Wykład III:
Koncepcje periodyzacji biegu życia człowieka
Perspektywa life-span jako sposób  uprawiania psychologii rozwoju człowieka
Instrumentalny i autoteliczny sens kolejnych etapów życia
Przykłady periodyzacji biegu życia człowieka
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
1
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Literatura podstawowa
Brzezińska, A. (2000). Brzezińska, A. I., Appelt, K., Ziółkowska, B. (2008).
Psychologia rozwoju człowieka.
Społeczna psychologia rozwoju.
W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia.
Warszawa:
Podręcznik akademicki (s. 95-292).
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
2
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Przekłady
Brzezińska, A., Brzezińska, A., Brzezińska, A., Czub, T.,
Lutomski, G. Lutomski, G., Smykowski, Lutomski, G., Smykowski,
(red.). (2000; wyd. 2). B. (red.). (2000; wyd. 2). B. (red.). (2000; wyd. 2).
Dziecko w świecie Dziecko wśród rówieś- Dziecko w zabawie
ników i dorosłych i świecie języka.
ludzi i przedmiotów
Poznań: Zysk i S-ka. Poznań: Zysk i S-ka.
Poznań: Zysk i S-ka.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
3
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Przekłady
Schaffer, H. R. Bee, H. L.
(2005). (2004; wyd. II popr. 2007  z D. Boyd).
Psychologia dziecka. Psychologia rozwoju człowieka.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka
Redakcja naukowa: Anna I. Brzezińska.
Redakcja naukowa: Anna I. Brzezińska.
Przekład: Aleksander Wojciechowski
Przekład: Aleksander Wojciechowski
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
4
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Stosowana psychologia rozwoju
Brzezińska, A.,
Brzezińska, A. I. (red.). Brzezińska, A. I., Ohme, M., Resler-
(2006). Janiszewska - Rain, J. Maj, A., Kaczan, R., Wiliński, M.
(2005). (2009).
Psychologiczne Droga do
W poszukiwaniu
portrety człowieka. samodzielności.
złotego środka.
Praktyczna psychologia
Jak wspomagać rozwój dzieci
Rozmowy o rozwoju
i młodzieży z ograniczeniami
rozwojowa.
człowieka.
sprawności.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Kraków: Społeczny Instytut
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
Wydawniczy Znak. Psychologiczne.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
5
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
y
ródła dat. periadyzacji biegu
życia
Koncepcja Maurice a Debesse a
oryg.: Les étapes de l éducation, 1952
Przekład Etapy wychowania, 1996, Warszawa: Wydawnictwo Żak



Koncepcja Lwa S. Wygotskiego
oryg.: Problema wozrasta (tekst pisany w latach 1932-1934
pierwsza oficjalna publikacja  Woprosy psichołogii, 1972
druga ze zmianami  Sobranije soczinienij, 1984
Przekład Problem wieku rozwojowego



W: Wygotski, L. S. (2000).
Wybrane prace psychologiczne II:
dzieciństwo i dorastanie (s. 61  90).
Warszawa: Zysk i S-ka Wydawnictwo;
redakcja naukowa:
Anna I. Brzezińska, Marta Marchow.
BDB tekst !!!



Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
6
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Perspektywa life-span
jako sposób  uprawiania psychologii rozwoju człowieka
perspektywa life-span = ujmowanie zmian rozwojowych w
danym etapie życia
na tle całości drogi życiowej
człowieka
Takie szerokie ujęcie charakteryzuje się czterema złożeniami
(por. Newman, Newman, 1984, s. 4):
1. człowiek nie tylko zmienia się, ale także rozwija przez całe swe życie, tj. od
poczęcia do śmierci zmiany rozwojowe występują w każdym okresie (etapie,



stadium, fazie) życia
2. aby zrozumieć logikę i dynamikę zmian indywidualnych ścieżek rozwoju ludzi
należy brać pod uwagę zarówno ich zmienność, jak i ciągłość
3. rozwój dotyczy człowieka jako całości, co nie oznacza nie brania pod uwagę w
szczegółowych analizach zmian jego funkcjonowania w różnych obszarach,
jak np. rozwój fizyczny, intelektualny, emocjonalny czy społeczny
4. zmiany należy analizować w kontekście istotnych dla jednostki w danym etapie jej
życia siedlisk (settings) oraz obopólnych relacji, w jakie wchodzi ona ze swym
otoczeniem fizycznym oraz przede wszystkim otoczeniem społecznym.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
7
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Do zastanowienia
Każdy człowiek ma swój rozwojowy rozkład jazdy.
Tempo i rytm / dynamika rozwoju wyznaczane sÄ… czynnikami
biologicznymi.
Treść zadań rozwojowych i poziom osiągnięć rozwojowych
zależą od wpływu otoczenia społecznego i fizycznego, w którym przebiega rozwój.
Najpoważniejsze skutki dla procesu rozwoju mają czynniki działające w
okresach przejściowych - między cyklami rozwoju czyli wtedy, gdy
osoba nie dokończyła jeszcze realizacji zadań rozwojowych z poprzedniego cyklu,
a już próbuje podejmować zadania z cyklu kolejnego.
Wtedy na normatywny kryzys rozwojowy może się nakładać kryzys
nienormatywny wynikający z przeciążenia systemu regulacji.
Zakłócone aktualne funkcjonowanie osoby, jak w efekcie domina pociąga za
sobą zakłócenie realizacji zadań przypadających na fazę kryzysu normatywnego.
W rezultacie zaburzony zostaje cały proces rozwoju, czego owocem jest podjęcie
niepełne lub w ogóle niepodjęcie zadań rozwojowych z następnego cyklu.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
8
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Dla przypomnienia
C. MODEL CYKLICZNO-FAZOWY:
A. MODEL LINIOWY:
zmiana rozwojowa polega na transformacji czyli
proces rozwoju ma charakter ciągły,
przekształcaniu już posiadanego doświadczenia
monotoniczny, addytywny
pod wpływem nowego doświadczenia, a nie na
istotÄ… zmiany rozwojowej jest przyrost
prostej kumulacji doświadczenia
czyli zmiana ma charakter ilościowy
aby taka transformacja mogła zajść konieczna
ludzie różnią się tempem przyrostu /
jest chwilowa dezintegracja wcześniej
wzrostu (progresu)
utworzonych struktur psychicznych, co owocuje
obniżeniem efektywności zachowania i
B. MODEL STADIALNY:
pogorszeniem nastroju jednostki
rozwój to proces nieciągły,
po fazie dezintegracji następuje ponowna
kumulatywny
integracja (re-integracja), ale na wyższym niż
da się wyróżnić kolejne odmienne uprzednio poziomie czyli powstaje nowa
struktura psychiczna mieszcząca w sobie część
jakościowo etapy (stadia, fazy, kroki)
struktury starej wraz z nowo nabytym
ludzie różnią się nie tylko tempem
doświadczeniem (inkluzja)
rozwoju (przyrostu), ale także
podstawowe procesy występujące w stałej
dynamikÄ… zmian,
sekwencji to: konstrukcja versus dekonstrukcja
długość trwania etapów oraz rytm
doświadczenia, strukturyzacja  destrukturyzacja
zmian zachodzÄ…cych wewnÄ…trz nich
 restrukturyzacja doświadczenia;
cechują się dużym indywidualnym
porzÄ…dkowanie  integracja  dezintegracja 
zróżnicowaniem, zależnym m. in. od
reintegracja doświadczenia
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
9
cech OUN / temperamentu.
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Instrumentalny i autoteliczny sens
kolejnych etapów / OKRESÓW życia
Analiza różnych koncepcji rozwoju pokazuje, iż podobnie ujmuje się wg nich sens przemian
rozwojowych w wyodrębnionych kolejnych okresach życia / etapach drogi życia, tzn. jako
wzrastającą niezależność jednostki od otoczenia w rozmaitych obszarach jej funkcjonowania.
Problem polega na tym, jaki status przyznaje się wcześniejszym etapom życia:
1. czy traktuje siÄ™ je instrumentalnie ich celem jest przygotowanie osoby do kolejnego



etapu życia, wyposażenie w kompetencje przydatne do realizacji kolejnych zadań
rozwojowych (model liniowy i stadialny orientacja prospektywna)



2. czy traktuje się je autotelicznie mają wartość same w sobie i jako takie stanowią



fundament dla kolejnych osiągnięć rozwojowych (model cykliczno-fazowy



orientacja teraz
niejszościowo  prospektywna)
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
10
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Maurice Debesse (1983, s. 17-18):
 (...) wszelkie etapy rozwoju odpowiadają odrębnym
rzeczywistościom (podkreśl.  A. B.), które pozwalają na
wyróżnienie tej samej liczby odrębnych rodzajów
wychowania. W każdym typowym stadium swojego
rozwoju wychowanek realizuje równowagę dynamiczną,
osiąga przejściowy pułap doskonałości, zmierza do
pewnego stylu życia.
mówił już Jan Jakub Rousseau doskonałość, pewien rodzaj właściwej mu dojrzałości>.
Wychowawca winien sprzyjać temu dążeniu, tę właśnie
doskonałość należy osiągać (...). .
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
11
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Jak mówi Daniel J. Levinson (1986:
 [...] każdy okres życia ma swój własny czas, choć
stanowi część większej całości i jest przez tę
całość zabarwiany. Żaden okres w życiu nie jest
ani lepszy ani ważniejszy od pozostałych. Każdy
ma swoje konieczne miejsce w całości biegu
życia i każdy w tę całość wnosi swój własny,
indywidualny, specyficzny wkład. .
Metafory życia człowieka:
pory roku, pory dnia
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
12
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Maurice Debesse (Etapy wychowania, 1952 / 1983, 1996, s. 24-27)
bierze pod uwagę zmianę całokształtu funkcjonowania dziecka
i z tego  wyprowadza charakterystykę każdego kolejnego
etapu, a także jego określenie (nazwę):
wiek dziecinnego pokoju: od narodzin do końca 3 roku życia
wiek koziołka: od 3 do 7 roku życia
wiek szkolny: od 6 do 13 roku życia
wiek niepokojów dojrzewania: od 12/13 do 16/17 roku życia
wiek młodzieńczego entuzjazmu: od 16/17 do 20 roku życia
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
13
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Etapy rozwoju w okresie dzieciństwa
i dorastania wg L. S. Wygotskiego
(1934/2000)
punkt kulminacyjny
faza przed - kryzysowa
Kryzys
faza po - kryzysowa
kryzys kryzys kryzys kryzys kryzys kryzys
narodzin 1 roku 3 roku 6/7 l. 12/13 l. 17/18 l.
wczesne dzieciństwo
okres prenatalny wiek szkolny dorastanie
niemowlęctwo
wiek przedszkolny dojrzewanie
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
14
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Podział biegu życia człowieka
na ery
wg Daniela J. Levinsona
okres okres okres
przejściowy przejściowy przejściowy
(1) (2) (3)
17-22 l. 40-45 l. 60-65 l.
era III - średnia dorosłość
era I  przedorosłość
40  65 lat
0  22 lata
era II - wczesna dorosłość era IV  póz
na dorosłość
powyżej 60 lat
17  45 lat
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
15
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Ważne:
okresy stabilne i przejściowe w rozwoju
b b b
c c c
a
a a
Cykl 1 Cykl 2 Cykl 3
okres okres
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
16
przejściowy I przejściowy II
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Koncepcje periodyzacji biegu życia
człowieka
Etap Dzieciństwo Dorastanie Dorosłość
Wiek 0  10/12 lat 10/12  18/20 lat od 18/20 lat
niemowlęctwo (0-1 rok życia) wiek dojrzewania (12/13  17/18
L. S. Wygotski
wczesne dzieciństwo (1-3 lata) lat)
(1934 /
wiek przedszkolny (3  6/7 lat)
1984/2000)
wiek szkolny (6/7 - 12/13 lat)
wiek niemowlęcy (0-1 r.ż.) adolescencja (12/13  18/20 lat) wczesna dorosłość
E. H. Erikson
dzieciństwo (1-3 lat) (18/20  30/35 lat)
(1950
wiek zabawy (3-5 lat) średnia dorosłość
/ 1997)
wiek szkolny (6-12 lat) (30/35  60/85 lat)
póz
na dorosłość
(od 60/65 lat)
wiek dziecinnego pokoju (0-3 l.) wiek niepokojów dojrzewania
M. Debesse
wiek koziołka (3-6/7 lat) (12/13-16/17 lat)
(1952 /
wiek szkolny (6/7-12/13 lat) wiek młodzieńczego entuzjazmu
1983/1996)
(16/17  18/20 lat)
era przeddorosłości okres przejściowy era dorosłości wczesnej
D. J. Levinson
(0  17 lat) (17-22 lata) (17-45 lat)
(1986)
era dorosłości średniej
(40-65 lat)
era dorosłości póz
nej
(od 60 roku życia)
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
17
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Okres dorastania jako okres
przejściowy między
dzieciństwem a dorosłością
Dzieciństwo: Dorosłość:
Dorastanie:
budowanie korzystanie
start
z samodzielności
podstaw
w samodzielne
samodzielnego dla siebie i dla
życie
funkcjonowania innych
osobiste i
społeczne
przeddorosłość
dorosłość
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
18
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Nasza propozycja
(Brzezińska, Appelt, Ziółkowska, 2008, II wyd. poprawione
2010)
era I obejmuje rozwój w okresie prenatalnym i do
końca pierwszego roku życia,
era II dotyczy rozwoju w okresie dzieciństwa, tj.
od ukończenia 1 roku życia do ok. 10/12 roku życia,
era III to okres dorastania czyli od 10/12 do 20/25
roku życia,
era IV to dorosłość  od 20/25 roku życia aż po
jego kres.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
19
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Podział życia człowieka na ery rozwoju  propozycja własna
y
ródło: Brzezińska, Appelt, Ziółkowska, 2008, II wyd. poprawione 2010
Era I Era II Era III Era IV
Dzieciństwo Dorosłość
Okres prenatalny, Dorastanie
wczesne, środkowe wczesne i póz
ne wczesna, środkowa
perinatalny
i niemowlęctwo i póz
ne i póz
na
Od 10/12 r.ż.
Od poczęcia Od końca 1 r. ż
Od 20/25 r. ż.
do 20/25 r. ż.
do końca 1 r. ż. do 10/12 r. ż.
do końca życia
Sens zmian rozwojowych: Sens zmian rozwojowych: Sens zmian rozwojowych: Sens zmian rozwojowych:
Odrębność i Kompetencje i Sens życia
Podstawy
odpowiedzialność
samodzielność i tożsamość
egzystencji
Okres przejściowy I Okres przejściowy II Okres przejściowy III
przełom przełom przełom
dzieciństwo /
narodziny / dorastanie /
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
20
dzieciństwo dorosłość
dorastanie
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Dominanta i i cel rozwoju w czterech etapach życia
y
ródło: Brzezińska, Appelt, Ziółkowska, 2008, II wyd. poprawione 2010
ERA IV
ERA I ERA II ERA III
sens życia i
odrębność i
podstawy kompetencja i
tożsamość
samodzielność
egzystencji odpowiedzial-
ność
PSYCHE PSYCHE
PSYCHE
PSYCHE
PSYCHE
PSYCHE
POLIS
POLIS
POLIS
POLIS
SOMA
SOMA
SOMA SOMA
Dzieciństwo Dorosłość
Okres prenatalny i Dorastanie
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
wiek niemowlęcy 21
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Troista natura człowieka: bio  psycho -
społeczna
Zmieniające się w kolejnych etapach życia sposoby działania są efektem odczuwanych
rozbieżności i napięć (konfliktów), jakie powstają wewnątrz Arystotelesowskiej
triady Psyche  Soma - Polis oraz sposobów radzenia sobie z nimi (por.
Erikson, 1968, s. 289-290).
W pewnym przybliżeniu można powiedzieć, iż trzy części składowe osobowości,
a mianowicie id, ego i superego, ujmowane dynamicznie odnoszÄ… siÄ™ do
kluczowych procesów determinujących przebieg i dynamikę rozwoju człowieka,
a tym samym odnoszą się do trzech aspektów człowieka. I tak:
id ujmowane dynamicznie odnosi się do wewnętrznego, organizmicznego procesu
determinującego dynamikę i energię cyklu życiowego jednostki, a więc głównie do
aspektu Soma
superego ujmowane dynamicznie dotyczy  procesu społecznego łączenia się
różnych ego w całość a więc socjalizowania  natury jednostki i tym samym dotyczy
aspektu Polis
ego ujmowane dynamicznie obejmuje proces wewnÄ…trzpsychicznej organizacji
gromadzonego doświadczenia ( synteza ego ), ukierunkowującego celowe działania
jednostki i odnosi siÄ™ do aspektu Psyche
jak pisze Erik H. Erikson (1997, s. 204):
 Ego jest więc powstałą, aby strzec owego porządku
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
22
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
wewnątrz jednostki, od którego zależy porządek w świecie zewnętrznym .
Geneza zadań rozwojowych
R. J. Havighursta (1981) koncepcja zadania rozwojowego
oczekiwania społeczne
naciski społeczne
zmieniajÄ…cy siÄ™ organizm
nabyte kompetencje
Polis
naciski biologiczne naciski psychiczne
Soma zadanie Psyche
rozwojowe
kryzys
rozwiÄ…zanie
nowe kompetencje
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
23
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Jak określają to B. M. Newman i Ph. R. Newman (op. cit., s. 34),
celem opanowywania nowych kompetencji jest lepsze
radzenie sobie z wyzwaniami, jakie stawia życie, tj.  aktywne
pokonywanie stresu i poszukiwanie oraz wytwarzanie nowych
rozwiązań .
Za Robertem White m (1974; za: op. cit., s. 34-35) wyłaniają trzy
aspekty takich działań:
1. zdolność gromadzenia i przetwarzania nowych
informacji,
2. zdolność utrzymywania kontroli nad swoim stanem
emocjonalnym,
3. zdolność do swobodnego korzystania z zasobów
otoczenia.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
24
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Czynnik ryzyka = czynnik zwiększający przeciążenie
systemu regulacji zachowania do takiego stopnia,
że bez interwencji zewnętrznej niemożliwe jest
utrzymanie:
" HOMEOSTAZY = stanu optymalnego funkcjonowania
" HOMEOREZY = dotychczasowego przebiegu procesu
rozwoju zgodnego z genotypem czyli tzw.
KREODU
na poziomie dla jednostki optymalnym z punktu widzenia
dobroci dopasowania genotyp  środowisko
(goodness of fit)
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
25
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
z greckiego: homoíos - podobny, równy
i stásis  trwanie
" zdolność do utrzymania STANU dynamicznej
równowagi środowiska, w którym zachodzą procesy
biologiczne (= równowaga płynów wewnątrz-
i zewnątrz - komórkowych)
" pojęcie homeostazy wprowadził Walter CANNON
w roku 1939 na podstawie założeń Claude a
Bernarda (1857) nt. stabilności środowiska
wewnętrznego
" homeostaza jest podstawowym pojęciem w fizjologii
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
26
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
pojęcie stosowane w psychologii zdrowia dla określenia
mechanizmu adaptacyjnego
zdolność organizmu do zachowania równowagi podstawowych
parametrów biologicznych, dzięki sprawnej czynności układów
regulacyjnych: ciepłota ciała, ciśnienie krwi, pH i objętość
płynów ustrojowych, stężenie różnych składników chemicznych
np. utrzymanie stałego poziomu stężenia glukozy we krwi
tendencja układów biologicznych (np. ekosystemów) do
opierania się zmianom środopwiska i trwania w stanie
równowagi
mechanizmy regulacyjne opierają się na zasadzie sprzężenia
zwrotnego i są związane z układem nerwowym oraz
systemem wydzielania wewnętrznego
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
27
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Conrad Hal WADDINGTON (1905  1975)
Wymyślił słowo "homeoreza" ("z gr. homoiorhesis),
Wymyślił słowo "homeoreza" ("z gr. homoiorhesis),
które oznacza STABILIZACJ
,
które oznacza STABILIZACJ
,
ale nie stanu (jak w przypadku homeostazy),
ale nie stanu (jak w przypadku homeostazy),
lecz DYNAMIKI I KIERUNKU PRZEBIEGU PROCESU
lecz DYNAMIKI I KIERUNKU PRZEBIEGU PROCESU
ROZWOJU
ROZWOJU
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
28
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
PEJZAÅ» EPIGENETYCZNY
PEJZAÅ» EPIGENETYCZNY
FIG. 3. Representation of the epigenetic landscape. The ball
FIG. 3. Representation of the epigenetic landscape. The ball
represents cell fate. The valleys are the different fates the cell might roll
represents cell fate. The valleys are the different fates the cell might roll
into. At the beginning of its journey, development is plastic, and a cell can
into. At the beginning of its journey, development is plastic, and a cell can
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
29
become many fates. However, as development proceedes, certain
become many fates. However,Warszawa: SWPS
as development proceedes, certain
Psychologia rozwoju człowieka
decisions cannot be reversed. From Waddington (77).
decisions cannot be reversed. From Waddington (77).
Układy funkcjonalne mózgu
[Fig 12] The complex system of interactions underlying the epigenetic landscape
(Waddington, 1956)
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
30
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Zmiana kreodu
w wyniku krytycznych wydarzeń
życiowych
Jak pomóc
w pokonaniu
tej drogi ?
Figure 1: Sketch of a fitness landscape. The arrows indicate the preferred flow
of a population on the landscape, and the points A and C are local optima. The
red ball indicates a population that moves from a very low fitness value to the
top of a peak.
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
31
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Illustration by C. O. Wilke, 2001.
Dwa poziomy działania czynników ryzyka
Poziom
Poziom
2:
1:
Zasoby jednostki
Coraz większe
zakłócenie
oraz wsparcie
i trwajÄ…ce w czasie
z zewnÄ…trz sÄ…
zakłócanie homeostazy
homeostazy
niewystarczajÄ…ce
Zasoby jednostki oraz
zakłócenie
wsparcie z zewnÄ…trz
sÄ… wystarczajÄ…ce
homeorezy
utrzymanie
optymalnego stanu
Stymulacja Zaburzenie
procesu procesu
RYZYKO
stabilizacja
rozwoju rozwoju
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
32
stagnacja
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
" life-span developmental psychology
" okres przejściowy (transition, transitional period)
" okres stabilny w cyklu rozwoju
" tempo, dynamika, rytm, logika rozwoju
" kryzys rozwojowy normatywny i nienormatywny
" wartość autoteliczna, wartość instrumentalna
" naciski biologiczne, społeczne, psychiczne
" zadanie rozwojowe
" homeostaza, homeoreza i kreod
" dobroć dopasowania genotyp - środowisko
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
33
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS
Anna I. Brzezińska, Wykład kursowy:
R. ak. 2010/2011.
34
Psychologia rozwoju człowieka
Warszawa: SWPS