Prof. dr hab. Krzysztof Krajewski
Katedra Kryminologii
Kryminologia
Rok akademicki 2010/2011
Semestr zimowy
Wykład 6
Przestępca, jako przedmiot badań
kryminologicznych:
socjologiczne teorie zachowań
przestępczych
Cz.2
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teorie strukturalne
(teorie napięcia strukturalnego)
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Pojęcie anomii
Emile Durkheim (1858  1917)
Øð anomia (gr. a nomos bez norm, pozbawiony norm);
Øð osÅ‚abienie lub utrata mocy wiążącej norm spoÅ‚ecznych;
Øð anomia pojawia siÄ™ w procesie gwaÅ‚townej zmiany spoÅ‚ecznej,
przechodzenia od społeczeństwa opartego na więzi mechanicznej
(opartego na tradycji, podzielnych wartościach i wspólnych
przekonaniach), do społeczeństwa opartego na więzi organicznej
(opartego na społecznym podziale pracy, wzajemnej zależności
jednostek od siebie, od usług i produktów dostarczanych przez
innych);
4
Robert Merton (1910  2003)
5
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria anomii
Øð Struktura kulturowa: zorganizowany zespół wartoÅ›ci i norm
ukierunkowujących zachowania i wspólny członkom danego
społeczeństwa
żð Kulturowo zdefiniowane cele
żð Kulturowo zdefiniowane Å›rodki osiÄ…gania celów
Øð Struktura spoÅ‚eczna: zespół spoÅ‚ecznych relacji, w których
członkowie społeczeństwa lub grupy są umieszczeni;
6
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria anomii
Øð w spoÅ‚eczeÅ„stwie amerykaÅ„skim najważniejszymi kulturowo
zdefiniowanymi celami są bogactwo, sukces, władza (wpływy);
Øð Kulturowo zdefiniowanymi sposobami ich osiÄ…gania sÄ… ciężka
praca, wykształcenie (kwalifikacje), oszczędność;
7
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria anomii
Øð Anomia: niemożność realizacji kulturowo zdefiniowanych celów
za pomocą kulturowo zdefiniowanych środków na skutek
strukturalnej blokady takiej możliwości;
Øð Anomia: na skutek dezintegracji systemu wartoÅ›ci kulturowy
nacisk na pewne realizacjÄ™ pewnych kulturowo zdefiniowanych
celów jest o wiele większy od stopnia nacisku na przestrzeganie
kulturowo zdefiniowanych środków ich osiągania;
8
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria anomii
Typy przystosowań do sytuacji anomijnej
Typ Stosunek do Stosunek do
przystosowania celów środków
Konformizm + +
Innowacja + -
Rytualizm - +
Wycofanie - -
Bunt Ä…ð Ä…ð
9
Albert K. Cohen (1918 - & .)
10
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria podkultury gangu
Koncepcja wywodzÄ…ca siÄ™ z teorii anomii R.Mertona, ale
pod pewnymi względami przyjmująca odmienne
stanowisko:
ØðprzestÄ™pstwo jest produktem napiÄ™cia strukturalnego,
niekorzystnej pozycji społecznej zajmowanej przez
przedstawicieli klasy niższej;
Øðze wzglÄ™du na to, że warunki spoÅ‚eczne nie wyposażajÄ…
członków klasy niższej w dostateczne narzędzia
osiągnięcia sukcesu w sposób legalny, młodzi ludzie z tej
klasy doznają frustracji będącej wynikiem posiadanego
statusu (status frustration);
11
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria podkultury gangu
Øðw odpowiedzi na napiÄ™cie strukturalne klasa niższa
wytwarza specyficzny system normatywny, kulturowy
(sposób adaptacji u Mertona);
Øðzachowanie przestÄ™pne (przestÄ™pczość nieletnich)
stanowi specyficzną reakcję członków klasy niższej wobec
wartości kulturowych klasy wyższej;
Þð inaczej niż w koncepcji W.B.Millera, gdzie kultura klasy
niżej jest czymś zastanym i podlegającym jedynie uczeniu
w obrębie klasy niższej;
12
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria podkultury gangu
Cechy kultury klasy średniej:
Øðambicja,
Øðodpowiedzialność osobista,
Øðszacunek dla osiÄ…gnięć,
Øðzdolność do odkÅ‚adania na przyszÅ‚ość realizacji dążeÅ„ ( Å›wiecki
ascetyzm ),
Øðracjonalność,
ØðdbaÅ‚ość o wyglÄ…d i maniery,
Øðkontrola agresywnoÅ›ci i przemocy fizycznej,
ØðrozsÄ…dny wypoczynek,
Øðszacunek dla wÅ‚asnoÅ›ci;
13
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria podkultury gangu
Øðtendencja do przyjmowania, iż powyższe cechy majÄ…
charakter ponadklasowy i narzucania ich innym grupom
społecznym, w tym klasie niższej;
Øðtymczasem w klasie niższej do powyższych wartoÅ›ci
przywiązuje się niewielkie znaczenie, a dzieci rodziców
należących do klasy niższej nie przechodzą w procesie
socjalizacji uczenia powyższych wartości będących
warunkiem wstępnym kariery w społeczeństwie
amerykańskim;
14
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria podkultury gangu
ØðczÅ‚onkowie klasy niższej zdajÄ… sobie sprawÄ™, że na skutek
tego droga awansu według wzorów klasy średniej jest dla
nich ograniczona lub nawet zamknięta;
Øðgdy chÅ‚opiec z klasy niższej zinternalizuje cele klasy
średniej (sukces), a będzie świadom swoich braków w
konkurencji może rozwinąć ambiwalentną postawę wobec
obu systemów wartości;
15
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria podkultury gangu
Øðcollege boy: porzucenie standardów swego Å›rodowiska i
wejście do klasy średniej;
Øðcorner boy: akceptacja ograniczenia wÅ‚asnych możliwoÅ›ci i
podjęcie działań mających na celu zapewnienie sobie jak
najlepszej pozycji w obrębie klasy niższej;
Øðdelinquent boy: zerwanie z tradycjami i normami obu klas,
poprzez stworzenie własnego systemu specyficznych norm
podkulturowych;
16
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria podkultury gangu
żð podkultura gangu nie jest po prostu odmienna czy pozostajÄ…ca
w konflikcie z kulturÄ… dominujÄ…cÄ…;
żð podkultura gangu to  odwrócone ,  postawiona na gÅ‚owie
kultura klasy średniej;
żð negatywizm podkultury gangu: pewne formy zachowania
uważane są w niej za dobre tylko i wyłącznie dlatego, że są
uważane za niedobre w kulturze klasy średniej;
17
Richard A. Cloward (1926  2001)
18
Lloyd E. Ohlin (1918 - 2008)
19
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria zróżnicowanych szans
Synteza teorii anomii oraz teorii dezorganizacji społecznej i
zróżnicowanych powiązań:
Øðdzieci z klasy niższej znajdujÄ… siÄ™ rzeczywiÅ›cie w sytuacji
zablokowania możliwości pełnego sukcesu, jaki jest nakazany i
możliwy dla dzieci z klasy średniej;
Øðto czy wejdÄ… na drogÄ™ przestÄ™pstwa w ramach kolektywnego
przystosowania do sytuacji anomii zależy jednak od tego czy
będą miały ku temu okazję;
ØðprzestÄ™pstwo jest wiÄ™c nie tylko wynikiem braku możliwoÅ›ci
legalnego zaspokojenia swoich potrzeb i aspiracji, ale także
istnienia możliwości i okazji do realizacji owych potrzeb i aspiracji
w drodze nielegalnej;
20
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria zróżnicowanych szans
Øðpodkultura przestÄ™pcza (criminal subculture): pojawia siÄ™ tam
gdzie istnieje już długa tradycja przestępcza, ktra dostarcza
wzorów alternatywnego postępowania;
Øðpodkultura konfliktowa (conflict subculture): przy braku
możliwości zorganizowanej działalności przestępczej i braku
wzorów takich zachowań oraz dezorganizacji dzielnicy powstają
gangi stosujące bezsensowną przemoc, chuligaństwo, akty
wandalizmu;
Øðpodkultura wycofania (retreatis subculture): niepowodzenie
działalności legalnej w połączeniu z brakiem możliwości lub chęci
nielegalnej rodzi takie zjawiska, jak alkoholizm, narkomania itp.
21
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria kontroli
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria kontroli
Mechanizmy psychospołeczne (kontrola wewnętrzna):
Øðmechanizmy wytworzone w procesie socjalizacji; posÅ‚uszeÅ„stwo
wobec norm będące wynikiem ich internalizacji.
Mechanizmy materialno-społeczne (kontrola zewnętrzna):
Øðwszelkie mechanizmy zwiÄ…zane ze stosowaniem nacisku
zewnętrznego przez jednostki, zbiorowości i instytucje;
posłuszeństwo wobec norm będące wynikiem groz
by lub
rzeczywistego zastosowania kary, albo obietnicy lub
rzeczywistego przyznania nagrody.
23
Travis Hirschi (1935 - & .)
24
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria więzi społecznej
Øðsocjologiczna teoria kontroli: wychodzi poza czystÄ…
psychologię i mechanizmy kontroli wewnętrznej, nie
koncentrując się na kontroli zewnętrznej i nacisku
grupowym;
Øðpodstawowym mechanizmem kontroli jest wiÄ™z
społeczna
(social bond);
Øðzerwanie lub osÅ‚abienie wiÄ™zi spoÅ‚ecznej prowadzi do
zaniku lub osłabienia mechanizmów kontrolnych;
25
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria więzi społecznej
Elementy więzi społecznej:
Øð PrzywiÄ…zanie (attachment):
żð pozytywny zwiÄ…zek emocjonalny z osobami z bliskiego otoczenia w
postaci wrażliwości wobec innych i zainteresowania innymi;
Øð Zaangażowanie (committment):
żð Czas, energia i wysiÅ‚ek wÅ‚ożone w konwencjonalne rodzaje i obszary
aktywności; uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, którą
przestępstwo mogłoby zakłócić;
Øð Zaabsorbowanie (involvement):
żð stopieÅ„ zaangażowania w dziaÅ‚alnoÅ›ci zgodnÄ… z prawem, która nie
pozostawia miejsca na działalność przestępczą;
Øð Przekonanie (belief):
żð gotowość do przestrzegania norm wynikajÄ…ca z ich akceptacji;
26
27