziczenie chorób ge-
netycznych;
 wymienia wspó"czesne metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych;
 charakteryzuje wspó"czesne metody diagnostyki chorób dziedzicznych i nowotworowych: mo-
lekularnÄ… sond´ DNA, technik´ PCR;
 omawia dzia"anie enzymów restrykcyjnych;
 okreĘla zastosowanie enzymów restrykcyjnych w inŻynierii genetycznej;
 wyjaĘnia na podstawie schematu wykorzystanie wektora plazmidowego oraz zastosowanie
elektroforezy;
 omawia techniki klonowania DNA;
 porównuje klonowanie terapeutyczne z reprodukcyjnym;
 wyjaĘnia proces klonowania organizmów;
 okreĘla za"oŻenia terapii genowej;
 wyjaĘnia metod´ sekwencjonowania genomu cz"owieka;
 okreĘla przydatnoĘç sekwencjonowania genomu ludzkiego;
 omawia za"oŻenia teorii ewolucji wed"ug Lamarcka;
 przedstawia poglądy katastrofistów na przebieg ewolucji;
 prezentuje podstawowe za"oŻenia teorii Darwina Wallace a;
 wyjaĘnia teori´ doboru naturalnego;
 przedstawia za"oŻenia syntetycznej teorii ewolucji;
 omawia prawo biogenetyczne Haeckla;
 uzasadnia za"oŻenia prawa biogenetycznego, podając odpowiednie przyk"ady;
 podaje przyk"ady endemitów i reliktów;
 wyjaĘnia róŻnice mi´dzy skamienia"oĘciÄ…, odciskiem i odlewem;
 wymienia metody datowania skamienia"oĘci;
 wyjaĘnia, na czym polegają dryf genetyczny, efekt za"oŻyciela, efekt wąskiego gard"a;
 wymienia rodzaje doboru naturalnego;
 podaje przyk"ady preadaptacji;
 omawia mechanizmy izolacyjne;
38
 podaje przyk"ady izolacji geograficznej, siedliskowej, fenologicznej, etologicznej, anatomicz-
no-morfologicznej i postzygotycznej;
 przedstawia g"ówne typy specjacji;
 porównuje specjacj´ sympatrycznÄ… z allopatrycznÄ…, nag"Ä… ze stopniowÄ…, radiacyjnÄ… z filetycznÄ…;
 podaje przyk"ady makroewolucji i mikroewolucji;
 przyporzÄ…dkowuje konwergencji i dywergencji odpowiednie przyk"ady;
 wyjaĘnia poj´cia ewolucji równoleg"ej, koewolucji i mimikry;
 przestawia koncepcj´ panspermii;
 omawia koncepcje samoistnej biogenezy wed"ug Millera i Ureya;
 omawia za"oŻenia teorii autogenicznej na powstanie komórki eukariotycznej;
 wyjaĘnia teori´ seryjnej endosymbiozy;
 omawia pochodzenie protistów;
 przedstawia poglądy na temat pochodzenia i rozwoju roĘlin, grzybów i zwierząt;
 analizuje przebieg filogenezy ssaków naczelnych;
 analizuje drzewo rodowe cz"ekokszta"tnych;
 przedstawia przebieg ewolucji australopiteków;
 omawia przebieg ewolucji rodzaju Homo;
 przedstawia czynniki wp"ywające na Ęrodowisko przyrodnicze;
 podaje przyk"ady krajobrazów kulturowych i przyrodniczych;
 okreĘla przyczyny zanieczyszczeł
wody, gleby, powietrza;
 wymienia wskaęniki fizykochemiczne i biologiczne s"uŻące do okreĘlania stanu czystoĘci wód;
 wymienia rodzaje zanieczyszczeł
powietrza i gleby;
 porównuje smog kwaĘny z fotochemicznym;
 omawia powstawanie kwaĘnych deszczy, smogu, dziury ozonowej i efektu cieplarnianego;
 przedstawia bezpoĘrednie i poĘrednie oddzia"ywanie cz"owieka na Ęrodowisko oraz jego skutki;
 podaje przyk"ady chemicznych Ęrodków ochrony roĘlin;
 wymienia przyk"ady zanieczyszczeł
Ęrodowiska wp"ywających niekorzystnie na zdrowie cz"owieka;
 przedstawia przyk"ady szkodliwych konserwantów i związków chemicznych dodawanych do
ŻywnoĘci;
 omawia wp"yw ha"asu i wibracji na zdrowie cz"owieka;
 podaje przyk"ady schorzeł
somatycznych i chorób zawodowych spowodowanych urbanizacją,
industrializacjÄ…;
 wymienia przyk"ady obszarów kl´sk ekologicznych oraz pustyÅ‚
przemys"owych w Polsce i na
Ęwiecie;
 przedstawia za"oŻenia Humboldta, Raportu U Thanta, konwencji sztokholmskiej, UNEP-u,
Szczytu w Rio ochrony Ęrodowiska;
 omawia za"oŻenia Deklaracji z Rio, Agendy 21, konwencji w sprawie lasów, konwencji o bio-
róŻnorodnoĘci, konwencji w sprawie zmian klimatu;
 przedstawia dzia"ania przyczyniajÄ…ce si´ do ochrony wód;
 wymienia przyk"adowe metody ochrony powietrza;
 analizuje dzia"ania zapobiegajÄ…ce degradacji gleby;
 wymienia przyk"ady obszarowych form ochrony przyrody w Polsce;
 podaje przyk"ady obiektowych form ochrony przyrody w Polsce;
 wymienia parki narodowe wpisane na list´ rezerwatów biosfery w ramach programu UNESCO;
 wyjaĘnia róŻnic´ mi´dzy ochronÄ… rezerwatowÄ… Ęcis"Ä… i cz´Ä˜ciowÄ…;
 podaje przyk"ady organizmów reintrodukowanych;
 omawia system prawny ochrony Ęrodowiska w Polsce.
Propozycja wymagał
edukacyjnych na ocen´ dobrÄ…. UczeÅ‚
:
 przedstawia schematycznie modele budowy DNA i RNA;
 porównuje przebieg transkrypcji prokariontów z eukariontami;
 przedstawia schematycznie przebieg replikacji semikonserwatywnej;
39
 porównuje na podstawie schematów przebiegu replikacj´ semikonserwatywnÄ… z konserwatywnÄ…;
 wymienia klasy morfologiczne chromosomów eukariontów;
 podaje przyk"ady wirusów o genomach RNA i DNA;
 przedstawia graficznie przebieg mitozy;
 ocenia biologiczne znaczenie zjawiska crossing-over;
 porównuje przebieg mitozy i mejozy;
 analizuje na podstawie ryciny zmiany iloĘci materia"u genetycznego w komórce dzielÄ…cej si´
mitotycznie i mejotycznie;
 okreĘla znaczenie mejozy w powstawaniu komórek rozrodczych podczas spermiogenezy i oogenezy;
 wymienia strategie rozrodcze wirusów, prokariontów i eukariontów;
 omawia etapy namnaÅ»ania si´ wirusów;
 wyjaĘnia znaczenie poszczególnych cech kodu genetycznego w kodowaniu informacji;
 ilustruje zasad´ organizacji genu nieciÄ…g"ego oraz jego transkrypcj´ i obróbk´ potranskrypcyjnÄ…;
 przedstawia schematycznie dzia"anie operonu laktozowego;
 rozwiązuje krzyŻówki genetyczne dotyczące dziedziczenia cech wed"ug Mendla;
 ocenia przydatnoĘç ustalania ojcostwa na podstawie grup krwi;
 przedstawia przyk"ady krzyŻówek odwrotnych;
 podaje przyk"ady organizmów reprezentujących róŻne typy heterozygotycznoĘci;
 wyjaĘnia poj´cia: kodominacja, geny dope"niajÄ…ce, geny kumulatywne, gen epistatyczny, gen
hipostatyczny;
 wyjaĘnia sposób dziedziczenia barwy ziarniaków u zbóŻ oraz kszta"tu owoców i wysokoĘci p´-
du u pomidora;
 podaje inne przyk"ady dziedziczenia pozajÄ…drowego;
 przedstawia graficznie powstawanie mutacji genowych: substytucja (tranzycja, transwersja),
delecja, insercja;
 podaje przyk"ady mutacji indukowanych i spontanicznych;
 podaje przyk"ady chorób cz"owieka wywo"anych mutacjami chromosomowymi liczbowymi;
 opisuje objawy wskazanych chorób genetycznych;
 przedstawia w formie rodowodów dziedziczenie okreĘlonej choroby genetycznej;
 przytacza argumenty przemawiające za tworzeniem organizmów transgenicznych i zmodyfiko-
wanych genetycznie;
 przedstawia niekorzystne aspekty klonowania reprodukcyjnego;
 podaje przyk"ady zastosowania terapii genowej;
 wymienia przyk"ady zastosowania inŻynierii genetycznej w sądownictwie i gospodarce produkcyjnej;
 uzasadnia za"oŻenia teorii ewolucji wed"ug Lamarcka, podając odpowiednie przyk"ady;
 uzasadnia za"oŻenia teorii Darwina Wallace a, podając odpowiednie przyk"ady;
 uzasadnia za"oŻenia syntetycznej teorii ewolucji, podając odpowiednie przyk"ady;
 omawia sposób ustalania wieku wzgl´dnego ska" za pomocÄ… stratygrafii;
 omawia znaczenie doboru p"ciowego;
 wyjaĘnia znaczenie doboru krewniaczego w zwi´kszaniu sukcesu rozrodczego;
 podaje przyk"ady doboru krewniaczego;
 przyporzÄ…dkowuje typom specjacji odpowiednie przyk"ady;
 porównuje cechy cz"owieka wspó"czesnego z ma"pą cz"ekokszta"tną;
 analizuje drzewo rodowe hominidów przedstawione w podr´czniku na rycinie 12.5;
 przedstawia podzia" ssaków naczelnych;
 wyjaĘnia, podając odpowiednie przyk"ady, na czym polega ewolucja mozaikowa;
 wyjaĘnia, podajÄ…c odpowiednie przyk"ady, na czym polega nieodwracalnoĘç, post´powoĘç
i wielokierunkowoĘç ewolucji;
 omawia na podstawie schematu z podr´cznika (ryc. 10.11) przebieg radiacji adaptacyjnej;
 podaje przyk"ady ewolucji równoleg"ej, koewolucji i mimikry;
 wybiera wskaęniki zanieczyszczeł
wód potrzebne do samodzielnego wykonania analiz;
 podaje przyk"ady synantropów i organizmów zawleczonych;
40
 wyjaĘnia zwiÄ…zek mi´dzy intensyfikacjÄ…, chemizacjÄ…, melioracjÄ…, mechanizacjÄ… rolnictwa oraz
stosowaniem nowych odmian w produkcji rolnej a róŻnorodnoĘcią biologiczną;
 wyjaĘnia zwiÄ…zek mi´dzy promieniowaniem a moÅ»liwoĘciÄ… wystÄ…pienia chorób nowotworowych;
 uzasadnia s"usznoĘç wyboru produktów spoÅ»ywczych niezawierajÄ…cych konserwantów, barwni-
ków, antyutleniaczy, emulgatorów i zmi´kczaczy;
 omawia NowÄ… Kart´ Ziemi ustalonÄ… na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro;
 przedstawia szczegó"owe zalecenia i zasady zrównowaŻonego rozwoju ustalone na Szczycie
Ziemi w Rio de Janeiro;
 charakteryzuje wybrane parki narodowe;
 lokalizuje na mapie Polski poszczególne parki narodowe;
 podaje przyk"ady rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody, obsza-
rów chronionego krajobrazu najbliŻszej okolicy;
 podaje przyk"ady roĘlin, zwierząt, grzybów i porostów chronionych w Polsce;
 analizuje osiÄ…gni´cia genetyki w kontekĘcie rozwoju innych dziedzin nauki, w tym medycyny.
Propozycja wymagał
edukacyjnych na ocen´ bardzo dobrÄ…. UczeÅ‚
:
 formu"uje problem badawczy doĘwiadczenia Chase i Hersheya;
 interpretuje przebieg i wyniki doĘwiadczenia Chase i Hersheya;
 interpretuje przebieg i wyniki doĘwiadczenia Hammerlinga;
 przedstawia schematycznie przebieg replikacji;
 omawia mechanizm zapobiegania skracaniu si´ czÄ…steczek DNA po replikacji;
 ocenia biologiczne znaczenie mitozy;
 ocenia biologiczne znaczenie mejozy;
 omawia spermiogenez´ i oogenez´;
 porównuje koniugacj´ z transdukcjÄ… i transformacjÄ…;
 omawia przebieg badał
nad istotÄ… kodu genetycznego;
 wyjaĘnia, na czym polega alternatywne sk"adanie RNA;
 przedstawia schematycznie przebieg translacji;
 porównuje poziomy regulacji metabolizmu komórkowego eukariontów i prokariontów;
 przedstawia schematycznie dzia"anie operonu tryptofanowego;
 ilustruje odpowiednimi przyk"adami dziedziczenie genów sprz´Å»onych z p"ciÄ…, ze sobÄ… i w jed-
nym chromosomie;
 omawia powstawanie osobnika gynandromorficznego;
 dokonuje interpretacji wyników przedstawiajÄ…cych zwiÄ…zek mi´dzy cz´stoĘciÄ… crossing-over
a odleg"oĘciÄ… mi´dzy genami;
 wyjaĘnia molekularne pod"oŻe efektu plejotropowego na przyk"adzie barwy sierĘci u myszy;
 omawia przyk"ady bloków metabolicznych w przemianach egzogennych aminokwasów aroma-
tycznych;
 wyjaĘnia proces translokacji prowadzącej do przewlek"ej bia"aczki;
 analizuje na podstawie schematu z podr´cznika (ryc. 6.4) szlaki pobudzania i hamowania po-
dzia"ów komórkowych oraz skutki mutacji w genach kontrolujących;
 ocenia przydatnoĘç tworzenia biblioteki ludzkiego genomu;
 ocenia przydatnoĘç klonowania terapeutycznego;
 analizuje ograniczenia terapii genowej;
 podaje przyk"ady zastosowania genetyki w innych dziedzinach wiedzy;
 przedstawia za pomocÄ… zapisu matematycznego prawo Hardy ego Weinberga;
 analizuje pokrewieł
stwa filogenetyczne przedstawione za pomocÄ… dendrogramu;
 charakteryzuje metody datowania skamienia"oĘci: radiometrycznÄ…, radiow´glowÄ…, dendro-
chronologi´, paleomagnetycznÄ…, termoluminescencyjnÄ…;
 oblicza cz´stoĘç wyst´powania heterozygot, homozygot dominujÄ…cych i recesywnych na pod-
stawie prawa Hardy ego Weinberga;
 przyporządkowuje podane przyk"ady rodzajom doborów naturalnych;
41
 ocenia znaczenie metod sekwencjonowania DNA w badaniu ewolucji genów;
 ocenia znaczenie mechanizmów izolacyjnych w powstawaniu gatunków;
 przedstawia na wybranych przyk"adach etapy ewolucji kulturowej cz"owieka;
 na podstawie danych literaturowych wyjaĘnia pochodzenie mowy;
 porównuje model nieciąg"ych stanów równowagi z gradualizmem;
 charakteryzuje nowe koncepcje na pochodzenie Życia na Ziemi;
 argumentuje zasadnoĘç poglÄ…dów na powstanie komórki eukariotycznej wed"ug teorii autoge-
nicznej i teorii seryjnej endosymbiozy;
 przedstawia powstawanie kwaĘnych deszczy w postaci reakcji chemicznych;
 analizuje zwiÄ…zek mi´dzy spadkiem róŻnorodnoĘci biologicznej a oddzia"ywaniem cz"owieka
na Ęrodowisko;
 ocenia skutki stosowania chemicznych Ęrodków ochrony roĘlin na Ęrodowisko przyrodnicze;
 przedstawia alternatywne rozwiązania, które stosowane w rolnictwie ograniczą jego negatyw-
ny wp"yw na Ęrodowisko przyrodnicze;
 analizuje zwiÄ…zek mi´dzy pojawieniem si´ chorób a spoÅ»ywaniem pokarmów zawierajÄ…cych
szkodliwe dodatki do ŻywnoĘci;
 argumentuje twierdzenie, Że ochrona Ęrodowiska jest koniecznoĘcią;
 omawia etapy oczyszczania Ęcieków;
 ocenia znaczenie stosowania rolnictwa zintegrowanego i ekologicznego pod kÄ…tem ochrony
Ęrodowiska przyrodniczego;
 analizuje rozporządzenia zawierające regulacje prawne ochrony przyrody i Ęrodowiska;
 wykorzystuje róŻne ęród"a informacji w aktualizowaniu obowiązujących aktów prawnych;
 ocenia potrzeb´ rozwoju biotechnologii w kontekĘcie dzia"aÅ‚
praktycznych, które mogÄ… byç
wykorzystane w róŻnych dziedzinach Życia.
42