Emocje i motywacja
Tematem mojego referatu będzie pojęcie stanu emocjonalnego oraz motywacji - procesów,
które to zachodzą u człowieka od jego poczęcia do ostatnich chwil życia.
Jak wiemy przedmiotem psychologii jest człowiek i jego zachowanie się. Człowiek jako
organizm istnieje, żyje, działa i rozwija się w określonym środowisku. Istnieje zatem ścisły
związek między nim a światem otaczającym. Ustosunkowanie się podmiotu do odbieranych
informacji z otoczenia to inaczej emocje. Emocje to silne wzruszenie, podniecenie, przeżycie -
związane z tym, że człowiek jest systemem reagującym na siebie i na swoje stosunki z
otoczeniem. Emocje dzielimy na korzystne: rozkosz, przyjemność, zadowolenie lub
niekorzystne: cierpienie, przykrość, niezadowolenie.
Wywoływane są przez różne czynniki, a reakcje emocjonalne są różnorodne: jedne wywołują
tendencje do reagowania w określonym kierunku (np. ciekawość - podejmowanie czynności
badawczych; strach -ucieczka lub znieruchomienie; gniew - atak), inne emocje wyrażają się
reakcjami ekspresyjnymi, takimi jak radość, żal, przykrość.
Emocje są wywoływane przez:
1) bodz
ce pierwotne tj. te, które pochodzą od narządów zmysłowych lub wewnętrznych i
związane są z zaspokajaniem potrzeb i z procesami patologicznymi - mogą one wywoływać
niespecyficzny stan ogólny przyjemny lub przykry (np. samopoczucie).
2) bodz
ce wtórne tj. te, które nabywane są przez doświadczenie, a związane są z bodz
cami
pierwotnymi (bezwarunkowymi).
3) bodz
ce kinestatyczne tj. te, które związane są z własnymi czynnościami (np. nadmierna
aktywność, długotrwała bezczynność). Przebiegają w formie bardzo zróżnicowanego procesu, z
czym wiążą się różne reakcje emocjonalne.
W procesie emocjonalnym wyróżnia się następujące komponenty:
1) wzrost napięcia mięśniowego,
2) intensyfikację procesów umysłowych,
3) pobudzenie układu autonomicznego, a z kolei parasympatycznego - co prowadzi do zmiany
czynności narządów wewnętrznych.
Zachowanie zgodnie z rozwijającą się emocją (zbliżenie, oddalenie) mogą nie dochodzić do
skutku, jeśli powstały jakieś procesy hamujące. Emocje trwają dłużej - także po przerwaniu
kontaktu.
Siła emocji jest tym większa, im większe przeszkody wewnętrzne muszą być pokonane (np.
zasady, normy, kary) aby powstrzymać od wystąpienia reakcji emocjonalnych.
Psychologia emocji.
Psychologia emocji jest związana z teorią osobowości, jest pewną, specyficzną teorią
zachowania. Emocja - z łac. E czyli z i overe czyli poruszać się, tzn. ruszać się z wewnątrz jest to
jakby zmiana wywodząca się z wnętrza człowieka. Overe znaczyło pierwotnie przenoszenie się z
jednego miejsca na drugie, czyli wskazywałoby na migrację. Emocja więc jest to zakłócenie
pewnego stanu rzeczy.
Wg P. Junga emocjami można nazwać 8 rodzajów zjawisk:
1. proste uczucie przyjemności związane z zapachami
2. emocje mogą być traktowane jako organiczne, negatywne uczucie głodu, odczucie pragnienia,
bólu a pozytywne zjedzenia
1
3. odczucia związane z podejmowanymi czynnościami: pragnienie picie
4. moralne, estetyczne, religijne sentymenty, które bazują na wcześniej szych wydarzeniach
5. emocje są to utrzymujące się nastroje wesołości, podniecenia
6. patologiczne afekty: głęboka depresja, strach
7. emocje typu: płacz, wstyd, zakłopotanie, śmiech, cierpienie , poniżenie.
Tak naprawdę współczesne z
ródła różnic interpretacji emocji wynikają z pewnych orientacji,
np.: z orientacji na fizjologiczną psychologię i wtedy podkreśla się, że emocje i procesy
emocjonalne są interpretowane w kategoriach fizjologicznych. Aspekt fenomenologiczny
podmiotowy wskazuje na fakt doświadczalny, pewien stan świadomości. I emocje wg tych
orientacji to efekt wewnętrznych procesów.
Emocje to stany, to procesy, które dają szansę wyrażenia jednostkowego jednego człowieka. Jest
to bezpośredni, czuły sygnał tego co dzieje się w osobowości, w układzie między osobą a drugim
człowiekiem. Dlatego tez emocje są wyrazem ludzkiego zaangażowania, stany emocjonalne są
pewną formą interakcji (ponieważ nie powstają gdy nie ma interakcji). Emocja ma jednak swoją
specyfikę. Jest ona poniekąd sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej interakcji.
Interakcja może być wewnątrz człowieka, może być jego ciałem. Inaczej emocja to sposób
doświadczania jakości interakcji pomiędzy podmiotem doświadczającym a oddziałującym na
niego obiektem. Emocje są formą odpow. organistyczną tzn., że emocja tworzy jedną
zespolona całość, że człowiek nie reaguje w kategoriach, że emocja nie jest tylko stanem
poznawczym, nie jest tylko stanem fizjologicznym. Jest stanem całościowym, a to oznacza, że
tworzy to jedną złożona całość. Jak człowiek reaguje emocjonalnie to reaguje jako całość.
Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistość się rodzi np. może to być
interakcja pomiędzy dopływającymi dz
więkami do człowieka a nim, osobą która się do niego
uśmiecha a nim. Emocja jest rozumiana jako forma odpowiedzi, to nie jest reakcja. Dla czego
forma odpowiedzi? Ponieważ używanie pojęcia reakcji wskazuje na to, że człowiek jest istotą
reaktywną. A używanie określenia odpowiedz
na rodzaj interakcji, oznacza że człowiek jest kimś
aktywnym w tworzeniu emocji, tzn. że człowiek jest sprawcą, może wzbudzać w sobie uczucia
szlachetne i wcale nie reagować. W przeciwnym wypadku wcale oznaczałoby to, że stany
emocjonalne mogą nami kierować. Ta interakcja musi założyć pewną kompatybilność
dyspozycji podmiotu (człowieka) i wchodzącego w akt interakcji z nim obiektu np. ja wcale
nie zareaguje na derwiszów, muzykę, ponieważ nie ma dyspozycji podmiotu o innej kulturze.
Ponieważ zjawiska emocjonalne i emocje obejmują bardzo dużo zakresów. Wszystkie zjawiska
emocjonalne można sprowadzić do czterech kategorii.
Są to cztery poziomy zjawisk emocjonalnych:
1. predyspozycji emocjonalnej - predyspozycja oznacza możność danego sposobu odpowiada na
rodzaj i jakość interakcji, np. o predyspozycji stanowią właściwości natury ludzkiej. O poziomie
predyspozycji w innej konwencji mogą decydować mechanizmy neurofizjologiczne. To natura
tworzy układ: prze waga procesu pobudzenia nad hamowaniem. To jest dyspozycja biologiczna
(kora jest nadmiernie stymulowana a to powoduje, że mamy pewne skłonności do pewnych
zachowań).
2. dyspozycji emocjonalnej - jest to skłonność do łatwiejszego przypuszczania emocji
3. stan
4. proces to jak w tej danej chwili ktoś opowiada, co się teraz dzieje
Co w psychologii emocji jest kluczowe?
Czy mamy do czynienia z kategoriami emocji, czy z wymiarami?
Potoczne obserwacje wskazują na to, że mamy skłonność do kategoryzacji. Opisujemy strach,
lęk, radość potocznie, ale wtedy powstaje problem ile tych kategorii można uchwycić? Czy są to
kategorie podstawowe i wtórne? Dlatego powstają różne typologie np. typologia Plutchika, który
2
uważa że istnieją pewne podstawowe emocje, których centrum jest zachowanie. Emocja
powstała, bo człowiek musiał się przystosowywać. Uważa on, że oprócz emocji pierwotnych
istnieją emocje wtórne, które tworzą się przez powiązania emocji pierwotnych. Kategorie są
ważne, ponieważ da się je związać z zachowaniem.
Istnieją też inne poglądy mówiące, że kategorie nie są dobre, i że trzeba przyjąć, że przy
charakteryzacji zjawisk emocjonalnych ważniejsze są wymiary emocji. Lepiej jest bowiem
opisywać zjawiska emocjonalne. Emocje jako pojęcie budzi bardzo wiele kontrowersji.
Określenie czym są należy przyjąć pewien model, wg którego emocje będziemy omawiać.
Charakterystyka emocji.
Problem, czy emocje powinny być ujmowane jako kategorie, czy wymiary? Wydaje się, że
można te podejścia pogodzić. O jakości kategorii emocji świadczy inność uczuć człowieka i
inność mechanizmów. Wg Putuchika każda kategoria emocji może mieć wiele stopni
intensywności. Wymiary są wpisane w kategorie emocji. Podzielił on emocje na pierwotne i
wtórne. Następny problem dotyczy tego, czy uczucie i emocje są czymś innym, czy tym samym?
Czy rzeczywiście istnieją emocje podstawowe? Wielu autorów zgadza się z twierdzeniem ,że
kryterium przynależności do emocji pierwotnych jest kryterium biologiczne (podłoże
biologiczne). Do emocji pierwotnych należą te związane z zachowaniami adaptacyjnymi
(zadaniami). Najbardziej powszechne kryterium to właśnie kryterium uniwersalności
biologicznej i kulturowej. Zakładając, że jest natura osobowa, to w niej jest emotywność, która
jest atrybutem osobowym. Jest odpowiedzialna za reakcje emocjonalne, za ich jakość. Te emocje
są pierwotne, które wypływają z osoby np. lęk emocjonalny. Lęk człowieka nie jest bowiem taki
sam jak lęk zwierzęcia, ponieważ jest w nich inna natura osobowa. Wchodzą w to systemy np.
doświadczeń kulturowych. Dlatego stan depresji ducha powoduje obniżenie sprawności
biologicznej. Kluczem jest zatem to, co dyktuje stan natury osobowej. Argumenty emocji
pierwotnych (podstawowych):
- uniwersalności biologicznej
- uniwersalności kulturowej natury osobowej.
Emocje wtórne są to te, które zostały wypracowane na bazie dyspozycji, które człowiek posiada
w swej naturze osobowej w połączeniu z pewnymi doświadczeniami zdobywanymi przez całe
życie. Kultura wyznacza pewne trendy myślowe a w rezultacie nasze doświadczenia przesycane
są innymi wartościami i dzięki temu wyzwalana jest pewna reakcja > emocja wtórna.
O pierwotności może świadczyć automatyzm a na wtórność nakłada się do świadczenie.
Każde emocje tworzą trzy komponenty:
1) neurofizjologiczny (biologiczny)
2) przeżyciowy (doświadczeniowy)
3) ekspresywny
Każda emocja zawiera te komponenty ale w różnym nasileniu. Dlatego każda emocja to układ
tych komponentów, a uczucie to komponent wewnętrzny.
A
ukaszewski uważa, że emocje i uczucia różnią się między sobą: emocje mają charakter
sytuacyjny, natomiast uczucia mają charakter trans sytuacyjny (są bez względu na
sytuację), emocje są krótkotrwałe (trwają dopóki trwa wzbudzony popęd), uczucia
charakteryzują się natomiast względną trwałością, emocje mają charakter względnie jednorodny
(w danym momencie występuje jedna emocja), w uczuciach przepływają różne stany
wewnętrzne, są one niejednorodne, bo człowiek jest dynamiczny emocje mają charakter
impulsywny (działanie podkorowe); uczucia są pod porządkowane refleksji, mają wątek
refleksyjności (są sterowane korą).
Człowiek jest istotą rozumną, świadomą, skierowaną na osiąganie celów. Tymczasem
przeżywanie intensywnych, zwłaszcza negatywnych emocji znacznie upośledza zdolność
3
rozumowania, kojarzenia, spostrzegania, zapamiętywania i sprawnego funkcjonowania. Stąd
konieczność poradzenia sobie zwłaszcza z ujemnymi stanami afektywnymi jest oczywista.
Ludzie zauważając taką konieczność stosują różne techniki kontroli emocjonalnej. Polegają one
na podejmowaniu przez człowieka, czasami w pełni świadomie, a nieraz zupełnie nawykowo,
różnych zabiegów umożliwiających sprawowanie kontroli nad własnymi emocjami. Owe
mechanizmy kontroli mogą jednak działać w różne, zwłaszcza trudne sytuacje życiowe,
zdawanie sobie sprawy z ich charakteru i dynamiki. Emocje mają jednak charakter reaktywny i
nie wszystkie sytuacje da się przewidzieć. Inny rodzaj kontroli polega na tłumieniu objawów
negatywnych emocji, szczegulnie lęku, usuwaniu ich ze świadomości nie przyznawaniu się do
nich. Są to zabiegi, których stosowanie na dłuższą metę ma zdecydowanie negatywne
konsekwencje dla zdrowia psychicznego człowieka, ale doraz
nie czasem mogą chronić go
dezorganizacją działania lub nagłym zachowaniem wyładowywującym. Tłumienie emocji może
doprowadzić do wielu chorób psychosomatycznych , albo do konieczności wyładowania swych
skumulowanych emocji w postaci reakcji nieadekwatnych do sytuacji, bądz
zachowań nie
zrozumiałych dla otoczenia. Zbyt silna kontrola życia emocjonalnego również może dawać
szereg niekorzystnych konsekwencji. Prowadzić może do trudności w wyrażaniu swoich emocji,
a z czasem także do zubożenia przeżyć. Stąd umiejętność kontrolowania emocji jest warunkiem
właściwego funkcjonowania psychicznego jak i somatycznego człowieka.
W ten sposób kończę pierwszą część mojego referatu. Dalsza część mojego wypracowania
poświęcona będzie innemu pojęciu psychologicznemu jakim jest motywacja.
Reakcje emocjonalne stanowią tylko jedną z możliwych form regulacji zachowania ludzi i
zwierząt. Bardziej złożony mechanizm uruchamiający i podtrzymujący ukierunkowane
zachowanie nazywa się motywacją. Motywacja jest procesem, który zachodzi wewnątrz
organizmu, pobudzając go do celowego działania. Ten proces wewnętrzny nazywany jest przez
psychologów popędem, pobudką, potrzebą, oczekiwaniem, antycypacją, zadaniem, intencją,
zamiarem, pragnieniem, zainteresowaniem, obawą przed czymś. Terminy te zawsze oznaczają
pojawienie się u człowieka pewnego stanu lub tendencji. J. Reykowski motywację definiuje jako
proces regulacji psychicznej, od którego zależy kierunek ludzkich czynności oraz ilość energii,
jaką na realizację danego kierunku działania człowiek jest gotów poświęcić.
Motywacja jest siłą poruszającą do działania i ukierunkowującą je na określone cele. Cel można
podzielić na dodatnie i ujemne. Cele dodatnie to takie, które człowiek pragnie osiągnąć, a cele
ujemne to takie, których człowiek stara się uniknąć.
Pojęcie motywacji.
Motywacja to układ motywów ludzkiego postępowania - przedmiot badań wielu nauk
(psychologii, socjologii, nauki o moralności i ogólnie biorąc nauk zajmujących się interpretacją
ludzkich zachowań). Odróżnia się trwałą strukturą motywacyjną, która nadaje ogólny kierunek
ludzkiemu postępowaniu, od aktualnej motywacji, wywołującej określone zachowanie w danym
kontekście sytuacyjnym. Motywacja rozumiana jest jako wewnętrzny mechanizm, który
uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu. Rodzaje motywacji
są klasyfikowane wg potrzeb i pragnień ludzkich.
Motywację (natura zjawisk motywacyjnych) można określić jako psychiczny proces
regulacji. Wpływa ona na przebieg procesów umysłowych i steruje działaniami w ten sposób,
aby zapewnić równowagę między jednostką a otoczeniem oraz jej rozwój.
Motywacja to proces psychicznej regulacji, od którego zależy kierunek ludzkich czynności oraz
ilość energii, jaką na realizację danego kierunku człowiek jest gotów poświęcić. Tak więc
motywacja to proces wewnętrzny, warunkujący dążenie ku określonym celom.
4
Cele takie można podzielić na dwie klasy: na cele dodatnie, tj. takie, do osiągnięcia których
zmierzamy (dobry stopień, pochwała, popularność wśród otoczenia, sympatie innych), oraz
ujemne, czyli takie których staramy się uniknąć (krytyka, zły stopień, niechęć innych osób,
pogardy innych, uszkodzenia ciała)
W podobny sposób można podzielić procesy motywacyjne, mówiąc o motywacji dodatniej,
warunkującej "dążenie do" motywacji ujemnej - obawa lub niechęć.
Pragnienia i obawy mają pewne cechy wspólne ze wszystkimi innymi procesami
motywacyjnymi. Trzy z nich można uznać za podstawowe:
1. Procesy motywacyjne mają kierunek - pragnienia pobudzają do osiągnięcia przedmiotu
pragnień, a obawy do uniknięcia z
ródła obaw.
2. Procesy motywacyjne posiadają natężenie - znaczy to, że pobudzeni pragnień lub obaw
powoduje w następstwie stan podniecenia, podekscytowania, tj. zmiany energetyczne w
zachowaniu (przyrost lub spadek sił)
3. Procesom motywacyjnym towarzyszą w przypadku realizacji dodatnie, a w razie niemożności
ujemne stany emocjonalne (przykrość, przyjemność ).
Wpływ motywów na kierunek działania.
Człowiek u którego powstały sprecyzowane pragnienia, kieruje się zasadą selekcji, zasada
ta to motyw. Pierwsze objawy selekcji obserwuje się u dzieci ok. 7 - 8 miesiąca życia.
Selekcjonujący wpływ pragnień wzrasta w miarę zbliżania się, a maleje w miarę oddalania od
przedmiotu pragnień. Trzeba przyznać, że czasami obserwuje się przypadki z pozoru zupełnie
niezgodne z opisaną zasadą. Zdarza się, że przedmiot, który z oddali wyglądał bardzo
atrakcyjnie, z bliska traci swoją wartość przyciągającą. Tego rodzaju zjawisko utraty "siły
przyciągania" przez przedmiot pragnienia miewa dwie grupy przyczyny:
1 - jest ono spowodowane brakiem znajomości przedmiotu, w związku z tym przypisywaniem
mu cech których nie posiada;
2 - bywa ono wywołane konfliktowymi, dodatnimi i ujemnymi, cechami przedmiotu.
Zgodnie z tym co powiedziano wyżej, motywy pobudzają do zbliżania się ku przedmiotom i
zjawiskom mającym wartość pozytywną oraz do oddalania od przedmiotów i zjawisk o wartości
negatywnej. Czasami jednak mogą zajść okoliczności, które skłaniają do zachowań przeciwnych
- do oddalania się od tego co ma pozytywną wartość. W życiu ludzi sytuacje, w których trzeba
wykonać "reakcje okrężne", są bardzo częste (np. aby pozbyć się bólu, trzeba narazić się
chwilowo na większy ból -w trakcie zabiegu ).
W podsumowaniu powyższych rozważań możemy sformułować następujące twierdzenia:
- Motywy stanowią zasadę selekcji działań podejmowanych przez człowieka.
- Selekcja dokonuje się w taki sposób, aby jak najbardziej zbliżyć się do przedmiotu pragnień
(lub oddalić od tego
-Selekcyjny wpływ motywów zależy od tego, jak odległy jest przedmiot motywu - im bliżej tego
przedmiotu, tym większy wpływ selekcyjny.
- Selekcyjny wpływ motywów zależy od ich siły; przy małej motywacji selekcja jest "
niepewna", przy optymalnej
- selekcja elastyczna, przy bardzo dużej - staje się sztywna.
- Wtedy gdy na drodze do celu pojawiają się przeszkody, powstaje konieczność wykonania "
reakcji okrężnej".
Przy bardzo dużym pobudzeniu motywów taka reakcja nie może dojść do skutku.
Wpływ pragnienia sukcesu.
5
Jednym z motywów, który odgrywa ważną rolę pobudzająca do wysiłku w nauce szkolnej,
jest pragnienie sukcesu.
Siła pragnienia sukcesu determinuje m. in. następujące ważne cechy działania:
- poziom osiągniętych rezultatów,
- wytrwałość w dążeniu do celów
- gotowość do podejmowania trudnych zadań.
Pragnienie o bardzo dużej sile sprawia, że człowiek staje się zdolny do podejmowania działań
wymagających pokonywania wielkich oporów wewnętrznych (czyli pokonania motywów
ujemnych o dużym natężeniu). Takie pragnienie wyłącza inne, niezgodne z nim kierunki
działania.
Klasyczny jest tu przykład Demostenesa, u którego powstało bardzo silne pragnienie zostania
wielkim mówcą. Na drodze do realizacji tego pragnienia stanął brak odpowiednich możliwości -
Demostenes miał słaby głos, krótki oddech, jąkał się i seplenił. Dlatego też jego pierwsze
wystąpienie publiczne skończyło się kompromitacją. Dla realizacji pragnień podjął różnorodne
działania takie, jak:
Ogolił sobie brodę i brwi, żeby nie ukazywać się ludziom, póki nie poprawi swojej dykcji.
Deklamował długie teksty poetyckie z kamykami w ustach. Nad ramieniem uwiesił sobie ostry
miecz, który ranił go przy każdym gwałtowniejszym ruchu. W ten sposób chciał się pozbyć
psującego ładną postawę podnoszenia ramion. Dla wzmocnienia głosu deklamował nad
brzegami wzburzonego morza. Ponadto osiem razy przepisywał pokaz
nej objętości dzieło
Tucydydesa, aby "przyswoić " sobie jego styl.
Jak widać z powyższego przykładu pragnienie sukcesu działa jako zasada określająca wybór
kierunku działania. Okazało się, jednak, że silne pragnienie sukcesu sprzyja podejmowaniu
zadań o średnim poziomie trudności, zadań zawierających średni stopień ryzyka oraz wybieraniu
spośród rozmaitych czynności tych, które mogą doprowadzić do jak najszybszego osiągnięcia
celu. Zupełnie inaczej wpływa obawa przed niepowodzeniem. Silna obawa pobudza do wyboru
zadań bardzo łatwych lub bardzo trudnych, zawierających niewiele albo wyjątkowo dużo ryzyka,
a także skłania do unikania takich sytuacji, które mogłyby stanowić dla człowieka prawdziwą
próbę sił.
Zależności powyższe nietrudno zaobserwować w praktyce wychowania. Tak na przykład dzieci,
u których występuje silne pragnienie sukcesu, mają lepsze wyniki w szkole, wykazują większy
stopień wytrwałości przy wszystkich możliwych do rozwiązania zadania. Zupełnie inaczej
zachowywać się będą dzieci, u których dominuje obawa przed niepowodzeniem. Dzieci te
osiągają rezultaty niższe niżby to uzasadniały ich zdolności i sytuacja; najczęściej wybierają
zadania za trudne albo też zadania za łatwe. Wbrew "zdrowemu rozsądkowi" trudno je skłonić
do tego by podejmowały się zadań realistycznych, tego, co z pewnym nakładem sił i ryzyka mają
szansę zrobić.
Pragnienie sukcesu i obawa przed niepowodzeniem to tylko przykłady. U każdego człowieka
występują różne motywy i odpowiednio do tego różne "zasady wyboru".
Tak na przykład obok pragnienia sukcesu bardzo częstym motywem wpływającym na wyniki
szkolne jest pragnienie aprobaty.
Modyfikujący wpływ motywów na percepcję.
Mówiąc o modyfikującym wpływie motywów , mamy na myśli fakt, że pod wpływem
pragnień lub obaw ta sama rzecz spostrzegana jest inaczej, niż wtedy, gdy pragnienia są
nieobecna. Istnieją zależności między stanem naszych motywów a sposobem widzenia świata.
Jak się okazuje nasze pragnienia "upiększają" przedmiot pragnień czyniąc go na przykład
jaśniejszym niż jest w rzeczywistości. Ten "upiększający " wpływ pragnień znamy dobrze z
potocznego doświadczenia. Wiadomo, że człowiekowi zakochanemu piękna wydaje się osoba ,
w której inni nie mogą dopatrzyć się urody, wiadomo ile blasku ma zabawka, którą dziecko
6
chciało by posiąść, a jak bardzo traci ona ten urok, kiedy pragnienie zostało zaspokojone.
Nadawanie przedmiotom pragnień jasnych barw znajduje wyraz też w symbolach literackich.
Tak na przykład symbole" jasnej łąki" u Stefana Żeromskiego.
Motywy a procesy pamięci.
Stwierdzono, że motywy wpływają na selekcję materiału zapamiętanego i odtworzonego.
Zapamiętywanie staje się dużo efektywniejsze, jeżeli dotyczy spraw leżących w sferze motywów
człowieka. Zachodzi też zjawisko przeciwne - skłonność do zapamiętania tego, o czym pamiętać
jest niewygodnie.
Motywacja a procesy poznawcze.
Istnieją podstawy do stwierdzenia, że motywy działają "wyolbrzymiająco" na procesy
poznawcze
pozostające z nimi w związku skojarzeniowym. Należy przy tym pamiętać, że motywy
występują w dwóch formach: są motywy dodatnie i ujemne. ''Wyolbrzmiającemu wpływowi''
motywów dodatnich odpowiada kierunek pragnień. Natomiast motywy ujemne mogą przybierać
dwie różne formy: mogą być skoncentrowane na z
ródle przykrości (na celu ujemnym) lub na
tym, co usuwa przykrość(na celu dodatnim)
Wtedy gdy koncentrujemy się na z
ródle niebezpieczeństwa, dążymy do usunięcia się od
przedmiotu, którego się lękamy. Natomiast, gdy koncentrujemy się na celu dodatnim, skupiamy
się na osiągnięciu tego, co nas chroni lub co pozwala nam uporać się z przykrością.
Drugiemu nastawieniu odpowiadać będzie inna percepcja sytuacji i inna ocena możliwości
powodzenia. Zamiast uwrażliwienia na niebezpieczeństwo pojawia się uwrażliwienie na
wszystko, co pozwala go uniknąć. Zamiast poczucia nieuchronnej klęski pojawia się wiara w
możliwość powodzenia ucieczki.
Pobudzający wpływ motywów na czynności człowieka.
Motywy mają wpływ pobudzający na człowieka. Ten pobudzający wpływ ma dwojakie
konsekwencje: Prowadzi on do zmian energii i sprawności działania.
Z potocznego doświadczenia wiemy, że nasza zdolność do wysiłku wzrasta wtedy, gdy bardzo
nam na czymś zależy. Wraz ze zwiększeniem się intensywności pragnień wzrasta szybkość
działań, siła, a także odporność na zmęczenie.
Systematyczne badania psychologiczne pozwoliły na ustalenie kilku faktów charakteryzujących
zależność między siłą pragnień a zdolnością do wysiłku, i energią działania.
Tak więc, po pierwsze, ustalono, ze gdy wzrasta intensywność pragnień, zwiększa się także
tempo przebiegu czynności.
Zależność między siłą pragnień (motywacji) a wielkością wysiłku wkładanego w działanie ma
różnorodne konsekwencje. Przede wszystkim tę, że człowiek jest w stanie zrobić tym więcej, im
bardziej mu zależy na tym, co robi - potrafi zrobić więcej dlatego, że pracuje szybciej i jest
bardziej odporny na zmęczenie. Można powiedzieć, że jednym z najlepszych sposobów
usunięcia skutków zmęczenia jest pobudzenie motywacji
Fakt, że motywacja powoduje przyśpieszenie tempa działania, że wymaga wytrwałości, że
zwiększa odporność na zmęczenie, ma ważne następstwa. Przede wszystkim to, że nakładowi
większej energii odpowiada zwiększony wysiłek i, co z tym się wiąże, w dalszej konsekwencji
większe zmęczenie. Inaczej mówiąc, działania w warunkach dużego napięcia motywacji są pod
względem psychologicznym ''kosztowniejsze'', po zakończeniu - wyczerpanie większe. Nic więc
dziwnego, że ludzie, którzy, jak się powiada, ''wkładają całą energie w to co robią'', czasami
''spalają się w pracy''. Owo ''wkładanie całej energii'' polega na dużym pobudzeniu motywacji, na
7
intensywnym pragnieniu realizacji postawionych celów, ''spalanie się w pracy'' to całkowite
poświęcenie sił aż do granic wyczerpania. Wielu z nas wie zresztą z własnego doświadczenia, że
po okresie intensywnej działalności, kiedy z maksymalnym nakładem sił dążyliśmy do czegoś,
co uważaliśmy za bardzo ważne, kiedy wszystkie siły skupiliśmy na osiągnięciu tego właśnie
celu, po jego osiągnięciu ''opadamy z sił'' - nic nam się nie chce, nie potrafimy nawet cieszyć się
z osiągniętych rezultatów.
Jeśli nie ma dodatkowych przeszkód, przy silnej motywacji człowiek wykonuje więcej i lepiej.
Dlatego też wydajność i jakość pracy zależą od motywacji, czyli od chęci zrobienia dobrze.
Ważną sprawą jest jednak nie tylko wielkość motywacji, ale to, czego motywacja dotyczy -
motywacja może dotyczyć różnych aspektów produktu. Tak więc może chodzi o to, by zrobić
jak najszybciej i jak najwięcej - wtedy na ogół pomija się jakość tego, co się robi.
Motywacja a sprawność działania.
Wielu ludzi zauważa, że wtedy, gdy im na czymś szczególnie zależy, potrafią wykonać
rzeczy, których w innych warunkach nie byliby w stanie zrobić, że w tej sytuacji ich inteligencja
okazuje się bardziej efektywna, że przychodzą im do głowy liczne pomysły, że lepiej
spostrzegają i rozumieją, co dzieje się naokoło nich. Są też tacy, którzy mają doświadczenie
akurat odwrotne. Tracą zdolność do jasnego myślenia.
Nietrudno zauważyć, ze sytuacja publicznego wystąpienia jest czynnikiem pobudzającym
motywację.
Z licznych badań wynika, że zarówno niedobór motywacji, jak również jej nadmiar mogą mieć
szkodliwy wpływ na wyniki działania ucznia.
Trzeba dodać , że wszelkie rodzaje motywacji łatwo osiągają poziom, który można by określić
jako zbyt duży. Na ogół motywacji utrzymuje się w obszarze średnim i trzeba wyjątkowych
okoliczności, by nabrała nadmiernego natężenia. To zastrzeżenie nie odnosi się jednak do
motywacji typu lękowego - związanej z pragnieniem uniknięcia niepowodzenia, nagany, wstydu
itp. Lęk jest tym rodzajem motywacji, który ma dużą łatwość narastania do nadmiernych
rozmiarów i w konsekwencji do dezorganizacji zachowania się ludzi. dlatego szczególnie
szkodliwy wpływ na możliwości intelektualne ucznia posiada motywacji oparta na lęku przed
karą.
Coś zupełnie odwrotnego można powiedzieć o motywacji występującej w formie
zainteresowania. Zainteresowanie nigdy nie osiąga natężenia, które mogłoby zdezorganizować
czynność. Dlatego też uczniowie, u których dominującym motywem uczenia się jest
zainteresowanie, nie są narażeni na zastraszający wpływ nadmiernej motywacji.
U niektórych osób dochodzi do tak dużego natężenia motywacji negatywnej, iż prowadzi do
dezorganizacji wszystkich poważniejszych procesów życiowych. Czy jest na to jakaś rada ?
Jedynym ze sposobów bywa zmiana mot6ywacji.
Wzbudzanie motywacji.
Otóż po to, aby powstał motyw, muszą być spełnione pewne warunki. Trzy z nich
zasługują na szczególną uwagę.
Po pierwsze , człowiek musi czegoś potrzebować lub też musi mieć do wykonania jakieś
zadanie. Nie zaspokojona potrzeba lub nie wykonane zadanie są z
ródłem napięcia ( tzw. napięcia
motywacyjnego)
Po drugie, człowiek musi dostrzec (lub wyobrazić sobie, czy też pomyśleć ), że istnieje czynnik,
który może potrzebę zaspokoić lub przeciwnie. - czynnik, który może przyczynić się do
zwiększenia potrzeby. Czynnik zaspakajający potrzebę ma wartość gratyfikacyjną dodatnią,
natomiast czynnik wzmagający potrzebę - wartość gratyfikacyjną ujemną. Czynniki te bywają
określane jako nagroda i kara.
8
Po trzecie człowiek musi mieć przeświadczenie, że w danych warunkach potrafi osiągnąć
zaspokojenie potrzeby lub osiągnięcie zadania. A zatem człowiek musi oceniać szansę
powodzenia działań (osiągnięcia nagrody lub usunięcia kary) jako wyższe od zera.
Natężenie motywu jest funkcją trzech wymienionych czynników. Jeśli brak któregoś z nich,
motyw nie występuje. Natomiast gdy chcemy wzbudzić lub wzmóc motywację, musimy
oddziaływać na te właśnie czynniki. Należy tu wspomnieć o czynnikach stałych i zmiennych.
Oddziaływanie na motywację wymaga wpływania zarówno na czynniki stałe jak i zmienne.
Oddziaływanie na czynniki stałe polega na kształtowaniu systemu potrzeb, wytwarzaniu skal
wartości, wytwarzaniu przeświadczeń na temat własnych wartości oraz możliwości zawartych w
otoczeniu.
Natomiast oddziaływanie na czynniki zmienne polega na wzbudzaniu potrzeb, stosowania
nagród i kar, informowaniu o możliwościach zawartych w sytuacji czy manipulowaniu tymi
możliwościami.
Potrzeba.
Podstawowym warunkiem powstania motywacji są potrzeby i zadania. Pojęcie potrzeba
ma zastosowanie do opisania do właściwości życiowych istot polegającej na tym, ze dla
zachowania ich przy życiu, dla ich prawidłowego funkcjonowania i rozwoju konieczna jest stała
wymiana ze środowiskiem: pobieranie ze środowiska różnych elementów i oddawanie otoczeniu
produktów ich przemiany. Potrzeba uczestniczy w regulacji zachowania wtedy, gdy zostanie
pobudzona. Zaspokojenie potrzeby jest możliwe dzięki działaniu kilku ważnych mechanizmów,
takich od których zależy:
- wykrywanie stanu potrzeby
- uruchamianie ogólnej aktywności
- wytwarzanie pogotowia
- zatrzymanie aktywności
Wielkość potrzeb a motywacja.
Od czego zależy wielkość potrzeby ? Z pozoru wydawało by się , że potrzeba jest tym
większa, im większy brak. Jednak tego rodzaju zależności występują tylko w zakresie średnich
natężeń potrzeb, a i wtedy mają pewne ograniczenia.
W niektórych przypadkach obserwuje się efekt paradoksalny polegający na unikaniu przedmiotu
zaspokajającego potrzebę, o ile zbyt długo czekało się na ten przedmiot.
Cały proces przebiega inaczej, gdy w nowym miejscu nie udało się znalez
ć niczego, co by, choć
częściowo, zaspokoiło dawne potrzeby. Wtedy następują zmiany rozpadowe w osobowości.
Przejawem tych zmian może być stan lęku, rozwinięcie postaw agresywnych. Tak więc
długotrwałe niezaspokojenie ważnych potrzeb i niemożność znalezienia sposobów zastępczych
prowadzić może do głębokich zaburzeń osobowości. Pobudzenie potrzeby jest warunkiem
koniecznym, ale nie wystarczającym do powstania motywu. Istotną rolę odgrywają właściwości
czynników za pomocą których potrzeba ma być zaspokojona. W niniejszym opracowaniu
starałam się wykazać , jak znaczący wpływ na zachowanie się ludzi ma motywacja.
Wpływ motywów na zachowanie się zależy od właściwości motywów, od ich rodzaju i
natężenia. To zaś, jakie motywy zostaną pobudzone, uzależnione jest od stanu potrzeb, do
dostępności czynników zaspokajających potrzebę lub zagrażających czymś człowiekowi, od
oszacowania prawdopodobieństwa, że działanie zmierzające do zaspokojenia potrzeby lub
uniknięcia szkody, może się powieść. Motywacja zależy również od przeszkód i niepowodzeń
spotykanych na drodze do realizacji motywu.
Spostrzeganie czynników zaspakajających potrzeby lub zagrażających, ocena
prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu czy poniesienia szkody, przewidywanie niepowodzeń i
9
trudności, - dokonuje się na ogół świadomie. Tak więc wszystko, co człowiek sobie uświadamia,
wpływa na jego motywację; dzięki temu stan świadomości oddziałuje regulująco na stan
człowieka.
Uświadomienie własnych motywów jest podstawowym warunkiem kontroli nad nimi.
Uświadomienie może mieć różne formy i różny stopień, a w końcu i kontrola nad sobą ma
rozmaity zasięg.
Najprostszą formą świadomości własnych motywów jest stwierdzenie własnego pragnienia -
potrafią to kilkuletnie dzieci, które zdają sobie sprawę z tego , czego chcą, ale na ogół nie wiedzą
''dlaczego''. Wbrew pozorom nie bywa to chęć zaznaczenia własnego ''ja'', lecz po prostu przejaw
tego, że tu właśnie natrafiliśmy na granice świadomości dziecka - ono nic więcej nie wie na
temat swoich pragnień.
W miarę rozwoju świadomości człowiek zdobywa coraz szerszą orientacje w swoich motywach,
i rozumie je coraz lepiej. Orientacja poszerza się w różnych kierunkach.
Mój referat na temat emocji i motywacji dobiegł końca. Na zakończenie, chociaż
skromne, pragnę dodać, iż moim zdaniem procesy motywacyjne pełnią bardziej skomplikowaną
a zarazem ważniejszą rolę w życiu człowieka, ponieważ wysiłek włożony przez nas w ów
proces, prowadzi do osiągnięcia określonych, jakże ważnych dla nas wszystkich, życiowych
celów. Oczywiście przy tym towarzyszą nam różnego rodzaju emocje, które starałem się
możliwie dobrze opisać. Motywacja natomiast pomaga nam stać się ludz
mi bardziej
wartościowymi zarówno dla innych jak i dla samego siebie, co powinno czynić z nas ludzi
pełnowartościowych dla społeczeństwa.
Człowiek jest istotą, która spośród innych organizmów żywych wyróżnia się tym, że jest w
stanie świadomie i samodzielnie stawiać przed sobą konkretne cele. Moim zdaniem jest to
swoistego rodzaju dar, który daje nam przewagę nad innymi istotami ziemskimi i powinniśmy to
możliwie dobrze wykorzystać.
10