www.psychole.net.pl
EMOCJE
i
MOTYWACJE
Opracowanie ksią\
ki
 Psychologia podręcznik akademicki
Autor: Katarzyna Moczulska
Jan Strelau, tom 2,
część 6, strony 319-510
Emocje i motywacje, J. Strelau
MECHANIZMY WZBUDZIANIA EMOCJI
Dariusz Doliński
1. Mechanizmy wzbudzania emocji  aspekt psychologiczny
a) Robocze definicje emocji wg N. Frijdy:
(1) Emocja jest zwykle wynikiem świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia, jako
istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu. Emocja jest odczuwana, jako
pozytywna, jeśli zdarzenie jest zgodne ze wspomnianymi celami i interesami, a
negatywna  jeśli jest z nimi niezgodna.
(2) Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu działania.
Emocja uruchamia priorytet dla określonego działania (lub kilku działań), któremu
nadaje status pilnego. Tym samym program taki mo\
e przeszkadzać w realizacji
innych, aktualnie przez podmiot realizowanych programów o charakterze
poznawczym lub behawioralnym. Poszczególne emocje uaktywniają odmienne
programy działań.
(3) Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego.
Często towarzyszą jej lub następują po niej zmiany somatyczne, ekspresje
mimiczne i pantomimiczne oraz reakcje o charakterze behawioralnym.
Definicje te nale\
y traktować jako komplementarne względem siebie, gdy\
ka\
da z nich
koncentruje się na nieco innym aspekcie omawianego zjawiska.
b) Mechanizm dokonywania oceny poznawczej:
" Ocena poznawcza  rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako
znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów;
" Ocena pierwotna  proces determinujący to, czy emocja się pojawi, a jeśli tak,
to jaka będzie jej walencja;
" Ocena wtórna  rozwa\
enie przez człowieka, w jaki sposób mo\
e się on
uporać z problemem samym w sobie, a tak\
e z prze\
ywanymi właśnie
emocjonalnymi konsekwencjami wystąpienia tego problemu;
" W codziennym \
yciu ta sama sytuacja mo\
e rodzić zupełnie inne reakcje
emocjonalne u ró\
nych ludzi;
" Koncepcja oceny zakłada, \
e właśnie odmienność oceny sytuacji ze względu
na zgodność wystąpienia z interesami i celami podmiotu oraz ze względu na
posiadane przez niego zasoby  przesądza o odmienności odczuwanych przez
poszczególnych ludzi emocji;
" B. Parkinson: jego zdaniem brak jest jednoznacznych przesłanek
pozwalających przyjąć, \
e ten właśnie proces le\
y u podstaw pojawiania się
emocji, \
e dokonanie oceny wyprzedza w czasie pojawienie się emocji
jedynie mo\
na stwierdzić, \
e mechanizm ten jest obecny w ich doświadczaniu;
" Mo\
liwe, \
e ocena poznawcza następuje podczas prze\
ywania emocji ( a nie
przed), będąc jednym z istotnych elementów tego procesu a mo\
e jest ona
skutkiem?
" Czynniki składające się na pojęcie emocji:
- specyficzne doświadczenie o charakterze somatycznym;
- tendencja do podejmowania określonego działania;
Katarzyna Moczulska 2
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
- myśli towarzyszące sytuacji, która doprowadziła do powstania emocji,
związane z odczuciami somatycznymi i dotyczące wzbudzonej tendencji do
działań;
- ekspresja twarzy i reszty ciała.
Wszystkie te elementy wg Parkinsona mogą być zarówno symptomami
doświadczania przez człowieka emocji, jak i przyczynami ich pojawiania się.
2. Mechanizmy wzbudzania emocji  aspekt biologiczny
a) Zało\
enia:
(1) Reakcje organizmu wywołane przez emocje nie są jedynie automatycznymi
odpowiedziami na zdarzenia. Są one generowane przez systemy samoregulacji,
oparte na wewnętrznej reprezentacji celów i na porównaniu zdarzeń z tymi
celami.
(2) Ludzie (a tak\
e zwierzęta) nie wykonują jedynie odruchowych reakcji na
zdarzenia. Generują wzorce planów działania, charakterystyczne dla całego
swojego gatunku.
b) Koncepcja P. MacLeana (systemy emocjonalne):
(1) Mózg gadzi:
" Odpowiada za zachowania umo\
liwiające codzienne \
ycie i reagowanie
na działania innych osobników własnego gatunku, np. oznaczanie
terytorium i jego obrona, polowanie, formowanie grup społecznych
wraz z ich hierarchią, migracje, regulacja temperatury ciała, defekacja;
" Zawiera prą\
kowie (Corpus striatum);
(2) Mózg paleossaków (układ limbiczny):
" Sterowanie zachowaniami nastawionymi na przetrwanie jednostki
(jedzenie, rywalizacja z innymi osobnikami o zasoby) oraz na
przetrwanie gatunku (opieka nad dziećmi, dostarczanie im po\
ywienia,
mechanizm przywiązania dziecięcego);
" Najwa\
niejszą strukturą tego układu jest ciało migdałowate 
otrzymuje informacje ze struktur korowych, zró\
nicowane ze względu
na znaczenie werbalne oraz mniej zło\
one informacje drogami
nerwowymi; obok płatów czołowych jest odpowiedzialne za przebieg
procesu oceny poznawczej;
" Układ ten ma bardzo rozbudowane połączenia z podwzgórzem, które
kontroluje działanie AUN, oraz dzięki gruczołowi przysadki równie\

system hormonalny;
" Ośrodek przyjemności  zlokalizowano go w okolicach przegrody;
" Ośrodek nieprzyjemność (awersywny) okolice hipokampa;
" Pobudzeniu jednego z tych ośrodków towarzyszy spadek aktywności
drugiego;
(3) Mózg neossaków (kora nowa):
" Neocotrex zajmuje u ludzi około 80% objętości całego mózgu 
szczególnie rozbudowane są u niego płaty czołowe, które mają bardzo
wyraz
ne połączenia z układem limbicznym;
" Elementem wyró\
niającym ludzki mózg z całego świata kręgowców
jest funkcjonalne zró\
nicowanie półkul mózgowych;
Katarzyna Moczulska 3
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Skrzy\
owanie dróg nerwowych powoduje, \
e prawa półkula jest
odpowiedzialna za lewą stronę ciała i vice versa;
" Prawa półkula mózgu jest te\
ściślej związana z rozpoznawaniem
emocji ni\
lewa  obszary korowe znajdujące się po prawej stronie
mają silniejsze połączenia z ciałem migdałowatym ni\
analogiczne
obszary znajdujące się w lewej półkuli; prawa część kory rozwija się w
dzieciństwie szybciej ni\
lewa (odpowiedzialna za operacje werbalne,
symboliczne i analityczne);
" Doświadczenie i ekspresję emocji pozytywnych sytuuję się raczej po
lewej stronie mózgu, a negatywnych po prawej.
c) Neurochemia i emocje:
" Neuroprzekaz
niki  nale\
ą do nich aminy, aminokwasy i peptydy; są
niezbędnym elementem pojawiania się emocji, ich rozpoznawania i
ekspresji; ich zbyt wysoki lub niski poziom prowadzi do zaburzeń w
przekazywaniu informacji neuronalnych i do osobowościowych zaburzeń
emocjonalnych; przykładowe neuroprzekaz
niki: serotonina, norepinefryna,
acetylocholina;
" Hormony  substancje krą\
ące we krwi i pobudzające organy wra\
liwe na
ich stę\
enie; przykładowe hormony: adrenalina, kortyzol, peptydy;
strukturą, która wpływa na większość systemów hormonalnych jest
przysadka, bardzo silnie połączona z podwzgórzem i otrzymująca z tej
struktury liczne sygnały;
" Neuromodulatory  większość z nich to peptydy; niektóre (tzw. Opiaty
endogenne) są pod względem chemicznym bardzo podobne do silnych
narkotyków  opium i heroiny  i pełnią bardzo wa\
ną funkcję w
modulowaniu odczuć bólowych;
" Trzy systemy emocjonalne mózgu wykorzystują odmienne substancje
chemiczne do transmisji i modulacji sygnałów;
3. Integracja podejścia psychologicznego i biologicznego: cztery systemy aktywacji
emocji wg Izarda:
" Wyró\
nił systemy: neuronalny, sensomotoryczny, motywacyjny (afektywny),
poznawczy;
" Systemy te mają strukturę hierarchiczną:
- bez względu na to, na jakim poziomie odbywa się aktywacja emocji,
zaanga\
owany jest poziom najni\
szy (neuronalny);
- poziomy ni\
sze ( neuronalny i sensomotoryczny) biorą udział w generowaniu
emocji, zanim jeszcze uaktywnią się pewne motywacje i zanim poziom trzeci
(wy\
szy) całkowicie się wykształci;
Procesy sensomotoryczne
P
Procesy afektywne
Procesy poznawcze
Katarzyna Moczulska 4
www.psychole.net.pl
Procesy neuronalne
Do
ś
wiadczenie
emocjonalne
Emocje i motywacje, J. Strelau
a) System neuronalny:
" Jedyny typ aktywatora, który jest zarówno konieczną, jak i wystarczającą
przyczyną wzbudzania emocji;
" Generowanie emocji mo\
e być wyjaśniane w terminach aktywacji pewnych
neurotransmiterów i struktur mózgowych obecne w organizmie człowieka
substancje chemiczne mogą wpływać na prze\
ywane przez człowieka stany
emocjonalne;
" Elektryczna stymulacja pewnych struktur neuronalnych mo\
e wywoływać
ró\
ne reakcje emocjonalne, takie jak:
- reakcje somatyczno  motoryczne: ekspresja twarzy, zmiana postawy ciała;
- reakcje upośredniane przez AUN: zmiany aktywności serca, wielkości z
renic;
- reakcje typu aktywacyjnego: ospałość, o\
ywienie;
- zachowania instrumentalne: atak, ucieczka aby do nich doszło organizm
musi wykorzystywać informacje ze świata zewnętrznego;
" Do mechanizmów aktywacji emocji zalicza się równie\
temperaturę krwi opływającej
mózg i następujące w wyniku tego procesy neurochemiczne np. przy napięciu
ró\
nych mięśni twarzy następuje modyfikacja ilości krwi wpływającej do mózgu, a w
konsekwencji  jego temperatury. Zmiana temperatury mózgu uruchamia pewne
procesy neurochemiczne, wywołujące subiektywne odczucia o charakterze
emocjonalnym  ochładzanie  odczucie przyjemność, podwy\
szenie temperatury 
odczucia awersywne;
b) System sensomotoryczny:
" W tym systemie emocje są aktywowane przez informacje eferentne lub czynnościowe;
" Procesy sensomotoryczne mające związek z generowaniem emocji:
- centralna aktywność eferentna;
- ekspresja twarzy;
- wygląd sylwetki;
- zachowania instrumentalne;
- napięcie mięśni;
" Swobodna ekspresja zewnętrznych sygnałów emocji intensyfikuje ją;
" Riskind: zgodność prze\
ywanych emocji z ich ekspresją na poziomie całego ciała
zwiększa efektywność człowieka w radzeniu sobie z sytuacją stresową, a tak\
e
optymalizuje jego funkcjonowanie w warunkach braku negatywnej stymulacji;
c) System motywacyjny (afektywny):
" Zawiera emocje i popędy fizjologiczne;
" Procesy sensoryczne będące częścią popędów (takie jak ból), mogą być
aktywatorami emocji;
" Emocja mo\
e te\
generować inną emocję, z którą wcześniej została powiązana
w procesie uczenia się;
" Reakcje ludzi na smaki: smak gorzki wywołuje ekspresję emocji obrzydzenia;
smak słodki u niemowląt budzi reakcje zainteresowania i akceptacji;
Katarzyna Moczulska 5
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Zapach te\
mo\
e być generatorem emocji: cuchnący zapach jest
wystarczającym powodem pojawienia się złości i wzrostu gotowości do
zachowań agresywnych;
" Ból często łączy się ze złością;
" Na jakiej zasadzie jedna emocja mo\
e generować inną: pewne, zasadniczo
odrębne emocje są z powodów czysto adaptacyjnych zorganizowane w
dynamiczne systemy;
d) System poznawczy:
" Generatorami emocji są te\
procesy kognitywne  oceny poznawcze,
porównania, kategoryzacje, inferencje, atrybucje  oraz pamięć i antycypacja;
" Emocje mogą być wzbudzane nie tylko wtedy, gdy aktualnie mamy kontakt z
danym zdarzeniem, ale tak\
e wówczas, gdy przypominamy sobie zdarzenia
przeszłe albo wyobra\
amy sobie takie, które dopiero mogą nastąpić;
" System ten jest na szczycie hierarchii, ale sam pozostaje pod wpływem
ni\
szych systemów;
4. Ró\
nice pomiędzy poszczególnymi stanami emocjonalnymi:
Ekspresje Emocje Nastroje Zaburzenia Cechy osobowości
Zmiany werbalizowane emocjonalne
autonomiczne
Sekundy Minuty Godziny Dni Tygodnie Miesiące Lata Okres całego \
ycia
Oatley & Jenkins: poszczególne zjawiska związane z doświadczeniem ró\
nych stanów
emocjonalnych ró\
nią się długością czasu trwania;
a) Czas a emocje:
" Ekman: ekspresja spontaniczna vs ekspresja udawana ekspresje długotrwałe
(5-10 sekund) niemal zawsze są fałszywe. Większość emocji spontanicznych
trwa znacznie krócej;
" Jak długo trwa doświadczanie emocji: wszystko zale\
y od jej rodzaju (np.
zaskoczenie trwa krócej od smutku), jak i od tego o jakim aspekcie
doświadczenia emocjonalnego mówimy;
b) Nastrój:
" Trwa dłu\
ej ni\
emocja;
" Jest mniej intensywny;
" Nie ma swojego obiektu;
" Nie wywołuje nagłych priorytetów i nie tylko nie zmienia, ale podtrzymuje
określoną gotowość ( równie\
brak gotowości) do działania;
" Mniej zró\
nicowany treściowo od emocji, prze\
ywamy więc nastroje
pozytywne lub negatywne, podwy\
szone lub obni\
one;
" Nastrój  stan afektywny mający walencję (pozytywną/ negatywną) i
intensywność (zwykle niską) zawierający mniej lub bardziej wykrystalizowane
Katarzyna Moczulska 6
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
oczekiwania co do odczuwania w najbli\
szej przyszłości stanów zgodnych z
walencją;
" Pełni wa\
ną funkcję w organizacji naszych zachowań;
c) Zaburzenia emocjonalne:
" Zaburzenia emocjonalne  subiektywne, nieprzyjemne odczucia, trwające
tygodniami, miesiącami, latami, przeszkadzające podmiotowi w efektywnym
funkcjonowaniu;
" Depresja  jedna z najczęstszych chorób psychicznych, zapada na nią a\
około
20 % kobiet i 10% mę\
czyzn; towarzyszy jej często głęboki smutek i myśli o
charakterze samobójczym;
" Mania  dotyka około 0,5-1% populacji; podwy\
szona ilość energii do
działania; niebywałe zaanga\
owanie, wcielanie w \
ycie dziwacznych
pomysłów, impulsywność, nieuporządkowanie;
" Zaburzenia lękowe: fobie (np. lęk wysokości, klaustrofobia)  na wyraz
ne
fobie cierpi około 10% ludzi; napady paniki  pojawiają się spontanicznie, bez
widocznego powodu, symptomy: przera\
enie, trwające zwykle od 15 do 30
minut;
d) Osobowość i emocje:
" Osobowość  zespół dość trwałych cech;
" Nieśmiałość, neurotyzm, ekstrawersja, introwersja;
EKSPRESJA EMOCJI. EMOCJE PODSTAWOWE I
POCHODNE.
Dariusz Doliński
1. Ekspresja emocji:
" Ekspresja emocji  wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy
i dz
więki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką
prze\
ywania przez tę osobę określonej emocji;
a) Ewolucyjne podstawy ekspresji emocji:
" Darwin: zwrócił uwagę na podobieństwo ekspresji niektórych emocji u ludzi i
zwierząt oraz na ich przystosowawczą funkcję;
" R.J. Andrew: ekspresje ciała mają nie tylko bezpośrednie znaczenie
biologiczne, ale te\
pełnią funkcję komunikacyjną; emocjonalna ekspresja
uśmiechania się, marszczenia brwi czy odsłaniania zębów ma korzenie w
naszej ewolucyjnej przeszłości  początkowo nie miała ona charakteru
emocjonalnego (były to tylko przystosowawcze odruchy organizmu). Z czasem
zaczęły być rozpoznawalne społecznie. Inne osobniki tego samego gatunku ( a
tak\
e inne gatunki) nauczyły się czerpać z tych sygnałów wiedzę o intencjach
danego osobnika; wzajemne komunikowanie sobie pozytywnego
ustosunkowania mogło stać się podstawą formowania więzi społecznych;
Katarzyna Moczulska 7
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Człowiek rodzi się wyposa\
ony w ró\
ne wzorce ekspresji emocji,
odpowiadające poszczególnym doznaniom potwierdzone badaniami I. Eibl
 Eibesfeldta, który obserwował zachowania dzieci ślepych i głuchych od
urodzenia;
" Ludzie \
yjący w ró\
nych kulturach są w stanie trafnie odczytywać emocje
malujące się na twarzach ludzi, którzy \
yją w zupełnie innych kulturach;
b) Twarz w ekspresji emocji:
" Problemy z rozró\
nieniem strachu i zaskoczenia: wydaje się, \
e w ewolucyjnej
przeszłości człowieka te dwie emocje bardzo często były ze sobą połączone.
Zaskoczenie znacznie częściej wiązało się z pojawieniem zagro\
enia ni\

przyjemnej niespodzianki dlatego te\
ekspresje tych dwóch emocji
zawierają wiele elementów wspólnych, czy te\
bardzo podobnych;
" Aby się uśmiechnąć, wystarczy pobudzić do działania jeden mięsień  mięsień
jarzmowy większy: rozciąga się on od kości policzkowych do kącików ust, jego
skurcz podciąga kąciki ust ukośnie do góry oraz powoduje wybrzuszenie skóry
poni\
ej oczu i wystąpienie zmarszczek przy ich zewnętrznych kącikach; mamy
nad nim du\
ą kontrolę wolicjonalną, gdy\
napinamy go i rozluz
niamy
niezwykle często (np. gdy mówimy) dlatego łatwo nam przychodzi
uśmiechanie się intencjonalne;
" Mięśnie orbicularis oculi otaczają nasze oczy; nie mamy nad nimi takiej
kontroli jak nad mięśniem jarzmowym większym oculi napinają się gdy
prze\
ywamy autentyczną radość; autentyczna radość maluje się nie tylko
wokół oczu, ale równie\
w samych oczach  rozszerzenie z
renic;
" Ekman wyró\
nia ponad 50 ró\
nych rodzajów uśmiechu;
" Ekspresja złości  zmniejszenie z
renic, opuszczenie brwi, rozszerzenie
nozdrzy, zwę\
enie warg, czasami zaczerwienie twarzy;
" Strach, lęk, obawa, przera\
enie  podniesione, wyprostowane i ściągnięte do
siebie brwi, podniesione górne powieki, napięte powieki dolne, zaokrąglone
oczy (czasami wręcz wybałuszone), podłu\
ne zmarszczki nad brwiami i
nosem;
" Zaskoczenie  podniesione brwi, wyraz
ne podłu\
ne zmarszczki (dłu\
sze nić
przy ekspresji strachu), wytrzeszczone oczy, dolna powieka nie jest naprę\
ona
lecz wyraz
nie rozluz
niona, wargi nie są napięte i przybierają bardziej owalny
wygląd;
" Smutek, zmartwienie, \
al  opuszczenie kącików ust przy jednoczesnym
pozostawieniu podbródka na jego stałym miejscu, wewnętrzne końce brwi są
uniesione do góry, zmarszczki na środku czoła, spoglądanie w dół;
" Wstyd  oblewający rumieniec jest sygnałem dla naszego otoczenia
społecznego, \
e zdajemy sobie sprawę z tego, i\
przekroczyliśmy normę, którą
sami akceptujemy ( podobnie przy poczuciu winy);
" Asymetria ekspresji  sytuacja gdy mimika jest wyraz
niejsza po jednej stronie
twarzy (zwykle lewej), wg Ekmana jeśli ekspresja ma charakter mimowolny i
spontaniczny, to asymetria jest słabo zaznaczona, lub wręcz nieobecna; jest
charakterystyczna wówczas, gdy ekspresja ma charakter intencjonalny kora
mózgowa zdecydowanie wyraz
niej wpływa na dowolne ni\
na mimowolne
ruchy mięśni twarzy  funkcjonalne ró\
nice międzypółkulowe mózgu nie mają
zatem powa\
niejszych konsekwencji dla spontanicznej ekspresji emocji, a
znajdują odzwierciedlenie w ekspresji udawanej;
Katarzyna Moczulska 8
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
c) Sylwetka, gest i głos w ekspresji emocji:
" Poczucie winy/ wstyd  kurczenie się całego ciała, człowiek wydaje się
wówczas mniejszy ni\
jest w istocie, spuszczenie głowy;
" Strach  cofnięcie głowy i schowanie w jej ramionach;
" Smutek  opuszczone ramiona i zgarbienie się;
" Złość  zaciśnięcie pięści, wysunięcie głowy do przodu;
" Zaskoczenie  cała sylwetka odchylona nieco do tyłu;
" Emblematy  świadomie wykonywane przez ludzi gesty, mające ściśle
określone znacznie w poszczególnych kręgach kulturowych, np. kiwanie
głową pionowe i poziome, uło\
enie palców w literę V, wystawiony kciuk czy
wystawiony środowy palec;
" W stanie pobudzenia emocjonalnego na ogół wzrasta natę\
enie głosu, podnosi
się jego ton gdy jesteśmy podenerwowani, z
li lub przestraszeni, a spada gdy
jesteśmy smutni; tempo mówienia  spowolniona mowa w przypadku smutku i
szybka w przypadku złości i strachu;
d) Rozwojowe aspekty ekspresji emocji:
" Ludzka twarz ( lub nawet tylko jej schemat) budzi większą uwagę małych
dzieci ni\
inne bodz
ce;
" Ludzie bardzo szybko uzyskują zdolność do ekspresji emocji, ju\
małe dzieci
zdolne są nie tylko do spontanicznych ekspresji poszczególnych emocji ale i
do ich odczytywania z twarzy innych ludzi;
" Ontogenetycznie najwcześniejszą ekspresją jest płacz noworodka, będący
zgeneralizowanym wyrazem prze\
ywania negatywnego stanu afektywnego;
szybko pojawia się równie\
ekspresja wstrętu; uśmiech pojawia się w wieku 3-
4 tygodni;
" Pod koniec 1 roku \
ycia dzieci zaczynają wykorzystywać informacje o
mimicznym wyrazie innych ludzi do regulowania własnego zachowania 
eksperyment z pozornym urwiskiem: dziecko pod ekspresji emocji przez
matkę (radość lub złość) decydowało się bądz
nie, na przejście przez pozorne
urwisko;
e) Kulturowe aspekty ekspresji emocji:
" Ka\
da kultura zawiera zbiór przepisów dotyczących tego, co wypada, a co nie;
" Badania nad złością: wśród Eskimosów Utku człowiek okazujący złość
spotyka się ze społecznym ostracyzmem  dlatego te\
Eskimosi w ogóle nie
reagują złością; w społecznościach arabskich mę\
czyzna, który się nie złości,
spostrzegany jest jako człowiek, któremu brakuje honoru;
" Triandis: w kulturach kolektywistycznych bardziej typowe jest reagowanie
wstydem, a w kulturach indywidualistycznych  poczuciem winy;
" Kulturowym normom podlega te\
deklaracja odczuwanego nastroju  np.
Amerykanie zawsze odpowiadają  bardzo dobrze, dobrze; a Polacy  mo\
e
być, tak sobie, etc;
2. Emocje podstawowe i pochodne:
a) Ekspresja twarzy jako podstawa klasyfikacji:
Katarzyna Moczulska 9
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Ekman: strach, złość, smutek, radość, wstręt i zaskoczenie nale\
y
traktować jako podstawowe, są bowiem doświadczane i rozpoznawanie
przez wszystkich ludzi; inne emocje są mieszkanką emocji podstawowych,
a ich ekspresja pozostaje pod silnym wpływem czynników kulturowych;
Ekman ostatecznie wycofał ze swojej listy zaskoczenie w odpowiedzi na
zarzuty jakoby nie było ono w ogóle \
adną emocją;
" Izard: kryteria: (1) uniwersalność ekspresji, (2) jednoznaczna
odró\
nialność poszczególnych emocji, (3) specyficzność substratu
neuronalnego, (4) odró\
nialna jakość subiektywna; wg tych kryteriów do
emocji podstawowych zaliczał (oprócz tych, które proponował Ekman)
wstyd, poczucie winy, zaskoczenie, zainteresowanie i pogarda;
b) Podstawowe, czyli nie tylko ludzkie  podejście ewolucyjne:
" R. Plutchik: emocje podstawowe to takie, które mogą być obserwowane na
ró\
nych poziomach filogenetycznych i które mają adaptacyjne znaczenie
dla walki jednostki i gatunku o przetrwanie, są to: strach, złość, smutek,
radość, akceptacja, wstręt, antycypacja i zaskoczenie;
c) Podstawowe, czyli prototypowe
" Podejście prototypowe  umo\
liwia identyfikację rozumienia przez ludzi
najró\
niejszych pojęć aby odpowiedzieć na pytanie, czym są emocje,
mo\
na spróbować wymienić ich przykłady, Te emocje, które wydają się
najbardziej typowe, powinny być wymieniane najszybciej i najczęściej.
Poniewa\
są one typowe, mo\
na uznać je za podstawowe, Te wymienione
rzadziej i po dłu\
szym namyśle mogą być z kolei uznane za pochodne;
" Emocje, które najszybciej przychodzą ludziom na myśl: miłość, strach,
złość, smutek i szczęście;
d) Jak powstają emocje pochodne:
" Plutchik:
Radość + Akceptacja = Miłość/ Przyjaz
ń
Strach + Zaskoczenie = Groza/ Trwoga
Strach + Wstręt = Niepokój
Radość + Strach = Poczucie winy
Złość + Wstręt= Wrogość
Radość + Złość = Duma
" T.D. Kemper: emocje pochodne powstają wskutek pojawiania się emocji
podstawowych w specyficznych sytuacjach społecznych.
EMOCJE, POZNANIE I ZACHOWANIE.
Dariusz Doliński
1. Problem pierwotności emocji względem poznania lub poznania względem emocji:
a) Pierwotność poznania względem zjawisk afektywnych:
Katarzyna Moczulska 10
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" U podstaw emocji le\
y rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia
jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów;
" Proces oceny ma charakter jednoznacznie poznawczy, choć zarazem
niekoniecznie w pełni uświadamiany przez działający podmiot;
" Ró\
ne oceny sytuacji wią\
ą się z doświadczaniem odmiennych emocji;
" Weiner: koncepcja emocji doznawanych w sytuacjach społecznych
widok cierpiącego mę\
czyzny le\
ącego na chodniku mo\
e budzić ró\
ne
emocje  istotna jest tu dokonywana przez obserwatora atrybucja przyczyn
znalezienia się wspomnianego człowieka w takim poło\
eniu (wymiar
kontrolowalności):
- jeśli przyczyny kłopotów innej osoby będą odbierane jako pozostające
pod jej osobistą kontrolą ( upił się ) wówczas obserwator odczuwać
będzie gniew lub złość;
-jeśli kłopoty te zostaną potraktowane jako niezale\
ne od woli tego
mę\
czyzny ( został napadnięty i pobity ) nale\
y się spodziewać u
obserwatora odczucia litości lub współczucia;
b) Niezale\
ność poznania i emocji:
" Izard: z ewolucyjnego punktu widzenia teza pierwotności poznania jest
nieprawdopodobna. Aby prze\
yć, \
ywy organizm musi dysponować nie tylko
sprawnym ale i szybko działającym aparatem poznawczym, ale te\

efektywnym aparatem emocjonalnym, który musi działać szybko, aby
generowane przez niego reakcje były odpowiedzią błyskawiczną i adekwatną
na zmiany w środowisku; u zwierząt pewne bodz
ce uruchamiają
odpowiadające im reakcje emocjonalne w sposób automatyczny, bez
konieczności ich przetwarzania;
" Dowodem niezale\
ności emocji od poznania mogą być tak zwane emocje
niemające swego obiektu  przypadki pozbawionego obiektu lęku/ niepokoju;
" Plutchik: emocje, które rozwijają się bardzo wcześnie w ontogenezie, nie mają
swoich podstaw w procesach poznawczych; ich działanie opiera się na
mechanizmie nastawionym na komunikowaniu otoczeniu społecznemu swoich
potrzeb;
" Efekt ekspozycji  zjawisko polegające na zmianie oceny obiektu wskutek
wzrostu częstości z nim kontaktów; dowolny nieawersyjny bodziec,
eksponowany podmiotowi od czasu do czasu, zaczyna być przez niego coraz
bardziej preferowany; występuje równie\
, gdy bodziec eksponowany jest
podprogowo;
c) Pierwotność zjawisk afektywnych:
" Zajonc: emocja wyprzedza poznanie zarówno filogenetycznie jak i
ontogenetycznie; doznania afektywne są uniwersalne międzygatunkowo i mają
większe znaczenie adaptacyjne;
" Emocje są nieuniknione w tym sensie, \
e je\
eli są silne, to nie mo\
emy
zawiesić ich odczuwania ( mo\
emy natomiast tak zrobić z procesami
poznawczymi, np. zaprzestać się uczyć wiersza na pamięć i pójść na spacer);
" Gdy spotkamy jakiegoś człowieka, miewamy często problem z
przypomnieniem sobie, kto to jest i gdzie go wcześniej spotkaliśmy, ale mimo
braku tych informacji doświadczamy niekiedy poczucia, \
e osobę tę lubimy
bądz
nie; nasze preferencje wobec ró\
nych obiektów pojawiają się, zanim
Katarzyna Moczulska 11
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
jeszcze dotrą do nas ( z zewnątrz albo z wewnątrz) informacje o obiektywnych
parametrach tych obiektów;
" Cechy afektywne danego bodz
ca są przetwarzane szybciej ni\
jego cechy
nieefektywne;
" Zajonc & Murphy: eksperymenty wykorzystujące torowanie (priming), w
których przed pokazaniem bodz
ca właściwego eksponuje się badanym w
sposób suboptymalny (na tyle krótko, \
e nie mo\
na w sposób świadomy
zarejestrować jego obecności) lub optymalny ( wystarczająco długo, by mo\
na
go było świadomie zauwa\
yć i następnie rozpoznać jako znany) inny bodziec (
tzw. bodziec torujący);
" Rezultaty studiów neuroanatomicznych: wykazano istnienie bezpośredniego
połączenia nerwowego między siatkówką a podwzgórzem  oznacza to
mo\
liwość przekazywania impulsów z siatkówki do podwzgórza bez \
adnego
pośrednictwa kory ( a więc bez udziału procesów poznawczych); ponadto
wykryto bezpośrednie połączenie wzgórza i ciała migdałowatego, co pozwala
ciału migdałowatemu szybciej zareagować na bodziec ni\
hipokamp, który do
wzgórza ma znacznie dłu\
szą drogę;
2. Wzajemne oddziaływanie na siebie emocji i procesów poznawczych:
" Mechanizm oceny niemal nigdy nie jest czysto poznawczy; zwykle w
mniejszym lub większym stopniu jest nasycony elementami ewaluatywnymi;
" W ściśle kontrolowanych warunkach laboratoryjnych badani nie mieli \
adnego
wpływu na to, jakie bodz
ce do nich docierają. W realnych warunkach ludzie w
znacznym stopniu sami organizują swoją sytuację percepcyjną i mają wpływ
na bodz
ce, które się pojawią udział elementów poznawczych w
generowaniu emocji mo\
e być więc w realnym \
yciu większy ni\
w
laboratorium;
" Przy eksperymentalnym suboptymalnym torowaniu bodz
ców osoby badane
ró\
nicują tylko bodz
ce pomiędzy negatywnymi a pozytywnymi, nie są w stanie
zró\
nicować reakcji pomiędzy poszczególnymi emocjami o tym samym znaku
więc w wypadku bardziej zró\
nicowanych emocji konieczne mo\
e być
pojawienie się pewnego rodzaju oceny poznawczej;
a) Współzale\
ność emocji i poznania:
" Większość doświadczeń afektywnych pociąga za sobą pewien udział procesów
poznawczych, a istotnym składnikiem poznania są pewne jakości afektywne;
" Bornstein: wykazał, \
e siła efektu ekspozycji jest większa, gdy bodz
ce
prezentowane są podprogowo, ni\
wtedy gdy podmiot ma świadomość och
występowania;
b) Wpływ emocji i nastroju na przebieg procesów poznawczych:
" Wpływ informacyjny  modyfikuje to, co ludzie myślą;
" Wpływ procesualny  modyfikuje to, jak ludzie myślą;
" Zasada zgodności poznania z nastrojem (Bower): nastrój (a tak\
e inne stany
afektywne) aktywizuje związane z nim materiały w pamięci; konsekwencją
tego jest łatwiejsze przypominanie sobie treści zgodnych ni\
niezgodnych z
danym stanem afektywnym;
" Blaney: ró\
ne zdarzenia o charakterze emocjonalnym, których człowiek
doświadczył w swoim \
yciu, są przez niego najlepiej przypominane wtedy,
Katarzyna Moczulska 12
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
gdy znajduje się on właśnie w takim stanie emocjonalnym, jaki prze\
ywał
podczas wspomnianych zdarzeń;
" Niedenthal & Setterlund: prze\
ywanie określonego stany emocjonalnego
aktywizuje w pamięci słowa semantyczne związane z tym stanem i w
konsekwencji ułatwia ich spostrzeganie;
" Nastrój neutralny ( a tak\
e negatywny) sprzyja systematycznemu trybowi
przetwarzania informacji  ludzie wtedy zwracają baczną uwagę na wa\
ność i
rzetelność argumentacji;
" Nastrój pozytywny sprzyja skróconemu/ uproszczonemu trybowi
przetwarzania informacji  ludzie wtedy nie koncentrują się zbyt mocno na
treści docierających do nich informacji, istotne są natomiast takie elementy jak
forma prezentacji czy autorytet nadawcy komunikatu;
3. Wpływ nastrojów i emocji na sądy i zachowania społeczne:
" Pozytywny nastrój prowadzi do wzrostu gotowości do pomagania innym;
" A. Isen: chęć podtrzymywania pozytywnego nastroju jest jedną z motywacji
człowieka, która powoduje, \
e ludzie unikają zachowań, które mogą prowadzić
do jego obni\
enia;
" Ludzie prze\
ywający poczucie winy lub wstydu chętnie spełniali ró\
ne
kierowane do nich prośby; osoby depresyjne chętnie anga\
owały się w
zachowania altruistyczne, które przedstawiano jako przyjemne i atrakcyjne;
" Gdy negatywne emocje są intensywne, lub gdy ludzie są skoncentrowani na
własnych problemach, gotowość do pomagania innym spada;
" Pozytywny nastrój wpływa na skłonność do posługiwania się stereotypami;
4. Regulacja emocji:
" Ludzie nie tylko doświadczają emocji, starają się równie\
mieć wpływ na ich
pojawianie się, przebieg, zewnętrzną ekspresję oraz ich konsekwencje;
" Podejmują zatem działania korygująco-kontrolujące gdy emocje się pojawiają
oraz działania antycypacyjne zanim one wystąpią;
" Regulacja mo\
e polegać na stłumieniu  pilności (wywołanej przez doznanie
emocjonalne), a\
do zniknięcia ze świadomości programu działania
związanego z określoną emocją lub z zaakcentowaniem w świadomości
programu emocji i nadaniem mu statusu pilnego i wa\
nego oraz na
rozbudowaniu tego programu i wydłu\
eniu czasu jego przebiegu;
" Regulacja emocji  proces inicjujący, modulujący i podtrzymujący
doświadczanie emocji oraz operacji poznawczych i zachowań z tym
doświadczeniem związanych; proces ten ułatwia podmiotowi realizację jego
celów w zewnętrznym otoczeniu;
a) Automatyczna regulacja przebiegu emocji:
" Regulacja emocji mo\
e mieć charakter nieświadomy i automatyczny;
" W pierwszym okresie \
ycia człowieka regulacja emocjonalna polega przede
wszystkim na obni\
aniu poziomu pobudzenia polega ona albo na
bezpośredni emitowaniu reakcji samo uspokajających ( np. ssanie kciuka), albo
na wywołaniu takich zachowań otoczenia społecznego, które spowoduje
spadek napięcia prze\
ywanego przez niemowlę (płacz niemowlęcia
sygnalizujący otoczeniu prze\
ywanie dyskomfortu);
Katarzyna Moczulska 13
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Z czasem dziecko rozwija coraz bardziej zło\
one, zindywidualizowane i coraz
mniej automatyczne sposoby regulacji emocji  bawi się zabawkami w celu
wzbudzeniu w sobie uczuć pozytywnych, porusza się w kierunku bodz
ców, z
którymi kontakt przynosi mu uczucie przyjemności, a oddala od tych, które są
z
ródłem emocji negatywnych;
" Mechanizmy biologiczne nie dopuszczają do zbyt długiego trwania silnego
pobudzenia emocjonalnego, poniewa\
byłoby one szkodliwe dla organizmu
broni się on poprzez wzbudzenie ośrodków hamulcowych emocji znajdujących
się w układzie limbicznym mózgu;
" Reakcja zamro\
enia  całkowite znieruchomienie organizmu w warunkach
prze\
ywania silnego Stachu;
" Zaprzeczanie  nieuświadamiany przez podmiot stan nieprzyjmowania do
wiadomości zagra\
ających informacji, niosących jednoznaczne negatywne
skutki;
b) Podmiotowa samokontrola emocji:
" Samokontrola emocjonalna  relatywnie stała właściwość osobowości,
decydująca o częstości i natę\
eniu takich prze\
yć emocjonalnych, myśli i
zachowań z nimi związanych, które są zgodne ze standardami społecznymi lub
standardami aprobowanymi przez podmiot;
" Czynności (lub reakcje) samokontroli  przejawiane przez podmiot
zachowania zgodne ze wspomnianymi standardami;
" Procesy (lub mechanizmy) samokontroli  reakcje inicjowane przez
podmiot, za pomocą których osiąga on zbie\
ność między własnymi
zachowaniami emocjonalnymi, myślami i odczuciami afektywnymi a
akceptowanymi standardami wewnętrznymi (zinternalizowanymi zasadami
funkcjonowania) lub zewnętrznymi (zasadami aprobowanymi społecznie);
" Samokontrola mo\
e być związana z unikaniem lub poszukiwaniem sytuacji i
zdarzeń, o których podmiot wie, \
e wią\
ą się z występowaniem u niego emocji
ró\
nego rodzaju;
" Operacje związane z recepcją informacji: najprostszym sposobem
niedopuszczania do pojawiania się niepo\
ądanych emocji jest unikanie
sytuacji, w których stany takie mogą się pojawić; ukierunkowywanie aparatu
poznawczego  patrzeć lub nie patrzeć w danym kierunku, słuchać lub nie,
etc.; skoncentrowanie się podmiotu na problemie;
" Operacje na poziomie intrapsychicznym: dokonywanie operacji
poznawczych na informacjach, które ju\
do człowieka dotarły  interpretacja
informacji w taki sposób aby doprowadziła do zmiany znaczenia nadawanego
sytuacji zewnętrznej ( w konsekwencji sytuacja odbierana jest jako bardziej
sprzyjająca, mniej szkodliwa ni\
początkowo; realistyczne spojrzenie na
problem z zupełnie innej strony, poznawcze zaakcentowanie pewnych kwestii
przy jednoczesnym zbagatelizowaniu innych, jaki i przyjęcie nowych,
całkowicie nierealistycznych zasad i zało\
eń;
" Mechanizm izolacji  człowiek ma świadomość istniejącego zagro\
enia,
szkody, która nastąpiła ale osłabione jest poczucie jego osobistego
zaanga\
owania w samą sytuację; dokonywane przez niego reinterpretacje
stawiają go z boku wydarzeń;
Katarzyna Moczulska 14
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Reinterpretacja konstruktywna - zdarzenia mające potencjalnie przynieść
negatywne konsekwencje ludzie reinterpretują nie jako zagro\
enie, ale jako
wyzwanie;
" Operacje związane z ukierunkowaniem ekspresji stanów emocjonalnych i
sterowania zachowaniem: reguły okazywania  obowiązujące w danej
społeczności zasady określające, jakie emocje powinny być prezentowane lub
maskowane w poszczególnych sytuacjach; np. niedopuszczanie przez podmiot
do ekspresji prze\
ywanych emocji i do blokowania uruchamiania programów
działań związanych z prze\
ywaniem emocji;
" Osoby dorosłe są świadome tego, w jaki sposób ich ekspresywne zachowanie
jest spostrzegane i interpretowane przez innych;
" Saarni: zaobserwowała więcej reakcji zgodnych z regułą okazywania u
dziewcząt ni\
u chłopców; z wiekiem rośnie zdolność dzieci do rozpatrywania
warunków, prowadzących do wystąpienia niepo\
ądanej emocji, z wielu
ró\
nych perspektyw i znajdowania korzystnego sposobu poradzenia sobie z
nią; rośnie tak\
e zdolność do trafnego szacowania kontrolowalności
poszczególnych sytuacji;
" W rozwoju samokontroli emocji ogromną rolę odgrywa środowisko społeczne,
w którym wychowuje się dziecko;
" Dopiero od sześciolatków wymaga się pełnej zgodności ekspresji emocji i
zachowań ze standardami kulturowymi; dzieci młodsze mają społeczne
przyzwolenie na spontaniczne zachowanie;
" Od chłopców oczekuje się mniejszej emocjonalności zachowań, jedynie
ekspresja złości jest wyjątkiem;
c) Strategie poprawiania nastroju:
" Najczęściej zalecanym sposobem jest poszukanie ró\
nych dystraktorów 
trzeba coś zrobić, warto być zajętym  oraz podejmowanie aktywności o
charakterze interpersonalnym  spotkać się ze znajomymi;
" R.E. Thayer: nastrój związany jest z ogólnym pobudzeniem organizmu,
składającym się z wymiaru energetycznego (energia - zmęczenie) i wymiaru
związanego z napięciem (napięcie  ukojenie); zmiany w jednym z nich mogą
do pewnego stopnia powodować tak\
e zmiany w drugim;
" Samoregulacja nastroju - polega na przejawianiu takich zachowań, które
doprowadzają energię i napięcie do stanów optymalnych  przewa\
nie
związanych z odczuwaniem niskiego napięcia i wysokiej energii; najbardziej
negatywne stany na ogół związane są z odczuwaniem względnie niskiej energii
i wysokiego napięcia;
" Ró\
nice międzypłciowe w preferowanych sposobach poprawiania nastroju:
Kobiety wolą metody pasywne  picie kawy, jedzenie słodyczy, spanie,
zakupy, poszukiwanie wsparcia społecznego. Mę\
czyz
ni częściej ni\
kobiety
stosują formy aktywne  anga\
owanie w przyjemną aktywność, poszukiwanie
dystraktorów absorbujących ich uwagę  oraz techniki bezpośredniej redukcji
napięcia  sięganie po u\
ywki; zaburzenia nastroju częściej są stwierdzane u
kobiet, mo\
e to być częściowo związane z tymi, \
e mę\
czyz
ni stosują bardziej
efektywne techniki poprawy nastroju;
Katarzyna Moczulska 15
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
TEORIE EMOCJI
El\
bieta Zdankiewicz  Ścigała, Tomasz Maruszewski
TEORIE EMOCJI
KLASYCZNE POZNAWCZE
" Jamesa  Langego (obwodowa) " Lazarusa
" Cannona  Barda (talamiczna) " Funkcjonalna Frijdy
" Aktywacyjna " Psychicznej reprezentacji
" Dwuczynnikowa Schachtera- Singera
1. Teoria Jamesa- Langego:
" Zaliczana jest do obwodowych teorii emocji, gdy\
za z
ródło emocji uznaje
działania, zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych;
" Powstawanie uczuć: spostrze\
enie jakiegoś bodz
ca wywołuje zmiany
fizjologiczne, zmiany fizjologiczne są następnie spostrzegane przez jednostkę,
spostrze\
enie tych zmian jest przekształcane w uczucie, które jest emocją;
" Taka kolejność zdarzeń była sprzeczna z mądrością potoczną, która przyjmuje,
\
e uczucia poprzedzają zmiany fizjologiczne; James natomiast uwa\
ał, \
e
zmiany fizjologiczne są wcześniejsze i dopiero ich spostrze\
enie prowadzi do
pojawienia się uczucia;
" James początkowo uwzględniał zarówno rolę pobudzenia mięśni poprzecznie
prą\
kowanych, jak i rolę pobudzenia narządów wewnętrznych; póz
niej pod
wpływem Langego, skoncentrował się na zmianach sterowanych przez AUN;
" James akceptował ideę specyficzności pobudzenia fizjologicznego,
charakterystycznego dla ró\
nych emocji, ale nie dysponował \
adnymi danymi,
które by ją potwierdziły;
" Uczucia stanowią istotę myśli, świadomości i dostarczają poczucia to\
samości
osobistej oraz nadają znaczenie pojęciu samego siebie;
" Wyró\
nili  subtelne emocje  uczucia moralne, intelektualne i estetyczne;
" Im bardziej zło\
one są emocje, tym wcześniej w spostrzeganiu następuje
przejście od rejestracji treści do rekacji emocjonalnej; przy emocjach
podstawowych najpierw pobudzane są eksteroceptory, potem prioprio- i
interoceptory; spostrze\
enie pobudzenia tych ostatnich stanowi uczucie,
natomiast w wypadku emocji zło\
onych pobudzane są tylko eksteroceptory 
spostrze\
enie ich pobudzenia stanowi uczucie wy\
sze;
"  nie płaczę dlatego, \
e jest mi smutno  jest mi smutno, poniewa\
lecą mi łzy.
Reakcja Interpretacja reakcji
Wydarzenie
instrumentalna fizjologiczno -
behawioralnych
Reakcja wisceralna
Katarzyna Moczulska 16
www.psychole.net.pl
Emocja
Emocje i motywacje, J. Strelau
2. Teoria Cannona  Barda:
" Zmiany w mózgu podstawą emocji;
" Emocje są procesami zachodzącymi w jądrach wzgórza (thalamus), stąd
określa się ją jako talamiczną teorię uczuć;
" Siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe  ich pobudzenie nadaje komponent
poznawczym czynnościom kory emocjonalnej;
" Kora działa jako struktura hamująca emocje powstające we wzgórzu; jej
uszkodzenie powoduje uwolnienie się wzgórza spod jej funkcji kontrolnej, stąd
te\
zachowanie sterowane jest wtedy w znacznym stopniu przez afekty;
" Pobudzenie emocjonalne ma charakter rozlany i niespecyficzny, dlatego te\
nie
mo\
e być z
ródłem generowania ró\
norodnych stanów emocjonalnych;
" Zakwestionowanie poglądów Jamesa- Langego: zmiany w narządach
wewnętrznych pojawiają się z pewnym opóz
nieniem w stosunku do bodz
ca
emotogennego; dopiero po spostrze\
eniu tych zmian jednostka mo\
e dokonać
wyboru właściwego działania, ale by to zrobić musiałaby czekać, dopóki nie
wystąpią pewne zmiany fizjologiczne, a więc na podjęcie tych działań mo\
e
być potem po prostu za póz
no;
Informacja Reakcja
Wydarzenie
przetwarzana przez instrumentalna
wzgórze i
przesyłana
Ocena
jednocześnie do
wydarzenia przez
kory i do ciała
korę
Emocja
3. Aktywacyjne teorie emocji:
" Opierają się na zało\
eniu, \
e emocje są stanem podwy\
szonego pobudzenia
oznakowanego afektywnie. Znak afektywny mo\
e być dodatni lub ujemny
(przyjemny lub przykry);
" Zwracają uwagę na intensywność emocji, za którą odpowiedzialny jest poziom
pobudzenia CUN (poziom aktywacji);
" Aktywacja  stan CUN;
" Zmiany pojawiające się na obwodzie nie muszą być prostym
odzwierciedleniem zmian występujących w CUN; jeśli wez
miemy pod uwagę
aktywność narządów wewnętrznych, to mo\
e ona wzrastać lub zmniejszać się
Katarzyna Moczulska 17
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
po wpływem wzrostu poziomu aktywacji ( aktywność ta regulowana jest przez
AUN, którego podukłady para- i sympatyczny działają względem siebie
antagonistycznie);
" W stanach silnego pobudzenia nasz organizm działa w uproszczony sposób,
który Cannon określał jako fight or flight (walka lub ucieczka);
" Istotną cechą emocji są procesy myślowe;
" Hebb: Przy wysokiej i bardzo niskiej aktywacji pojawiają się emocje o znaku
ujemnym, natomiast przy aktywacji umiarkowanej  emocje o znaku
dodatnim;
" Pojawienie się znaku emocji wią\
e się z pobudzeniem ośrodka przyjemności
lub przykrości oraz z wpływem powstającej aktywacji na aktywność zespołów
komórkowych;
" Zespoły komórkowe  działające, zamknięte obwody neuronów, w których
przez pewien czas krą\
ą impulsy nerwowe; bodz
ce które podtrzymują
aktywność zespołów komórkowych, wywołują emocje pozytywne, natomiast
bodz
ce które zmieniają bądz
doprowadzają do rozpadu ich aktywności,
wywołują emocje negatywne;
" M. Arnold: fazy procesu emocjonalnego:
(1) Neutralna recepcja: rejestrowanie stymulacji, która traktowana jest jako coś
neutralnego, np. obraz na siatkówce;
(2) Ocena: odebrana stymulacja oceniana jest jako dobra/ zła,
korzystna/niekorzystna dla jednostki; pojawia się znak procesu
emocjonalnego;
(3) Pojawienie się tendencji do działania: działanie mające na celu zbli\
enie
się do przedmiotu ocenianego jako dobry, lub tez unikanie przedmiotu
ocenianego jak zły; ujawnienie się motywacyjnych oddziaływań
stymulacji;
(4) Wystąpienie emocji: prze\
ycie subiektywne wraz z komponentem
wisceralnym;
(5) Pojawienie się działania sterowanego przez emocję: jego cechy to
stosunkowo du\
a dynamika oraz ograniczony zakres kontroli
intelektualnej, wynikający z ograniczenia zakresu uwagi oraz z
tendencyjnego interpretowania bodz
ców, tak aby były one zgodne z
dominującym u jednostki nastrojem lub uczuciem.
4. Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera:
" Postawili pytanie czy do powstania emocji wystarczy samo pobudzenie
fizjologiczne, którego pochodzenia jednostka nie potrafi wyjaśnić sięgnęli
do wyników eksperymentów Maranona, który swoim badanym wstrzykiwał
adrenalinę i pytał, czy odczuwają jakieś emocje;
" Aby doszło do powstania stanu emocjonalnego, muszą zaistnieć następujące
warunki  podmiot musi:
(1) Znalez
ć się w stanie pobudzenia;
(2) Dokonać procesu poznawczej analizy zaistniałych zmian fizjologicznych
oraz sytuacji zewnętrznych, w jakich doszło do wystąpienia tych zmian;
(3) Oznaczyć werbalnie stan, w jakim się znalazł;
" warunkiem powstania emocji było pobudzenie fizjologiczne, którego
pojawienie się mo\
na wyjaśnić odwołaniem się do czynników sytuacyjnych;
emocje są wynikiem interakcji pewnych procesów występujących wewnątrz
Katarzyna Moczulska 18
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
organizmu z informacjami docierającymi ze środowiska oraz z informacjami
zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki; te dwa czynniki są niezale\
ne
od siebie;
Poznawcza ocena
Wydarzenie
wydarzenia
Emocja
Reakcja Poznawcza ocena
instrumentalna reakcji fizjologicznych
Reakcja wisceralna
Nieinterpretowalne
reakcje fizjologiczne
5. Koncepcja emocji Lazarusa:
" Emocje są procesami, które stanowią wynik specyficznej relacji między
organizmem a środowiskiem; ani samo środowisko, ani sam organizm nie są
warunkami wystarczającymi dla powstania emocji;
" Emocje pojawiają się tylko w takich układach relacji między jednostką a
środowiskiem, które są dla jednostki z
ródłem potencjalnych korzyści lub
szkód;
" Zało\
enia odnośnie natury relacji jednostka  otoczenie:
(1) Emocje stanowią podstawowy ewolucyjno- adaptacyjny system podmiotu i
uzale\
nione są od działań motywacyjnych, poznawczych i zaradczych,
które ukierunkowują podmiot na istotne właściwości otoczenia;
(2) Ocenę wa\
ności zdarzenia wyznacza tak zwany podstawowy temat
relacyjny, dotyczący stopnia dopasowania podmiotu do warunków danej
sytuacji; znajomość tematu relacyjnego pozwala na wyjaśnienie i
przewidywanie emocji, która mo\
e być wzbudzona w danej sytuacji; dwie
osoby w tej samej sytuacji zewnętrznej mogą spostrzegać ją zupełnie
odmiennie;
(3) Związek między emocją a znaczeniem relacyjnym jest wrodzony i
specyficzny dla danego gatunku; podobna interpretacja danej relacji przez
kilka osób powoduje doświadczenie takiej samej emocji; proces
powstawania emocji uzale\
niony jest od sposobów radzenia sobie z
zaistniałą sytuacją, co z kolei wpływa na konstruowanie znaczenia
Katarzyna Moczulska 19
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
relacyjnego, a tym samym na dynamikę procesów emocjonalnych; procesy
zaradcze modyfikują prze\
ywane emocje poprzez działania skierowane na
otoczenie lub podmiot, przez zmianę koncentracji uwagi, zmianę sposobu
oceny relacji, a w konsekwencji  znaczenia relacyjnego;
(4) Procesy zaradcze mogą zmienić treść, znak i natę\
enie prze\
ywanej
emocji; procesy te występują powszechnie, mają naturę biologiczną i
kulturową;
(5) Zró\
nicowanie procesów emocjonalnych zale\
y do zró\
nicowania procesu
oceny relacji między jednostką a otoczeniem. Ró\
nice indywidualne w
sposobach interpretacji sytuacji zewnętrznej są uwarunkowane
preferowanymi wartościami kulturowymi, indywidualnym zró\
nicowaniem
osobowości, osobistymi procesami radzenia sobie w trudnych sytuacjach;
" Proces oceny  ocena zdarzenia lub obiektu jest wypadkową rzeczywistych
właściwości środowiska oraz cech osoby dokonującej oceny; jednostka bierze
w ocenie pod uwagę wyselekcjonowane przez siebie aspekty środowiska;
selekcja oparta jest na dominujących u danej osoby celach i motywach;
" Kiedy mówi się o trafności oceny, trzeba wiedzieć, jakie są rzeczywiste
właściwości środowiska: dopiero wtedy mo\
na porównać ocenę z tym, co było
oceniane; dotąd nie udało się znalez
ć zadowalających sposobów określania
właściwości środowiska;
" Na ocenę mają wpływ wcześniejsze reakcje emocjonalne; ocena aktualnej
sytuacji zale\
y do tego, jakie emocje prze\
ywała jednostka wcześniej; emocje
mogą wpływać na selekcjonowanie dostępnych danych i na ich interpretację;
" Składniki oceny pierwotnej:
(1) Ocena adekwatności celu (goal relevance)  stwierdzenie, czy coś jest dla
jednostki szkodliwe lub po\
yteczne;
(2) Ocenę spójności celu ( goal congruence)  stwierdzenie, czy dane
zdarzenie przybli\
a jednostkę do celu, czy te\
oddala;
(3) Ocenę rodzaju zaanga\
owania ego;
" Proces oceny pierwotnej ma charakter motywacyjny i określa, czy emocja w
ogóle się pojawi;
" Proces oceny wtórnej wią\
e się z mo\
liwościami poradzenia sobie w sytuacji
wzbudzającej określone emocje;
" Kryteria oceny wtórnej:
(1) Odpowiedzialność: ustalenie stopnia, w jakim podmiot jest w stanie
kontrolować daną sytuację;
(2) Mo\
liwości określające wybór strategii rozwiązania problemu;
(3) Mo\
liwości określające wybór technik kontroli napięcia emocjonalnego;
(4) Przewidywanie skutków działań podjętych w danej sytuacji;
6. Funkcjonalne ujęcie emocji wg Frijdy:
" Podstawowe aspekty emocji:
(1) Ocena zdarzeń jako istotnych/ nieistotnych, przyjemnych/ nieprzyjemnych;
(2) Wzbudzanie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań i prze\
yć;
" Emocje nale\
y traktować jako mechanizm sygnalizujący, \
e zdarzenie jest
wa\
ne dla interesów jednostki  ułatwia lub utrudnia ich realizację;
Katarzyna Moczulska 20
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Emocje pozytywne sygnalizują, \
e jednostka jest na właściwej drodze do celu,
natomiast emocje negatywne wzbudzane są zdarzeniami interpretowanymi
jako zagra\
ające (niepokój, strach) lub zdarzeniami przeszkadzającymi w
realizacji interesów jednostki (gniew);
" Podstawy klasyfikacji stanów afektywnych:
(1) Charakter relacji między podmiotem a obiektem (intencjonalność 
nieintencjonalność);
(2) Temporalna natura danego stanu, procesu czy cechy;
Zgodnie z wyró\
nionymi kryteriami, mo\
na wyodrębnić: afekt, emocje, nastroje, sentymenty,
epizody emocjonalne i cechy osobowości;
" Afekt  prymarne doznanie przyjemności/ nieprzyjemności;
" Epizody emocjonalne  skierowane na konkretny obiekt, trwające dłu\
szy
czas; w trakcie trwania epizodu natę\
enie emocji nie jest stałe, lecz ulega
fluktuacjom; mogą mieć charakter sekwencyjnie prze\
ywanych emocji lub
przybierać postać doświadczeń emocjonalnych, składających się ze
sprzecznych emocji;
" Cechy dyspozycyjne  skłonność do reagowania przez tego samego człowieka
zbli\
onymi emocjami na ten sam obiekt w ró\
nych momentach oraz
zró\
nicowanie indywidualne reakcji ró\
nych ludzi na ten sam obiekt w tym
samym momencie;
" Sentymenty  np. miłość, nienawiść; struktura: poznawcza skłonność do
oceniania obiektu w określony sposób i potencjalne motywacje aktywizowane
przez pojawienie się obiektu uczuć lub myślenie o nim;
" Osobowościowe dyspozycje emocjonalne  skłonność do nasilonego
oceniania zdarzeń w sposób charakterystyczny dla ró\
nych emocji, np. u osób
strachliwych będzie to skłonność do interpretowania nowych lub
niejednoznacznych sytuacji jako zagra\
ających;
PRAWA EMOCJI:
(1) Prawo znaczenia sytuacyjnego:  konstytucja emocji :
" Emocje powstają jako odpowiedzi na struktury znaczeniowe danych sytuacji;
" Zdarzenia, które spełniają czyjeś dą\
enia lub obiecują je spełnić, są z
ródłem
pozytywnych emocji;
" Zdarzenia przynoszące szkodę lub zagra\
ające czyimś interesom prowadzą do
negatywnych emocji;
(2) Prawo zaanga\
owania:
" Emocje powstają w odpowiedzi na zdarzenia, które są wa\
ne dla celów,
motywów czy zaanga\
owań danej osoby;
" Zaanga\
owanie nadaje jakiemuś konkretnemu zdarzeniu jego emocjonalne
znaczenie; znak emocji, jej natę\
enie i rodzaj informują o tym, jakiego typu
relacja występuje między podmiotami i sytuacją;
(3) Prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości:
" Emocje są wywoływane przez zdarzenia uwa\
ane za rzeczywiste, a ich
intensywność odpowiada temu, do jakiego stopnia są za takie uwa\
ane;
rzeczywistość oznacza tu bezpośrednie odczuwanie właściwości bodz
ca;
" Bodz
ce odbierane jako rzeczywiste obejmują:
a) Bezwarunkowe bodz
ce afektywne  ból, bodz
ce nieoczekiwane i nagłe
oraz zauwa\
ane zachowania ekspresyjne;
b) Bodz
ce zmysłowe  silnie związane z bodz
cami bezwarunkowymi;
Katarzyna Moczulska 21
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
c) Zdarzenia wskazujące na nieskuteczność działań  ze względu na to, \
e
poszczególne rodzaje gotowości do działania są biologicznymi
dyspozycjami, potrzebującymi bodz
ców zmysłowych jako
bezwarunkowych czynników wyzwalających;
(4) Prawo zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego:
" Emocje powstają wskutek aktualnych lub oczekiwanych zmian w korzystnych
bądz
niekorzystnych warunkach;
" Im większa jest zmiana, tym silniejsza emocja po niej następuje;
" Układem odniesienia dla emocji powstających zgodnie z tym prawem jest
poziom adaptacji oraz wizje przyszłości;
(5) Prawo hedonistycznej asymetrii:
" Przyjemność jest zawsze zale\
na od zmiany i zanika wraz z ciągłością
zaspokojenia;
" Przykrość mo\
e się utrzymywać na stałe w ciągle trwających złych warunkach;
" Przywyka się do zdarzeń, które kiedyś zachwycały i przynosiły radość, ale nie
przywyka się do zdarzeń wywołujących emocje negatywne;
(6) Prawo zachowania emocjonalnego momentu:
" Zdarzenia emocjonalne zachowują swą siłę wywoływania emocji na czas
nieokreślony, chyba \
e spotkają się z przeciwdziałaniem innych,
powtarzających się zdarzeń, które mogą spowodować wygaszenie tamtych lub
przyzwyczajenie się do nich;
" Prawo to odnosi się do trwałości śladów pamięciowych, związanych z
doświadczaniem emocji; zgodnie z nim, siła urazowych doświadczeń nigdy nie
słabnie (patrz prawo nr 5), mo\
e jedynie ulec zamalowaniu (overwritten);
" Emocjonalne doświadczenia mają tendencję do zachowania swojej świe\
ości 
są równie dotkliwe i wyraziste jak w pierwotnej sytuacji; dawne cierpienia nie
bledną i nie znikają, tyle tylko, \
e odnoszą się do przeszłości;
(7) Prawo zamknięcia się w sobie:
" Emocje wykazują skłonność do zamknięcia się przed sądami o względności
bodz
ca, który je spowodował i przed wymaganiami celów innych ni\
ich
własny;
" Rozwinięty proces emocjonalny wykazuje tendencję do absolutyzacji 
myślenie i zachowanie jednostki podporządkowane jest dominującemu
stanowi;
(8) Prawo zwa\
ania na konsekwencje:
" Ka\
dy emocjonalny impuls powoduje impuls wtórny, który zmierza do
zmodyfikowania tamtego zgodnie z przewidywanymi konsekwencjami;
" Tendencja do wywa\
ania czy hamowania reakcji emocjonalnych, to jest
kontrola emocji, zawsze towarzyszy procesom emocjonalnym;
(9) Prawo minimalnego obcią\
enia:
" Ilekroć mo\
na ocenić sytuację na więcej ni\
jeden ze sposobów, pojawia się
skłonność do takiego jej ujmowania, które minimalizuje obcią\
enie
emocjonalne;
" Negatywne obcią\
enie emocjonalne odnosi się do stopnia, w jakim dana
sytuacja jest przykra i trudna do zniesienia;
" Ofiara gwałtu, przypisując sobie odpowiedzialność za to, co się stało,
doświadcza poczucia winy zamiast poczucia bezgranicznej krzywdy i
Katarzyna Moczulska 22
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
rozpaczy; ucieczka od rzeczywistości jest czasem mniejszym kosztem
adaptacyjnym ni\
stawianie czoła wyzwaniom;
(10) Prawo maksymalnego zysku:
" Ilekroć mo\
na ocenić sytuację na wiele sposobów, tylekroć pojawia się
tendencja do ujmowania jej w sposób maksymalizujący emocjonalny zysk.
7. Koncepcja psychicznej reprezentacji emocji:
a) Cechy poznawczej natury emocji:
" Emocje występują wewnątrz człowieka i stanowią część systemu
odpowiedzialnego za tworzenie reprezentacji; są zjawiskami częściowo
subiektywnymi;
" Emocje są zawsze skierowane na kogoś lub na coś;
" Emocje zmieniają się w czasie; zmiany te występują zarówno w krótkiej jak i
w długiej perspektywie czasowej;
" Emocje wpływają na zachowanie, które zwrotnie mo\
e zmieniać ich siłę oraz
jakość; zachowanie mo\
e rozładowywać emocje, ale mo\
e te\
prowadzić do
wzrostu ich intensywności;
" Powstanie reprezentacji emocji na wy\
szym poziomie kodowania, mo\
e
zwrotnie spowodować zmianę reprezentacji danej emocji na poziomach
ni\
szych oraz reinterpretację znaczenia; rodzaj powstałej reprezentacji określa
charakter zmiany emocji;
b) Psychiczna reprezentacja emocji:
" Tworzona jest w ró\
nych, wzajemnie ze sobą powiązanych kodach i w ka\
dym
z nich mo\
e być ujawniony inny aspekt emocji;
" Pewna postać reprezentacji mo\
e zostać ujawniona w innej;
(1) Kod obrazowy:
" Reprezentacja emocji najpierw jest tworzona w kodzie obrazowym  tego typu
reprezentacja powstaje bezpośrednio po urodzeniu; noworodki potrafią
rejestrować wyrazy mimiczne innych osób oraz je naśladować;
" W kodzie obrazowym są aktywizowane, rejestrowane lub generowane
informacje na temat wyrazów mimicznych, pantomimiki; pobudzenia
fizjologicznego, obejmującego zarówno AUN jak i pobudzenie gruczołów
wydzielania wewnętrznego, oraz informacje na temat obiektów wywołujących
emocje;
" W wyniku kodowania obrazowego powstają bardzo proste reprezentacje
skryptopodobne, wypełnione zindywidualizowaną treścią emocjonalną, które
w toku rozwoju mogą przybierać postać zło\
onych skryptów;
(2) Kod werbalny:
" W póz
niejszych fazach rozwoju, dzięki opanowaniu mowy, reprezentacja
emocji tworzona jest w kodzie werbalnym  emocje uzyskują swoje werbalne
etykiety;
" Etykieta ta pełni głównie funkcje oznaczające, tzn. z olbrzymiej liczby zmian
pojawiających się w organizmie pozwala wyodrębnić pewną grupę tworzącą
spójną całość;
" Po pewnym czasie same słowa mogą stać się z
ródłem emocji;
" Ekspresja na tym poziomie polega na podaniu nazwy emocji;
Katarzyna Moczulska 23
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
(3) Kod abstrakcyjny:
" Kiedy język staje się narzędziem operacji intelektualnych, pojawia się
najwy\
sza forma  reprezentacja rejestrowana w kodzie abstrakcyjnym, która
jest najbogatsza i najogólniejsza;
" Na tym poziomie emocja staje się pojęciem, zawierającym wiedzę na temat
pochodzenia danego stanu wewnętrznego, układu czynników sytuacyjnych
odpowiedzialnych za pojawienie się tego stanu lub związków tego stanu z
innymi stanami;
" Ekspresja na tym poziomie mo\
e polegać na pisaniu wierszy, komponowaniu
muzyki, czy posługiwaniu się metaforą;
c) Rekodowanie i jego rola w poznawaniu emocji:
" Reprezentacja emocji ma wieloczłonowy charakter;
" Dla poznania emocji kluczowe znaczenie mają procesy przechodzenia między
poszczególnymi elementami reprezentacji; dzięki tym procesom staje się ona
bogatsza, a wypadku utraty informacji na temat jednego z aspektów emocji 
brakujące dane mogą zostać zrekonstruowane z aspektów pozostałych;
" Procesy rekodowania mają charakter dwukierunkowy;
(1) Przejścia między kodem obrazowym i werbalnym:
" Werbalizacja  wią\
e się z opanowaniem języka przez dziecko, które dzięki
temu uczy się słownika emocjonalnego (nazw emocji) oraz sposobów
werbalnego komunikowania emocji;
" Wizualizacja  pojawia się po opanowaniu języka; dzięki niej człowiek potrafi
przekształcić werbalna reprezentację emocji w reprezentację obrazową; jest
procesem intencjonalnym i umo\
liwia wygenerowanie z nazwy emocji
ró\
nych aspektów reprezentacji obrazowych, takich jak wyobra\
enie
przedmiotu emocji, wyobra\
enie pobudzenia fizjologicznego (które mo\
e
przekształcić się w rzeczywiste pobudzenie);
(2) Przejścia między kodem abstrakcyjnym i werbalnym:
" Semantyzacja  lokowanie nazwy emocji w siatce pojęć stanowiących
potoczną teorię emocji; w jej skład wchodzą twierdzenia dotyczące czynników
sprawczych emocji, wpływu emocji na zachowanie czy specyficznych dla
danej emocji technik kontroli bądz
aktywizacji; teorie te umo\
liwiają
rozumienie własnych emocji, wymaga ono jednak uprzedniego prze\
ycia
emocji, a nie tylko posiadania o nich deklaratywnej wiedzy;
" Desemantyzacja  umo\
liwia zmianę lub weryfikację znaczenia danej
sekwencji zdarzeń emocjonalnych/ zakresu doświadczenia emocjonalnego
podmiotu; jest proces zmiany  zakotwiczeń ;
(3) Przejścia między kodem obrazowym i abstrakcyjnym:
" Symbolizacja  przejście od kodu obrazowego do abstrakcyjnego; tworzenie
metafor, poezji, dzieł plastycznych, oddających stany emocjonalne twórcy;
umo\
liwiają tworzenie zindywidualizowanych konwencji komunikacyjnych,
które są zrozumiałe tylko dla wybranych;
" Desymbolizacja  zdolność do interpretowania komunikatów symbolicznych
w ramach kodu obrazowego, oraz wra\
liwość na metafory/symbole; np.
wzruszenie podczas słuchania muzyki, oglądania filmu; występuje równie\

przy interpretacji własnego funkcjonowania psychicznego  dzięki niemu
jednostka potrafi zrozumieć, dlaczego pewne myśli, wspomnienia i inne
Katarzyna Moczulska 24
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
zjawiska psychiczne wywołują u niej silną reakcję na poziomie kodów
obrazowych;
d) Rozwój reprezentacji emocji:
" Kod obrazowy: u dziecka bodziec uruchamiający kodowanie obrazowe jest
bodz
cem o znaczeniu zaprogramowanym biologicznie, natomiast u dorosłych
dołącza się jeszcze znaczenie oparte na uczeniu się;
" Kod werbalny: u dziecka mamy do czynienia z prostym przyporządkowaniem
nazwy stanowi, którego aktualnie doświadcza; u dorosłego występuje
dodatkowo odwołanie do tego, co było przedtem i do zmiany, jaka się w tym
momencie dokonuje;
" Kod abstrakcyjny: potoczna teoria radości dziecka jest bardzo prosta, natomiast
u dorosłego jest bardziej skomplikowana;
" W miarę jak przechodzimy do reprezentacji znajdujących się nad reprezentacją
bazową, procesy rekodowania stają się coraz łatwiejsze; w poszczególnych
typach kodów zarejestrowane zostają coraz większe ilości informacji 
umo\
liwiają one znajdowanie bogatszych, alternatywnych połączeń pomiędzy
poszczególnymi typami kodów;
" Stany typu peak experience (Maslow) / doznanie flow (Csikszentmihalyi) 
stan, w którym kody obrazowe, werbalne i abstrakcyjne łączą się w jedno;
człowiek znajduje się wówczas we szczególnym stanie psychicznym,
dostrzega cechy i zjawiska, których inni nie widzą, ma poczucie łączności z
kosmosem, a równocześnie wypełnia go niepowtarzalny stan emocjonalny;
" Czynniki warunkujące przechodzenie od bazowej reprezentacji emocji do
coraz wy\
szych poziomów:
(1) Związane z rozwojem poznawczym: coraz to większe zdolności
pamięciowe, zdolności do gospodarowania zasobami uwagi oraz zdolność
do myślenia abstrakcyjnego;
(2) Związane z motywacją jednostki: układ podstawowych potrzeb; motywacja
epistemiczna faza rozmra\
ania epistemicznego: ludzie rozluz
niają swoje
struktury poznawcze, przygotowując się do odebrana nowych informacji,
tworzenia nowych struktur wiedzy lub modyfikowanie ju\
istniejących;
faza zamra\
ania epistemicznego: uporządkowanie odebranych danych,
utrwalenie istniejących struktur; bezrefleksyjne przetwarzanie informacji;
KODY ABSTRAKCYJNE
Symbolizacja Semantyzacja
Desymbolizacja Desemantyzacja
KODY OBRAZOWE KODY WERBALNE
Werbalizacja
Wizualizacja
Katarzyna Moczulska 25
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
ROZWÓJ REPREZENTACJI EMOCJI:
Kod abstrakcyjny
Kod obrazowy Kod werbalny
MOTYWACJA W NAJWAśNIEJSZYCH
SYTSTEMACH TEORETYCZNYCH
Wiesław A
ukaszewski
1. Motywacja:
" Motywacja  wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie,
ukierunkowanie, podtrzymywanie i zakończenie zachowania; są to zarówno
mechanizmy zachowań prostych jak i zło\
onych, wewnętrznych i
zewnętrznych, afektywnych i poznawczych;
2. Ewolucyjne podejście do motywacji  etologia i socjobiologia:
a) Nurt etologiczny:
" Konrad Lorenz, Nikolas Tinbergen, Irenaus Eibl  Eibesfeldt;
" Motywacja w etologii  gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca
zachowania (fixed action pattern);
" Instynkt  biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania oraz
znajdujący się w zapleczu zachowania mechanizm energetyczny;
" Wrodzony mechanizm wyzwalający  niewymagający uczenia się bodziec
lub zespół bodz
ców, stanowiących konieczny i wystarczający warunek
wystąpienia zachowania instynktownego;
" Instynkty mają strukturę hierarchiczną;
" Etapy aktywności sterowania instynktem:
(1) Narastanie instynktu;
(2) Etap apetytywny  charakteryzujący się niespecyficznym i specyficznym
pobudzeniem organizmu;
(3) Etap konsumacyjny  zachowania spełniające, kończące się
rozładowaniem instynktu;
" Sam instynkt, nawet najsilniejszy, nie wystarcza do uruchomienia zachowania
ukierunkowanego; decydujące znaczenie mają wrodzone mechanizmy
wyzwalające i bodz
ce wyzwalające (np. kształt, barwa, zapach, kierunek
ruchu);
" Aktywność jałowa (vacuum activity) działający instynkt jest bardzo silny, a
brak jest bodz
ców wyzwalających; ukierunkowana na rozładowanie instynktu
(np. kopulacyjne ruchy bez partnera);
" Zasada podwójnej kwantyfikacji (Lorenz)  uruchomienie zachowania jest
interakcyjnym efektem działania dwóch czynników: siły działającego popędu i
siły bodz
ca wyzwalającego; przy bardzo silnym popędzie do uruchomienia
Katarzyna Moczulska 26
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
zachowania wystarczy słaby bodziec wyzwalający, a przy bardzo słabym
popędzie niezbędny jest silny bodziec (model hydrauliczny);
b) Nurt socjobiologiczny:
" Podstawowym motywem rządzącym wszelkimi zachowaniami
organizmów \
ywych jest tendencja do rozpowszechniania własnych
genów;
" W koncepcji motywacje najwa\
niejszymi czynnikami są tu: okazja do
rozpowszechnienia własnych genów i dobór partnera;
3. Psychodynamiczna teoria motywacji:
a) Freud:
" Podstawowe zało\
enia:
(1) Wszelkie zachowania są zdeterminowane;
(2) y
ródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna;
(3) Zachowaniem rządzą wrodzone instynkty (popędy)  \
ycia, seksualny,
podtrzymania \
ycia (prze\
ycia);
(4) Motywy ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy, świadomość
nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu zachowania;
" Teoria psychodynamiczna jest teorią redukcji napięcia związanego z
działaniem popędów;
" Charakterystyka popędów:
(1) y
ródło popędów  stany organizmu, procesy metaboliczne, inne formy
kumulacji energii, stałe lub odnawialne;
(2) Impet popędu  strona energetyczna popędu, wielkość działającego
napięcia, wielkość deficytu jakiegoś dobra;
(3) Zaspokojenie (ukierunkowanie) popędu  usunięcie nieprzyjemnego
napięcia lub innej wewnętrznej stymulacji uruchamiającej aktywność;
(4) Przedmiot popędu  mo\
e to być ka\
dy stan organizmu lub ka\
dy obiekt,
który redukuje napięcie i powoduje zaspokojenie działającego popędu;
przedmioty popędu mogą zmieniać się w czasie  w następstwie
dojrzewania lub w następstwie uczenia się;
" Podstawowym popędem organizującym zachowanie człowieka jest libido 
popęd seksualny;
b) Nurt kulturowy:
" K. Horney: postulowała istnienie dwóch mechanizmów motywacyjnych:
potrzebę bezpieczeństwa i wyidealizowanego obrazu własnej doskonałości (
JA idealnego);
" E. Fromm: jego zdaniem najwa\
niejszym mechanizmem motywacyjnym jest
dą\
enie do integralności własnej osoby przezwycię\
anie czynników
zewnętrznych, ograniczających lub udaremniających integralność JA, jest
decydującą siłą napędową ludzkiego działania;
" H. Sulivan: postuluje dwa mechanizmy motywacyjne: potrzebę przyjemności
oraz potrzebę bezpieczeństwa;
4. Behawiorystyczna teoria motywacji:
" Siłę motywacji i jej ukierunkowanie ocenia się post hoc  po liczbie prób, po
wielkości wło\
onego wysiłku, po rodzaju uzyskanych wzmocnień;
Katarzyna Moczulska 27
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Podstawowe pojęcia w behawiorystycznej teorii motywacji: popęd (drive)
przynęta/ pobudka (incentive) oraz wzmocnienie (reinforcement);
" Popęd  pojmowany jest obiektywnie jako wielkość deficytu jakiegoś
wa\
nego dla organizmu czynnika pozytywnego lub jako siła oddziaływania
czynnika negatywnego, np. liczba godzin bez pokarmu i picia, długotrwałość
deprywacji seksualnej, etc.; niektóre popędy nie wymagają uczenia się (popędy
pierwotne  np. głód), inne natomiast są wynikiem uczenia się ( popędy wtórne
 np. zapotrzebowanie na u\
ywki); działanie popędu polega na uruchamianiu i
zwiększaniu przykrego napięcia, oraz często na uruchomieniu równie\

czynności eksploracyjnych; popęd to po prostu niepokój pojawiający się w
organizmie i uruchamiający czynności ukierunkowane na usunięcie tego
niepokoju;
" Pobudka (przynęta)  obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub
zmniejszania wielkości popędu; nie ka\
dy obiekt będący pobudką jest nią w
takim samym stopniu; pobudka ma dwoisty charakter: w pewnych warunkach
zastępuje lub uruchamia popęd ale zarazem mo\
e być czynnikiem
redukującym popęd;
" Wzmocnienie  ka\
dy obiekt lub ka\
dy stan rzeczy, który zwiększa
prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego
bodz
ca (pobudki lub/i popędu); pobudka w pewnych warunkach jest
wzmocnieniem lub dostarcza wzmocnienia; wielkość wzmocnienia, odstęp
czasowy między reakcją a wzmocnieniem, częstość wzmocnień oraz ich
regularność decydują o prawdopodobieństwie wykonywania reakcji;
" Gotowość do wykonywania pewnych zachowań rośnie wraz z:
(1) Wielkością nagrody (wielkością zredukowanego popędu)
(2) Częstością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę ponawiania
nagrody jej wartość wzmacniająca stopniowo maleje;
(3) Regularnością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę przedłu\
ania się
serii regularnych nagród wartość wzmacniająca kolejnych nagród jest
coraz mniejsza;
" C. Hull: motywacja ma swoje z
ródła w darwinowskiej walce o byt; do
prze\
ycia są niezbędne pewne obiekty (pokarm, woda) oraz pewne
umiejętności zdobywania tych obiektów (atak, ucieczka, zapamiętywanie
miejsc); deficyt obiektów pozytywnych lub nadmiar obiektów negatywnych 
wa\
nych dla przetrwania  uruchamia popęd; wskaz
nikiem działającego
popędu jest intensywność zachowania;
" Ka\
da forma deprywacji lub zagro\
enia powoduje powstanie ogólnego popędu
( D  drive), mającego decydujące znaczenie w uruchamianiu zachowania.
Drugim czynnikiem kształtującym zachowanie w danej sytuacji jest wykonanie
 umiejętność redukowania popędu sHr, co w istocie jest oznaczeniem nawyku
( H  habit). O motywacji określonego zachowania, czyli potencjale
pobudzeniowym (sEr  exitatory potencial), wnioskujemy na podstawie:
sEr = sHr x D
5. Humanistyczna teoria motywacji:
" Abraham Maslow
" Zakłada obecność dwóch mechanizmów motywacyjnych: potrzeb niedoboru (
D-needs) oraz potrzeb wzrostu ( B-needs);
Katarzyna Moczulska 28
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Potrzeby D są uło\
one hierarchicznie;
" Pierwotne potrzeby fizjologiczne  powietrze, pokarm, woda, sen, seks; są w
swym działaniu kategoryczne; ich deprywacja koncentruje uwagę i działania
organizmu na ich zaspokojeniu;
" Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych uruchamia nowe potrzeby  potrzeby
bezpieczeństwa; z
ródłem ich deprywacji jest brak stabilności w otoczeniu,
chaos, konflikty społeczne, deficyty ekonomiczne;
" Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa otwiera drogę
następnym potrzebom  miłości i przynale\
ności; objawami wskazującymi na
ich deprywację są; poczucie uprzedmiotowienia, deficyt uczuć, poczucie
alienacji, samotność;
" Zaspokojenie tych trzech grup potrzeb umo\
liwia koncentrację uwagi na
potrzebie szacunku; wzbudzana przez niską ocenę ze strony innych, niską
pozycję społeczną, poczucie braku sił, osiągnięć, kompetencji, presti\
u, złą
reputację;
" Zaspokojenie potrzeb ni\
szego rzędu uruchamia poziom najwy\
szy: poziom
potrzeb samourzeczywistniania ( B); czyli potrzeby poznawcze, potrzeba
wiedzy, rozumienia świata; niemo\
ność samo aktualizacji, pociąga za sobą
szereg zachowań  metapatologicznych ;
" Samoaktualizacja jest mechanizmem stawania się sobą   jest to czysta radość
tworzenia, ekspresja samego siebie, osiąganie człowieczeństwa;
" Rozró\
nienie między motywacją opartą na konieczność (muszę) a motywacją
opartą na wyborze (chcę);
" Wszystkie potrzeby domagają się zaspokojenia, ale im ni\
szy poziom, tym jest
on wa\
niejszy i bardziej podstawowy;
6. Poznawcze koncepcje motywacji:
" Dotyczy wszystkich organizmów \
ywych wyposa\
onych w mechanizmy
przetwarzania informacji;
" Konsekwencje deprywacji sensorycznej: zaburzenia percepcji, zaburzenia
procesów myślowych, pamięci, prze\
ywanie halucynacji, snów na jawie,
prze\
ywanie negatywnego napięcia, a niekiedy bardzo silnych lęków;
" Berlyne: zachowania eksploracyjne uruchamiane są przez takie cechy
informacji jak: nowość, zmiana, dziwność, niezgodność, wieloznaczność,
niewyraz
ność czyli obecność niepewności i konfliktu;
a) Teoria dysonansu poznawczego (Festinger):
" Ludzie gromadzą dane poznawcze (cognitions), które stanowią jakiś fragment
całej wiedzy;
" Dane te mogą być przedmiotem porównywania z sobą;
" Wynikiem porównywania danych poznawczych mo\
e być ustalenie jednaj z 3
relacji między nimi: konsonansu, dysonansu lub braku związku;
" Brak związku między danymi poznawczymi jest motywacyjnie obojętny, nie
ma \
adnego powiązania z motywacją ukierunkowanego zachowania;
" Konsonans  gdy z treści jednego elementu poznawczego wynika treść
drugiego; jest stanem pozytywnym, zatem jednostka jest zainteresowana
podtrzymywaniem/ przywracaniem go;
Katarzyna Moczulska 29
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Dysonans  gdy z treści jednego elementu poznawczego wynika
psychologiczne przeciwstawienie lub zaprzeczenie drugiego; jest stanem
przykrym i uruchamia działania zmierzające do usunięcia sprzeczności;
" Wielkość dysonansu/konsonansu  dysonans/konsonans jest tym większy, im
wa\
niejsze są dane poznawcze pozostające w związku więc wielkość ta nie
zale\
y od wielkości rozbie\
ność, ale od wa\
ności danych poznawczych;
7. Topologiczna koncepcja motywacji:
" Kurt Lewin;
" Akcentuje dynamikę zjawisk psychicznych i ich znaczną zmienność w czasie
oraz ich systemowy charakter;
" Koncepcja przestrzeni \
yciowej (life space)  przestrzeń (pole
psychologiczne) tworzy człowiek i jego środowisko jako całość; wyznacza
zachowanie; jest całością ustrukturowaną, zło\
oną z pewnej liczby obszarów
oddzielonych od siebie wyrazistymi granicami;
" Takimi obszarami mogą być określone zachowania, przynale\
ność społeczna,
obraz samego siebie, inni ludzie, wa\
ne stany rzeczy, etc.
" Czynnikiem uruchamiającym zachowania są siły działające w polu
psychologicznym; są one traktowane jak wektory  mają punkt przyło\
enia,
kierunek oraz intensywność;
" Siły psychologiczne (napięcia) mogą mieć swe z
ródła wewnątrz jednostki
(wynikając np. z jej potrzeb), lub zewnątrz (rezultat warunków oddziałujących
na jednostkę, formułowane wobec niej wymagania i oczekiwania);
" Efekt Ziegarnik  polega na lepszym pamiętaniu zadań niedokończonych;
" Efekt Owsiankiny  polega na spontanicznej tendencji do dokończania
rozpoczętych i przerwanych zadań;
" Siły psychologiczne charakteryzują się tak\
e walencją (valence) pozytywną lub
negatywną, co oznacza, \
e wywołują propulsję (dą\
enie) lub repulsję
(unikanie);
8. Systematyzacja:
MODELE
HOMEOSTATYCZNY PODNIETOWY POZNAWCZY HUMANISTYCZNY
y
ródłem motywacji jest y
ródłem y
ródłem y
ródło zachowań jest
zaburzenie homeostazy motywacji motywacji wewnętrzne
organizmu zachowania jest zachowania jest
bodziec przetwarzanie
informacji
Teorie ewolucyjne Teoria Teoria Teoria
behawiorystyczna poznawcza humanistyczna
Teoria Teoria
psychodynamiczna topologiczna
MECHANIZMY LEś
CE U PODSTAW MOTYWACJI
Katarzyna Moczulska 30
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
Wiesław A
ukaszewski i Dariusz Doliński
1. Procesy afektywne jako mechanizm motywacyjny:
a) Pobudzenie emocjonalne jako determinanta efektywności funkcjonowania
organizmu:
" Pobudzenie emocjonalne  chwilowy stan organizmu, charakteryzujący
się energetyzacją somatyczną i zmianami świadomości, polegającymi na
zwę\
eniu jej pola;
- regulowane przez siatkowaty układ aktywizujący i AUN;
- wprowadza organizm w stan ułatwiający przejawianie zachowań
adaptacyjnych w warunkach zwiększonych wymagań, stawianych mu
przez środowisko/ samego siebie;
" Hebb: zarówno niski, jak i wysoki poziom pobudzenia nie sprzyja
efektywnemu funkcjonowaniu, jest ono natomiast optymalne przy średnim
pobudzeniu;
" Teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania ( psychological reversal):
istnieją 2 poziomy pobudzenia, optymalne dla efektywności
funkcjonowania  który z nich będzie w danej sytuacji korzystny, zale\
y
od przyjętej przez podmiot orientacji (stanów meta motywacyjnych) wobec
zewnętrznej rzeczywistości:
- stan teliczny  gdy człowiek ukierunkowany jest na realizację
określonego celu odczuwanie zobowiązania do podejmowania i
kontynuowania działań nastawionych na jego osiągnięcie; uwaga
skoncentrowana na celu i własnych działaniach; uczucie satysfakcji wią\
e
się z konstatacją zbli\
ania się do celu lub jego osiągnięcia;
W tym stanie podmiot funkcjonuje lepiej, jeśli poziom pobudzenia nie jest
zbyt wysoki  silne pobudzenie prowadzi bowiem do ograniczenia
mo\
liwości przetwarzania informacji.
- stan parateliczny  nastawienie na samą aktywność, a nie na jej
instrumentalny wobec celu charakter uwagę pochłania działanie, które
samo w sobie jest anga\
ujące i satysfakcjonujące.
W tym stanie podmiot funkcjonuje tym lepiej, im wy\
szy jest poziom
pobudzenia  odczuwa wówczas przyjemny stan podniecenia i funkcjonuje
szybko i sprawnie; przy niskim pobudzeniu odczuwałby znudzenie;
" Prawa Yerkesa i Dodsona:
Katarzyna Moczulska 31
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
(1) W miarę wzrostu intensywności pobudzenia czynność wykonywana jest do
określonego poziomu krytycznego coraz lepiej, po czym zaczyna pogarszać
się a\
do całkowitej dezorganizacji.
(2) Wspomniany poziom krytyczny jest ni\
szy dla zadań trudnych ni\
dla
łatwych.
b) Emocja
jako generator programu działania i jako informacja:
" Poszczególne emocje uruchamiają odpowiadające im programy działania;
" Emocje  przełączają naszą uwagę na kwestie, które są w danym momencie
wa\
ne, a odsuwa ją od problemów mniej istotnych/pilnych. Stanowią dla
podmiotu wskazówkę, \
e coś istotnego dzieje się aktualnie w jego
zewnętrznym środowisku/ ciele/ systemie poznawczym;
" Motyw  uświadomienie celu i programu, umo\
liwiające danej osobie podjęcie
określonej czynności;
" Odczuwane emocje pełnią funkcję detektora tego, co jest zdecydowanie dobre i
zdecydowanie złe  stają się filtrem informacyjnym;
" Emocje i nastroje mogą być tak\
e informacjami, \
e jednostka zbli\
a się do
osiągnięcia celu albo \
e ju\
go osiągnął (pozytywne stany afektywne), bądz
te\

\
e tak się nie dzieje (stany negatywne).
2. Procesy poznawcze jako mechanizm motywacyjny:
" Ciekawość  reakcja na zmianę (nowość); pewna gotowość reagowania na
wszelkie zmiany i innowacje; preferencja nowości;
" Oczekiwania: sytuacje, rozpatrywane z perspektywy podmiotu, podzielić
mo\
na na losowe, które w \
adnym stopniu nie zale\
ą od naszego działania,
oraz sprawnościowe, kiedy efekty zale\
ą od naszego działania; w sytuacjach
losowych mo\
na mówić jedynie o przewidywaniach, natomiast tylko przy
Katarzyna Moczulska 32
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
sytuacjach sprawnościowych mo\
na mówić o oczekiwaniach; poziom
oczekiwań pozostaje w pozytywnym związku z motywacją do realizacji
zało\
onego wyniku im wy\
sze oczekiwania, tym wy\
sza motywacja, tym
lepsze osiągnięte wyniki i tym wy\
sza satysfakcja z osiągniętego rezultatu;
" Aspiracje: o ile oczekiwania są sądem na temat wyniku jaki będzie, to
aspiracje są sądem na temat wyniku upragnionego/ po\
ądanego;
-marzenia  nie muszą zakładać \
adnych działań własnych;
- aspiracje  zakładają własne działanie;
- uruchamiają motywację wtedy gdy dotyczy to sytuacji sprawnościowych oraz
gdy wyobra\
enia zostaną przekształcone w cele działania;
" Defensywny pesymizm  nierealistycznie niska ocena szans na osiągnięcie
sukcesu i  w konsekwencji  inwestowanie w zadanie większego wysiłku;
a) Teoria dysonansu poznawczego:
" Ka\
da sytuacja, w której występuje niezgodność między danymi
poznawczymi, jest z
ródłem przykrości;
" Przykrość ta jest tym większa i tym większa pojawia się tendencja do usunięcia
jej z
ródła, im: większa jest niezgodność, im wa\
niejsze są dane poznawcze
pozostające w niezgodności oraz im trudniejsza do usunięcia, a więc im dłu\
ej
trwająca jest niezgodność;
" Rodzaje niezgodności:
(1) Niezgodność między dwiema informacjami napływającymi ( np.
wzajemnie wykluczające się wypowiedzi dwóch osób);
(2) Niezgodność między informacjami stanowiącymi element struktury
poznawczej ( np. przekonaniami) a informacjami napływającymi z
otoczenia;
(3) Niezgodność między dwiema ró\
nymi informacjami stanowiącymi
składniki struktury poznawczej, np. między dwiema myślami;
" W pewnych warunkach motywacja mo\
e być uruchamiana przez samą
niezgodność, natomiast w innych warunkach potrzebne jest zaanga\
owanie JA;
" Przy niezgodności bardzo małej mo\
na oczekiwać aktywności orientacyjnej,
eksploracyjnej i ewentualnie tolerowania niezgodności;
" Gdy niezgodność jest większa ( średnia) mo\
na oczekiwać aktywnych form jej
usuwania, szczególnie przez obronę własnych przekonań czy sądów;
" Du\
a niezgodność sprawia, \
e niezbędna staje się akomodacja własnych
struktur, ich zmiana i uległość wobec informacji napływających;
3. Motywacja w przebiegu zachowania:
a) Uruchomienie zachowania:
" Model Atkinsona&McClellanda: tendencja do podjęcia działania jest tym
silniejsza, im większa jest subiektywnie oszacowana wartość celu; wartość
celu maleje wraz ze wzrostem prawdopodobieństwa jego osiągnięcia
przy bardzo niskich i bardzo wysokich prawdopodobieństwach motywacja
jest niska;
" Model Pintrich&DeGroot: motywacja jest tym silniejsza, im więcej wart
jest wynik, jaki ma zostać osiągnięty, im większe są osobiste mo\
liwości
podmiotu, zapewniające mu wykonanie działań przynoszących wynik i im
silniejsze są emocje związane z wynikiem i z działaniem;
" Model Heckhausen&Kuhl: zakładali czteroelementowy model czynników
uruchamiających działanie  wartość zakładanych wyników, oczekiwania,
Katarzyna Moczulska 33
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
odpowiedniość między celem a mo\
liwościami jednostki oraz pobudzenie
emocjonalne;
" Model OTIUM (opportunity, time, importance, urgency, means):
pragnienie osiągnięcia celu przekształca się w intencję, wtedy gdy
jednostka ocenia, \
e istnieją odpowiednie warunki do jego osiągnięcia
(okazja), gdy szacuje, \
e dysponuje czasem niezbędnym do jego
osiągnięcia (czas), gdy ocenia cel jako wa\
ny, kiedy pojawia się presja i
gdy podmiot dysponuje niezbędnymi środkami do realizacji celu;
b) Podtrzymanie aktywności i wytrwałość:
" Fazy działania ( P. Gollwitzer):
(1) Faza przeddecyzyjna  dokonuje się wyboru pomiędzy pragnieniami;
faza ta kończy się decyzją;
(2) Faza przeddziałaniowa  planowanie zachowania (kiedy, gdzie, jak i
jaki czas jest do dyspozycji); faza ta kończy się sformułowaniem planu;
(3) Faza wykonaniowa  zaczyna się wraz z początkiem realizacji planu, a
kończy obserwacją konsekwencji;
(4) Faza podziałaniowa  ewaluacja wyniku
" Podtrzymywanie działań dotyczy fazy wykonaniowej;
" Jednym z mechanizmów wytrwałości i podtrzymywania aktywności muszą
być zabiegi związane z gratyfikacjami  techniki radzenia sobie z
pokusami i podtrzymywania zdolności do odraczania gratyfikacji;
" Mishen&Ebbsen: sposobem mo\
e być odwracanie uwagi od gratyfikacji;
koncentracja uwagi na gratyfikacji wynikającej z zachowania skłania do
niecierpliwości, natomiast odwrócenie uwagi od gratyfikacji mo\
e być
niezłym sposobem podtrzymywania działań długoterminowych;
" Innym sposobem mo\
e być odwrócenie uwagi od konsumacyjnego aspektu
gratyfikacji, a skupienie jej na aspekcie poznawczym;
" Mechanizm segmentyzacji i zwielokrotnienia gratyfikacji 
wyodrębnienie wielu etapów pośrednich i związanie z ka\
dym z nich
określonej gratyfikacji;
" Mechanizm  magicznej połowy  odwołanie się do przekonania, \
e
 teraz to ju\
z górki , a więc łatwiej;
" Przekonanie o swobodzie wyboru ( teoria oporu psychicznego  reaktancji)
 sama świadomość, \
e istnieje wybór, \
e mo\
na albo realizować podjęte
zadanie, albo je przerwać, mo\
e być czynnikiem zwiększającym
wytrwałość;
" Przekonanie o wpływie na zdarzenia;
" Zwrotny dopływ informacji o osiąganych wynikach  brak informacji o
wyniku jest czynnikiem redukującym motywację, natomiast zwrotna
informacja o postępach jest czynnikiem podtrzymującym, a nawet
wzmagającym motywację;
" Oceny zewnętrzne osiągniętego wyniku;
" Kolejne oszacowania prawdopodobieństwa sukcesy  warunkiem
podtrzymania aktywności jest wzrost prawdopodobieństwa w miarę
kontynuacji działania;
c) Zaniechanie działania:
Katarzyna Moczulska 34
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Brak oczekiwanej gratyfikacji ( czy wręcz straty), będących wynikiem
działania;
" W konsekwencji stosowanych zabiegów zwielokrotnienia gratyfikacji
mo\
e dojść do nasycenia nimi;
" Działania podjęte w wyniku działającej motywacji wewnętrznej mogą być
skutecznie zdezorganizowane lub wręcz sparali\
owane, gdy zaczyna im
towarzyszyć dodatkowa gratyfikacja zewnętrzna;
" Zbyt wysoka motywacja wyjściowa;
" Znudzenie aktywnością i spadek zainteresowania;
" Utrata wa\
ności przez dotychczasowe działanie i/ lub pojawienie się
wa\
niejszego działania alternatywnego;
d) Zakończenie działania:
" Porównanie wyniku zało\
onego i wyniku osiągniętego a następnie ocena
stopnia zbie\
ności  je\
eli oba obrazy się pokrywają, jest to wystarczająca
przesłanka do zakończenia działania;
" Następstwo informacji ze strony innych   dobrze, ju\
wystarczy ;
" Nasycenie się jednorodną stymulacja  znudzenie;
" Subiektywne przekonanie o zamknięciu się struktury  stwierdzenie, \
e
całość jest dobrze skomponowania, \
e wszystko jest w niej na swoim
miejscu, staje się argumentem na rzecz zakończenia działania wtedy, gdy
wyobra\
enie wyniku końcowego nie mo\
e być skonkretyzowane;
4. Specyficznie ludzkie mechanizmy motywacyjne:
a) Motywacja wewnętrzna:
" Hunt: jako jeden z pierwszych, sprzeciwił się zało\
eniu, \
e wszystkie
zachowania organizmu wywoływane są przez zewnętrzne wzmocnienia;
" Przykłady zachowań motywowanych wewnętrznie  eksploracja,
manipulacja, ciekawość;
" Motywacja wewnętrzna  tendencja podmiotu do podejmowania i
kontynuowania działania ze względu na samą treść jej aktywności;
" Motywacja zewnętrzna  działanie realizowane jest ze względu na
zewnętrzne wobec niego czynniki, mające być konsekwencją jego
wykonania lub efektywnego zakończenia;
" Harlow: wykazał, \
e przebywające w klatce małpy spontanicznie
rozwiązują dość zło\
one zadania manipulacyjne; jeśli jednak następnie
wprowadza się nagrodę (rodzynki) za rozwiązywanie tych zadań, małpy
stopniowo tracą zainteresowanie tą aktywnością;
" Zasada pomniejszania Kelley a: im więcej potencjalnych czynników
mo\
e być przyczyną określonego działania, tym mniejsza jest rola, jaką
jednostka przypisuje ka\
demu z nich ( tym mniej jednostka jest pewna, \
e
określony czynnik ma właściwość sprawczą);
" Pozytywna informacja o poziomie wykonania nie obni\
a motywacji
wewnętrznej  je\
eli w zewnętrznych nagrodach dominuje pierwiastek
informacyjny, nie spowodują one spadku wewnętrznej motywacji;
" Podobnie nagrody, które są dla jednostki niespodzianką, nie wpływają na
spadek motywacji wewnętrznej;
Katarzyna Moczulska 35
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Kruglanski: wszelkie nagrody mogą mieć charakter egzogenny  są
czynnikiem zewnętrznym wobec zadania, lub endogenny- są
immanentnym jego składnikiem; nagrody o charakterze egzogennym
obni\
ają motywację wewnętrzną: dzieci, którym się obiecuje rower za
dobrą naukę, mogą stracić zainteresowanie biologią czy chemią i uczyć się
ju\
tylko po to, aby go dostać; nagrody o charakterze endogennym
wzmacniają motywację wewnętrzną: pieniądze, które ludzie otrzymują za
pracę  ludzie bardziej lubią swoją pracę, gdy dostają podwy\
ki;
" Motywacja wewnętrzna w warunkach pracy pod kierunkiem innego
człowieka: jeśli szanuje on autonomię swoich podwalnych  przedstawia
im ró\
ne mo\
liwości decyzyjne, konsultuje z nimi swoje pomysły i u\
ywa
kar i nagród w taki sposób, aby miały przede wszystkim charakter
informacyjny, wtedy motywacja wewnętrzna pracowników jest relatywnie
wysoka; je\
eli zachowuje się on w sposób kontrolujący  często wydaje
jednoznaczne polecenia, u\
ywa kar i nagród w sposób instrumentalny i
wyznacza ścisłe terminy zakończenia prac, to pracownicy mają motywację
wewnętrzną relatywnie niską;
" Termin ściśle określający, do jakiego momentu nale\
y zakończyć daną
aktywność, jest sam w sobie czynnikiem obni\
ającym poziom wewnętrznej
motywacji;
" Rywalizacja równie\
obni\
a motywację wewnętrzną;
b) Motywacja osiągnięć:
" Motywacja osiągnięć  tendencja do osiągania i przekraczania standardów
doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach
zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwanie;
" Model motywacji osiągnięć Atkinsona:
Tendencja do osiągnięcia sukcesu (Ts) jest iloczynem subiektywnego
prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu (Ps) i jego wartości
gratyfikacyjnej (Ws); dodatkowo przyjął on, \
e im łatwiej osiągnąć sukces,
tym mniejszą na ogół ma on wartość nagradzającą, więc:
Ws = ( 1  Ps ), a tym samym Ts = Ps x ( 1  Ps )
Ts osiąga swoje maksimum, gdy zadania nie jest ani wyraz
nie łatwe ani
trudne:
ZADANIE PRAWDOPODOBIEC
STWO WARTOŚĆ TENDENCJA DO
SUKCESU GRATYFIKACYJNA OSI
GNIA
SUKCESU SUKCESU
Bardzo trudne 0,3 0,7 0,21
Średnio trudne 0,5 0,5 0,25
Bardzo łatwe 0,7 0,3 0,21
Tendencja do unikania pora\
ki (Tp) jest iloczynem subiektywnego
prawdopodobieństwa pora\
ki (Pp) i ujemnej wartość niepowodzenia (Wp).
Im pewniejsze jest odniesienie sukcesu (łatwiejsze zadanie), tym gorzej
będzie się czuł człowiek, któremu się nie powiedzie. Więc:
Wp = - Ps, a więc Tp = Pp x ( - Ps)
Katarzyna Moczulska 36
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
Człowiek zorientowany na unikanie niepowodzeń, będzie ochoczo
podejmować się wykonania zadań bardzo łatwych ( bo ryzyko pora\
ki jest
minimalne) oraz bardzo trudnych ( bo choć ryzyko pora\
ki jest znaczne, to
nie przynosi ona ujmy):
ZADANIE PRAWDOPODOBIEC
STWO WARTOŚĆ TENDENCJA DO
PORAśKI GRATYFIKACYJNA UNIKANIA
PORAśKI PORAśKI
Bardzo trudne 0,7 - 0,3 - 0,21
Średnio trudne 0,5 -0,5 - 0,25
Bardzo łatwe 0,3 - 0,7 - 0,21
W większości sytuacji ludzie motywowani są przez obie te tendencje: chcą
zarówno osiągnąć sukces, jak i uniknąć pora\
ki:
Tc = Ts + Tp
Poniewa\
Tp zawsze ma wartość negatywną, motywacja osiągnięć
przyjmuje wartość pozytywną, gdy tendencja osiągania sukcesu jest
większa od tendencji unikania pora\
ki, a wartość negatywną, gdy jest
odwrotnie;
" Atrybucyjny model motywacji osiągnięć:
Zgodnie z koncepcjami atrybucyjnymi, ludzie czerpią więcej satysfakcji z
sukcesu będącego wynikiem i odzwierciedleniem ich mo\
liwości i
umiejętności ni\
sukcesu będącego wynikiem szczęśliwego zbiegu
okoliczności lub działań innych ludzi.
Przewa\
nie zadania o średnim stopniu trudności dostarczają ludziom najwięcej
okazji, aby dowiedzieć się czegoś o własnych zdolnościach. Zadania łatwe są z
tej perspektywy mało u\
yteczne, poniewa\
sukcesy odnoszą w nich prawie
wszyscy. Zadania trudne z kolei przynoszą pora\
kę.
" Alternatywne ujęcia motywacji osiągnięć:
Odwołują się do celów, jakie przyświecają podmiotowi podejmującemu się
ró\
nych zadań.
- orientacja na poziom wykonania (performance)  zademonstrowanie w
określonej sytuacji kompetencji wy\
szych (a przynajmniej nie ni\
szych) od
innych jej uczestników; sprzyja występowaniu efektów negatywnych:
wycofywaniu wysiłku w sytuacji niepowodzenia, preferowaniu zadań wyraz
nie
łatwych oraz rezygnacji z konytunuowania działań w wypadku napotykania
trudności; mo\
e wiązać się zarówno z unikaniem pora\
ek, jak i z nastawieniem
na osiągnięcie sukcesu; takie osoby wyró\
niają się lepszym poziomem
wykonania ( performance + tendencja na osiągnięcie sukcesu) lub niską
motywacją wewnętrzną i gorszym poziomem wykonania ( performance +
tendencja do unikania pora\
ek);
- orientacja na osiągnięcie mistrzostwa (mastery)  na rozwój własnych
kompetencji i umiejętności i osiągnięcie dzięki temu jeszcze wy\
szego
poziomu wykonania w przyszłości; sprzyja uporczywości w działaniu,
preferencji zadań o średnim poziomie trudności oraz zaanga\
owaniu w
podejmowane działania; mo\
e być związana wyłącznie z nastawieniem na
uzyskiwanie sukcesów; osoby o takiej orientacji wyró\
niają się wy\
szym
poziomem motywacji wewnętrznej;
c) Motywacje związane z obrazem własnej osoby:
Katarzyna Moczulska 37
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Yakov Trope: ludzie są motywowani do poszukiwania danych o jak
największej diagnostyczności, gdy\
zasadniczym ich celem jest redukcja
niepewności co do własnych mo\
liwości;
" Inni badacze twierdzą, \
e ludzie są zorientowani raczej na zdobywanie
informacji ugruntowujących ich dotychczasową wiedzę;
" Jest jeszcze grupa badaczy, która twierdzi, \
e człowiek szuka przede
wszystkim tych informacji, które mogłyby mu dostarczyć przesłanek
pozytywnego myślenia o sobie;
d) Motywacje samo aktualizacji i samorozwoju:
Carl Rogers: człowieka charakteryzuje tylko jeden motyw  rozwoju i spełnienia;
doświadczenie bezwarunkowej miłości w dzieciństwie jest podstawowym
warunkiem rozwoju i nieskrępowanej realizacji tego motywu. Wymienia się pięć
przejawów takiego funkcjonowania człowieka:
" Otwartość na nowe doświadczenia
" Koncentracja na teraz
niejszości
" Zaufanie do własnego organizmu
" Poczucie wolności
" Kreatywność.
TYPY MOTYWACJI
Dariusz Doliński i Wiesław A
ukaszewski
1. Motywacje oparte na zasadzie przywracania i zaburzania istniejącej równowagi:
a) Zasada przywracania równowagi:
" Gdy organizm nie jest w równowadze, pojawiają się potrzeby wzbudzające
jego aktywność;
" Homeostaza  proces, w którym organizm przejawia reakcje
ukierunkowane na utrzymanie względnej stałości swego wewnętrznego
środowiska;
" Mechanizmy odpowiedzialne za od\
ywianie się i zaspokojenie pragnienie:
- spo\
ywanie pokarmów pozostaje pod wpływem dwóch systemów:
regulacji krótkotrwałej, opartej na mechanizmie monitorowania stę\
enia
glukozy; i regulacji długotrwałej, opartej na mechanizmie monitorowania
zasobów tłuszczowych organizmu;
- najczęściej jemy nie dlatego, \
e wewnętrzna równowaga naszego
organizmu została zakłócona, ale po to, by nie dopuścić do jej zakłócenia;
- podobnie picie płynów zapobiega zaburzeniu homeostazy;
" Zachowania seksualne:
- perspektywa neurofizjologiczna: zespół pobudzenia seksualnego związany jest z
aktywnością podwzgórza i zmianami fizjologicznymi w okolicach genitaliów;
- perspektywa biochemiczna: rola hormonów  testosteronu, estrogenów i
progesteronu;
- perspektywa poznawcza: nadawanie specyficznych znaczeń odbieranym
informacjom i kategoryzowanie ich jako bodz
ców o charakterze seksualnym oraz
umiejętność rozpoznawania własnego pobudzenia seksualnego;
Katarzyna Moczulska 38
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Dą\
enie do równowagi poznawczej: motywacja ta zazwyczaj nie jest zbyt silna, nie
zaburza innych aktywności, realizowanych w danym momencie przez podmiot; często
ludzie redukują rozbie\
ność poznawczą tylko częściowo lub wręcz tolerują jej brak;
b) Motywacje oparte na zaburzeniach równowagi:
" Hedonistyczne: dą\
enie do doświadczenia pozytywnego i unikania negatywnego
afektu; organizmy uczą się przejawiania/unikania reakcji prowadzących do zmian
pozytywnych/negatywnych intensyfikowanie/ograniczanie intensywności,
wydłu\
anie/skrócanie czasu jego trwania;
" Poszukiwanie nowości, zło\
oności i ciekawość poznawcza: organizmy często
przejawiają aktywność nie dlatego, \
e prowadzi ona do jakieś nagrody, ale dlatego, \
e
jest nagrodą sama w sobie; ludzie poszukują zagro\
eń (spadochroniarze), strachu
(horrory) aby prze\
yć nowe wra\
enia;
- motywacja epistemiczna: ukierunkowanie na poszukiwanie i uzyskiwanie informacji
i wiedzy;
- potrzeba poznania: skłonność do anga\
owania się w przetwarzanie informacji i
czerpanie z tego satysfakcji;
" Motywacja własnej efektywności:
- motywacja kompetencji: posiadania zdolności do efektywnej interakcji z własnym
środowiskiem;
- motywacja do stawania się czynnikiem sprawczym we własnym środowisku;
- potrzeba kontroli często przybiera postać iluzji o kontroli zjawisk losowych;
c) Koncepcja Mowrera: motywacje oparte na strachu i nadziei
" Ka\
dy wzrost popędu (np. wynikający ze stanu deprywacji pokarmowej) prowadzi do
wystąpienia emocji strachu, która jest kojarzona z bodz
cami, które zazwyczaj
towarzyszą sytuacji wzrostu popędu;
" Pojawienie się wspomnianych bodz
ców w otoczeniu podmiotu staje się sygnałem
wzrostu popędu i wywołuje u niego emocję strachu (zasada warunkowania
klasycznego). Obecność bodz
ców motywuje organizm do przejawiania zachowań
redukujących strach;
" Spadkowi popędu towarzyszy emocja nadziei; bodz
ce skojarzone z nadzieją stają się z
czasem sygnałami redukcji popędu;
" Dodatkowo pojawia się jeszcze uczucie ulgi  gdy znikają sygnały strachu; i
rozczarowania  gdy nadzieja się nie spełni;
2. Motywacja zadaniowa:
" Jest specyficznie ludzka;
" Działania ludzkie obejmują 3 etapy:
(1) Preparacyjny  tworzenie reprezentacji zadań, formułowanie celów do
osiągnięcia, przebiegu działania (planowanie);
(2) Realizacyjny  wykonanie operacji sprawczych, kolejnych kroków;
(3) Ewaluacyjny  ocena osiągniętego wyniku, analiza konsekwencji
podjętego działania, zgodność wyniku z celem;
a) Zadania:
" ZADANIE: znaczenie obiektywne- wynik jaki ma zostać osiągnięty; znaczenie
subiektywne  wyobra\
enie wyniku jaki ma zostać osiągnięty i przypisana mu
wartość;
" CEL  zadanie, któremu towarzyszy tendencja do jego osiągnięcia;
Katarzyna Moczulska 39
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" O przekształceniu zadania w cel decyduje przypisanie wyobra\
onemu
wynikowi wartości, a sobie samemu intencji działania ukierunkowanego na ten
wynik;
" Zadania własne silniej motywują i bardziej anga\
ują ni\
zadania narzucone;
Podział zadań:
(1) Ze względu na twórcę:
" Wymyślone przez siebie samego;
" Wypracowane wspólnie z innymi;
" Zapo\
yczone od innych drogą naśladownictwa;
" Narzucone przez innych;
(2) Ze względu na wykonawcę:
" Indywidualne  wykonuje je tylko podmiot;
" Zbiorowe  realizowane wspólnie: jednorodne (wszyscy robią to samo);
zró\
nicowane (ka\
dy robi co innego);
(3) Ze względu na kontrolę nad wynikiem:
" Losowe
" Sprawnościowe
(4) Ze względu na ukierunkowanie:
" Mastery goals (ukierunkowane na mistrzostwo)  mają charakter rozwojowy,
wynik jako stan do osiągania; pojmowanie sukcesu jako poprawy, wzrostu
jakieś sprawności; sensem celu jest wysiłek, przedsiębiorczość; błędy jako
nieuchronny element uczenia się, dodatkowo z
ródło wiedzy;
" Performance goals (ukierunkowane na przewagę nad innymi)  wynik podlega
ocenie zewnętrznej, charakter wykonaniowy; sukces jest synonimem wyniku
lepszego od osiągniętego przez innych; sensem działania jest bycie lepszym od
innych; błąd rozumiany jako pora\
ka, dowód braku zdolności;
(5) Ze względu na zło\
oność:
" Proste: jednorazowe, sporadyczne, powtarzalne
" Zło\
one
(6) Ze względu zawartości informacji o wyniku:
" Zadania z pełną informacją o wyniku  najczęściej zadania własne;
" Zadania z niepełną informacją o wyniku  zazwyczaj pochodzą z zewnątrz;
podmiot działający nie mo\
e ani efektywnie sterować swoim postępowaniem,
ani te\
modulować swojej motywacji;
(7) Ze względu na jakość wyników:
" Konstruktywne  wynikiem jest powstanie nowej jakości, bardziej zło\
one;
" Destruktywne  wynikiem jest zniszczenie istniejącego stanu rzeczy;
szczególnym rodzajem są zadania autodestruktywne;
(8) Ze względu na stopień ogólności:
" Ogólne  np. stać się lepszym człowiekiem
" Konkretne  np. wyplewić ogródek
(9) Ze względu na z
ródło:
" Zaprojektowane  konsekwencja namysłu, wnioskowania;
" Napotkane  narzucające się, np. sytuacja, gdy z jednej strony czeka nas
pokusa, z drugiej zaś przeszkoda;
(10) Ze względu na perspektywę czasową:
" Bliskie
" Dalekie
Katarzyna Moczulska 40
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
(11) Ze względu na skutek jego wykonania:
" Związane z satysfakcją i zaspokojeniem
" Dostarczające przyjemności
" Związane z osiągnięciami
" Związane z ochroną i zabezpieczeniem
" Instrumentalne
Nasycenie zadań emocjami przesądza o kierunku, intensywności działania i organizacji
samego zachowania. Zadanie jest sytuacją rozbie\
ności (stan wyjściowy ró\
ni się od
końcowego), zatem uruchamia przede wszystkim procesy motywacyjne oparte na
mechanizmie redukowania rozbie\
ności. Najczęściej realizuje się wiele zadań i celów.
Pojawia się więc konieczność hierarchizowania celów ze względu na wa\
ność, dostępność,
konieczność, etc.
b) Plany działania:
" PLAN  proces, który kontroluje przebieg zachowania;
" PLAN WOLICJONALNY  stanowi psychiczną reprezentację czynności,
zachowania, działania, etc.
" Funkcją planowania jest ułatwienie realizacji działania;
" Są sposobem psychicznego wyprzedzania zajęć, przewidywania;
" Są narzędziem sterowania zachowaniem
" Narzędzie koordynacji działania, zapewniania samokontroli i dyscypliny
" Stanowią przesłankę oceny efektywności działania i podstawę decyzji o
kontynuacji, zaniechaniu lub zakończeniu działania
" Formułowanie planów jest formułowaniem hipotez o przebiegu działania, a
samo działanie jest procedurą sprawdzania tych hipotez (Miller);
" Odpowiada na pytanie jak to zrobić i kiedy to zrobić?
" Rodzaje planów wg Gollwitzera:
- kompletne vs niekompletne: kompletne  wyodrębnione poszczególne etapy,
strategia realizacji; niekompletne   najpierw zróbmy to, a potem zobaczymy,
co robić dalej ;
- zło\
one vs proste: zło\
one- mają najczęściej charakter hierarchiczny
(dendrytowy) i warunkowy, składają się z kilku poziomów; proste  mają
charakter linearny;
- niespecyficzne vs specyficzne wobec celu: niespecyficzne  uniwersalne,
stosowalne w wielu przypadkach; specyficzne  podporządkowany śliśle
jednemu celowi;
- elastyczne vs sztywne: elastyczne  dopuszczają mo\
liwe odstępstwa czy
warianty, są bardziej adaptacyjne; sztywne  wykluczają wszelkie zmiany;
+
-otwarte vs zamknięte: otwarte  cel nie ma charakteru finalnego i jest
przesuwalny (np. podró\
owanie); zamknięte  cel ma charakter finalny
(dojechać do Berlina);
-sprawcze vs samospełniające się: sprawcze  zakładające własną aktywność;
samospełniające się  pseudoplany, niewymagające zaanga\
owania i własnej
aktywności;
-plany na wypadek niepowodzenia
Katarzyna Moczulska 41
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
c) Perspektywa czasowa w realizacji zadań:
" Ludzie konstruują przyszłość przez tworzenie obrazów: trajektorii (celów do
osiągnięcia), strategii (planów osiągnięcia celów), wartości (standardów
dą\
enia i unikania);
" Konceptualizacje przyszłości mają walencję pozytywną lub negatywną, a tak\
e
zawierają przypuszczenia dotyczące kontrolowalności, nieuchronności i
dystansu czasowego;
" Chocia\
ludzie mogą tworzyć wyobra\
enia przyszłości jako całości, to
zazwyczaj tworzą wyobra\
enia obejmujące jakiś rodzaj zadań, odcinek czasu;
" Przyszłość ma zawsze wymiar personalny, jest to tworzenie ró\
nych wersji Ja,
poprzez wyobra\
enie tego, jaki będę, kim będę, jak będę się czuć, co będę
robić obraz przyszłości jest obrazem przyszłego mo\
liwego Ja
" Aspekty czasu psychologicznego:
- zdolność do chronologicznego lokalizowania w czasie siebie samego i
zdarzeń zewnętrznych;
- zdolność do orientacji w czasie bez stosowania instrumentów (np. zegarków);
- zdolność do oceny upływu czasu, a tak\
e zdolność do określenia wielkości
interwałów czasowych;
- zdolność do umiejscowienia siebie w perspektywie czasowej, lokalizacja na
linii przeszłość- teraz
niejszość- przyszłość;
3. Motywacje symultaniczne i hierarchiczne oraz konflikty motywacyjne:
a) Motywacje symultaniczne:
" Wiele motywacji działa równocześnie (symultanicznie), co mo\
e oznaczać,
\
e to samo zachowanie jest realizacją równocześnie wielu motywów,
zadań, celów.
" Działanie symultaniczne mo\
e przebiegać równolegle albo naprzemiennie
" Mogą to być motywacje równorzędne albo działające hierarchicznie
b) Motywacje hierarchiczne:
" Bez zaspokojenia potrzeb ni\
szego rzędu nie mogą zostać zaspokojone
potrzeby wy\
szego rzędu (Maslow);
" Człowiek ukierunkowany na realizację wielu zadań, podlegający wielu
wymaganiom zewnętrznym, musi ustalać, co jest wa\
niejsze i co powinno
być zrobione w pierwszej kolejności;
" Proces motywacyjny mo\
e być przytłoczony przez inny proces  silniejszy,
w danym momencie wa\
niejszy, sprawiający, \
e niektóre z motywacjo
ulegają tymczasowemu zawieszeniu;
c) Konflikty motywów:
" Konflikt dą\
enie- dą\
enie: sytuacja, w której podmiot zmuszony jest
wybierać między dwiema pozytywnymi mo\
liwościami, mającymi
zbli\
ony stopień atrakcyjności;
" Konflikt unikanie- unikanie: podmiot zmuszony jest do wyboru między
dwiema negatywnymi mo\
liwościami, mającymi zbli\
ony stopień
awersyjności;
" Konflikt dą\
enie- unikanie: określona mo\
liwość decyzyjna wywołuje w
podmiocie zarówno uczucia pozytywne i negatywne. Je\
eli cal wzbudza
Katarzyna Moczulska 42
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
zarówno tendencję do dą\
enia jak i unikania, to w miarę zbli\
ania się do
niego:
- rośnie zarówno siła dą\
enia, jak i siła unikania;
- gradient unikania jest bardziej stromy od gradientu dą\
enia (przyrost siły
unikania jest szybszy od przyrostu siły dą\
enia).
" Konflikty motywacyjne są subiektywnie nieprzyjemne.
INNI LUDZIE W PROCESACH MOTYWACYJNYCH
Dariusz Doliński
1. Motywy afiliacji i za\
yłości:
" Potrzeba afiliacji  potrzeba przebywania z innymi ludz
mi;
" Pacjenci szpitalni, którzy oczekują na operację, najchętniej chcieliby dzielić
pokój z ludz
mi, którzy przeszli ju\
taką właśnie operację U podstaw
potrzeby afiliacji le\
y chęć uzyskania informacji wa\
nych dla podmiotu;
" Lęk przed społecznym odrzuceniem wykształcony we wczesnym dzieciństwie,
mo\
e owocować u dzieci starszych i dorosłych wzmo\
oną potrzebę
przebywania z innymi ludz
mi inni dostarczają podmiotowi mniej lub
bardziej wyraz
ne sygnały, \
e jest akceptowany;
" Motyw za\
yłości  preferencja/ gotowość do doświadczeń interpersonalnych
szczególnego rodzaju  doświadczeń ciepła, bliskości i szczerej rozmowy z
inną osobą/ osobami;
" Ludzie charakteryzujący się silnym motywem afiliacji, z
le się czują gdy są
samotni i starają się wówczas nawiązać interakcję z innymi;
" Osoby, które cechuje silny motyw za\
yłości, wyraz
nie lepiej zniszczą
samotność i rzadziej przejawiają tendencję do nawiązywania nowych
znajomości; cechuje je natomiast silna potrzeba podtrzymywania i
kultywowania znajomości nawiązanych wcześniej;
" O ile motyw afiliacji związany jest raczej z rozległością kontaktów
interpersonalnych, to motyw za\
yłości wią\
e się głównie z ich głębokością;
2. Kiedy obecność innych pomaga? Efekt facylitacji społecznej:
" Facylitacja społeczna  procesy, dzięki którym obecność innych ludzi
wywiera intensyfikujący wpływ na zachowania jednostki;
a) Poziom pobudzenia jako mechanizm wyjaśniający efekt facylitacji społecznej 
propozycja Zajonca:
" Za punkt wyjścia przyjął teorie behawioralne Hulla & Spece s, zgodnie z
którymi tendencja do wystąpienia określonej reakcji jest funkcją iloczynu siły
nawyku i siły zgeneralizowanego popędu;
" Im silniejszy jest popęd, tym większe są ró\
nice między tendencją do
wystąpienia nawyków słabo wykształconych i dobrze wykształconych;
" Obecność innych ludzi jest dla podmiotu z
ródłem ogólnego niespecyficznego
pobudzenia, równoznacznego ze zwiększeniem popędu; w takich warunkach
dochodzi do polepszenia wykonywania zadań dobrze wyuczonych i
pogorszenia zadań słabo wyuczonych;
Katarzyna Moczulska 43
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
" Zadania proste, wymagające wykonania sekwencji dobrze wyuczonych reakcji,
powinny być realizowane lepiej w obecności innych osób ni\
w samotności 
np. biegacze osiągają lepsze wyniki, gdy na bie\
ni i widowni towarzyszą im
inni ludzie;
" Obecność innych powinna natomiast przeszkadzać w wykonywaniu zadań
skomplikowanych, opartych zwykle na ciągu reakcji o ró\
nym stopniu
wyuczenia;
b) Alternatywne modele pobudzenia jaki mechanizmu odpowiedzialnego za efekt
facylitacji społecznej:
" N.B. Cottrell: podwy\
szony stan pobudzenia w obecności innych osób jest
skutkiem wielokrotnie powtarzających się doświadczeń socjalizacyjnych;
większość ludzi nauczyła się, i\
obserwacja ich zachowań przez innych
owocuje tym, \
e owi inni poddają ich ocenie, a następnie karzą lub
nagradzają;
" R.S. Baron: obecność innych ludzi działa jako dystraktom, powodując
utrudnienia w koncentracji uwagi na zadaniu; świadomość występowania
tego dystrakt ora mo\
e wprowadzić podmiot w stan niepokoju, związany z
podwy\
szonym poziomem pobudzenia;
" R.F. Baumeister: jedną z głównych społecznych motywacji człowieka jest
chęć zaprezentowania innym swego korzystnego wizerunku; pobudzenie
mo\
e wynikać z obawy podmiotu, \
e celu tego nie zdoła osiągnąć;
c) Poznawcze wyjaśnienia efektu facylitacji społecznej:
" Obecność innych ludzi doprowadza podmiot do stanu obiektywnej
samoświadomości, w którym uwaga skierowana jest na siebie jako  obiekt
percepcyjnie dostępny innym ;
" Człowiek zaczyna się koncentrować na tym, jak inni widzą go i oceniają;
" Szacuje ró\
nice między jego własnymi przyjmowanymi standardami
wykonania zadania a rzeczywistym poziomem wykonania  je\
eli owe
standardy są wy\
sze od aktualnego poziomu wykonania, rozbie\
ność ta
rodzi napięcie motywacyjne;
" W celu zredukowania tego napięcia podmiot intensyfikuje wysiłek
ukierunkowany na zadanie;
" W wypadku zadań prostych podmiot nie odczuwa lęku, gdy\
wie, \
e
zwiększając wysiłek, będzie w stanie wywrzeć pozytywne wra\
enie;
" W wypadku zadań zło\
onych, samo zwiększenie wysiłku nie gwarantuje
sukcesu  podmiot mo\
e więc przypuszczać, \
e osiągane przez niego
wyniki są zbyt niskie i nie jest w stanie ich poprawić mo\
e to prowadzić
do zmniejszenia wysiłku wkładanego w zadanie, wzrostu pobudzenia i
niepokoju oraz skierowanie uwagi na kwestie niezwiązane z bie\
ącą
aktywnością (np. na myślenie  co pomyślą o mnie inni );
" Eksperyment Wicklund&Duval: umieścili lustro tak, by osoba badana
musiała w nie spoglądać  zało\
yli, \
e widok własnej twarzy w lustrze
będzie działać podobnie jak konstatacja, \
e jesteśmy obserwowani przez
inną osobę; badani siedzący przed lustrem wykonywali szybciej proste
zadanie ni\
badani z grupy kontrolnej;
" Baron: człowiek ma ograniczone zasoby poznawcze; zewnętrzne wobec
zadania dystraktory (obecność innych ludzi) anga\
ują część zasobów
Katarzyna Moczulska 44
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
uwagi; im więcej ich wią\
ą, tym mniej pozostawiają ich na aktywność
związaną z samym zadaniem  konsekwencją jest zwę\
enie pola uwagi i
skoncentrowanie jej na wielkiej liczbie bodz
ców, czego właśnie wymagają
proste zadania; skomplikowane zadania wymagają jednak objęcia uwagą
szerokiej gamy bodz
ców  brak wolnych zasobów poznawczych, stanowi
tu powód pogorszenia funkcjonowania;
3. Kiedy obecność innych przeszkadza: pró\
niactwo społeczne
" Wydolność grupy jest zawsze ni\
sza od sum wydolności indywidualnych 
ró\
nica jest tym bardziej wyraz
na, im więcej osób liczy zespół;
" Pró\
niactwo społeczne  zmniejszanie przez jednostkę wysiłku wkładanego w
pracę grupową ( w porównaniu do wysiłku wkładanego przez nią podczas
wykonywania tego samego zadania indywidualnie);
" Przyczyny pró\
niactwa społecznego:
(1) Rozproszenie odpowiedzialności  członkowie grupy czują się mniej
odpowiedzialni za końcowy wynik ni\
osoba pracująca indywidualnie;
(2) Kierowanie się zasadą równości  osoba, która wraz z innymi członkami
grupy pracuje nad określonym zadaniem, stara się dostosować swój
osobisty wysiłek do poziomu wysiłku przejawianego przez pozostałych
członków grupy;
(3) Strategia chowania się w tłumie  większość sytuacji, w których
dochodzi do społecznego pró\
niactwa, to zadania nudne lub męczące;
anonimowość grupy pozwala jednostce  schować się w tłumie i uniknąć
w ten sposób aktywności, która jest dla niej nieprzyjemna;
(4) Wypełnianie społecznego standardu  w zadaniach grupowych
standardy wykonania i oczekiwania wobec działającego podmiotu nie są
jasno określone;
4. Inni ludzie jako rywale i jako współpracownicy:
" Rywalizacja  gdy ludzie osiągają swoje cele tylko wtedy, gdy nie zrealizują
ich inni;
" Kooperacja  ludzie osiągają swoje cele tylko wtedy, gdy i inni realizują
swoje;
" Indywidualizm  ludzie realizują swoje cele bez wpływania na
prawdopodobieństwo, \
e inni ludzie osiągną swoje;
a) Wpływ rywalizacji, kooperacji i indywidualizmu na funkcjonowanie podmiotu:
" Wiele oryginalnych, czy wręcz genialnych idei ludzkiego umysłu zrodziło
się w głowach ludzi pracujących samotnie i nierywalizujących z innymi;
" Rywalizacja ma negatywny wpływ na kreatywność koncentracja na
rywalizacji i na chęci okazania się lepszym od innych powoduje
prawdopodobnie, \
e zmniejsza się ilość zasobów poznawczych, które
podmiot mo\
e zaanga\
ować w twórcze i efektywne rozwiązywanie zadań;
" Rywalizacja redukuje racjonalność ludzkich działań oraz obni\
ą
motywację wewnętrzną;
" Eksperymenty Sherifa: dotyczące wpływu rywalizacji na pojawianie się
agresji wśród 12-letnich uczestników wakacyjnych obozów;
" Wiele osób skłonnych jest wło\
yć du\
o wysiłku, tylko w to, aby wygrać z
kimś innym;
Katarzyna Moczulska 45
www.psychole.net.pl
Emocje i motywacje, J. Strelau
b) Motywy zachowań rywalizacyjnych, kooperacyjnych i indywidualistycznych:
" Motywy konkurowania z innymi: chęć wygrania, chęć ciągłej poprawy
własnego poziomu wykonania określonych zadań, okazja do uzyskania
dodatkowej motywacji do wło\
enia maksymalnego wysiłku w realizację
zadania, satysfakcja płynąca z poczucia dobrze wykonywanych zadań;
" Motywy kooperacji: większość zwierząt \
yjących stadnie jest skłonna do
kooperacji, gdy\
wzajemne pomaganie sobie i ułatwianie ró\
nych działań
jest niezbędne do sprawnego funkcjonowania, a nawet do prze\
ycia; oraz
reguła wzajemności  otrzymane dary i świadczenia stanowią obligację do
ich odwzajemnienia;
5. Przymus i uległość:
" Eksperyment S. Milgrama: przyczyny posłuszeństwa: mechanizm rozło\
enia
odpowiedzialności, wpadnięcie w pułapkę konsekwencji, procesy
socjalizacyjne sprzyjające bezmyślnemu uleganiu osobom o wy\
szym statusie;
6. Manipulacja innymi ludz
mi: motywacje manipulatorów i manipulowanych:
" Manipulacja społeczna  planowe i celowe działanie, którego autor wywiera
wpływ na inną osobę w taki sposób, aby nie zdawała sobie ona sprawy z tego,
\
e podlega jakimkolwiek oddziaływaniom, bądz
by nie była świadoma siły lub
konsekwencji tych oddziaływań;
" Techniki manipulacyjne są skuteczne dlatego, \
e bazują na podstawowych
ludzkich mechanizmach motywacyjnych;
7. Motywacje autoprezentacyjne:
" Autoprezentacja  podejmowanie przez podmiot takich działań
ukierunkowanych na sterowanie wra\
eniem, wywieranym na partnerze
interakcji, które wpływają na po\
ądane przez podmiot reakcje owego partnera
wobec niego;
" Przykłady: zachowania altruistyczne, pławienie się cudzej chwale,
demonstrowanie, \
e odnosi się sukcesy bez wkładania wysiłku
Katarzyna Moczulska 46
www.psychole.net.pl