MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Zenon Dudek
Wykonywanie pomocniczych prac stolarskich
i tapicerskich 742[02].O1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy,
Radom 2006
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Stanisław Gryk
mgr Janusz Artemiuk
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Klimkowicz - Barbarska
Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 742[02].O1.05.
 Wykonywanie pomocniczych prac stolarskich i tapicerskich zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu koszykarz  plecionkarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Materiały tarte i półfabrykaty drzewne 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Materiały tapicerskie 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 19
4.3. Narzędzia tapicerskie. Tapicerowanie 20
4.3.1. Materiał nauczania 20
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Ręczna obróbka drewna i półfabrykatów drzewnych 25
4.4.1. Materiał nauczania 25
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian postępów 30
4.5. Obrabiarki i urządzenia do obróbki maszynowej drewna 31
4.5.1. Materiał nauczania 31
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 35
4.5.4. Sprawdzian postępów 36
4.6. Połączenia stolarskie 37
4.6.1. Materiał nauczania 37
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.6.3. Ćwiczenia 39
4.6.4. Sprawdzian postępów 40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 46
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie
wykonywania pomocniczych prac stolarskich i tapicerskich.
W poradniku zamieszczono :
- Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
- Cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować w czasie
realizacji tej jednostki modułowej.
- Materiał nauczania (rozdział 4), umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on:
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- ćwiczenia (z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji
ćwiczenia), które pomogą Ci w ukształtowaniu praktycznych umiejętności z zakresu
tej jednostki modułowej,
- sprawdzian postępów, czyli sprawdzian wiadomości i umiejętności opanowanych
podczas realizacji materiału nauczania.
- Sprawdzian osiągnięć, czyli zestaw pytań sprawdzających Twoją wiedzę i umiejętności
z zakresu całej jednostki modułowej.
- Wykaz literatury, który ułatwi Ci poszerzenie wiedzy z zakresu tej jednostki modułowej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj wykonać sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie zajęć w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
742[02].O1
Podstawy koszykarstwa-plecionkarstwa
742[02].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
742[02].O1.02
Posługiwanie się terminologią z zakresu technologii koszykarstwa-
plecionkarstwa
742[02].O1.03
Rozpoznawanie gatunków i odmian wierzby krzewiastej oraz innych
surowców i materiałów stosowanych w produkcji koszykarsko-
plecionkarskiej
742[02].O1.04
Wykonywanie prac zwiÄ…zanych
z pozyskiwaniem, przetwarzaniem
i uszlachetnianiem wikliny
742[02].O1.06 742[02].O1.07
742[02].O1.05
Posługiwanie się normami Magazynowanie, pakowanie
Wykonywanie
pomocniczych prac i dokumentacją wyrobów i transport wyrobów
stolarskich i tapicerskich
Schemat układu jednostek modułowych
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- posługiwać się podstawowymi przyborami kreślarskimi,
- dokonywać i odczytywać pomiary,
- rozróżniać tworzywa konstrukcyjne i wyplotowe,
- rozpoznawać wady techniczne materiałów koszykarsko  plecionkarskich,
- określać zastosowanie materiałów podstawowych, uzupełniających i pomocniczych,
- stosować środki ochrony indywidualnej,
- stosować się do przepisów związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,
- stosować się do instrukcji przeciwpożarowych,
- udzielić pierwszej pomocy.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- dobrać materiały tarte i półfabrykaty drewnopochodne na elementy i podzespoły
wyrobów,
- dobrać materiały tapicerskie do wykonywania określonych prac,
- dobrać materiały na elementy i podzespoły wyrobów,
- wykonać podstawowe operacje ręcznej obróbki skrawaniem,
- wykonać podstawowe operacje maszynowej obróbki skrawaniem,
- wykonać czynności technologiczne związane z wyściełaniem wyrobów koszykarsko 
plecionkarskich,
- dobrać narzędzia, urządzenia stolarskie i tapicerskie do wykonania określonych prac,
- wykonać oprzyrządowanie technologiczne,
- wykonać formy i szablony wyrobów koszykarsko  plecionkarskich,
- połączyć elementy w podzespoły i konstrukcje pomocnicze,
- zorganizować stanowisko pracy, zgodnie z wymaganiami bhp, ochrony ppoż. oraz
ochrony środowiska,
- posłużyć się przyrządami pomiarowymi oraz narzędziami.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Materiały tarte i półfabrykaty drzewne
4.1.1. Materiał nauczania
Określenia i podział ogólny materiałów tartych
Podczas wykonywania prac związanych z wytwarzaniem wyrobów koszykarsko 
plecionkarskich mają zastosowanie materiały tarte i półfabrykaty drzewne. Z materiałów tych
będziesz wykonywał elementy konstrukcyjne podzespołów, formy oraz oprzyrządowanie
pomocnicze.
Materiały tarte, czyli tarcica, są to materiały drzewne otrzymane po rozpiłowaniu podłużnym
drewna okrągłego, czyli przetarciu piłami równolegle do jego podłużnej osi. Każda sztuka
tarcicy powinna mieć obrobione piłą co najmniej 2 płaszczyzny i czoła,(Rys.1).
Płaszczyzna  jest to jedna z dwóch przeciwległych, podłużnych powierzchni szerokich.
Bok  jest jedną z dwóch przeciwległych, podłużnych powierzchni wąskich.
Czoło  stanowi jeden z dwóch końcowych przekrojów poprzecznych tarcicy.
Elementy powierzchni tarcicy przedstawia Rys.1.
Rys. 1. Elementy powierzchni tarcicy: a) nie obrzynanej, b) obrzynanej. 1- płaszczyzna, 2- bok,
3 - krawędz
podłużna, 4- czoło, 5- krawędz
poprzeczna [5, s. 77]
Podczas sortowania i klasyfikacji materiałów tartych obowiązują kryteria podziału, do
których zalicza się:
- przeznaczenie materiałów,
- kształt i stan obróbki boków tarcicy,
- wymiary przekroju poprzecznego i długość,
- rodzaj drewna,
- jakość drewna i obróbki.
Materiały tarte nie obrzynane, obejmują tarcicę o obrobionych piłą płaszczyznach
równoległych i o nie obrobionych bokach. Materiały tarte obrzynane obejmują tarcicę
o obrobionych piłą płaszczyznach równoległych i prostopadle do nich obrobionych bokach
i czołach. Podział tarcicy obrzynanej jest oparty na grubości i szerokości oraz na wzajemnym
stosunku tych wymiarów.
Zależnie od kształtu przekroju poprzecznego wyróżnia się w tej grupie następujące
sortymenty: deseczki, deski, bale, listwy, łaty (graniaki), krawędziaki i belki. Kształt i przekroje
niektórych sortymentów tarcicy obrzynanej podano na Rys. 2.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Sortymenty tarcicy obrzynanej: a) deska, b) bal, c) listwa, d) Å‚ata (graniaki),
e) krawędziak, f) belka [5, s. 80]
Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia
Zależnie od rodzaju drewna , z którego pozyskano tarcicę iglastą, rozróżnia się:
- tarcicÄ™ sosnowÄ… i modrzewiowÄ… (So/Md),
- tarcicę świerkową, jodłową i daglezjową (Sw/Jd/Dg).
Biorąc za podstawę stopień obróbki , tarcicę iglastą ogólnego przeznaczenia dzieli się na
2 grupy sortymentów:
- tarcica iglasta nie obrzynana (n/o)
- tarcica iglasta obrzynana równolegle (o).
Tarcica liściasta ogólnego przeznaczenia
W zależności od rodzaju drewna, z którego pozyskano liściaste materiały tarte, rozróżnia
siÄ™ miedzy innymi tarcicÄ™ :
- brzozowÄ… (B z)
- bukowÄ… (B k)
- dębową (D b)
- grabowÄ… (G b)
- akacjowÄ… (A k)
- jesionowÄ… (J s)
- lipowÄ… (L p)
- tarcicÄ™ z drewna drzew owocowych (O w)
Zależnie od rodzaju obróbki i przekroju poprzecznego wyróżnia się następujące grupy
sortymentów tarcicy liściastej:
- nie obrzynane deski i bale (n/o)
- obrzynane deski i bale (o)
- listwy i Å‚aty (graniaki) (l Å‚)
- krawędziaki i belki (k/b)
Tarcica specjalnego przeznaczenia
Materiały tarte określonego przeznaczenia , nazywane tarcicą specjalną , pozyskuje się
w wyniku różnych sposobów przetarcia drewna z wszystkich rodzajów drzew iglastych oraz
z drewna dębowego i bukowego, a także  w mniejszej ilości  z przetarcia drewna jesionowego,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
wiązowego, brzozowego i grabowego. Wspólną cechą tarcicy specjalnego przeznaczenia jest
określony sposób jej użytkowania oraz ustalone normą wymagania techniczne.
Magazynowanie i sposób przechowywania tarcicy powinien zabezpieczyć ją przed :
- odkształceniem i pękaniem,
- szkodliwymi wpływami atmosferycznymi,
- przed grzybami i owadami.
Zastosowanie: Sortymenty tarcicy takie jak: deski, krawędziaki, listwy, mają zastosowanie
przy wykonywaniu elementów konstrukcyjnych wyrobów koszykarsko  plecionkarskich
oraz form, szablonów i oprzyrządowań.
Materiały drewnopochodne (tworzywa drzewne)
Okleina (fornir) - są materiałem drzewnym przeznaczonym do oklejania powierzchni.
Płaty forniru produkowane są w grubościach od 0,4 do 2,5 mm
Obłóg - jest fornirem do oklejania wyrobów jako podkład pod okleinę produkowany
w grubościach od 2,6 do 6 mm.
Tworzywa drzewne
Sklejka - jest płytą warstwową sklejoną z nieparzystej liczby arkuszy forniru (co najmniej
z trzech płatów), w których włókna drzewne w sąsiadujących ze sobą warstwach przebiegają
pod kÄ…tem prostym.
Płyty stolarskie - są to tworzywa płytowe złożone z grubej warstwy środkowej oklejonej
obustronnie pojedynczymi lub podwójnymi warstwami obłogu albo twardymi płytami
pilśniowymi.
Płyty pilśniowe twarde zwykłe - są to płyty ogólnego przeznaczenia jednostronnie gładkie,
o powierzchni naturalnej bez dodatkowej obróbki mechanicznej.
Płyty pilśniowe twarde lakierowane - prawa strona płyty jest pokryta warstwą materiałów
lakierniczych termoutwardzalnych.
Płyty pilśniowe twarde laminowane - laminowanie płyt polega na naprasowaniu pod
ciśnieniem i wysokiej temperaturze papieru nasyconego żywicą syntetyczną na prawą stronę
płyty.
Płyty wiórowe - wykonane są z cząstek drzewnych (cząstek lignocelulozowych), spojonych
klejem przy zastosowaniu ciśnienia (prasowane).
Płyty wiórowe laminowane - płyta wiórowa poddana laminowaniu dwustronnemu.
Zastosowanie: Płyty wiórowe, sklejka, płyty stolarskie mogą być wykorzystane do produkcji
elementów płytowych w meblach o konstrukcji mieszanej wiklinowo - drewnianej (np. płyty
stołów, półki etażerek, siedziska taboretów, dna tacek).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest tarcica i jak jest wytwarzana ?
2. Wymień elementy tarcicy obrzynanej?
3. Wymień sortymenty tarcicy obrzynanej .
4. Określ kryteria sortowania i klasyfikacji materiałów tartych.
5. Wymień sortymenty tarcicy iglastej i liściastej.
6. Jaki jest cel składowania tarcicy?
7. Wymień sortymenty materiałów drewnopochodnych.
8. Wymień sortymenty tworzyw drzewnych.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw na rysunkach sortymenty tarcicy obrzynanej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z określeniami i podziałem ogólnym materiałów tartych (materiał nauczania
rozdz. 4. 1. 1.),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) narysować przekroje poprzeczne sortymentów tarcicy obrzynanej zwracając szczególną
uwagÄ™ na proporcje,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok techniczny formatu A 4 ,
- przybory kreślarskie,
- gumka,
- materiał nauczania rozdz. 4.1.1.
Ćwiczenie 2
Wykaż różnicę pomiędzy tarcicą obrzynaną a tarcicą nie obrzynaną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym materiałów tartych (materiał nauczania
rozdz. 4.1.1.),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) wypisać na arkuszu różnice, wynikające ze sposobu przetarcia tarcicy obrzynanej i nie
obrzynanej,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- Poradnik dla ucznia rozdz. 4.1.1.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Ćwiczenie 3
Zaprezentuj i omów materiały drewnopochodne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym materiałów drewnopochodnych
(materiał nauczania rozdz. 4. 1. 1.),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zgromadzić próbki materiałów drewnopochodnych,
5) omówić poszczególne rodzaje materiałów drewnopochodnych,
6) określić zastosowanie prezentowanych materiałów w wyrobach plecionkarsko 
wikliniarskich,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- płyty wiórowe,
- płyty pilśniowe,
- płyty laminowane,
- Poradnik dla ucznia rozdz. 4.1.1.
Ćwiczenie 4
Spośród przedstawionych materiałów wybierz i omów te, które stosuje się do wykonania
okleinowania powierzchni płaskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym materiałów drewnopochodnych
(materiał nauczania rozdz. 4. 1. 1.),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zgromadzić próbki materiałów drzewnych i drewnopochodnych,
5) omówić rodzaje materiałów stosowanych do okleinowania powierzchni płaskich,
6) określić zastosowanie prezentowanych materiałów w wyrobach plecionkarsko 
wikliniarskich,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania z rozdziału 4.4.1.
- literatura z rozdziału 6.
- próbki materiałów drzewnych:
- płyta pilśniowa twarda,
- sklejka,
- fornir,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
- płyta stolarska,
- obłóg.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić co to jest tarcica i jak jest wytwarzana?
ðð ðð
2) wymienić elementy tarcicy obrzynanej?
ðð ðð
3) wymienić sortymenty tarcicy obrzynanej?
ðð ðð
4) okreÅ›lić kryteria sortowania i klasyfikacji materiałów tartych? ðð ðð
5) wymienić sortymenty tarcicy iglastej i liÅ›ciastej? ðð ðð
6) okreÅ›lić cel skÅ‚adowanie tarcicy? ðð ðð
7) wymienić sortymenty materiałów drewnopochodnych? ðð ðð
ðð ðð
8) wymienić sortymenty tworzyw drzewnych?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Materiały tapicerskie
4.2.1. Materiał nauczania
W produkcji mebli o konstrukcji mieszanej złożonej, mogą mieć zastosowanie elementy
tapicerowane. Tapicerowanie ma na celu polepszenie właściwości użytkowych wyrobów lub
zwiększenie ich wartości estetycznych.
Rozróżniamy następujące warstwy w konstrukcjach tapicerowanych:
- warstwa podtrzymujÄ…cÄ…,
- warstwa sprężynującą,
- warstwa wyściełającą,
- warstwa obiciowe (pokryciowe).
Warstwa podtrzymujÄ…ca
W tapicerce meblowej warstwą nośną jest rama tapicerska. To właśnie ta część
konstrukcyjna zapewnia żądane kształty wyrobu, jego niezmienne wymiary oraz
wytrzymałość i sztywność, czyli odporność na działanie sił i obciążeń zewnętrznych.
Wypełnienie środka ramy, a więc powierzchni, która znajduje się między ramiakami, nazywa
się warstwą podtrzymującą lub podłożem .
Materiały używane na warstwy podtrzymujące (podłoża) dzieli się na trzy grupy:
- materiały drzewne i tworzywa drzewne,
- taśmy parciane i tekstylno  gumowe oraz pasy gumowe,
- stal sprężynową i konstrukcyjną na haczyki, wsporniki i okucia.
W zależności od użytego materiału można uzyskać warstwy:
- twarde,
- elastyczne,
- sprężynujące
Przykłady wykonania warstw podtrzymujących podano na Rys. 3. i na Rys. 4.
Rys.3. Siedziska z warstwami podtrzymującymi z pasów tapicerskich [1, s. 87]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 4. Warstwy podtrzymujące: a) ze sznurów tworzywowych , b) wykonana z siatki sprężynowo drucianej
1- ramiak wzdłużny, 2- ramiak krótki, 3- wspornik, 4- zamocowanie wspornika, 5- skobel mocujący sprężyny,
6- zaczep sprężyny, 7- sprężyna, 8- haczyki, 9- ogniwa łączące [1, s. 87]
Warstwa sprężynująca
Obok warstwy wyściełającej, to najważniejsza warstwa w wyrobach tapicerskich. Dzięki niej
układ tapicerski jest sprężysty, tzn. po obciążeniu ugina się do pewnych granic, a po usunięciu
tego obciążenia wraca do stanu pierwotnego.
Na warstwę sprężynującą używa się:
- pojedynczych sprężyn dwustożkowych dużych, sznurowanych w układ sznurem
tapicerskim, po uprzednim ich przytwierdzeniu do warstwy podtrzymującej  podłoża,
- sprężyn dwustożkowych małych, łączonych w formatkę typu bonnell,
- sprężyn cylindrycznych wykonanych z drutu o średnicy 1,5- 2,2 mm łączonych swoimi
zwojami w tzn. formatki nieprzerywanego plecenia, czyli formatki typu szlarafia,
- różnego rodzaju sprężystych materiałów piankowych (tapicerka bezsprężynowa), do
których zalicza się płyty szczecinowo  lateksowe i piankę poliuretanową.
Rodzaje sprężyn stosowanych w warstwach sprężynujących przedstawia Rys. 5.
a) b) c)
Rys. 5. Sprężyny : a) dwustożkowe duże, b) dwustożkowe do formatek typu bonnell,
c) walcowe do formatek typu szlarafia [2, s. 55]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Warstwa wyściełająca
Warstwa wyściełająca nakładana jest na warstwę sprężynującą. Spełnia funkcje
ocieplające (izolujące). Oprócz tego warstwa wyściełająca łącznie z warstwą sprężynującą
zapewniają żądaną miękkość i komfort w użytkowaniu wyrobu. Warstwę wyściełającą
wykonuje się z różnych tworzyw spienionych o dużym współczynniku sprężystości.
Materiały stosowane na tę warstwę muszą być:
- sprężyste,
- miękkie,
- trwałe (nie może to być materiał kruchy, łamliwy, podatny na rozkład pod wpływem
wilgoci, bakterii itp.),
- przewiewne i lekkie,
- bezwonne,
- mało higroskopijne,
- nieszkodliwe dla zdrowia.
Materiały wyściółkowe można podzielić na:
- materiały pochodzenia naturalnego (roślinnego i zwierzęcego),
- materiały syntetyczne.
Materiały wyściełające pochodzenia roślinnego
- trawa morska  wydobywana jest z wód Bałtyku i Morza Północnego. Poddaje się ją
obróbce, polegającej na usunięciu soli, przez wielokrotne płukanie, a następnie suszeniu,
- trawa zamorska  wyrabiana jest z liści palmy karłowatej. Przeróbka tych liści polega na
ich rozwłóknieniu i suszeniu,
- słomica  otrzymuje się ze słomy żytniej. Słomę poddaje się odpowiedniej obróbce,
polegającej na wielokrotnym zmiękczaniu i suszeniu,
- wata tapicerska  jest produktem ubocznym powstajÄ…cym podczas czyszczenia
i rozwłókniania bawełnianych materiałów włóknistych,
- wyczeski bawełniane  stanowią uboczny, odpadowy produkt, powstały z oczyszczonych
i rozwłóknionych szmat bawelnianych,
- kotonina  powstaje jako produkt uboczny przerobu włókien lnianych,
- fiber  produkuje się go z włókien liści juki lub aloesu.
W niektórych wypadkach używa się w tapicerstwie innych materiałów wyściółkowych
pochodzenia roślinnego, takich jak:
- igieł sosnowych zasuszonych, zmędlonych i rozwłóknionych,
- sizalu z włókien agawy amerykańskiej i indyjskiej,
- trawy alpejskiej używanej na poduchy, kliny i siedziska,
- kapoku z włókien owoców drzew kapokowych,
- słomy lnianej zmędlonej i rozczochranej,
- wełny drzewnej z cienkich włókien i wiórów,
- pakuł lnianych stanowiących uboczny produkt przerobu słomy lnianej.
Materiały wyściełające pochodzenia zwierzęcego
Jest to niezwykle cenny materiał wyściółkowy  niełamliwy, trwały i bardzo
przewiewny. Poddawany jest odpowiedniej obróbce, tj. zabiegom czyszczenia i odtłuszczania,
a następnie skręcaniu oraz suszeniu.
Do materiałów pochodzenia zwierzęcego zaliczamy:
- włosie z ogonów i grzyw koni oraz wielbłądów,
- sierść zwierząt futerkowych, bydła i koni,
- szczecina świńska,
- pierze darte i puch.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Materiały wyściełające syntetyczne
Materiałów syntetycznych używa się zamiast deficytowych materiałów pochodzenia
zwierzęcego lub roślinnego.
- hekko jest materiałem pozyskiwanym w czasie produkcji jedwabiu sztucznego,
- crineks jest włóknem celulozowym o długości około 50 cm i barwie żółtobiałej,
- odpady perlonu otrzymuje się w procesie produkcji tego włókna.
Półfabrykaty używane na warstwy wyściełające
- maty tapicerskie,
- płyty i wypraski szczecinowo  lateksowe,
- płyty i wypraski z gumy piankowej,
- płyty i wypraski ze spienionych poliuretanów i polichlorku winylu,
- wojłok,
- włókninę.
Materiały obiciowe (pokryciowe)
Widoczne powierzchnie mebli w których wykonano tapicerkę pokrywa się różnego
rodzaju materiałami:
- tkaninami,
- dzianinami,
- przędzinami,
- tkaninami laminowanymi,
- skórami lub materiałami skóropodobnymi.
Materiały obiciowe, oprócz walorów wzorniczych, powinny również cechować się
odpowiednimi wskaz
nikami techniczno  użytkowymi. Mają one duże znaczenie, zarówno
podczas wykonywania tapicerki, jak i póz
niej  podczas użytkowania mebla.
W zależności od użytego surowca tkaniny można podzielić na:
- bawełniane,
- wełniane,
- lniane,
- jedwabne,
- z włókien syntetycznych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich materiałów należy użyć do wykonania warstwy podtrzymującej?
2. Jak możemy sklasyfikować warstwy ze względu na użyty materiał?
3. Jakie zadania spełnia warstwa sprężynująca?
4. Jakie wyroby tapicerskie nazywamy bezsprężynowymi?
5. Jakie zadania spełnia warstwa wyściełająca?
6. Jakie materiały stosowane są na warstwę wyściełającą?
7. Dokonaj podziału materiałów wyściółkowych ze względu na pochodzenie.
8. Jakie znasz materiały wyściółkowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego?
9. Jakie materiały syntetyczne i półfabrykaty używane są na warstwę wyściełającą?
10. Jakie materiały stosowane do wykonania warstwy pokryciowej?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród przedstawionych materiałów wybierz te, które stosuje się do wykonania warstwy
podtrzymujÄ…cej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym materiałów tapicerskich (materiał
nauczania rozdz. 4.2.1.),
3) określić funkcję warstwy podtrzymującej w pracach tapicerskich,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) zgromadzić próbki materiałów stosowanych w pracach tapicerskich,
6) omówić materiały stosowane do wykonania warstwy podtrzymującej,
7) wybrać ze zgromadzonych materiałów te, które będą przydatne do wykonania warstwy
podtrzymujÄ…cej,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia (rozdz. 4.2.1.),
- literatura z rozdziału 6.
- próbki materiałów tapicerskich:
a) trawa morska,
b) taśma parciana,
c) pianka poliuretanowa,
d) płyta pilśniowa twarda,
e) pasy gumowe,
f) dzianina.
Ćwiczenie 2
Spośród przedstawionych materiałów stosowanych do wykonania warstwy wyściełającej,
wybierz te, które są pochodzenia roślinnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym materiałów tapicerskich (materiał
nauczania rozdz. 4.2.1.),
3) określić funkcję warstwy wyściełającej w pracach tapicerskich,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) zgromadzić próbki materiałów stosowanych w pracach tapicerskich,
6) omówić materiały stosowane do wykonania warstwy wyściełającej,
7) wybrać ze zgromadzonych materiałów te, które są pochodzenia roślinnego,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia (rozdz. 4.2.1.),
- literatura z rozdziału 6,
- próbki materiałów tapicerskich:
a) wata tapicerska ,
b) trawa morska,
c) odpady perlonu,
d) pakuły,
e) szczecina świńska,
f) pierze darte i puch.
Ćwiczenie 3
Z przedstawionych Ci materiałów tapicerskich, wybierz i dokonaj podziału na cztery
następujące grupy:
1) materiały na warstwę podtrzymującą,
2) materiały na warstwę sprężynującą,
3) materiały na warstwę wyściełającą,
4) materiały obiciowe (pokryciowe).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym materiałów tapicerskich (materiał
nauczania rozdz. 4.2.1.),
3) określić funkcję i wykonanie warstw: podtrzymującej, sprężynującej, wyściełającej,
obiciowej,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) zgromadzić próbki materiałów stosowanych w pracach tapicerskich,
6) omówić materiały stosowane do wykonania poszczególnych warstw,
7) wybrać i podzielić na cztery grupy te materiały, które są stosowane do wykonywania
warstw: podtrzymującej, sprężynującej, wyściełającej, obiciowej,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy
- Poradnik dla ucznia (rozdz. 4.2.1.),
- literatura z rozdziału 6.
- próbki materiałów tapicerskich:
a) włosie z ogonów i grzyw koni oraz wielbłądów,
b) sierść zwierząt futerkowych, bydła i koni,
c) szczecina świńska,
d) pierze darte i puch,
e) tkaniny,
f) materiały skóropodobne,
g) trawa morska,
h) wata tapicerska,
i) sprężyny,
j) pianka poliuretanowa,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
k) taśmy parciane,
l) sklejka,
m) pasy gumowe,
n) płyta pilśniowa twarda.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakich materiałów należy użyć do wykonania warstwy
podtrzymujÄ…cej?
ðð ðð
2) sklasyfikować warstwy ze względu na użyty materiał?
ðð ðð
3) określić jakie zadania spełnia warstwa sprężynująca?
ðð ðð
4) wymienić wyroby zaliczane do tapicerki bezsprężynowej?
ðð ðð
5) okreÅ›lić jakie zadania speÅ‚nia warstwa wyÅ›cieÅ‚ajÄ…ca? ðð ðð
6) wymienić materiaÅ‚y stosowane na warstwÄ™ wyÅ›cieÅ‚ajÄ…cÄ…? ðð ðð
7) dokonać podziału materiałów wyściółkowych ze względu na
pochodzenie? ðð ðð
ðð ðð
8) wymienić materiały wyściółkowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego?
9) wymienić materiały syntetyczne i półfabrykaty używane na warstwę
ðð ðð
wyściełającą?
10) wymienić jakie materiały są stosowane do wykonania warstwy
ðð ðð
pokryciowej?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3. Narzędzia tapicerskie. Tapicerowanie
4.3.1. Materiał nauczania
Ogół czynności wchodzących w zakres prac tapicerskich wykonuje się przy użyciu
różnorodnych narzędzi, przyrządów i urządzeń. Urządzenia te można podzielić na 4 grupy:
1) przybory pomocnicze,
2) narzędzia,
3) maszyny,
4) inne urzÄ…dzenia.
Przybory pomocnicze:
- miara krawiecka służy do odmierzania materiałów przy przygotowywaniu obić i pokryć
meblowych,
- taśma miernicza ma zastosowanie przy wymiarowaniu szkieletów mebli,
- miara stolarska, tzn. calówka, służy do wymiarowania przy pracach stolarskich,
- sznur służy do wyznaczania linii, szczególnie przy częściach meblowych wyściełanych,
a także przy regulowaniu wysokości sprężyn,
- kątownik potrzebny jest do wyznaczania kątów,
- liniał używany jest do prac pomiarowych, a także do oznaczania linii,
- cyrkiel drewniany służy do odmierzania ustalonych już wielkości miarowych.
Narzędzia tapicerskie
1) narzędzia do przybijania:
- młotek tapicerski,
- młotek do zakładania pasów,
- młotek drewniany,
- pistolet pneumatyczny,
- młotki magnesowe.
2) narzędzia do szycia i nakłuwania (Rys.6.):
- igły zwykłe krawieckie,
- igły tapicerskie proste,
- igły tapicerskie wygięte,
- igły tapicerskie specjalne,
- szpilki tapicerskie.
Rys. 6. Narzędzia do szycia i nakłuwania: a) igła prosta, b, c, d) igły wygięte, e) igła specjalna,
f i g) szpilki tapicerskie, h) włosociąg, i) igła z tnącym ostrzem [1, s. 130]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
3) Narzędzia do krojenia:
- nóż prosty do odkrawania,
- nóż z ostrzem zakrzywionym,
- nożyce małe,
- nożyce krawieckie,
- nożyce tapicerskie.
4) Narzędzia do wyciągania i przytrzymywania:
- obcęgi zwykłe ,
- obcęgi ścinające,
- obcęgi kleszczowe,
- obcęgi kombinacyjne (kombinerki),
- dłutko do wyjmowania gwoz
dzi,
- naprężacz pasów tapicerskich,
- obcęgi do naciągania pasów.
Wszystkie przybory i narzędzia powinny znajdować się zawsze na przeznaczonym
miejscu i to zarówno dla utrzymania porządku wokół miejsca pracy, jak również w celu
zapobieżenia uszkodzeniom. Maszyny i inne urządzenia pomocnicze wykorzystywane są
w dużych zakładach wykonujących produkcję seryjną.
W pracach tapicerskich ważną rolę spełniają czynności przygotowawcze. Obejmują one
przygotowanie materiałów wyściółkowych i pokryciowych. W pracach dotyczących
przygotowania materiałów pokryciowych zachodzi często konieczność zszywania tkanin
sposobem ręcznym.
Podstawowe ściegi stosowane w pracach tapicerskich
a) ścieg okrętkowy  stosuje się do zszywania tkanin obiciowych wewnątrz wyrobu
(np. płótno na sprężyny).
b) ścieg kryty  stosuje się do zszywania otworów po nałożeniu wyściółki przy poduszkach
materacowych i przy zszywaniu materiałów dekoracyjnych.
c) ścieg krzyżykowy  stosuje się do zszywania ściślejszych i mocniejszych tkanin oraz do
zszywania rowka przy oddzielnym sznurowaniu sprężyn.
d) ścieg stębnowy  stosuje się przy wszystkich rodzajach tkanin, które muszą być
szczególnie mocno zszyte.
Podstawowe ściegi tapicerskie podano na Rys. 7.
Rys. 7. Ściegi a) okrętkowy, b) kryty, c) krzyżowy, d) stębnowy [7, s. 119]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Inne prace przygotowawcze to przede wszystkim różne czynności związane
z przygotowaniem odpowiednich formatek, według określonych wymiarów, na podłoża twarde
i elastyczne oraz przygotowanie innych półfabrykatów określonego przeznaczenia, jak np.: pasy
tapicerskie, taśmy stalowe, drut krawędziowy.
Wykonywanie podłoża - podłoże twarde (Rys. 8) składa się z podzespołu ramowego,
wewnątrz którego zamocowuje się we wręgach perforowaną płycinę ze sklejki (3  6 mm
grubości) lub z płyty pilśniowej twardej (3  5 mm grubości).
Rys. 8. Podłoże twarde: 1- rama, 2- podłoże,3- formatka z gumy spienionej,
4- tkanina płócienna (surówka), 5- materiał pokryciowy. [7, s. 120]
Wyściełanie wyrobów niesprężynowych
Najprostszym sposobem wyściełania bezsprężynowego jest nakładanie wyściółki
bezpośrednio na twarde podłoże lub na podłoże elastyczne (np. z pasami tapicerskimi) po
uprzednim pokryciu go gęstym płótnem (tkaniną jutową gęstą)
Instrukcja do wyściełania wyrobów niesprężynowych:
a) nałożone płótno przybić do ramy lub oskrzyni (najpierw z jednej strony, a po
naciągnięciu z drugiej strony),
b) zwrócić uwagę na podwinięcie brzegów płótna w celu zwiększenia jego wytrzymałości
na rozerwanie,
c) nałożyć warstwę wyściółki tapicerskiej o określonej grubości,
d) wyrównać i uzupełnić wyściółkę,
e) wyściółkę pokryć płótnem i przymocować tymczasowo do ramy,
f) całą warstwę przeszyć szpagatem (zabezpieczenie przed przesuwaniem w czasie
użytkowania),
g) uformować krawędz
siedziska,
h) podwinąć zwisające obrzeża płótna zewnętrznego i przybić gwoz
dziami do krawędzi
ramiaków w odstępach co 25 mm.,
i) usztywnić krawędzie przeszywając je kilkakrotnie różnymi ściegami (tzw. garnirowanie),
j) nałożyć wyściółkę uzupełniającą w postaci waty tapicerskiej,
k) przymocować materiał pokryciowy.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz grupy narzędzi, przyborów mających zastosowanie w pracach tapicerskich?
2. Jakie przybory pomocnicze stosowane sÄ… w tapicerstwie?
3. Jakie narzędzia mają zastosowanie w pracach tapicerskich?
4. Jakie znasz rodzaje ściegów tapicerskich ?
5. Jakie elementy wchodzą w skład podłoża twardego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród przedstawionych narzędzi wybierz te, które stosuje się do prac związanych
z wykonaniem warstwy pokryciowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym narzędzi tapicerskich (poradnik dla
ucznia rozdz. 4.3.1.),
3) określić funkcję i sposób wykonania warstwy pokryciowej,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) zgromadzić narzędzia stosowane w pracach tapicerskich,
6) wybrać ze zgromadzonych narzędzi te, które są stosowane do wykonania warstwy
pokryciowej,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia rozdz. 4.3.1.,
- literatura z rozdziału 6,
- naprężacz pasów tapicerskich,
- igły tapicerskie,
- obcęgi ścinające,
- nóż z ostrzem zakrzywionym,
- nożyce krawieckie.
Ćwiczenie 2
Wykonaj wyściełanie siedziska na podłożu twardym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokładnie treść zadania,
3) zapoznać się z instrukcją wyściełania wyrobów niesprężynowych (Poradnik dla ucznia
rozdz.4.3.1.),
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) przygotować niezbędne narzędzia i sprawdzić ich stan techniczny,
6) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania zadania,
7) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
8) wykonać czynności tapicerskie zgodnie z instrukcją,
9) przygotować wyrób do prezentacji,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) zaprezentować sposób wykonania ćwiczenia uzasadniając kolejność poszczególnych
czynności technologicznych,
12) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- podłoże twarde,
- formatka z gumy spienionej,
- tkanina płócienna (surówka),
- materiał pokryciowy,
- nożyce krawieckie,
- igły tapicerskie, nici,
- gwoz
dzie tapicerskie,
- młotek,
- nóż tapicerski.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić grupy narzędzi i przyborów mających zastosowanie w
pracach tapicerskich? ðð ðð
2) wymienić przybory pomocnicze stosowane w tapicerstwie? ðð ðð
3) wymienić narzÄ™dzia stosowane w pracach tapicerskich? ðð ðð
4) wymienić rodzaje Å›ciegów tapicerskich? ðð ðð
ðð ðð
5) wymienić elementy składowe podłoża twardego?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4. Ręczna obróbka drewna i półfabrykatów drzewnych
4.4.1. Materiał nauczania
Gotowy wyrób otrzymuje się wykonując pracę w sposób bardziej lub mniej
zmechanizowany lub stosując wyłącznie obróbkę ręczną, tj. narzędziami poruszanymi siłą rąk
ludzkich.
Abyś mógł przystąpić do wykonywania operacji technicznych związanych z ręczną
obróbką drewna i materiałów drewnopochodnych w pierwszej kolejności musisz pogłębić
swoją wiedzę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku roboczym.
Podczas pracy powinieneś przestrzegać zasad organizacyjno porządkowych:
a) stanowisko pracy powinno być zawsze utrzymane w czystości i porządku,
b) na warsztacie pracy (strugnicy, stole) mogą znajdować się tylko te narzędzia i przyrządy,
które są niezbędne podczas wykonywania czynności,
c) narzędzia i przyrządy muszą być należycie konserwowane; gdy nie są używane, powinny
być przechowywane zawsze w tym samym miejscu,
d) elementy przeznaczone do obróbki powinny być równo ułożone w miejscu, z którego
łatwo i bez wysiłku można je pobierać,
e) elementy obrobione należy układać równo w innym, dogodnym miejscu, wszystkie
odpady drzewne, trociny i wióry należy często usuwać z miejsca pracy.
Przed przystąpieniem do obróbki drewna i materiałów drzewnych należy wykonać
czynności przygotowawcze związane z wyznaczeniem miejsc i linii cięcia na obrabianym
materiale. Jest to trasowanie, od którego należy zaczynać wykonywanie czynności
obróbczych.
Trasowanie
Materiały drzewne, tarcicę i płytowe tworzywa drzewne produkuje się w określonych
normami wymiarach (grubość, szerokość i długość).Chcąc wykonać z tych materiałów
jakikolwiek wyrób stolarski trzeba je przede wszystkim podzielić na odpowiednie części,
czyli elementy surowe, z których otrzymuje się po dalszej obróbce elementy składowe
wyrobu. Dlatego w pierwszej kolejności należy na materiał nanieść ołówkiem zarys
potrzebnych elementów surowych. Czynność tę nazywa się trasowaniem wstępnym.
W dalszej kolejności występuje trasowanie międzyoperacyjne  czyli rysowanie na elemencie
zarysu kolejnych operacji.
Przed przystąpieniem do trasowania należy:
- zapoznać się z rysunkiem wyrobu i jego elementów składowych,
- zapoznać się z opisem technicznym (warunkami technicznymi) i wykazem materiałów,
- przygotować wzorniki (jeżeli są potrzebne),
- dobrać odpowiedni materiał z uwzględnieniem klasy jakości, grubości i wielkości
- powierzchni,
- przygotować narzędzia niezbędne do trasowania wstępnego.
Przyrządy do trasowania wstępnego przedstawia Rys. 9.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 9. Przyrządy do trasowania: a) znacznik, b) rysik, c) kątownik prostokątny, d) cyrkiel drążkowy nastawny
1  prowadnica drążkowa, 2  kolec centrujący, 3  suwak, 4  wkład ołówkowy, e) cyrkiel nastawny,
f) kÄ…townik nastawny [5, s. 156]
Do podstawowych operacji obróbki ręcznej zaliczamy: piłowanie, struganie, wiercenie,
dłutowanie, obróbkę tarnikami i pilnikami oraz szlifowanie.
Wymienione rodzaje obróbki mają na celu:
- piłowanie  podział materiałów drzewnych na części w celu uzyskania elementów
surowych, nacinanie elementów przy wykonywaniu złączy stolarskich oraz wykonywanie
detali krzywoliniowych,
- struganie  nadawanie elementom surowym właściwych kształtów, wymiarów i gładkości
powierzchni,
- wiercenie  wykonywanie w drewnie okrągłych gniazd (otworów nieprzelotowych) lub
otworów przelotowych,
- dłutowanie  wykonywanie otworów, gniazd i wycięć, obróbka trudno dostępnych
powierzchni, wykonywanie ornamentów itp.,
- obróbka tarnikami i pilnikami  wyrównywanie powierzchni krzywoliniowych w miejscach
gdzie nie można użyć strugów,
- szlifowanie  nadawanie powierzchniom wysokiego stopnia gładkości ,nieosiągalnego
przy struganiu.
Piłowanie - wykonuje się za pomocą pił, (Rys.10.) które ze względu na konstrukcję można
podzielić na grupy, a mianowicie:
- piły z brzeszczotem napinanym,
- piły jednochwytowe,
- piły dwuchwytowe.
a) b)
Rys. 10. Rodzaje pił
a) piła ramowa z brzeszczotem napinanym b) piła jednochwytowa
1- brzeszczot, 2- uchwyty, 3- ramiona, 4- rozpora, 1- brzeszczot, 2- uchwyt
5-sznur napinający, 6- prężak [6, s. 45]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Pamiętaj, że po zamocowaniu materiału, który będziesz obrabiał szczególną uwagę
powinieneś zwrócić na swoje bezpieczeństwo a także na technikę cięcia.
- przy piłowaniu należy wykorzystać całą długość brzeszczotu,
-
przy cofaniu pracujących ,, od siebie ,, pił nie można wywierać żadnego nacisku,
- ostatnie ruchy piłą należy wykonywać szczególnie lekko i uważnie  aby zapobiec
odłupaniu drewna, należy przytrzymać odrzynany kawałek,
- przy piłowaniu wzdłużnym (rozrzynaniu) płatnicę prowadzi się pod kątem 60O do
płaszczyzny elementu, a przy piłowaniu poprzecznym (przerzynaniu) pod kątem ok.45O,
- zachować szczególną ostrożność w czasie wyrównywania, rozwierania i ostrzenia zębów
piły,
- nie opierać i nie przenosić pił z uzębieniem zwróconym na zewnątrz,
- nie dotykać uzębienia, a w czasie ruchu piły nie przesuwać ręki poniżej uzębienia,
- nie naprężać piły ramowej zbyt silnie,
- odprężając piły ramowe mocno przytrzymywać prężak całą ręką i nie zwalniać piły
z naprężenia zbyt raptownie.
Struganie  jest to wyrównywanie i wygładzanie powierzchni drewna oraz doprowadzenie
struganych elementów do żądanych wymiarów i kształtów. Dlatego struganie jest połączone
z trasowaniem międzyoperacyjnym, polegającym na dokładnym wyznaczeniu szerokości
i grubości elementów. Do strugania służą strugi i gładzice. Budowa strugów, ich wymiary
i kształty są dostosowane do sposobów strugania.
Rodzaje strugów:
- strug zdzierak - bywa stosowany do wstępnego strugania bardzo nierównych
powierzchni,
- strug równiak - stosuje się do wyrównywania powierzchni uprzednio obrobionych
zdzierakiem , jak również do obróbki tarcicy o stosunkowo równej powierzchni,
- strug spust stolarski (spustnik) - służy do strugania długich elementów. Jest
podstawowym narzędziem do bazowania elementów, które mają być ze sobą sklejone,
- strug gładzik - służy do ostatecznego strugania wygładzającego,
- strug kątnik - stosuje się go głównie do strugania wygładzającego odsadzeń, wręgów,
uciosów itp.,
- gładzice (cykliny) - stosuje się do obróbki powierzchni płaskich, wypukłych
i profilowych.
Zasady posługiwania się strugiem:
Podstawową zasadą, jaką należy stosować przy struganiu, jest skrawanie  za słojem aby
nie podważać ostrzem noża włókien drewna i nie odczepiać słojów.
a) b)
Rys. 11. a) nieprawidłowe struganie drewna, b) prawidłowe struganie drewna [5, s. 179]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Po zakończeniu strugania i sprawdzeniu prostopadłości płaszczyzn podstawowych
(bazowych) oznacza się je ołówkiem. Znaki te informują przez cały czas obróbki, które
płaszczyzny należy uważać za podstawowe przy trasowaniu elementu przed kolejnymi
operacjami.
- Podczas strugania należy często sprawdzać prawidłowość obróbki.
- Należy zachować ostrożność podczas ostrzenia, wygładzania i sprawdzania ostrości noży
strugów.
Dodatkowe informacje dotyczące budowy strugów oraz przygotowania strugów do pracy,
uzyskasz zapoznając się z literaturą z rozdziału 6.
Pamiętaj o przestrzeganiu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania czynności, w których będziesz posługiwał się strugami.
Wiercenie  umiejętność ta będzie Ci przydatna przy konstruowaniu form, szablonów oraz
łączeniu elementów konstrukcyjnych mebli. Wiercenie polega na wykonywaniu wiertłami
i świdrami gniazd lub otworów o kołowym przekroju porzecznym . Ręczne narzędzia do
wykonywania takich otworów nazywamy świdrami, w odróżnieniu od wierteł, które służą
tym samym celom, ale są poruszane za pomocą różnego rodzaju silników. Rozróżnia się
następujące rodzaje wierceń:
- wiercenie otworów przelotowych,
- wiercenie gniazd,
- nawiercanie, czyli walcowe lub stożkowe poszerzanie górnej części wywierconego
otworu, np. w celu wpuszczenia łba śruby lub wkręta,
- rozwiercanie, czyli powiększanie średnicy już wywierconego otworu,
- wiercenie okrężne, w celu ścięcia (stępienia) krawędzi elementów walcowych niewielkiej
średnicy.
Dłutowanie: polega na wykonywaniu gniazd, otworów i wycięć w drewnie za pomocą
narzędzi zwanych dłutami Rys. 12. Rozróżnia się dłuta ogólnego przeznaczenia do prac
stolarskich i ciesielskich , dłuta rzez
biarskie i tokarskie. Budowa ich jest zbliżona; różnice
występują głównie w wielkości i kształcie ostrzy.
Czynność dłutowania poprzedza trasowanie gniazd, mocowanie materiału i dobór dłut.
Trasowanie gniazd i otworów wchodzi w zakres trasowania międzyoperacyjnego i należy go
przeprowadzić zgodnie z rysunkiem, bardzo dokładnie, za pomocą narzędzi traserskich.
Rys. 12. Dłuta stolarskie: a) elementy dłuta, b) dłuto stalowe płaskie z ostrymi krawędziami,
c)dłuto stalowe płaskie z załamanymi krawędziami, d) przysiek, e) żłobak, f) kącik,
g) dłuto do osadzania zawiasów
1  brzeszczot stalowy, 2  krawędz
tnąca, 3  szyjka, 4  kołnierz, 5  obsada,
6  trzonek drewniany, 7  pierścienie stalowe [6, s. 65]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Obróbka tarnikami i pilnikami
W miejscach, gdzie nie można użyć strugów, na przykład na powierzchniach
krzywoliniowych o małym promieniu zaokrąglenia lub nieregularnych, stosuje się
wyrównywanie powierzchni tarnikami i pilnikami.
Tarnik jest to pręt stalowy z naciętymi na powierzchni drobnymi zębami, stanowiącymi ostrza
skrawające. Pilniki mają zamiast ząbków nacięcia na całej szerokości, najczęściej skośne
w stosunku do krawędzi bocznych.
Szlifowanie jest to wygładzanie powierzchni za pomocą nasypowych materiałów (narzędzi)
ściernych w postaci papierów lub płócien.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień rodzaje obróbki ręcznej.
2. Co to jest trasowanie?
3. Dokonaj podziału pił ze względu na konstrukcję.
4. Wymień rodzaje strugów.
5. Na czym polega dłutowanie?
6. Kiedy używamy tarników i pilników?
7. W jakim celu przeprowadzamy szlifowanie powierzchni?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wytnij ze sklejki dno tacki o wymiarach 300x400 mm. Wyszlifuj powierzchnie płaskie
i krawędzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym ręcznej obróbki drewna
i półfabrykatów drzewnych (poradnik dla ucznia rozdz. 4.4.1.),
3) dobrać narzędzia i materiały do cięcia i szlifowania,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy,
5) wytrasować na sklejce element o wymiarach 300x400 mm.,
6) wyciąć wytrasowany element za pomocą piły płatnicy lub piły ramowej,
7) wyszlifować powierzchnie płaskie i krawędzie sklejki,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- narzędzia do obróbki ręcznej:
a) piła ramowa,
b) piła płatnica,
c) tarnik,
d) pilnik,
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- papier ścierny,
- sklejka gr. 3 mm.,
- przyrzÄ…dy do trasowania
a) znacznik,
b) rysik,
c) kÄ…townik prostokÄ…tny,
- warsztat stolarski (strugnica)
- Poradnik dla ucznia rozdz.4.4.1.,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Mając do dyspozycji płytę pilśniową twardą o wymiarach 350 x 350 mm, wytrasuj koło
na dno koszyka o średnicy 300 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy i zgromadzić narzędzia do trasowania,
3) zastosować przybory do mierzenia,
4) wyznaczyć środek, na którym ustawisz nóżkę cyrkla,
5) wyrysować koło o promieniu 150 mm,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- płyta pilśniowa twarda o wymiarach 350 mm x 350 mm,
- metrówka stolarska,
- przyrzÄ…dy do trasowania:
a) rysik,
b) znacznik,
c) cyrkiel nastawny,
- literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje obróbki ręcznej?
ðð ðð
2) określić co to jest trasowanie?
ðð ðð
3) dokonać podziału pił ze względu na konstrukcję?
ðð ðð
4) wymienić rodzaje strugów? ðð ðð
5) wyjaÅ›nić na czym polega dÅ‚utowanie? ðð ðð
6) określić do jakich operacji technicznych używamy tarników
i pilników? ðð ðð
ðð ðð
7) określić cel szlifowania powierzchni?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.5. Obrabiarki i urządzenia do obróbki maszynowej drewna
4.5.1. Materiał nauczania
Obróbkę maszynową drewna i tworzyw drzewnych wykonuje się za pomocą maszyn i urządzeń
napędzanych silnikami. Zastosowanie obrabiarek skraca czas obróbki, czyni ją lekką, a ponadto
zapewnia większą dokładność obróbki.
Podstawowe grupy obrabiarek
Pilarki:
- ramowe (traki),
- taśmowe (taśmówki),
- tarczowe (tarczówki),
- łańcuchowe.
Strugarki do strugania obrotowego:
- wyrówniarki,
- grubiarki.
Wiertarki:
- pionowe,
- poziome.
DÅ‚utarki:
- łańcuszkowe,
- zwykłe.
Frezarki:
- pionowe
a) dolnowrzecionowe,
b) górnowrzecionowe,
- poziome
- ze stołem obrotowym (karuzelowe),
- wczepiarki,
- kopiarki.
Tokarki:
- zwykłe,
- kopiarki,
- do drobnych przedmiotów.
Produkuje się również obrabiarki kombinowane, np. łączące cięcie z wierceniem
otworów oraz obrabiarki uniwersalne, które mogą pracować kolejno różnymi narzędziami,
zamocowanymi w zespole roboczym.
W budowie każdej obrabiarki rozróżnia się następujące zespoły:
- roboczy (np. wał, wrzeciono, rama),
- napędowy (silnik z przekładnicą),
- posuwowy (np. walcowy lub gÄ…siennicowy),
- podpierająco-prowadzący (utrzymuje materiał w żądanym położeniu),
- dociskowy,
- podajÄ…cy i odbierajÄ…cy,
- zapewniające bezpieczeństwo pracy.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Pilarki są przeznaczone do cięcia drewna i tworzyw drzewnych. Najszersze jest
zastosowanie pilarek tarczowych, nazywanych potocznie tarczówkami (Rys.13). Rozróżnia
się tarczówki poprzeczne- do cięcia drewna w poprzek włókien oraz tarczówki wzdłużne  do
cięcia drewna wzdłuż włókien.
Rys. 13. Przenośna pilarka tarczowa ,,tarczówka wzdłużna [4, s. 133]
Podczas pracy na pilarkach do wzdłużnego piłowania drewna należy przestrzegać
następujących zasad bezpieczeństwa:
- nie zdejmować osłony znajdującej się nad tarczą piły,
- materiał podawać na piłę równomiernie i ze stałą szybkością,
- nie zbliżać rąk do wirującej tarczy piły i gdy staje się to nieuniknione, posuw materiału
na piłę wykonywać jedynie za pomocą popychacza,
- podczas piłowania stać z lewej strony przecinanego materiału chroniąc się w ten sposób
przed ewentualnym odrzutem materiału oraz zaprószeniem oczu. (stosować ochrony
osobiste np. okulary).
Strugarki  są przeznaczone do strugania powierzchni. Narzędziem skrawającym strugarek,
są noże zamocowane na specjalnym wale. Strugarki wyrówniarki (Rys.14) stosuje się do
wyrównywania powierzchni elementów, najczęściej dla uzyskania płaszczyzny zwanej
bazową, umożliwiającą obróbkę elementu na żądaną grubość.
Rys.14. Schemat pracy strugarki wyrówniarki [4, s. 147]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Przed rozpoczęciem pracy na wyrówniarkach zaleca się:
- sprawdzić prawidłowość ustawienia obrabiarki, ostrość noży i stan osłon
zabezpieczajÄ…cych przed wypadkiem,
- obejrzeć element surowy i zadecydować, czy ze względu na wielkość krzywizny element
nadaje się do dalszej obróbki i która powierzchnia stwarza najkorzystniejsze warunki
bazowania,
- w zależności od przebiegu włókien drzewnych w elemencie ustalić kierunek strugania
tak, aby nie występowało zjawisko zadzierania włókien,
- w razie wyrównywania powierzchni przyległej do powierzchni uprzednio wystruganej
sprawdzić prawidłowość ustawienia prowadnicy na próbnym materiale.
Podczas pracy na wyrówniarce należy:
- posuwać element z możliwie stałą szybkością,
- dociskać element do stołu podawczego obrabiarki prawą, a do stołu odbiorczego lewą
ręką, unikając przesuwania rąk ponad obracającym się wałem nożowym odrabiarki,
- krótkie elementy przesuwać i dociskać do stołów obrabiarki za pomocą popychacza
(Rys.15).
Rys. 15. Popychacz [7, s. 43]
- efekty wyrównywania sprawdzać wzrokowo i w razie pozostawienia powierzchni nie
wystruganych powtórzyć czynność wyrównywania,
- sprawdzać co pewien czas prawidłowość wyrównywania przez przyłożenie do siebie
wystruganych płaszczyzn dwóch elementów. Brak szczelin i prześwitów między
przylegającymi powierzchniami, świadczy o prawidłowości wyrównywania.
- sprawdzić osłonę przykrywającą nie wykorzystany odcinek wału. Brak osłon nad
wirującymi częściami maszyn jest przyczyną wypadków przy pracy.
Strugarko - grubiarki przeznaczone są do strugania grubościowego. Zasadniczym celem
tego strugania jest osiągnięcie równoległości boków, tj. równej grubości na całej długości
obrabianego materiału.
Strugarko grubiarkę powinny obsługiwać dwie osoby, operatora i pomocnika. Operator
ustawia obrabiarkę i podaje materiał a pomocnik odbiera strugany materiał i odkłada go na
skład międzyoperacyjny.
Wiertarki  służą do wykonywania otworów przelotowych lub nieprzelotowych, tj.
przechodzących lub nie przechodzących przez całą grubość elementu.
Otwory te występują w połączeniach, w których jako łączniki są używane kołki drewniane,
wkręty lub śruby. Połączenia tego typu są powszechnie stosowane w wykonywaniu
podzespołów i zespołów meblowych.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Dłutarki łańcuszkowe - służą do wykonywania gniazd prostokątnych i otworów przelotowych.
Szerokość gniazd i otworów zależy od szerokości dłuta łańcuszkowego, a ich długość
wyznaczona jest ograniczeniem ruchu poziomego stołu, na którym jest zamocowany materiał.
Głębokość gniazda reguluje się ograniczeniem ruchu pionowego prowadnicy z dłutem
łańcuszkowym.
Frezarki dolnowrzecionowe - służą one do wykonywania profilów zdobniczych
i konstrukcyjnych na wąskich powierzchniach elementu (profilowanie), czopów i widlic
(czopowanie) , wczepów prostych i trapezowych (wczepowanie), jak również gniazd (głębienie).
Na frezarkach można dokonywać wyrównywania wąskich powierzchni elementów, modelowania
i odwzorowywania. Na Rys.16. przedstawiono rodzaje frezowania, które są najczęściej
stosowane.
Rys. 16. Najczęściej stosowane rodzaje frezowania: a) wyrównywanie, b) profilowanie, c) czopowanie,
d) wczepowanie, e) rowkowanie, f) głębienie [7, s.58]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… podstawowe grupy obrabiarek.
2. Jakie zespoły konstrukcyjne występują w obrabiarkach?
3. Jakie zastosowanie mają pilarki do cięcia wzdłużnego?
4. Co jest narzędziem skrawającym w strugarkach?
5. Jakie są zasady bezpiecznej pracy na strugarce - wyrówniarce?
6. Jaki jest główny cel strugania grubościowego?
7. Do czego służą wiertarki?
8. Jakie operacje techniczne wykonywane są za pomocą dłutarek?
9. Jakie operacje techniczne wykonywane sÄ… na frezarkach?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wytnij na pilarce tarczowej do cięcia wzdłużnego cztery elementy na ramiak siedziska.
Wymiary elementów 450x50x25 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z obsługą i zasadami bezpiecznej pracy na pilarce do cięcia wzdłużnego
(materiał nauczania rozdz. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) sprawdzić w obecności nauczyciela stan techniczny urządzenia  klin rozszczepiający,
kaptur ochronny, prowadnica,
5) ustawić na pilarce parametry (wymiary) wycinanych elementów,
6) dokonać cięcia wzdłużnego w obecności nauczyciela, stosując zasady bezpiecznej pracy
przy obsłudze pilarki,
7) wykonać cięcie poprzeczne za pomocą piły do cięcia ręcznego,
8) sprawdzić wymiary poszczególnych elementów,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- deska o wymiarach 1000x120x30mm.,
- pilarka do cięcia wzdłużnego,
- piła płatnica,
- przyrzÄ…dy do mierzenia i trasowania,
- instrukcja stanowiskowa obsługi pilarki,
- materiał nauczania rozdz.4.5.1.,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przedstaw na rysunku schemat działania strugarki wyrówniarki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się ze schematem działania strugarki wyrówniarki (materiał nauczania
rozdz.4.5.1),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) narysować schemat działania strugarki wyrówniarki zwracając szczególną uwagę na
podstawowe elementy konstrukcyjne,
5) uporządkować stanowisko pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok techniczny formatu A 4,
- przybory kreślarskie,
- gumka,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Spośród przedstawionych Ci próbek materiałów obrobionych na maszynach stolarskich
wybierz te, których obróbki dokonano na frezarce dolnowrzecionowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym obrabiarek i urządzeń do obróbki
maszynowej (poradnik dla ucznia rozdz. 4.5.1.),
3) określić zastosowanie poszczególnych obrabiarek do obróbki drewna,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) zgromadzić próbki materiałów poddanych obróbce na maszynach stolarskich,
6) wybrać ze zgromadzonych próbek materiałów te, których obróbkę wykonano na frezarce
dolnowrzecionowej,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał nauczania rozdz. 4.5.1.,
- literatura z rozdziału 6.
- próbki materiałów poddanych obróbce maszynowej:
a) ramiak konstrukcyjny do siedziska,
b) listwa o przekroju poprzecznym profilowanym,
c) element tarcicy nie obrzynanej,
d) ramiak z wykonanym rowkowaniem,
e) ramiak z wykonanym czopowaniem,
f) próbki sortymentów tarcicy obrzynanej.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe grupy obrabiarek? ðð ðð
2) okreÅ›lić, jakie zespoÅ‚y konstrukcyjne wystÄ™pujÄ… w obrabiarkach? ðð ðð
3) wyjaÅ›nić jakie jest zastosowanie pilarek do ciÄ™cia wzdÅ‚użnego? ðð ðð
4) okreÅ›lić co jest narzÄ™dziem skrawajÄ…cym strugarek? ðð ðð
5) wymienić zasady bezpiecznej pracy na strugarce - wyrówniarce? ðð ðð
6) okreÅ›lić parametry techniczne strugania gruboÅ›ciowego? ðð ðð
7) wyjaÅ›nić do czego sÅ‚użą wiertarki? ðð ðð
8) wyjaśnić jakie operacje techniczne wykonywane są za pomocą
dÅ‚utarkach? ðð ðð
9) okreÅ›lić operacje techniczne wykonywane na frezarkach? ðð ðð
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.6. Połączenia stolarskie
4.6.1. Materiał nauczania
ZÅ‚Ä…cza stolarskie
W celu połączenia drewnianych elementów w podzespoły, a następnie budowy całych
szkieletów mebli, stosuje się różne złącza. Wykonuje się je przez odpowiednie ukształtowanie
części elementów łączonych, wykonanych z drewna lub materiałów drewnopochodnych.
W zależności od konstrukcji złącza, można je podzielić na następujące grupy:
- złącza wzdłużne: stykowe, wręgowe proste, kołkowe, wpustkowe,
- złącza czołowe: stykowe skośne, czopowe, kołkowe, wielowczepowe,
- złącza kątowe płaskie: zakładkowe proste, widlicowe proste, czopowe kryte, uciosowe
kołkowe, uciosowe  wpustkowe,
- złącza półkrzyżowe płaskie: czopowe kryte, zakładkowe proste, zakładkowe płetwowe,
- złącza kątowe ścienne wzdłużne: uciosowe kołkowe, stykowe, wręgowo- wpustowe,
- złącza kątowe ścienne czołowe: kołkowe, wczepowe proste, wręgowo  wpustowe,
- złącza półkrzyżowe ścienne: czopowe zwykłe, kołkowe, płetwowe, wpustowe, wręgowo-
wpustowe,
- złącza krzyżowe płaskie: zakładkowe proste, zakładkowe podwójne.
Dokładne omówienie wyżej wymienionych grup i rodzajów typowych złączy stolarskich
znajdziesz w literaturze zamieszczonej w rozdziale 6. Umiejętność doboru i wykonania
właściwego złącza będzie Ci przydatna przy wykonywaniu elementów konstrukcyjnych mebli
które będziesz uzupełniał technikami plecionkarskimi. Ponadto przy wkonywaniu różnego
rodzaju form, szablonów i oprzyrządowania pomocniczego do prac koszykarsko 
plecionkarskich.
Złącze kołkowe jest jednym z najstarszych złącz stolarskich o wielorakim zastosowaniu.
Istotę stanowi tu oddzielny kołek wykonany z twardego, suchego i bezsęcznego drewna.
Kołek o powierzchni gładkiej lub rylcowanej osadzony jest na klej w otworze uprzednio
przygotowanym w elemencie i  przy łączeniu  wkładany w otwór drugiego elementu
również na klej. Spośrod wszystkich złącz najekonomiczniejsze z punktu widzenia
oszczędnego zużycia drewna  jest kołkowanie, tym bardziej, że złącze to jest trwałe i mocne.
Zastosowanie złączy kolkowych w elementach konstrukcyjnych przedstawia Rys. 17.
Rys.17. Sposób rozmieszczenia kołków: a) w oskrzyni fotela, b) w oskrzyni krzesła [9, s. 122]
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Złącze czopowe  jest powszechnie stosowane i najłatwiejsze do wykonania. Jest ono dość
mocne, szczególnie czop przechodzący i zwidłowanie (Rys.18), które mają (w stosunku do
innych) największą powierzchnię klejenia. Zwidłowanie proste zalicza się do mocniejszych
złącz ze względu na wspomnianą już dużą powierzchnię klejenia .
Rys. 18. Sposób łączenia ramy na zwidłowanie Rys. 19. Sposób łączenia oskrzyni
podwójne [9, s. 123] na złącze uciosowe z obcym piórem
[9, s. 123]
W konstrukcjach stosuje się złącza obce, tj. łączniki i okucia metalowe, metalowo-
tworzywowe lub tworzywowe. Wykorzystanie obcego pióra do łączenia elementów w złączu
uciosowym przedstawia Rys.19.
Zasady doboru złączy
- dobór drewna lub innych materiałów, z których wykonywane są złącza, powinien
odbywać się w oparciu o właściwości fizyko- mechaniczne,
- kierunek działania sił wewnętrznych (naprężeń), ściskających i rozciągających, powinien
być zgodny z kierunkiem przebiegu włókien w elementach, a prostopadły do sił
zginających i ścinających,
- dobór złączy konstrukcyjnych dostosowuje się do wymagań wytrzymałościowych
i przekrojów łączonych elementów. Elementy o przekrojach stosunkowo małych należy
łączyć za pomocą złączy o budowie prostej. Natomiast elementy o dużym przekroju łączy
się za pomocą złączy o dużej powierzchni łączenia,
- złącza wykonuje się według założonej klasy pasowań. Pasowania zbyt ciasne, tzn. zbyt
dużych odchyłkach dodatnich prowadzą do zniszczenia (pękania) elementów, w których
znajdują się gniazda. Natomiast odchyłki zbyt małe (duże luzy) sprawiają, iż połączenie
będzie wykazywało zbyt małą sztywność.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są grupy złączy stolarskich w zależności od ich konstrukcji?
2. W jakich konstrukcjach stosujemy złącza kołkowe.
3. W jakich konstrukcjach stosujemy złącza czopowe?
4. Jakie są zasady doboru złączy stolarskich?
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Połącz dwie dowolne formatki płyty wiórowej, stosując połączenie kołkowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wykonywaniem połączeń kołkowych (materiał nauczania rozdz. 4.6.1),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) wytrasować miejsce połączeń kołkowych, zwracając uwagę na rozmieszczenie kołków
w elementach konstrukcyjnych,
5) nawiercić otwory na kołki, zwracając uwagę na bezpieczeństwo w czasie posługiwania
siÄ™ wiertarkÄ…,
6) sprawdzić dokładność wykonania połączenia poprzez pasowanie na sucho łączonych
elementów,
7) nanieść klej i połączyć elementy na stałe,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- formatki płyty wiórowej o wymiarach 300 X 150 mm szt. 2,
- kołki montażowe,
- znaczniki do trasowania,
- wiertarka,
- wiertło 8mm,
- klej do drewna,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykaż różnicę pomiędzy połączeniem kołkowym a złączem uciosowym na obce pióro.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sporządzić plan wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wykonywaniem połączeń stolarskich (materiał nauczania rozdz. 4.6.1.),
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) narysować schemat połączenia kołkowego i uciosowego na obce pióro,
5) wypisać na arkuszu różnice w konstrukcji połączeń kołkowych i uciosowych na obce pióro,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok techniczny formatu A4,
- ołówki różnej twardości (H, B),
- przybory kreślarskie,
- gumka,
- materiał nauczania (Poradnik dla ucznia rozdz. 4.6.1.),
- literatura z rozdziału 6.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić grupy zÅ‚Ä…czy stolarskich w zależnoÅ›ci od ich konstrukcji? ðð ðð
2) omówić w jakich konstrukcjach stosujemy zÅ‚Ä…cza koÅ‚kowego? ðð ðð
3) okreÅ›lić w jakich konstrukcjach stosujemy zÅ‚Ä…cza czopowe? ðð ðð
4) okreÅ›lić zasady doboru zÅ‚Ä…czy stolarskich? ðð ðð
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 22 zadania o różnym stopniu trudności. Zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,
11, 13, 15, 16, 17, 19, są pytaniami wielokrotnego wyboru na które tylko jedna
odpowiedz
jest właściwa. Zadania 12, 14, 18, 20, 22, to pytania otwarte na które należy
udzielić krótkiej odpowiedzi. Zadanie 21 zawiera polecenie wykonania rysunku.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Materiały tarte są to:
a) płyty wiórowe po rozcięciu.
b) płyty paz
dzierzowe.
c) materiały drzewne okrągłe po rozpiłowaniu podłużnym.
d) materiały drzewne po przecięciu poprzecznym.
2. PÅ‚aszczyzna w tarcicy jest to:
a) jeden z przekrojów poprzecznych.
b) jedna z dwóch przeciwległych powierzchni wąskich.
c) jedna z dwóch przeciwległych, podłużnych powierzchni szerokich.
d) przekrój podłużny tarcicy.
3. Bok w tarcicy jest to:
a) przekrój wzdłużny.
b) jedna z dwóch przeciwległych, podłużnych powierzchni wąskich.
c) przekrój poprzeczny.
d) jedna z dowolnych powierzchni.
4. Sortymenty tarcicy wyróżnia się na podstawie:
a) rodzaju obróbki i przekroju poprzecznego.
b) wymiarów.
c) rodzaju materiału.
d) gatunku drewna.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. Do tarcicy iglastej zaliczamy tarcicÄ™:
a) brzozowÄ….
b) sosnowÄ….
c) akacjowÄ….
d) olchowÄ….
6. TarcicÄ™ specjalnego przeznaczenia wykonuje siÄ™:
a) z drzew iglastych.
b) z drzew liściastych.
c) z drzew iglastych i liściastych.
d) z drewna dębowego.
7. Fornir jest materiałem:
a) drzewnym.
b) drewnopochodnym.
c) półfabrykatem.
d) tworzywem sztucznym.
8. Sklejka jest płytą:
a) sklejonÄ… z nieparzystej liczby arkuszy forniru.
b) sklejonÄ… z parzystej liczby arkuszy forniru.
c) sklejoną z dwóch płatów forniru.
d) sklejonÄ… z forniru i tektury.
9. Płyty stolarskie składają się:
a) z obustronnie oklejonej warstwy środkowej.
b) z klejonych i obrobionych listew.
c) z płyt wiórowych oklejonych obłogami.
d) z płyt paz
dzierzowych oklejonych sklejkÄ….
10. Warstwa podtrzymujÄ…ca w meblach tapicerowanych to:
a) rama tapicerska.
b) wypełnienie ramy tapicerskiej.
c) sprężyste materiały piankowe.
d) obicie wewnętrzne.
11. Warstwa sprężynująca nakładana jest:
a) na warstwę wyściełającą.
b) na warstwÄ™ podtrzymujÄ…cÄ….
c) pod warstwÄ™ obiciowÄ….
d) bezpośrednio na ramę tapicerską.
12. Wymień co najmniej cztery podstawowe rodzaje ręcznej obróbki drewna
13. Trasowanie jest to:
a) przecinanie materiału na mniejsze elementy.
b) przecinanie materiału na długość.
c) rysowanie na obrabianym materiale zarysu potrzebnych elementów.
d) dokonywanie pomiarów obrabianych elementów.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
14. Wymień przyrządy służące do trasowania:
15. Struganie jest to:
a) wyrównywanie i wygładzanie powierzchni drewna.
b) nadawanie obrabianemu materiałowi kształtu ozdobnego.
c) dzielenie materiału na części.
d) usuwanie kory.
16. Do ręcznego strugania nierównych powierzchni służy:
a) strug zdzierak.
b) strug równiak.
c) strug spust stolarski.
d) strug gładzik.
17. Do wykonywania gniazd stosujemy:
a) dłuta tokarskie.
b) dłuta ogólnego przeznaczenia.
c) dłuta rzez
biarskie.
d) dłuta żłobaki.
18. Wymień co najmniej cztery podstawowe grupy obrabiarek do drewna:
19. Strugarki wyrówniarki stosuje się do:
a) osiągnięcia równoległości boków.
b) uzyskiwania powierzchni bazowej.
c) uzyskiwania gładkiej powierzchni.
d) strugania wąskich elementów.
20. Wymień zasady bezpiecznej pracy na strugarce wyrówniarce:
21. Narysuj schemat połączenia kołkowego.
22. Wymień materiały z których wykonywane są formy pełne.
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko...........................................................................................................
Wykonywanie pomocniczych prac stolarskich i tapicerskich
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz odpowiedz
lub wykonaj rysunek.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
Do podstawowych rodzajów obróbki ręcznej drewna
zaliczamy:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
12.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
13. a b c d
Przyrządy służące do trasowania to:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
14. & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
b c d
15. a
b c d
16. a
b c d
17. a
Do podstawowych grup obrabiarek do drewna zaliczamy:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
18. & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
19. a b c d
Do zasad bezpiecznej pracy na strugarce wyrówniarce
zaliczamy:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
20.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Narysuj schemat połączenia kołkowego.
21.
Do złącz stolarskich półkrzyżowo płaskich zaliczamy:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
22. & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Razem:
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. LITERATURA
1. Dzięgielewski S.: Meble tapicerowane  produkcja przemysłowa. WSiP, Warszawa 1996
2. Dzięgielewski S.: Meble tapicerowane  produkcja rzemieślnicza i naprawy. WSiP,
Warszawa 1997
3. Kończak T., Żurowski J.: Materiałoznawstwo wikliniarskie i plecionkarskie. WSiP,
Warszawa 1979
4. Lenkiewicz W., Zdziarska J.: Ciesielstwo. WSiP, Warszawa 1998
5. Prażmo J.: Stolarstwo cz. 1.: WSiP, Warszawa 1999
6. PrzÄ…dka W. Szczuka J.: Technologia meblarstwa cz. II. WSiP, Warszawa 1986
7. PrzÄ…dka W.: Technologia meblarstwa cz. 1. WSiP, Warszawa1986
8. Szczuka J. Żurowski J.: Materiałoznawstwo przemysłu drzewnego. WSiP, Warszawa
1995
9. Witkowski B., Bacia K.: Poradnik dla tapicerów. Wydawnictwo przemysłu lekkiego
i spożywczego, Warszawa 1962
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46