III.C.3. Wymagania programowe
Wymagania programowe to uszczegó"owione cele odnoszÄ…ce si´ do okreĘlonego materia"u na-
uczania. Tworzą one uk"ad hierarchiczny, to znaczy, Że wymagania na stopieł
wyŻszy zawierają wy-
magania na stopieł
niŻszy. Poza tym s"uŻą nauczycielowi do oceniania uczniów. W programie oraz
w przewodnikach osiÄ…gni´cia uczniów zosta"y opisane na dwóch poziomach: podstawowym i dope"-
niajÄ…cym.
Poziom podstawowy (P) obejmuje wymagania:
 konieczne  wiadomoĘci i umiej´tnoĘci umoÅ»liwiajÄ…ce uzyskanie oceny dopuszczajÄ…cej,
 podstawowe  wiadomoĘci i umiej´tnoĘci, które wraz z wiadomoĘciami i umiej´tnoĘciami koniecz-
nymi umoŻliwiają uzyskanie oceny dostatecznej.
Poziom ponadpodstawowy (PP) obejmuje wymagania:
 rozszerzajÄ…ce  wiadomoĘci i umiej´tnoĘci, które wraz z wiadomoĘciami i umiej´tnoĘciami koniecz-
nymi i podstawowymi umoŻliwiają uzyskanie oceny dobrej,
 dope"niajÄ…ce  wiadomoĘci i umiej´tnoĘci, które wraz z wiadomoĘciami i umiej´tnoĘciami koniecz-
nymi, podstawowymi i rozszerzającymi umoŻliwiają zdobycie oceny bardzo dobrej i celującej.
Wymagania podstawowe stanowiÄ… szans´ dla uczniów majÄ…cych trudnoĘci w nauce. UmoÅ»liwiajÄ…
im osiÄ…gni´cie satysfakcji ze skutecznoĘci w"asnej pracy oraz uzyskania poczucia ma"ego sukcesu mo-
tywujÄ…cego ich do dalszego dzia"ania. Wymagania ponadpodstawowe sprzyjajÄ… rozwojowi zaintereso-
wał
biologicznych. StwarzajÄ… moÅ»liwoĘci osiÄ…gni´cia nie tylko sukcesu, ale takÅ»e inspirujÄ… uczniów do
wi´kszej odpowiedzialnoĘci i zaangaÅ»owania si´ we w"asny rozwój. Dwupoziomowe wymagania po-
winny byç uwzgl´dniane na lekcjach, w pracy domowej i w róŻnych formach sprawdzania osiÄ…gni´ç
uczniów.
IV. Planowanie wynikowe i metodyczne
IV.A. Planowanie wynikowe
PoniŻej prezentujemy plan wynikowy opracowany dla pierwszych dwóch dzia"ów zakresu rozsze-
rzonego. Zamieszczono w nim zestawienia wymagał
podstawowych i ponadpodstawowych. Opraco-
wany projekt wymagał
moŻecie Pał
stwo modyfikowaç wed"ug w"asnych sugestii oraz uwarunkowaÅ‚

szko"y, w której uczycie.
PROJEKT PLANU WYNIKOWEGO
Dzia"y zakresu rozszerzonego:
I. RóŻnorodnoĘç Å»ycia na Ziemi
II. Ekologia i biogeografia
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
RóŻnorodnoĘç Å»ycia  najprostsze formy
1. Biologia  opowieĘç o fenomenie Å»ycia
Uczeł
potrafi:
 zdefiniowaç termin: Å»ycie  wymieniç g"ówne kierunki rozwoju nauk przyrod-
 wymieniç cechy istot Å»ywych i czynnoĘci Å»yciowe niczych i biologii
organizmów Å»ywych  wymieniç specjalistyczne dyscypliny wyodr´bnio-
 okreĘliç przedmiot badaÅ‚
biologii ne w ramach biologii
19
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
RóŻnorodnoĘç Å»ycia  najprostsze formy
1. Biologia  opowieĘç o fenomenie Å»ycia
Uczeł
potrafi:
 wyliczyç kolejne poziomy organizacji materii Å»ywej  wyjaĘniç, na czym polega homeostaza
 po"Ä…czyç dziedzin´ biologii z przedmiotem jej ba-  narysowaç schemat, ilustrujÄ…cy hierarchicznÄ… or-
dał
ganizacj´ materii Å»ywej
 porównaç cechy materii oÅ»ywionej i nieoÅ»ywionej  stosowaç zdobytÄ… wiedz´ do opisywania struktu-
 wyliczyç/nazwaç róŻne Ä™ród"a danych naukowych ry i funkcji organizmów
z biologii  wymieniç algorytm prowadzenia badaÅ‚
nauko-
 dobieraç w"aĘciwe argumenty podczas dyskusji wych
 stosowaç w uczeniu si´ róŻne Ä™ród"a wiedzy bio-  umiejscowiç w czasie najwaÅ»niejsze odkrycia bio-
logicznej i wykorzystaç informacje popularno- logii
naukowe w uczeniu si´ biologii3  wyjaĘniç, dlaczego znajomoĘç matematyki, che-
 scharakteryzowaç/porównaç myĘlenie indukcyjne mii, fizyki i geografii jest niezb´dna biologom
i dedukcyjne  porównaç znaczenie terminów: problem badaw-
 scharakteryzowaç najwaÅ»niejsze etapy rozwoju czy i hipoteza, teoria naukowa i prawo naukowe
biologii i medycyny  przewidzieç (na podstawie posiadanych informacji)
 zaproponowaç sposób prezentacji wyników ana- kierunki rozwoju biologii w najbliÅ»szej przysz"oĘci
lizy tekstu, tabel, diagramów i wykresów  wymieniç rodzaje preparatów mikroskopowych
 oceniç przydatnoĘç nauk biologicznych w medycynie  wymieniç typy mikroskopów elektronowych
 przekonaç (innych), Å»e biologia mia"a (lub ma) i omówiç ich budow´
znaczÄ…cy wp"yw na rozwój medycyny  wyjaĘniç potrzeb´ stosowania mikroskopów w ob-
 wymieniç cechy prawid"owo prowadzonej obser- serwacjach biologicznych
wacji i doĘwiadczenia  charakteryzowaç obraz mikroskopowy
 omówiç budow´, wymieniç cz´Ä˜ci optyczne i me-  porównaç budow´ i zasad´ dzia"ania mikrosko-
chaniczne mikroskopu pów: optycznego i elektronowego
 obliczyç powi´kszenie mikroskopu optycznego  zaplanowaç i przeprowadziç obserwacj´ makro-
 uzasadniç potrzeb´ stosowania najnowszej apara- i mikroskopowÄ…, doĘwiadczenie oraz dokumento-
tury w badaniach biologicznych i medycynie waç ich wyniki
 przygotowaç ĘwieÅ»y preparat mikroskopowy  wyjaĘniç rol´ systematyki w rozwoju biologii
 korzystaç z mikroskopu i zestawu do mikroskopo-  charakteryzowaç i porównaç systemy: sztuczne
wania oraz dokumentowaç wyniki obserwacji i naturalne
 definiowaç termin: gatunek biologiczny  wymieniç/omówiç metody badania rozwoju Å»ycia
 okreĘliç zadania systematyki i taksonomii (P) na ziemi (PP)
 omówiç zalety podwójnego nazewnictwa gatun-  analizowaç i oceniaç metody badawcze wykorzy-
ków (P) stywane obecnie przez taksonomów (PP)
 wymieniç we w"aĘciwej kolejnoĘci g"ówne taksony  przedstawiç graficznie ogólny przebieg ewolucji
systematyczne (P) organizmów (PP)
 wymieniç zasady taksonomiczne, rodzaje syste-  oceniç wk"ad systematyki w rozwój nauk biolo-
mów klasyfikacyjnych i je charakteryzowaç gicznych
 wyjaĘniç, co jest podstawÄ… wspó"czesnego syste-  okreĘliç pozycj´ systematycznÄ… wybranych organi-
mu klasyfikacji organizmów (P) zmów
 stosowaç w uczeniu si´ taksonomii róŻne Ä™ród"a  stosowaç klucze i przewodniki do identyfikacji wy-
informacji branych rodzajów/gatunków roĘlin i zwierząt (PP)
 uzasadniç celowoĘç stosowania nomenklatury bi-  zaprojektowaç prosty klucz do oznaczania pospo-
nominalnej litych organizmów
3
KursywÄ… oznaczono materia" wykraczajÄ…cy poza podstaw´ programowÄ….
20
Uczeł
potrafi:
 wymieniç przyk"adowe pozycje drukowane i mul-
timedialne, umoŻliwiające oznaczenie gatunków
roĘlin, grzybów oraz zwierząt
 wyjaĘniç, na czym polega technika oznaczania ga-
tunków oraz konstrukcji kluczy/przewodników
 okreĘliç pozycj´ systematycznÄ… wybranych organi-
zmów (P)
2. Prokarionty  organizmy bezjÄ…drowe
 wymieniç cechy komórki prokariotycznej (P)  przeprowadziç obserwacj´ mikroskopowÄ… bakte-
 omówiç Ęrodowiska Å»ycia i formy morfologiczne rii, wynik obserwacji udokumentowaç rysunkiem
bakterii (P)  wyt"umaczyç zasadnoĘç stosowania olejku immer-
 zdefiniowaç poj´cie: plazmid syjnego w trakcie obserwacji mikroskopowej bak-
 wyjaĘniç rol´ endospor terii
 porównaç budow´ bakterii cudzo- i samoÅ»ywnej  scharakteryzowaç wspó"czeĘnie Å»yjÄ…ce archeany
 analizowaç kladogram ilustrujÄ…cy ewolucj´ arche-  porównaç budow´ oraz funkcje rz´sek i fimbrii
anów  analizowaç zróŻnicowanie morfologiczne bakterii (PP)
 analizowaç cechy komórki prokariotycznej (P)  zilustrowaç w postaci zapisu chemicznego prze-
 wyliczyç sposoby odÅ»ywiania si´ i oddychania pro- bieg reakcji: fotosyntezy, fermentacji (np. alkoho-
kariotów lowej), spalania biologicznego
 omówiç rozmnaÅ»anie si´ bakterii  porównaç sposoby oddychania bakterii i oceniç je-
 charakteryzowaç oraz porównaç sposoby odÅ»y- go znaczenie dla Ęrodowiska i gospodarki cz"owie-
wiania prokariotów/bakterii ka
 analizowaç czynnoĘci Å»yciowe prokariotów/bakte-  porównaç sposoby odÅ»ywiania si´ bakterii auto-
rii (P) troficznych, saprofitycznych i pasoŻytniczych (PP)
 oceniç znaczenie róŻnych sposobów odÅ»ywiania  omówiç podzia" systematyczny prokariotów
si´ bakterii dla Ęrodowiska  charakteryzowaç i porównywaç linie rozwojowe
 wymieniç Ęrodowiska Å»ycia prokariotów prokariotów
 podaç przyk"ady chorób bakteryjnych roĘlin, zwie-  analizowaç rol´ bakterii w obiegu w´gla i azotu
rzÄ…t i ludzi (P) w przyrodzie (PP), [E.E.]
 podaç przyk"ady bakterii chorobotwórczych, fotosyn-  oceniç znaczenie procesu nitryfikacji (PP), [E.E.]
tetyzujÄ…cych, nitryfikacyjnych i symbiotycznych (P)
 wyjaĘniç, na czym polega proces nitryfikacji i jakie
jest jego znaczenie (P), [E.E.]
 zilustrowaç proces nitryfikacji w formie zapisu
chemicznego (P)
 wyszukaç w materia"ach drukowanych lub multi-
medialnych nazwy jednostek chorobowych wywo-
"ywanych przez bakterie i je charakteryzowaç
3. Wirusy  bezkomórkowe formy materii oŻywionej
 wymieniç charakterystyczne cechy budowy wirusów  porównaç cykle rozwojowe wirusów: lityczny i li-
 omówiç/opisaç budow´ wirionu zogeniczny
 wymieniç g"ówne drogi zakaÅ»enia wirusem HIV  charakteryzowaç bezkomórkowe czynniki choro-
 podaç przyk"ady chorób wirusowych roĘlin, zwie- botwórcze: wiroidy, priony
rzÄ…t i ludzi (P)  analizowaç i porównaç róŻne poglÄ…dy na temat
 wymieniç/omówiç Ä™ród"a oraz drogi zakaÅ»eÅ‚
wi- pochodzenia wirusów (PP)
rusowych (P), [E.Z.]  analizowaç przebieg infekcji wirusowej (PP), [E.Z.]
 uporzÄ…dkowaç etapy infekcji wirusowej
 klasyfikowaç wirusy (P)
 analizowaç i przedstawiç graficznie budow´ wi-
rusów, w szczególnoĘci wirusa HIV (P), [E.Z.]
21
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
RóŻnorodnoĘç Å»ycia  najprostsze formy
4. Protisty  najprostsze organizmy eukariotyczne
Uczeł
potrafi:
 omówiç Ęrodowisko Å»ycia i morfologi´ wybranych  porównaç sposoby odÅ»ywiania protistów: auto-
przedstawicieli protistów (P) trofizm, heterotrofizm, miksotrofizm (PP)
 wymieniç charakterystyczne cechy organizmów  analizowaç zaleÅ»noĘci mi´dzy budowÄ…, Ęrodowi-
zaliczanych do królestwa protistów (P) skiem Życia i czynnoĘciami Życiowymi protistów
 wymieniç podstawowe funkcje Å»yciowe protistów (PP)
 wyliczyç sposoby odÅ»ywiania protistów  porównywaç budow´ oraz realizacj´ funkcji Å»ycio-
 omówiç sposoby pobierania sk"adników pokarmo- wych pomi´dzy liniami rozwojowymi protistów
wych przez protisty  klasyfikowaç podstawowe gatunki protistów we-
 wyjaĘniç g"ówne za"oÅ»enia teorii endosymbiozy d"ug przynaleÅ»noĘci systematycznej
 charakteryzowaç oraz porównaç sposoby odÅ»y-  analizowaç cykl rozwojowy zarodÄ™ca malarii (PP),
wiania protistów [E.Z.]
 wykonaç preparat mikroskopowy i prowadziç ob-
serwacj´ mikroskopowÄ… wybranych przedstawi-
cieli protistów (P)
 analizowaç cechy budowy organizmów zalicza-
nych do królestwa protistów (P)
 analizowaç czynnoĘci Å»yciowe wybranych przed-
stawicieli protistów (P)
 planowaç i prowadziç hodowl´ pierwotniaków (P)
 oceniç znaczenie róŻnych sposobów odÅ»ywiania
si´ protistów dla Ęrodowiska
 wyliczyç sposoby rozmnaÅ»ania si´ protistów
 definiowaç terminy: mejoza post- i pregamiczna,
sporofit, gametofit, gametangia, sporangia
 omówiç podstawowy model przemiany pokoleÅ‚

 wyjaĘniç, co to jest gamia oraz wymieniç rodzaje
gamii u protistów (P)
 porównaç rodzaje gamii oraz cykle rozwojowe
u protistów
 analizowaç cykle Å»yciowe protistów jedno- i wie-
lokomórkowych
 wymieniç g"ówne linie rozwojowe królestwa pro-
tistów
 podaç przyk"ady chorób wywo"ywanych przez
pierwotniaki, wymieniç Ä™ród"a oraz drogi zakaÅ»eÅ‚

(P), [E.Z.]
 identyfikowaç pospolite gatunki naleŻące do pro-
tistów
 wyjaĘniç znaczenie wiedzy o biologii wybranych
protistów w celu zachowania zdrowia [E.Z.]
 korzystaç z róŻnych Ä™róde" informacji w celu po-
znania klasyfikacji i biologii protistów
 charakteryzowaç g"ówne grupy protistów
 analizowaç budow´ protistów oraz ich znaczenie
biologiczne
22
Elementy botaniki
5. RoĘliny zielone  samoŻywne lądowe tkankowce
Uczeł
potrafi:
 definiowaç poj´cia: telom, linia rozwojowa (P)  wyjaĘniç, w jaki sposób za pomocÄ… teorii telomo-
 rozpoznawaç na rycinach pierwsze roĘliny zielone wej t"umaczy si´ pochodzenie organów roĘlinnych
 wymieniç rodzaje organów roĘlinnych (P) (PP)
 podaç przyk"ady adaptacji morfologicznej i anato-  zilustrowaç schematem typy telomów oraz sposo-
micznej roĘlin do Å»ycia w warunkach Ęrodowiska by przekszta"cenia p´du (wg teorii telomowej)
lÄ…dowego  wyjaĘniç rol´, jakÄ… w filogenezie roĘlin odegra"y
 analizowaç warunki panujÄ…ce na lÄ…dzie i porów- ryniofity, zosterofilofity i trymerofity
nywaç je z warunkami Ęrodowiska wodnego (P)  analizowaç przebieg ewolucji g"ównych szczepów
roĘlinnych (PP)
6. Mszaki  roĘliny z przewagą gametofitu
 wymieniç g"ówne linie rozwojowe mszaków  porównaç budow´ wybranych przedstawicieli wÄ…-
 rozpoznawaç pospolite gatunki mszaków trobowców, mchów i torfowców (PP)
 omówiç Ęrodowisko i wymagania Å»yciowe msza-  porównaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
ków (P) gametofitu oraz sporofitu mszaków (PP)
 charakteryzowaç budow´ morfologicznÄ… i anato-  analizowaç pochodzenie mszaków (PP)
micznÄ… mszaków (P)  rozpoznaç gametofity i sporofity róŻnych gatun-
 udowodniç, Å»e gametofit jest pokoleniem domi- ków mszaków
nujÄ…cym (PP)  klasyfikowaç podstawowe gatunki mszaków we-
 analizowaç przystosowania morfologiczne i ana- d"ug przynaleÅ»noĘci systematycznej
tomiczne mszaków do Å»ycia na lÄ…dzie (P)  charakteryzowaç zbiorowiska roĘlinne z przewa-
 definiowaç poj´cia: gametofit, sporofit, splÄ…tek, gÄ… mszaków (PP), [E.E.]
przemiana pokoleł
, jednopiennoĘç, dwupiennoĘç  analizowaç przyrodnicze i gospodarcze znaczenie
(P) mszaków (PP)
 wymieniç i omówiç charakterystyczne cechy ga-  oceniç znaczenie mszaków w cyklu hydrologicz-
metofitu i sporofitu mszaków (P) nym (PP), [E.E.]
 wyjaĘniç cykl rozwojowy mszaków
 narysowaç schemat cyklu Å»yciowego mchu
 analizowaç zwiÄ…zek pomi´dzy zajmowanym Ęro-
dowiskiem a mechanizmem zap"odnienia u msza-
ków (P)
 analizowaç cykl Å»yciowy mszaków
 wymieniç g"ówne linie rozwojowe
 podaç systematyk´ mszaków (PP)
 wymieniç i rozróŻniç rodzime gatunki mszaków
(P), [E.E.]
 charakteryzowaç poszczególne grupy mszaków
 oznaczyç wed"ug klucza pospolite gatunki msza-
ków wyst´pujÄ…ce w Polsce (P), [E.E.]
7. Tkanki roĘlinne  wyspecjalizowane grupy komórek
 zdefiniowaç termin: tkanka  wymieniç kryteria klasyfikacji tkanek roĘlinnych
 omówiç charakterystyczne cechy poszczególnych  rozpoznaç typ tkanki roĘlinnej na podstawie opisu
rodzajów tkanek roĘlinnych (P) lub na schemacie/rysunku
 omówiç lokalizacj´, budow´ oraz funkcje tkanek  wyjaĘniç zwiÄ…zek budowy tkanek roĘlinnych z pe"-
roĘlinnych nionymi funkcjami
 rozróŻniç pod mikroskopem (na schemacie lub ry-  analizowaç i porównywaç budow´ i funkcje po-
sunku) poszczególne tkanki roĘlinne (PP) szczególnych tkanek roĘlinnych (PP)
 narysowaç graf, ilustrujÄ…cy klasyfikacj´ tkanek ro-  wykazaç podobieÅ‚
stwa funkcjonalne tkanek roĘlin-
Ęlinnych nych i zwierz´cych (na przyk"adzie cz"owieka) (PP)
23
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Elementy botaniki
7. Tkanki roĘlinne  wyspecjalizowane grupy komórek
Uczeł
potrafi:
 wykonaç preparaty ĘwieÅ»e i przeprowadziç obser-
wacj´ mikroskopowÄ… wybranych tkanek roĘlin-
nych (P)
 klasyfikowaç tkanki roĘlinne wed"ug kryterium po-
chodzenia lub funkcji (P)
 porównaç budow´ pierwotnej i wtórnej tkanki
okrywajÄ…cej
8. Paprotniki  zbiorcza grupa Życiowa roĘlin naczyniowych wytwarzających zarodniki
 wymieniç g"ówne linie rozwojowe paprotników  wyjaĘniç pochodzenie paprotników (PP)
 rozpoznawaç pospolite gatunki paprotników  porównaç budow´ wybranych przedstawicieli pa-
 omówiç Ęrodowisko i wymagania Å»yciowe paprot- protników (PP)
ników (P)  porównaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
 omówiç morfologi´ oraz anatomi´ sporofitu pa- sporofitu i gametofitu paprotników (PP)
protników (P)  wykazaç odr´bnoĘç paprotników od mszaków (PP)
 charakteryzowaç budow´ morfologicznÄ… i anato-  udowodniç, Å»e sporofit paprotników jest pokole-
miczną paprotników (P) niem dominującym (PP)
 analizowaç przystosowania morfologiczne, anato-  analizowaç pochodzenie paprotników (PP)
miczne i fizjologiczne paprotników do Ęrodowiska  porównaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
lądowego (P) gametofitu oraz sporofitu paprotników (PP)
 wymieniç cechy charakteryzujÄ…ce sporofit i game-  porównaç cykl Å»yciowy paprotników jednako-
tofit paprotników (P) i róŻnozarodnikowych (PP)
 wyjaĘniç przebieg cyklu Å»yciowego paproci jednako-  przedstawiç graficznie przemian´ pokoleÅ‚
paprot-
i róŻnozarodnikowych (P) ników jednako- i róŻnozarodnikowych (PP)
 za"oÅ»yç oraz dokumentowaç upraw´ przedroĘla  porównaç przemian´ pokoleÅ‚
mszaków i paprot-
paproci ników (PP)
 wykonaç preparaty ĘwieÅ»e i przeprowadziç obser-  podaç systematyk´ paprotników (PP)
wacj´ mikroskopowÄ… zarodników paproci lub  wymieniç kopalne gatunki paprotników (PP)
skrzypów (P)  charakteryzowaç róŻne typy/gromady paprotni-
 analizowaç cykle rozwojowe róŻnych grup paprot- ków
ników  klasyfikowaç podstawowe gatunki paprotników
 wyjaĘniç rol´ paprotników w powstawaniu z"óŻ wed"ug przynaleÅ»noĘci systematycznej
w´gla (P)  analizowaç i oceniaç rol´ oraz znaczenie paprotni-
 wymieniç i rozróŻniç pospolite i chronione gatun- ków w zbiorowiskach roĘlinnych (PP), [E.E.]
ki paprotników (P), [E.E.]
 oznaczyç wed"ug klucza pospolite gatunki paprot-
ników wyst´pujÄ…ce w Polsce (P), [E.E.]
 oznaczyç wed"ug klucza/atlasu pospolite gatunki
paprotników wyst´pujÄ…ce w Polsce (P), [E.E.]
 uzasadniç potrzeb´ ochrony gatunkowej paprot-
ników
24
9. Nasienne  wspó"czeĘnie dominująca grupa roĘlin naczyniowych
Uczeł
potrafi:
 wymieniç g"ówne linie rozwojowe nasiennych  podaç przyk"ady metamorfoz korzenia, "odygi i li-
 wymieniç i rozróŻniç rodzaje kwiatostanów (PP) Ęci (PP)
 wymieniç rodzaje i omówiç funkcje organów ro-  wyjaĘniç pochodzenie nasiennych (PP)
Ęlin nasiennych (P)  porównaç pierwotnÄ… i wtórnÄ… budow´ korzenia
 omówiç typy systemów korzeniowych, "odyg, liĘci i "odygi (PP)
i ulistnienia (P)  udowodniç, Å»e metamorfozy korzenia, "odygi i li-
 rozpoznawaç pospolite gatunki nasiennych Ęci sÄ… wyrazem przystosowania roĘliny do warun-
 omówiç Ęrodowisko i wymagania Å»yciowe nasien- ków Ęrodowiskowych i trybu Å»ycia (PP); (por. Bio-
nych (P) logia 2. Zakres rozszerzony. Podr´cznik do liceum
 wyjaĘniç mechanizm warunkujÄ…cy przyrost wtórny ogólnokszta"cÄ…cego)
korzenia oraz "odygi  wykazaç zaleÅ»noĘci mi´dzy budowÄ… a funkcjÄ… tka-
 klasyfikowaç "odygi, korzenie i liĘcie nek w organach roĘlin nasiennych (PP)
 w trakcie obserwacji korzystaç z przyrzÄ…dów optycz-  analizowaç pochodzenie roĘlin nasiennych (PP)
nych i dokumentowaç wyniki obserwacji w formie  porównaç powstawanie i rol´ bielma roĘlin nago-
graficznej i okrytozaląŻkowych (PP)
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…  porównaç budow´ kwiatów wiatro- i owadopyl-
korzenia, "odygi i liĘcia (P); (por. Biologia 2. Zakres nych (PP)
rozszerzony. Podr´cznik do liceum ogólnokszta"-  porównaç cykl rozwojowy roĘlin nago- i okrytoza-
cącego) ląŻkowych (PP)
 wymieniç organy rozrodcze roĘlin nagozalÄ…Å»ko-  wykonaç narys kwiatu (PP)
wych (P)  porównaç przemian´ pokoleÅ‚
paprotników róŻ-
 definiowaç poj´cia: kwiat, kwiatostan, zapylenie, nozarodnikowych i roĘlin nagozalÄ…Å»kowych (PP)
zap"odnienie, zalÄ…Å»ek, woreczek zalÄ…Å»kowy, "a-  analizowaç morfologiczne, anatomiczne i fizjolo-
giewka py"kowa, py"ek (P) giczne przystosowania roĘlin okrytozaląŻkowych
 omówiç cykl rozwojowy roĘlin nago- i okrytozalÄ…Å»- do owadopylnoĘci i wiatropylnoĘci (PP)
kowych (P)  podaç systematyk´ roĘlin nago- i okrytozalÄ…Å»ko-
 definiowaç poj´cia: bielmo pierwotne i wtórne, wych (PP)
nasienie, owoc (P)  podaç przyk"ady gatunków naleŻących do po-
 omówiç budow´ nasienia oraz sposoby rozprze- szczególnych form ekologicznych (PP), [E.E.]
strzeniania si´ roĘlin nasiennych (P), [E.E.]  charakteryzowaç wybrane gatunki roĘlin nago-
 podaç przyk"ady gospodarczego wykorzystywania i okrytozalÄ…Å»kowych (PP)
nasion i owoców (P)  porównaç budow´ roĘlin nago- i okrytozalÄ…Å»ko-
 definiowaç poj´cia: jednopiennoĘç, dwupiennoĘç, wych (PP)
obup"ciowoĘç, samozapylenie, zapylenie krzyÅ»o-  uzasadniç koniecznoĘç prawnej ochrony roĘlin na-
we, przeds"upnoĘç, przedprÄ…tnoĘç, róŻnos"upko- siennych (PP), [E.E.]
woĘç (PP)  analizowaç sk"ad gatunkowy wybranych zbioro-
 wymieniç i rozróŻniç elementy anatomiczne kwia- wisk roĘlinnych (PP)
tu (P)
 dobraç przyk"ady ilustrujÄ…ce sposoby rozmnaÅ»ania
bezp"ciowego roĘlin waÅ»ne pod wzgl´dem gospo-
darczym (P)
 klasyfikowaç kwiatostany, owoce i nasiona (P)
 planowaç i przeprowadziç badanie si"y kie"kowa-
nia nasion (P)
 okreĘliç warunki kie"kowania nasion (P)
 analizowaç budow´ organów rozrodczych roĘlin
nago- i okrytozaląŻkowych (P)
 analizowaç mechanizm zapylenia i zap"odnienia
roĘlin nagozaląŻkowych (P)
 analizowaç mechanizm podwójnego zap"odnienia
(P)
25
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Elementy botaniki
9. Nasienne  wspó"czeĘnie dominująca grupa roĘlin naczyniowych
Uczeł
potrafi:
 analizowaç mechanizm powstawania nasienia
i owocu (P)
 analizowaç budow´ nasienia i owocu (P)
 wymieniç i omówiç wybrane formy ekologiczne
roĘlin nasiennych (P)
 wymieniç i rozróŻniç gatunki prawnie chronio-
nych roĘlin nasiennych (P) [E.E.]
 porównaç budow´ roĘlin jedno- i dwuliĘciennych
(P)
 wykorzystywaç wiedz´ z dziedziny morfologii na-
siennych do identyfikowania i oznaczania roĘlin
 oznaczaç wed"ug klucza pospolite gatunki roĘlin
nago- i okrytozaląŻkowych (P)
10. Grzyby  cudzoŻywne, zasadniczo lądowe organizmy beztkankowe
 definiowaç poj´cia: plecha, strz´pka, plektenchy-  wyliczyç typy królestwa grzybów i je charakteryzo-
ma, mikoryza (P) waç
 opisaç Ęrodowisko, wymagania Å»yciowe grzybów (P)  definiowaç poj´cia: zarodnik, plemnia, l´gnia, ga-
 omówiç typy grzybni (P) metogamia, gametangiogamia, somatogamia, di-
 wymieniç podstawowe funkcje Å»yciowe grzybów karion, kariogamia (PP)
 wyjaĘniç, co to jest mikoryza ekto- i endotroficzna  wyjaĘniç proces powstawania mito- i mejospor
 klasyfikowaç grzybnie i rozpoznawaç je na pod-  wymieniç i omówiç strategie odÅ»ywiania si´ grzy-
stawie rycin bów (P)
 przeprowadziç obserwacj´ mikroskopowÄ… prepa-  rozpoznawaç pospolite gatunki grzybów
ratu trwa"ego i omówiç wyniki obserwacji  wyjaĘniç pochodzenie grzybów (PP)
 analizowaç kladogram ilustrujÄ…cy rozwój grzybów  za"oÅ»yç, prowadziç oraz dokumentowaç hodow-
 analizowaç poziomy organizacji budowy cia"a l´ grzybów pleĘniowych
grzybów (P)  analizowaç hipotezy wyjaĘniajÄ…ce pochodzenie
 wymieniç sposoby rozmnaÅ»ania si´ grzybów (P) grzybów (PP)
 klasyfikowaç zarodniki (P)  planowaç i wykonaç doĘwiadczenie potwierdza-
 wykonaç preparat mikroskopowy i prowadziç ob- jÄ…ce, Å»e fermentacja alkoholowa zachodzi z udzia-
serwacj´ mikroskopowÄ… droÅ»dÅ»y oraz zarodników, "em droÅ»dÅ»y
na przyk"ad pieczarki (P)  analizowaç i porównaç przemian´ pokoleÅ‚
wy-
 analizowaç sposoby rozmnaÅ»ania p"ciowego branych grup grzybów (PP)
i bezp"ciowego grzybów (P)  podaç systematyk´ grzybów (PP)
 wymieniç i omówiç specyficzne cechy królestwa  uzasadniç s"usznoĘç wyodr´bnienia królestwa
grzybów (P) grzybów (PP)
 podaç przyk"ady wykorzystania grzybów (P)  zorganizowaç i prowadziç badania zanieczysz-
 wymieniç i rozróŻniç gatunki grzybów trujÄ…cych czenia powietrza z uÅ»yciem skali porostowej
(P), [E.Z.]  oceniç biocenotyczne znaczenie porostów jako
 wymieniç i rozróŻniç gatunki grzybów prawnie organizmów pionierskich (PP), [E.E.]
chronionych (P), [E.E.]
 wyjaĘniç zasady prawid"owego zbioru grzybów
(P), [E.E.; E.Z.]
 oznaczyç wed"ug klucza/atlasu pospolite gatunki
grzybów kapeluszowych (P)
26
Uczeł
potrafi:
 analizowaç rol´ grzybów w procesie krÄ…Å»enia ma-
terii w przyrodzie (P), [E.E.]
 definiowaç poj´cia: symbioza, mutualizm, helo-
tyzm (P)
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia porostów (P)
 wymieniç i rozróŻniç gatunki prawnie chronione
(P), [E.E.]
 klasyfikowaç porosty (P)
 oznaczyç wed"ug klucza wybrane gatunki poro-
stów (P)
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
porostów (P)
Elementy zoologii
11. Zwierz´ta  heterotroficzne organizmy tkankowe
 definiowaç poj´cia: ontogeneza, filogeneza, oboj-  wyjaĘniç pochodzenie zwierzÄ…t (PP)
nactwo, rozdzielnop"ciowoĘç, zwierz´ta pierwo-  porównaç rozwój zarodkowy zwierzÄ…t pierwo-
i wtórouste (P) i wtóroustych (PP)
 wymieniç Ęrodowiska Å»ycia i opisaç wymagania Å»y-  analizowaç pochodzenie zwierzÄ…t wielokomórko-
ciowe zwierzÄ…t (P) wych (PP)
 wyjaĘniç, na czym polegajÄ… procesy bruzdkowa-  analizowaç drzewo rodowe ilustrujÄ…ce przebieg
nia, gastrulacji i organogenezy ewolucyjny zwierzÄ…t
 dobraç przyk"ady zwierzÄ…t ilustrujÄ…ce g"ówne linie
rozwoju ewolucyjnego
 okreĘliç, z którego listka zarodkowego wykszta"ca-
jÄ… si´ wybrane tkanki i narzÄ…dy
 analizowaç schemat rozwoju zarodkowego zwie-
rzÄ…t
 wyliczyç typy królestwa zwierzÄ…t i ogólnie je cha-
rakteryzowaç
12. GÄ…bki  zwierz´ta beztkankowe
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia gÄ…bek (P)  porównaç zasadnicze typy budowy gÄ…bek (PP)
 wymieniç i omówiç sposoby rozmnaÅ»ania si´ gÄ…bek (P)  oceniç znaczenie gÄ…bek (PP), [E.E.]
 rozpoznawaç pospolite gatunki gÄ…bek
 wymieniç i rozróŻniç typy komórek wyst´pujÄ…cych
u gÄ…bek (P)
 wyjaĘniç, dlaczego gÄ…bki zaliczamy do dwuwar-
stwowców oraz zwierząt beztkankowych
 klasyfikowaç gÄ…bki (P)
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
gÄ…bek (P)
13. Tkanki zwierz´ce
 zdefiniowaç termin: tkanka  wymieniç i omówiç sposoby wydzielania komór-
 wyliczyç typy tkanek zwierz´cych kowego
 omówiç charakterystyczne cechy budowy oraz  identyfikowaç (np. na rycinach, mikrofotogra-
funkcje tkanek fiach) tkanki zwierz´ce
 rozróŻniç tkanki nab"onkowe wĘród innych typów  wymieniç kryteria klasyfikacji tkanki nab"onkowej
tkanek  wyjaĘniç zwiÄ…zek budowy nab"onków z pe"niony-
 narysowaç graf ilustrujÄ…cy klasyfikacj´ tkanek mi przez nie funkcjami
zwierz´cych  porównaç budow´ i funkcje tkanek zwierz´cych
27
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Elementy botaniki
13. Tkanki zwierz´ce
Uczeł
potrafi:
 wymieniç swoiste cechy tkanki "Ä…cznej  przeprowadziç obserwacj´ mikroskopowÄ… na-
 wymieniç cechy krwi i limfy ĘwiadczÄ…ce o przyna- b"onków (wg instrukcji) i narysowaç obserwowa-
leŻnoĘci do grupy tkanek "ącznych ny obraz
 wyliczyç elementy tworzÄ…ce krew  klasyfikowaç tkanki wed"ug kryterium budowy
 omówiç funkcje biologiczne krwi i limfy lub/i funkcji
 rozpoznawaç (np. na rycinach, mikrofotografiach)  wymieniç kryteria klasyfikacji tkanek "Ä…cznych
podstawowe rodzaje krwinek  identyfikowaç (np. na rycinach, mikrofotogra-
 dobraç rodzaj tkanki "Ä…cznej do narzÄ…du (-ów), fiach) tkanki "Ä…czne
w którym (-ych) wyst´puje  wyjaĘniç mechanizm regeneracji tkanki chrz´stnej
 wyjaĘniç na wybranych przyk"adach zwiÄ…zek bu- i kostnej
dowy tkanki "Ä…cznej z pe"nionÄ… funkcjÄ…  wyjaĘniç mechanizm tworzenia limfy
 narysowaç graf ilustrujÄ…cy klasyfikacj´ tkanek "Ä…cz-  przeprowadziç wed"ug instrukcji obserwacj´ mi-
nych kroskopowÄ… tkanki kostnej lub chrz´stnej
 narysowaç graf ilustrujÄ…cy budow´ krwi i limfy  narysowaç i opisaç dostrzeÅ»one szczegó"y budo-
 scharakteryzowaç przystosowania w budowie wy
krwinek do pe"nionych przez nie funkcji  klasyfikowaç komórki krwi wed"ug charaktery-
 przeprowadziç obserwacj´ mikroskopowÄ… rozma- stycznych cech budowy
zu krwi cz"owieka i rozpoznaç rodzaj krwinek  porównaç budow´ krwinek
 analizowaç wyniki podstawowego badania krwi  porównaç budow´ i funkcje tkanek "Ä…cznych w"a-
 wyliczyç typy tkanek mi´Ä˜niowych Ęciwych i oporowych
 nazwaç podstawowÄ… jednostk´ czynnoĘciowÄ…  zaprojektowaç schemat przedstawiajÄ…cy proces
mi´Ä˜nia regeneracji koĘci po z"amaniu
 omówiç charakterystyczne cechy budowy oraz  wymieniç kryteria podzia"u tkanek mi´Ä˜niowych
funkcji tkanek mi´Ä˜niowych  omówiç organizacj´ elementów kurczliwych we
 rozpoznawaç na rycinach i mikrofotografiach ro- w"óknie mi´Ä˜nia szkieletowego
dzaje tkanki mi´Ä˜niowej oraz neurony  wyliczyç rodzaje synaps
 zdefiniowaç terminy: neuron, synapsa, homeosta-  wyjaĘniç mechanizm skurczu mi´Ä˜ni
za  wyjaĘniç mechanizm przewodzenia impulsów
 nazwaç podstawowÄ… jednostk´ strukturalnÄ… tkan- nerwowych
ki nerwowej  porównaç budow´ i funkcje tkanek: mi´Ä˜nio-
 wymieniç charakterystyczne cechy i w"aĘciwoĘci wych, nerwowej i glejowej
komórki nerwowej  przeprowadziç obserwacj´ mikroskopowÄ… tka-
 wymieniç funkcje neuronów i komórek glejowych nek: mi´Ä˜niowej poprzecznie prÄ…Å»kowanej szkiele-
 dobraç rodzaj tkanki mi´Ä˜niowej do narzÄ…du (na- towej, g"adkiej, nerwowej oraz narysowaç i opisaç
rzÄ…dów), w którym wyst´puje zaobserwowane szczegó"y budowy
 uszeregowaç we w"aĘciwej kolejnoĘci elementy  skonstruowaç model przestrzenny sarkomeru
kurczliwe we w"óknie mi´Ä˜nia szkieletowego  klasyfikowaç neurony i synapsy
 narysowaç i opisaç schemat neuronu  porównaç typy synaps wyst´pujÄ…cych w uk"adzie
 okreĘliç kierunek przep"ywu impulsów nerwowych nerwowym
 scharakteryzowaç hierarchicznÄ… organizacj´ orga-  analizowaç ryciny i schematy tematycznie zwiÄ…za-
nizmu cz"owieka ne z budowÄ… i funkcjami tkanki nerwowej
 dowieĘç, Å»e wysoka efektywnoĘç pracy mi´Ä˜ni
zwiÄ…zana jest ze sposobem organizacji ich ele-
mentów
28
14. Parzyde"kowce  tkankowe zwierz´ta dwuwarstwowe
Uczeł
potrafi:
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia parzyde"kowców  podaç systematyk´ parzyde"kowców (PP)
(P)  omówiç przemian´ pokoleÅ‚
parzyde"kowców (PP)
 zilustrowaç na schemacie powstawanie atolu  omówiç przyk"ady protokooperacji i mutualizmu
 wymieniç i rozróŻniç rodzaje komórek wyst´pujÄ…- z udzia"em parzyde"kowców (PP), [E.E.]
cych u parzyde"kowców (P)  porównaç budow´ stu"biop"awów, krÄ…Å»kop"awów
 wyjaĘniç, dlaczego gÄ…bki zaliczamy do dwuwar- i koralowców (PP)
stwowych zwierzÄ…t tkankowych  za"oÅ»yç i prowadziç hodowl´ stu"bi oraz doku-
 porównaç plan budowy polipa i meduzy (P) mentowaç jej przebieg
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…  porównaç budow´ stu"biop"awów, krÄ…Å»kop"awów
parzyde"kowców (P) i koralowców (PP)
 rozpoznawaç wybrane gatunki parzyde"kowców
 wymieniç i rozróŻniç gatunki parzyde"kowców
wyst´pujÄ…cych w Polsce (P)
 klasyfikowaç parzyde"kowce
 oceniç rol´ parzyde"kowców w Ęrodowisku (P),
[E.E.]
15. P"aził
ce  prymitywne zwierz´ta trójwarstwowe
 zdefiniowaç terminy: regeneracja, parenchyma  opisaç ryciny ilustrujÄ…ce budow´ zewn´trznÄ… i we-
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia p"aziÅ‚
ców (P) wn´trznÄ… p"aziÅ‚
ców
 wymieniç przyk"adowe gatunki naleŻące do p"a-  podaç systematyk´ p"aziÅ‚
ców (PP)
ził
ców  przedstawiç pozycj´ systematycznÄ… wybranych
 omówiç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ… gatunków p"aziÅ‚
ców
p"aził
ców  za"oÅ»yç i prowadziç hodowl´ wyp"awków oraz
 wyjaĘniç, dlaczego p"aziÅ‚
ce zaliczane sÄ… do zwie- dokumentowaç jej przebieg
rzÄ…t pierwoustych o dwubocznej symetrii cia"a  analizowaç pochodzenie zwierzÄ…t trójwarstwo-
i trójwarstwowców wych (PP)
 porównaç budow´ parzyde"kowców i p"aziÅ‚
ców  porównaç budow´ tasiemców i przywr (PP)
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…  analizowaç teorie wyjaĘniajÄ…ce pochodzenie pa-
p"aził
ców wolno Żyjących (P) soŻytnictwa wĘród p"aził
ców (PP)
 definiowaç poj´cia: hermafrodytyzm, Å»ywiciel po-
Ęredni i Żywiciel ostateczny (P)
 omówiç cykle rozwojowe wybranych pasoÅ»ytów
cz"owieka (P), [E.Z.]
 wymieniç pasoÅ»ytnicze gatunki p"aziÅ‚
ców (P)
 wymieniç cechy budowy morfologicznej i/lub
anatomicznej związane z pasoŻytniczym trybem
Życia p"aził
ców
 rozróŻniç (na rycinach, preparatach) gatunki pa-
soŻytniczych p"aził
ców
 narysowaç na podstawie opisu schemat ilustrujÄ…-
cy rozwój pasoŻytów
 analizowaç morfologiczne, anatomiczne i fizjolo-
giczne przystosowania p"aził
ców do pasoŻytnic-
twa (P)
 analizowaç schematy przedstawiajÄ…ce cykle roz-
wojowe pasoŻytniczych p"aził
ców
 przewidywaç moÅ»liwoĘç zaraÅ»enia si´ pasoÅ»ytami
29
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Elementy zoologii
16. Nicienie  ewolucyjny tryumf prostoty
Uczeł
potrafi:
 wymieniç i omówiç cechy nicieni (P)  opisaç ryciny ilustrujÄ…ce budow´ zewn´trznÄ… i we-
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia nicieni (obleÅ‚
ców) wn´trznÄ… nicieni
(P)  wyjaĘniç pochodzenie nicieni (PP)
 zdefiniowaç terminy: rozdzielnop"ciowoĘç, oboj-  za"oÅ»yç i prowadziç hodowle nicieni oraz doku-
nactwo mentowaç jej przebieg
 podaç przyk"ady gatunków naleŻących do nicieni  analizowaç pochodzenie zwierzÄ…t trójwarstwo-
 omówiç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ… ni- wych (PP)
cieni  omówiç cykle Å»yciowe wybranych gatunków paso-
 wyjaĘniç, dlaczego nicienie sÄ… zaliczane do zwie- Å»ytniczych nicieni (PP)
rzÄ…t pierwoustych i trójwarstwowców  porównaç budow´ oraz cykle Å»yciowe p"aziÅ‚
ców
 porównaç budow´ p"aziÅ‚
ców i nicieni i nicieni (PP)
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
nicieni (P)
 wymieniç pasoÅ»ytnicze gatunki obleÅ‚
ców (P)
 omówiç cykle rozwojowe wybranych pasoÅ»ytów
cz"owieka (P), [E.Z.]
 wymieniç cechy budowy morfologicznej i/lub ana-
tomicznej związane z pasoŻytniczym trybem Życia
obleł
ców
 definiowaç poj´cia: dymorfizm p"ciowy, pasoÅ»yt
mono- i polikseniczny
 wyjaĘniç podstawowe zasady profilaktyki zakaÅ»eÅ‚

wywo"ywanych przez nicienie (P), [E.Z.]
 rozróŻniç (na rycinach, preparatach) pasoÅ»ytnicze
gatunki obleł
ców
 porównaç rozwój prosty i z"oÅ»ony (P)
 narysowaç na podstawie opisu schemat ilustrujÄ…-
cy rozwój pasoŻytów
 analizowaç przystosowania morfologiczne, anato-
miczne i fizjologiczne nicieni do pasoŻytnictwa (P)
 analizowaç schematy przedstawiajÄ…ce cykle roz-
wojowe pasoŻytniczych obleł
ców
 przewidywaç sytuacje groŻące zaraÅ»eniem si´ pa-
soŻytami
17. PierĘcienice  segmentowane zwierz´ta robakokszta"tne
 definiowaç poj´cia: celoma, metameria homono-  za"oÅ»yç i prowadziç hodowl´ dÅ»dÅ»ownicy, doku-
miczna i heteronomiczna, cefalizacja (P) mentowaç jej przebieg
 wymieniç i omówiç cechy aromorfotyczne pier-  analizowaç pochodzenie zwierzÄ…t celomatycz-
Ęcienic (P) nych/pierĘcienic (PP)
 omówiç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…  podaç systematyk´ pierĘcienic (PP)
pierĘcienic  przedstawiç pozycj´ systematycznÄ… wybranych
 wyjaĘniç, dlaczego pierĘcienice zaliczane sÄ… do gatunków pierĘcienic
zwierzÄ…t pierwoustych, celomatycznych i trójwar-  porównaç budow´ i tryb Å»ycia wieloszczetów,
stwowców skąposzczetów i pijawek (PP)
30
Uczeł
potrafi:
 porównaç budow´ oraz realizacj´ podstawowych  analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
funkcji Życiowych u pierĘcienic i nicieni wieloszczetów i pijawek (PP)
 analizowaç na przyk"adzie dÅ»dÅ»ownicy budow´  uzasadniç rol´ pierĘcienic w ewolucji stawonogów
morfologicznÄ… i anatomicznÄ… pierĘcienic (P) i mi´czaków (PP)
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…
pierĘcienic (P)
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia pierĘcienic (P)
 wymieniç przyk"ady gatunków naleŻących do pier-
Ęcienic
 oceniç rol´ pierĘcienic w Ęrodowisku (P), [E.E.]
18. Mi´czaki  silnie wyspecjalizowane bezkr´gowce
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia mi´czaków (P)  opisywaç ryciny przedstawiajÄ…ce elementy budo-
 wymieniç i omówiç ogólne cechy typu mi´czaki wy morfologicznej i anatomicznej mi´czaków
(P)  omówiç budow´ i funkcje uk"adu krÄ…Å»enia g"owo-
 wyjaĘniç, dlaczego mi´czaki sÄ… zaliczane do zwie- nogów oraz rol´ serca skrzelowego
rzÄ…t pierwoustych i trójwarstwowców  omówiç budow´, biologi´ i znaczenie naukowe
 scharakteryzowaç budow´ zewn´trznÄ… i we- amonitów i belemnitów (PP)
wn´trznÄ… mi´czaków (na przyk"adzie Ęlimaka)  wyjaĘniç pochodzenie mi´czaków (PP)
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ mi´-  ilustrowaç w róŻnej postaci wyniki doĘwiadczeÅ‚

czaków (P) i obserwacji mi´czaków
 wymieniç i rozróŻniaç gatunki prawnie chronio-  wykazaç róŻnice w rozmnaÅ»aniu si´ mi´czaków
ne mi´czaków (P), [E.E.]  wyjaĘniç, dlaczego g"owonogi sÄ… najbardziej pro-
 wymieniç przyk"ady gatunków naleŻących do gresywnÄ… grupÄ… mi´czaków
mi´czaków  porównaç budow´ uk"adów i narzÄ…dów we-
 charakteryzowaç gromady mi´czaków wn´trznych mi´czaków z innymi typami królestwa
 analizowaç przystosowania morfologiczne, ana- zwierzÄ…t
tomiczne i fizjologiczne mi´czaków do Ęrodowiska  za"oÅ»yç i prowadziç hodowle Ęlimaków oraz do-
(P) kumentowaç jej przebieg
 podaç systematyk´ wybranych gatunków mi´cza-
ków (PP)
 porównaç Ęrodowisko, budow´ oraz realizacje
funkcji Życiowych przedstawicieli gromad typu
mi´czaki
 porównaç plan budowy Ęlimaków, ma"Å»y i g"owo-
nogów (PP)
 porównaç mi´czaki z pierĘcienicami (PP)
 oceniç Ęrodowiskowe i gospodarcze znaczenie
mi´czaków (PP), [E.E.]
 oceniç znaczenie naukowe Å»ywej skamienia"oĘci
 jednotarczowca Neopilina galatheae (PP)
19. Stawonogi  najliczniejszy szczep zwierzÄ…t na Ziemi
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia stawonogów (P)  wymieniç progresywne w stosunku do pierĘcienic
 wymieniç i omówiç charakterystyczne cechy sta- cechy stawonogów
wonogów (P)  porównaç budow´ oraz realizacj´ podstawowych
 wymieniç przystosowania morfologiczne, anato- funkcji Å»yciowych paj´czaków, skorupiaków i owa-
miczne i fizjologiczne stawonogów do Życia dów
w wodzie i na lÄ…dzie (P)  za"oÅ»yç i prowadziç hodowle wybranych stawo-
 wyjaĘniç, dlaczego stawonogi zaliczane sÄ… do nogów oraz dokumentowaç jej przebieg
zwierzÄ…t pierwoustych i trójwarstwowców  analizowaç problemy, z jakimi zetkn´li si´ przod-
 porównaç budow´ pow"ok cia"a i uk"adu ruchu kowie stawonogów, opanowujÄ…c Ęrodowisko lÄ…-
pierĘcienic ze stawonogami dowe (PP)
31
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Elementy zoologii
19. Stawonogi  najliczniejszy szczep zwierzÄ…t na Ziemi
Uczeł
potrafi:
 analizowaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…  analizowaç pochodzenie stawonogów (PP)
przedstawicieli stawonogów (P)  opisywaç/omawiaç rozmnaÅ»anie stawonogów
 wymieniç rodzaje przeobraÅ»enia wyst´pujÄ…ce wodnych i lÄ…dowych
u owadów  porównywaç rozmnaÅ»anie i rozwój organizmów
 analizowaç materia"y filmowe i dokumentowaç róŻnych gromad stawonogów
wyniki analizy  porównaç rozwój prosty i z"oÅ»ony (PP)
 wyjaĘniç, na czym polega partenogeneza i hete-  oceniç znaczenie opieki nad potomstwem w suk-
rogonia cesie ewolucyjnym stawonogów (PP)
 charakteryzowaç strategie rozrodcze stawono-  podaç ogólnÄ… systematyk´ stawonogów (PP)
gów  omówiç zwyczaje Å»yciowe owadów i pajÄ…ków (PP)
 analizowaç zasadnicze strategie rozrodcze stawo-  zilustrowaç w postaci linii czasu/drzewa rodowe-
nogów (P) go przebieg filogenezy stawonogów
 wymieniç i rozpoznaç pospolite gatunki skoru-  stosowaç klucze i przewodniki do identyfikacji sta-
piaków, paj´czaków, wijów i owadów (P) wonogów (PP)
 wyjaĘniç rol´ biologicznÄ… stawonogów ze szcze-  oceniç biocenotycznÄ… i gospodarczÄ… rol´ stawono-
gólnym uwzgl´dnieniem owadów gów (PP), [E.E.]
 wymieniç i identyfikowaç gatunki stawonogów  analizowaç znaczenie opieki nad potomstwem,
prawnie chronionych (P), [E.E.] polimorfizmu oraz struktury spo"ecznej owadów
 porównaç budow´ i tryb Å»ycia skorupiaków, paj´- w ewolucji tej grupy organizmów (PP)
czaków, wijów i owadów (P)
 okreĘliç pozycj´ systematycznÄ… wybranych gatun-
ków stawonogów (P)
 analizowaç przystosowania morfologiczne, anato-
miczne i fizjologiczne wybranych przedstawicieli
stawonogów do zajmowanego Ęrodowiska Życia (P)
 zdefiniowaç poj´cia: radiacja adaptatywna, seg-
mentacja heteronomiczna, skrzela, p"ucotchawki,
tchawki, miksocel (P)
 omówiç ogólnÄ… budow´ morfologicznÄ… i anato-
miczną stawonogów oraz wybranych gromad
 opisaç ryciny ilustrujÄ…ce budow´ zewn´trznÄ… i we-
wn´trznÄ… stawonogów
 definiowaç poj´cia: przeobraÅ»enie niezupe"ne,
przeobraŻenie zupe"ne, linienie, partenogeneza,
heterogonia (P)
20. Szkar"upnie  zwierz´ta wtórouste o promienistej budowie cia"a
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia szkar"upni (P)  wymieniç charakterystyczne cechy szkar"upni, od-
 wymieniç i omówiç charakterystyczne cechy róŻniajÄ…ce je od innych grup majÄ…cych wtórnÄ… ja-
szkar"upni (P) m´ cia"a
 wyjaĘniç, dlaczego szkar"upnie zaliczane sÄ… do  przedstawiç stanowisko systematyczne wybra-
pierwotnych zwierząt wtóroustych i trójwar- nych szkar"upni
stwowców  na przyk"adzie szkar"upni wyjaĘniç, na czym pole-
 wymieniç przystosowania morfologiczne, anato- ga ewolucja regresywna
miczne i fizjologiczne szkar"upni do Å»ycia w wo-  analizowaç pochodzenie szkar"upni (PP)
dzie
32
Uczeł
potrafi:
20. Szkar"upnie  zwierz´ta wtórouste o promienistej budowie cia"a
 omówiç na przyk"adzie rozgwiazdy budow´ mor-
fologicznÄ… i anatomicznÄ… szkar"upni
 analizowaç ryciny/schematy ilustrujÄ…ce budow´
zewn´trznÄ… i wewn´trznÄ… szkar"upni
21. Os"onice i bezczaszkowce  strunowce niŻsze
 definiowaç poj´cia: zwierz´ta pierwouste i wtó-  analizowaç ryciny/schematy ilustrujÄ…ce budow´
rouste (P) zewn´trznÄ… i wewn´trznÄ… lancetnika
 wymieniç i omówiç charakterystyczne cechy stru-  podaç systematyk´ strunowców niÅ»szych (PP)
nowców (P)  przedstawiç stanowisko systematyczne Å»achwy
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia lancetnika (P) i lancetnika
 wyjaĘniç, dlaczego strunowce zaliczane sÄ… do  porównaç budow´ lancetnika i bezkr´gowców
zwierząt wtóroustych i trójwarstwowców (PP)
 wyjaĘniç znaczenie terminu: strunowce  analizowaç pochodzenie zwierzÄ…t pierwoustych
 porównaç strunowce z bezkr´gowcami (P) i wtóroustych (PP)
 uzasadniç, dlaczego lancetnika moÅ»na uwaÅ»aç za  analizowaç g"ówne linie radiacyjne strunowców
pierwowzór strunowca (PP) (PP)
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ lan-
cetnika (P)
 analizowaç pochodzenie strunowców (P)
22. Zasadnicze cechy i systematyka kr´gowców
 definiowaç poj´cia: zwierz´ta pierwouste i wtó-  analizowaç ryciny/schematy ilustrujÄ…ce budow´
rouste (P) zewn´trznÄ… i wewn´trznÄ… lancetnika
 wyjaĘniç ewolucyjne zmiany budowy wewn´trznej  analizowaç ryciny/schematy ilustrujÄ…ce budow´
kr´gowców anatomicznÄ… kr´gowców
 wymieniç i omówiç charakterystyczne cechy stru-  podaç systematyk´ strunowców niÅ»szych (PP)
nowców (P)  przedstawiç stanowisko systematyczne Å»achwy
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia lancetnika (P) i lancetnika
 wyjaĘniç, dlaczego strunowce sÄ… zaliczane do  porównaç budow´ lancetnika i bezkr´gowców
zwierząt wtóroustych i trójwarstwowców (PP)
 wyjaĘniç znaczenie terminu: strunowce  analizowaç pochodzenie zwierzÄ…t pierwoustych
 porównaç strunowce z bezkr´gowcami (P) i wtóroustych (PP)
 uzasadniç, dlaczego lancetnika moÅ»na uwaÅ»aç za  analizowaç g"ówne linie radiacyjne strunowców (PP)
pierwowzór strunowca (PP)  podaç systematyk´ kr´gowców (PP)
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ lan  zilustrowaç podzia" systematyczny podtypu kr´-
cetnika (P) gowce na gromady
 analizowaç pochodzenie strunowców (P)  scharakteryzowaç czynniki, które zadecydowa"y
 wymieniç i omówiç charakterystyczne cechy kr´- o sukcesie ewolucyjnym kr´gowców
gowców (P)  porównaç budow´ kr´gowców i niÅ»szych stru-
 omówiç Ęrodowiska i tryb Å»ycia kr´gowców (P) nowców (PP)
 wyjaĘniç, dlaczego uwaÅ»a si´, Å»e przodkami kr´-  udowodniç progresywny charakter zmian w bu-
gowców by"y organizmy podobne do lancetnika dowie i biologii kr´gowców (PP)
 omówiç i charakteryzowaç budow´ zewn´trznÄ…  analizowaç pochodzenie i tendencje ewolucyjne
 analizowaç drzewo rodowe kr´gowców (P) kr´gowców (PP)
23. BezÅ»uchwowce i ryby  kr´gowce pierwotnie wodne
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia ryb (P)  definiowaç terminy: tar"o, tarlisko, ikra, ryby ana-
 wymieniç i omówiç typowe cechy gromady ryb (P) dromiczne i katadromiczne
 omówiç mechanizmy osmoregulacyjne u ryb s"od-  analizowaç ryciny/schematy ilustrujÄ…ce budow´
kowodnych i morskich anatomicznÄ… ryb
33
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Elementy zoologii
23. BezÅ»uchwowce i ryby  kr´gowce pierwotnie wodne
Uczeł
potrafi:
 wyróŻniç te cechy budowy, które ĘwiadczÄ… o przy-  podaç systematyk´ bezÅ»uchwowców i ryb (PP)
naleÅ»noĘci ryb do strunowców oraz kr´gowców  za"oÅ»yç oraz dokumentowaç hodowl´ ryb akwa-
 charakteryzowaç plan budowy cia"a ryb jako wy- riowych
nik adaptacji do Å»ycia w Ęrodowisku wodnym  rysowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ narzÄ…-
 charakteryzowaç przystosowania morfologiczne, dów/uk"adów narzÄ…dów ryb
anatomiczne oraz fizjologiczne ryb do Å»ycia w wo-  porównaç budow´ i biologi´ ryb chrz´stnoszkiele-
dzie towych i kostnopromienistych (PP)
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ mi-  omówiç zwyczaje godowe, formy opieki nad po-
noga i ryb (P) tomstwem oraz w´drówki ryb (PP), [E.E.]
 omówiç gospodarcze znaczenie ryb (P)  identyfikowaç pospolite gatunki ryb i klasyfiko-
 wymieniç i rozróŻniç gatunki ryb prawnie chronio- waç je wed"ug Ęrodowiska Å»ycia i przynaleÅ»noĘci
nych (P), [E.E.] systematycznej
 przeprowadziç obserwacj´ budowy morfologicz-  charakteryzowaç wybrane gatunki ryb (PP)
nej ryb i dokumentowaç jej wyniki  analizowaç pochodzenie ryb (PP)
 oceniç wp"yw rybo"ówstwa na Å»ycie i równowag´
ekologicznÄ… biocenoz wodnych (PP), [E.E.]
24. P"azy  kr´gowce dwuĘrodowiskowe
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia p"azów (P)  wyjaĘniç, na czym polega zjawisko neotenii
 wymieniç i omówiç charakterystyczne cechy p"a-  omówiç i porównaç budow´ morfologicznÄ… i ana-
zów (P) tomiczną kijanki i doros"ej postaci p"azów
 definiowaç terminy: skrzek, zap"odnienie ze-  za"oÅ»yç oraz dokumentowaç hodowl´ p"azów
wn´trzne akwariowych
 wyróŻniç te cechy budowy, które ĘwiadczÄ… o przy-  rysowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ narzÄ…-
naleÅ»noĘci p"azów do strunowców oraz kr´gow- dów/uk"adów narzÄ…dów p"azów
ców  analizowaç budow´ i biologi´ meandrowców
 przeprowadziç obserwacj´ budowy morfologicz- (PP)
nej Å»aby i dokumentowaç jej wyniki  analizowaç pochodzenie p"azów (PP)
 porównaç budow´ morfologicznÄ… i anatomicznÄ…  uzasadniç zaleÅ»noĘç rozrodu i rozwoju p"azów od
p"azów i ryb Ęrodowiska wodnego (PP)
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ p"a-  oceniç naukowe znaczenie gatunków Latimeria
zów (P) chalumnae i Seymouria baylorensi (PP)
 analizowaç mechanizm rozrodu i rozwoju p"azów (P)  omówiç filogenez´ i podaç systematyk´ p"azów
 udowodniç zwiÄ…zek pomi´dzy budowÄ… i biologiÄ… (PP)
p"azów a zajmowanym Ęrodowiskiem Å»ycia (P)  wyjaĘniç, dlaczego obecnie p"azy stanowiÄ… jednÄ…
 omówiç ekologiczne znaczenie p"azów (P) z grup organizmów bardziej zagroÅ»onych wygi-
 wymieniç i omówiç czynniki zagraÅ»ajÄ…ce p"azom ni´ciem (PP), [E.E.]
(P), [E.E.]  identyfikowaç pospolite gatunki p"azów i klasyfi-
 wymieniç i rozróŻniç gatunki p"azów podlegajÄ…ce kowaç je wed"ug przynaleÅ»noĘci systematycznej
ochronie prawnej (P), [E.E.]  charakteryzowaç wybrane gatunki p"azów (PP)
 oceniç funkcje ekologiczne p"azów (PP), [E.E.]
 zaproponowaç sposoby ochrony czynnej p"azów
 analizowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ anato-
miczną p"azów
34
25. Gady  pierwsze owodniowce
Uczeł
potrafi:
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia gadów wspó"cze-  rysowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ narzÄ…-
snych (P) dów/uk"adów narządów gadów
 omówiç budow´ i funkcje skóry gadów  analizowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ anato-
 wymieniç b"ony p"odowe i omówiç ich funkcje micznÄ… gadów
 wymieniç progresywne cechy gadów (P)  za"oÅ»yç oraz dokumentowaç hodowl´ Å»ó"wia
 wymieniç charakterystyczne dla gadów cechy  przeprowadziç obserwacj´ budowy zewn´trznej
szkieletu oraz wyjaĘniç znaczenie adaptacyjne kaÅ»- Å»ó"wia i dokumentowaç jej wyniki
dej z nich  porównaç budow´ skóry p"azów i gadów
 wyjaĘniç, dlaczego gady zaliczamy do owodniow-  porównaç budow´ i biologi´ gadów i p"azów (PP)
ców  oceniç znaczenie b"on p"odowych w ewolucji ga-
 wyjaĘniç, na czym polega zjawisko linienia u ga- dów (PP)
dów  uzasadniç zaleÅ»noĘç rozrodu i rozwoju p"azów od
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ ga- Ęrodowiska wodnego (PP)
dów (P)  omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia gadów mezozoicz-
 analizowaç biologi´ rozrodu i rozwoju gadów (P) nych
 wykazaç, Å»e b"ony p"odowe sÄ… konieczne dla pra-  omówiç filogenez´ i podaç systematyk´ gadów
wid"owego rozwoju gada (PP)
 udowodniç zwiÄ…zek pomi´dzy budowÄ… i biologiÄ…  identyfikowaç pospolite gatunki gadów i klasyfi-
gadów a Ęrodowiskiem Å»ycia (P) kowaç je wed"ug przynaleÅ»noĘci systematycznej
 definiowaç poj´cie: radiacja adaptatywna  charakteryzowaç wybrane gatunki gadów (PP)
 wymieniç i rozróŻniç gatunki prawnie chronione  analizowaç pochodzenie i tendencje ewolucyjne
(P), [E.E.] gadów z uwzgl´dnieniem form wymar"ych (PP)
 analizowaç drzewo rodowe gadów (P)  analizowaç przyczyny i przebieg radiacji adapta-
tywnej gadów mezozoicznych (PP)
 ustosunkowaç si´ do hipotez wyjaĘniajÄ…cych
przyczyny wygini´cia gadów mezozoicznych (PP)
26. Ptaki  latający krewni gadów
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia ptaków (P)  rysowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ narzÄ…-
 wymieniç rodzaje piór i okreĘliç ich funkcje dów/uk"adów narzÄ…dów ptaków
 wymieniç i omówiç progresywne cechy ptaków  analizowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ anato-
(P) miczną ptaków
 definiowaç poj´cia: gniazdowniki, zagniazdowniki (P)  wymieniç i omówiç mechanizmy, które umoÅ»liwi-
 omówiç budow´ i funkcje skóry ptaków "y ptakom osiÄ…gni´cie sta"ocieplnoĘci
 wymieniç charakterystyczne dla ptaków cechy  wyjaĘniç mechanizm podwójnego oddychania
szkieletu oraz wyjaĘniç znaczenie adaptacyjne kaÅ»-  porównaç budow´ skóry gadów i ptaków
dej z nich  porównaç budow´ i biologi´ gadów i ptaków (PP)
 wyjaĘniç, dlaczego ptaki zaliczamy do owodniow-  ustosunkowaç si´ do hipotez wyjaĘniajÄ…cych po-
ców chodzenie zdolnoĘci ptaków do aktywnego lotu
 analizowaç przystosowania morfologiczne, ana- (PP)
tomiczne i fizjologiczne ptaków do lotu (P)  analizowaç mechanizmy umoÅ»liwiajÄ…ce ptakom
 analizowaç biologi´ rozrodu i rozwoju ptaków (P) utrzymanie wysokiego tempa przemiany materii
 wymieniç i omówiç czynniki zagraÅ»ajÄ…ce ptakom i sta"ej temperatury cia"a (PP)
(P), [E.E.]  porównaç strategie rozrodcze gniazdowników
 identyfikowaç pospolite gatunki ptaków i zagniazdowników (PP)
 rozróŻniç gatunki ptaków prawnie chronione (P),  uzasadniç znaczenie aktywnej opieki nad potom-
[E.E.] stwem w ewolucji ptaków (PP)
 zaproponowaç sposoby ochrony ptaków  omówiç zjawisko w´drówek ptaków (PP), [E.E.]
 omówiç filogenez´ i podaç systematyk´ ptaków
(PP)
35
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Elementy zoologii
26. Ptaki  latający krewniacy gadów
Uczeł
potrafi:
 klasyfikowaç ptaki wed"ug przynaleÅ»noĘci syste-
matycznej
 charakteryzowaç wybrane rz´dy i gatunki ptaków
(PP)
 oceniç biologiczne i gospodarcze znaczenie pta-
ków (PP), [E.E.]
27. Ssaki  sukces z"oŻonoĘci
 omówiç Ęrodowisko i tryb Å»ycia stekowców, torba-  rysowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ narzÄ…-
czy i ssaków "oŻyskowych (P) dów/uk"adów narządów ssaków
 wymieniç i omówiç progresywne cechy ssaków (P)  analizowaç schematy ilustrujÄ…ce budow´ anato-
 wymieniç i omówiç rodzaje z´bów ssaków (P) micznÄ… ssaków
 omówiç budow´ i funkcje skóry ssaków (P)  wymieniç róŻnice w budowie uk"adu pokarmo-
 podaç systematyk´ ssaków (PP) wego ssaków roĘlinoÅ»ernych i mi´soÅ»ernych
 wymieniç i omówiç typy "oÅ»ysk (PP)  okreĘliç przyczyny sukcesu ewolucyjnego ssaków (PP)
 wymieniç charakterystyczne dla ssaków cechy szkiele-  okreĘliç stanowisko systematyczne stekowców
tu oraz wyjaĘniç znaczenie adaptacyjne kaÅ»dej z cech i torbaczy (PP)
 wyjaĘniç, dlaczego ssaki zaliczamy do owodniow-  porównaç budow´ i biologi´ stekowców i torba-
ców i zwierząt Żyworodnych czy (PP)
 porównaç pokrycie cia"a ssaka z pokryciem cia"a  za"oÅ»yç oraz dokumentowaç hodowl´ ssaka (np.
innych kr´gowców myszy lub chomika)
 porównaç budow´ szkieletu osiowego kr´gow-  przeprowadziç obserwacj´ budowy zewn´trznej
ców oraz okreĘliç znaczenie zauwaÅ»onych róŻnic ssaka i dokumentowaç jej wyniki
 porównaç mechanizm wentylacji p"uc p"azów,  porównaç budow´ i biologi´ ptaków i ssaków (PP)
gadów i ssaków oraz oceniç ich wydajnoĘç  analizowaç warunki i przebieg radiacji adaptatyw-
 przeprowadziç analiz´ drzewa rodowego ssaków nej ssaków (PP)
(P)  dowodziç, Å»e budowa i biologia ssaków jest wyra-
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ ste- zem adaptacji do zajmowanego Ęrodowiska Å»ycia
kowców i torbaczy (P) (PP)
 analizowaç morfologi´, anatomi´ i fizjologi´ ssa-  oceniç znaczenie opieki nad potomstwem w ewo-
ków (P) lucji ssaków (PP)
 analizowaç biologi´ rozrodu i rozwoju ssaków (P)  omówiç filogenez´ i podaç systematyk´ ssaków
 wymieniç i rozróŻniç gatunki ssaków prawnie (PP)
chronione (P), [E.E.]  identyfikowaç pospolite gatunki ssaków i klasyfi-
 omówiç ekologiczne znaczenie ssaków (P) kowaç je wed"ug przynaleÅ»noĘci systematycznej
 wymieniç i omówiç czynniki zagraÅ»ajÄ…ce ssakom  charakteryzowaç wybrane gatunki ssaków (PP)
(P), [E.E.]  charakteryzowaç wybrane rz´dy ssaków (PP)
 wymieniç i omówiç progresywne i prymitywne  porównaç wybrane rz´dy ssaków (PP)
cechy stekowców i torbaczy (P)  analizowaç ekologi´ i etologi´ wybranych gatun-
 rozróŻniç przyk"ady gospodarczego wykorzysta- ków ssaków (PP)
nia ssaków (P)  analizowaç pochodzenie ssaków (PP)
 oceniç ekologiczne i gospodarcze znaczenie ssa-
ków (P)
 dowieĘç, Å»e cz"owiek jest ssakiem (P)
 wykazaç zwiÄ…zek pomi´dzy uz´bieniem ssaków
a rodzajem spoŻywanego pokarmu i trybem Życia
36
Wst´p do ekologii
28. Ekologia  nauka o zaleÅ»noĘciach mi´dzy organizmami i Ęrodowiskiem
Uczeł
potrafi:
 definiowaç poj´cia: populacja, biocenoza, biotop,  wyjaĘniç znaczenie poj´ç: produktywnoĘç, pro-
ekosystem, ekologia, autekologia, synekologia (P) duktywnoĘç pierwotna i wtórna; netto, brutto (P)
 opisaç ogólnÄ… struktur´ i funkcjonowanie ekosys-  omówiç krÄ…Å»enie w´gla, azotu, siarki i fosforu
temu (P) w przyrodzie
 klasyfikowaç ekosystemy (P)  analizowaç cykle biogeochemiczne w´gla, azotu, siarki
 podaç kryteria wyróŻnienia autekologii i synekologii (P)  definiowaç poj´cia: sukcesja, sukcesja pierwotna
 analizowaç moÅ»liwoĘci praktycznego wykorzysta- i wtórna, sukcesja auto- i heterotroficzna, klimaks,
nia badał
ekologii (P) antropopresja (P)
 udowodniç zwiÄ…zek ekologii z innymi dzia"ami  dobieraç odpowiednie materia"y Ä™ród"owe po-
biologii i ga"´ziami przemys"u (PP) trzebne do nauki ekologii (PP)
 wymieniç czynniki Ęrodowiskowe  wyjaĘniç, na czym polega zjawisko synergizmu
 definiowaç poj´cia: nisza ekologiczna, zakres tole-  porównaç znaczenie poj´ç: optimum fizjologicz-
rancji ekologicznej, minimum, maksimum Życiowe (P) ne, optimum ekologiczne
 podaç treĘç i interpretowaç podstawowe prawa  przeprowadziç badania wybranych czynników
ekologiczne: prawo tolerancji ekologicznej i pra- abiotycznych i na ich podstawie oceniç stan Ęro-
wo minimum (P) dowiska (PP), [E.E.]
 rozróŻniç abiotyczne i biotyczne czynniki Ęrodo-  analizowaç wieloaspektowoĘç poj´cia: nisza eko-
wiska (P) logiczna (PP)
 wyjaĘniç, które organizmy naleŻą do gatunków  omówiç populacyjne mechanizmy regulacji liczeb-
wskaęnikowych noĘci (PP)
 przedstawiç w postaci wykresów zakresy toleran-  wyjaĘniç zasad´ Alleego
cji gatunków eurybiontycznych i stenobiontycz-  wyjaĘniç znaczenie terminów: rozrodczoĘç maksy-
nych (P) malna i rzeczywista, ĘmiertelnoĘç minimalna i eko-
 klasyfikowaç roĘliny pod wzgl´dem wymagaÅ‚
logiczna
Ęrodowiskowych (np. wilgotnoĘci, oĘwietlenia)  analizowaç wykresy ilustrujÄ…ce rodzaje krzywych
 analizowaç wykresy zakresu tolerancji ekologicz- przeÅ»ywania i wzrostu populacji
nej róŻnych organizmów (P)  planowaç i przeprowadziç doĘwiadczenie ilustru-
 definiowaç poj´cia: populacja, pojemnoĘç i opór jÄ…ce wp"yw zag´szczenia na liczebnoĘç populacji
Ęrodowiska, rozrodczoĘç, ĘmiertelnoĘç (P) (PP)
 wymieniç cechy grupowe populacji biologicznej  analizowaç przyczyny zróŻnicowania struktury
 omówiç czynniki wp"ywajÄ…ce na liczebnoĘç populacji i dynamiki rozrodczej populacji ludzkiej w róŻnych
 omówiç zjawisko terytorializmu (P) rejonach Ęwiata (PP)
 przedstawiç dane liczbowe ludnoĘci Polski oraz  analizowaç zaleÅ»noĘç mi´dzy niszÄ… ekologicznÄ…
wybranych krajów Ęwiata w postaci piramid wieku a zjawiskiem konkurencji (PP)
i p"ci (P)  oceniç rol´ zaleÅ»noĘci mi´dzygatunkowych
 charakteryzowaç poszczególne parametry gru- w przyrodzie i w Å»yciu cz"owieka (PP)
powe populacji  przewidywaç moÅ»liwoĘci wykorzystania allelopatii
 przeprowadziç badania rozmieszczenia osobni- w rolnictwie ekologicznym (PP), [E.E.]
ków populacji i obliczyç ich zag´szczenie (P)  wymieniç i omówiç konieczne warunki zachowa-
 analizowaç struktur´ przestrzennÄ…, iloĘciowÄ…, nia równowagi biocenotycznej (PP)
wiekowÄ…, p"ciowÄ… i socjalnÄ… populacji (P)  zilustrowaç funkcjonowanie róŻnych ekosyste-
 definiowaç poj´cia: biocenoza, konkurencja, dra- mów (PP)
pieÅ»nictwo, pasoÅ»ytnictwo, komensalizm, proto-  wyjaĘniç, dlaczego nawet niewielkie st´Å»enie
kooperacja, mutualizm (P) Ęrodków ochrony roĘlin i metali ci´Å»kich w Ęrodo-
 wymieniç typy oddzia"ywaÅ‚
mi´dzypopulacyjnych wisku jest powaÅ»nym zagroÅ»eniem dla zdrowia
 rozróŻniç i omówiç rodzaje zaleÅ»noĘci troficznych cz"owieka (PP), [E.Z.; E.E.]
w biocenozie (P)  porównywaç pokarmowe "aÅ‚
cuchy spasania
 dobraç odpowiednie przyk"ady populacji ilustrujÄ…- i "aÅ‚
cuchy detrytusowe (PP)
cych zaleÅ»noĘci antagonistyczne lub protekcjoni-  porównywaç produktywnoĘç pierwotnÄ… i wtórnÄ…
styczne (PP)
37
Wymagania
podstawowe ponadpodstawowe
(ocena dopuszczajÄ…ca i dostateczna) (ocena dobra, bardzo dobra i celujÄ…ca)
Wst´p do ekologii
28. Ekologia  nauka o zaleÅ»noĘciach mi´dzy organizmami i Ęrodowiskiem
Uczeł
potrafi:
 charakteryzowaç i porównywaç stosunki anta-  uzasadniç stwierdzenie, Å»e funkcjonowanie agro-
gonistyczne i nieantagonistyczne cenozy wymaga nak"adów energii (PP)
 analizowaç zmiany liczebnoĘci populacji w uk"a-  analizowaç funkcjonowanie ekosystemów pozba-
dzie drapieŻnik  ofiara (P) wionych producentów (PP)
 definiowaç poj´cia: biocenoza, biotop, ekoton,  udowodniç, Å»e skrócenie "aÅ‚
cuchów pokarmo-
ekosystem, zaleÅ»noĘci troficzne, producent, kon- wych moÅ»e byç potencjalnym Ä™ród"em ogranicze-
sument, reducent, "ał
cuch i sieç troficzna, równo- nia kosztów produkcji Å»ywnoĘci (PP)
waga biocenotyczna, produktywnoĘç, produkcja  klasyfikowaç cykle biogeochemiczne
pierwotna i wtórna (P)  porównaç cykl biogeochemiczny w´gla i azotu
 omówiç przep"yw energii przez ekosystem (P)  planowaç i przeprowadziç doĘwiadczenie ilu-
 rozróŻniç i klasyfikowaç organizmy wed"ug ich strujÄ…ce przebieg sukcesji (PP)
przynaleÅ»noĘci do odpowiedniego poziomu tro-  oceniç znaczenie procesu sukcesji w przyrodzie
ficznego (P) (PP)
 przedstawiaç zaleÅ»noĘci troficzne w biocenozach  charakteryzowaç paÅ‚
stwa roĘlinne i zwierz´ce
w postaci "ał
cuchów i sieci pokarmowych (P) (PP)
 analizowaç struktur´ troficznÄ… wybranych bioce-  okreĘliç przyczyny zróŻnicowania paÅ‚
stw roĘlin-
noz lÄ…dowych i wodnych (P) nych i zwierz´cych (PP)
 analizowaç przep"yw energii, krÄ…Å»enie materii (po-  prowadziç samodzielne lub kierowane obserwa-
wiÄ…zania pomi´dzy biocenozÄ… i jej biotopem) (P) cje i badania w terenie oraz je dokumentowaç
 wymieniç pierwiastki biogenne i omówiç ich rol´  analizowaç przyczyny i skutki eutrofizacji, zakwa-
 omówiç rol´ organizmów w cyklach biogeoche- szania i zasalania zbiorników wodnych (PP)
micznych
 podaç sposoby przeciwdzia"ania zak"óceniom
w przebiegu cykli
 wyjaĘniç pod"oÅ»e efektu cieplarnianego i przewi-
dzieç jego konsekwencje
 oceniç wp"yw cz"owieka na przebieg cykli
 wyjaĘniç znaczenie terminów: cykl biogeoche-
miczny, pula zasobów, pula wymienna, amonifika-
cja, nitryfikacja
 podaç przyk"ady sukcesji pierwotnej i wtórnej (P)
 wyjaĘniç i porównaç przebieg sukcesji pierwotnej
i wtórnej (P)
 okreĘliç przyczyny oraz kierunki sukcesji pierwot-
nej (PP)
 analizowaç wp"yw dzia"alnoĘci cz"owieka na
przebieg sukcesji (P)
 definiowaç poj´cia: biom, biosfera (P)
 podaç przyk"ady organizmów wyst´pujÄ…cych
w róŻnych obszarach biosfery (P)
 wymieniç rodzaje biomów lÄ…dowych i omówiç ich
rozmieszczenie geograficzne (P)
 wymieniç gatunki roĘlin i zwierzÄ…t charaktery-
styczne dla poszczególnych biomów (P)
 analizowaç struktur´ oraz funkcjonowanie wy-
branych ekosystemów lądowych (P)
38
Uczeł
potrafi:
28. Ekologia  nauka o zaleÅ»noĘciach mi´dzy organizmami i Ęrodowiskiem
 uzasadniç wp"yw czynników klimatycznych na roz-
mieszczenie gatunków roĘlin na kuli ziemskiej (PP)
 przewidzieç konsekwencje wp"ywu czynników za-
graŻających biomom (PP)
 wymieniç rodzaje ekosystemów wodnych (P)
 wymieniç i rozróŻniaç gatunki organizmów cha-
rakterystycznych dla poszczególnych stref ekosys-
temów wodnych oraz omówiç ich rol´ (P)
 wymieniç przyczyny zak"óceÅ‚
prawid"owego funk-
cjonowania ekosystemów wodnych (P)
 porównaç warunki abiotyczne ekosystemów lÄ…do-
wych i wodnych (P)
39