I. Pojęcia
Przestępca powrotny – osoba co najmniej raz skazana za popełnienie przestępstwa, która ponownie została skazana za przestępstwo popełnione po poprzednim skazaniu. Jest to więc osoba skazana po raz drugi, a także każdy następny raz.
Sprawca wielokrotnie karany – osoba skazana za przestępstwo co najmniej po raz czwarty.
Recydywista to przestępca powrotny, który:
•
poprzednio, został skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne;
•
odbył karę co najmniej 6 m-cy (przy tzw. recydywie kwalifikowanej, określonej w art. 64 § 2 Kodeksu Karnego (KK);
•
został skazany za popełnione w ciągu 5 lat po odbyciu kary umyślne przestępstwo podobne do tego, za które został skazany (przy recydywie kwalifikowanej – skazany ponownie za przestępstwo wymienione w art. 64 § 2 KK).
Recydywista penitencjarny to osoba przynajmniej po raz drugi odbywająca karę pozbawienia wolności.
I . Powrót do przestępstwa z punktu widzenia:
1) Kryminologii pozytywistycznej. Przyczyny:
a) Szczególne cechy sprawców wielokrotnie karanych:
- pochodzenie z niskich warstw społecznych,
- niekorzystne warunki wychowawcze w domu rodzinnym związane najczęściej z rozpadem rodziny lub występowaniem w niej negatywnych wzorców postępowania,
- niepowodzenia szkolne,
- nadużywanie alkoholu.
b) Uwarunkowania powodujące nieefektywność środków karnych:
Związane są bądź z zastosowaniem niewłaściwego (nieskutecznego w tym konkretnym przypadku) środka karnego, bądź z pozostawaniem sprawcy w kryminogennym (skłaniającym do popełnienia przestępstwa) środowisku społecznym.
c) Kara pozbawienia wolności:
Jest bezskuteczna z zapobieganiu powrotowi do przestępstwa; postuluje się ograniczenie stosowania kary pozbawienia wolności, zwłaszcza w stosunku do młodocianych, oraz reorganizację postępowania penitencjarnego, które powinno zmierzać do przygotowania osób skazanych w zakładach karnych do życia na wolności.
2) Kryminologii antynaturalistycznej. Przyczyny:
a) Stygmatyzacja:
Osoby naznaczone jako przestępcy napotykają na trudności w interakcjach z innymi ludźmi, nienoszącymi takiego znamienia, co wywołuje problemy w ich życiu i często uniemożliwia ułożenie sobie stosunków społecznych, pozwalających na życie bez powrotów do przestępczości. Często jedynym środowiskiem, w którym skazani (a więc naznaczeni jako przestępcy) mogą znaleźć akceptację, jest zbiorowość osób znajdujących się w podobnej sytuacji.
b) Selektywność:
Naznaczenie przyciąga uwagę agend kontroli społecznej i powoduje, że osoby skazane znajdują się pod szczególną kontrolą, a więc ponowne popełnienie przestępstwa jest tym łatwiej wychwytywane i prowadzi do ponownego skazania.
c) Kara pozbawienia wolności:
Nie jest skuteczna, jak twierdzi kryminologia pozytywistyczna. Kara pozbawienia wolności wręcz sprzyja ponownemu popełnianiu przestępstw. Po odbyciu kary pozbawienia wolności bardzo często powrót do dawnego układu społecznego jest niemożliwym, a to zawsze poważnie zwiększa prawdopodobieństwo trwałego wejścia w rolę przestępcy.
II . Kategorie wielokrotnie karanych
A. wg początku karalności:
1) o wczesnym początku karalności – osoby popełniające liczne, niekiedy poważne czyny karalne jeszcze w okresie nieletniości, skazywane po raz pierwszy już jako młodociani (grupa ok. 4/5 badanych) 2) o późnym początku karalności – osoby wprawdzie popełniające czyny karalne już w okresie nieletniości, ale w małym natężeniu (przeważnie wykroczenia), skazywane po raz pierwszy dopiero w wieku 24-26 lat (grupa ok. 1/5
badanych)
B. wg mocy popełnianego przestępstwa:
1) sprawcy poważnych przestępstw – takich jak rozboje, włamania do mieszkań lub sklepów, ciężkie uszkodzenia ciała – niemal zawsze wywodzą się spośród recydywistów o wczesnym początku karalności 2) sprawcy drobnych przestępstw – takich jak okazjonalne kradzieże, naruszenie nietykalności cielesnej – wywodzą się z marginesu społecznego; z reguły są alkoholikami, niezdolnymi do prowadzenia życia zgodnie ze standardami przyjętymi w społeczeństwie.