Wieś

Wieś - Osada zamieszkała przez lud­ność, która w większości trudni się pracą na roli; osada rolnicza. Tereny poza­miejskie, rolnicze, letniskowe. W litera­turze wieś obrosła wieloma różnymi asocjacjami jako miejsce szczęśliwego i beztroskiego życia (patrz: Arkadia) albo rażących nierówności społecznych.

Teokryt - bukoliki, idylle - Bohatera­mi utworów Teokryta są najczęściej pasterze i pasterki, którzy pędzą szczęś­liwe życie na wsi, w bliskości natury, dającej poczucie bezpieczeństwa i we­wnętrznego spokoju. Na wsi kwitnie sielankowa miłość zarówno między chłopcami i dziewczętami, jak i tylko między chłopcami.

Wergiliusz „Bukoliki" - Poeta tworzy obraz arkadyjskiej wsi, gdzie życie pły­nie cichym i spokojnym rytmem. A jeśli zdarzają się jakieś nieporozumienia (najczęściej miłosne), to znajdują zwyk­le szczęśliwe rozwiązanie.

Wergiliusz „Georgiki" - Poeta głosi wiarę w odrodzenie narodu przez od­rodzenie wsi italskiej i powrót do daw­nych obyczajów przodków, które jesz­cze zdołały się zachować na wsi. W ko­lejnych księgach poucza o uprawie roli, pielęgnacji drzew, hodowli bydła i pszczelarstwie.

„Satyra na leniwych chłopów" - Choć utwór dotyczy chłopów, wyłania się jednak z niego obraz wsi, w której widoczne są konflikty społeczne. Pisany z pozycji szlachcica, wyraźnie ukazuje istniejący konflikt pomiędzy nim a kmieciami.

M. Rej „Żywot człowieka poczciwe­go" - Życie na wsi, w bliskim kontakcie z naturą i zgodnie z jej rytmem, daje człowiekowi poczucie szczęścia i speł­nienia. Uczy też pokory wobec świata i godzenia się z przemijaniem i śmiercią.

M. Rej „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem" - Wieś jest miejscem, które zarówno Pan, jak i Pleban traktują jako źródło dochodu. nie przejmując się wcale losem chłopa (Ksiądz pana wini. pan księdza, A nam prostym zewszqd nędza).

J. Kochanowski „Pieśń świętojańska o Sobótce" - Podczas nocy sobótkowej dwanaście panien kolejno śpiewa pieśni pochwalne na cześć wsi, która jest miej­scem, gdzie kwitną wszelkie cnoty. Z dala od blichtru i niebezpieczeństw świata ludzie żyją cicho i spokojnie, mając pod dostatkiem wszystkiego, co jest niezbędne do egzystencji. Wieś uczy przestawać na male, Wstyd i cnotę chować w cale i pozwala po prostu cieszyć się drobnymi radościami życia.

Sz. Szymonowic „Żeńcy" - Wieś jest miejscem, gdzie wyraźnie zarysowują się już konflikty społeczne - chłopi zmuszani są do zbyt ciężkiej pracy i są wykorzystywani przez dworskich nad­zorców. Jednak wszystkie przykre stro­ny życia na wsi zostają złagodzone przez przekonanie o tkwiącej w czło­wieku pierwotnej niewinności i dobroci, pragnieniu harmonii ze światem i in­nymi ludźmi.

Sentymentalizm - Na wsi żyją ludzie, którzy przez bliski kontakt z naturą zachowali pierwotne, wrodzone naturze ludzkiej dobro, zniszczone przez cywili­zację. Prostota i niewinność życia na wsi jest przeciwieństwem uwikłanego w konwenanse, pełnego fałszu i za­kłamania życia w mieście. Tylko wieś­niacy mogą doświadczać prawdziwej, szczęśliwej miłości (filozofia J.J. Rous­seau).

I. Krasicki „Mikołaja Doświadczyńs­kiego przypadki" - patrz: dworek. J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Werter na wsi szuka spoko­ju i ukojenia po przeżytej przygodzie miłosnej. Prosty lud wydaje mu się żyć szczęśliwie, w doskonałej harmonii ze światem. Jednak w miarę jak kompliku­ją się jego uczucia w stosunku do Lotty, zmienia się też jego widzenie wsi.

Romantyzm - Dla romantyków wieś była miejscem, gdzie przetrwały dawne tradycje. Życie na wsi, podporządkowa­ne odwiecznym prawom moralnym, zbliżało do tajemniczej, czasem groźnej, ale zawsze sprawiedliwej natury. Wieś­niacy, nie skażeni przez cywilizację, zachowali zdolność do kontaktu ze światem pozazmysłowym­

A. Mickiewicz „Dziady" cz. II - Wieś jest miejscem, gdzie żyje się według elementarnych, odwiecznych praw mo­ralnych, w przekonaniu, że nie masz zbrodni bez kary („Lilije").

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz"- W So­plicowie panują patriarchalne stosunki. Sędzia Soplica jest nie tylko skrzętnym gospodarzem, który sam dogląda swoje­go majątku, ale również niemal ojcem dla swoich chłopów. Patrz: Arkadia, dworek.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Za­ścianek Bohatyrowiczów to miejsce, gdzie ludzie są szczęśliwi dzięki pracy (patrz: praca), która daje im poczucie spełnienia w życiu. Tu także żywa pozo­stała pamięć o powstaniu. Dla Bohatyro­wiczów mogiła powstańcza jest swego rodzaju świętością.

B. Prus „Lalka" - Wokulski wyjeżdża na wieś, do Zasławka po powrocie z Pa­ryża. Tutaj zabłyśnie talentami towarzy­skimi. Tutaj będzie go próbowała uwieść pani Wąsowska. Tutaj wreszcie uda mu się ostatecznie porozumieć z panną Łęcką.

H. Sienkiewicz „Szkice węglem" ­Wieś po reformie uwłaszczeniowej z pozoru jest samodzielna i ma własne instytucje samorządowe. Naprawdę jed­nak chłopi, nieświadomi swoich praw, pozbawieni opieki dziedziców, którzy stosują „zasadę nieinterwencji", dostali się pod wpływ kanalii i łajdaków typu Zołzikiewicza.

J. Kasprowicz „Z chałupy" - Na wsi panuje skrajna nędza - choroba czy śmierć kogoś z chłopskiej rodziny po­ciąga za sobą zwykle konieczność po­zbycia się gospodarstwa. Chłopskie cha­ty są biedne i zniszczone. Dzieci wiejs­kie z trudnością zdobywają wiedzę i nie­jednokrotnie z głodu i wyczerpania umierają.

S. Wyspiański „Wesele" - 1) Patrz: artysta. 2) Dziennikarz chciałby widzieć wieś jako szczęśliwą Arkadię, do której nie docierają sprawy wielkiego świata ani problemy polityczne. 3) Choć wspo­mnienia rzezi galicyjskiej są ciągle ży­we, inteligenci strzegą się tych badań, bo to im psuje obraz wsi. 4) Powierz­chowna fascynacja życiem wsi łączy się u inteligentów z miasta z całkowitą nieznajomością realiów życia wiejskie­go.

W'.S. Reymont „Chłopi" -1) Reymont ukazuje wieś po uwłaszczeniu, kiedy zdążyła się już wykształcić wewnętrzna

hierarchia. Mieszkańcy Lipiec dzielą się według ilości posiadanej ziemi. Ci, któ­rzy mają jej najwięcej, decydują o naj­ważniejszych dla wsi sprawach (Maciej Boryna). Ale też właśnie oni wyzyskują tych, którzy ziemi mają mało i muszą - aby przeżyć - godzić się na upokarza­jące traktowanie przez najbogatszych. 2) Lipce stają się dla Reymonta mode­lem świata, na którym demonstruje on prawa rządzące życiem ludzkim, zarów­no jednostkowym, jak i społecznym (patrz: axis mundi). 3) Życie na wsi podporządkowane jest rytmowi natury z jego powtarzalnością i biegowi roku liturgicznego, co sprawia, że czas w po­wieści nie jest wielkością linearną, ale toczy się, jak we wszystkich kulturach tradycyjnych, po okręgu.

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" ­Podczas pobytu w Cisach Judym widzi nędzę wsi i przerażające warunki higie­niczne, w jakich żyją chłopi. Choroby, które ich dziesiątkują, są efektem biedy i niewiedzy.

S. Żeromski „Przedwiośnie" - Obraz nędzy wsi (Chłodek) kontrastuje z bez­troskim życiem ziemiańskich dworów. Odzyskanie niepodległości nie zmieniło niczego w życiu chłopów, tak jak nie zlikwidowało innych problemów społe­cznych.

* .,Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła?" (J. Kochanowski)

* .:Niech na całym świecie wojna, byłe polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna".

(S. Wyspiański)

* .,To dobre opowiadać w mieście

o rozkoszach wsi, ale co za nuda je przeżywać".

(.A. Kowalska)

---