A. Okopień-Sławińska, Rola konwencji literackiej w procesie historycznoliterackim

konwencje poetyckie
ponadindywidualne zwyczaje lub normy, decydujące o pojawieniu się i sposobach organizacji wszelkich rozróżnialnych elementów utworu;
konwencje to także same elementy dzieła podległe owym zwyczajom i normom

Społeczny charakter konwencji:
? ich powszechność
? trudność w ich naruszeniu
trwałość (oparcie w tradycji)

przeciwstawne jest pojęcie oryginalności

Można opisywać to przede wszystkim, co decyduje o spoistości, ciągłości i jedności procesu literackiego, a również to, co składa się na zmienność, odrębność ? proces rozwojowy (nie wyklucza się, a dopełnia).

Inne ujęcie: konwencja jako konieczna różnica między sztuką a życiem.

Geneza konwencji związana z mimetyczną teorią sztuki.

Nowe konwencje wyrabiają się w opozycji do konwencji istniejących, o ich kierunku decyduje właściwy danej epoce ideał estetyczny.

Iluzja prawdziwości a swoistość żywiołu sztuki.

Każdy składnik utworu poetyckiego może być poddany konwencjonalizacji, choć może mu też nie podlegać.

Konwencje trwałe i zmienne.

TRWAŁE:
? pozbawione piętna historycznego
? schematy nie wypełnione semantycznie
? elementy względnie proste; rozpatrywane w izolacji

ZMIENNE:
? piętno historyczne
? wiążą się z określonym wypełnieniem semantycznym
? tworzą struktury wewnętrznie złożone


Wartość poetycka nie przysługuje normom rozważanym abstrakcyjnie i w izolacji, wartość poetycka jest funkcją poetyckiego życia.

Nowa epoka nie zwalcza starych środków wyrazu, lecz ich obecność i rolę w pewnym związku funkcjonalnym.

Wprowadzenie konwencji wykształconej w jednym kontekście systemowym w obręb kontekstu nowego, równoznaczne jest z powołaniem do życia nowej literackiej jakości (poszczególne utwory, jak i całe gatunki).

Nawet najbardziej nowatorskie dzieła daje się wywieść z form egzystujących poprzednio.

Ta sama reguła poetycka, funkcjonująca jako uznana konwencja wewnątrz określonego systemu poetyckiego, traci nacechowanie konwencjonalne przeniesiona w obręb systemu nowego. Rozpatrywany w tej perspektywie przebieg historycznoliteracki, jest procesem ciągłej konwencjonalizacji i dekonwencjonalizacji chwytów poetyckich.

konwencjonalne reguły uwarunkowane przez system języka narodowego ? utwór, jak każda wypowiedź, musi je respektować

wypowiedź poetycka
nadwyżka wewnętrznej organizacji ? odchylenia od normy; stopień językowej swobody musi być równoważny, np. organizację wierszową, kompozycję głoskową, paralelizmy itp.
?
ten obszar dodatkowej organizacji wypełniającej wypowiedź poetycką, jest właściwym terenem krystalizowania się i ścierania tendencji

Aby wypowiedź została uznana za poetycką, musi być poddana takiej organizacji, która daje się społecznie zidentyfikować jako poetycka, tzn. właściwa szeregowi innych dokonań uprzednio zakwalifikowanych jako poetyckie.

Poetą można tylko zostać poprzez podjęcie określonego modelu działalności literackiej związaną z rolą społeczną poety.

Tak więc przyczyną trwałości zasad określających poetyckie procedury są okoliczności społecznego odbioru i sankcjonowania indywidualnych poczynań twórczych (krytyka i aprobata).

Konwencje poetyckie odpowiadające założeniom światopoglądowym i historycznym aktualnym w określonym kontekście społecznym, mają znacznie większą szansę utrzymania się niż konwencje wyraźnie anachroniczne.

Twórca akceptuje konwencje, nie tylko po to, by porozumieć się z publicznością, ale także ze względu na konieczności warunkujące samo tworzenie.

Twórca musi wychodzić od zastanej sytuacji niezależnie od tego, w jakim stopniu skłonny jest ją aprobować.
Tylko przeciwstawiając się zastanym konwencjom, poeta może ujawnić się jako odrębna osobowość twórcza.

postulat oryginalności
sankcjonuje dokonania twórcy, publiczność jest gotowa zaaprobować zmianę

Oryginalność jest stanem jednokrotnym i nietrwałym.
nie uznana ? zapomnienie
uznana ? staje się źródłem nowych konwencji

Każda innowacja zostaje przygotowana przez wcześniejsze etapy rozwoju.


akt innowacji ? podjęcie innowacji ? społeczna kanonizacja
(dokonanie indywidualne (krystalizacja konwencji)
w konkretnym utworze)

Równoczesne dokonania indywidualne idą niejednokrotnie w tym samym kierunku ? konwencja rodzi się wcześniej niż świadomość jej istnienia.

Tylko nieustanny opór wobec konwencji zapewnia wypowiedziom literackim aktywność estetyczną!

Konieczność zastępowania form spowszedniałych ? najistotniejszy współczynnik literackich przemian.


UTWÓR
konwencja -> spięcie -> antykonwencja


Rozpoznawalność konwencji możliwa jest tylko przez odniesienie utworu do kontekstów nadrzędnych ? do ogólnych systemów konwencji (styl, gatunek itp.).

zabiegi dekonwencjonalizujące
stylizacja
?
? odwołanie się do zespołu elementów skonwencjonalizowanych
? zaznaczenie dystansu wobec przywołanej konwencji