Polityka regionalna Unii Europejskiej
Pojecie polityki regionalnej
Jest ona kierunkiem polityki strukturalnej, który polega na oddziaływaniu państwa na przekształcenia struktury gospodarczej, zwiększeniu konkurencyjności gospodarek regionalnych oraz redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju
Polityka regionalna UE:
Jest to polityka, która zmierza do poprawy warunków, zwiększenia spójności w regionach o niskim wzroście gospodarczym, poziomie zatrudnienia oraz PKB na jednego mieszkańca.
Podstawę prawna dla polityki regionalnej
Stanowi Tytuł XVII TWE „Spójność gospodarcza i społeczna” (art. 158-162, w TFUE 174-178). W tytule tym wyraźnie podkreślono, że WE dąży do zredukowania różnic w stopniu rozwoju poszczególnych regionów i zmniejszenia stopnia zacofania regionów najbiedniejszych.
Polityka regionalna/spójności/strukturalna (wytłumaczenie pojęć)
W kontekście dotacji unijnych można się spotkać z pojęciami polityki regionalnej, polityki spójności i polityki strukturalnej. Czy są między nimi jakieś różnice? Teoretycznie tak. Polityka strukturalna jest to tradycyjne pojęcie dotyczące interwencji Wspólnot Europejskich (a od 1993 roku - Unii Europejskiej) używane już od 1957 roku. Polityka regionalna jest zorientowana na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej w Unii Europejskiej, co oznacza, że jej podstawowym zadaniem jest pomoc finansowa dla regionów. Polityka spójności zaś wskazuje na podstawowy cel interwencji jakim jest zmniejszenie zróżnicowań we Wspólnocie.
W warunkach integracji europejskiej unijna polityka regionalna jest ściśle powiązana z celami polityki strukturalnej i dlatego też te pojęcia są używane często zamiennie, bowiem i tak mają ten sam cel czyli wyrównanie różnic gospodarczych miedzy regionami. Wszystkie przedsięwzięcia służące realizacji celów polityki regionalnej mają charakter strukturalny, gdyż realizują jednocześnie zadania polityki strukturalnej. Ponadto są one finansowane z tych samych źródeł (zasobów unijnego budżetu) - czyli funduszy strukturalnych oraz
Funduszu Spójności. Fundusze strukturalne są jednocześnie narzędziami realizacji polityki regionalnej Unii, nazywanej także inaczej polityką spójności społeczno-ekonomicznej.
Cele polityki regionalnej:
Polityka regionalna jest definiowana w oparciu o wytyczone cele. W ramach programu polityki regionalnej opracowanego na lata 1989-1993 i 1994-1999 miała ona aż 6 celów:
Wspieranie rozwoju i dostosowanie strukturalne regionów zacofanych
Restrukturyzacja regionów, stref przygranicznych, i terytoriów dotkniętych regresją przemysłową.
Zwalczanie długookresowego bezrobocia i zawodowa aktywizacja ludzi młodych oraz integracja ludzi zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy
Umożliwienie pracownikom adaptacji do zmian w przemyśle i systemie produkcji
Reforma Wspólnej Polityki Rolnej
przyspieszenie dostosowania struktur rolnych w ramach reformy wspólnej polityki rolnej
wspieranie rozwoju i dostosowania obszarów wiejskich
Rozwój słabo zaludnionych regionów północnych w krajach skandynawskich.
Jednak już w latach 2000-2006 ograniczono liczbę celów do 3 :
Wsparcie regionów zacofanych w rozwoju
Odbudowa terenów silnie uzależnionych od upadających gałęzi gospodarki
Modernizacja rynku pracy
W obecnej perspektywie finansowej, czyli na lata 2007-2013 również mamy 3 cele polityki regionalnej:
Konwergencja - w ramach tego celu przewiduje się wspieranie wzrostu gospodarczego i tworzenie nowych miejsc pracy w państwach, gdzie PKB wynosi mniej niż 75% średniej unijnej. W Unii Europejskiej liczącej 27 państw, cel ten - na terytorium 18 państw członkowskich - obejmuje 84 regiony o ludności liczącej 154 milionów, a także 16 regionów o populacji 16,4 milionów, gdzie poziom PKB nieznacznie tylko przewyższa próg 75 %, objętych wygasającą pomocą przejściową w związku z efektem statystycznym rozszerzenia UE.
Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie - cel ten obejmuje działania zmierzające do wzmacniania potencjału konkurencyjnego i wspierania zmian na rynkach pracy. M in. wzrost zatrudnienia w regionach nie kwalifikujące się do uzyskania pomocy w ramach konwergencji. W UE liczącej 27 państw do objęcia pomocą zakwalifikuje się łącznie 168 regionów o ludności liczącej ogółem 314 milionów mieszkańców. Wśród nich, trzynaście regionów zamieszkałych przez 19 milionów ludności stanowi obszary stopniowo dochodzące do pełnych płatności, które otrzymują specjalne przydziały finansowe w związku z ich dotychczasowym statusem regionów objętych Celem 1.
Europejska współpraca terytorialna - wspieranie terytorialnej konkurencyjności, zacieśnianie współpracy przygranicznej oraz promowanie inicjatyw lokalnych. Ludność żyjąca w strefach nadgranicznych liczy 181,7 milionów ludzi (37,5 % ogółu populacji UE).
Zasady polityki regionalnej:
Najważniejszą zasadą jest:
Zasada solidarności ( pomocniczości) : Zasada ta odnosi się do pomocy dla obszarów, grup ludności i przedsiębiorstw, które z różnych względów nie mogą sobie same poradzić z trudnościami, jednak chodzi tu o pomoc, która ma być bodźcem do samopomocy. Wszelkie działania powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest zdolny do ich realizacji w obrębie regionu lub państwa członkowskiego. Instytucje Unii Europejskiej mogą realizować określone zadania tylko wtedy, jeżeli nie mogą być one skutecznie i efektywnie wykonane samodzielnie przez regiony lub kraje członkowskie.
Zasada koncentracji: polega na skupieniu środków w sensie finansowym, funkcjonalnym i geograficznym. Koncentracja finansowa odnosi się do połączenia środków pochodzących z budżetów funduszy strukturalnych i uzupełnienie ich o kredyty z Banku Inwestycyjnego. Wyrazem koncentracji w sensie funkcjonalnym jest określenie priorytetowych celów polityki regionalnej. Natomiast koncentracja geograficzna sprowadza się do skierowania dostępnych środków do spełniających określone kryteria regionów.
Zasada komplementarności( dodatkowości) oznacza, że fundusze unijne maja charakter uzupełniający ,a nie substytucyjny, w stosunku do zaangażowanych środków narodowych i lokalnych. Z funduszy tych jest finansowana tylko określona część ogólnych nakładów na programy strukturalne.
Zasada partnerstwa: odnosi się do konieczności współpracy różnych instytucji czy to samorządowych, społecznych, zawodowych, naukowych przy planowaniu, podejmowaniu decyzji i realizowaniu założeń polityki regionalnej. Partnerstwo obejmuje zarówno poziom lokalny i regionalny ale przede wszystkim poziom europejski, gdzie partnerami jest Komisja Europejska i państwa członkowskie.
Zasada programowania: polega na tym, że finansowane są nie pojedyncze przedsięwzięcia, ale kompleksowe i długofalowe programy rozwoju. Konsekwencją tej zasady jest przyjmowania długoletnich perspektyw realizowania programów rozwojowych , np. 2000-2006 czy 2007 -2013.
Zasada koordynacji: reguluje działanie funduszy strukturalnych. Jej celem jest dążenie do skupiania działań i środków polityki regionalnej na priorytetach, które mają podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Odnosi się także do koordynacji europejskiej polityki regionalnej z politykami regionalnymi państw członkowskich.
Zasada zgodności: polityki regionalnej UE z innymi politykami wspólnotowymi oraz zgodności polityk regionalnych państw członkowskich z ich polityka makroekonomiczna i społeczną.