Prof. dr hab. Krzysztof Krajewski
Katedra Kryminologii
Kryminologia
Rok akademicki 2010/2011
Semestr zimowy
Wykład 5
Przestępca, jako przedmiot badań
kryminologicznych:
socjologiczne teorie zachowań
przestępczych,
Cz.1
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Klasyfikacja socjologicznych teorii zachowania przestępnego:
Øðteorie procesów spoÅ‚ecznych
Øðteorie strukturalne (teorie napiÄ™cia strukturalnego)
Øðteoria kontroli
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teorie procesów społecznych
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teorie ekologiczne
ØðszkoÅ‚a chicagowska w socjologii: Robert Park, Ernest Burgess;
Øðprzestrzenne uwarunkowania życia spoÅ‚ecznego
ØðClifford Shaw, Henry McKay Juvenile Delinquency and Urban
Areas (1942)
ØðzwiÄ…zki pomiÄ™dzy typem przestrzeni miejskiej a nasileniem
przestępczości (nieletnich);
Øðdezorganizacja spoÅ‚eczna jako cecha pewnych dzielnic
miasta i z
ródło przestępczości;
5
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Schemat kół koncentrycznych Clifforda Shawa i Henry ego McKay a
Strefa centralna
(the loop)
Strefa przejściowa
(zone in
transition)
Jezioro Michigan
Strefa mieszkań
klasy pracujÄ…cej
(working class
zone)
Strefa klasy
średniej
CHICAGO
(residential zone)
Strefa podmiejska
(commuters zone)
6
7
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teorie ekologiczne
Øð przestÄ™pczość nie jest indywidualnÄ… cechÄ… jednostki, lecz cechÄ…
sÄ…siedztwa (neighborhood), dzielnicy, pewnego obszaru;
Øð przestÄ™pstwo jest sposobem  normalnej adaptacji do
niekorzystnych warunków środowiskowych;
Øð przestÄ™pczość jest zjawiskiem transmitowanym w czasie w
ramach określonej przestrzeni, niezależnie od zamieszkujących
jÄ… jednostek;
8
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teorie ekologiczne
Pojęcie dezorganizacja społecznej:
Øð zaÅ‚amanie siÄ™, rozkÅ‚ad tradycyjnych instytucji spoÅ‚ecznych i form
organizacji życia społecznego, takich jak rodzina czy szkoła;
Øð brak efektywnej, nieformalnej kontroli spoÅ‚ecznej;
9
Edwin H. Sutherland (1883  1950)
10
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria zróżnicowanych powiązań
(differential association theory)
ØðZachowanie przestÄ™pcze jest zachowaniem wyuczonym, a
proces ten jest identyczny z procesem prowadzÄ…cym do
zachowań zgodnych z prawem;
ØðZachowanie przestÄ™pcze jest wynikiem powiÄ…zaÅ„ z tymi, którzy
popełniają przestępstwa, tak jak zachowanie zgodne z prawem
jest wynikiem powiązań z tymi, którzy prawa przestrzegają;
żð czy chodzi o powiÄ…zania z wzorami czy osobami?
żð czy chodzi o umiejÄ™tnoÅ›ci techniczne czy wzory zachowaÅ„ i
wartości?
11
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria zróżnicowanych powiązań
(differential association theory)
ØðProces uczenia siÄ™ zachodzi w obrÄ™bie grup
pierwotnych;
żð nie obejmuje wiÄ™c wpÅ‚ywu mediów;
ØðPrawdopodobieÅ„stwo zaangażowania siÄ™ w
systematyczne zachowania przestępcze określane jest
przez częstotliwość i trwałość jej kontaktów ze wzorami
zachowań przestępczych:
żð nadwyżka okreÅ›leÅ„ sprzyjajÄ…cych naruszeniom prawa;
12
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria zróżnicowanych powiązań
(differential association theory)
ØðIndywidualne różnice miÄ™dzy ludz
mi pod względem cech
osobowości bądz
sytuacji społecznej są przyczyną
przestępczości tylko o tyle, o ile wpływają na zróżnicowane
powiązania lub na częstotliwość i trwałość kontaktów ze wzorami
przestępczymi;
ØðU podstaw zróżnicowanych powiÄ…zaÅ„, a tym samym
systematycznego zachowania przestępczego, leży konflikt
kultur;
ØðPodstawowÄ… przyczynÄ… systematycznego zachowania
przestępczego jest dezorganizacja społeczna (zróżnicowana
13
organizacja społeczna);
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Teoria zróżnicowanych powiązań (differential association theory)
Kultura proprawna Kultura antyprawna
14
15
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Walter B. Miller (1920  2004)
Koncepcja kultury klasy niższej, jako środowiska
generującego przestępczość
Øð amerykaÅ„ska klasa niższa wytworzyÅ‚a specyficznÄ…, jej tylko wÅ‚aÅ›ciwÄ…
kulturę, różniącą się w istotny sposób w zakresie uznawanych w jej
ramach wartości oraz obowiązujących w niej norm od kultury klasy
średniej i niższej;
Øð normy te wywodzÄ… siÄ™ z punktów koncentracji, skupienia uwagi
(focal concerns) przedstawicieli tej grupy społecznej, wpływających na
zachowania stwarzające podstawy uznania i prestiżu w ramach klasy
niższej;
16
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Koncepcja kultury klasy niższej, jako środowiska
generującego przestępczość
Øð kÅ‚opoty (trouble)  umiejÄ™tność unikania konsekwencji dziaÅ‚aÅ„
przysparzających kłopotów (naruszających prawo);
Øð twardość (toughness)  specyficznie pojmowana mÄ™skość,
sprawność fizyczna, gotowość reagowania agresją i przemocą;
Øð cwniactwo (smartness)  umiejÄ™tność  podejÅ›cia ,
przechytrzenia innych i niedopuszczenia do stania siÄ™ samemu
ofiara takich manipulacji;
Øð podniecenie (excitement)  poszukiwanie specyficznie
pojmowanych  mocnych wrażeń : alkohol, przygody seksualne,
gry hazardowe;
Øð los (fate)  przekonanie o decydujÄ…cym znaczeniu  szczęścia
dla powodzenia różnych przedsięwzięć;
Øð niezależność (autonomy)  sprzeciw wobec zewnÄ™trznej kontroli
i ulegania autorytetom;
17
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Koncepcja kultury klasy niższej, jako środowiska
generującego przestępczość
Øð zachowania zgodne z oczekiwaniami i nastawione na realizacje
sposobu życia klasy niższej, naruszają automatycznie niektóre normy
prawne;
Øð w sytuacjach, w których istniejÄ… różne drogi do tego samego celu,
droga sprzeczna z prawem zapewnia członkom klasy niższej
relatywnie większe i bezpośrednie korzyści, przy relatywnie niższych
nakładach;
Øð oczekiwana w ramach klasy niższej reakcja na okreslone, czÄ™sto
występujące w tym środowisku sytuacje, zakłada popełnianie czynów
sprzecznych z prawem;
18
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Gresham M. Sykes (1922 - & .)
David Matza (1930 - & .)
Koncepcja technik neutralizacji
Øð mÅ‚odzież dopuszczajÄ…ca siÄ™ przestÄ™pstw posiada ten sam co wszyscy
konwencjonalny system wartości;
Øð naruszenia stojÄ…cych na ich straży norm pociÄ…gajÄ… za sobÄ… konieczność
neutralizacji zwiÄ…zanego z tym poczucia winy;
Øð popeÅ‚nianie przestÄ™pstw jest możliwe dziÄ™ki istnieniu owych technik
neutralizacji; inaczej jednostki dopuszczające się przestępstw miałyby
nieustanne poczucie winy;
19
Socjologiczne teorie zachowania przestępnego
Koncepcja technik neutralizacji
Techniki neutralizacji:
żð kwestionowanie odpowiedzialnoÅ›ci (denial of responsibility)
żð kwestionowanie szkody (denial of injury);
żð kwestionowanie ofiary (denial of victim);
żð potÄ™pienie potÄ™piajÄ…cych (the condemnation of the
condemners);
żð odwoÅ‚anie siÄ™ do wyższych racji (the appeal to higher
loyalties);
20
21