Na podstawie analizy rozwiązań prawnych i stanowisk reprezentowanych w doktrynie (głównie w państwach Unii
Europejskiej) K. Wojtczak3 proponuje następującą definicję wolnego zawodu:
"wolnym zawodem jest osobiste i samodzielne wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności o charakterze
intelektualnym, wymagających wysokich kwalifikacji (wiedzy i praktyki), systematycznie, w zamian za honorarium
bezinteresownie ustalone, służące zapewnieniu świadczeń lub usług klientom oraz ochronie istotnych wartości interesu
ogólnego, zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi, zasadami etycznymi i deontologicznymi".
Pojęcie "wolnego zawodu lekarza"(zaufania publicznego)
Wydaje się, że bardziej istotne znaczenie (szczególnie dla zawodu lekarza) ma niezależność intelektualna niż
samodzielność w ujęciu ekonomiczno-finansowym.
Niezależność tę można nazwać niezależnością w wykonywaniu czynności zawodowych. Oznacza bowiem ona, że
przy wykonywaniu czynności zawodowych np. lekarza - jest on wolny (niezależny) w granicach wyznaczonych tylko
przez jego wiedzę fachową oraz etyczne zasady wykonywania zawodu i deontologię (i oczywiście przez normy prawa
regulujące wykonywanie czynności zawodowych).
Za przekroczenie tych granic lekarz ponosi odpowiedzialność zawodową o charakterze dyscyplinarnym.
Dlatego istotna jest przynależność do korporacji zawodowej, decydującej o dopuszczeniu do zawodu, o zasadach
etycznych jego wykonywania i nadzorującej ich przestrzeganie.
Warto przy tym zauważyć, że tak rozumiana niezależność występuje również przy wykonywaniu zawodu
niesamodzielnie.
Wydaje się jednak, że dany zawód jest w pełni wolny, jeżeli występuje jednocześnie niezależność w wykonywaniu
czynności zawodowych oraz samodzielność ekonomiczno-finansowa przy jego wykonywaniu. I takie ujęcie chyba
najbardziej odpowiada potocznemu znaczeniu, jakie tradycyjnie nadaje się terminowi "wolny zawód".
Cechą definicyjną wolnego zawodu jest osobiste wykonywanie czynności zawodowych. Oznacza to szczególny
rodzaj stosunku (więzi) powstającego między osobą wykonującą zawód a odbiorcą jego świadczeń (usług). Jego
podstawą jest zaufanie, niezbędne ze względu na przedmiot czynności zawodowych, które dotyczą istotnych dóbr
człowieka. I w tym zakresie zawód lekarza jest niejako klasycznym przykładem wolnego zawodu, gdyż nie ma
cenniejszych dóbr jak zdrowie i życie.
Cechą wolnego zawodu ma być honorarium bezinteresownie ustalone. Jest to problem drażliwy, ale
niezmiernie istotny. Nie powinno wzbudzać wątpliwości, że zawód wykonuje się w celach zarobkowych. Dlatego
wydaje się, że ową cechę należy rozumieć jako nieprzedkładanie interesów finansowych wykonującego zawód nad
interes osoby korzystającej z jego usług. Nabiera to szczególnego znaczenia, gdy uwzględni się przedmiot tych usług,
którym jest ochrona istotnych dla człowieka dóbr. Odnosząc tę cechę do zawodu lekarza na pewno wyznacznikiem
jego zawodu (bardziej niż np. adwokata) jest ratowanie życia i zdrowia bez względu na kondycję materialno-
finansową pacjenta.
Ostatnią wreszcie cechą analizowanej definicji wolnego zawodu jest społeczne znaczenie danego zawodu,
zwane czasem jego społeczną misją, która jest czymś znacznie ważniejszym niż społeczna użyteczność zawodu.
Wykonywanie jego służy bowiem ochronie interesu ogólnego. Ten interes można też nazwać publicznym albo
społecznym. W tym względzie misję społeczną zawodu lekarza można uznać za klasyczny przykład misji wolnego
zawodu6, dla którego najwłaściwsza byłaby nazwa "zawód zaufania publicznego". Warto by to powiązać z tradycyjną
nazwą "służba zdrowia".
Na podstawie powyższych wyjaśnień można zaproponować następującą definicję doktrynalną "wolnego
zawodu lekarza":
"zawód lekarza jest to wolny zawód (zaufania publicznego), który polega na osobistym wykonywaniu z należytą
starannością i w sposób niezależny czynności służących ochronie zdrowia i życia ludzi, zgodnie ze wskazaniami
aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi metodami i środkami oraz przepisami prawa i zasadami etyki
zawodowej przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje potwierdzone uzyskaną licencją oraz innymi
dokumentami uprawniającymi do zarobkowego udzielania świadczeń zdrowotnych określonego rodzaju (w
formie indywidualnej lub grupowej praktyki lekarskiej albo na podstawie umowy o pracę bądź umowy
cywilnoprawnej)."
Mikołaj Święcki
Autor jest doktorem na Katedrze Prawa Administracyjnego Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu