MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Monika Galos
Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac
malarskich 714[01].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Darecka Halina
mgr inż. Kusina Anna
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Machnik Marek
Konsultacja:
mgr inż. Machnik Marek
mgr inż. Sagan Teresa
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[01].Z1.02
Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu Malarz  tapeciarz 714[01]
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1.Składniki farby malarskiej 6
4.1.1. Materiał nauczania. 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Pigmenty  właściwości, pochodzenie, zastosowanie 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Rodzaje farb 18
4.3.1. Materiał nauczania 18
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 21
4.4. Materiały pomocnicze  właściwości i zastosowanie 22
4.4.1. Materiał nauczania 22
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.4.3. Ćwiczenia 24
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
4.5. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska dotyczące wykonywania robót malarskich 26
4.5.1. Materiał nauczania 26
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.5.3. Ćwiczenia 29
4.5.4. Sprawdzian postępów 29
5. Sprawdzian osiągnięć 30
6. Literatura
35
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Uczysz się zawodu malarz - tapeciarz, wykorzystując modułowy program nauczania.
Program taki zakłada, że w trakcie jego realizacji wykazujesz się dużą aktywnością i samodzielnie
rozwiązujesz wiele problemów zawodowych. W ten sposób nabywasz konkretne kwalifikacje,
stanowiące podstawę do zatrudnienia, a następnie do awansu zawodowego. Do nauki otrzymujesz
poradnik  Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich , który zawiera:
 wymagania wstępne, czyli tę część wiedzy i umiejętności opanowanych w trakcie realizacji
programu poprzednich jednostek modułowych, która będzie Ci niezbędna do realizacji
materiału tej jednostki modułowej (co już musisz umieć, aby nauczyć się czegoś nowego),
 wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem (czego nowego
siÄ™ nauczysz),
 nowy materiał nauczania (co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia),
 zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści i możesz już
rozpocząć realizację ćwiczeń (czy możesz już przystąpić do ćwiczeń),
 ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych (co i w jaki
sposób masz wykonać praktycznie),
 sprawdziany postępów (sam możesz sprawdzić, czy już potrafisz poradzić sobie z problemami,
jakie wcześniej rozwiązywałeś),
 zestawy zadań testowych (w jaki sposób nauczyciel sprawdzi i potwierdzi poziom Twojej
wiedzy),
 literaturę i wykaz niezbędnych norm (gdzie zaglądnąć, aby więcej wiedzieć i lepiej wykonać
zadania). Poradnik nie jest podręcznikiem ani tym bardziej kompendium wiedzy związanej
z zawodem. Aby zdobyć więcej interesujących Cię informacji, musisz sięgnąć do
przedstawionych pozycji, które przedstawiają najbardziej aktualną wiedzę w zawodzie.
Pamiętaj, że przedstawiony wykaz literatury nie jest czymś stałym i w każdej chwili mogą
pojawić się na rynku nowe pozycje.
Po przeczytaniu każdego pytania ze sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim miejscu
TAK albo NIE  właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedz
. Odpowiedzi NIE wskazujÄ… na luki
w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz powróć
do elementów programu nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie jego elementy).
Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.
Po opanowaniu programu jednostki modułowej, nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie
praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów podejmie
decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. Aby zapoznać się z taką formą
sprawdzania kwalifikacji, zakresem kontroli oraz poznać kryteria oceniania, przejrzyj przykładowe
zadania kontrolne.
W każdej chwili (z wyjątkiem testów końcowych) możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela,
który pomoże Ci zrozumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać regulaminów,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcji przeciwpożarowych i zasad ochrony
środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z odpowiednimi przepisami
zapoznasz siÄ™ w trakcie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 stosować terminologię budowlaną,
 odróżniać technologie wykonania budynku,
 przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
 stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
 rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,
 odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
 posługiwać się dokumentacją budowlaną,
 wykonywać przedmiary i obmiary robót,
 wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
 organizować stanowiska składowania i magazynowania,
 transportować materiały budowlane,
 rozpoznawać i dobierać farby oraz materiały pomocnicze do prac malarskich,
 dobierać rodzaj i kolor farby w zależności od funkcji i charakteru pomieszczenia, obiektu,
 rozpoznawać oraz dobierać ręczne i mechaniczne narzędzia i sprzęt malarski,
 dobierać drabiny malarskie oraz rusztowania,
 określać szacunkowo ilość i rodzaj materiałów potrzebnych do przygotowania podłoża,
 określać szacunkowo ilość i rodzaj materiałów potrzebnych do malowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 rozpoznać farby i składniki farb malarskich,
 rozpoznać materiały pomocnicze,
 dobrać składniki farb do techniki malarskiej,
 określić właściwości pigmentów,
 określić właściwości oraz przydatność spoiw i wypełniaczy,
 odmierzyć ilość składników farb i wody,
 dokonać ręcznego i mechanicznego mieszania składników farb,
 przygotować farby i materiały pomocnicze do malowania,
 dokonać zmiany zabarwienia farby,
 dostarczyć przygotowane farby i materiały pomocnicze na stanowisko malarskie,
 określić szacunkowo ilość potrzebnej farby i materiałów pomocniczych
 wykonać prace malarskie z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
środowiska i ochrony przeciwpożarowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4.MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Składniki farby malarskiej
4.1.1.Materiał nauczania
Farby są to ciekłe lub maziste mieszaniny wypełniaczy, rozcieńczalników, barwników
i pigmentów ze spoiwami, tworzące barwne substancje używane do malowania lub barwienia.
Zazwyczaj rodzaj użytego spoiwa decyduje o sposobie wysychania i przyczepności farby
do podłoża oraz o jej innych właściwościach. Rozróżnia się farby olejne, żywiczne, bitumiczne,
emulsyjne, olejno-żywiczne, woskowe, wodne. Rozróżnienie może też być zależne
od przeznaczenia farby. Na podstawie tego kryterium wyróżniamy farby drukarskie, malarskie,
antykorozyjne, ceramiczne, okrętowe, sygnałowe.
Podstawowe składniki farb
Spoiwa  stanowią zasadniczy składnik każdej farby, od nazwy spoiwa otrzymują swoje nazwy
farby i techniki malarskie. Spoiwa dzielimy na:
 wodne  takie, które rozpuszczają się w wodzie (ciasto wapienne, roztwory klejów roślinnych,
zwierzęcych, kazeina),
 bezwodne  są nierozpuszczalne w wodzie, należą do nich oleje schnące i ich przetwory
(pokosty), żywice i ich przetwory (lakiery), asfalty, tworzywa sztuczne,
 emulsje  które są połączeniem spoiw wodnych i bezwodnych, na przykład mleko, olej i pokost
(kropelki tłuszczu są zawieszone w roztworze wodnym).
Spoiwo w farbie służy do spajania ziarenek pigmentu ze sobą i z podłożem. Spoiwa różnią
się siłą i rodzajem przyczepności do podłoża oraz różną reakcją na czynniki zewnętrzne. Spoiwa
olejne silniej przylegają do podłoża niż spoiwa wodne, są też odporne na działanie środków
chemicznych.
Rodzaje spoiw
 Woda wapienna  jest to przez
roczysta ciecz, która oddziela się na powierzchni mleka wapiennego,
pozostawionego w naczyniu przez dłuższy czas. Stosuje się ją jako spoiwo farb wapiennych.
 Szkło wodne  jest to przezroczysta ciecz o właściwościach alkalicznych (zasadowych), silnie
gryząca i niebezpieczna dla ciała ludzkiego, używa się jej jako spoiwa do farb krzemianowych.
 Cement portlandzki biały stosowany jako spoiwo w farbie cementowej.
 Kleje pochodzenia roślinnego: krochmalowe (skrobia), z mąk zbożowych, celulozowe,
stosowane jako spoiwo w farbach klejowych.
 Kleje pochodzenia zwierzęcego:
 kostny  wytwarza się go z kości zwierząt, stosowany jako spoiwo w farbach klejowych,
 skórny (stolarki)- wytwarza się go z odpadków skór zwierzęcych, w handlu występuje
w postaci żółtych tabliczek lub brunatnych perełek,
 kazeinowy  wyrabia się go z odtłuszczonego twarogu krowiego przez zalanie go środkiem
alkaicznym, na przykład ługiem potasowym, potasem, wapnem. Obecnie klej kazeinowy
sporzÄ…dzany jest fabrycznie. Stosuje siÄ™ go jako spoiwo w farbach kazeinowych.
 Spoiwa olejne (pokosty):
 pokost lniany (naturalny)  jest przez
roczysty w odcieniu żółtawo brunatnym
lub wiśniowym, stosowany głównie jako gruntownik, jest spoiwem farb olejnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
 polipokost  w składzie zawiera 2/3 pokostu lnianego i 1/3 różnych żywic, terpentyn,
stosuje się go głównie do wierzchnich prac malarskich, ponieważ ma dobrą odporność na
wpływy atmosferyczne,
 pokost sztuczny (syntetyczny)  zawierające go powłoki są mniej trwałe, gdyż pękają pod
wpływem wilgoci.
 Spoiwa żywiczne (lakiery)  żywice, w wodzie są nierozpuszczalne, natomiast rozpuszczają się
w alkoholu, terpentynie, benzynie, grzane miękną, po czym topnieją, łączą się dobrze przy
wyższej temperaturze z olejami organicznymi. Dzielą się na:
 naturalne  kalafonia, kauczuk, szelak (używany głównie jako spoiwo do lakierów i emalii
spirytusowych, do izolacji sęków i miejsc żywicznych przy malowaniu olejnym),
 sztuczne  syntetyczne, otrzymywane droga chemiczną, głównie ze smoły pogazowej,
są to żywice fenolowe, aldehydowe (mocznikowe), ftalowe, ketonowe, etylenowe.
 Asfalty (bitumiczne) w postaci naturalnej i sztucznej, stosuje siÄ™ je do produkcji czarnych
i brunatnych lakierów odpornych na alkalia, kwasy i wilgoć.
 Spoiwa emulsyjne i dyspersyjne. Emulsją nazywamy ciecz, w której są rozproszone drobne
kropelki innych cieczy, jak na przykład tłuszczu w wodzie, natomiast dyspersje są to drobne
zawiesiny substancji błonotwórczych, na przykład żywic i kauczuków syntetycznych w wodzie
lub innym ośrodku, który nie posiada własności rozpuszczania tych substancji. Dyspersje
zwane są również lateksami syntetycznymi.
Wypełniacze (obciążniki) - czyli substancje mineralne nierozpuszczalne w wodzie i olejach,
które nadają gęstość, poprawiają krycie, ułatwiają nakładanie farby. Zalicza się do nich kredę
malarską, ciasto wapienne, węglany wapnia, talki, woski, czyli związki chemiczne, głównie
na bazie polietylenu, zwiększające odporność farby na ścieranie.
Pigmenty - nadają farbie kolor, powinny być odporne na promieniowanie UV i warunki
atmosferyczne. Stosowane są dwa rodzaje pigmentów: mineralne i organiczne. Właściwości
pigmentów zostaną omówione w rozdziale 4.3 poradnika.
Rozpuszczalniki  są to zazwyczaj lotne ciecze, w których rozpuszczalna jest żywica.
Rozcieńczalniki  służą do rozpuszczania ciał błonotwórczych. Stosuje się je do rozrzedzenia
farb wodnych, a także bezwodnych, w celu nadania im odpowiedniej konsystencji potrzebnej
do nałożenia na podłoże. Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki szybko i całkowicie ulatniają się i nie
mają wpływu na właściwości farby ani podłoża. Zazwyczaj nie stosuje się pojedynczych
rozpuszczalników, lecz ich mieszaniny. Rozcieńczalnikiem farb wapiennych, klejowych,
emulsyjnych, kazeinowych i krzemianowych jest woda. Natomiast farby bezwodne rozrzedza
się olejkiem terpentynowym, benzyną, eterem, octanem etylowym lub metylowym. Należy bardzo
uważnie dodawać rozcieńczalniki, gdyż niezastosowanie się do wskazań producenta może
spowodować wytrącenie pigmentów, rozwarstwienie, lub nawet zwarzenie się farby.
Większość rozpuszczalników i rozcieńczalników stosowanych malarstwie budowlanym
jest Å‚atwopalna i trujÄ…ca.
 Benzyna  otrzymuje się ją głównie z ropy naftowej a także z węgla drzewnego, gazu
ziemnego, jest to ciecz przez
roczysta szybko utleniająca i łatwopalna. W zależności
od przeznaczenia rozróżniamy benzynę lakierową, ekstrakcyjną, lekarską, do silników.
Benzyna lakierowa jest dobrym rozpuszczalnikiem lakierów, pokostów, kauczuku.
 Oleje terpentynowe (terpentyna)  jest rozpuszczalnikiem żywic i tłuszczów, jak również
rozcieńczalnikiem pokostów emalii i lakierów.
 Alkohole - rozróżniamy alkohol etylowy, metylowy, butylowy, stosuje się je do produkcji
lakierów spirytusowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 Aceton  jest cieczÄ… bezbarwnÄ…, otrzymywanÄ… podczas suchej destylacji drewna, jest
doskonałym rozpuszczalnikiem nitrocelulozy, żywic, tłuszczów i olejów, nie działa na
kauczuk.
 Benzen  dobrze rozpuszcza oleje i żywice, jest dobrym rozcieńczalnikiem lakierów
nitrocelulozowych.
Sykatywy  są to sole metali i kwasów tłuszczowych lub naftenowych, służą do przyspieszania
wysychania farb olejnych. Sykatyw nie można dodawać więcej niż 5% objętości farby, gdyż
w przeciwnym razie powodują lepienie się powłoki i pogarszają jej jakość.
Środki pomocnicze (modyfikatory) - są to substancje dodawane w niewielkich ilościach,
umożliwiające wytworzenie farby, utrwalające gotowy wyrób i nadające mu specyficzne
właściwości. Są to najczęściej:
 odpieniacze - środki przeciwdziałające tworzeniu się piany na powierzchni farby oraz
odpowietrzajÄ…ce farby emulsyjne,
 zagęstniki - do zagęszczania i poprawy właściwości wodorozcieńczalnych dyspersji farb
i lakierów oraz farb proszkowych,
 biocydy - zabezpieczają wodorozcieńczalne farby i lakiery przed zepsuciem
mikrobiologicznym, zabezpieczają powłoki przed rozwojem grzybów i glonów, chronią
drewno przed siniznÄ… i zmurszeniem,
 dyspergatory - dodatki zwilżające i dyspergujące do wyrobów dyspersyjnych
wodorozcieńczalnych,
 środki zapobiegające tworzeniu się kożucha na powierzchni wyrobów alkidowych,
 woski polietylenowe - dodatki do farb i lakierów rozpuszczalnikowych, poprawiające
właściwości mechaniczne i powierzchniowe powłok,
 środki powierzchniowo czynne,
 regulatory połysku,
 regulatory odczynu,
 dodatki antygrzybicze, antyalergiczne i wiele innych.
Składniki farb charakteryzują ostateczny produkt, nadają mu konkretne cechy i pozwalają
zakwalifikować ten a nie inny wyrób do właściwego zastosowania.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie substancje wchodzą w skład farb malarskich?
2. Co to sÄ… spoiwa malarskie?
3. Jakie znasz rodzaje spoiw malarskich?
4. Jakie znasz rodzaje klejów malarskich?
5. Co to są wypełniacze?
6. Co to sÄ… rozpuszczalniki?
7. Jakie znasz rozpuszczalniki?
8. Jakie są właściwości rozpuszczalników?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród składników farb wybierz spoiwa, omów ich zastosowanie i właściwości?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać spoiwa farb,
3) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 pigmenty,
 wypełniacze (kreda malarska, talk),
 klej kazeinowy,
 klej kostny,
 oleje,
 pokost lniany,
 rozpuszczalnik (benzyna),
 gips szpachlowy.
Ćwiczenie 2
Spośród różnych składników farb wybierz wypełniacze, omów ich zastosowanie i właściwości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać wypełniacze farb,
3) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 pigmenty,
 kreda malarska,
 talk,
 ciasto wapienne,
 glinka malarska,
 klej kazeinowy,
 klej kostny,
 oleje,
 pokost lniany,
 rozpuszczalnik (benzyna),
 gips szpachlowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Ćwiczenie 3
Rozcieńcz 0.5litra farby olejnej odpowiednim rozcieńczalnikiem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia i materiały do wykona ćwiczenia,
3) odmierzyć ilość farby olejnej,
4) wybrać odpowiedni rozcieńczalnik,
5) wymieszać farbę olejną ręcznie i rozcieńczyć ją,
6) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 farba olejna,
 mieszadło,
 rozcieńczalnik uniwersalny,
 rozcieńczalnik do wyrobów nitrocelulozowych,
 pojemnik na farbÄ™,
 rękawice ochronne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) rozpoznać składniki farby malarskiej?
2) określić właściwości i zastosowanie spoiw?
3) określić właściwości i zastosowanie wypełniaczy?
4) rozcieńczyć farbę olejną rozcieńczalnikiem?
5) określić zastosowanie rozpuszczalników i rozcieńczalników?
6) dokonać ręcznego mieszania składników farb?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Pigmenty  właściwości, pochodzenie, zastosowanie
4.2.1.Materiał nauczania
Pigmenty są to sproszkowane suche ciała barwne, które zmieszane z wodą lub inną cieczą,
na przykład z pokostem, nie rozpuszczają się w nich lecz tworzą zawiesinę. Pigmenty wydobywa
siÄ™ z ziemi w stanie naturalnym albo wytwarza siÄ™ sztucznie (syntetycznie).
Barwnik  jest substancją przepuszczającą światło i zabarwiająca sobą ciecz, w której jest
rozpuszczony lub stopiony.
Lak  barwnik wytrącony z roztworu do postaci stałej, który tym sposobem uzyskuje
właściwości pigmentu. Lak to termin stosowanym w przemyśle farbiarskim, gumowym i tworzyw
sztucznych, papierniczym, włókienniczym i poligraficznym.
Podział pigmentów w zależności od pochodzenia
 Pigmenty nieorganiczne (mineralne):
 naturalne ( ziemne),
 sztuczne.
 Pigmenty organiczne:
 naturalne,
 sztuczne.
 BrÄ…zy.
Pigmenty mineralne naturalne  po wydobyciu z ziemi poddaje się je tylko przeróbce
mechanicznej, takiej jak mielenie, kruszenie, przesianie, wypalanie, suszenie. Odznaczają się dużą
odpornością na działanie światła, alkaliów i wpływy atmosferyczne.
Pigmenty mineralne sztuczne  produkuje się je w zakładach chemicznych, są to związki
chemiczne produkowane w wielu kolorach o czystych i intensywnych barwach.
Pigmenty organiczne  są mniej odporne na wpływy atmosferyczne niż pigmenty mineralne,
ale za to odznaczają się większą intensywnością, czystością i większą liczbą barw. Są najczęściej
stosowane w robotach malarskich.
Brązy  produkowane są w postaci drobno zmielonych proszków metali nieżelaznych,
na przykład cynku miedzi i aluminium. Mieszanina proszku cynkowego i miedzianego ma złocistą
barwÄ™ a brÄ…z aluminiowy - srebrzystÄ….
Pigmenty białe:
 Biel cynkowa - tlenek cynku, chłodny intensywny pigment, w oleju schnie bardzo powoli
(nawet kilka tygodni). Kryje średnio, nie sprawia problemów technicznych w użyciu. Często
stosowana jako składnik gruntowników, zwanych także zaprawami. Przydatna w technikach
wodnych.
 Biel ołowiowa - zwana też bielą krymską, zasadowy węglan ołowiowy. Silnie trująca, od
dawnych czasów podstawowa biel w malarstwie olejnym. Doskonale kryje i jest intensywna,
reaguje jednak z pigmentami zawierajÄ…cymi siarkÄ™ (cynober, kadmy, ultramaryna) i ciemnieje
pod wpływem siarkowodoru. Stosuje się ją do malowania urządzeń sanitarnych, szczególnie w
szpitalach zakaz
nych, ponieważ nie sprzyja rozwojowi bakterii. Jest odporna na wpływy
atmosferyczne i światło.
 Biel tytanowa - dwutlenek tytanu. Ciepłobiały pigment pozbawiony wszelkich wad. Doskonale
kryje, odporny na światło i czynniki atmosferyczne, nieaktywny chemicznie, nietrujący.
Stosowany we wszystkich technikach malarskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 Biel barowa (szpat ciężki, biel barytowa) - otrzymuje się ją ze szpatu naturalnego, którego
złoża występują w Polsce w Górach Świętokrzyskich. Sam szpat nie ma zastosowania jako
pigment, natomiast w dużych ilościach używany jest przy wyrobie pigmentów. Nie zmienia
barwy pod wpływem czynników zewnętrznych.
 Biel permanentna - sztucznie wytwarzany siarczan baru, bardziej czysty od naturalnego.
Pigmenty czarne:
 Czerń słoniowa - zwana także czernią kostną. Dawniej otrzymywana ze spalonych kłów
słoniowych, obecnie z lepszych gatunków kości, zwęglonych bez dostępu powietrza. Zawiera
fosforany wapnia i 10% - 15% węgla. Czysta, głęboka czerń z ciepłym odcieniem, trwała,
kryjÄ…ca, odporna, schnie powoli.
 Czerń z winorośli - otrzymywany ze zwęglenia tkanki roślinnej - winorośli, korka, pestek,
ewentualnie w procesie suchej destylacji drewna lipowego lub bukowego. Zawiera około 90%
węgla. Ma odcień szaro - niebieskawy. Trwała chemicznie, kryje średnio.
 Sadza - czysty, bardzo drobny pył węglowy. Otrzymuje się go z kopcia spalanych bez dostępu
powietrza olejów, nafty, smoły i podobnych substancji. Trwała chemicznie. Głównie stosowana
do produkcji tuszu chińskiego i farb drukarskich.
 Czerń żelazowa, marsowa - sztucznie uzyskiwany czarny tlenek żelazowo - żelazawy. Bardzo
trwały.
Sporadycznie jako czarne pigmenty stosuje się rozdrobnione minerały o barwie ciemnoszarej,
takie jak czarny Å‚upek albo grafit.
Pigmenty żółte i pomarańczowe:
 Żółte ugry, ochry - ziemie naturalne, glinokrzemiany, zabarwione wodorotlenkami żelaza.
Stosowane od czasów prehistorycznych. Wśród różniących się składem i kolorem złoży,
najbardziej znane są francuskie, angielskie i bogate w odmiany - rosyjskie. Mają odcień
brązowo żółty, występują w tonacji jasnej, średniej lub ciemnej. Niektóre odmiany są złociste
lub oranżowe. Pigment trwały, kryjący, wszechstronnie odporny, odpowiedni do wszystkich
technik zwłaszcza do wyrobu farb wapiennych, krzemianowych i klejowych, gdyż jako
pigment ziemny, jest odporny na działanie alkaliów i światła. Pigment zwany ugrem złotym
jest zazwyczaj mieszaniną ochry i żółcieni chromowej - dlatego nie jest tak samo trwały.
 Żółcień marsowa - żółty wodorotlenek żelazowy osadzony na substracie. Pigmenty z tej grupy
mają podobną paletę kolorów co żółte ugry, ale są intensywniejsze. Nazywane niekiedy
sztucznymi ugrami. Trwałe i ogólnie wartościowe.
 Żółcień kadmowa - dawniej czysty siarczek kadmowy, obecnie produkowany z dodatkiem
siarczanu baru dla większej stabilności. Ma żywą świetlistą barwę, od jasnej cytrynowej do
ciemnożółtej. Odporny na światło, kryjący. Nie można jej mieszać z pigmentami pochodzenia
miedziowego takimi jak zieleń górska. Żółcienie kadmowe dobrze oczyszczone, nie
zawierające wolnej siarki, mogą być mieszane z pigmentami zawierającymi ołów. Mieszanka
żółci kadmowej i bieli ołowiowej zwana jest żółcią brylantową.
 Oranż kadmowy - siarczek kadmu. Pigment o jasnej pomarańczowej barwie, bardzo odporny
na światło, kryjący, dobrze znosi wpływy atmosferyczne. Nie powinien być mieszany
z pigmentami miedziowymi. Zalecany do technik ze spoiwem organicznym. W przypadku
stosowania w technice wapiennej, należy sprawdzić reakcję pigmentu na alkalia.
 Żółcień chromowa - chromian i siarczan ołowiu. Żółte w odmianach - jasne, cytrynowe,
średnie i ciemne. Jasne płowieją, ciemne są trwalsze, ale też zmieniają kolor. Dobrze schną,
ale nie można ich mieszać z ultramaryną, kadmami, zielenią Veronese'a, zielenią górską,
błękitem górskim, cynobrem i litoponem. Z błękitem pruskim dają intensywne zielenie.
 Oranż chromowy - zasadowy chromian ołowiu. Ma barwę mocno pomarańczową, prawie
jasnoczerwoną. Trwalszy od żółcieni chromowych, ale wrażliwy na siarkowodór zawarty
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
w powietrzu. Dlatego powinien być chroniony werniksem. Nie można go mieszać z niektórymi
pigmentami. Jest trujÄ…cy.
 Żółcień tytanowa - mieszanina związków tytanu, antymonu i niklu. Ma kolor jasnożółty,
cytrynowy. Dobrze kryje, jest odporna na światło, stosowana w różnych technikach.
 Żółcień neapolitańska - antymonian ołowiu. Ma kolor jasnej, mlecznej żółcieni. Dobrze kryje,
jest wydajna i odporna na światło. Częściowo reaguje na kwasy, zmienia się pod wpływem
siarkowodoru. Na olej działa sykatywnie. Jest bardzo trująca. Bardzo popularna od XVI wieku,
obecnie pod tą nazwą sprzedawane są zastępcze mieszanki, nie dorównujące jakością barwy
oryginalnej farbie.
 Żółcień barytowa - chromian baru. Pigment ten ma bladożółty kolor z zielonkawym odcieniem,
jest laserunkowy i mało intensywny, odporny na światło. W wodzie nie rozpuszcza się, nadaje
się do technik ze spoiwem organicznym. Często stosowany w mieszankach.
 Żółcień cynkowa - zasadowy chromian cynku, produkowany od 1809 roku. Ma barwę
cytrynową, pod wpływem światła lekko zielenieje. Zmieszany z farbami kadmowymi, reaguje
i ciemnieje. Stosowany do uzyskania zieleni w mieszaninach z błękitem pruskim albo zielenią
szmaragdową, rzadko jest dobrej jakości.
 Żółcień indyjska - sól magnezowa kwasu euksantynowego. Organiczny barwnik, otrzymywany
w Monghyr w Bengalu z moczu krów karmionych liśćmi mango. Pigment koloru złotożółtego,
trwały, ale obecnie nie produkowany. Zastępczo wytwarza się lak organiczny, zwany żółcienią
indantrenową, który jest wytrzymały na światło i wpływy atmosferyczne.
 Żółcień azowa Hansa, żółcień pigmentowa - syntetyczny barwnik, wszechstronnie odporny
i trwały, wprowadzony od 1924 roku. Występuje w różnych odcieniach, od cytrynowego do
pomarańczowego. Odpowiedni do wszystkich technik.
 Żółcień szafranowa - uzyskiwana z kwiatów szafranu, do dziś używana jako imitacja pozłotki
na foliach.
Pigmenty czerwone
 Czerwony ugier palony - pigment uzyskany przez prażenie naturalnych ugrów
(glinokrzemianów zawierających tlenki żelaza). Żywa, ceglasta czerwień, wszechstronnie
odporna, dobrze kryjÄ…ca.
 Pucola - naturalny tuf wulkaniczny, wydobywany od starożytności w miejscowości Puzzola we
Włoszech. Wyrabia się z niego pigment o barwie chłodnej, zgaszonej czerwieni, który jest
szczególnie przydatny do wykonywania fresków i do barwienia tynków. Doskonale wiąże się z
zaprawą wapienną, nadając jej cechy wodoodporności. Bardzo trwały.
 Czerwone tlenki żelazowe naturalne, czerwienie marsowe - pigmenty czerwone, składające się
głównie z tlenków żelaza, które otrzymuje się przez prażenie żółtych tlenków żelazowych.
Występują w różnych odcieniach, od żółto - pomarańczowych do fioletowo - brązowych.
Pigmenty te są wszechstronnie odporne, bardzo wydajne i trwałe. Doskonałe do wszystkich
technik, sprzedawane pod wieloma nazwami.
 Róż angielski - kiedyś nazywano tak pewien rodzaj ugru palonego, o odcieniu podobnym do
różu indyjskiego, obecnie nazywa się tak wyprażany tlenek żelaza o ceglastym kolorze.
 Róż wenecki - tlenek żelaza z dużym dodatkiem siarczanu wapniowego, tworzy pigment
w kilku odcieniach chłodnej czerwieni.
 Róż indyjski - naturalny tlenek żelaza barwiący glinokrzemiany pochodzenia indyjskiego.
Ma intensywny czerwony kolor z fiołkowym odcieniem. Obecnie wyrabia się go sztucznie.
 Czerwienie kadmowe - siarczki kadmu, wyrabiane od 1910 roku. Występują w różnych
odcieniach pięknej, intensywnej czerwieni od jasnych oranżowych do chłodnych purpurowych
barw. Są trwałe, odporne na światło i kryjące. Po zmieszaniu z pigmentami zawierającymi miedz

lub ołów (błękit górski, zieleń górska, biel ołowiowa, minia, żółcień neapolitańska) - czernieją.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Różni producenci stosują odmienne technologie wytwarzania tych pigmentów, dlatego przed
zastosowaniem ich w technice wapiennej należy przeprowadzić test przydatności.
 Cynober - siarczek rtęciowy. Znany od starożytności barwnik w kolorze sygnałowej czerwieni.
Wytrzymały na wpływy atmosferyczne, ciemnieje z wiekiem pod wpływem światła
słonecznego. Wchodzi w reakcje z bielą ołowiową i żółcieniami chromowymi.
 Minia, róż Saturna - mieszanka tlenku z nadtlenkiem ołowiu. Piękny pigment zbliżony
do oranżu. Kryjący, dobrze schnie z olejem, czernieje pod wpływem światła i siarkowodoru.
Powleka się nią żelazne przedmioty, gdyż doskonale chroni przed korozją. Jest trująca.
 Czerwień chromowa - zasadowy chromian ołowiu. Podobny w kolorze do jasnego cynobru,
lepiej znosi światło od żółcieni chromowych, jest wrażliwy na siarkowodór w powietrzu
i dlatego powinien być chroniony werniksem. Pigment trujący.
Pigmenty brÄ…zowe:
 Sjena naturalna - naturalna glinka zabarwiona tlenkiem żelaza. Ma żółto - brunatną barwę,
występuje w kilku odcieniach. Pigment trwały, odporny, półkryjący. Niektórzy producenci
zastępują go sztucznie wytwarzanym tlenkiem żelaza o podobnym odcieniu.
 Sjena palona - prażona ziemia sjenejska, naturalna lub sztuczna, ma piękną ceglasto -brązową
intensywną barwę. Półkryjąca, o bardzo dużej trwałości.
 Umbra naturalna - naturalna ziemia, pochodzÄ…ca z WÅ‚och albo Cypru. Pigment ten ma kolor
jasnobrunatny, lub zielonkawy. Jest trwały, odporny na światło i powietrze, posiada dobre
właściwości kryjące.
 Umbra palona - prażona umbra naturalna. Ma ciepły, ciemnobrunatny kolor. Cechy techniczne
takie same jak w przypadku umbry naturalnej.
Pigmenty zielone:
 Zieleń ziemna - krzemian glinomagnezowy, zawierający wodorotlenki żelaza. Występuje
w naturalnych złożach w pobliżu Werony, na Cyprze. Pigment ten jest trwały i odporny na
światło i alkalia, stosuje się go do farb wapiennych.
 Zielenie organiczne (barowe i wapienne, są średnio odporne na działanie światła alkaliów i na
wpływy atmosferyczne, nie są odporne na kwasy. Stosuje się je do farb wapiennych, klejowych
i olejnych.
 Zieleń szmaragdowa, zielony chromotlenek świetlisty - wodorotlenek chromu. Bardzo dobry
pigment o odcieniu ciemnej, zimnej, intensywnej zieleni. Bardzo odporny na światło i wpływy
atmosferyczne.
 Zielona ultramaryna - zwiÄ…zek krzemianu glinosodowego z siarczkami sodu. Intensywny,
ciemnozielony pigment.
 Zieleń kobaltowa - mieszanina cynkanu kobaltu i tlenku cynku. Ma kolor niezbyt intensywnej,
zgaszonej zieleni, kryjący, o zadowalających własnościach technicznych
 Zieleń chromowa, zielony cynober - mieszanka błękitu pruskiego z żółcienią chromową.
Wbrew nazwie pigment nie ma nic wspólnego z cynobrem ani zielonym chromotlenkiem.
Nieodporny na działanie ługów i siarkowodoru.
Pigmenty niebieskie i fioletowe:
 Ultramaryna błękitna - kolor o pięknym, czystym, intensywnym odcieniu. Jest to
glinokrzemian sodowy zawierajÄ…cy zwiÄ…zki siarki. Od 1826 r. produkowany sztucznie w trzech
odmianach kolorystycznych. Pigment otrzymywany przez wypalenie kaolinu i krzemionki
z węglanem sodu, siarką i węglem drzewnym, dobrze naśladuje starą farbę. Ma dużą
intensywność, dobrze kryje, jest odporny na światło słoneczne i ługi, nie reaguje z innymi
pigmentami z wyjątkiem tych, które zawierają związki miedziowe. Jest wrażliwy na kwasy,
ałun i wilgoć, co może objawiać się tak zwana chorobą ultramaryny - mętnieniem i bieleniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Pigment odpowiedni do wszystkich technik. Istnieje odmiana zielonkawa i fioletowa.
Mieszanina ultramaryny z bielą ołowiową to błękit królewski.
 Błękit kobaltowy, kobalt - glinian kobaltowy. Produkowany od 1802 roku. Wszechstronnie
odporny, błękitny pigment o średniej sile krycia.
 Błękit pruski, paryski, berliński - składa się głównie z żelazocyjanku żelazowego.
Jest ciemnoniebieski, niezwykle intensywny, nieco zielonawy w odcieniu. Dobrze kryje,
odporny na światło i kwasy, brunatnieje w środowisku zasadowym - z tej przyczyny nie nadaje
się do technik wapiennych. Według niektórych specjalistów reaguje z cynobrem i płowieje na
silniej rozbielonych powierzchniach, ale nie jest to poglÄ…d powszechny.
 Fioletowa ultramaryna - wyrabiana przez zgrzanie ultramaryny błękitnej i chlorku amonowego.
Ma kolor ciemnego, chłodnego fioletu. Pigment bardzo odporny na światło, trwały, ma
właściwości podobne do ultramaryny błękitnej. Odporny na alkalia, przydatny we wszystkich
technikach, szczególnie ściennych.
 Fiolet manganowy - jego głównym składnikiem jest fosforan manganu. Pigment intensywnie
fioletowy, kryjący, odporny na światło, dobrze schnący w oleju. Nie nadaje się do technik
wapiennych, z powodu braku odporności na alkalia.
BrÄ…zy:
 Brąz miedziowo cynkowy (złocisty) - stosuje się do powłok dekoracyjnych zamiast pozłacania
folią złotą, stosowany na zewnątrz pomieszczeń zielenieje i czernieje.
 BrÄ…z aluminiowy (srebrzysty) - stosuje siÄ™ go w farbach olejnych i lakierach do malowania
elementów żelaznych i stalowych oraz do powierzchni nagrzewających się przedmiotów na
przykład grzejników, drzwiczek od piecyka.
Uwaga! Pigmenty takie jak: biel ołowiana, minia ołowiana, żółcień chromowa, zieleń chromowa,
oranż chromowy, żółcień cynkowa są zaliczane do trucizn. Prace malarskie z zastosowaniem tych
pigmentów należy wykonywać ściśle przestrzegając przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest pigment?
2. Co to jest barwnik?
3. Jaki jest podział pigmentów w zależności od pochodzenia?
4. Jak powstajÄ… pigmenty mineralne naturalne?
5. Jak powstajÄ… pigmenty mineralne sztuczne?
6. Co to sÄ… brÄ…zy?
7. Jakich pigmentów użyjesz w farbie wapiennej?
8. Jakie właściwości mają pigmenty?
9. Jaki kolor ma ultramaryna?
10. Jaki kolor majÄ… ochry i ugry?
11. Jakie pigmenty zaliczane sÄ… do trucizn?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zabarw 2litry farby
a) emulsyjnej pigmentem pomarańczowym,
b) klejowej pigmentem żółtym.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać narzędzia,
2) dobrać farby i pigmenty,
3) dostarczyć materiały i narzędzia na stanowisko pracy,
4) odmierzyć potrzebną ilość farby i rozcieńczyć ją rozcieńczalnikiem w odpowiedniej proporcji,
zalecanej przez producenta,
5) dokonać ręcznego mieszania farby,
6) przygotować pigmenty,
7) wymieszać mechanicznie pigmenty z farbą,
8) ocenić zabarwienie farby, przedstawić wnioski nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy
 gotowa farba emulsyjna w kolorze białym,
 gotowa farba klejowa w kolorze białym,
 sito,
 wiadra,
 naczynie miarowe,
 mieszadło ręczne i mechaniczne,
 pigmenty żółte, pomarańczowe i czerwone,
 wzornik kolorów,
 poradnik dla ucznia  Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich
714[01].Z1.02.
Ćwiczenie 2
Spośród pigmentów wybierz umbrę naturalną, ultramarynę, cynober określ ich kolor, widoczne
właściwości i zastosowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dostarczyć pigmenty na stanowisko pracy,
2) rozpoznać pigmenty,
3) określić kolor pigmentów,
4) określić ich pochodzenie,
5) określić ich zastosowanie,
6) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 poradnik dla ucznia  Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich
materiał nauczania 4.2.1,
 próbki pigmentów, umbry, ultramaryna, cynober, sadza, czerwień żelazowa, biel cynkowa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) określić pigmenty organiczne?
2) określić pigmenty naturalne?
3) opisać jak powstaje ultramaryna?
4) wymienić rodzaje pigmentów?
5) określić kolory pigmentów?
6) scharakteryzować brązy?
7) podać różnicę między pigmentem a barwnikiem?
8) zabarwić farbę emulsyjną?
9) zabarwić farbę klejową?
10) wymieszać ręcznie i mechanicznie farbę?
11) odmierzyć odpowiednią ilość farby?
12) dokonać zmiany zabarwienia farby?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3. Rodzaje farb
4.3.1.Materiał nauczania
Wyroby farbiarskie możemy podzielić na wiele kategorii, uwzględniając:
Dobór techniki malowania
 technika wapienna - materiałem powłokowym jest farba wapienna, stanowiąca silnie
rozcieńczone ciasto wapienne, spoiwem mleko wapienne z dodatkiem pigmentów;
 technika cementowa - materiałem powłokowym jest farba cementowa, spoiwem farby jest
cement portlandzki, z dodatkiem dyspersji polioctanu winylu;
 technika kazeinowa - materiałem powłokowym jest farba kazeinowa, spoiwem farby jest
kazeina, klej kazeinowy, farba zawiera wypełniacz w postaci kredy pławionej oraz pigmentu;
 technika krzemianowa - materiałem powłokowym jest farba krzemianowa, spoiwem jest szkło
wodne potasowe, wypełniacz w postaci kredy pławionej, pigmenty są odporne na działanie
szkła wodnego;
 technika klejowa - materiałem powłokowym jest farba klejowa, spoiwem jest klej celulozowy,
kostny, farba zawiera kredę jako wypełniacz oraz pigmenty;
 technika emulsyjna - materiałem powłokowym jest farba emulsyjna, spoiwem tej farby jest
emulsja stanowiąca mieszaninę substancji błonotwórczych - oleju schnącego, lakieru, wody
oraz substancji emulgujących (emulgatorów) i stabilizatorów oraz pigmentów;
 technika olejna - materiałem powłokowym jest farba olejna, spoiwem jest pokost powstały
z przeróbki oleju roślinnego lub żywice ftalowe, farba zawiera również pigment
oraz rozpuszczalnik;
 technika lakiernicza - materiałem powłokowym jest lakier, spoiwem tej farby są żywice
(lakiery).
Dobór spoiwa :
 wyroby wodne - farby klejowe, wapienne, cementowe, kazeinowe, krzemianowe,
 wyroby bezwodne - farby olejne i lakiery,
 emulsje.
Sposób wysychania powłoki:
 wyroby, w których zachodzi proces wysychania fizycznego, pod wpływem odparowania
rozpuszczalnika (rozcieńczalnika) - zazwyczaj jest to proces odwracalny (przy ponownym
użyciu rozpuszczalnika możliwe jest rozpuszczenie powłoki),
 wyroby, w których zachodzi proces wysychania chemicznego, pod wpływem reakcji
chemicznej (wiązanie tlenu lub wilgoci z powietrza lub reakcji z drugim składnikiem farby
(utwardzaczem).
Zastosowanie i pełnione funkcje:
 wyroby antykorozyjne,
 wyroby bakteriobójcze,
 wyroby ochronne,
 wyroby dekoracyjne.
Rodzaj rozcieńczalnika:
 wyroby wodorozcieńczalne (dyspersyjne) - są to z reguły wyroby będące zawiesiną cząstek
farby w wodzie, stosowane głównie do malowania podłoży mineralnych i drewnianych,
 wyroby rozpuszczalnikowe, w których rozpuszczalnikiem jest ciecz organiczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ilość składników wyrobu dostarczanych wykonawcy:
 wyroby jednoskładnikowe, schnące fizycznie poprzez odparowanie rozpuszczalnika lub
wiązanie tlenu z powietrza (na przykład farby alkidowe),
 wyroby dwuskładnikowe, schnące w wyniku reakcji chemicznej składników (farby
epoksydowe) lub przez wiązanie wilgoci (niektóre poliuretany).
Miejsce zastosowania:
 wyroby do stosowania na zewnątrz budynków,
 wyroby do stosowania wewnątrz budynków,
 wyroby uniwersalne.
Sposób przygotowania:
 farby przygotowane we własnym zakresie,
 farby przygotowywane fabrycznie.
Technologie malarskie w głównej mierze opierają się o wyroby produkowane fabrycznie. Są to
gotowe wyroby, które w swoim składzie zawierają różne składniki, znane i stosowane przez
producentów. Każdy gotowy wyrób ma tak zwaną recepturę wyrobu, podaną przez producenta.
Malarz powinien się do niej bezwzględnie zastosować. Receptura ta zawiera skład wyrobu, sposób
przygotowania, sposób wykonania, zastosowanie, wydajność, datę ważności, masę.
Przed przystąpieniem do malowania farbę należy przygotować:
 przeczytać instrukcje od producenta,
 sprawdzić datę ważności produktu,
 sprawdzić czy farba posiada certyfikat bezpieczeństwa,
 oczyścić wieczko z kurzu,
 w razie konieczności usunąć kożuch,
 wymieszać farbę ręcznie lub mechanicznie,
 w razie potrzeby dolać rozcieńczalnika (według wskazówek producenta maksymalnie
5% do 10% objętości farby),
 odmierzyć potrzebną ilość farby do malowania,
 resztę farby szczelnie zamknąć i odstawić.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób można podzielić materiały farbiarskie?
2. Jakie znasz rodzaje farb wodnych?
3. Jakie znasz rodzaje farb bezwodnych?
4. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice klejowej?
5. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice emulsyjnej?
6. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice olejnej?
7. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice kazeinowej?
8. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice krzemianowej?
9. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice wapiennej?
10. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice cementowej?
11. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice lakierniczej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz z magazynu farby wodne i określ, w jakich technikach malarskich mogą być zastosowane.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) pobrać farby wodne z magazynu i dostarczyć je na stanowisko,
3) przyporządkować wybrane farby do określonych technik malarskich,
4) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 farba olejna,
 farba klejowa,
 lakier,
 farba emulsyjna,
 farba wapienna.
Ćwiczenie 2
Spośród składników farb malarskich dobierz składniki do farby klejowej, krzemianowej,
kazeinowej, emulsyjnej, olejnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) rozpoznać składniki farb w magazynie,
3) pobrać składniki farb z magazynu i dostarczyć je na stanowisko,
4) przyporządkować wybrane składniki do określonych farb,
5) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kreda pławiona,
 glinka kredowa,
 rozpuszczalnik uniwersalny,
 klej celulozowy,
 pokost lniany,
 cement portlandzki,
 masa szpachlowa w postaci gotowego wyrobu,
 wapno gaszone,
 pigmenty,
 szkło wodne potasowe.
Ćwiczenie 3
Przygotuj farbę klejową z 1kg suchej mieszanki. Określ, czy przygotowana porcja wystarczy
do jednokrotnego pomalowania powierzchni 20m2 podłoża?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko do ćwiczeń,
2) wybrać z magazynu suchą farbę klejową,
3) dobrać narzędzia,
4) przeczytać recepturę mieszanki klejowej,
5) odmierzyć potrzebną ilość wody do pobranej ilości farby, według instrukcji producenta,
6) wymieszać ręcznie składniki farby z wodą do odpowiedniej konsystencji,
7) określić, jaką powierzchnię podłoża można wymalować uzyskaną ilością farby, przy
jednokrotnym malowaniu i odpowiedzieć na pytanie postawione w temacie ćwiczenia,
8) wykonać próbę krycia farby na fragmencie ściany,
9) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 sucha farba klejowa,
 wiaderko,
 naczynie miarowe,
 mieszadło,
 receptura producenta.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) dobrać składniki farby klejowej?
2) dobrać składniki farby olejnej?
3) dobrać składniki farby emulsyjnej?
4) dobrać składniki farby kazeinowej?
5) dobrać składniki farby krzemianowej?
6) dobrać składniki farb do techniki malarskiej?
7) odmierzyć ilości składników farby i wody?
8) rozpoznać rodzaj farby?
9) określić szacunkowo ilość potrzebnej farby do malowania?
10) przygotować farbę do malowania?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4. Materiały pomocnicze  właściwości i zastosowanie.
4.4.1.Materiał nauczania
Materiały pomocnicze są to materiały związane z przygotowaniem podłoża do malowania bądz

naprawą podłoża i powłoki malarskiej. Do materiałów pomocniczych zaliczamy kity, szpachlówki,
masy szpachlowe, gruntowniki, impregnaty, materiały do odtłuszczania i odrdzewiania podłoża,
do usuwania starych powłok malarskich, materiały do neutralizacji podłoża.
Kity  są to gęste plastyczne masy do wypełniania wgłębień głównie ma podłożach
drewnianych lub metalowych. Składają się ze spoiwa, którym jest pokost lniany, lakier, emulsji,
dyspersja, szkło wodne oraz wypełniacza w postaci kredy, Kity są produkowane fabrycznie.
W razie konieczności przygotowania kitu we własnym zakresie stosuje się mieszanki:
 kit olejny - pokost lniany (1 część) miesza siÄ™ z kredÄ… (5÷7 części), a nastÄ™pnie ubija
się młotkiem do momentu kiedy otrzymana masa przestanie się przylepiać do podłoża,
 kit miniowy - pokost lniany (1 cześć) miesza się z minią ołowianą (1 cześć) oraz wypełniaczem
w postaci kredy, miesza się do momentu uzyskania odpowiednie gęstości,
 kit ze szkła wodnego potasowego - szkło wodne potasowe miesza się z mączką kwarcową,
z dodatkiem bieli cynkowej.
Szpachlówki  są to masy o konsystencji past, przeznaczone do wygładzania powierzchni
podłoża. Składają się ze spoiwa wypełniacza i pigmentów. Szpachlówki na spoiwach olejnych,
żywicznych oraz emulsyjnych przygotowywane są fabrycznie w postaci gotowych past.
Szpachlówki można przyrządzić we własnym zakresie:
 szpachlówka olejna - mieszanina pokostu lnianego (1 części) z 2 częściami litoponu
i 2 częściami bieli barowej. Drugi sposób to zmieszanie 0,75 części lakieru olejnego, 0,25
części pokostu lnianego, 2 części litoponu, 3 części kredy,
 szpachlówka klejowa skÅ‚ada siÄ™ z 1 części 20 % roztworu kleju kostnego, 0,1 ÷0,2 części
pokostu, 5 części kredy. Inny skład to 1 część 10% roztwór kleju celulozowego, 2 części kredy,
2 części bieli barowej. Szpachlówkę klejową można również przygotować z gotowej farby
klejowej z gipsem szpachlowym, niewielkim dodatkiem szarego mydła i pokostu. Taką
szpachlówkę stosuje się do naprawy drobnych ubytków, rys i pęknięć występujących na
powłoce klejowej, podłożu cementowym i wapiennym,
 szpachlówka emulsyjna składa się z 1 części 10% kleju celulozowego, 0,25 części lakieru
olejnego (zemulgować), 1 części litoponu, 4 części bieli barowej. Drugi skład to mieszanina
1 części dyspersji polioctanu winylu lub gotowej emulsji z 2 częściami kredy i 1 częścią gipsu
szpachlowego.
Szpachlówki należy bardzo starannie wymieszać najlepiej mechanicznie. Podane wielkości
dotyczące proporcji składników szpachlówek mają charakter objętościowy.
Gruntowniki - przy malowaniu ścian, zarówno wewnątrz jak na zewnątrz pomieszczeń
szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednie przygotowanie podłoży. Nieodzownym
elementem tego etapu jest wzmocnienie słabego podłoża przy użyciu gruntownika wzmacniająco -
gruntującego, który głęboko wnika w porowate, chłonne i luz
no związane warstwy podłoża, wiążąc
je i zwiększając przyczepność warstw nawierzchniowych. Jego zastosowanie jest również wskazane
w przypadku powierzchni mocno chłonnych, na przykład tynków cementowo - wapiennych, betonu
komórkowego. Zmniejsza on szybkie wchłanianie wody z farby lub szpachlówki, zapewniając
prawidłowe warunki wysychania tych wyrobów. Gruntowniki są produkowane fabrycznie, można
je również przyrządzić samemu, na przykład:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 gruntownik mydlany, który skÅ‚ada siÄ™ z 1% ÷ 2% roztworu wodnego szarego mydÅ‚a, stosowany
jest do tynków cementowo  wapiennych i cementowych,
 gruntownik klejowy jest to 2,5% roztwór wodny kleju kostnego, stosuje się go do tynków
gipsowych lub elementów gipsowych, takich jak ornamenty.
 gruntownik pokostowy jest to pokost lniany rozcieńczony terpentyną lub benzyną lakową
w proporcji 1÷1, stosuje siÄ™ do nasycenia sztablatur, drewna, powierzchni gipsowych.
 gruntownik emulsyjny jest to emulsja rozcieÅ„czona wodÄ… w proporcji 1÷5,
 gruntownik wapienny składa się mleka wapiennego rozmieszanego z wodą.
Impregnaty stosuje się do zabezpieczenia podłoży przed wpływami atmosferycznymi,
grzybami, pleśnią, owadami w celu zwiększenia ognioodporności. Są to preparaty produkowane
fabrycznie, służące do nasycenia powierzchni powłok z drewna i materiałów drewnopochodnych
oraz elewacji z kamienia.
Masy szpachlowe - zwykle podczas przygotowywania ścian przed malowaniem, zachodzi
konieczność ich wyrównania, uzupełnienia ubytków. Do tego celu służą masy szpachlowe
i zaprawy gipsowe. Stanowią one gotowe mieszanki w postaci proszków lub gotowych do użycia
past. Wydajność mas szpachlowych gotowych, jest zależna od chropowatości podłoża - przy
grubości warstwy 1mm wynosi około 1,5 kg/m2
Zaprawa gipsowa składa się z gipsu i piasku o proporcji 1:2  1:3 stosuje się do naprawy
uszkodzeń tynków gipsowych i wapiennych. W celu opóz
nienia wiązania zaprawy można dodać
opóz
niacz wiązania gipsu, na przykład mleko wapienne zamiast wody zarobowej, wapno
suchogaszone (5% - 20 % wagowo w stosunku do gipsu), roztworu kleju kostnego (1%  2 %
wagowo w stosunku do gipsu).
Zaprawa do przecierania starych tynków powinna zawierać na 1 część wapna 1  1,3 części
drobnego, przesianego piasku. Zamiast ciasta wapiennego można stosować wapno suchogaszone.
Fluaty  sÄ… to sole kwasu fluorokrzemowego. Stosuje siÄ™ je w postaci wodnych 10%÷25%
roztworów, w celu neutralizacji podłoży alkaicznych.
Kwasy - stosuje się do neutralizacji podłoży o odczynie zasadowym, po usunięciu starych
powłok metodą ługowania, odtłuszczania. Stosuje się kwasy: solny, siarkowy, octowy, fosforowy.
Przy stosowaniu kwasów należy zachować szczególną ostrożność. Stężony kwas należy wlewać do
wody a nie odwrotnie.
Materiały do odrdzewiania podłoża  w zależności od sposobu usuwania rdzy z podłoża:
 chemicznie  nanoszenie i pocieranie szmatą lub szczotkami odpowiednich preparatów
chemicznych produkowanych fabrycznie,
 mechanicznie - za pomocą materiałów ściernych, metodą piaskowania lub śrutowania.
Materiały do usuwania starych powłok  są to silne roztwory żrących, alkaicznych substancji,
używane w postaci past, dających się nakładać na pionowe powierzchnie elementów, z których
wymagają potem usunięcia. Metoda ta dotyczy powłok olejnych i ftalowych, ulegających pod
wpływem tych środków zmydleniu.
Przykładowe recepty past do ługowania starych powłok:
 soda kaustyczna 1 kilogram, ług potasowy 1 kilogram, szare mydło 0,4 kilograma, mąka
ziemniaczana 0,4 kilograma, ałun 0,1 kilograma, woda 2 litry,
 soda kaustyczna 1 kilogram, ciasto wapienne 2 kilogramy, kreda 5-7 kilograma, woda 5litrów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 soda kaustyczna 1 kilogram, ciasto wapienne 2kilogramy, woda 3litry.
Materiały do odtłuszczenia podłoża to rozpuszczalniki (benzyna, roztwory alkaiczne oraz różne
detergenty zawierajÄ…ce amoniak)
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Jakie znasz materiały pomocnicze?
2. Z jakich składników składa się szpachlówka klejowa?
3. Z jakich składników składa się szpachlówka emulsyjna?
4. Z jakich składników składa się szpachlówka olejna?
5. Jakie znasz rodzaje kitów?
6. Jakie znasz rodzaje gruntowników?
7. W jaki sposób przygotowuje się gruntownik pokostowy ?
8. Do czego służą impregnaty?
9. Z jakich materiałów składa się zaprawa gipsowa?
10. W jakim celu stosuje się kwasy na podłoża?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj, w ilości 2 kg, szpachlówkę:
a) klejowÄ…,
b) olejnÄ…,
c) emulsyjnÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) pobrać narzędzia i materiały,
3) odmierzyć ilość potrzebnych składników do wykonania szpachlówki,
4) wymieszać składniki szpachlówki,
5) zaprezentować wykonaną szpachlówkę nauczycielowi, określić właściwości szpachlówek,
podać ich zastosowanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 klej kostny,
 klej celulozowy,
 kreda malarska,
 gips szpachlowy,
 pigment,
 pokost lniany,
 emulsja,
 pojemnik miarowy,
 rozpuszczalnik uniwersalny,
 waga,
 szpachelka,
 mieszadło.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Ćwiczenie 2
Przygotuj porcjÄ™ gruntownika pokostowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko,
2) pobrać narzędzia i materiały,
3) przygotować gruntownik o odpowiedniej konsystencji,
4) wykonać próbę gruntowania na podłożu drewnianym,
5) zaprezentować wykonany gruntownik i podać jego zastosowanie nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 pokost lniany,
 rozpuszczalnik (benzyna lakowa lub uniwersalny),
 mieszadło,
 pojemnik miarowy,
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj materiały pomocnicze do malowania i określ ich zastosowanie. Z opakowań
odczytaj ich zużycie, określone przez producenta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zidentyfikować przygotowane przez nauczyciela pomocnicze materiały malarskie,
2) określić ich przeznaczenie,
3) określić ich średnie zużycie,
4) zapisać notatkę i przekazać ją nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki pomocniczych materiałów malarskich,
 poradnik dla ucznia  Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) przygotować szpachlówkę klejową?
2) przygotować szpachlówkę olejną?
3) przygotować szpachlówkę emulsyjną?
4) przygotować gruntownik pokostowy?
5) określić rodzaje materiałów pomocniczych?
6) określić zużycie materiałów pomocniczych?
7) rozpoznać pomocnicze materiały malarskie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.5. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska dotyczące
wykonywania robót malarskich
4.5.1.Materiał nauczania
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
dotyczące wykonywania robót malarskich są ujęte w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z dnia 28 sierpnia 2003 r.
(Dz. U. Nr 169, poz. 1650) oraz w RozporzÄ…dzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U.
Nr 47, poz. 41).
Główne z
ródła zagrożeń przy pracach malarskich to:
 stosowanie szkodliwych substancji chemicznych,
 stosowanie substancji mogących powodować alergie,
 wykonywanie pracy na wysokości,
 posługiwanie się elektronarzędziami i urządzeniami pracującymi pod ciśnieniem,
 niebezpieczeństwo pożaru.
Pracownicy powinni być wyposażeni w środki ochrony indywidualnej, przeznaczone dla
malarzy, takie jak okulary, rękawice ochronne, oraz zobowiązani do ich używania.
W pomieszczeniach, w których wykonuje się malowanie składnikami wydzielającymi
szkodliwe dla zdrowia substancje lotne, prace należy wykonywać przy zapewnieniu intensywnej
wentylacji pomieszczeń, uwzględniającej właściwości fizykochemiczne materiałów.
W czasie wykonywania prac, przy których używa się materiałów zawierających łatwo palne
rozpuszczalniki, należy na czas wykonywania robót i wyparowania rozpuszczalników:
 usunąć otwarte z
ródła ognia na odległość co najmniej 30m od tych pomieszczeń,
 zapewnić skuteczną wentylację,
 używać obuwia nie powodującego iskrzenia,
 nie stosować narzędzi wykonanych z materiałów iskrzących.
Palenie tytoniu oraz zbliżanie się osób do otwartych z
ródeł ognia w ubraniach roboczych
nasyconych parami rozpuszczalników jest niedopuszczalne. W czasie robót z zastosowaniem łatwo
palnych materiałów należy umieścić w widocznych miejscach wyraz
ne napisy ostrzegawcze.
W pomieszczeniach, w których są prowadzone roboty malarskie z użyciem roztworów
wodnych, należy zabezpieczyć lub wyłączyć instalację elektryczną i stosować zasilanie nie mogące
powodować zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym.
Do prac malarskich są używane, między innymi, materiały o właściwościach alkalicznych,
takie jak: wapno, soda kaustyczna, pasty do ługowania powłok oraz farby zawierające związki
ołowiu i chromu (farby miniowe przeciwrdzewne, żółcienie chromowe), a także lotne
rozpuszczalniki organiczne, które są wchłaniane drogą oddechową, przez skórę i błony śluzowe.
Ochrona zdrowia pracowników przed szkodliwym działaniem ługów polega na zabezpieczeniu
oczu okularami ochronnymi, skóry twarzy i rąk kremami ochronnymi oraz rękawicami. Podczas
używania stężonych ługów powinna być zastosowana odzież ochronna i środki ochrony
indywidualnej: buty gumowe, fartuchy i rękawice. Podczas malowania metodą natryskową farbami
zawierającymi krzemionkę należy stosować maski ochronne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Malowanie farbami zawierającymi toksyczne składniki takie jak związki ołowiu i chromu, jest
dozwolone tylko za pomocą pędzla. Powłok zawierających te składniki nie wolno szlifować na
sucho i nakładać metodą natryskową.
Niedozwolone jest przebywanie ludzi ponad 4 godziny w pomieszczeniu malowanym farbami
zawierajÄ…cymi lotne rozpuszczalniki.
Podczas piaskowania i szlifowania występuje zagrożenie pyłem, zawierającym wolną
krystaliczną krzemionkę, powodującą pylicę płuc. W takich przypadkach należy stosować hełmy
ochronne z dopływem czystego powietrza.
Wszelkie używane urządzenia elektryczne powinny być zabezpieczone przed możliwością
porażenia prądem. Urządzenia zmechanizowane powinny być sprawne, okresowo kontrolowane,
w czasie ich używania należy przestrzegać instrukcji obsługi. W przypadku stwierdzenia w czasie
pracy uszkodzenia maszyny lub innego urządzenia technicznego, należy je niezwłocznie
unieruchomić i odłączyć dopływ energii.
Prace malarskie na wysokości mogą być prowadzone z rusztowań lub drabin rozstawnych.
Nie wolno pracować na prowizorycznych pomostach wykonanych z desek, opartych na
przypadkowych elementach wyposażenia budynku. Wykonywanie robót z użyciem drabin
rozstawnych jest dozwolone do wysokości 4m od podłogi. Drabiny te należy zabezpieczyć przed
poślizgnięciem i rozsunięciem się. Do wewnętrznych robót malarskich najczęściej używa się
drabiny kozłowej, drewnianej lub aluminiowej. Ze względów bezpieczeństwa, z obu stron drabiny
przymocowuje się łańcuszki, które zapobiegają ewentualnemu rozsunięciu się drabiny. Musi ona
stać pewnie na podłożu, aby zachować bezpieczeństwo pracy. Stojąc na drabinie, opieramy na niej
ciało, w celu zachowania równowagi. Nigdy nie stajemy na ostatnim stopniu drabiny ani na półce
na farby, jeśli taką posiada. Należy stosować drabiny oznaczone znakiem bezpieczeństwa  B
i mające ważny certyfikat uprawniający do takiego oznaczenia, w dobrym stanie technicznym.
Rys. 1 Drabina malarska kozłowa [5]
Wymagania wobec drabin:
" muszą być one tak ustawione, aby zapewnić ich stateczność w trakcie użytkowania,
" drabiny przenośne muszą opierać się na stabilnym, trwałym, posiadającym odpowiednie
wymiary, nieruchomym podłożu, w taki sposób, aby szczeble pozostawały w pozycji poziomej
oraz były zabezpieczone przed przemieszczaniem,
" drabiny zawieszane muszą być zaczepione w bezpieczny sposób, tak aby zapobiec ich
przemieszczaniu lub bujaniu,
" drabiny używane jako środki dostępu, muszą być dostatecznie długie, tak aby wystarczająco
wystawały ponad platformę dostępu, chyba że zostały zastosowane inne środki zapewniające
pewne uchwycenie poręczy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
" drabiny wieloczęściowe, łączone lub wysuwane, muszą być używane w taki sposób, aby
zapobiec przemieszczaniu się ich różnych części względem siebie,
" drabiny przejezdne przed ich użyciem muszą być unieruchomione.
W procesie malowania możemy stosować rusztowania o różnej konstrukcji. Rusztowanie
zbudowane z drabin stojących musi odpowiadać następującym przepisom, aby zapobiec
wypadkom:
" górna krawędz
pomostu roboczego nie może się znajdować wyżej, niż 2m nad podłożem, na
którym się opierają drabiny stojące,
" deski muszą mieć szerokość co najmniej 28 cm,
" deski muszą się opierać na parach szczebli obu drabin, na jednakowej wysokości, w taki
sposób, by tworzyć poziome stanowisko pracy,
" deski nie mogą się opierać wyżej niż na trzeciej parze szczebli od góry i muszą wystawać za
zewnętrzne szczeble co najmniej 10 cm,
" deski muszą mieć, zależnie od rozpiętości punktów podparcia, przynajmniej następującą
grubość:
Rys. 2 Rusztowanie zbudowane z drabin stojÄ…cych [4]
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi lub
ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy lub służących jako
przejścia, powinny być zainstalowane zabezpieczenia. Powinny się one składać z poręczy
ochronnych, umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co
najmniej 0,15 m, umieszczonych przy pomoście. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być
umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób
uniemożliwiający wypadnięcie osób. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na
wysokości zastosowanie tego typu balustrad jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne
środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków
wykonywania pracy.
Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób nie zmuszający
pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń
1. Jakie znasz główne zagrożenia przy pracach malarskich?
2. Jakie środki zapobiegawcze zastosujesz przy robotach z materiałami łatwopalnymi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
3. Jaką ochronę zastosujesz przed szkodliwym działaniem ługów?
4. Jak należy zabezpieczyć pomieszczenie przed porażeniem prądem?
5. Jakich narzędzi nie wolno stosować przy malowaniu farbami zawierającymi toksyczne
składniki takie jak związki ołowiu i chromu?
6. Do jakiej wysokości wolno używać drabin malarskich?
7. Jakim znak bezpieczeństwa powinien znajdować się na drabinach?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj przeglądu pomieszczenia, w którym wykonywane są prace malarskie, związane
z malowaniem farbami wodnymi i olejnymi zawierajÄ…cymi substancje lotne. Dobierz odpowiednie
środki ochrony indywidualnej.
Sposób wykonania ćwiczeń
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) sprawdzić czy pomieszczenie ma odpowiednią wentylację,
2) sprawdzić czy na ścianach nie są zainstalowane przewody energetyczne,
3) sprawdzić drabiny malarskie (stabilność, certyfikat),
4) sprawdzić stan techniczny narzędzi,
5) dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
6) sformułować wnioski i podać je nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- okulary ochronne,
- rękawice,
- maseczki ochronne,
- kaski ochronne,
- nakrycie głowy,
- nakolanniki,
- drabiny,
- narzędzia malarskie.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz TAK NIE
1) sprawdzić, czy zastosowano odpowiednią wentylacje
w pomieszczeniu, w którym stosuje się farby zawierające
substancje lotne?
2) sprawdzić czy są odpowiednio zabezpieczone przewody energetyczne?
3) sprawdzić drabiny i rusztowanie pod względem bezpieczeństwa?
4) dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej?
5) stosować urządzenia elektryczne zgodnie z przeznaczeniem?
6) stosować się do ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
dotyczących wykonywania robót malarskich?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Test składa się z zadań reprezentujących dwa poziomy wymagań: podstawowy (P)
i ponadpodstawowy (PP).
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
zaznacz kółkiem, a następnie zakreśl
odpowiedz
prawidłową.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie tego
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 35 min.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do spoiw wodnych zaliczamy takie, które
a) rozpuszczajÄ… siÄ™ w wodzie.
b) nie rozpuszczajÄ… siÄ™ w wodzie.
c) są połączeniem pigmentów i wypełniaczy, tworzących zawiesinę w farbie.
d) są połączeniem spoiw wodnych i bezwodnych.
2. Spoiwa olejne to:
a) ciasto wapienne, roztwory klejów roślinnych, zwierzęcych.
b) przetwory (pokosty), żywice i ich przetwory( lakiery), asfalty, tworzywa sztuczne.
c) kazeina, szkło wodne potasowe.
d) kreda, pigmenty, barwniki.
3. Do czego służą spoiwa w farbie?
a) Do spajania ziarenek pigmentu ze sobą i podłożem.
b) Do rozcieńczenia pigmentów.
c) Do wypełnienia farby.
d) Do poprawienia właściwości pigmentów.
4. Spoiwem farby może być
a) klej wikol.
b) polioctan winylu.
c) klej glutynowy.
d) klej butapren.
5. Wypełniaczem w farbie może być
a) klej kostny.
b) klej roślinny.
c) kreda malarska.
d) fiksatywy.
6. Spoiwem w farbie wapiennej jest
a) kreda.
b) klej roślinny.
c) mleko wapienne.
d) dyspersja.
7. Spoiwem w farbie olejnej jest
a) pokost.
b) kreda.
c) wapno.
d) cement.
8. W technice klejowej materiałem powłokowym jest farba
a) emulsyjna.
b) klejowa.
c) olejna.
d) cementowa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
9. W technice lakierniczej materiałem powłokowym jest
a) farba olejna.
b) lakier.
c) farba emulsja.
d) farba kazeinowa.
10. W technice kazeinowej spoiwem jest
a) olej.
b) emulsja.
c) kazeina.
d) ciasto wapienne.
11. W technice krzemianowej spoiwem jest
a) szkło wodne potasowe.
b) kreda.
c) wapno.
d) polichlorek winylu.
12. Farby epoksydowe sÄ… farbami typu
a) dwuskładnikowego.
b) trójskładnikowego.
c) jednoskładnikowego.
d) czteroskładnikowego.
13. Materiały pomocnicze malarskie to:
a) kreda malarska, ciasto wapienne, cement.
b) pigmenty.
c) klej kostny, celulozowe, kazeinowy.
d) szpachlówki, kity, gruntowniki, impregnaty.
14. Pigmenty sÄ… to
a) sproszkowane suche ciała barwne, które zmieszane z wodą lub inną cieczą, nie
rozpuszczajÄ… siÄ™ w nich, lecz tworzÄ… zawiesinÄ™.
b) substancje, które zmieszane z farbami rozpuszczają się w nich, tworząc kolor.
c) materiały rozpuszczalne w wodzie, nadające farbie odpowiednie właściwości.
d) substancje, które dodane do farby, powodują jej lepszą przyczepność do podłoża.
15. Barwnik jest substancjÄ…
a) przepuszczającą światło i zabarwiającą sobą ciecz, w której jest rozpuszczony.
b) tworzÄ…cÄ… nierozpuszczalnÄ… w wodzie zawiesinÄ™ w farbach.
c) podnoszącą przyczepność farby do podłoża.
d) nieprzepuszczalną dla światła, tworzącą zawiesinę.
16. Kity sÄ… to
a) substancje do barwienia farb.
b) wodniste kleje do wypełniania rys.
c) masy do szpachlowania podłoży.
d) gęste plastyczne masy do wypełniania wgłębień.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
17. W czasie wykonywania prac, przy których używa się materiałów zawierających łatwo palne
rozpuszczalniki, należy na czas wykonywania robót i wyparowania rozpuszczalników usunąć
otwarte z
ródła ognia, na odległość co najmniej
a) 10 m od tych pomieszczeń.
b) 15 m od tych pomieszczeń.
c) 30 m od tych pomieszczeń.
d) 5 m od tych pomieszczeń.
18. Niedozwolone jest przebywanie ludzi w pomieszczeniu malowanym farbami zawierajÄ…cymi
lotne rozpuszczalniki dłużej niż
a) 8 godzin.
b) 10 godzin.
c) 15 godzin.
d) 4 godziny.
19. Jaki znak bezpieczeństwa stosuje się do oznakowania drabin?
a)  D"
b)  B"
c)  A"
d)  E"
20. Wykonywanie robót z użyciem drabin rozstawnych jest dozwolone do wysokości
a) 9 m od podłogi.
b) 7 m od podłogi.
c) 4 m od podłogi.
d) 6 m od podłogi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich
714[01].Z1.02
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
6. LITERATURA
1. Roj  Chodacka A: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji
Zawodowej, Warszawa 2002
2. Wolski Z.: Technologia robót malarskich, WSiP, Warszawa 2000
3. Wolski Z.: Zarys materiałoznawstwa budowlanego, WSiP, Warszawa 1994
Serwisy internetowe
4. www.dziennik.budowy.pl ,: Dziennik budowy
5. www.Murator. dom.pl
6. www.ciop.pl. Roboty malarskie informacje ogólne. Centralny Instytut Ochrony Pracy 
Państwowy Instytut pracy
Normy i katalogi:
1. Katalog Nakładów Rzeczowych nr 2-02.  Orgbud Spółka z o.o. Warszawa 2003
2. Katalog Polskich Norm 2000. Wybór norm budowlanych cz. 1-3. Polski Komitet
Normalizacyjny, Warszawa 2000.
Akty prawne:
1. Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207. poz. 2016 z póz
niejszymi
zmianami).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 41).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35