Z. 44 Literatura i teatralna koncepcja dramatu
1) Literacka teoria dramatu (zwolennicy: Arystoteles, Ingarden, początkowo Mayenowa)
Dramat jest samoistnym i pełnoprawnym rodzajem literackim (obok epiki i liryki), a więc tworem językowym. Nie jest tożsamy ze swą realizacją, ponieważ każda adaptacja może przekraczać tekst. Tekst- niezmienny, nim się powinien zająć badacz literatury. Widowisko teatralne to konkretyzacja dramatu. Ponadto istnieją dramaty niesceniczne. W dramacie
podmiot mówiący- organizuje świat przedstawiony (wypowiada didaskalia). Każda część dramatu jest konieczna.
2) Teatralna teoria dramatu (zwolennicy: Skwarczyńska {wg niej dramat- dzieło wielotworzywowe} i Raszewski)
Dramat porównany do partytury w muzyce; to rodzaj scenariusza; zapis, który swoją pełna i właściwą postać zyskuje dopiero w trakcie realizacji scenicznej. Są to znaki, które trzeba przekodować; dopiero w teatrze ożywa i osiąga pełnię wyrazu= otrzymuje ostateczna postać. Dramat to dzieło wielotworzywowe- oprócz słowa muzyka, gest, mimika, ruch sceniczny, intonacja, pauza, cisza, taniec; język jest tylko jednym z tworzyw dramatu. Apart- "wypowiedz na stronie"- decyduje o scenicznym przeznaczeniu dramatu, podobnie, jak prolog i epilog.
Dramat jako dzieło literackie ma swoiste właściwości pozwalające przeobrazić go w widowisko teatralne:
-specyficzny układ, język, akcja, zdarzenia
-emancypacja świata przedstawionego (usamodzielnienie wypowiedzi bohaterów, uniezależnienie od nadrzędnego podmiotu=> brak narracji, przedstawienie bohatera w bezpośrednim działaniu, usamodzielnienie wypowiedzi i działania postaci=> dramat to działanie).
-uzależnienie od możliwości technicznej (oprócz tzw. dramatów niescenicznych, np. Róża Żeromskiego, dawniej Dziady Mickiewicza).
W historii i genezie dramatu widoczny jest jego związek z teatrem. Dramat jako gatunek literacki zaczyna krystalizować się odkąd traci wyłącznie religijną rolę (od wprowadzenia aktorów; Eurypides- mit przetwarzany, nie tylko odtwarzany). W płaszczyźnie językowej dominuje dialog.
3) Teoria przekładu (Joanna Brach, Zbigniew Osiński)
Autonomia dzieła literackiego i spektaklu. Dramat literacki i spektakl to odrębne, autonomiczne sztuki przekazujące te same znaczenia za pomocą odmiennych kodów; różnią się sposobem istnienia i sytuacją nadawczo- odbiorczą. Dzieło teatralne- zespół naśladowczy i odbiorczy; spektakl- twór jednorazowy. Dramat nigdy nie jest gotowym scenariuszem, zawsze wymaga adaptacji. Reżyser nie jest imitatorem, lecz twórcą- nadaje ostateczny kształt.
- w badaniach dramatu należy skoncentrować się na znakach literackich
- ze znaków literackich można odczytać wizję teatralną (didaskalia), która jest determinowana w języku, ale może być różnie skoncentryzowana.
-dramatu nie należy odrywać od jego scenicznych realizacji.
Literacka teoria dramatu- utrzymuje, że dramat jest samoistnym i pełnoprawnym rodzajem literackim (obok liryki i epiki), a więc tworem językowym, tworem słownym (Ingarden); obok tekstu głównego jest tekst poboczny zawierający informacje o świecie przedstawionym.
Teatralna teoria dramatu- to umieszczenie dramatu w obrębie sztuki teatru. Właściwą forma istnienia dramatu jest realizacja sceniczna, a język jest tylko jednym z tworzyw, obok ruchów, scenerii, rekwizytów, kostiumów itp. (Kleiner, Skwarczyńska).
Nowa teoria, teoria przekładu- dramat jako tekst ma rolę partytury w muzyce, jest zapisem, który swa pełną i właściwą postać zyskuje dopiero w trakcie realizacji scenicznej.
Ekspozycja- zawiązanie akcji- punkt kulminacyjny- perypetia- rozwiązanie akcji.