Jarosław Zawadzki
Psychologia Stosowana UJ
Psychologia ogólna  Procesy poznawcze
(dr J.Trzópek)
WYKA
AD 6 (22.11.2010)
Schematy poznawcze
Pozostajemy w psychologii, o podejściu informacyjnym, konstruktywistycznym, którą to psychologię
zapoczątkował Bruner. Badał on bardzo szeroko i uwzględniał różne rzeczy. Póz
niejsze podejście
konstruktywistyczne / informacyjne zaczęło zmierzać ku metaforze komputerowej.
SCHEMAT POZNAWCZY - część systemu poznawczego służąca do budowania percepcyjnych i pamięciowych
reprezentacji danej klasy obiektów lub zdarzeń. Jest to sposób definiowania, który w psychologii nazywa się
FUNKCJONALNYM. Definiujemy coś lub kogoś poprzez posiadane funkcje danego przedmiotu / osoby.
Świat poznajemy poprzez reprezentację, czyli rzeczy które są tworzone w naszym umyśle. Reprezentacje
mogą dotyczyć pojedynczych obiektów (społecznych, fizycznych, itd.), ale również mogą dotyczyć zdarzeń,
czegoś co jest procesem, wtedy mówimy o schematach poznawczych (coś bardziej złożonego niż
reprezentacje poznawcze.
Wyodrębnienie w psychologii koncepcji schematowej jest jednym z czołowych pojęć psychologii poznawczej.
Produktem percepcji jest reprezentacja umysłowa, a nie po prostu świat. Ta reprezentacja jest tworzona,
budowana w umyśle - stąd konstruktywizm.
1. Reprezentacja jest konstrukcją. Ludzie nie spostrzegają, tylko interpretują przez pryzmat
doświadczeń, nastawienia, itd.
2. Ubóstwo bodz
ca. Zazwyczaj ilość informacji, na podstawie których wyciągamy wnioski jest
stosunkowo niewielka. Dopowiadamy sobie zatem pewne rzeczy, by mieć spójność obrazu.
Wykraczamy poza dostarczone informacje. Gdy przypiszemy jakąś kategorię danej rzeczy, wówczas
ta kategoria przejmuje funkcję dostarczania informacji.
3. Hipoteza wykorzystywania. Naszą reprezentację oraz wykraczanie poza posiadane informacje
budujemy na podstawie zasobów pamięciowych pamięci długotrwałej. Czyli to co widzimy w danej
chwili jest wypadkową tego co pamiętamy i tego co jest.
4. Stereotypizacja / schematyzacja / prototypizacja pamięci. Proces polega na tym, że w miarę upływu
czasu zacierają się nam szczegóły, które są niepowtarzalne dla każdej z rutynowych sytuacji.
Pamiętamy jedynie takie zdarzenie, przez pryzmat tego, co zazwyczaj występuje i jest powtarzalne.
5. A
agodna degradacja wyniku. Proces powodujący, że pamiętamy coraz mniej. Pozostają tylko
sytuacje najbardziej wyróżniające się, ulegają też stereotypizacji.
6. Oszczędność poznawcza. Sposób w jaki pracuje nasz system poznawczy. Maksimum efektu a
minimum wysiłku. Nie wdajemy się w szczegóły analizowania, bo pochłania to zbyt wiele energii.
Schematy mają budowę hierarchiczną. Istnieją schematy nadrzędne i podrzędne. Mogą obejmować nasze
poczucie rzeczywistości. (np. DOM - schemat nadrzędny, POKOJE - schemat podrzędny). Schematy mogą też
dotyczyć sytuacji (np. załatwienie czegoś w urzędzie: SCHEMAT - będzie się to składało z wyjścia z domu,
stania w kolejce, niemiłej rozmowy z urzędnikiem, straty czasu, itd.)
Funkcjonowanie w rzeczywistości opiera się na dwóch typach działania: przetwarzanie GÓRA-DÓA
i
przetwarzaniu DÓA
-GÓRA. Oznacza to, że kierują nami schematy, nasza wizja rzeczywistości.
np. idąc ulicą rozmawiamy przez telefon. Nie zwracamy wtedy uwagi na podłoże, widząc że jest płaskie.
Pozwalamy sobie wtedy na sterowanie za pomocą schematu.
np. idąc po lesie, gdzie podłoże jest nierówne, patrzymy uważnie. Nie możemy pozwolić sobie na sterowanie
schematem. Bardziej patrzymy na rzeczy, które są odebrane percepcyjnie, niż nasze schematowe
wyobrażenie na temat lasu.
Sterowanie procesem GÓRA-DÓA
i DÓA
-GÓRA jest dosyć płynne i bez wysiłkowe, ale zazwyczaj te dwa
procesy są równoczesne. Zawsze jednak wysuwamy hipotezę naszego wyobrażenia czegoś i szukamy dla niej
potwierdzenia (Bruner). Do czasu aż nasze przypuszczenia będą się potwierdzały będziemy działać według
przyjętego schematu. Gdy coś się nie sprawdzi, wtedy stajemy się skłonni do zrewidowania postępowania.
DYGRESJA:
Gdy Hegelowi zarzucono, że jego poglądy są niezgodne z rzeczywistością, odparł wówczas:  tym gorzej dla
rzeczywistości .
Koncepcja schematowa (R.Schank i R.Abelson)
Według najbardziej znanych: Schranka i Abelsona, jest to koncepcja hierarchiczna. Istnieją trzy grupy
(poziomy) schematów percepcyjnych:
" skrypty (istnieje podstawowy sposób reprezentowania / przedstawiania sobie zdarzeń, które są
łatwe do zamknięcia). Są tworzone z perspektywy aktora - tego kto uczestniczy w zdarzeniu. O
istnieniu skryptów przekonujemy się dopiero gdy coś nie gra. Gdy ktoś ma inny skrypt do naszego,
mamy poczucie że coś jest nie tak.
" plany (mówią o tym, jak przebiegają ogólne sytuacje społeczne, o tym jak powinno być. Nie są
zazwyczaj tworzone z perspektywy aktora).
" tematy (ogólne tematy dotyczące szerokich kategorii, np. wyobrażenia o kulturze, pracy)
Koncepcja schematowa w psychologii przyjęła się powszechnie z tego powodu, że ma dużą moc
wyjaśniającą. Możemy wyjaśnić czyjeś zachowanie, odwołując się do schematów jakie ma dana osoba.
Wtedy istnieje prawdopodobieństwo zrozumienia motywów działania tej osoby. Największym zastrzeżeniem
dla koncepcji schematowej był fakt, że działała ona po fakcie. Schematy nie bardzo sobie radzą z
przewidywaniem, ponieważ nigdy nie wiadomo jakiego schematu użyje dana osoba.