13.01.2007
KULTURA ARABSKA
MECZETY
Masğīd - meczet (radykały s ğ d), słowo pochodzi od określenia „bicie pokłonów”, „miejsce upadania”, czyli miejsca w którym oddaje się hołd Bogu, aktualnie zarezerwowane dla kultury muzułmańskiej.
Na przełomie XIV i XV w. Ibn Haldūn również miejsca kultu chrześcijan i żydów nazywał masğīdami - miało to wtedy bardzo szeroki zakres znaczenia.
Według muzułmanów meczet jest domem Boga (baytu' l-llahi). W owym domu Boga odbywają się modlitwy - 5 razy dziennie, a przede wszystkim modlitwa piątkowa.
Meczety nie są sobie równe, nie wszystkie służą do tych samych celów, każdy natomiast jest miejscem zgromadzeń. Są też meczety, w których odbywają się modlitwy np. tylko dla jednej społeczności.
Do modlitwy piątkowej służy meczet, który nazywa się al-ğāmi` (gromadzić, zbierać), tzw. meczet katedralny, oczywiście mogą się w nim odbywać i modlitwy codzienne. Można wyróżnić meczety świąteczne - w wyjątkowych sytuacjach mieszczące ogromna liczbę wiernych.
Muzułmanie mogą modlić się wszędzie, byle nie było to miejsce nieczyste, ale panuje przekonanie, że modlitwa odprawiana w meczecie ma o wiele większą rangę.
Części meczetu:
Dziedziniec (sahn): na nim znajduje się źródło (najczęściej z wodą pitną) - miejsce rytualnych ablucji, położone w dowolnym miejscu dziedzińca. Do dziedzińca przylegają równolegle rzędy kolumn (z dowolnej ilości stron), które z murem zasadniczym tworzą arkady - tzw. podcienia (riwaq), jest to miejsce wypoczynku lub nauczania.
Sala modlitw (haram): miejsce święte, zastrzeżone - właściwa i najważniejsza część meczetu, jest zorientowana na Mekkę, z zwłaszcza na Kabę (qibla), kierunek jest zaznaczony na ścianie meczetu. Przed wejściem na salę modlitw muzułmanin ściąga buty, gdyż jest ona wyłożona dywanami lub matami.
Mihrab: jest to nisza lub wypukłość w ścianie sali modlitw - bardzo dokładnie wyznacza kierunek na qiblę. Jest to element, który pojawił się w ok. IX w., uważa się, że mógł on powstać pod wpływem chrześcijańskich ołtarzy. Z biegiem czasu zaczęły być ozdabiane - najpierw lampkami oliwnymi, potem świecami. Muzułmanie wierzą, że wszystkie czynności wykonywane w kierunku Mekki przynoszą profit (zabijanie zwierząt, chowanie zmarłych twarzą w tym kierunku, a nawet współżycie).
Minbar: znajduje się nieopodal mihrabu, zwłaszcza w meczetach katedralnych, jest to podwyższenie ze schodkami. Rodzaj ambony, na niej (ale nigdy na najwyższym schodku) stoi mówca (hātib), który głosi kazanie (hutba). Od czasów pierwszego Kalifa ommajadzkiego zaczęto wprowadzać coraz wyższe minbary, w niektórych meczetach może ich być nawet kilka.
Maksura: ozdobne krzesło, tron. Może znajdować się obok minbaru.
Wyposażenie sali modlitw: nie używano zbyt wielu ozdób, w sali najczęściej znajdowała się kolumnada, podłoga wyłożona jest dywanami lub matami. Z biegiem czasu jej ściany zaczęły być ozdabiane lampkami oliwnymi (qindil), licznymi mozaikami i napisami.
Zaraz koło meczetu znajdują się minarety, jest ich dowolna ilość, z nich muezzin (mu'addin) wzywa na modlitwę (adan).
Wyróżniamy 3 - 4 typów minaretów: są o podstawie kwadratowej, wielokątnej, okrągłej oraz takie, które są jakby zwinięte, „szczuplejące” w górę (spirala).
W sali modlitw wierni stoją lub siedzą, najbardziej honorowe miejsce to to najbliżej qibli.
Kopuła meczetu jest elementem, który powstał później, typowo zdobniczym, o podstawie kwadratowej lub okrągłej. Kształt „cebulasty” jest charakterystyczny dla wschodu, kopuły okrągłe raczej dla bliskiego wschodu i całego mahrebu. Początkowo pierwsze kopuły pojawiały się tuż nad mihrabem.
Funkcje meczetu: modlitwa, szkoła, studia. Było to miejsce spotkań oraz debat politycznych. W nich zajmowano się nieraz leczeniem, służyły jako miejsce schronienia dla bezdomnych, oraz jako miejsce odpoczynku.
Najstarszy jest meczet w Medynie - jego współczesny wygląd jest zupełnie inny od pierwotnego, nazywa się al-masğīd an-nabawī (meczet proroka). Tradycja mówi, że powstał on w miejscu, w którym niegdyś zatrzymał się Prorok. Był on wzorem dla wszystkich późniejszych meczetów - projektantem miał być sam Prorok.
Dziedziniec był otoczony z surowych cegieł wypalonych na słońcu, do tego przylegała konstrukcja z drzew palmowych, zadaszenie wykonane było z liści palmowych połączonych gliną. Na dziedziniec prowadziły 3 bramy, nie było sali modlitw, ale było podwyższenie z którego Prorok głosił swoje przesłanie.
Początkowo modlono się w kierunku Jerozolimy, kierunek został zmieniony przez Proroka 17 m-cy później po konflikcie z Żydami z Medyny.
Na modlitwę wzywano głosem - z pobliskiej palmy, później zaczęto nawoływać z dachu meczetu.
Do meczetu przylegały dwa domy żon Proroka. Został tam pochowany.
Po jego śmierci meczet poczęto rozbudowywać. Al-Walīd - Kalif, zlikwidował starą konstrukcję, na jej miejscu powstała większa, która wchłonęła grób Proroka. Powstała budowla już z salą modlitw o fundamentach kamiennych, pojawiły się kolumny, które utrzymywały płaski dach. Meczet został ozdobiony licznymi mozaikami. Współcześnie meczet został rozbudowany na planie prostokąta i obejmuje dwa poziomy - 100-krotnie większa powierzchnia niż pierwotnie (na dachu 24 kopuły). Na dziedzińcu mieści się około pół miliona ludzi.
2