Z. 2 Epos i tragedia w Poetyce Arystotelesa
Wykład o tragedii rozpoczyna Arystoteles w 6 rozdziale Poetyki. Za najbardziej tragicznego poetę A. uważał Eurypidesa (stworzył on 17 tragedii), chociaż podkreślał, że nawet on popełnia pewne błędy. Opinia A. jest charakterystyczna dla jego czasów, ponieważ Eurypides wtedy był bardzo popularny.
Pierwotną postacią tragedii była tragedia chóralna, w której przewodził chór. Następnie Sofokles dodał do tego trzeciego aktora i dekoracje sceniczne, a także ograniczył rolę chóru.
Wyróżniał A. cztery odmiany tragedii:
1. etyczna;
2. patetyczna
wyrażała cierpienie, pathos (pathos
trzeci składnik fabuły; bolesne lub zgubne zdarzenie np. naoczne przedstawienie zabójstwa, śmierci, rozpaczy)
3. ?
4. widowiskowa
następowało tu oddzielenie partii chóralnych, chór coraz mniej pełnił funkcje aktorską; partie chóru stają się luźnymi wstawkami.
A. wyodrębnił składniki tragedii (ilościowe):
1. partie chóralne: - stasima
pieśń stojącego chóru;
- parodos
pieśń maszerującego chóru;
- eksodos
pieśń chóru na odejście;
2. partie dialogowe (aktorskie): - epeithodion
epizod;
Składniki te, wg A., występują w każdym utworze tragicznym, ale w różnych ilościach w stosunku do siebie.
Określa tragedię jako naśladowcze przedstawienie akcji (wtedy fabuła [mythos] jest najważniejsza).
Fabuła dla A. jest odpowiednio długa, jeśli w jej ramach jest możliwe przejście: w tragedii - ze szczęścia w nieszczęście przez zbłądzenie; a w komedii- z nieszczęścia w szczęście.
Akcja z kolei ma być:
- poważna (bo świat przedstawiony w tragedii jest lepszy, niż rzeczywisty)
- skończona (zamknięta całość: musi mieć początek, środek i koniec)
- posiadająca odpowiednie wielkości (taka, która jest łatwa do zapamiętania w całości)
- język ma być ozdobny (zasada decorum
sposób mówienia w danej sytuacji) i odmienny w różnych częściach dzieła (zróżnicowanie na partie mówione i śpiewane - autor mówi od siebie, daje głos postaciom, forma dramatyczna a nie narracyjna);
- czymś w rodzaju oczyszczenia duszy z uczuć (katharsis) przez wzbudzenie litości i trwogi
U A. dramat jest pojęciem nadrzędnym, w nim zawiera się zróżnicowanie gatunkowe (poeta wyróżniał kategorie gatunkowe i rodzajowe): tragedia (uważał, że ona jest najwyższym tworem procesu mimetycznego), komedia i dramat satyrowy.
Tragedia przedstawia poważnych bohaterów. Wymienia następujące cechy bohatera tragicznego:
1. szlachetność
zarówno kobieta jak i niewolnik mogą mieć taką cechę;
2. stosowność - męstwo przypisane zostało wyłącznie mężczyźnie;
3. podobieństwo
4. interwencja nadprzyrodzona, irracjonalna
nie podoba się Arystotelesowi, chyba że poza planem wyobrażeń
5. zawiÄ…zanie tragedii (przedakcja)
składnik ten zyskiwał coraz bardziej na znaczeniu
6. rozwiÄ…zanie
następuje przed końcem akcji tragicznej
Arystoteles próbował pokazać pochodzenie etniczne tragedii, odwołując się do genezy wyrazu:
Tragedia
oznacza ędziałanieł, utworzona została z dytyrambu
utworu poetyckiego, gatunkowego, podporządkowanego liryce. Dytyrambem pisano pieśni kultowe, religijne ( -amb oznacza wyraz, który jest archaizmem greckim). Arystotelesowska definicja tragedii: jest ona naśladowaniem za pomocą postaci działających.
Komedia i tragedia maja, wg A., wspólne źródło
kult dionizyjski (Grecja)
Tragedia jest po to, mówi A., by wywołać katharsis.
KATHARSIS - kategoria psychologiczna, ściśle związana z tragedią, która w czasie oglądania ma wzbudzić litość i trwogę (= współczucie i strach) i przez to "oczyszczać" te uczucia. Oczyszczanie to ma dokonywać się przez przeżycie litości (nad postacią szlachetną, cierpiącą niesłusznie) i trwogi (przez wczucie się w los postaci, który może się nam przydarzyć). Litość i trwogę w tragedii może wzbudzić: - widowisko (gorszy sposób), - układ zdarzeń, fabuła (lepszy sposób).
Tragedia składa się:
• FabuÅ‚y (mythos) - najważniejsza, ponieważ celem tragedii jest naÅ›ladowanie akcji, tworzy ona oÅ› zdarzeniowÄ…
• Charakteru postaci (ethe) - zespół cech wewnÄ™trznych postaci, popychajÄ…cy je do dziaÅ‚aÅ„
• MyÅ›lenia (dianoia) - jest ono też głównym celem ( zdolność wyrażania w mowie tego, co w danej sytuacji jest istotne, tym zajmuje siÄ™ Retoryka);
• Wyrazu/ jÄ™zyka/ stylu/ warstwy jÄ™zykowej (leksis) - kompozycja sÅ‚owna, posiadajÄ…ca formÄ™ wiersza i dialogu- zwiÄ…zana z formÄ… jÄ™zyka.
• Åšpiewu (melopeia) - najważniejsza ozdoba tragedii, nie jest elementem przebiegu zdarzeÅ„, nie Å‚Ä…czy siÄ™ z postaciami.
• Optyki/widzialnego Å›wiata/dekoracji (opseos kosmos) - najluźniej zwiÄ…zany ze sztukÄ… poetyckÄ… element, wykorzystywany przede wszystkim wtedy, gdy fabuÅ‚a jest sÅ‚abo napisana, ponieważ odbiorcy lubiÄ… efekty widowiskowe. Jest ono dość konwencjonalne.
A. jest zwolennikiem JEDNOŚCI AKCJI (o jedności miejsca i czasu nie mówi bezpośrednio). W swoim dziele nie używa słowa epika, tylko epos jako poemat heroikomiczny. Sporadycznie go przywołuje, natomiast liryce prawie wcale nie poświęca uwagi.
Porównuje także tragedię z epopeją, mówiąc, że tragedia jest doskonalsza od epopei, ponieważ przedstawia rzeczy w sposób zwięzły, a również dlatego, że zawiera takie składniki: jak śpiew i oprawa sceniczna, więc jest bogatsza niż epopeja.
A. działa pod prąd myślenia Greków, którzy uważali działa Homera za najwybitniejsze.